Дивидендтік саясатты қалыптастыру теориясы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

І ТАРАУ. ДИВИДЕНДТІК САЯСАТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
1.1 Дивидендтік саясатты қалыптастыру теориясы ... ... ... ... ... ... . ... ... .5
1.2 Дивидендтік саясатты анықтаушы фактор ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 Дивидендтік төлем түрлері және олардың көздері ... ... ... ... ... ... ... 11

ІІ ТАРАУ. ТАБЫСТЫ ҮЙЛЕСТІРУ ПРИНЦИПТЕРІ ЖӘНЕ ОҒАН ӘСЕР ЕТЕТІН
ФАКТОРЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.1 Табысты үйлестіру принципі және мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.2 Табысты үйлестіруге әсер ететін фактор ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16

ІІІ ТАРАУ. KEGOC АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ ТАБЫСТАРЫН ҮЙЛЕСТІРУ ЖӘНЕ
ДИВИДЕНДТІК САЯСАТЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..27

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29

КIРIСПЕ

Дивидендтік саясат атауы акционерлік қоғамда пайданы үлестірумен
байланысты. Дивидендтік саясат, капитал структурасын басқару, кәсіпорынның
акция бағасына әсер етеді. Дивиденд акционерлердің ақшалай табыстарын
көрсетеді және кәсіпорынның акциясына салған ақша қаражаттарын ойдағыдай
жұмыс істеп жатқанын көрсетеді. Бірақта пайданы үлестіру принциптері мен
әдістері тек қана акционерлік қоғамда ғана қолданылмайды, сонымен қатар кез
- келген басқа да ұйымдастырылған – құқықты түрде әрекет етуші
кәсіпорындарда қолданылады. Акционерлік қоғамда пайданы бөлу өте күрделі
болып келеді, сондықтан да механизмнің барлық аспектілері қаралады.
Кеңінен айтылып жүрген Дивидендтік саясат термині қағидасын меншік
иесіне төленетін пайданың бөлігін қалыптастыру механизмі деп түсінуге
болады.
Дивидендтік саясатты жасаудың негізгі мақсаты меншік иелерінің
жасаудың ағымдағы пайданы пайдалану және оның болашақта өсуі мен
кәсіпорынның нарықтық құнының барынша өсуі және оның стратегиялық дамуын
қамтамасыз ету үшін қажетті үйлесімді орнату.
Осы мақсатқа қарай дивидендтік саясат түсінігі төмендегінше
тұжырымдалады: дивидендтік саясат- пайданы басқару саясатының құрамды
бөлігі мен капиталданатын бөлігінің арасын оптималдау арқылы кәсіпорынның
нарықтық құнын молайту.
Дивидендтік саясат компанияның кеңесінің шешуші орталықтардың бірі -
қаржыландыру. Дивиденд төлеу коэффиценті табыс көлеміне байланысты,
компанияда қалдыруы мүмкін бизнесте қаржыландыру көзі ретінде. Бірақ
бұданда басқа сұрақтар негізгі болып келеді, компанияның жалпы дивидендтік
саясатына қатысты: мынадай, өтімділік және бақылау сұрақтары, дивидендтік
тұрақтылық; дивиденд, акциямен төленетін және акцияны бөлшектеу; әкімшілік
ойлармен акцияны сатып алу.
Дивиденд түсінігіне әлбетте фирмалардың оның иелеріне табыстың бір
бөлігін төлеуді жатқызады. Қазіргі күші бар нормативтік құжаттарға сәйкес
дивиденд - акционерлер арасында акция санына қарай бөлінетін таза пайданың
бір бөлігі. Дивиденд белгілі кезеңдерде төленеді, ол ұлттық заңдарменен
реттеліп отырады.[1]
Акциямен төленген дивидендтің мөлшеріне байланысты акцияның нарықтық
бағасы өзгермелі болады. Шамалы дивидендтер бағаға аса ықпал ете алмайды;
егер дивиденд айқымды болса, онда дивиденд төленгеннен кейін акцияның
нарықтық бағасы барынша төмендеп кетуі мүмкін.
Зерттеу жұмысым компанияның табысын үлестіру процессі. Бұл тақырып
актуалды сөзсіз өйткені компанияның даму болашағының деңгейі, оның нарықтық
бағасы қолданылған табыспен және капитализация арасында қатынастың ең
оптималды қатынасын табу. Табысты үлестіру схемасын былай көруге болады.
Жарты табыс дивидендке төленеді, қалған бөлігін қайта инвестициялайды
компанияның активіне. Табысты үлестіру ең негізгісі компанияның дивидендтік
саясатын өндіру. [2]
Бұл курстық жұмыстың негізгі мақсаты – қаржы басқармасы ескеруі қажет,
қандайда шешім қабылдамас бұрын, қай бөлігі акционерлер арасында дивиденд
формасында төленуі қажет және өзін- өзі баламалы үлестіру.
Жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытынды және
пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
Бірінші бөлімінде дивидендтік саясатты басқару теориясы, яғни оның
қалыптастыру теориясы мен дивидендтің түрлері, оның әдістері жазылған.
Екінші бөлімінде табысты үйлестіру принциптері мен оған әсер ететін
факторлар туралы жазылған.
Үшінші бөлімінде нарықтық экономика жағдайында компания мысалы
ретінде KEGOC акционерлік қоғамы алынып, қаржылық жағдайы,табыстарын
үйлестіру және дивидендтік саясатты басқару жүйесі талданады.

І ТАРАУ. ДИВИДЕНДТІК САЯСАТ

1. Дивидендтік саясатты қалыптастыру теориясы

Нарықтық экономикасы дамыған елдерінде оптималды дивидендтік саясат
қалыптастыруға көптеген теориялық зерттеулер арналған. Олардың ішінде
дивиденд саясатын қалыптастыру механизмімен байланысты ең көп тараған
теорияларға жататындар:
1) Ерікті дивидендтік теориясы. Оның авторлары Ф.Модильяни және
М.Миллердің тұжырымдауынша таңдалған дивидендтік саясат не кәсіпорынның
нарықтық құнына (акцияның бағасына), не меншік иесінің ағымдағы немесе
болашақтағы кезеңдегі тұрмыс жағдайына ешқандай әсерін тигізбейді, өйткені
бұл көрсеткіш үлестірілген пайдаға емес, қалыптастырылған сомма
көрсеткіштеріне байланысты. Осыған сәйкес дивидендтік саясат теориясының
пайданы басқару механизмі енжарлық рөль атқарады. Соның өзінде олар өз
теориясына көптеген шектеулер жасаған, сондықтан көптеген нақтылы
практикада пайданы басқаруды қамтамасыз етуі мүмкін емес. Аталған
кемшіліктеріне қарай, практикада қолдануда Модильяни және Миллер теориясы
дивидендтік теорияны қалыптастыру механизмнің оптималды шешім қабылдауды
іздестірудің басталған жері ретінде қаралады. Бұл теорияның маңызы
акционерлердің игілігіне дивиденд әсер етпейді, табысты қайта инвистициялау
тиімді талдау айқындаған.
Соның нәтижесінде, дивиденд төленеді, мына жағдайда табыстың есебінен
қайта қаржыланса, инвестициялық проектіге қолайлы және т.б табысты қайта
инвестициялауды қолдану орынды, дивидендтің барлығы төленбейді, керісінше,
инвестициялық проектіге икемді болмаса, табыстың барлық көлемі дивидендке
төленеді.
2) Артықшылықты дивиденттер теориясы. Аспандағы тырнадан гөрі қолда
бар сары шымшық артық оның авторлары – М. Гордон және Линтнердің
тұжырымдауынша, ағымдағы табыстың әрбір бірлігі (дивиденд түрінде төленген)
жайына қарай, ол тәуекелдіктен тазартылған әр уақытта болашаққа бөлінген
табыстан артық болады. Осы теорияға сәйкес пайданы капитализациялаумен
салыстырғанда дивидендтік төлемді көбейту дұрысырақ.
Бірақта бұл теорияның қарсыластары көптеген жағдайларда дивиденд
түрінде алынған табыстар бәрібір акцияға қайта инвестицияланады деп
тұжырымдайды. Жоғарыда аталған теорияның оппоненттерінің ойынша
дивидендтік саясат акционерлердің игілігіне әсер етеді. Бұл теорияның
мақсаты инвесторлар болашақта ағымдағы дивидендтерді қалайды, бастапқы
тәуекелді минималдау принципіне, акционерлердің капиталына мүмкін
теңестірілген үлесі. Содан басқа, компаниялар табысты инвестициялауға
мақсатталған инвесторларға қатысты тұрақсыздылық деңгейін азайтады ағымдағы
дивиденд төлеуде: оларды инвестицияланған капиталға норма аз табысы
қанағаттандырады, акционерлік қоғамның нарықтық бағасының өсуіне әкеледі.
Керісінше, егер дивиденд төленбесе онда тұрақсыздылық өседі, акционерлердің
норма табысы қолайлы және өседі, акционерлік қоғамның нарықтық бағасының
төмендеуіне әкеледі.[2]
Екінші көзқарас көп қолданылды. Соған байланысты келесі факт, қандайда
бір бірлік нысандандырылған алгоритм дивидендтік саясатта анықталған
өндіріc - көптеген факторлармен анықталады, сонымен қатар қиын
нысандандырылған, мысалы психoлогиялық. Сондықтан әр компания өзіне тән
субъективті саясатын таңдау қажет. Екі негіз қалаушы вариантты ерекшелесе
болады, дивидендтік саясатты оптималды таңдау процесінде таңдалады. Олар
өзара байланысты және қамтамасыздандырылған қорытынды:
• Акционерлердің жиынтық игілігін барынша көбейту;
• Компанияның қызметін қаржыландыру жеткіліктілігі;
Дивидендтік саясатта барлық элементтер қарастырылады: дивиденд көздері,
төлеу тәртібі, дивиденд төлеу түрі және т.б.

Кесте 1. Акционерлік қоғамның дивидендтік саясатының негізгі типтері*

Дивидендтік саясатты Дивидендтік саясат типтерін пайдалану варианттары
қалыптастырушының
анықтаушы тәсіл

1. Консервативті тәсіл Дивидендтік төлемнің қалдық саясаты.
Тұрақты мөлшердегі дивиденд төлем саясаты

2. Бірыңғай тәсіл Минималды, тұрақты мөлшерде дивиденд
саясaты

3. Агрессивті тәсіл 4) Тұрақты деңгейлі дивиденд саясаты
5) Тұрақты түрде дивиденд мөлшерінің өсіру саясаты

*Амирқанов Р.Р Қаржы менеджментін басқару 135 б.

3) Дивидендтерді азайту теориясы немесе салық теориясының артықшылығы.
Бұл теорияға сәйкес дивидендтік саясаттың тиімділігі меншік иесінің
ағымдағы және болашақ табыстарынан салықтық төлемдерді азайту
критерийлерімен анықталады. Өйткені ағымдағы табыстарға алынатын дивиденд
түрінде салық салу әр уақытта болашақтікімен салыстырғанда жоғары болады.
Дивидендтік саясат дивидендтік төлемді азайтуды қамтамасыз етіп, соған
сәйкес пайданы барынша капитализациялау арқылы, меншік иесінің жинақы
табысын салықтан қорғау үшін қажет. Бірақта дивидендтік саясатқа мұндай
әдіс көптеген табыстары шамалы ұсақ акционерлерді қанағаттандырмайды.[3]
Аталған теорияларды практикада қолдану дивидендтік саясатты
қалыптастырудың үш әдісін жасауға мүмкіншілік тудырады- консервативті,
бірыңғай және агрессивті. Аталған әрбір әдіске белгілі дивидендтік
саясат типі сәйкес келеді.

1.2 Дивидендтік саясатты анықтаушы фактор

Дивидендтік саясатқа әсер етуші объективті және субъективті сипаттар
бар. Солардың негізгісін қарастырайық:
1. Құқықтық шектеу сипаты. Фирмалардың меншікті капиталы
ірі
үш элементтерден тұрады: акционерлік капитал, эмиссиялық табыс,
үлестірілмеген пайда. Көптеген мемлекеттерде дивиденд төлеуге заңдылықпен
екі схеманың біреуіне рұқсат берілген - не тек таза пайдадан, немесе
пайдадан және эмиссиялық табыстан.
Сонымен дивидендтік саясатқа тікелей қатысты үш жалпы ереже бар:
а) таза пайда ережесі
б) капиталдың эрозиялану ережесі
в) төлеуге қабілетсіз ережесі
Бірінші ережеге сәйкес дивидендтер тек қана ағымдағы және өткен
кезеңдердегі пайдадан ғана төлені мүмкін; дегенмен ереже бірдей
айтылғанымен, оның талқыламасының біршама айырмашылығы бар. Айталық,
Англияның заңы бойынша компанияларда эмиссиялық табыс үлестірмеген қорға
жатады және дивиденд төлеуге пайдаланылмайды; қол сұғылмайтын тек баланстық
бағаланған жарғы капиталы. Екінші ереже, бірінші ережеге сай - дивидендті
жоғары капиталы есебінен төлеуге тыйым салынады. Үшінші ережеге сәйкес
төлем қабілетсіз компания дивидендті төлемейді. Ұлттық заңдарда басқадай да
дивиденд төлеуге шек қоюшы жайлар бар. Сонымен қатар, акционерлердің тек
қана алған дивидендтерге табыс салығы салынуына қарай дивидендке
үлестірілмеген пайдаға салынатын салық төмендетілген мөлшерлемемен
салынады.[4]
Кәсіпорынның меншік капиталы 3 элементтен тұрады : акционерлік
капитал, эмиссияланған табыс, таратылмаған табыс.
Көптеген мемлекеттерде заңда екі схеманың біреуін таңдауға рұқсат
берілген - дивиденд төлеуге шығымдалады тек табыстан, немесе пайдадан және
эмиссиялық табыстан. Заңда басқа да шектеулер дивиденд төлеуде
қолданылады. Егер кәсіпорынның төлеу қабілеттілігі болмаса немесе банкрот
жарияланса, дивиденд ақшалай формада төлеу, ережеге сәйкес берілмейді.
Өйткені акционерлер дивиденд алғанда салық салынады, ол дивиденд ұзартылса
(таратылмаған табыс) салық салынбайды, кейде компаниялар дивиденд
төлемейді, өйткені салықтан жалтарылады. Бұл жағдай қарастырылған
жергілікті салық органы таратылмаған табыстан асып түсуі орнатылған
нормативтермен (АҚШ –та 250 долларға тең) салық салынады. Себебі бұл
шектеулер кредиторлардың құқықтарын қорғауға қажет және компанияның өз
капиталын жұмсаудан сақтайды. Кейбір акционерлік қоғамда дивиденд жариялау
процесі екі топтан тұрады:
• Аралық дивиденд ұйым басшысымен жариялайды және тіркелген
көлемде;
• Жалпы жиналыста дивидендті бекітеді, жылдың қорытындысы
бойынша ағымдағы дивидендті төлеу есебінен.
Дивиденд көлемі басшысы ұсынысынан көп бола алмайды, бірақ жиналысты
азайта алады. Тіркелген дивидендке қатысты артықшылықты акция, пайыздалған
облигацияға тең, көлемі шығарылған уақытта орнатылады.
2. Келісім- шартты шектеу сипаты. Көптеген елдерде төленетін
дивидендтердің көлемі арнайы келісім- шарттымен сол уақытта реттеледі, егер
коммерциялық кәсіпорын ұзақ мерзімді несие алғасы келсе. Мұндай қарызға
қызмет етуді қамтамасыз ету үшін келісім-шартта: қайта инвестицияланбаған
табыстың минималды пайызы, максималды табыс пайызы, дивиденд төлеуге
бағытталған, әлбетте үлестірілмейтін пайданың төменгі шегі қаралады.
3.Өтімділіктің жетіспеушілігіне байланысты шектеу. Жоғарыда
ескерткендей ақшадай түрде дивидендтер тек сол уақытта төленеді, егерде
фирманың есеп шотында ақшасы болса. Теориялық тұрғыдан қарағанда
коммерциялық мекемелер дивидендті төлеуге несие алуына болады, бірақ та ол
қосымша шығындармен байланысты. Сонымен, коммерциялық мекемелер пайдалы
болуы мүмкін, бірақ дивиденд төлеуге дайын болмауы мүмкін, себебі нақтылы
ақша қаражатының бомауы себебінен.
Қазақстанда кәсіпорындардың өзара төлем қабілетінің болмауы жағдайына
байланысты мұндай жағдайлардың болуы мүмкін. Дивиденд ақшалай форма түрінде
төленеді, тек мына жағдайда кәсіпорын есеп шотында ақшасы болса және ақша
эквиваленті, айырбасталатын ақшалар, төлеуге жеткілікті болады. Теорияда
кәсіпорын дивиденд төлеу үшін несие алуына болады, бұл әрқашан мүмкін бола
алмайды, одан басқа қосымша шығындармен байланысты. Соның нәтижесінде
кәсіпорын табысты бола алады, дивиденд төлей алмайды, себебі нақты ақша
қаражаттарының жоқтығынан. Ресейде төлемқабілеттігі төмен ондай жағдай
болуы мүмкін.
Мұндай жағдай альтернативті бола алады:
• Дивиденд, вексель немесе қолхат формасында төленеді, т.б
дивидендке куәлік;
• Компанияның меншік акцияларын екі нарықта сатып алу.
Бірінші жағдайда бәрі түсінікті болса, ал екіншісіне түсініктеме
қажет. Мына жағдайда қолданылады, егер компания меншік акцияларын сатып
алуға аз ақша қаражаттары қажет болса, акционерлерге дивиденд төлеу
жағдайына қарағанда.
Кейбір елдерде, Мысалы: Велекобританияны қарастырайық мына жағдайда
шешілді 1981 жылы, алдын-ала компанияда қолдануға акционерлерден рұқсат
алуы қажет, сонымен қатар көлеміне шектеу орнатады бағалы қағаздарды сатып
алуға және күшін жоюға қолданылғаннан кейін. Мына қатал шаралармен
байланысты, компанияға өзінің акцияларын сатып алуға тиым салынады:
• Акцияның нарықтық бағасы өседі жалпы көлемі төмендесе;
• Көбейеді ЕРS;
• Ара қатынасының көбеюі ЗКСК меншік капиталының;
• Ірі акционерлердің акцияларының көлемі салыстырмалы түрде
төмендеуі мүмкін;
Айтыла кететін нәрсе, көптеген елдерде қолдануға рұқсат берілмейді.
4. Өндірістің ұлғаюымен байланысты шектеу. Көптеген компаниялар,
кәсіпорындар бастапқы қалыптасукезінде өндіріс қуатын кеңейтуге байланысты
қаржы көздерін іздестіру проблемасымен әуре болуда. Қаржы ресурстарының
қосымша көздері- өндіріс көлемін жоғарғы қарқымен дамытатын фирмаларға –
қосымша өндіріс қуатын алуға, сондай-ақ салыстырмалы түрде шамалы қарқымен
дамитын фирмаларға да, оның материалдық техникалық базаларын жаңартуға
қажет. Бұл жағдайда көбінесе дивиденд төлеуге шек қойылады. Практикада
құрылтайшылардың құжаттарында өндірісті дамытуға байланысты, ағымдағы
пайданың бөлігін минималды жасап, қалғанын өндірісті дамытуға қайта
қаржыландыруға бағыттайды.
5.Акционерлердің мүддесіне байланысты. Жоғарыда айтылған
дивиденд саясатының негізінде жалпыға белгілі қаржыны басқару принципінің
кілті- акционерлердің акционерлердің жинақы табысын барынша молайту. Өткен
кезеңдегі оның көлемі алынған дивидендтің сомасы мен акцияның бағамдық
құнының өсімінің қосындысынан жинақталады. Сондықтан, фирмалардың
директорлары және акционерлер дивидендтің оңтайлы мөлшерін анықтай отырып,
дивидендтің көлемін фирманың тұтас құнына қалай әсер ететіндігін бағалауы
керек. Соңында, нарық бағасымен бағаланған акцияға көптеген факторлар әсер
етеді: фирманың жалпы қаржы жағдайы, тауарлар және қызмет көрсету,
төленетін дивидендтің мөлшері, олардың өсу қарқыны және т.б.[5]
Жоғарыда айтылған дивидендтік саясаттың кілті принципі қаржылық
басқару- акционерлердің жиынтық табысын барынша көбейту принципі. Көлемі,
дивиденд алынған сомадан өту кезеңінен құралады және акция бағасының
бағамдық өсуі. Сонымен дивидендтік оптималдылығын анықтағанда, компанияның
басшысы және акционерлер бағалау қажет, дивидендтік компанияның тұтастай
бағасы әсері қандай. Соңғысы акционерлердің нарықтық бағасына айқындалады.
(Гордон формуласы) көптеген факторларға байланысты, компанияның қаржы
жағдайы нарықта тауар және қызметті, дивиденд төлеу көлемі, өсу темпі және
т.б.
Акционерлер арасында да қарсылықтар болуы мүмкін. Ауқаты жақсы
акционерлер табысты қайта инвестициялауға дауыс беруі мүмкін, салықтан
жалтару үшін , ауқатты орташа акционерлер басқа көз қарасты ұстауы мүмкін.
Дивидендтік саясат мына проблемамен байланысты разжижения меншік
құқығымен. Жаңа акционерлердің пайда болуын қарастырады, егер жоғарыда
дивиденд төленсе, дамып келе жатқан компанияға қаржы ресурстарын көбейту
қажет, ережеге сәйкес қосымша эмиссияланған акция шығарады. Соған
байланысты әр бір акционердің қатысу үлесін төмендетеді. Оны қаламастан
дивиденд көлемі қысқаруы мүмкі.
6. Жарнама-ақпараттық сипатқа шектеу. Нарықтық экономикада фирмалардың
дивидендтік саясаты жөніндегі ақпарат талдаушылармен, менеджерлерімен,
делдалдармен және т.б тиянақты бақылап отырылады. Фирмалардың дивидендттің
өз уақытында төленбеуі практика жүзінде акцияның нарықтық бағасының
төмендеуіне әсер етеді. Сондықтан коммерциялық кәсіпорындар
конъюнктуралардың өзгеруіне қарайдивидендтік саясатты тұрақты деңгейде
ұстап тұрады.
Дивидендтерді төлеу реті.
Дивиденд түсінігіне әлбетте фирмалардың оның иелеріне табыстың бір
бөлігін төлеуді жатқызады. Қазіргі нормативтік құжаттарға сәйкес дивиденд-
акционерлер арасында акциясанына қарай бөлінетін таза пайданың бір бөлігі.
Дивиденд белгілі кезеңдерде төленеді, ол ұлттық заңдарменен реттеліп
отырады. [6]
Дивидендті төлеу күні (мерзімі) - директорлар кеңесінің дидиденд төлеу
күні, олардың мөлшеррі хабарлар күні, олардың мөлшері хабарланған күн.
Көптеген фирмалар, компаниялар бұл хабарды қаржы баспасөзінде жариялайды.
Санақ күні - дивиденд алуға құқысы бар акционерлердің тізімге тіркеу күні.
Мұндай тізімге тіркеудің қажеттілігі, акцияның нарықтық айналымына сәйкес
акционерлер құрамы тұрақты түрде өзгерісте болады. Тізімге тіркеу әлбетте
дивиденд төленген күннен бастап 2-4 жеті мерзімінде белгіленеді. Дивидендті
алуға кімнің қатысы бар екендігін белгілеу үшін экс- дивидендтік күн
белгіленеді. Экс- дивидендтік күн әлбетте, дивидендтік тізімге тіркелгеннен
кейін төрт күн мерзімінде хабарланады. [4]
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес акционерлік қоғамдар
дивидендтерді маусымына бір рет төлейтіні жөнінде хабарлама жасауға құқысы
бар. Дивидендтерді аралық төлеу олардың мөлшері жөніндегі шешімі
директорлардың кеңесі шешеді; жылдық дивидендтер туралы шешмдерді
директорлар кеңесінің ұсынысы бойынша акционерлердің жалпы жиналысында
қабылдайды.
Акционерлік қоғам дивидендтерді төлеу туралы шешімді қабылдауға қақысы
болмайды, егерде:
а) қоғамның жарғы капиталы толық төленбеген жағдайда;
б) қоғаммен толық көлемде меншікті акциялар сатылып алынбаған
жағдайда;
в) дивиденд төлейтін мезгілде қоғамда банкрот белгісі сезілсе;
г) қоғамның таза табысы активінің құны, оның жарғы капиталының жинақты
көлемінен аз болған жағдайда.
Көптеген мемлекеттерде дивиденд мөлшері салықты есепке алмай ақ
хабарланады. Дивиденд акцияның номиналдық құнына пайызбен белгіленеді
немeсе қоғамның жарғысында қаралғандай, заттармен, тауарлармен төленуі
мүмкін.

1.3 Дивидендтік төлем түрлері және олардың көздері

Дивидендтік төлем көздері - қоғамның ағымдағы жылдағы таза пайдасы,
артықшылықты акциялар бойынша дивидендтер арнайы құрылған қордан төленеді.
Сондықтан коммерциялық кәсіпорындар ағымдағы дивидендтердің жалпы сомасын,
есептегі кезеңдегі пайдадан асырып төлеуге мүмкіндігі бар. Бірақ базалық
болып ағымдағы кезеңдегі таза пайданы бөлу варианты есептелінеді. Осыған
байланысты компаниялармен акционерлермен қатынастың тұрақты болуын қалайды.
• Пайданы тұрақты пайызбен үлестіру әдісі.
Жоғарыда айтылғандай, таза пайда артықшылықты акцияға (Дрs) дивиденд
төлеуге және қарапайым акциялар (Pcs) иелеріне үлестіріледі. Соңғысы, өз
кезегінде акционерлердіңжалпы жиналысының шешімімен қарапайым акцияға (Дсs)
дивиденд төлеуге және үлестірілмеген пайдаға (RP) таратылады.
Дивиденд саясатын сипаттаушы, негізгі аналитикалық көрсеткіштердің
бірі қарапайым акцияның пайдаға қатынасымен анықталады дивидендтік түсім
коэффиценті.

Дсs Pcs=k%=const
(1)

Бұл жағдайда, егер коммерциялық кәсіпорын жылдық шығынмен аяқталса,
онда дивиденд мүмкін төленбейді, нарықта акция бағасының ауытқуына әкеледі.
Мұндай дивидендтік саясат кейбір компанияларда қолданылады, бірақ теорияда
және тәжірибеде қолдануға ұсыныс береді.
• Тіркелген дивиденд төлеу әдісі.
Бұл саясат акцияға дивидендтік төлемді тұрақты мөлшерде ұзақ мерзімге
төлеуді қарастырады. Егер фирманың бірнеше жылдар бойы табысы дамыса және
бірнеше жылдар бойы акцияға тұрақты табысты кейбір деңгейден артса, онда
дивиденд мөлшері де жоғарлауы мүмкін.
• Кепілденген минимум және экстра - дивиденд төлеу әдісі.
Бұл әдістеме алдағының жалғасы болып есептеледі. Фирма тұрақты түрде
тіркелген дивиденд төлейді, бірақ әр кезеңде табысты жұмыстың нәтижесінде
акционерлерге экстр- дивидендті төлейді. Экстра термині премия ұғымымен
түсіндіріледі және жылына бір рет қан дивидендке үстеме ретінде есептейді.
• Қалдық принциппен дивиденд төлеу әдісі.
Бұл әдістің мағынасы, батысты елдерде кең таралған, дивидендтер,
компанияның барлық негізделген инвестициялық қажеттілігі орындалғаннан
кейін ғана төленеді.
• Дивидендті акциямен төлеу әдісі.
Бұл есептеу түрінде акционерлер ақшаның орнына қосымша акция пакетін алады.
Оны қолдану себептері әртүрлі болуы мүмкін. Акциямен төленген дивидендтің
мөлшеріне байланысты акцияның нарықтық бағасы өзгермелі болады. Шамалы
дивидендтер бағаға аса ықпал ете алмайды, егер дивиденд ауқымды болса, онда
дивиденд төленгеннен кейін акцияның нарықтық бағасы барынша төмендеп кетуі
мүмкін. Бұл формада акционерлер ақшаның орнына қосымша пакет акция алады.
Оны қолданылатын тәсілі әр түрлі болуы мүмкін. Мысалы: компанияның қолма-
қол ақшасы болмауы мүмкін, қаржылық жағдайы тұрақты болса. Қалайда болса
акционерлердің көңілінен шығу үшін, ұйымның басшысымен дивидендті қосымша
акция беруін ұсынады. Екінші вариантта болуы мүмкін: компанияның қаржылық
жағдайы тұрақты, жылдам темпен дамыса. Сондықтан қаражаттар оның дамуына
қажет- таратылмаған табыс түрінде болады. Мынандай себеп болуы мүмкін,
қаражат көзінің структурасын өзгерту немесе басқару персоналына қосымша
акция көлемін үлестіру, компанияда ұстап тұру үшін. Бұл методика тәжірибеде
жүзеге асырғанда акционерлер ештеме алмайды, оларға төленген дивиденд тең
олардың қаражаттардың төмендігіне, резерв және акцияға капитализацияланған.
Акцияның көлемі өсті, валюта балансы өзгерген жоқ, т.б бір акцияға активті
бағалау азайды. [7]
Соған қарамастан кейбір акционерлерге қолайлы, олар бағалы қағаздарды
алып содан кейін сатады. Дивиденд, акциямен төленген көлемнің бағасы әр
түрлі болады. Дивиденд 20% құраса бағаға әсер етпейді: егер көрсетілген
сома жоғарылайды, акцияның нарықтық бағасы төмендеп кетеді.
Дивиденд акциямен төлеуін қолдайды немесе бір уақытта валюта балансын
немесе жарғылық капиталының өсуіне әкeлуі мүмкін немесе валюта балансының
көбеюінсіз өзінің көзін қайта орналастырады. Экономикасы дамыған елдерде
екінші вариант қолданылады.[6]

ІІ ТАРАУ. ТАБЫСТЫ ҮЙЛЕСТІРУ ПРИНЦИПТЕРІ ЖӘНЕ ОҒАН ӘСЕР ЕТЕТІН
ФАКТОРЛАР

2.1 Табысты үйлестіру принципі және мәні

Табысты үлестіру компанияның дамуына жіне болашақта мақсатты
қолдануына қалыптастыру процесін білдіреді. Компанияның табысын үлестіру
көптеген қызмет аспектілерін айқындайды, нәтижесінде әсер етеді.
Бұл рөлдің негізгі жағдайы:
Табысты үлестіру негізгі мақсаты- компания акционерлердің меншікті
игілігінің деңгейін көтеру. Капиталға ағымдағы табысты төлеу арасындағы
үйлесімді қалыптастыру (дивиденд формасында, пайыз) және осы алдағы
периодтардағы табысының өсімі (капитал салған өсімін қамтамасыз ету
есебінен). Салық нәтижесінде кәсіпорын меншігін қанағаттандыру бағыттарында
қалыптастырады өзінің уақытында.
Компанияның нарықтық бағасының өсуіне келесі құрал әсер етеді.
Табыстың бір бөлігін үйлестіру капитализацияланған процесте капитал өсуіне
қамтамасыздандырылған ықпалын айындайды, ол жанама қамтамасыз етуді негізгі
үйлесімді үйлестіреді.
Кәсіпорын даму стратегиясын өткізу темпін айқындайтын табысты үлестіру
үйлесімі. Бұл стратегия компанияның инвестициялау қызметінің процесінде
өткізеді, қаржы ресурстарының қалыптастыру мүмкіндігімен айқындайды,
бірінші кезекте, ішкі есеп көзінен.
Компанияның инвестициялық тартымдылығы табысты үлестірудің ең негізгі
индикаторы. Капиталды тарату процесінде дивиденд төлеудің ішкі көзі (немесе
басқа да инвестициялық табыстан) бағалайтын критерилердің негізінің бірі,
акцияның алдағы миссиясының нәтижесін айқындайды. Соған қарамастан, жалғасы
қажет болады, дивиденд төлеудің өсу деңгейі сәйкесінше анықталады, қор
нарығында акция бағасының өсуінен, инвестицияның қосымша табысын
қалыптастырады.[9]
Компанияның табысын үлестіруде персоналын еңбекке ынталандыруда
қолданылады. Көлемі және персоналының қатысу формасы қызметкердің еңбек
мотивациясының деңгейін табыс айқындайды, персоналды тұрақтандыру және
еңбек өнімділігін өсуіне қатысады.
Табысты үлестірү улесімін қалыптастыру әлеуметтік қорғалуын қызметін
қосымша деңгейін қамтамасыз етеді. Мемлекеттің жұмыспен қамтылуына
нормативтік заңдардың төмен болуы, бұл рөль табысты үлестіру механизмінің
компаниядағы минималды әлеуметтік қорғауды жүзеге асырады.
Компанияның табысын үлестіру төлем қабілеттілігіне әсер етеді.
Табысты төлеу, меншікке қолдануына қарастырылады және кәсіпорын
персоналымен жүзеге асырылады, ережеге сәйкес ақшалай формада, т.б негізгі
активтер формасында, төлем қабілеттілігін қаржылық шұғыл мұқтаждығын
қамтамасыз етеді. Тұтынушының мақсаты табысты төлеу үлкен көлемде, деңгейін
төмендетуі мүмкін.
Табысты үлестіру арнайы саясат таңдалуы қажет (оның негізі дивидендтік
саясат) компанияның табысын басқару саясатын таңдау қиын. Бұл саясат
компанияның стратегиясын айқын көрсетеді, нарықтық бағасының жоғарлауына
әкеледі, инвестициялық ресурстың қажеттілігін қалыптастырады, персоналдың
және меншік иелерінің материалдық қабілеттілігін қамтамасыз етеді.

Сурет 1 – Табысты үлестірудегі негізгі бағыттары*
*Амирқанов Р.Р Қаржы менеджментін басқару 144 б.
Табысты үлестіру саясатын қалыптастыру процесінде ескрту қажет меншік
иелерінің кері мотивациясын (акционерлердің, салымшылардың)- алынған
ағымдағы жоғары табысты немесе перспективалық көлемінің ұлғаюы.[11]
Компания табысты үлестіру саясатын қалыптастыру процесінде қамтамасыз
етеді келесі бағыттарды (Сурет 1). Ең негізгі мақсат табысты үлестіру
саясаты, компанияның басқаруында қалған, капитализацияланған үйлесім
арасында оңтайландыру және даму стратегиясының өткізуді қамтамасыз ету
есебінің бір бөлігі және нарықтық бағасының өсуі.
Компанияның табысын үйлестіру саясатын қалыптасытыру келесілер арқылы
шешіледі:
• Инвестицияланған капитал меншік иелеріне табыс нормасын
қамтамасыз ету;
• Капитал табысының бірр бөлігі есебінен компанияның даму
стратегия мақсатының басымдылығын қамтамасыз ету;
• Еңбекті ынталандыруға және қосымша персоналға әлеуметтік
қорғау;
• Қажетті резерв көлемін және басқа да қорларды қалыптастыруды
қамтамасыз ету.
Компанияның табысын үлестіру келесі өткізу есебінен қарастырылады.
Үлестіру процесі келесі принциптермен жүзеге асырады.[13]
Компанияның табысын басқарусаясаты жалпы табысты үлестіру
саясатыменбайланысты. Табысты басқару ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.