Оқушылардың бойында зейін процесінің дамуы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 3

Оқушылардың бойында зейін процесінің дамуы . . . 5

ІІ.

2. 1 Оқушыларда көрініс беретін зейін оның түрлері мен қасиеттері . . . 9

2. 2 Оқушылардағы зейіннің физиологиялық негізі және зейіннің

дамуы мен оны тәрбиелеу . . . 16

2. 3 Оқушыларда көрініс беретін зейін ерекшеліктері . . . 19

2. 4 Практикалық жұмыстар

ІІІ. Қорытынды . . . 23

IV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 24

Кіріспе

Зерттеу өзектілігі. Мектепке келген балалардың әлі мақсатқа бағытталған зейіні болмайды. Олар өздерінің зейінін негізінен өздеріне тікелей қызықтылығымен, ашықтығымен, өзгешелігімен ерекшеленетін нәрселерге аударады. (ырықсыз зейін), мектеп жұмысының шарттары алғашқы күннен бастап баладан сол кезде оны қызықтырмауы да мүмкін пәндерді және мәліметтерді назардан тыс қалдырмауды талап етеді. Бала біртіндеп жай сырттай тартымды заттарға емес қажеттілерге зейінін бағыттап, оны дәйекті ұстауды үйренеді. II-III сыныптарда көптеген оқушылар ырықты зейінді игереді, оны мұғалім түсіндірген немесе кітапта бар кез келген материалға көздей алады. ЬІрықты зейін, оны қандай да бір міндетке алдын ала ойластырып бағыттай білу - бастауыш мектеп шағындағы маңызды жетістік.

Тәжірибе көрсетіп отырғандай, ырықты зейінді қалыптастыруда баланың іс-әрекетін сырттан жақсы ұйымдастырудың ол өз санасын басқара алатындай үлгілерді пайдалана отырып хабарлау мен сыртқы құралдарды көрсетудің зор маңызы бар. Мысалы, фонетикалық талдауды мақсатқа бағыттап орындауда бірінші сынып оқушыларының картон белгілері сияқты дыбыстар мен олардың реттілігін белгілеп отыратын сыртқы құралдарды пайдалану үлкен рөл атқарады. Оларды салудың дәл бірізділігі балалардың зейінін ұйымдастырады, олардың күрделі, нәзік те «ұшқыр» дыбысты материалмен жұмыс істегенде зейінін шоғырландыруға көмектеседі.

Зерттеудің мақсаты. Баланың өзін-өзі ұйымдастыруы алдымен үлкендердің, әсіресе мұғалімнің жасаған және бағыттаған ұйымдастыруының нәтижесі. Зейінді дамытудың жалпы бағыты баланың мұғалім қойған мақсатқа жетуден өздері қойған міндеттің шешімін тексеруге өту болып табылады.

Бірінші сынып оқушыларының ырықты зейіні олар әлі өздерін- өздері алып жүрудің ішкі құралдарын игермегендіктен тұрақты болмайды. Сондықтан тәжірибелі мұғалім оқу ісінің сабақта бірін-бірі ауыстырып отыратын және балаларды шаршатпайтын әр алуан түрлерін (түрлі тәсілдермен ауызша есептеу, есептер шығару және нәтижелерді тексеру, жазбаша есептердің жаңа тәсілдерін түсіндіру, оларды орындап, жаттығуларды және т. б. ) қолданып отырады. I-II сынып оқушыларының ақыл-ой әрекетінен гөрі сыртқы іс-әрекеттерді орындауда зейіні неғұрлым тұрақты. Бұл ерекшелікті ақыл-ой сабақтарын графикалық схемалар, суреттер, макеттер, апликациялар жасаумен алмастыра отырып сабақтарда пайдалану абзал. Қарапайым бірақ біркелкі сабақтарды орындауда бастауыш сынып оқушылары жұмыстың түрлі әдістері мен тәсілдерін қолдануды талап ететін неғұрлым күрделі тапсырмаларды шешу кезіндегіден көрі көбірек алаңдайды.

Зерттеу міндеттері. Зейінді дамыту, сондай-ақ оның көлемін кеңейтумен және зейінді іс-әрекеттің алуан түріне бөле білумен байланысты. Сондықтан оқу тапсырмаларын былайша қойған дұрыс: бала өз тапсырмасын орындай отырып, жолдастарының жұмысын қадағалауы қерек және қадағалай алатындай етіп, мысалы, берілген тексті бқылай отырып, оқушы басқа оқушылардың мінез-құлқын тексеріп отыруға міндетті. Қате жіберіп алған жағдайда ол жолдастарының теріс әсерін байқап, оны өзі түзетуге тырысады. Кейбір балалар сыныпта зейінін бөле алмайтындықтан «алаңғасар» болады: олар бір іспен айналысып отырып, басқаларын естен шығарады. Мұғалім оқу ісінің әр түрін балалар бір мезгілде бірнеше іс-әрекетті бақылауды үйренетіндей (алғашында, әрине, біршама қарапайым), жалпы жанама жұмысқа даярланатындай етіп ұйымдастыруы керек.

Психикалық іс-әрекеттің мақсат бағдарлы және нәтижелі болуы үшін оқушы ең алдымен өзінің ой-санасын істеп жатқан әрекеті мен сол әрекет нысанына тоқтата білуі қажет. Әдемі сурет салуға бекінген баланы көз алдыңызға келтіріңіз. Сурет затын, оның түр-түсі мен қағазға қалай орналасуын ойластырамын деп, жас суретшінің жұмысқа шоғырланғаны сонша, тіпті ата-аналарының оған қарата айтқан сөздерін мүлде аңғарар емес. Мұндайда бала зейінін істеп жатқан әрекетіне шоғырланады, назарын қажетті заттарына аударды, басқа заттардың бәріне алаңдамастан, өз қажеттігімен шұғылданды дейміз.

Келтірілген мысал оқушының бір мезгілде әрқандай заттар туралы ойлап, әртүрлі іспен бірдей шұғылдана алмайтынының дәлелі. Сондықтан да оның санасы белгілі газеттің әрбір бөлігінде өзіне қажет болған заттар мен құбылыстардың маңызды да мәнді тараптарына бағытталады.

Оқушылардың бойында зейін процесінің дамуы

Адамның зейiнi бiр объектiге немесе бiр жұмысқа ұзағырақ тұрақтай алса, оны зейiннiң тұрақтылығы дейдi. Мысалы, өндiрiс орындарының, не хирург дәрiгердiң жұмыс үстiндегi зейiнiн осыған жатқызуға болады.

Зейiндi бiр жерге тұрақтатып, жинақтап алу арқасында адам iстеп отырған iсiн тереңiнен түсiнiп, оның әр түрлi байланыстарын анықтайды. Зейiндi тұрақтата алушылық саналы әрекетке өзiңдi жете алудың басты бiр белгiсi болып табылады.

Зейiннiң осы қасиетiнiң оқу процесiнде маңызы зор. Сабақ үстiнде баланың назарын көп нәрсеге аудармай, басты бiр нәрсеге не белгiлi бiр әрекетке ғана аударып, оған тұрақтатып әдеттендiру керек. Сонда ғана бала есейген кезде үлкендердiң көмегiнсiз-ақ зейiнiн тиiстi объектiге жинақтай алатын болады.

Ересек адамдар жұмыс үстiнде зейiнiн 40 минуттай бiр объектiге тұрақтата алады. Осындай 10-20 минуттық зейiн қоюшылықтан кейiнгi бiрнеше секундта көңiлдiң бiр нәрсеге бөлiнуi сол жұмыстың одан ары ұйымдастырылуына ешбiр нұқсан келтiрмейдi. Қайта бұл секiлдi тынығу, жұмысты бiрнеше сағат бойы жақсы, тұрақтап iстеуге мүмкiндiк бередi. Адам соншалық ерiк-жiгермен зейiн салып жұмыс iстеген жағдайда да арасында ойы бөлiнiп, басқа бiр затқа ауып отырады. Осылайша зейiннiң бiрде әлсiздене, бiрде күшейiп тұруын зейiннiң толқуы дейдi. Толқу - зейiннiң табиғи қасиеттерiнiң бiрi. Мәселен, бар iлтипатпен кiтап оқыған адам да анда-санда басқа ойға түседi, басын көтерiп жан-жағына қарайды. Зейiннiң мұндай толқуы, әрине, адамның көңiл аударған нәрсесiне ойының бөлiнуiне, зейiннiң тұрақтылығына бөгет болмайды. Кейбiр адамдардың зейiнi толқымалы келедi. Бұған қатты тiтiркендiргiштер, күштi эмоциялық әсерлер, сондай-ақ адамның өз еркiн жөндеп билей алмауы себеп болады.

Зейiндi ұзақ уақыт бойы iс-әрекетке жеткiлiктi жұмылдыру үшiн, әсiресе, оның басқа нәрсеге көңiлi ауып кетпеуiн ойластыру керек. Бұл көп күш жұмсауды қажет етедi. Зейiндi алаңдататын әр түрлi тiтiркендiргiштерге қарсы күресу - қажеттi шаралардың бастысы. Мәселен, ысқырған дауыс, қоңыраудың сылдыры, сырнай т. б. адамның тынышын кетiредi. Зейiннiң жақсы ұйымдастыра алатын адамдар осындай жағдайда да жұмысты тез және сапалы орындайтыны байқалады. Адамды алаңдататын нәрселер көп болғанмен, олардың барлығы да кесел тигiзе бермейдi. Мәселен, машинаның дүрiлi, музыканың әуенi зейiндi аударатын тiтiркендiргiш болғанмен, оларға шыдап отыра беруге болады. Ал қасындағы адамның айқай-шуы, ренiш т. б. адамды күштiрек алаңдатып, жұмыс iстетпейдi. Әрине, бұларды жоюдың мүмкiндiгi болмаса, оған көңiл аудармай, сабырлылықпен жұмыс iстей беруге болады. Әрине, бұған ерiк-жiгер қажет. Осындай ыңғайсыз жерлерде жұмыс iстей алушылық - адамның жақсы қасиеттерiнiң бiрi. Мәселен, орыстың атақты жазушысы А. П. Чехов жас кезiнде көп әңгiмелерiн ойын-күлкi, той-думан үстiнде жазса, ал Мусоргский мен Бородин өздерiнiң опералық шығармаларын қонақта отырып-ақ жаза беретiн болған. Қандай жағдайда да адам зейiнге кедергi келтiретiн нәрселердi жеңе алатын болуға тиiс. Тiптi тыныш жерде отырып жұмыс iстеудi ұнататын адамдар да өзiн ыңғайсыз жағдайларға төселттiрiп, кез-келген жағдайда жұмыс iстей алатындай қабiлетке ие болуы тиiс. 3ейiннiң аударылуы деп бiр объектiден екiншi объектiге назарымызды көшiрудi айтады. Физиологиялық тұрғыдан мидағы оптималдық қозудың ауысуы. Зейiндi тез аудара бiлу қабiлетi көбiнесе жүйке процестерiнiң өзгермелiлiгiне байланысты. Кейбiр адамдар бiр жұмыстың түрiнен екiншi бiр жұмысқа жеңiл көшедi, зейiн қойып жаңа жұмысты тез меңгерiп кетедi. Бұл икемдi, оңтайлы зейiннiң көрiнiсi. Екiншi бiреудiң зейiнi, керiсiнше, басқа объектiге қиындықпен ауысады. Зейiндi тез аудара бiлу көлденеңнен кез келген әсерлерге кiдiрусiз жауап беруде аса қажет. Мәселен, машинистерде зейiндi тез аудара бiлу қасиетi жөндi жетiлмеген болса, олардың жұмыста түрлi сәтсiздiктерге ұшырауы мүмкiн. Мектеп жағдайында балалардың зейiнiн бiр пәннен екiншi пәнге, бағдарламаның бiр бөлiмiнен екiншi бөлiмiне, жұмыстың бiр түрiнен (үй тапсырмаларын сұрау) екiншi түрiне (жаңа сабақты тыңдау кезi) үнемi аударып отыруға тура келедi. Зейiндi аудара алу оқушының ерiк сапалары бiраз дамыған кезде, әсiресе оқу материалдарын түсiнген және оларды ұмытпайтындай етiп меңгерген жағдайда ғана мүмкiн болады. Мүғалiмнiң материалды жүйелi етiп, бiр iзбен жақсы түсiндiруi, өткен материалды дұрыс қорытуы, оқылатын жаңа тараудың мақсатын айқындауы, жаңа материалды тыңдауға және түсiнуге оқушылардың дайындығын тексеру т. б. зейiннiң дұрыс аударылуына себепшi болады.

Адам санасының бiрмезгiлде бiрнеше әрекеттi атқара бiлу мүмкiншiлiгiн зейiннiң бөлiнушiлiгi дейдi. Адам зейiнiн екi-үш нәрсеге бөле алады.

Зейiндi бiр уақытта түрлi объектiге бөлуге болатындығын арнаулы зерттеулер көрсетiп отыр. Мәселен, оқушылар өздерi есеп шығарады, сонымен қатар осы кезде басқа оқушының тақтаға шығарған есебiн бақылайды, оның сөзiн тыңдайды т. б. Студенттер бiр мезгiл iшiнде лекция тыңдайды, түсiнгенiн жазып отырады, кiтап оқып отырып, конспект жазады. Еңбек процесiнде зейiн бөлiнуiнiң маңызы бәрiнен де зор. Қазiргi кездегi өндiрiстiң онан сайын автоматталынуы адам зейiнiнiң бөлiнушiлiгiн ерекше дамытуды қажет етедi. Ал машина жүргiзушiлерге (машинист, шофер т. б. ) бiрнеше нәрсеге зейiн бөлушiлiк қаншама маңызды екендiгi түсiнiктi. Олар бiр кезеңде рөлі механизм басқарады, жолға назар аударады, тежегішті басады( және т. б . . . Бұл операциялардың әрқайсысы зейiндi өте шеберлiкпен бөле бiлудi қажет етедi. Мұғалiмдiк қызметте де зейiндi бiрнеше объектiге бөле бiлудiң маңызы зор. Мұғалiм бiр мезгiлде сабақтың мазмұнын, формасын сабақ оқыту жоспарына сәйкес тексерiп отырады, барлық сынып ұжымы мен жеке оқушылардың тәртiп сақтауын, сабаққа қалай қатысып отырғанын байқайды. Тәжiрибесi аз, жас мұғалiм кейде барлық сыныпты не жеке оқушыларды, не өзiнiң айтып тұрған сөзiн бақылай алмай қалады да зейiнiн бытыратып алады. Осының салдарынан сыныпта сабақ нашар ұйымдастырылуы мүмкiн. Зейiндi екi объектiге бiрдей бөлу үшiн ең кемiнде бiреуiне iскер болу және мұндай объектi бiр-бiрiне байланысты болуы шарт. Зейiндi бөлудiң физиологиялық негiздерi жөнiнде И. П. Павлов былай дейдi: “ . . . бiз бiр iспен, бiр оймен айналыса жүрiп, өзiмiз әдеттенiп кеткен тағы басқа бiр iстi iстей жүремiз, яғни сыртқы тежелу механизмi бойынша, ми сыңарларының тежелудегi бөлiмдерiмен, қызмет iстеймiз, өйткенi, бiздiң басты iсiмiзбен байланысты ми сыңарларының пунктi бұл кезде қатты қозуда болады”.

Зейiннiң көлемi деп бiр уақыттың iшiнде оның қамтитын, объектiлерiнiң санын айтады. Зейiн көлемiн анықтауға байланысты жасалған тәжiрибелер тахистаскоп деген аспаппен тексерiледi. Адам бiр мезгiлде (секундтың 1/10 бөлiгiнде) орта есеппен әр түрлi 5-9 әрiптi қамти алатынын, 12-14 әрiптен тұратын мағынасы бар сездi де осы мерзiмде қамтитынын көрсетiп отыр. Мектеп оқушыларының, әсiресе, бастауыш сынып оқушыларының зейiн көлемi ересек адамдардың зейiн көлемдерiне қарағанда шағын болатындығы сабақ үстiнде мұғалiмнiң есiнде болуға тиiс, сондықтан да оқушыларға бiр мезгiлде сан жөнiнде де, сапа жөнiнде де белгiлi зейiн көлемiнен артық мөлшерде материал беруге болмайды. Оқушылардың зейiн көлемi бiр-бiрiмен байланыспаған элементтердi қабылдаса, нашар өсетiндiгiн, ал логикалық байланысы бар элементтердi қабылдаса, олардың зейiн көлемiн өсiретiндiгiн мұғалiм еске алуы қажет.

Зейiн көлемiн арттыру үшiн мұғалiм балаларды комплекс заттарды байқай алуға, оларды бiр объект ретiнде қабылдауға машықтандырғаны дұрыс. Көрнекi құралдардағы сөздер тым ұзақ болмай, ондағы сөздердiң ең бастыларын бiрден оқып түсiну үшiн әрiптердi түрлi бояумен безендiру қажет. Соңғы айтылған тәсiл де бала зейiнiнiң көлемiн өсiруге жағдай жасайды. Физиологиялық тұрғыдан зейiн көлемiн өсiрiп, ұлғайту мидағы оптималдық қозуы бар алапты кеңейте түседi. Бұл бiрнеше қозулардың бiр қозу жүйесiне бiрiгуi болып табылады. Бiрден бiраз нәрсенi қамти алатын зейiндi көлемi кеңзейiн дейдi де, объектiлердi жөндеп қамти алмайтын зейiндi көлемi тар зейiн дейдi. Зейiннiң тар, көлемдiсi де жарамсыз қасиет емес. Әңгiме iстен дұрыс нәтиже шығара алуында. Адамның мамандығы, айналысқан iсi оның зейiнiне әсер етпей қоймайды. Мәселен, өне бойы сағат механизмiмен шұқшия жұмыс iстеп отыратын мастердiң зейiн көлемi айтарлықтай болмайды. Микроскоппен жұмыс iстейтiн ғалымның зейiнi де осы iспеттес келедi.

Алаң болушылық деп белгiлi бiр объектiге саналы түрде зейiндi ұйымдастыра алмаушылықты айтады. Әр нәрсеге ауып кете беретiн жаңғалақ адамдардың зейiнi көбiнесе осындай болады. Алаң болушылық сондай-ақ адам қатты шаршаған кезде де жиi кездеседi. Мұндай жағдайда оның миында бiркелкi тұрақты қозу алабы жасалынбайды, қозу мен тежелу процестерi бiр-бiрiмен алмасуы тәртiппен жүрiп отырмайды. Зейiннiң осы қасиетi адам психологиясынан тұрақты орын алса, оған берекелi әрекет ету қиынға соғады.

Мектеп жасына дейiнгi балаларда алаңдаушылық жиi ұшырайды. Өйткенi, олар әлi күрделi iс-әрекетпен айналыспағандықтан, зейiннiң жоғары түрлерi өз дәрежесiнде болмайды.

Алаң болушылыққа ұқсас көрiнiстер адамның бiр жұмысқа қатты берiлiп iстеген кездерiнде де байқалады. Адам қатты үңiлiп жұмыс iстеген кезде басқа еш нәрсенi сезбейдi, елемейдi. Осындай жағдайда ол айналасындағы өзгерiстердi байқамайды. Мұндай адамдардың зейiнiн уақытында бөле алмаушылықтың кемшiлiгi зейiннiң көлемi өте тар және икемсiз келетiндiгiнен.

Балаларда тiлдiң шығуына байланысты ырықты зейiннiң саңылауы байқала бастайды. Ырықты зейiн үлкендердiң ықпалымен, балаларға түрлi талаптарды орындатып үйретуiне орай дамып отырады (тазалық сақтау, ойыншықтарын, киiм-кешектерiн жинастыру, үлкендердiң айтқанын тыңдай бiлуге баулу т. б. ) .

Мектеп жасына дейiнгi балалардың зейiнiнiң қалыптасуында ойын әрекетi ерекше орын алады. Ойын арқылы бала түрлi объектiлердi көредi, естидi, байқай алады, фактiлер мен құбылыстарды бiр-бiрiнен ажыратып, оларға назар аудара бастайды. Балаларда зейiннiң түрлi қасиеттерi (көлемi, бөлiнуi, тұрақтылығы т. б. ) жақсы байқалады. Бұлардың бәрi үлкендердiң басшылығымен жетiледi.

Мектеп - оқушылардың зейiнiн оқу-тәрбие процесiнiң талаптарына байланысты жүйелi түрде қалыптастырып дамытатын негiзгi орын болса, ал мұғалiм - балалардың зейiнiн тәрбиелейтiн негiзгi тұлға. Бұрын ойыннан басқаға көңiл бөлмей келген бала оқуға бiрден берiлiп кетпейдi, сабақтың басынан аяғына дейiн отыруға оның шыдамы жетпейдi. Олардың алғашқы кезде сабақтың аяқталуын асыға күтiп отыратындары да осыдан. Балада ырықсыз зейiннiң басымырақ болуы ой-өрiсiнiң көрнекiлiгiне де байланысты. Мәселен, бiрiншi сынып оқушылары түрлi нәрселердi санағанда, көбiнесе олардың сыртқы формасына, бояуына көңiл аударады да, ең негiзгi мiндетi - есеп шығаруды ұмытып кетедi. Бұл жастағы балалардың зейiнiндегi екiншi бiр ерекшелiк зейiн көлемiнiң өте тар келетiндiгi. Мұғалiм осы жағ-дайды есiнде қатты ұстағаны дұрыс. Ол сабақты бала ұғымына түсiнiктi, тiл жағынан жеңiл етiп берсе, көрнекi құралдарды тиiмді пайдаланса, бала зейiнi бiр объектiге тұрақтала түседi де, зейiннiң бөлiнуi кемитiн болады. Оқушы зейiнi негiзiнен сабақ үстiнде тәрбиеленедi. Сабақтың әрбiр минуты бала зейiнiн билеп алмайынша, мұғалiмнiң сөзi оның көкейiне қонбайды, қиялын толғандырмайды. Бiр сөзбен айтқанда, зейiнсiз өткен сабақ өзiнiң мақсатына жете де алмайды. Зейiн тәрбиесiнде әрбiр мұғалiмнiң еске алатын кейбiр шаралары мына төмендегiлер:

1. Бiрiншi сыныптан бастап оқушыларды зейiндiлiкке әдеттендiру, оларда зейiннiң жоғары түрлерiн дамыту естен шықпайтын болсын. Бұл жөнiнде К. Д. Ушинский былай деген: “Балаға оқуды қызықты ете бiлу керек және сонымен қатар, оларды қызықтыра қоймайтын тапсырмаларды да бұлжытпай орындауды талап ету керек, бұл жұмысты орындағанда бiр жағын басым етiп жiбермей, екi жағын теңестiру арқылы ерiксiз зейiндi тудырып отырумен қатар, балада белсендi зейiн шамалы болғанына қарамастан оны жаттықтырып отыру керек”.

2. Бүкiл сыныпқа не жеке оқушыларға берiлетiн тапсырмалар дәл, анық, қысқа болып келсiн.

3. Бала қайда жүрсе де (мектепте, үйде, далада) байқағыштыққа тәрбиеленуi тиiс.

4. Зейiндi күштi және тұрақты ететiн құбылыстың бiрi - ерiк. Сондықтан зейiн тәрбиесiн ерiк тәрбиесiмен ұштастырып отыру қажет.

5. Төменгi сынып оқушыларының жүйке жүйесiнiң әлде де болса, “қатая” қоймағандығы еске алынсын. Олардың шаршап кетпеуiн қадағалау, орынсыз жалықтырмау, ауыр, жеңiлдiгi әр түрлi пәндердi күнделiктi сабақ кестесiне талапқа сай орналастыру секiлдi мәселелер де зейiн тәрбиесiне қатысы бар шаралар.

Оқушылардың зейiнiн дұрыс қалыптастыруға мұғалiмнiң жеке басының үлгi-өнегесiнiң де маңызы зор. Егер мұғалiмнiң өз зейiнi дұрыс ұйымдаспаған болса, яғни, ол бiресе оқытып тұрған сабағына, бiресе сыныптағы оқушыларға алаңдап, ненi бастап, ненi қойғанын есiнен шығарса, ондай мұғалiм оқушылардың зейiнiн дұрыс тәрбиелей алмайды.

Мұғалiм балаларға сабақ үстiнде зейiнiн дұрыстап аудара алмаса, iске ынтасыз, ұқыпсыз кiрiссе, берген сабағынан да жөндi нәтиже шығара алмайтын болады. Мұғалiм: “Кейбiр оқушылар сабаққа зейiн қоймағандықтан үлгiрмейдi” дейтiн болса, бұл алдымен оның сабақты дұрыс ұйымдастыра алмауының нәтижесi, өз жұмысындағы кемшiлiгi болып табылады. Ы. Алтынсарин: “Егер балалар бiрдеменi түсiнбейтiн болса, онда оқытушы оларды кiнәлауға тиiс емес, оларға түсiндiре алмай отырған өзiн кiнәлауға тиiс” -деп өте дұрыс айтқан.

2. 1 Оқушыларда көрініс беретін зейін оның түрлері мен қасиеттері

Зейін деп - оқушы санасының белгілі бір затқа бағыттала тұрақталуын көрсететін құбылысты айтады. Дәлірек айтқанда, зейін дегеніміз айналадағы объектілердің ішінен керектісін бөліп алып, соған психикалық әрекетімізді тұрақтата алу. Мысал келтірейік. Оқушы математикалық есептер шығарып отыр. Ол бұған соншама үнілген, мұнысы психикалық жағынан жақсы көрінеді (бала көзін қадайды, шұқшия үңіледі, демін ішіне тартады т. б. ) . Оқушы есептің шығару жоспарын ойлайды, оның бірінен кейін екіншісін шығарады. Есеп шығарып болып, азғантай үзілістен кейін тарихты, одан соң географияны оқуға көшеді. Сабағын оқып болғаннан кейін, түрлі нәрселермен айналысады. Осы көріністердің бәрінде де бала әрекеттің әрбір түріне өз зейінін ұйымдастырып, басқа объектілерден ойын бөліп отырады. Осындағы түрлі кезеңдерде бала психикасының белгілі бір объектіге бағыт алып және сонда азды-көпті тұрақтап отырғанын көруге болады.

Оқушыға тән әрекеттін кез келген түрінде зейін орын алмаса, оның нәтижелі болуы қиын. Орыс педагогикасының атасы К. Д. Ушинский (1824-1870) зейіннің маңызын былайша көрсеткен еді: «Зейін адам санасынан қорытылып өтетін барлық ойды аңғартатын, адам жанының жалғыз ғана есігі болып табылады, демек, бұл есікке ілімнің бірде-бір сөзі соқпай өте алмайды, егер де ол соқпай өтсе, онда баланың санасында ештеңе де қалмайды». Зейінді психикалық процестердің тобына жатқызу дұрыс болмас еді. Өйткені, адам өз өмірінін әрбір моменттерінде бір нәрсені қабылдайды не есіне түсіреді, бірер нәрсені киялдайды, бір нәрсе жөнінде ойлайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.