Тәрбие жүйесінің жалпы заңдылықтары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе
1 Тәрбие жүйесі туралы түсінік және оның мәні
1.1 Тәрбие жүйесінің құрылымы, мазмұны
1.2 Тәрбие жүйесінің жалпы заңдылықтары
1.3 Тәрбие мақсатты бағытталған үрдіс ретінде
2 Еңбек қабілетінде іскерлік, дағдыларын қалыптастыру
2.1 Еңбек тәрбиесінің мазмұны және жүйесі
2.2 Оқыту процесінде оқушының іскерлік, дағдыларын қалыптастыру
жолдары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Мемлекет пен қоғам дамыту үшін жастар мен балалардың мінез-құлқын
бағынышсыз тұрмысқа дайындау. Қазақстан Республикасы заңының мемлекеттік
нұсқауына байланысты білім мен тәрбиені қалыптастыру. Қазақстан
Республикасы Президенті Жолдауы, Білім туралы Заңға байланысты тәрбиеге
мақсат пен міндетті нақты түрде анықтау, тәрбие кеңістігінде жеке тұлғаның
өзін билеу мақсатында моделін құру, оның дамуына жағдай жасау, білім беру
мекемелерінде педагогикалық ұжым мен жанұяның өзара әрекеті.
Қазіргі таңда тәрбиеге ғылыми негізде жаңа концепциялық қатынас жасап
және оны құру үшін стратегиялық бағдарланған, Қазақстан Республикасы
халықаралық келісімі мен бейбітшілікті сақтау және ұйымдастыру қабілеті,
гуманитарлық-құлықтылық қоғам құруы, әлеуметтік- экономикалық жүктеген
міндетін іске асыруға көмектесуі, жоғары дамыған әлемдік дүниетанымдық
мәдениеті және шығармашылық ой-өрісі дамыған жеке тұлға құру керек.
Тәрбиелік жүйе ұғымы педагогикалық әрекеттің неғұрлым іргелі факторларының
бірін: мектепті өзін-өзі реттеу мен өзін-өзі ұйымдастыруды, өзіндік қызмет
ету және даму логикасы бар, әлеуметтік ағза ретінде бейнелейді.
Тәрбие жүйесі педагогикалық ақиқаттық жартылай бөлігі болып
көрсетіледі және педагогикалық жүйеге қатысты. Тәрбие жүйесінің теориялық
модельі, концептуальды (айқындамалы) пайда болуына қатысты жинақылық
түсінігі бар. Бірақ тәрбие жүйесі әлеуметтік табиғи объектісі бар белгілі
бір мекемедегі мұғалімдер мен оқушылар құрамы болғандықтан психологиялық
мінездемесі бар. Сондықтан да тәрбие жүйесі - бұл педагогикалық күрделі
жүйе, әрі әлеуметтік психологиялық мінездемені керек етеді [1].
Тәрбие жүйесінің тапсырмасы барлық тәрбиелік қозғалысты біртұтас
педагогикалық процесінде интегралдау, нақты әлеуметтік-педагогикалық
талапты жүзеге асыру мақсатында қамтамасыз ету және тәрбие тапсырмасы.
Тәрбие жүйесінің осылармен басты байланыстағы міндеті: интегралдау
(келісілмеген тәрбиелік ықпалға қосылуға әкелу), басқару немесе реттеу
(тәрбиелік процессті жөнге салу, оларды басқару), жетілдіру (тәрбие
жүйесінің қозғалысын қамтамасыз ету, оның жұмыс істеуі қолайлығын көрсету,
біртіндеп дамуын толық жетілдіру) болып табылады.
Тәрбие жүйесі белгілермен қатар жалпы басқа да әлеуметтік жүйелерде
басқарады. Ол өзіне тән мақсаттылық, тұтастық, құрылымдық, қозғалыстық,
ортадағы әрекеттестік және жүйенің өте жоғары және өте төменгі тәртібімен
әрекет етеді. Тәрбие жүйесі өткен шақ, осы шақ, келер шаққа ие. Тәрбие
жүйесінің өзгеше нышаны педагогикалық жүйенің көрсетілуі сияқты ол да
мақсат сапасымен, өзіндік объективтік және субъективтік қызметтерін
дамудағы жеке адаммен, жұмыс істеу тәсілінің сапасы – педагогикалық іс-
әрекетпен байланысады (қосылады) [2].
Тәрбие жұмысының нақты білім беру мекемесі иерархиялық тәрбие
жүйесінде өзіндік орын алады: мемлекеттік тән, жергілікті, аймақтық және
белгілі тәрбие жұмысының мекемесі. Оның ерекше белгілері, яғни тәрбие
жағдайына нақты әсерін тигізетін: оқушылар бөлімі, дәстүрлі, ортаның
ерекшелігі, педагогикалқ ұжымның мүмкіндігі, басшының шығысқа қызығушылығы
[3].
Зерттеу тақырыбының мақсаты - студентердің тәрбие жүйесінің моделін
жасау.
Зерттеу нысаны - студентердің тәрбие үрдісін анықтау.
Зерттеу пәні - тәрбие жүйесінін және еңбек қабілеттілігін зерттеу.
Зерттеу тақырыбының міндеті – Кәсіптік мамандардың даярлаудағы
педагогикалық технологияларды анықтау
-Тәрбие жүйесінің құрлымы мен міндеттерін анықтау;
- Қабілет жүйесінің заңдылықтары туралы жазу;
Құрылымы: екі тараудан, кіріспеден, қорытындыдан және пайдаланған
әдебиеттер тізімінен құралады.

1 Тәрбие жүйесі туралы түсінік және оның мәні

Тәрбие жүйесі - бұл мектептегі оқушыларды тәрбиелеу ортасы. Зерттеуші
В.А.Караковскийдің анықтауынша тәрбие жүйесі дегеніміз мектептегі өзін-өзі
ұйымдастыруда жүзег асатын, өзіндік қызмет ететін және даму логикасы бар,
әлуметтік тұтас ағза.
Л.И. Новикова тәрбие жүйесі - бұ өзара байланыс жағдайында қызмет
ететін тәрбиенің негізг құрауыштарынан тұратын және ұжым өмірінің келбеті,
психологиялық ахуалы ретінде кіріктірілген сипаттарға ие әлеуемттік ағза.
Ал қазақстандық зерттеуші Б.И.Иманбекованың анықтауынша тәрбие жүйесі
- тұлғаның рухани адамгершілік, шығармашылық дамуын қамтамасыз ететін
әлеуемттік шындық құрауыштарының жиынтығы. Мектепте екі жүйесі жұмыс
жасайды: дидактикалық жүйе және оқу-тәрбие жүйе.
Тәрбие жүйесінің құрауыштары:
- мақсат - иедеялар;
- іс-әрекет;
- субъектілер;
- қарым-қатынас;
- игерілген орта;
- басқару[1].
Тәрбие жүйесінің құрауыштарындағы мақсат - бұл мектептің тәрбие
процесінің болашақтағы нәтижесі туралы ой-болжамы. Мектеп тәрбие мақсатын
мемлекеттік тәрбие бағдарламаларын ескере отырып, өзіндік ерекшеліктеріне
қарай анықтайды. Жалпы мақсат жүйенінің негізгі жүйе құрушы маңызды
компоненті болады. Іс-әрекет компоненті - бұл анықталған мақсатты жүзеге
асыруға бағытталған амал-тәсілдер, әрекеттер жүйесі. Ал субъектілері - осы
жүйенің іс-әрекетіне қатысушылар, яғнм оқушылар, мұғалімдер, ата-аналар.
Қарым-қатынас - ол жүйе ішіндегі субъеектілер арасындағы байланыс орнату
құралы болып табылады. Игерілген орта - ол тәрбие жүйесінің өз іс-әрекетін
іске асыратын ортасы.
Тәрбие жүйесінің атқаратын негізгі қызметтері:
- кіріктіруші - тәрбие ықпалдардың бірлігін қамтамасыз етеді;
- реттеуші - бұл тәрбие жүйесін басқаруға бағытталған қызмет;
- дамытушы - бұл тәрбие жүйесін үнемі динамикада, яғни даму үстінде
болуын қамтамасыз ететін қызмет.
- қорғау;
- түзету;
- компенсациялау.
Тәрбие жүйесінің негізгі өзегі - оқушылар мен мұғалімдер ұжымы.
Мектептің тәрбие жүйесін құру үшін не керек?
1) тәрбиелік әрекет субъектілерінің ықпаладарының кіріктірілуі,
педагогикалық процестің құрауыштарының өзара байланысын қамтамасыз ету;
2) мектеп ұжымы игерген әлеуемттік және табиғи ортаны қамтыған
тәрбиелік жүйе құру, тұлғаға деген ықпалдың ауқымын кеңейту;
3) тұлғаны тәрбиелеуде педагогикалық ұжымның күшін, уақытын үнемедеу;
4) тәрбиелік жүйеде оқушы, мұғалім, ата-ана тұлғасы өзін-өзі іске
асыруы және өзіне-өзі сенім артуы үшін арнайы жағдай туғызу, оны модельдеу.

Мектептің тәрбие жүйесі - бұл туындайтын, жетілдірілетін, жаңаратын,
ескіретін, жойылатын динамикалы құбылыс.
Тәрбие жүйесін қалыптастыру кезеңдері:
1 Тәрбие жүйесін құру;
2 Тәрбие жүйесінің қалыптасуы, құрылымы, әрекет мазмұны анықталуы,
қызмет ету;
3 Қортындылау кезең;
4 Жүйені жаңарту, қайта құру.

Мектептің тәрбие жүйесі оқу сабақтарын, балалардың сабақтан тыс
өмірін, әртүрлі әрекеттерін және мектептен тыс қарым-қатынастарын,
әлеуметтік, табиғи, пәндік-эстетикалық ортаның әсерін кіріктірген
педагогикаық үрдісті толығымен қамтиды және ол толассыз кеңейіп отыратын
тәрбие кеңістігі[3].

Тәрбие жүйесі – педагогикалық ақиқаттық жартылай бөлігі болып
көрсетіледі және педагогикалық жүйеге қатысты. Тәрбие жүйесінің теориялық
модельі, концептуальды (айқындамалы) пайда болуына қатысты жинақылық
түсінігі бар. Бірақ тәрбие жүйесі әлеуметтік табиғи объектісі бар белгілі
бір мекемедегі мұғалімдер мен оқушылар құрамы болғандықтан психологиялық
мінездемесі бар. Сондықтан да тәрбие жүйесі - бұл педагогикалық күрделі
жүйе, әрі әлеуметтік психологиялық мінездемені керек етеді.

Тәрбие жүйесінің тапсырмасы – барлық тәрбиелік қозғалысты біртұтас
педагогикалық процесінде интегралдау, нақты әлеуметтік-педагогикалық
талапты жүзеге асыру мақсатында қамтамасыз ету және тәрбие тапсырмасы.
Тәрбие жүйесінің осылармен басты байланыстағы міндеті: интегралдау
(келісілмеген тәрбиелік ықпалға қосылуға әкелу), басқару немесе реттеу
(тәрбиелік процессті жөнге салу, оларды басқару), жетілдіру болып
табылады. Тәрбие жүйесі белгілермен қатар жалпы басқа да әлеуметтік
жүйелерде басқарады. Ол өзіне тән мақсаттылық, тұтастық, құрылымдық,
қозғалыстық, ортадағы әрекеттестік және жүйенің өте жоғары және өте төменгі
тәртібімен әрекет етеді. Тәрбие жүйесі өткен шақ, осы шақ, келер шаққа ие.
Тәрбие жүйесінің өзгеше нышаны педагогикалық жүйенің көрсетілуі сияқты ол
да мақсат сапасымен, өзіндік объективтік және субъективтік қызметтерін
дамудағы жеке адаммен, жұмыс істеу тәсілінің сапасы – педагогикалық іс-
әрекетпен байланысады[5].

1.1Тәрбие жүйесінің құрылымы, мазмұны

Қазіргі уақытта педагогиканың феноменды үлкен мамандар тобы
зерттеуде, атап айтсақ В.А.Караковский, Л.И.Новиков, Н.А.Саливанов,
Е.И.Соколов. Зерттеушілер феноменнің пайда болуын педагогикалық жүйенің
объективтік себептерімен түсіндіреді. “Қазіргі үдемелі ауыспалы уақытта
интеграция және дифференция бір жақты өзара үздіксіз байланысқан екі ұғым
пайда болуда. Қорытындылай келе әртүрлі қарама-қайшылықтар туындайды. Сол
уақытта әртүрлі жүйелер түрі, жалпы құбылыстар, интегралды біртұтас
процесстер, әрекет, жекеленген құбылыстар бірыңғай білім ыдырайды.
Біржақтылық бұл өзіне тән және педагогикалық ақиқаттан және қазіргі адам
дамуынан, сол сияқты жеке тұлғадан және жеке адам үлгісінен, ықпалдан
қалыптасқан. Олар мақсатқа бағытталған тәрбие, сол сияқты әлеуметтік
стихиялық (апаттық) процесстер сияқты қалыптасады.

Тәрбие жүйесі – педагогикалық ақиқаттық жартылай бөлігі болып
көрсетіледі және педагогикалық жүйеге қатысты. Тәрбие жүйесінің теориялық
модельі, концептуальды (айқындамалы) пайда болуына қатысты жинақылық
түсінігі бар. Бірақ тәрбие жүйесі әлеуметтік табиғи объектісі бар белгілі
бір мекемедегі мұғалімдер мен оқушылар құрамы болғандықтан психологиялық
мінездемесі бар [6].

Тәрбие жүйесінің тапсырмасыбарлық тәрбиелік қозғалысты біртұтас
педагогикалық процесінде интегралдау, нақты әлеуметтік-педагогикалық
талапты жүзеге асыру мақсатында қамтамасыз ету және тәрбие тапсырмасы.
Тәрбие жүйесінің осылармен басты байланыстағы міндеті: интегралдау
(келісілмеген тәрбиелік ықпалға қосылуға әкелу), басқару немесе реттеу
(тәрбиелік процессті жөнге салу, оларды басқару), жетілдіру (тәрбие
жүйесінің қозғалысын қамтамасыз ету, оның жұмыс істеуі қолайлығын көрсету,
біртіндеп дамуын толық жетілдіру) болып табылады.

Тәрбие жүйесі белгілермен қатар жалпы басқа да әлеуметтік жүйелерде
басқарады. Ол өзіне тән мақсаттылық, тұтастық, құрылымдық, қозғалыстық,
ортадағы әрекеттестік және жүйенің өте жоғары және өте төменгі тәртібімен
әрекет етеді. Тәрбие жүйесі өткен шақ, осы шақ, келер шаққа ие. Тәрбие
жүйесінің өзгеше нышаны педагогикалық жүйенің көрсетілуі сияқты ол да
мақсат сапасымен, өзіндік объективтік және субъективтік қызметтерін
дамудағы жеке адаммен, жұмыс істеу тәсілінің сапасы – педагогикалық іс-
әрекетпен байланысады (қосылады).

Тәрбие жұмысының нақты білім беру мекемесі иерархиялық тәрбие
жүйесінде өзіндік орын алады: мемлекеттік тән, жергілікті, аймақтық және
белгілі тәрбие жұмысының мекемесі. Оның ерекше белгілері, яғни тәрбие
жағдайына нақты әсерін тигізетін: оқушылар бөлімі, дәстүрлі, ортаның
ерекшелігі, педагогикалқ ұжымның мүмкіндігі, басшының шығысқа қызығушылығы
[8].

Тәрбие жұмысының нақты белгісі ашықтығы, қоршаған ортамен байланысы.
Қоршаған орта тәрбие жұмысының үшін үлкен бөлім – бұл оқушылар отбасы,
әлеуметтік мөлтек ауданның ортасы, өндірістік кәсіпорын, мәдени мекемелер
және т.б тәрбие жұмысы қоршаған орта мынадай сапаларды талап етеді:
бейімділік және қоршаған ортада қабілеттілікті сезіну, тұрақтандыру
(қоршаған ортаға деген салыстырмалы тұрақтылық). Бірақ қоршаған ортамен
байланыс бір нақты емес.

Тәрбие жұмысы кері байланысқа ие бола отырып оған өзінің әсерін
тигізеді. Тәрбие жұмысының қоршаған ортаны педагогика белгісімен өзгертіп,
оны тәрбиелеп, өзінің бір құрама бөлігі етеді. Тәрбие жүйесі қайтадан пайда
болады, әбден жетіле алады, жаңарады, ескіреді, жойыла да алады, бірақ ол
өзіндік жүйелілігіне жоймайды.

В.А.Карковский, А.М. Новиков, Н.A.Селиванов оның жүйелілік
мінездемелерін басты тәрбиенің табысты талаптарына бөледі. Бұнымен
тәрбиеден адамгершілік тәрбиесі жүйесінің пайда болудағы – ең тиімді және
сенімді жолдары, принципі дәлелденеді.

Жетпісінші жылдардың соңына қарай жүйелілік идеялары тәрбие теориясына
ене бастады. Бұл салада Ф.Ф. Королевтің 1970, 1974 еңбектері әдіснамалық
роль атқарады, ғалымның дәлелдеуі бойынша жүйелілік әдіс педагогикалық
ойлау процесінің қайта құру құралы ретінде қарастырылады. Мектеп тәрбие
мақсатын мемлекеттік тәрбие бағдарламаларын ескере отырып, өзіндік
ерекшеліктеріне қарай анықтайды. Жалпы мақсат жүйенінің негізгі жүйе құрушы
маңызды компоненті болады. Іс-әрекет компоненті - бұл анықталған мақсатты
жүзеге асыруға бағытталған амал-тәсілдер, әрекеттер жүйесі. Ал субъектілері
- осы жүйенің іс-әрекетіне қатысушылар, яғнм оқушылар, мұғалімдер, ата-
аналар.

Мектептің тәрбие жүйесін “бір-бірімен тығыз байланысты компоненттер
жиынтығы” деп қарастыруға болады: мақсаттық бағыт, жүйе түзуші әрекет,
ұйымдастырушылық құрылым, жүйеге енген орта немесе жүйе меңгерген орта
(В.А.Караковский).

Тәрбиенің негізгі мақсаты – дені сау, ұлттық сана-сезімі оянған,
рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор,
іскер, бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан адамды тәрбиелеу.

Тәрбиенің мазмұны, оны жүзеге асыратын әдіс-тәсілдердің негізі
-адамгершілік, имандылық, ізгілік, елжандылық.

Тәрбиенің негізі – ұлттық тәлім-тәрбие.

Әр халықтың тәлім-тәрбиелік мұрасы – мәдениеттің құнды бөлігі. Қазақ
халқының бағалы педагогикалық ой-пікірлерін бүкіл оқу-тәрбие жүйесінің
тірегіне айналдыру. Өнегелі тәрбие ісін дүниежүзілік ғылыми және рухани
қазынаны ұлттық мұрамен ұштастыру арқылы жүзеге асыру [9].

Тәрбие жүйесін құруда ең алдымен мақсатты белгілеу ісінің маңызы зор.

Қазіргі мектептің ұлттық тәрбие жүйелерінің мақсаттары:

біртұтас әлем туралы ғылыми негізделген көзқарас қалыптастыру;

оқушыларды жалпы адамзаттық құндылықтарға тарту, сол
құндылықтарға сәйкес мінез-құлық қалыптастыру;

1.2 Тәрбиежүйесінің жалпы заңдылықтары

Тәрбие жүйесі - күрделі динамикалық жүйе. Бұл жүйенің әр компоненті өз
кезегінде өзіндік компоненттері бар жүйе ретінде қаралады. Қолайлы анықтау
шектерін қолдану арқылы әрқилы жүйе мен құрылымдар түзуге болады. Қазіргі
теориялық педагогикада тәрбие жүйесі талаптарымен құрылған мынадай жүйелері
белгілі: Тәрбие жүйесі мақсаты, міндеті, мазмұны, процестің өту жағдайлары,
тәрбиеші мен тәрбиеленушінің қарым-қатынасы, тәрбие іс-әрекетінің
қолданылатын әдістері мен формалары, процестің даму кезеңдері және т.б.
Солардың кейбіреулерін қарастырайық:
Мақсаттық талап тәрбие жүйесінің құрылымын шешуге бағытталған
міндеттердің бірізділігін білдіреді. Қазіргі мектеп жағдайында тәрбие
процесінің бағыттары мынадай:
- үйлесімді, жан-жақты дамыту мақсатын есепке ала отырып, тұлғаны
біртұтас қалыптастыру;
- азаматтық құндылықтар, әлеуметтік-бағдарлы мотивация, ақыл-ой,
эмоционалдық және еріктік үйлесім ауқымы негізінде тұлғаның адамгершілік
сапаларын қалыптастыру;
- оқушыларды ғылыми, мәдени және өнер, т.б. қоғамдық құндылыққа
қатыстыру;
- қоғамның демократиялық өңделуіне, тұлғаның құқық-тары мен
міндеттеріне сәйкес өмірлік позицияға тәрбиелеу;
- тұлғаның мүмкіндіктері мен тілектерін, сонымен бірге әлеуметтік
талаптарын ескере отырып, оның икемділігін, ептілігін және қызығушылығын
дамыту;
- оқушылардың даралық және қоғамдық түсінімдерін дамытатын танымдық іс-
әрекет ұйымдастыру;
- тұлғаны сапалы тәрбиелеу мақсатында әлеуметтік құнды, әрі жан-жақты
іс-әрекет ұйымдастыру;
- тұлғаның аса маңызды әлеуметтік функциясын, яғни, өзгермелі еңбектік
іс-әрекет жағдайындағы қатынастарын дамыту, әлеуметтік қуаттылықты көтеру
[11].
Келесі құрылым тәрбие жүйесінің негізгі сатыларын белгілеуге
негізделеді. Бұл сатылар - қойылған міндеттердің сапалы шешілуіне
бағытталған бірізді кезеңдердің міндетті түрде өтетін процесі. Құрылым
тәрбие жүйесі бірізділігінің және бірлігінің терең заңдылығын түсінуде өте
маңызды:
- қойылатын талаптар мен ережелерді тәрбиеленушілердің түсінуі;
- білімнің сенімділігі;
- сезім қалыптастыру;
- іс-әрекетке араласу және іс-әрекет арқылы тәрбиелеу.
Келесі құрылым да бірізді процесс кезеңдерін анықтауға негізделеді,
бірақ ол енді басқа талаптарға, яғни процестің жүруінің пәрменділігін
қамтамасыз ететін бірліктер арасындағы байланыстар мен тәуелділіктерге
негізделеді:
а) тәрбиенің негізгі міндеттері мен мақсат-тарын қамтитын процесті
жоспарлау;
б) материалды (еңбек, табиғатты қорғау); қоғамдық (ұжымдық,
ұйымдастыру-басқарушылық, коммуникативтік); рухани (эмоционалды -сезімдік,
танымдық, құндылық-бағдарлаушылық) іс-әрекеттерді ұйымдастыру;
в) тәрбиеленушілердің негізгі іс-әрекеттерінде тұлға аралық қарым-
қатынасын және оның дамуын реттеу;
г) жоспарланған және алынған нәтижелердің айырмашылығын бақылау және
қорытындылар шығару, жіберілген қателіктер мен қол жеткізетін жетістіктерге
талдау жасау.
Тәрбие жүйесі кезеңдерінің өлшем шектері ретінде педагогика-лық
әрекеттің бірізділігін пайдалануға болады. Бұл жағдайда құрылымда мынадай
бірліктер пайда болады:
- жалпы нормалар және талаптармен танысу;
- қарым-қатынас қалыптастыру;
- көзқарастар мен тұжырымдар қалыптастыру;
- тұлғаның жалпы бағытын қалыптастыру.
Бұл әрекеттердің барлығының нәтижесі - нормалық қалыптағы тұрақты
мінез-құлық әдеттерін баулу. Әрекеттердің әдеттенуі біртіндеп мінез
бітістеріне, тұлғалық қасиеттерге ауысады.
Жалпы заңдылық ауқымының әрекеті тәрбие жүйесінің барлық жүйесіне
таралады. Жалпы заңдылық осы процестің маңызды және ірі бірліктерінің
арасын байланыстырып отырады. Жүйе ішіндегі бірліктерінің байланысын
анықтайтын заңдылық жеке (нақты) заңдылық деп аталады. Тәрбие жүйесі жалпы
педагогикалық процестің бөлігі ретінде осы процестің заңдылықтарына
бағынады.
Тәрбие мазмұнын түсінерде қойылатын талаптар мен мақсаттарға сай
оқушының білімі, нанымы, дағдылары, тұлғалық сапасы мен белгілері тұрақты
әдеттер жүйесі деп қабылданған. Тәрбие жүйесі педагогикалық ақиқаттық
жартылай бөлігі болып көрсетіледі және педагогикалық жүйеге қатысты. Тәрбие
жүйесінің теориялық модельі, концептуальды (айқындамалы) пайда болуына
қатысты жинақылық түсінігі бар. Бірақ тәрбие жүйесі әлеуметтік табиғи
объектісі бар белгілі бір мекемедегі мұғалімдер мен оқушылар құрамы
болғандықтан психологиялық мінездемесі бар. Сондықтан да тәрбие жүйесі -
бұл педагогикалық күрделі жүйе, әрі әлеуметтік психологиялық мінездемені
керек етеді [12].
Тұлғаның жан-жақты және үйлесімді дамуы - бұл ақыл-ой, дене,
адамгершілік, еңбек пен политехникалық, эстетикалық тәрбиелердің біртұтас
педагогикалық процесте тоғысуы. Қазіргі тәрбие бағыттарының негізіне мына
идеялар жатады.
Тәрбие мақсаттарының шынайы болуы. Бүгінгі нақты мақсат - бұл адамның
ептіліктері мен дарындығына сүйене отырып, оны жан-жақты дамыту. Бұл
мақсатқа жетудің құралы - әр адамның мәдениет қоры негіздерін игеруі.
Осыдан тәрбие мазмұнының орталық түсінігі, яғни тұлғаның ''базалық
мәдениеті'' келіп шығады. Бұл өмірлік өзін-өзі анықтау мәдениеті болып
табылады, яғни, экономикалық мәдениет пен еңбек мәдениеті, саяси,
демократиялық және құқықтық мәдениет, адамгершілік пен экологиялық
мәдениет, көркемөнер және дене мәдениеті, отбасы қатынастар мәдениеті.
Үлкендер мен балалардың біріккен іс-әрекеті. Тәрбиеші жұмысының
мазмұны балалармен бірге рухани мәдениеттің жақсы үлгілерін,
адамгершіліктік өнеге, іс-әрекет мәдениетін іздестіру арқылы өмір нормалары
мен заңдылықтарын өңдеуден құралады.
Тәрбие мазмұнындағы маңызды элемент - адамның өмірлік өзін-өзі тану
мәдениеті, өмірлік өзіндік таным - бұл кәсіптік, азаматтық түсініктерді
қамтымайтын өте кең ұғым. өмірлік өзін-өзі анықтау мәдениеті адамды өз
бақытының және өз өмірінің субъектісі ретінде сипатталады. Адамның өзіне-
өзі үйлесімді болуы арқылы оның кәсіптік, азаматтық және адамгершілік
өзіндік танымы қалыптасады.
Тәрбиенің тұлғалық бағыты. Мектептегі тәрбие жұмысының өзегін тек
бағдарлама, іс-шаралар, әдістері мен формалары ғана құрамайды, сонымен қоса
ол бала, жеткіншек, жасөспірім арқылы сипатталатын педагогика-лық істің
жоғары мақсаты мен мәніне тәуелді. Олардың жеке қызығушылығы, ыңғайы,
өзіндік мінез-сипаты мен бірге өз қадірін сезінуін дамыту керек.
Тәрбиеленушілердің қызығушылығынан жоғары рухани қажеттіліктеріне қарай
өтуі тәрбие ережесіне айналуы қажет.
Жалпы заңдылық ауқымының әрекеті тәрбие жүйесінің барлық
жүйесіне таралады. Жалпы заңдылық осы процестің маңызды және ірі
бірліктерінің арасын байланыстырып отырады. Жүйе ішіндегі
бірліктерінің байланысын анықтайтын заңдылық жеке (нақты) заңдылық
деп аталады. Тәрбие жүйесі жалпы педагогикалық процестің бөлігі
ретінде осы процестің заңдылықтарына бағынады.
Тәрбиеленушінің өз еркі болмай, тәрбие жұмыстарын дамыту, бірлесе
жұмыс істеу идея-ларын іске асыру мүмкін емес. Тәрбие жүйесі еріксіз
ұйымдас-тырылса, ол балаға да, мұғалімге де кері әсерін тигізеді. Балаларды
''тәрбиелеуге'' міндеттеме керек. Егер тәрбие-леушілер тәрбиеленушілердің
қызығушылығына, асқақ арманына, азаматтық және жолдастық міндеттеріне,
өзбеттілігі мен шығармашылығына сүйенсе, сонда тәрбиеленушілердің тәрбиеге
деген ықылас-ынтасы оянады.Тұлғаның жан-жақты және үйлесімді дамуы - бұл
ақыл-ой, дене, адамгершілік, еңбек пен политехникалық, эстетикалық
тәрбиелердің біртұтас педагогикалық процесте тоғысуы. Қазіргі тәрбие
бағыттарының негізіне мына идеялар жатады [13].

1.3Тәрбие мақсатты бағытталған үрдіс ретінде

Тәрбие мақсаттарының шынайы болуы. Бүгінгі нақты мақсат - бұл адамның
ептіліктері мен дарындығына сүйене отырып, оны жан-жақты дамыту. Бұл
мақсатқа жетудің құралы - әр адамның мәдениет қоры негіздерін игеруі.
Осыдан тәрбие мазмұнының орталық түсінігі, яғни тұлғаның ''базалық
мәдениеті'' келіп шығады. Бұл өмірлік өзін-өзі анықтау мәдениеті болып
табылады, яғни, экономикалық мәдениет пен еңбек мәдениеті, саяси,
демократиялық және құқықтық мәдениет, адамгершілік пен экологиялық
мәдениет, көркемөнер және дене мәдениеті, отбасы қатынастар мәдениеті.
Үлкендер мен балалардың біріккен іс-әрекеті. Тәрбиеші жұмысының
мазмұны балалармен бірге рухани мәдениеттің жақсы үлгілерін,
адамгершіліктік өнеге, іс-әрекет мәдениетін іздестіру арқылы өмір нормалары
мен заңдылықтарын өңдеуден құралады.
Тәрбие мазмұнындағы маңызды элемент - адамның өмірлік өзін-өзі тану
мәдениеті, өмірлік өзіндік таным - бұл кәсіптік, азаматтық түсініктерді
қамтымайтын өте кең ұғым. өмірлік өзін-өзі анықтау мәдениеті адамды өз
бақытының және өз өмірінің субъектісі ретінде сипатталады. Адамның өзіне-
өзі үйлесімді болуы арқылы оның кәсіптік, азаматтық және адамгершілік
өзіндік танымы қалыптасады.
Тәрбиенің тұлғалық бағыты. Мектептегі тәрбие жұмысының өзегін тек
бағдарлама, іс-шаралар, әдістері мен формалары ғана құрамайды, сонымен қоса
ол бала, жеткіншек, жасөспірім арқылы сипатталатын педагогика-лық істің
жоғары мақсаты мен мәніне тәуелді. Олардың жеке қызығушылығы, ыңғайы,
өзіндік мінез-сипаты мен бірге өз қадірін сезінуін дамыту керек.
Тәрбиеленушілердің қызығушылығынан жоғары рухани қажеттіліктеріне қарай
өтуі тәрбие ережесіне айналуы қажет.
Жалпы заңдылық ауқымының әрекеті тәрбие жүйесінің барлық
жүйесіне таралады. Жалпы заңдылық осы процестің маңызды және ірі
бірліктерінің арасын байланыстырып отырады. Жүйе ішіндегі
бірліктерінің байланысын анықтайтын заңдылық жеке (нақты) заңдылық
деп аталады. Тәрбие жүйесі жалпы педагогикалық процестің бөлігі
ретінде осы процестің заңдылықтарына бағынады.

Тәрбиеленушінің өз еркі болмай, тәрбие жұмыстарын дамыту, бірлесе
жұмыс істеу идея-ларын іске асыру мүмкін емес. Тәрбие жүйесі еріксіз
ұйымдас-тырылса, ол балаға да, мұғалімге де кері әсерін тигізеді. Балаларды
''тәрбиелеуге'' міндеттеме керек. Егер тәрбие-леушілер тәрбиеленушілердің
қызығушылығына, асқақ арманына, азаматтық және жолдастық міндеттеріне,
өзбеттілігі мен шығармашылығына сүйенсе, сонда тәрбиеленушілердің тәрбиеге
деген ықылас-ынтасы оянады [14].Тәрбие жүйесінің көп қырлы бағыттарын
басшылыққа ала отырып, тәрбие саласымен айналыстын педагог мамандардың
атқаратын міндеттері мен қызметтері нақты айқындалуы керек.Мектептің ішкі
даму беталысын, мүмкіндігін және оның қоғамдағы алар ролі жайл түсініктерге
талдау жасай отырып, бірегей тәрбиелеуші ұжым өз мақсатын мектептің тәрбие
жүйесін танымдық жүйе құрушы әрекетпен даму және қызмет ету арқылы көп
қырлы тұлға дамытуға жағдай жасауды қамтамасыз етуден көреді.

Мақсатты жүзеге асыру үшін келесі міндетерді шешу қажет.

1 Келешекте бірегей тәрбиелік ұжым мен мектепішілік гуманистік қарым-
қатынасты нығайту және дамыту;

2 Жүйе құрайтын әрекеттердің тәсілі мен әдістерін, формаларын
жетілдіру және кеңейту;

3 Тәриеленушілердің сабақтан тыс әрекетін ұйымдастыру жүйесін
жетілдіру;

4 Ұйымдастырудың технологиясы мен бағдарламалық-әдістемелік қамтамасыз
етуді ОТП нәтижесінде бағалау өлшемдерін келшекте әрі қарай әзірлеу және
жетілдіру.

Қазіргі заман талабына сай мектеп баланың бүгін дамуы мен өзін-өзі
жүзеге асыруын қамтамасыз ететін және он болашақ өмірге дайындайтын, ең
алдымен оқушылардың мүмкіндігіне сай келетін және оның тұлғасының әрі қарай
дамуын және білімін жалғастыру мүмкіндігін, сонымен қатар өзіндік білімін
көтеру жолымен де қамтамасыз ететін әлеуметтік-психологиялық тұңғиық
ретінде қызмет етуі керек [15]. Педагогикада білімділік деңгейіне
құндылықтарға бағытталған, коммуникативті және меңгерген әлеуметтік
тәжірибесіне сүйене алатын, өзгеріске бейім, танымдық міндеттерді шешуге
қабілеттілігімен сипаттаатын тұлғаның сапасы артады.

Әлемдік мектеп практикасында тұлға шешуге қабілетті міндеттермен
ерекшеленетін зияткерлік даму деңгейлері деп те атауға болатын, негізгі
білімділік деңгейі жайлы айтылады

сауаттылық;

ақпараттанушылық;

қызметтік сауаттылық;

құзырлық.

Сонымен, қазіргі қоғамда мектеп тәрбиеленушілердің зияткерлік,
ізгілікті және дене бітімнің дамуына кепіл болуы керек. Тәрбие жүйесінің
мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыру, бұл:

тұлғаның толыққанды дамуы үшін, балалардың денсаулығы мен
өмірін қорғау үшін жағымды жағдай және мүмкіншіліктер туғызу;

оқушылардың жеке бас ерекшеліктеріне ықпал ететін білім
бағдарламаларын таңдау мүмкіндігімен қамтамасыз ету;

отбасындағы тәрбие жүйесін жандандыру және отбасын ОМТ-не
енгізу;

адамның рухани жан-дүниесін қалыптастыруын қамтамасыз етуші
болып танылған тәрбиенің мәдени түсінігін бірізділікпен бағыттау;

тәрбиеленушілердің әлеуметтік маңызды әрекеттерін әр түрлі
салада шығармашылық белсенділігін көрсетуге және оған түрткі болуға
жағдай жасау;

ғылыми білім, біліктілік жүйесін және оларды әр түрлі
практикалық әрекетте қолдана алуын қалыптастыру;

білім алудың үздіксіз жүйесін дамыту;

білімнің деңгейлері мен сатыларының сабақтастығын,
зерттеушілік және жаңашылдық әрекеттерді қолдау;

балаларды әлеуметтік –педагогикалық қорғаумен қамтамасыз ету;
өз құндылығы сезімі мен психологиялық комфорт сезімін
қалыптастыру.

Бүгінгі таңда тәрбие міндеттерін жүзеге асырудың ең тиімді
технологияларының бірі тәрбие кеңістігін құру жолдары болып табылады.
Тәрбие кеңістігі тұлғаның дамуы мен өзін-өзі жүзеге асыру үрдісіне
тәрбиенің басқа барлық факторлары мен басқа да кеңістіктердің (витальды,
пәндік, экологиялық, ақпараттық, білімдік, әлеуметтік және басқа да) ықпалы
арқылы байқалатын көп өлшемді және көп қызметін атқаратын кеңістік болып
табылады.

Қарым-қатынас түрі тәрбие үрдісінің алғашқы мінездемесі болып
табылады;

Тәрбие кеңістігінің екінші мінездемесі – бұл оның жүйелілігі;

Тәрбие кеңістігінің үшінші мінездемесі – олар арқылы
сипатталуы мүмкін параметрлер: көпөлшемділік, тығыздық және
ұзақтық.

Тәрбие кеңістігі бірнеше деңгейде болады:

1-ші деңгей – жеке тұлғалық;

2-ші деңгей – білім мекемесі;

3-ші деңгей – аумақтық тәрбие кеңістігі.

Әр тәрбие кеңістігі әр тәрбиеленушінің тұлғасы сияқты қайталанбас,
ерекше әрі артық, алайда оның бойында адамның жеке тұлғасында көрінетін
психофизиологиялық өсу заңдылығы тәрізді өзгешелік пен ортақтық көрінеді.
Сондықтан, нақты, шынайы тәжірибенің аумағын абстракциялық және теориялық
модель арқылы педагогикалық шындықтың типтік бейнесін сипаттайтын
педагогикалық категория сияқты “тәрбие кеңістігі” деген ұғымды бөліп қарау
мүмкін болады [16].

Тәрбие кеңістігі тұлғаның дамуы мен өзін-өзі жүзеге асыруы үрдісіне
тәрбиенің басқа барлық факторлары мен өзге де кеңістіктердің ықпалы арқылы
байқалатын көп өлшемді және көп қызмет атқаратын кеңістік болып табылады.

Нағыз мектеп – парасатты өзгере келіп, әр уақытта педагогикалық үрдіс
жетіліп отыратын, дамушы мектеп. Бұл принцип оның педагогикалық мақсатқа
сай өзгерістерге батыл, шешімді қабілеттеріне негізделеді.

2.Еңбек қабілетінде іскерлік, дағдыларын қалыптастыру

Тарихты білмей тұрып қазіргінің қадіріне жету, болашақты болжау қиын
дейтін ғылымның өз қағидасы бар. Ол — өмірлік өсиет, ұлағатты сөз. Бұл
тарих тағылымының тәрбиелік үлгісі, еңбек етудің алғы шарты болса керек.
Өміріміздің даму барысын дұрыс түсініп оның ішінде ғылымның, тәрбиенің,
бүгіні мен сфтеңін танып, бағдарлап отыруда тәрбие мен еңбек бөлінбестей
берік, маңызды да мәнді рөл атқарады. Расында, адамзаттың жинақталған
материалдық байлықтары қандай ұшан-теңіз болса, оның рухани байлығының қоры
да сондай көп. Бұлардың бірі баршаға бірдей қазына. Әбу Насыр әл-Фараби
(870-950) бұл қазынаның барлығын халық жасайды, ол адал да ерінбей еткен
еңбектің жемісі деген болатын. Әл-Фараби тәрбие мәселесін логикамен
байланыстыра уағыздағанын білеміз. Ол "Ақыл мен түсінік" атты еңбегінде
ақылдылық пен адамгершілік үлгілі тәрбиеге байланысты, оның негізі таза
еңбекте, еңбек өз кезегінде тәрбиенің негізінен туындайды деген еді.
Қоғамның даму тарихына байланысты, соған сәйкес еңбек тәрбиесі әр түрлі
нысанда дамыды, жетілді, өзгерді, жаңарып отырды. Орта ғасырлық мектеп
тәрбиесіне қарсы шыққан, чехтың ұлы педагогы Я.А.Коменский (1592-1670)
педагогикасының негізі - гуманизм мен демократизм болғаны педагогика
тарихынан белгілі. Демек, бұл тек педагогика емес, бүгінгі қоғамды қайта
құрудың басты принципі - гуманистік және демократиялық принциппен үндес
келіп отыр. Я.Коменский мектеп - балаға сүйіспеншілік, адамгершілік
қасиеттерін тәрбиелейтін "адамгершілік шеберханасы" болуға тиіс деген
көзқарасты насихаттайды. Осы негізде ол тәрбиені, осыған сәйкес жүргізу
қажет деп есептеді. Ағылшын педагогы Джон Локк (1632-1704) тәрбиедегі
Коменский ұсынған "табиғатқа сәйкестілік" еңбек және дене тәрбиесі арқылы
жүзеге асатынын дәлелдеп берді. Ағылшын табиғат зерттеушісі, жануарлар мен
өсімдіктердің түрлерін табиғи сұрыптау арқылы пайда болуы жөніндегі
эволюциялық ілімнің негізін салушы Чарльз Дарвин еңбектің, еңбекке
баулудық, оның теориялық негізі - еңбек тәрбиесінің маңызын жоғары
бағалаған еді. Швейцария педагогы Генрих Песталоцци (1746-1827) тәрбиесінің
мақсаты - баланың күшін дамытады. Әр түрлі қимылға, қозғалысқа баланың өзі
ұмтылады. Сөйтіп, Песталоцци дене тәрбиесін еңбек тәрбие-сімен ұштастыруа
жүргізуді дәлелдеп береді. Сондай-ақ, оқуды өнімді еңбекпен ұштастыру,
соның ішінде қол өнері және ауыл-шаруашылық еңбегімен ұштастыруу
Песталоццидің педагогикалық теориясы мен қызметінің негізгі мәселелерінің
бірі болып табылады. Песталоцци еңбек адамгершілікке үйретеді, балалардың
бір-бірімен өзара және олардың ересектермен дұрыс қарым-қатынаста болуын
қалыптастырады деп санады. Дұрыс ұйымдастырылған еңбек балалардың ақыл-ойын
дамытады, адамгершілік қасиеттерін қалыптастырады. Осы негізде ол -еңбек
тәрбиесінің негізгі мақсаты қоғам өміріне белсене қатысатын жан-жақты
дамыған адамды қалыптастыру деп уағыздады. Еңбек тәрбиесінің теориясын
жасауда басты рөл атқарған К.Д.Ушинский болды. Ол өзінің еңбегінде адамның
жан-жақты дамуы үшін еңбектің маңызының зор екендігін көрсетті.
К.Д.Ушинский өзінің "Еңбектің психикалық және тәрбиелік мәні" деген
мақаласында еңбек тәрбиесінің мәнін арнайы қарастырады: Ал "Балалар әлемі",
"Ана тілі" оқулықтарында осы тәрбие жөнінен балаларға арнап сан алуан
материалдар жазды. К.Д .Ушинский талаптарының ең бастыларының бірі - еңбек-
сүйгіштікке, еңбек ете білуге және еңбекке ынталы болуға тәрбиелеу. Кімде-
кім пайдалы еңбекпен айналысса, сол адам қоғамның лайықты азаматы бола
алады деп білді Ушинский баланың санасына сәби кезінен-ақ, еңбек етудің
қажеттілігі мен маңыздылығын ұялатуды, пайдалы іс істеуге тырысушылыққа
және қандай істе болса да шын ниетпен және ұқыпты орындауға тәрбиелеуді
ұсынды.
Еңбек тәрбиесінің ең басты да, негізгі міндеттерінің бірі -жасөспірімдерді
қоғамдық пайдалы, ауыл шаруашылығының жетістіктерін жете түсіну және оған
өздері тікелей араласу, өндірісті білу, онымен жұмыс істеу тәжірибесін
бойына сіңіріп отыру дейді. Сондай-ақ, ол "Балалар жұмыс істейтін бағы,
бақшасы, аз да болса жері жоқ мектеп шын мәніндегі мектеп бола алмақ емес",
- деп атап көрсетті. Сонымен бірге Ушинский ой еңбегі мен дене еңбегінің
алмасып отыруына да ерекше мән бер-ді. "Ой еңбегінен кейін дене еңбегімен
айналысу жанға жайлы ғана емес, ол өте пайдалы тынығу" - деп есептеді.
Қазақ ағартушыларының бірі Ы.Алтынсарин педагогикалық тақырыптағы өлеңдері
мен әңгімелерінде, аудармаларында өнімді еңбек - еңбек тәрбиесінің құралы
деп тұжырым жасады. Абай нағыз пайдалы еңбек деп әр түрлі қолөнерді,
егіншілікті және білім алуды, оқуды есептеді. Ақыл-білім алу күрделі еңбек
арқылы келеді деп философиялық тұжырым жасады. Ол жастарды ең алдымен
отбасында, мектепте және әдебиет арқылы тәрбиелеуді маңызды рөлін ерекше
бағалады. Оқушылардың сыртқы әрекетіне, өзін көрсете білуіне, негізделген
олардың таным процестерінің барысын сипаттау туралы көптеген байқаулар мен
эксперименталдық зерттеулер жинақталған. Бұл сыртқы көріністер ішкі
процестерге барабар келмесе де, олар іс жүзіндегі ұнамды нәтижелерге
жеткізіп оқытудьң талай концециясын жасау үшін негіз береді оқумен оқытудың
теорясы мен практикасының дамуының, сабақ берудің жаңа әдістерін жасаудың,
сондай-ақ мүғалімдердің іс жүзінде тапқан жаңалықтарының оқудың тиімділігін
жылдан-жылға арттыра түсетіндігі өзінен-өзі белгілі. Оқыту процесінің
теориясы оқыту процесінің екі жақтылығын мойындаудан шығады.
Алайда, практикалық мақсат үшін оқу процесі мен сабақ беру процесінің
жеке-жеке алып қараған пайдалы. Мұнда оқыту процесінің тиімділігі
мәселелерін қараган кезде, педагогика мен психология оқу процесінің мазмүны
мен өту заңдылығы туралы деректерге сүйенеді. Оқу адамның жеке басы
танымының ерекше түрі. Оқып жүріп оқушылар өздерін қоршаған дүниені таниды,
бірақ қоршаған дүниені ғалымдар да таниды[17].
Адамдардың таным қызметінде елеулі айырмашылықтар бар, ол
айырмашылықтардың нені ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.