Туризмнің экстремалды түрінің дамуының алғышарттары
Мазмұны
Кіріспе ... ... ., ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1ОСЫ ЗАМАНҒЫ ТУРИЗМ КЛАССИФИКАЦИЯСЫНДАҒЫ ЭКСТРЕМАЛДЫ ТУРИЗМНІҢ
ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1Туризмнің экстремалды түрінің дамуының
алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 экстремалды туризмнің саяхаттың басқа түрлерімен өзара
байланысы ... ... .6
1.3 экстремалды туризмды дамыту
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2ТУРИЗМНІҢ ЭКСТРЕМАЛДЫ ТҮРІНІҢ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ МЕН
ПРОБОЛЕМАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...1 0
2.1 Қазақстан республикасында экстремалды туризмнің даму мүмкіндіктері...10
2.2 экстрим – сапарларын ұйымдастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .21
2.3 Даму тенденциялары, өзекті мәселелері мен
перспективалары ... ... ... ... ... .32
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЭКСТРЕМАЛДЫ ТУРИЗМ ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ..31
3.1 Параплан
спорты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...31
3.2
альпинизм ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
3.3
рафтинг ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..39
3.3 1қиындық категориясы бойынша су кедергілерінің отандық
классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
3.4 Вело-мото-авто-
сафари ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .43
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
5
Кіріспе
Адам танымдық, дем алу, тынығу, емделу, рухани және физикалық қалпына
келу, спортпен шұғылдану мақсатында ерікті турде саяхаттайды. Соның
салдарынан оның қажеттіктерін зерттеп жүзеге асыратын туризм ғылымы туады.
Туристiк қызметтерге сұраныстың айқындауыштары мыналар: өмiр деңгейiнiң
артуы, Интернет арқылы туристiк қызметтердi сатып алудың ұлғаюы, турлардың
құрама пакеттерiне, дәстүрлi мәдениеттi, өмiр мәнерiн бастан кешiруге
мүмкiндiк беретiн турларға сұраныстың ұлғаюы болып табылады. Қазақстандық
туристiк сала қолда бар туристiк әлеуетке қарамастан осы артықшылықтарды
әлi пайдаланған емес. Қазақстандағы туризм саласы халық шаруашылығының
өзгеде салаларына қарағанда жас. Дегенімен, пайда болу уақытының
қысқалығына қарамастан туризм ел экономикасында ойып тұрып орын алған өзге
де шаруашықтар қатарына қосылып үлгерді десекте болады. Алайда, туризм
қоғамдық құбылыс ретінде бірден қалыптаса қойған жоқ. Қазақстандық
туризмнің лезде аяққа тұрып кетуіне бірден-бір ықпалын тигізген фактор ол-
табиғи – рекреациялық ресурстардың алуан түрлілігі. Орасан зор
территорияда құлазыған шөл дала мен маясы жайқалған орманды дала, теңіздер,
көлдер, гүрілдеп аққан тау өзендері, сарқырамалар, көк тіреген асқар
таулар, үңгірлер, шипалы сулар, міне осылардың бәрі біртұтас ұғым
қалыптастырып қана қоймай, туризм саласының тірегіне айналған.
Табиғи ресурстардың мүмкіншілігін толығымен пайдаланатын туризм
саласы- ол экстремалды туризм. Экстремалды туризмді адам өміріне қауптілік
коэфиценті жоғары ұйымдасқан белсенді туризмнің түрі деп түсіндіріледі.
Кезкелген спорттық(экстремалдық) туризммен айналысу үшін жергілікті жердің
рельефі мен ландшафтын, климатын және белгілі бір спорт түрімен
шұғылдануға қолайлы табиғи мүкіншіліктерді ескереді Өкінішке орай, белгілі
– бір территориялардағы экстрим туризмі қалыптастырып дамытуға мүмкіндік
беретін, бірақ әр түрлі себептермен қазіргі жағдайда пайдаланылмай жатқан
орындар өте көп.
Қазақстанда экстрим туризм деген тіркесті қалыптастырып тұрған
бірнеше спорт түрлері тәжірбие ретінде еніп, қазіргі таңда нағыз
әуесқойлар айналысатын спорттық туризм түрі ретінде қалыптасып жатыр.
Қазақстанда белгілері бойынша экстрим туризм талаптарына жауап
беретін су туризмы түрлері – рафтинг, каякинг катамаран, әуе туризмінен
парапланиризм, кайтинг, дельтоплан, құрлықта – off-road, тау туризмінен
альпенизм, жартасқа өрмелеу сынды бірнеше спорттық туризм түрлері дамып
келеді.
1ОСЫ ЗАМАНҒЫ ТУРИЗМ КЛАССИФИКАЦИЯСЫНДАҒЫ ЭКСТРЕМАЛДЫ ТУРИЗМНІҢ ОРНЫ.
1.1 Туризмнің экстремалды түрінің дамуының алғышарттары.
Адам іс-әрекетінің түрі мен шаруашылығының саласы ретінде туризм орман
өнеркәсібі, балық аулау, ауыл шаруашылығы, өндірушілікпен ұқсастық көрсете
отырып ресурстық ориентация айқын танылатын іс-әрекет түрі мен туризмнің
қарқынды дамуына көптеген факторлар әсер етті.
Табиғи ресурстар дем алу мен саяхаттау аймағын таңдауда үлкен роль
атқарады. Туристер ландшафт пен климаттың ерекшеліктерін, өсімдіктер мен
жануарлар дүниесінің бай болуы мен алуан түрлілігін, спорт, аңшылық, балық
аулаумен шұғылданудың табиғи мүмкіндіктерін есепке алады. Рекреациялық
қызметтің түрі мен формасын ұйымдастыру территорияның табиғи ресурстарды
қалай шешетініне байланысты.
Ірі туристік кешендердің қалыптасуы сияқты, жекелеген туристік
объектілердің де пайда болуында елдің немесе ауданның географиялық жағдайы,
яғни теңізге, таулы және орманды жерлерге, маңызды транспорт
магистралдарына жақын орналасуы маңызды роль ойнайды.
Экстремалды туризмнің дамуында ел территориясының үсті де аз роль
ойнамайды. Салыстырмалы биіктік, су тасқынының құлау деңгейі және
территориясының бөлінуінің айырмашылығынан көрінетін рельеф табиғи ортаның
негізгі элементі болып қалады, себебі ол климаттық, гидрологиялық
процесстер мен құбылыстарға көп жағдай жасап, биосфера шекарасындағы
кеңістіктік жүйенің дифференциациясына алып келеді.
Таулы ортаның климаттық және ландшафтық қоздырғышы психофизикалық
қалпына келтіру мағынасында маңызды терапевтік фактор болып аталады.
Сондай-ақ ол белсенді және белсенді емес дем алу тұрғысынан қарағанда өте
тартымды. Тау туризміндегі анағұрлым басымдықтар: қоршаған ортаның ауысуы,
формалардың қарама-қайшылығы, симметрия мен ассимметрия, сондай-ақ
климаттық ландшафтағы өсіңкілік пен орнықтылық; биіктіктерді бағындырудың
қажеттігі және көрнекті пунктердің кең көрінісі болып табылады.
Табиғи ортаның екінші маңызды элементі климат болып саналады. Сонымен
бірге, аралық климаттың жалпы сипаттамасынан басқа, территорияның
рекреациялық мақсаттарға жарамдылығын бағалауда кеңістіктік жағдайлардың
күшті дифференциациялануымен байланысты топоклиматтық және микроклиматтық
ерекшеліктерді анықтау ерекше роль ойнайды.
Бұл тұрғыдан алғанда ауаның тазалығы, күн сәулесінің қолайлы
жағдайлары, температура мен ауа ылғалдылығының көп ауытқымауы, тұманның,
бұлтты күндер жиілігінің аздығы, желден қорғалу және т.б. үлкен
рольойнайды.
Жер беті суларының жүйесі туризмнің судағы түрі, балық аулау, таза
суда шомылуды дамыту мүмкіндіктері тұрғысынан алғандағы сияқты ландшафтың
өзінің тартымдылығы тұрғысынан алғанда да үлкен маңызы бар. Рекреация үшін
тиімді гидрологиялық жағдайлар ең алдымен не болмаса ластанбаған, ұлтық
жағажайлар мен жүзу бассейндерінің құрылуын мүмкін ететін температура мен
ағысқа сай келетін, не болмаса су туризмініңәр түрін таратуға, жарамды жер
бетіне жақын сулардың тасқынынан көрінеді.
Орман жабыны да аталған жердің туристік функциясының дамуына да елеулі
ықпал етеді. Таза ландшафтық қасиетінен басқа, оның сондай-ақ биоклимат
сферасындағы орта жағдайын жақсартудың биологиялық факторы ретінде үлкен
маңызы бар. Үлкен орман кешендері ауа массаларының турбулентті айналымын
жеңілдетеді. Орман жабындары бұдан басқа тікелей рекреациялық маңызға ие
және көптеген эстетикалық ләззат береді.
Шаруашылықтың даму деңгейі және сонымен байланысты халықтың кіріс
дейгейі арасындағы өзара байланыс, сондай-ақ туристік құбылыстардың
қоғамның туристік белсенділігінде өз орны бар.
Дүние жүзінде туристік қызметке ұдайы өсіп отырған қажеттілік бірінші
кезекте халықтың өмір жасының өсуімен және еңбеккерлердің туристік
қамтамасыз етілуін ұйымдастыруға әлеуметтік сақтандыру құралдары бөлінуінің
өсуімен байланысты. Аптадағы жұмыс күндерінің қысқаруы және демалыс
мерзімінің ұзақтығынан көрінетін бос уақыттың көбеюімен, сондай-ақ халықтың
мәдени деңгейі мен әлеуметтік жағдайының көтерілуімен байланысты
рекреациялық қызметке деген сұраныс өсуде [1,2].
Соңғы он жыл ішінде қоғам талабының әлеуметтік өзгеруінің салдары
ретінде туристік қызмет көрсетудің жаңа түрі пайда болды. Азаматтардың жеке
пайдалануындағы автомобиль паркінің жылдам өсуі автосаяхатқа тартылысты
күшейтті. Бұл мотелдер, кемпингтер, автомобильдерге техникалық қызмет
көрсету станцияларын салуға алғышарттар туғызды. Ғылыми техникалық
революцияның нәтижелері ретінде сноуборд, квадроцикл, акваланг, серф сияқты
жаңа туристік жабдықтар мен құралдар пайда болып, өз кезегінде спорт пен
туризмнің жаңа түрлерінің пайда болып дамуына алып келді. Бұлардан басқа,
ғылымның, оның ішінде географияның дамуымен жаңа туристік объектілер мен
территориялар ашылып, игеріле бастады. Бұл елеулі дәрежеде тіпті ең
талапшыл және талғампаз туристің қалауларын орындау үшін жаңа кеңістіктер
тудыра отырып демалыс пен туризм орындарына қатысты туристің ой-өрісінің
кеңеюіне ықрал етті.
1.2 экстремалды туризмнің саяхаттың басқа түрлерімен өзара байланысы.
Туризмнің нақты жіктелуі осы уақытқа дейін жүргізілмеген. Бұл, ең
алдымен, осы заманғы туризмнің формалары мен таза формаларын бөлудің іс
жүзінде мүмкін еместігімен түсіндіріледі. Бұның үстіне, соңғысы үшін оның
жеке түрлерін интеграциялау мен дифференциациялау процесстерінің үздіксіз,
жүруі тән. Бірақ жіктеу міндетті түрде қажет, өйткені ол туризм және оның
инфраструктураларын аймақтық ұйымдастыру және дамыту проблемаларын шешуге,
туристік қызметтік жекелеген түрлеріне деген сұранысты анықтауға және
осының негізінде туризмнің материалдық-техникалық базасын дамыту жоспарын
жасауға мүмкіндік береді.
Туризмді әр түрлі белгілері бойынша жіктеуге болады:
- мақсаты;
- сипаты;
- саяхаттың мерзімі мен ұзақтығы;
- алға қозғалу тәсілдері;
- орналастыру құралдары;
- саяхатқа қатысушылардың сапалық құрамы және т.б.
Бірақ шешуші орында бәрібір саяхаттың мақсаты тұрады. Әдеттегідей,
турист саяхат жасағанда алдына тек бір ғана мақсат қоймайды. Бірақ туристің
жеке қажеттілігіне байланысты олардың ішіндегі біреуі басымдыққа ие болады.
Формасы мен класына қарай туризмнің түрлері өте әртүрлі болып келеді. Олар
көптеген факторларға тәуелді, олардың ішіндегі маңыздылары:
- бос уақыттың болуы мен оның ұзақтығы;
- адамдардың жасы, жынысы, денсаулығы, рухани даму деңгейі, жеке
талғамы және олардың материалдық жағдайы;
- табиғи жағдайлардың әр түрлілігі және маусымдылығы және т.б.
Осы заманғы туризмнің даму масштабы мен бағыты, мақсаты мен шарттарын
ескере келе оны формаға, классқа және түрлерге бөлуге болады.
Қоғамдық функциясы және өндіріс технологиясына байланысты туризмнің үш
негізгі формасын бөлуге болады, олар: емдік, спорттық-сауықтыру және
танымдық. Бұлар адамның физикалық және рухани күшін қалпына келтіру және
дамытуға деген қажеттілігінің негізгі спектрінен көрінеді (1.таблица).
Адамдардың денсаулығын нығайту мен сақтауға деген қамқорлық, олардың
еңбекке қабылеттілігін арттыру кез-келген мемлекеттің әлеуметтік саясат
саласының басты міндеттерінің бірі болып табылады. Оның шешімін табуында
белгілі бір емдеу-сауықтыру функциясын атқаратын және басқаларының алдында
өз басымдығы бар белсенді дем алу түрі ретінде туризм маңызды роль ойнайды.
Санатория-курорттық емдеу адамдардың денсаулығын қалпына келтіруге қажет.
Туризм арқылы денсаулықты нығайту – адамның өндірістік және өндірістен
тыс, физикалық және психологиялық қажуын тоқтату проблемасын шешу
жолдарының бірі. Белсенді дамуды кең қолдану және дұрыс ұйымдастыру (жаяу,
қайықпен, велосипелпен жүру) адамдарды физикалық нығайтып, сыртқы ортаның
әсері мен қолайсыз жағдайларына қарсы тұрушылығын күшейтеді. Спорттық-
сауықтыру туризмінде адамдардың қажуын жоюға, қажумен байланысты
организмнің маңызды жүйелерінің функцияларын қалпына келтіруге және олардың
еңбекке қабылеттілігін арттыруға бағытталған денсаулықты ортақ нығайтатын
шаралар қолданылады. Бұл жағдайларда дозаланған қыдырудың, жорықтың,
экскурсияның, ойын-сауық шараларының, ауа және күн ванналарының, теңіз бен
өзенде шомылудың маңызы зор. Туризмнің бұл функциясының әлеуметтік-
экономикалық маңызы өте үлкен, себебі ол миллиондаған адамдардың
денсаулығын нығайтуға және олардың еңбекке қабылеттілігін арттыруға
бағытталған. Спорттық және сауықтыру шараларының өсіп келе жатқан ұрпақтың
үйлесімді дамуын іске асыру, жұмысшы халықтың еңбек және қоғамдық
белсенділігіне қажетті энергетикалық және пластикалық материалдарды жинау
мүмкін емес [1,2,3,4].
Қазіргі уақытта адамдардың демалуға қатысты талғамы өте әртүрлі –
біреулеріне теңіз шуылына тоғайып жай ғана күн астында жату ұнаса,
басқалары келесі жұмыс жылына күш жинап, денсаулығын түзетуге барады.
Сонымен қатар қанға адреналин жіберу арқылы ләззат табатындар да бар. Олар
қауіпті жартастарға өрмелеуден, теңіз иірімдеріне секіруден, әуе шарында,
дельтаплан мен парапланда ұшудан шынайы ләззат алады. Олар жыл сайын
көбейіп келеді. Туристердің қалауын қанағатандырумен шұғылданатын бұл
туризм түрі осы заманғы туризмнің жіктелуінен өз орнын тапты. Оны
экстремалды деп атауға және спорттық сауықтыру туризміне жатқызуғак болады.
Экстремалды туризмнің өзінің жіктелуі бұлай болмаған. Біз оны өзара
қызмет ортасына байланысты түрлерге бөлуге шешім қабылдадық: ауада, суда,
тауда.
Су туризміне – дайвинг, рафтинг, виндерсфинг, кайтинг, вэйнборд,
скайсерфинг, сейлборд жатады. Сноуборд, тау велосипеді, жартасқа өрмелеу,
сендибординг, скиэкстрим – тау экстремінің түрлері. әуеде ұщу
парапланеризмі мен бейдкемпинг - әуе экстремінің түрлері. Бірақ туризмнің
таза экстремалды түрі туралы айтуға болмайды.
Экстремалды туризмді жіктеу
Туризм
Саяхаттың мақсатына байланысты
Экскурсиялық Рекреациялық Арнайы
Ойын-сауықтық спорттық-сауықтыру курортты-емдеу
Экстремалды.
Шым-шытырық (тірі қалу туры)
1.3 экстремалды туризмды дамыту перспективалары
Алматы - Еуразиялық контитенттің маңызды және ыңғайлы жерінде
орналасып, Ұлы Жібек Жолының транзиттік пункті болып табылады. Сонымен
қатар қаламыз туризмнің әрі қарай дамуы мен жетілуіне үлкен мүмкіндіктері
бар. Осында Қазақстанның 713 тіркелген фирмаларының 470 туристік ұйымы
орналасқан. 3000 мыңдай адам қызмет істейді. 2003 жылы олар 100250 адамға
қызмет көрсетті. Туризм саласының дамуы арқасында шетел туристердің
саны көбеюде. Егер 2000 жылы Алматы қаласы 20700-ге жуық туристерді
қабылдаса, қазіргі кезде туристер саны – 42000, ал ішкі маршруттардағы
қызмет көрсетілген туристер саны 2000 жылдан бастап 3600-ден 20000-ға дейін
өсті. Мамандардың айтуы бойынша, қала 300 000 астам туристерді қабылдай
алады. Шетел мемлекеттерінің Қазақстанға қызығушылығы, туристік фирмалардың
ішкі және сыртқы туризмді ұйымдастыру белсенділігі өсуде. 2000 жылы ішкі
және сыртқы туризммен 20 фирма айналысса, қазіргі кезде олардың саны 50-ге
дейін жетті. Туристік сала бұл күндері экономиканың аса қызу және
перспективалық салаларының бірі болып отыр. Туризмнің белсенді, танымдық,
экологиялық, орнитологиялық, санаторлық-сауықтыру, этнографиялық және басқа
түрлері енетін 107 туристік маршруттар әзірленді. Облыс аумағында Алтын-
Емел, Іле-Алатау және Шарын мемлекеттік табиғи паркі, Алматы және
Алакөл қорықтары орналасқан. Барлық табиғи-қорықтық қор объектілерінде,
мемлекеттік ұлттық табиғи парктерде рекреациялық және экологиялық туризмді
дамыту жұмыстары жүргізілуде. Олардың аумағында экологиялық туризмнің 40-
тан астам объектілері бар, 25 туристік маршруттар әзірленген. Қабылдау
объектілерінің саны 33-ке көбейіп, 349 объектіні құрады. Олардың 57-сі
қонақ үйлер, 61-і қонақ қабылдау үйлері, 14-і санаторий мен
профилакторийлер, 176-сы демалыс аймақтары мен базалар, 14-і демалыс
үйлері, 10-ы сауықтыру лагерьлері, 10-ы аңшылар үйі. Облыс аумағында бір
Тамғалы мемлекеттік тарихи-мәдени және табиғи қорық-музейі, екі спорттық-
сауықтыру кешені, үш мавзолей, екі аквапарк бар.
2006 жылдың қорытындысы бойынша қабылдау объектілері 248,4 мың келушіге
қызмет көрсеткен, облыс бойынша ақылы туристік-сауықтыру қызметтерінің
көлемі 1424,8 млн теңгені құрады. Бұл өткен жылдың деңгейінен 10 %-ға
артық. Облыс Берлин (Германия), Утрехт (Нидерланды), Мадрид (Испания),
Москва (Ресей) және Лондон (Великобритания) қалаларындағы Қазақстан
қатысқан халықаралық туристік шаралардың бәрінде көрсетілді. Жыл сайын
облыста туризмді дамытуға бағытталған туристік шаралар, атап айтқанда дүние
жүзілік туризм күніне арналған облыстық туристер слеты, авторлық (бард)
әндері фестивалі, Жоңғар туриадасы, Бұрхан-Бұлақ туристік фестивалі,
жаяу жүріс, тау туризмі, туристік көпсайыс, ақпараттық және тұсау кесер
турлары өткізіліп тұрады.
Орталық Азияда теңдесі жоқ, экологиялық туризм жөніндегі Іле -
Балқаш регатасы халықаралық жобасы жүзеге асырылып тұрады.
Орта Азия Университетімен, облыстың спорт туризмі Федерациясымен,
Туран Университетімен бірлесе отырып туристік кадрларды кәсіби дайындау
және деңгейін арттыру жұмысы жүргізіледі.
Туристік қызметтің бәсекеге қабілетті рыногын қалыптастыру үшін Алматы
облысының туризмін дамыту жөніндегі 2007-2011 жылдарға арналған Бағдарлама,
Алматы облысында Туризм кластерін дамытудың мастер-жоспары әзірленді.
Алматы қаласының туризм депортаментімен Алматы облысының туристік
экскурсиялық, көптеген туризмнің белсенді түрлерінің ары қарай дамуының
және гүлденүі, Алматы қаласы мен облысқа туристік ағымның көбеюіне кешенді
түрде жоспарын құрастырды. Жрнамалық өнім басылымы: жарнамалық буклеттер,
фотоальбомдар, Қазақстан және Алматы бойынша кітапшалар, плакаттар,
күнтізбелер, ұала жіне облыс карталары, Алматы облысының туристік карталары
шығарылды. Арнайы видеофильмдер түсірілді: Қазақстанға қош келдініздер,
Зелёный оазис у синих гор, Шарын каньоны, Алматы аумағының туристік
тропинкалары. Жарнамалық ақпараты бар компакт дисктер шығарылды,
демонстрациялық ақпараты бар жәрменкелік стендтер, Ақпараты ылғи жаңарып
түратын Web – сайт (www. Kaztour.kz) ашылды. 2010 жылға дейін Алматы
қаласында және облыс бойынша туризмді дамытуға аумақтық бағдарлама
қүрастырылды. Жарнамалқ өнім Қазақстандағы шетел
мемлекеттерінің посольстволары арқылы, Қазақстан республикасының шетелдегі
өкілдігі арқылы, Халықаралық жәрменкелерде және көрмелерде, атап кетсем:
Берлин, Мәскеу, Лондон, Мадрид қалаларында және Алматы қаласында Туризмді
дамыту барысында өткізілетін шаралар.
Жоғарыда айтып кеткен шаралардың арқасында Қазақстан және Алматы облысының
туристік өніміне шетелдік туристердің қызығушылығы арта түсті. Ал
халықаралық туристік нарықта отандық туристік фирмалармен ынтымақтастықта,
Қазақстан туралы үсынылатын туристік өнім туралы мәліметтер жинай бастады.
2 ТУРИЗМНІҢ ЭКСТРЕМАЛДЫ ТҮРІНІҢ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ МЕН ПРОБОЛЕМАЛАРЫ
2.1 Қазақстан республикасында экстремалды туризмнің даму мүмкіндіктері
Туризмнің Қазақстанда даму мүмкіндіктері өте үлкен. Бұл әрі туризмнің
көп түрінің дамуы үшін қолайлы табиғи жағдайлардың кең спектрі және
туризмнің жаңа техникалық мүмкіндіктерінің пайда болуы.
Қазақстанның территориясы кең және әртүрлі: егер Каспий теңізіне
жақын орналасқан Қарақия ойысы теңіз деңгейінен 132 метр төмендікте жатса,
ал оңтүстік-шығысында тау шыңы 6000м. Жоғары көтеріледі. Қазақстанда
субтропикалық және арктикалық зоналардан басқа барлық климаттық зоналарды
кездестіруге болады. Оңтүстігінен, оңтүстік батысы және шығысынан оны мәңгі
қар жапқан Тарбағатай мен Алтай және Тянь – Шань тау жоталары көмкереді. Ал
батысында Қазақсанның бекіре және мұнай қоймасы Каспий теңізі шайып жатыр.
Елдің көп бөлігін Қарақұм мен Қызылқұм шөлдері алып жатыр. Сарыарқа
даласында бірегей Балқаш көлі орналасқан, ал оның шығыс бөлігі тұщы болса,
батыс бөлігі тұзды болып келеді. Солтүстігінде Көкшетаудың Солтүстігінде
Көкшетаудың қарағайлы ормандарында жоғалып кететін 80 әдемі көлдер
орналасқан.
Солтүстікте Батыс Сібір ойпатынан оңтүстікте Балқаш Алакөл ойпатына
дейін, шығыста Алтай, Сауыр, Тарбағатай тау сілемдерінен батыста Торғай
жазығына дейінгі өлкені Қазақ халқы Сарыарқа деп атайды. Бұл Еуразия
құрлығының ортасында 2000 шаршы шақырымды алып жатқан ұлы шексіз дала.
Сарыарқа даласында әлемдегі ең үлкен көлдердің бірі Балхаш көрініп жатыр
(шамамен 18 мың шаршы шақырым). Бұрында оны қазақтар Ақ Теңіз деп атаған.
Тамаша климаттық жағдайлардағы жартысы тұщы жартысы тұзды Балхаштың әдемі
және бірегей жағалауында ғарышкерлерге арналған реабилитациялық орталық
орналасқан. Бұл аймақта әлемдегі тұңғыш ғарыш айлағы – Байқоңыр орын
тепкен. Орталық Қазақстанда бірқатар археологиялық және этнологиялық
орталықтар бар. Еуразия көшпенділерінің тарихында Ұлытау өлкесі ерекше орын
алады. Бұл табиғи храмда қазақтың үш жүзі біртұтас мемлекетке біріккен.
Ашық аспан астындағы көптеген мовзолейлер, мазарлар үңгірлердің тарихи
музейі көнені зерттеушілерді ғана емес әрі таңғажайып іздеушілерді де
тартады. Өлке көлдермен өзендерге бұлақтарға өте бай. Қарқаралы оазисімен
қола және ерте темір дәуірінің қалдықтарының сондай – ақ тұрақтарды табуға
болады. Жердің бұл бұрышы көлдермен жартылай қираған гранитті жартастар
қоршаған көлдермен және 1200 метр биктіктегі қайыңды ормандармен көз
тартады. Баянауыл ұлттық паркінде жартасқа қашалған суреттер, тасты
скульптуралар, таза әрі жарқыраған көлдермен жартасқа жармаса өскен
қарағайлар бар. Тағы бір інжу маржан – Қорғалжын қорығы (Астана қаласынан
110 шақырым жерде), онда әлемдегі сирек кездесетін қызғылт қоқиқаздар бар.
Қорықтың бетегелі далаларында өсімдіктердің шамамен 300 дей түрі
кекздеседі. Теңіз – Қорғалжын суқоймасы – ерте эоцендік теңіздің қалдығы.
Олар қазірде өте үлкен: Қорғалжын көлі – 330 шаршы шақырым; Теңіз көлі –
1500 шаршы шақырым. Көкшетау ұлттық табиғи паркі көптеген курорттармен,
емханалармен, қымыздарымен, емдік батпақтармен және минаралды сулармен
даңқы шыққан. Көкшетаудың қайыңды ормандарында 80 – нен аса таңғажайып
көлдері жасырынып жатыр. Олардың ішіндегі ең тереңі – Жеке Батыр тау
жотасының шығысында орналасқан Щучье көлі 18 метр. Мұнда балық аулаушылар
үшін үлкен алқап, көлде шабақ, шортан, алабұға, сазан, тұқы, көксерке көп.
Көкшетаудың жартасты тау баурайында Оқжетпес жартасы көкке өрлейді, оның
шыңы жатқан пілді еске түсіреді. Көгілдір бұғаз суларының тау бөктерінен 18
метрлік Жұмбақтас жартасы көтіріліп жатыр. Керемет көрініс бізге Көкшетау,
Бурабай, Жеке Батыр тауларындағы үлкен Щебачье және Бурабай көлдерінің
арасындағы мойнақтан ашылады. Дұрысында, еліміздегі бірде – бір аймақ
әртүрлі аңыз - әңгімелерге соншалықты бай емес. Өсімдіктер мекені көптеген
жануарлар түрінің болуын қамтамасыз етеді. Шомылу маусымы әдетте шілдеде
басталады. Демалуға, таңғажайып және экстремальды туризм үшін тамаша орын –
Зеренді табиғи оазисі өте қызықты.
Аймақтағы Қарақия ойысы әлемде Синайдағы өлі теңізден кейінгі ең төмен
жер. Ортағасырларда қазіргі Маңғыстау арқылы ұлы жібекжолы өтті, ерте
кездегі жолдар бойында керуен сарайлар, шағын Сартаж, Шерқала, Кетік
қалашықтары сақталды. Бұл аймақта көптеген тарихи архитектуралық
ескерткіштер: жартастан ойылған Бекет ата жерасты мешіті, Шақпақ ата
жерасты мешіті, Есет батыр мемориялды комплексі. Тек мазарлардың өзі ғана
шамамен 600 – дей болады. Бұл экстремальды экзотикалық түйе керуені және
атақты Александров үңгірінен тарихи орындарға автосаяхат жасағанға дейінгі
әртүрлі маршруттардың дамуы үшін қолайлы жағдайлар туғызады. Каспий теңізі
бірегей балық түрлерімен, ең алдымен бекіре тұқымдас құртпа және шоқыр
балықтарымен аты шыққан.
Шығыс Қазақстан Орталық Азиядағы бірегей аймақтардың бірі. Мұнда Ұлы
Жібек жолының Оңтүстік Сібір, Алтай, Орталық Азия және Батыс Қытайды
байланыстыратын Солтүстік тармағы өтеді. Бұл қар жамылған тау шыңдарынан
таңғажайып жартастарынан, Балқарағай ормандарынан, тамаша көлдерден, ағысы
қатты өзендерден, түрлі – түсті гүлдерден тұратын әдемі ландшафт. Бұл
барлық әсемдіктер Сібір мен Алтайдың ең жоғарғы шыңы – Үлкен және Кіші
Берел мұздықтары сұлап жатқан екі басты Белуха тауымен (4506 метр) ұласады.
Шығысында Тарбағатаймен Сауыр жоталары орналасқан. Тау жүйелерінің арасында
Зайсан қазаншұңқыры сұлап жатыр. Марқакөл көлін әдемілігі бойынша әлемдегі
ең терең Байкал көлімен салыстыруға болады. Жоғары таудағы көл тек
пейзажымен ғана емес сондай – ақ рыб – эндемик балықтар – ускуч және
хараусымен де кең танымал. Шығыс Қазақстан табиғи балға,, аю мен маралға
бай.
Алтай тауының ортасындағы екі көлдің арасында емдік радон
бұлақтарымен танымал Рахман бұлағы (1760 метр) санатория орналасқан.
Аймақтың жер қойнауыннан оны бүкіл әлемге әйгілі еткен күміс, қорғасын,
қалайы, мыс және басқа да металдар шығады. Ежелгі сенім бойынша Белуха тауы
– бұл құдайлар – Шамбала мекені. Біршама уақыттан бері Николай Рерихтың
шәкірттері жыл сайын бұл қасиетті тауға келуге ұмтылады. Алакөл –
Қазақстандағы әдемі көлдердің бірі (Алматыдан солтүстікке қарай 580 км).
Көл тұзды судан басқа күкіртсутекті батпаққа, минералды тұздарға бай.
Солтүстікте аяқталған жерінен Алакөл көлі тұщы сулы екінші кішкентай көл
Сасықкөлмен қосылып кетеді. Шексіз дала кеңістігі жоталармен және тау
бөлімдерімен ауысып отырады. Осы жерден Жайық, Есіл, Тобыл, Шу, Іле, Ертіс
ағып өтеді. Олар бірде телегей теңіздей тасыса, бірде елеусіз ғана құмға
сіңіп кетеді. Қазақстаннның климаты шұғыл континентті. Алтай және Тань –
Шань тау тізбектері ауа райына ылғалдылық береді. Қаңтарда температура
солтүстікте –20 С – ден оңтүстікте –1 С – қа дейін өзгеріп отырады.
Қаңтардағы орташа температураны Норвегияның солтүстігіндегі температурамен
салыстыруға болады, шілдедегі орташа температура Шри – Ланка аралындағы
температура сияқты. Батыстағы Каспий теңізінен солтүстіктегі Тянь – Шань
жоталарына дейін және солтүстікте сібір ормандарынан шығыстағы Алтай
тауларына дейінгі ұлан байтақ аймақ жабайы табиғаттың жанды бұрыштары.
Қорықтармен ұлттық парктердің санының көптігі туристерді тартуға
жеткілікті. Тек Іле Алатауы баурайында орналасқан Алматы маңайында ондаған
жайлы демалыс үйлері, санаториялар және туристік базалар бар.
Алматының табиғи кешені обылыстар бойынша төрт сағаттық экскурсиядан
Орталық Азиямен Қазақстанның жекелеген аймақтарына экспедиция жасауға
дейінгі күрделілігіне қарай әртүрлі тақырыпта және категорияда саяхат
жасауға мүмкіндік береді. Тауға экспедиция жасау, шөлейт жерлерде
автотрекингхтер ұйымдастыру, атты және жаяу қыдырулар, өзендерде рафтинк
ұйымдастыру қарастырылған. Археология, орнитология, палеонтология,
минерология бойынша ғылыми саяхаттар үлкен қызығушылық туғызады.
Аңшылық, балық аулау, суретке түсіру, байқалмайтын жекелеген орындарда
хели – ски, алпинизм және жартасқа өрмелеу демалудың ең сүйікті түрі болып
қалып отыр.
Қала бойынша Медеу спорт комплексіне Шымбұлақ тау шаңғысы базасына және
Горельниктегі кемпингке шолу экскурсиясы ең кең танымал экскурсия болып
табылады. 40 – қа жуық атты және жаяу маршруттар қалаға тікелей жақын
орналасқан Алматы мемлекеттік қорығымен тікелей өтеді. Түрген шатқалы әсем
сарқырамасымен және үлкен шыршалы ормандарымен көз тартады. Ыстықкөл көліне
арналған кейбір маршруттар Қаскелең және Алмарасан шатқалы, үлкен Алматы
және Көлсай көлі арқылы өтеді. Көптеген туристерді Алтын емел ұлттық
паркі күтеді, оның ең бір назар аударарлық нәрсесі ұсақ құмдар көшкендегі
өзіндік дыбыс шығаратын әуенді бархан деп аталады. Бірқатар туристік
фирмалар слаломның жаңа түрі – бұл құмдауыт жоталардан шаңғымен түсуді
ұсынады. Алматы қаласының маңында шаңғы тебуге болатын жерлер өте көп,
бірақ Шымбұлақ тау шаңғы орталығын шын мәнінде тау шаңғы курорты деп атауға
болады. Кең және тегістелген беткейлер, әр түрлі дәрежедегі трассалар,
шаңғы тебуге үйренетін арнайы орталық. Өте жақсы дамыған инфраструктура:
кафелер, бар, ресторан, боулинг, тир, сауна және т. б. Бірақ, ең негізгісі
табиғаттың қайталанбас атмосферасы. Мүмкін, осы табиғатқа байланысты СССР
кезінде тау шаңғы курортының осы жерде слыуын көздеді. Көптеген тандаулы
жерден Шымбұлақта салынады деген қаулы шықты. Бұл жерде Совет Одағы кезінде
ең бірінші канат жолын салды.
Әрине, басында шаңғы тебушілерге трассаның басына жаяу немесе атпен шығу
керек болған, ал қарды өз аяқтарыменен тегістеген. Арнайы тракторлар –
ратрактар, бугельді көтергіштер сол кезде болмаған. Қазір жарты ғасыр
өткеннен кейін, Шымбұлақ танылмайтын болып өзгерді. Бұл тауларда шаңғы
тебушілермен сноубордисттер жиі кездеседі. Шымбулақта қар жамылғысы октябрь
айынан май аиына дейін жатады.
Медеудегі платинаның батыс бөлігінде, жазыққа қарай өте жақсы көрініс
ашылады, ол жерде Шымбұлақтың қонақ үйін, басқа құрылыстарды, бугельді
көтергңшті көруге болады. Алматы қаласынан Шымбұлақ тау шаңғы орталығына
өте жақсы авто жол салынған. Тағы да осы жерге Абай даңғылы мен Дщстық
көшесінің қиылысында автобустар Медеу коьки тебу орталығына дейін
жеткізеді. Ары қарай жеке татсилер шымбұлаққа дейін жеткізеді, немесе 4,5
км. Жаяу жүрүге болады.
Шымбұлақ тау шаңғы орталығында Шымбұлақ қонақ үйі қызмет етеді. Бұл
қонақ үйде қарапайым тұру орындары, Жанұя үшін арнайы номерлер, люкс және
супер люкс орындары бар. Трассаның ұзындығы 1500 м-ге желеді. Тау шаңғы
трассалары Халықаралық Тау шаңғы спортының федерациясында аттестацияланған.
(FIS) жылдам түсу трассасы мен слалом-гигинт трассасы дүние жүзінде ең
күрделі трассалардың ондығына кіреді. Берілген тау шаңғы курортына
сипаттама беріп кетсем:
o Жазықтын ұзындығы 3800 м.
o Ені 100 метрден 600 метрге дейін
o Биіктіктің өзгеруі – 903 м.
o Орташа еңіс – 12 – 28 градус
o Беткейдің максималды еңісі – 45 градус
o Шаңғы тебудің жалпы ауданы 99 акр
o Трассалар саны – 8
o Күлгін трассалар саны – (конус – Snow – сноуборд үшін)
o Ең ұзын трасса – 3620 м.
o Көтергіштер саны – 7
Алматы қаласының әкімшілігі жаңа тау шаңғы курортының жоспарын
презентациялады. Бұл жоспар 2011 жылға дейін іске асырылуы тиіс және бұл
жоспарды іске асыру үшін 1, 37 $ млрд жұмсалды. Осы саланы дамытуға Медеу
аймағында 60 гектар жер, ал Шымбұлақта 10,4 гектар жер, бөлінді. Медеудің
дәл қасында 3000 көлікке, жерасты автопаркинг салынады. Шымбұлаққа жету
үшін Гондола станциясы салынады. Гондоланың сыйымдылығы 110 адам.
Жылдамдығы 5 м. секундына. Бір сағатта 2500 адам тасымалдауға болады.
Сонымен, Медеуден Шымбұлаққа дейін 13 минутта жетуге болады. Гондолланың
жүйесі 30 млн. $ бағаланды. Оның салынуына 8 ай кетеді. Шымбулақтың өзі
көптеген өзгерістерге ұшырайды. Бұл жерде жаңа 150 орынды отель салынады.
Тағы да бизес орталық, ресторан, көптеген бутиктер, SPA және фитнес клуб
ашылады. Шымбұлақта 8тау шаңғы трассасын жасау көзделіп тұр.
Қала өкілдігі осы курортқа шетелден көптеген туристердің келуіне
үміттенеді. Шымбұлақ 2260 м. биіктікте орналасқан. Шыбұлата шаңғы тебу 40 –
жылдарда басталған. 1950 жылдан бастап бұл жерде бүкілодақтық жарыстар
басталған. 3 сағат жоғары шығып, 15 минутта сырғанап төмен түсетін. 1954 ж.
буксирлік жол жұмыс істей бастады. Осы уақытта 4 төрт этажды қонақ үй
салынды (220 орын). Қаланың әбігерлігінен алысырақ, еңселі таулардың
қоршауында Табаған тау шаңғысына арналған курорт, спорт-ойын-сауық кешені
орналасқан. Бұл - Қазақстанда теңдесі жоқ керемет жер. Табаған Алматы
облысының Талғар ауданының аумағында, Іле Алатауы мемлекеттік ұлттық табиғи
саябағының маңайында орналасқан. Алматы қаласының шекарасынан қашықтығы –
17 км. Аумағы – 55 гектар. Баурайдың ең жоғарғы нүктесі теңіз деңгейінен
1650 м. биіктікте орналасқан. Табаған кешені екі террассаға бөлінген:
жоғарғы және төменгі, оларды кең асфальт жолы қосады. Қонақтардың
ыңғайлылығы үшін террассалар арасында екі баспалдақ сап түзеген.
Табағанда қызметтер ең жоғары деңгейде көрсетіледі және олардың түрлері
де көп. Кешен аумағында лдююжжТабағанды сатып ала аласыз. Бұл сарғыш
түсті мақұлұқ, осы жерлердің сақтаушысы әрі курорттың көзге көрінбейтін
қожайыны. Кешеннің атауы Тобогган (ағыл. Toboggan) сөзінен шыққан.
Солтүстік Америка үндістері тайпаларының тілінде бұл сөз ағаштан жасалған
жалпақ қыстық шаңғы дегенді білдіреді. Қазіргі ағылшын тілінде түсу,
таудан сырғанау деген сөзді білдіреді. Бұл сөздің оң энергетикасы бар.
Сонымен қатар, табаған - адамдар төмен қарай арнайы шанамен сырғанайтын
науа түріндегі ұзын иілген түсу жолын білдіретін батыстық аквапарктер мен
қыстық парктердегі танымал аттракцион.
Табаған баурайы - сырғанау мен жарыс өткізу үшін таптырмай жер. Бұл
жер енді бастап келе жатқан және жатыққан тау шаңғышыларына, сондай-ақ
сноубордистерге арналған.
Баурайдың әр алуан бедері жаңадан бастап келе жатқандар үшін де,
кәсіпқойлар үшін де өте қызықты. Шаңғы трассасының ұзындығы – 37 км. Бұл
трассалардың күрделілігі әрқилы. Оларды былайша бөлуге болады:
-Көк трассалар –9км. - Қызыл трассалар – 7 км. - Қара трассалар – 6 км.
- Тегіс жермен сырғанайтын шаңғыларға арналған трассалар – 15 км. Біздің
баурайымызда игерілмеген трассалар да бар. Мұндай баурайда сырғанау үлкен
шеберлікті қажет етеді. Бұл жердің ең жақсы деген трассалары асқан
шеберлерге арналғанн. Игерілмеген жерлермен шаңғышылар да, сноубордистер де
бірдей ынтызарлықпен сырғанайды. Күн сайын баурайда лазерлік шоу
ұйымдастырылады, қуатты шам және дыбыс аппаратурасымен жабдықталған. Түңгі
сырғанаудан тіл жетпестей рахаттаныңыз. Баурайда билеп те көріңіз, өйткені
мұнда дискотека бар. Сіз өзіңіздің, балаларыңыз бен жақындарыңыздың
қауіпсіздігі үшін қам жемеңіз, өйткені Табағанның тәжірибелі нұсқаушылары
мен құтқарушылары әрқашан да дайын, ә дегеннен көмекке келеді. Табаған -
барлық отбасы мүшелерімен бірлесіп демалуға арналған керемет орын. Егер
сіздің албырт та, тентек балаларыңыз болса, онда осы отбасы жұмағын
таңдағаныңызға қапа болмайсыз. Қалауыңызға қарай осындағы барлық уақытта
балаларыңызға қарайтын күтуші де беріледі. Бөбектеріңіз жергілікті ойын-
сауықтан рахат тауып, шаңғы менен шана теуіп, бассейнде жүзіп, таза ауада
ойнағанннан рахаттанады. Мейрамханаларда сәбиіңіздің жақсы тамақтануы үшін
арнайы балаларға арналған ас мәзірі дайындалған. Біздің кәсіпқой
нұсқаушыларымыз балаларыңызды шаңғыға тұрып, сырғанауды үйретеді.
Қауіпсіздік үшін қам жемесеңіз де болады, кешенде құтқарушылар мен
дәрігерлер көмегін беруге әрқашан дайын. Табаған - ғашықтарға арналған
жұмақ орын. Мұнда барлығын ұмытып, сүйіктіңізбен бірге әсем табиғатты
тамашалап, белсенді демалуға барлық жағдай жасалған. Ал ең жақсысы жеке
қалып, қол ұстасып алма бағын аралап, айналаны жаяу шолу. Бұл жерге шағын
бал айын өткізушілер жиі келеді. Балауыз шамның сәулесімен кешкі ас ішу,
арайлап атқан таң, ұясына батқан ару күн – ғашықтарға тән романтика деп
осыны айт! Табаған - бұл тек отбасы мен ғашықтарға арналған демалыс орны
ғана емес, сондай-ақ достарыңызбен бірге жақсы демалып, көңіл көтеретін
орын. Қызықты кештер, таң атқанша билеу, төмпешіктерден жаппай сырғанау,
экстремалды жарыстар – осының бәрі де сіз үшін Табағанда ұйымдастырылады.
Спорт-ойын-сауық кешені сіздің көңіл-күйіңіздің көтеріліп, адреналиніңіздің
күшеюіне әсер етіп, көптеген ойын-сауық ойындарын сыйлайды. Табағанда тек
белсенді демалыс үшін ғана емес, жан рахаты үшін де бар жағдай жасалған.
Мұнда денсаулығыңызды жақсартып, спорттық қалпыңызды орнына келтіре аласыз.
Сауналар, моншалар, массаж кабинеттері, фитнес-клуб, спорт залы – бәрі де
рахаттанып демалуыңыз үшін. Осы таңқаларлық жерге келе салысымен, сіз
балалық шаққа қайта оралғандай боласыз. Шағын коттедждер ауылдарының
атауларына назар салыңызшы: ақ қайың, шырша, мәуе, үйеңкі, қарағайлы...
Ауада алма мен балдың, қарағайдың, орманның, салқын леп пен көктемнің жұпар
иісі аңқып тұр. Еріксіз Есениннің жолдары еске түседі. Бұл жерге бір-ақ рет
келсеңіз болғаны, тағы да келгіңіз келіп тұрады. Коттедждер түрлі сортты
табиғи ағаштардан салынған, оның адам ағзасына пайдалы әсері бар. Айтпақшы,
ауылдың атауына қарай коттедждерді жағалай ағаштар отырғызылған. Мысалы,
Қарағайлы ауылының маңында тек қарағайлар ғана бой көтерген.
Коттедждердің барлық нөмірлері әжетханамен, душпен, Алматы қаласына шығатын
телефонмен, спутник байланысымен жабдықталған. Нөмірлерде орталық жылу,
ыстық және суық су, арнайы климат-бақылаушы бар. Табағанда тұрудың бір
ерекшелігі сол мұнда басқа қонақүйлердегідей арнайы есеп айырысу сағаты
жоқ. Қалауыңызға қарай балалар үшін де, ересектер үшін де қосымша орындарды
ұйымдастыруға болады. Барлық коттедждерде Room Service – нөмірлерге
көрсетілетін қызмет бар. Сондай-ақ тұру құнына таңғы ыстық ас құны да
қосылған.
Қазақсандағы ең биік шың – Хан Тәңірі өте асқақ және суық.Темірлік
және Шарын өзендеріндегі шатқал релефтері әдемілігі бойынша колорадтық
шатқалдарынан кем емес. Шарын өзенінің бойында сұлап жатқан ескі орманның
әдемілігі көз тартады. Тамғалы мекеніндегі жартастағы суреттер ертедегі
тарихтан сыр шертеді.
Жергілікті экзотикасы сол, ол саяхатшылар бір күннің ішінде бірнеше
климаттық зоналарда – ыстық шөлмен шөлейттен (теңіз деңгейінен 600 метр
биіктікте) 30 км. ден көп емес мәңгі мұздықтарға (4000 – 5000 метр) дейінгі
зоналарда болады. Үш сағаттың ішінде бұл арақашықтықты автомашинамен немесе
жылдамырақ – тікұшақпен бағындыруға болады. Туристер үшін Іле өзенін
Қапшағай су қоймасын, ежелгі сақтардың Бесшатыр қорғанынын алақандағыдай
етіп көрсетуге мүмкіндік беретін тікұшақпен саяхат жасау есте қаларлықтай
болады. Ал мүлдем жоғары биіктіктен жер жәннаты Жетісудың Шарын шатқалы,
Көлсай көлі, Коржевский мұздығы, Талғар, Хан – Тәңірі, Победа шыңы
көрінеді. Инфрақұрылымның жандануы, жаңа қысқы рекреациялық зоналарды ашу,
осы аймақтын климатымен, қардын көп немесе аз уақыт жатуына байланысты.
Солтүстік Тянь – Шань аудандарында қысқы рекреациялық ресурстардың кең
тараған жері – Іле Алатауының орталық бөлігі (Алматы, Есік, Тургень)
Қар жамылғысын зерттеу жұмыстарын жүргізуге көптеген фундаментальді
жұмыстар арналған. Бұлар өз орнында лавиналық қауіпті бағалайды жіне
гидрологиялық болжамдар жасайды. Қар жамылғысын фактордан қыс мезгіліндегі
негізгі рекреациялық ресурсқа айналды.
Көптеген мемлекеттер қатарында қармен байланысты туризмнің
экстремалды түрлерін (тау шаңғы, сноуборд және т. б.) дамытуға көптеген күш
салады. 1993 ж. АҚШ тау шаңғы курорттарында шаңғы тепкендердің саны 55 млн.
адамға жеткен. Дүние жүзінде өте жақсы жұмыс істеп тұрған тау шаңғы
курорттары жоғары рентабельді кәсіпкерлікке айналды.
Қазіргі уақытта Қазақстанда осы салада шектеулі қаржыландыруды
ескере отырып, көбінесе инвестициялар осы салаға құйыла бастады. Бізге тек
қана осы саланы дамыту үшін, осы салада пайдалану үшін жаңа жерлерді
таңдау керек. Соның ішінде тау шаңғы курорттары жиі көзге түсіп тұр. Осы
заманға сай кіші және орта бизнесті дамыту тенденциялары келешекте өзен
аңғарларында, Медеу шатқалында, Алматы қаласына жақын рекреациялық
ресурстарға арналып, локализацияланады.
Қыс мезгілінде демалуға арналған объектілерді оптималды турде
орналастыруға, шаңғы тебу үшін қар жамылғысының көрсеткішін бағалап,
керекті объектілерді орналастыру қажет. Қыс мезгілінде қар жамылғысының
жату ұзақтығын ескеру қажет. Себебі, көптеген тау шаңғы курорттарының кейбі
жерлерінде қар еріп кетеді, бұл өз кезегінде экономикалық шығындарға әкліп
соғады. Мысалы: АҚШ-та, Колорадо штатында жыл сайын миллиардтаған литр суды
кішігірім өзендерден алып, оны қарға айналдырып, шаңғы тебу уақытын созады.
Жаңа нарықтын жағдайында климаттық ауытқу басқа жұмыстармен
параллель зерттелуі қажет. Бұл өз орнында демалу орталықтарын таңдау
әдістемелерін алмастыру қажет. Содан кейін жұмыс жасап тұрған орындарды
эффективті түрде бақылау жұмыстарын қысқы демалу орыедарына және оларды ары
қарай дамытуын жоспарлау қажет. Қар жиналуының абсолютті максимумы Іле
Алатауында, Кіші Алматы, Талғар, Есік қаласының таулы аймақтарында басым.
Бұл жерде қар жамылғысының максималды биіктігі 100 см-ден жоғары болып
келеді. Қардың аккумуляциясы мұздықтарда да басым. Тұйық су мұздығында
жылдар бойы қар жамылғысының биіктігі 2,5 м-ге жететін. Жалпы Іле
Алатауының солтүстік беткейлері қыста қар қар жамылғысының қалындығы 30-40
см-ден 100-120 см-ге дейін жетеді. Бұл өз орнында қыс мезгілінде көптеген
қысқы туризмнің активті түрлерімен айналысуға мүмкіншілік береді. Қар қоры
мұздықтардың фирн сызығына дейін көбейеді. Таудын жоғарғы жағында қар
жамылғысы төмен жақтағысымен салыстырғанда аз болып келеді, себебі, жғарғы
жақта қар желденіп кетеді. Сондықтан шаңғы тебу трассасының ең жоғарғы жағы
қарсыз болуы мумкін. Қар жамылғысының ең көп жиналу айлары қантар мен
наурыз айы. Әр түрлі экспозициядағы қар жамылғысының жату режимі әр түрлі
болады. Көбінесе солтүстік экспозицйядағы тау беткейлері қарлы болып
келеді. Бұл жерде қар жамылғысының биіктігі бүкіл қыс мезгілінде өзгермей,
30-50 % горизонталды беткейге сәйкес үлкендігінен асады. Қар жамылғысының
жату уақытында экспозициялық контрасттар биіктеген сайын бірнеше рет
тығыздалады, бірақ, орташа тауларда 1600 м. биіктікте рекреациялық сала
аймағында (шаңғы тебу, шанамен сырғанау және т.б. аймағында) қар
жамылғысының жатуы 5 айға дейін жетеді, ал оңтүстікте қыс бойы өардың
фрагменталды жатуы болады. Фирн аймағында және Тұйық су мен Молодежный
мұздықтарында қар жамылғысы шілде айына дейін жатады, ал кейбір жылдары
мүлде ерімейді. Бұл өз кезегінде (жыл бойы) тау шаңғы спортымен айналысуға
мүмкіндік береді. Себебі, шаңғы тебу үшін қар жамылғысының қалындығы 30 см.
жетеді.
Қар жамылғысын зерттеу мәліметтері бойынша, қар жамылғысының 30 см.
қалындығының бұзылу кезені апрель айының сонына қарай басталады. Орта
Азияда және Қзақстанда тау шаңғы трассаларын қолдану тәжірибесі қар
жамылғысының 30-60 см. қалындығында ғана эффективті түрде ғана қолданылуы
мүмкін.
Менің санауларым бойынша Кіші Алматы станциясының горизонталды
алаңдардың кескініңде қар жамылғысының биіктігі март айының бірінші
декадасында 60 см-ге жетеді. Яғни, қатты қар жамылғысының 3-5 ай бұрын
пайда болуыннан кейін. Бұзылуы марттын сонына қарай жүреді. Шымбұлақ тау
шаңғы курорты 2500-3200 м. биіктікте орналасқан.
Іле Алатауының жоталары Тянь – Шань тау жүйесінің солтүстік доғасын
құрайды. Географиялық карталарда Іле Алатауының жоталары Шелек өзенінен
шығысқа қарай, батыста шШу өзеніне дейін белгіленеді.
Бұл шекараларда таудын ұзындығы шамамен 280 км. Жотаның солтүстігі
жазыққа айналған. Бұл жазық егістікке өте қолайлы. Жотаның орталығында
белгілі бір бөлігі мәнгі қардың астында жатыр. Мұнда шамамен 150 м.
ұзындықта қазіргі мұздану аймағы жатыр. Бұған жотаның ен биік жері – Талғар
шыны кіреді. Талғар шыңының маңайында биіктігі 4500 м – ге жететін бірнеше
шыңдар топтасқан. Іле Алатауының бұл орталық бөлігі Талғар тау тізбегі деп
аталады. Іле Алатауының ен биік нүктесі – талғар шыны бүкіл жотаны екіге
бөледі. Шығыс бөлігі Шелек өзенінен 130 км – ге созылады, ал батыс бөлігі
Шу өзеніне дейін 150 км – ге созылады.Жотаның шетіне қарай оның абсолюттік
биіктігі де азая береді. Шелек өзенінің аңғарына жақындаған сайын оның
абсолюттік биіктігі 2300 м – ге кішірейеді. Ал батысында 2000 м – ге дейін
төмендейді. Тау етегінде, жазықпен шектесетін жердегі биіктігі теңіз
денгейінен 700 – 900 м. биіктікте жатыр. Іле Алатауының морфологиялық және
орграфиялық ерекшеліктері – қазіргі мұздануға көп әсер етпейді. Жотаның ен
басты суайрығынан меридиандық бағытта негізгі су бассейндері ағады. Іле
Алатауы жотасы, Тянь – Шаньнның басқа да жоталары сияқты суайрықтын тау
шыңынан басталуымен ерекшеленеді.
Іле Алатауы аймағы – Халықаралық туризмдердің ірі орталықтарының бірі
болудың барлық перспективалары бар жер шарының таңғажайып бір бұрышы.
Алматы маңайының әсемдігін туристік, спорттық – сауықтыру және ойын
бизнесін кеңейту үшін үлкен потенциял тудырады. Биік таулы Медеу кешені,
Шымбұлақ және Алматау спорттық базаларының үлкен туристік потенциялы бар.
Алматы облысы елдің туристік потенциялының 20% - ін құрайды. Мамырдан
қазанға дейінгі уақыт – саяхат ең ыңғайлы маусым. Бұл туризмнің көптеген
түрлерін дамыту үшін алғышарттар болып табылады.
Құрғақ климатқа қарамастан Қазақсанда өзендермен көлдер көп, онда
жаңадан келген және тәжірибелі туристер саяхаттар жасай алады. Тау өзендері
бойынша маршруттар адамдар үшін ыңғайлы. Алтай және Тянь – Шаньның
табалдырықты өзеніне саяхат кезінде көз шағылыстыратын мұздықтармен тас
кесектерінің үйінділерінің, қылқанжапырақты ормандармен, күмісті өзендермен
айдын көлдерді көруге болады. Бір рет болса да күн мен желде болған адам
түнгі аспандағы үлкен жұлдыздарды, ағаштардың сыбдыры мен өзендердің
күркірін ұмытуы мүмкін емес.
Қазақстандағы жазықтағы өзендерге саяхат жасау өзінше бөлек әңгіме. Су
туризмі (рафтиннг) бірден бірнеше мәселені шешеді: денсаулықты нығайтады,
физикалық шыңдайды, қазақсанда ежелден мекендеп жатқан халықтармен
тайпалардың тарихынан хабар беретін көптеген археологиялық және
архитектуралық ескерткіштерді көруге мүмкіндік береді. Белсенді демалудың
тамаша түрі – су туризмі. Ол бүкіл әлемде кең танымал. Түрлі қиындықтағы
өзендерде жүріп өту үшін жүзудің түрлі әдістері қолданылады. Ең тиімді және
әмбебап қайық – бұл үрлемелі плот – рафт. Ерекше экстремальды турларды
жақсы көрушілер үшін полиэтиленнен жасалған арнайы бір орыннан жасалған
қайықтар қолданылады. Спорттық катамарандар да өте қызықты тыныш өзендерге
саяхат жасуды ұнататындарға екі немесе үш орынды байдаркалар тамаша сай
келеді.
Атты туризм сізге жоғары әсер мен ләззат сыйлайды. Ат өте ақылды
жануар, алғашқы секундтардан – ақ ол сіздің қаншалықты тәжірибелі шабандоз
екніңізді аңғарады. Ең бастысы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ., ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1ОСЫ ЗАМАНҒЫ ТУРИЗМ КЛАССИФИКАЦИЯСЫНДАҒЫ ЭКСТРЕМАЛДЫ ТУРИЗМНІҢ
ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1Туризмнің экстремалды түрінің дамуының
алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 экстремалды туризмнің саяхаттың басқа түрлерімен өзара
байланысы ... ... .6
1.3 экстремалды туризмды дамыту
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2ТУРИЗМНІҢ ЭКСТРЕМАЛДЫ ТҮРІНІҢ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ МЕН
ПРОБОЛЕМАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...1 0
2.1 Қазақстан республикасында экстремалды туризмнің даму мүмкіндіктері...10
2.2 экстрим – сапарларын ұйымдастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .21
2.3 Даму тенденциялары, өзекті мәселелері мен
перспективалары ... ... ... ... ... .32
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЭКСТРЕМАЛДЫ ТУРИЗМ ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ..31
3.1 Параплан
спорты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...31
3.2
альпинизм ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
3.3
рафтинг ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..39
3.3 1қиындық категориясы бойынша су кедергілерінің отандық
классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
3.4 Вело-мото-авто-
сафари ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .43
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
5
Кіріспе
Адам танымдық, дем алу, тынығу, емделу, рухани және физикалық қалпына
келу, спортпен шұғылдану мақсатында ерікті турде саяхаттайды. Соның
салдарынан оның қажеттіктерін зерттеп жүзеге асыратын туризм ғылымы туады.
Туристiк қызметтерге сұраныстың айқындауыштары мыналар: өмiр деңгейiнiң
артуы, Интернет арқылы туристiк қызметтердi сатып алудың ұлғаюы, турлардың
құрама пакеттерiне, дәстүрлi мәдениеттi, өмiр мәнерiн бастан кешiруге
мүмкiндiк беретiн турларға сұраныстың ұлғаюы болып табылады. Қазақстандық
туристiк сала қолда бар туристiк әлеуетке қарамастан осы артықшылықтарды
әлi пайдаланған емес. Қазақстандағы туризм саласы халық шаруашылығының
өзгеде салаларына қарағанда жас. Дегенімен, пайда болу уақытының
қысқалығына қарамастан туризм ел экономикасында ойып тұрып орын алған өзге
де шаруашықтар қатарына қосылып үлгерді десекте болады. Алайда, туризм
қоғамдық құбылыс ретінде бірден қалыптаса қойған жоқ. Қазақстандық
туризмнің лезде аяққа тұрып кетуіне бірден-бір ықпалын тигізген фактор ол-
табиғи – рекреациялық ресурстардың алуан түрлілігі. Орасан зор
территорияда құлазыған шөл дала мен маясы жайқалған орманды дала, теңіздер,
көлдер, гүрілдеп аққан тау өзендері, сарқырамалар, көк тіреген асқар
таулар, үңгірлер, шипалы сулар, міне осылардың бәрі біртұтас ұғым
қалыптастырып қана қоймай, туризм саласының тірегіне айналған.
Табиғи ресурстардың мүмкіншілігін толығымен пайдаланатын туризм
саласы- ол экстремалды туризм. Экстремалды туризмді адам өміріне қауптілік
коэфиценті жоғары ұйымдасқан белсенді туризмнің түрі деп түсіндіріледі.
Кезкелген спорттық(экстремалдық) туризммен айналысу үшін жергілікті жердің
рельефі мен ландшафтын, климатын және белгілі бір спорт түрімен
шұғылдануға қолайлы табиғи мүкіншіліктерді ескереді Өкінішке орай, белгілі
– бір территориялардағы экстрим туризмі қалыптастырып дамытуға мүмкіндік
беретін, бірақ әр түрлі себептермен қазіргі жағдайда пайдаланылмай жатқан
орындар өте көп.
Қазақстанда экстрим туризм деген тіркесті қалыптастырып тұрған
бірнеше спорт түрлері тәжірбие ретінде еніп, қазіргі таңда нағыз
әуесқойлар айналысатын спорттық туризм түрі ретінде қалыптасып жатыр.
Қазақстанда белгілері бойынша экстрим туризм талаптарына жауап
беретін су туризмы түрлері – рафтинг, каякинг катамаран, әуе туризмінен
парапланиризм, кайтинг, дельтоплан, құрлықта – off-road, тау туризмінен
альпенизм, жартасқа өрмелеу сынды бірнеше спорттық туризм түрлері дамып
келеді.
1ОСЫ ЗАМАНҒЫ ТУРИЗМ КЛАССИФИКАЦИЯСЫНДАҒЫ ЭКСТРЕМАЛДЫ ТУРИЗМНІҢ ОРНЫ.
1.1 Туризмнің экстремалды түрінің дамуының алғышарттары.
Адам іс-әрекетінің түрі мен шаруашылығының саласы ретінде туризм орман
өнеркәсібі, балық аулау, ауыл шаруашылығы, өндірушілікпен ұқсастық көрсете
отырып ресурстық ориентация айқын танылатын іс-әрекет түрі мен туризмнің
қарқынды дамуына көптеген факторлар әсер етті.
Табиғи ресурстар дем алу мен саяхаттау аймағын таңдауда үлкен роль
атқарады. Туристер ландшафт пен климаттың ерекшеліктерін, өсімдіктер мен
жануарлар дүниесінің бай болуы мен алуан түрлілігін, спорт, аңшылық, балық
аулаумен шұғылданудың табиғи мүмкіндіктерін есепке алады. Рекреациялық
қызметтің түрі мен формасын ұйымдастыру территорияның табиғи ресурстарды
қалай шешетініне байланысты.
Ірі туристік кешендердің қалыптасуы сияқты, жекелеген туристік
объектілердің де пайда болуында елдің немесе ауданның географиялық жағдайы,
яғни теңізге, таулы және орманды жерлерге, маңызды транспорт
магистралдарына жақын орналасуы маңызды роль ойнайды.
Экстремалды туризмнің дамуында ел территориясының үсті де аз роль
ойнамайды. Салыстырмалы биіктік, су тасқынының құлау деңгейі және
территориясының бөлінуінің айырмашылығынан көрінетін рельеф табиғи ортаның
негізгі элементі болып қалады, себебі ол климаттық, гидрологиялық
процесстер мен құбылыстарға көп жағдай жасап, биосфера шекарасындағы
кеңістіктік жүйенің дифференциациясына алып келеді.
Таулы ортаның климаттық және ландшафтық қоздырғышы психофизикалық
қалпына келтіру мағынасында маңызды терапевтік фактор болып аталады.
Сондай-ақ ол белсенді және белсенді емес дем алу тұрғысынан қарағанда өте
тартымды. Тау туризміндегі анағұрлым басымдықтар: қоршаған ортаның ауысуы,
формалардың қарама-қайшылығы, симметрия мен ассимметрия, сондай-ақ
климаттық ландшафтағы өсіңкілік пен орнықтылық; биіктіктерді бағындырудың
қажеттігі және көрнекті пунктердің кең көрінісі болып табылады.
Табиғи ортаның екінші маңызды элементі климат болып саналады. Сонымен
бірге, аралық климаттың жалпы сипаттамасынан басқа, территорияның
рекреациялық мақсаттарға жарамдылығын бағалауда кеңістіктік жағдайлардың
күшті дифференциациялануымен байланысты топоклиматтық және микроклиматтық
ерекшеліктерді анықтау ерекше роль ойнайды.
Бұл тұрғыдан алғанда ауаның тазалығы, күн сәулесінің қолайлы
жағдайлары, температура мен ауа ылғалдылығының көп ауытқымауы, тұманның,
бұлтты күндер жиілігінің аздығы, желден қорғалу және т.б. үлкен
рольойнайды.
Жер беті суларының жүйесі туризмнің судағы түрі, балық аулау, таза
суда шомылуды дамыту мүмкіндіктері тұрғысынан алғандағы сияқты ландшафтың
өзінің тартымдылығы тұрғысынан алғанда да үлкен маңызы бар. Рекреация үшін
тиімді гидрологиялық жағдайлар ең алдымен не болмаса ластанбаған, ұлтық
жағажайлар мен жүзу бассейндерінің құрылуын мүмкін ететін температура мен
ағысқа сай келетін, не болмаса су туризмініңәр түрін таратуға, жарамды жер
бетіне жақын сулардың тасқынынан көрінеді.
Орман жабыны да аталған жердің туристік функциясының дамуына да елеулі
ықпал етеді. Таза ландшафтық қасиетінен басқа, оның сондай-ақ биоклимат
сферасындағы орта жағдайын жақсартудың биологиялық факторы ретінде үлкен
маңызы бар. Үлкен орман кешендері ауа массаларының турбулентті айналымын
жеңілдетеді. Орман жабындары бұдан басқа тікелей рекреациялық маңызға ие
және көптеген эстетикалық ләззат береді.
Шаруашылықтың даму деңгейі және сонымен байланысты халықтың кіріс
дейгейі арасындағы өзара байланыс, сондай-ақ туристік құбылыстардың
қоғамның туристік белсенділігінде өз орны бар.
Дүние жүзінде туристік қызметке ұдайы өсіп отырған қажеттілік бірінші
кезекте халықтың өмір жасының өсуімен және еңбеккерлердің туристік
қамтамасыз етілуін ұйымдастыруға әлеуметтік сақтандыру құралдары бөлінуінің
өсуімен байланысты. Аптадағы жұмыс күндерінің қысқаруы және демалыс
мерзімінің ұзақтығынан көрінетін бос уақыттың көбеюімен, сондай-ақ халықтың
мәдени деңгейі мен әлеуметтік жағдайының көтерілуімен байланысты
рекреациялық қызметке деген сұраныс өсуде [1,2].
Соңғы он жыл ішінде қоғам талабының әлеуметтік өзгеруінің салдары
ретінде туристік қызмет көрсетудің жаңа түрі пайда болды. Азаматтардың жеке
пайдалануындағы автомобиль паркінің жылдам өсуі автосаяхатқа тартылысты
күшейтті. Бұл мотелдер, кемпингтер, автомобильдерге техникалық қызмет
көрсету станцияларын салуға алғышарттар туғызды. Ғылыми техникалық
революцияның нәтижелері ретінде сноуборд, квадроцикл, акваланг, серф сияқты
жаңа туристік жабдықтар мен құралдар пайда болып, өз кезегінде спорт пен
туризмнің жаңа түрлерінің пайда болып дамуына алып келді. Бұлардан басқа,
ғылымның, оның ішінде географияның дамуымен жаңа туристік объектілер мен
территориялар ашылып, игеріле бастады. Бұл елеулі дәрежеде тіпті ең
талапшыл және талғампаз туристің қалауларын орындау үшін жаңа кеңістіктер
тудыра отырып демалыс пен туризм орындарына қатысты туристің ой-өрісінің
кеңеюіне ықрал етті.
1.2 экстремалды туризмнің саяхаттың басқа түрлерімен өзара байланысы.
Туризмнің нақты жіктелуі осы уақытқа дейін жүргізілмеген. Бұл, ең
алдымен, осы заманғы туризмнің формалары мен таза формаларын бөлудің іс
жүзінде мүмкін еместігімен түсіндіріледі. Бұның үстіне, соңғысы үшін оның
жеке түрлерін интеграциялау мен дифференциациялау процесстерінің үздіксіз,
жүруі тән. Бірақ жіктеу міндетті түрде қажет, өйткені ол туризм және оның
инфраструктураларын аймақтық ұйымдастыру және дамыту проблемаларын шешуге,
туристік қызметтік жекелеген түрлеріне деген сұранысты анықтауға және
осының негізінде туризмнің материалдық-техникалық базасын дамыту жоспарын
жасауға мүмкіндік береді.
Туризмді әр түрлі белгілері бойынша жіктеуге болады:
- мақсаты;
- сипаты;
- саяхаттың мерзімі мен ұзақтығы;
- алға қозғалу тәсілдері;
- орналастыру құралдары;
- саяхатқа қатысушылардың сапалық құрамы және т.б.
Бірақ шешуші орында бәрібір саяхаттың мақсаты тұрады. Әдеттегідей,
турист саяхат жасағанда алдына тек бір ғана мақсат қоймайды. Бірақ туристің
жеке қажеттілігіне байланысты олардың ішіндегі біреуі басымдыққа ие болады.
Формасы мен класына қарай туризмнің түрлері өте әртүрлі болып келеді. Олар
көптеген факторларға тәуелді, олардың ішіндегі маңыздылары:
- бос уақыттың болуы мен оның ұзақтығы;
- адамдардың жасы, жынысы, денсаулығы, рухани даму деңгейі, жеке
талғамы және олардың материалдық жағдайы;
- табиғи жағдайлардың әр түрлілігі және маусымдылығы және т.б.
Осы заманғы туризмнің даму масштабы мен бағыты, мақсаты мен шарттарын
ескере келе оны формаға, классқа және түрлерге бөлуге болады.
Қоғамдық функциясы және өндіріс технологиясына байланысты туризмнің үш
негізгі формасын бөлуге болады, олар: емдік, спорттық-сауықтыру және
танымдық. Бұлар адамның физикалық және рухани күшін қалпына келтіру және
дамытуға деген қажеттілігінің негізгі спектрінен көрінеді (1.таблица).
Адамдардың денсаулығын нығайту мен сақтауға деген қамқорлық, олардың
еңбекке қабылеттілігін арттыру кез-келген мемлекеттің әлеуметтік саясат
саласының басты міндеттерінің бірі болып табылады. Оның шешімін табуында
белгілі бір емдеу-сауықтыру функциясын атқаратын және басқаларының алдында
өз басымдығы бар белсенді дем алу түрі ретінде туризм маңызды роль ойнайды.
Санатория-курорттық емдеу адамдардың денсаулығын қалпына келтіруге қажет.
Туризм арқылы денсаулықты нығайту – адамның өндірістік және өндірістен
тыс, физикалық және психологиялық қажуын тоқтату проблемасын шешу
жолдарының бірі. Белсенді дамуды кең қолдану және дұрыс ұйымдастыру (жаяу,
қайықпен, велосипелпен жүру) адамдарды физикалық нығайтып, сыртқы ортаның
әсері мен қолайсыз жағдайларына қарсы тұрушылығын күшейтеді. Спорттық-
сауықтыру туризмінде адамдардың қажуын жоюға, қажумен байланысты
организмнің маңызды жүйелерінің функцияларын қалпына келтіруге және олардың
еңбекке қабылеттілігін арттыруға бағытталған денсаулықты ортақ нығайтатын
шаралар қолданылады. Бұл жағдайларда дозаланған қыдырудың, жорықтың,
экскурсияның, ойын-сауық шараларының, ауа және күн ванналарының, теңіз бен
өзенде шомылудың маңызы зор. Туризмнің бұл функциясының әлеуметтік-
экономикалық маңызы өте үлкен, себебі ол миллиондаған адамдардың
денсаулығын нығайтуға және олардың еңбекке қабылеттілігін арттыруға
бағытталған. Спорттық және сауықтыру шараларының өсіп келе жатқан ұрпақтың
үйлесімді дамуын іске асыру, жұмысшы халықтың еңбек және қоғамдық
белсенділігіне қажетті энергетикалық және пластикалық материалдарды жинау
мүмкін емес [1,2,3,4].
Қазіргі уақытта адамдардың демалуға қатысты талғамы өте әртүрлі –
біреулеріне теңіз шуылына тоғайып жай ғана күн астында жату ұнаса,
басқалары келесі жұмыс жылына күш жинап, денсаулығын түзетуге барады.
Сонымен қатар қанға адреналин жіберу арқылы ләззат табатындар да бар. Олар
қауіпті жартастарға өрмелеуден, теңіз иірімдеріне секіруден, әуе шарында,
дельтаплан мен парапланда ұшудан шынайы ләззат алады. Олар жыл сайын
көбейіп келеді. Туристердің қалауын қанағатандырумен шұғылданатын бұл
туризм түрі осы заманғы туризмнің жіктелуінен өз орнын тапты. Оны
экстремалды деп атауға және спорттық сауықтыру туризміне жатқызуғак болады.
Экстремалды туризмнің өзінің жіктелуі бұлай болмаған. Біз оны өзара
қызмет ортасына байланысты түрлерге бөлуге шешім қабылдадық: ауада, суда,
тауда.
Су туризміне – дайвинг, рафтинг, виндерсфинг, кайтинг, вэйнборд,
скайсерфинг, сейлборд жатады. Сноуборд, тау велосипеді, жартасқа өрмелеу,
сендибординг, скиэкстрим – тау экстремінің түрлері. әуеде ұщу
парапланеризмі мен бейдкемпинг - әуе экстремінің түрлері. Бірақ туризмнің
таза экстремалды түрі туралы айтуға болмайды.
Экстремалды туризмді жіктеу
Туризм
Саяхаттың мақсатына байланысты
Экскурсиялық Рекреациялық Арнайы
Ойын-сауықтық спорттық-сауықтыру курортты-емдеу
Экстремалды.
Шым-шытырық (тірі қалу туры)
1.3 экстремалды туризмды дамыту перспективалары
Алматы - Еуразиялық контитенттің маңызды және ыңғайлы жерінде
орналасып, Ұлы Жібек Жолының транзиттік пункті болып табылады. Сонымен
қатар қаламыз туризмнің әрі қарай дамуы мен жетілуіне үлкен мүмкіндіктері
бар. Осында Қазақстанның 713 тіркелген фирмаларының 470 туристік ұйымы
орналасқан. 3000 мыңдай адам қызмет істейді. 2003 жылы олар 100250 адамға
қызмет көрсетті. Туризм саласының дамуы арқасында шетел туристердің
саны көбеюде. Егер 2000 жылы Алматы қаласы 20700-ге жуық туристерді
қабылдаса, қазіргі кезде туристер саны – 42000, ал ішкі маршруттардағы
қызмет көрсетілген туристер саны 2000 жылдан бастап 3600-ден 20000-ға дейін
өсті. Мамандардың айтуы бойынша, қала 300 000 астам туристерді қабылдай
алады. Шетел мемлекеттерінің Қазақстанға қызығушылығы, туристік фирмалардың
ішкі және сыртқы туризмді ұйымдастыру белсенділігі өсуде. 2000 жылы ішкі
және сыртқы туризммен 20 фирма айналысса, қазіргі кезде олардың саны 50-ге
дейін жетті. Туристік сала бұл күндері экономиканың аса қызу және
перспективалық салаларының бірі болып отыр. Туризмнің белсенді, танымдық,
экологиялық, орнитологиялық, санаторлық-сауықтыру, этнографиялық және басқа
түрлері енетін 107 туристік маршруттар әзірленді. Облыс аумағында Алтын-
Емел, Іле-Алатау және Шарын мемлекеттік табиғи паркі, Алматы және
Алакөл қорықтары орналасқан. Барлық табиғи-қорықтық қор объектілерінде,
мемлекеттік ұлттық табиғи парктерде рекреациялық және экологиялық туризмді
дамыту жұмыстары жүргізілуде. Олардың аумағында экологиялық туризмнің 40-
тан астам объектілері бар, 25 туристік маршруттар әзірленген. Қабылдау
объектілерінің саны 33-ке көбейіп, 349 объектіні құрады. Олардың 57-сі
қонақ үйлер, 61-і қонақ қабылдау үйлері, 14-і санаторий мен
профилакторийлер, 176-сы демалыс аймақтары мен базалар, 14-і демалыс
үйлері, 10-ы сауықтыру лагерьлері, 10-ы аңшылар үйі. Облыс аумағында бір
Тамғалы мемлекеттік тарихи-мәдени және табиғи қорық-музейі, екі спорттық-
сауықтыру кешені, үш мавзолей, екі аквапарк бар.
2006 жылдың қорытындысы бойынша қабылдау объектілері 248,4 мың келушіге
қызмет көрсеткен, облыс бойынша ақылы туристік-сауықтыру қызметтерінің
көлемі 1424,8 млн теңгені құрады. Бұл өткен жылдың деңгейінен 10 %-ға
артық. Облыс Берлин (Германия), Утрехт (Нидерланды), Мадрид (Испания),
Москва (Ресей) және Лондон (Великобритания) қалаларындағы Қазақстан
қатысқан халықаралық туристік шаралардың бәрінде көрсетілді. Жыл сайын
облыста туризмді дамытуға бағытталған туристік шаралар, атап айтқанда дүние
жүзілік туризм күніне арналған облыстық туристер слеты, авторлық (бард)
әндері фестивалі, Жоңғар туриадасы, Бұрхан-Бұлақ туристік фестивалі,
жаяу жүріс, тау туризмі, туристік көпсайыс, ақпараттық және тұсау кесер
турлары өткізіліп тұрады.
Орталық Азияда теңдесі жоқ, экологиялық туризм жөніндегі Іле -
Балқаш регатасы халықаралық жобасы жүзеге асырылып тұрады.
Орта Азия Университетімен, облыстың спорт туризмі Федерациясымен,
Туран Университетімен бірлесе отырып туристік кадрларды кәсіби дайындау
және деңгейін арттыру жұмысы жүргізіледі.
Туристік қызметтің бәсекеге қабілетті рыногын қалыптастыру үшін Алматы
облысының туризмін дамыту жөніндегі 2007-2011 жылдарға арналған Бағдарлама,
Алматы облысында Туризм кластерін дамытудың мастер-жоспары әзірленді.
Алматы қаласының туризм депортаментімен Алматы облысының туристік
экскурсиялық, көптеген туризмнің белсенді түрлерінің ары қарай дамуының
және гүлденүі, Алматы қаласы мен облысқа туристік ағымның көбеюіне кешенді
түрде жоспарын құрастырды. Жрнамалық өнім басылымы: жарнамалық буклеттер,
фотоальбомдар, Қазақстан және Алматы бойынша кітапшалар, плакаттар,
күнтізбелер, ұала жіне облыс карталары, Алматы облысының туристік карталары
шығарылды. Арнайы видеофильмдер түсірілді: Қазақстанға қош келдініздер,
Зелёный оазис у синих гор, Шарын каньоны, Алматы аумағының туристік
тропинкалары. Жарнамалық ақпараты бар компакт дисктер шығарылды,
демонстрациялық ақпараты бар жәрменкелік стендтер, Ақпараты ылғи жаңарып
түратын Web – сайт (www. Kaztour.kz) ашылды. 2010 жылға дейін Алматы
қаласында және облыс бойынша туризмді дамытуға аумақтық бағдарлама
қүрастырылды. Жарнамалқ өнім Қазақстандағы шетел
мемлекеттерінің посольстволары арқылы, Қазақстан республикасының шетелдегі
өкілдігі арқылы, Халықаралық жәрменкелерде және көрмелерде, атап кетсем:
Берлин, Мәскеу, Лондон, Мадрид қалаларында және Алматы қаласында Туризмді
дамыту барысында өткізілетін шаралар.
Жоғарыда айтып кеткен шаралардың арқасында Қазақстан және Алматы облысының
туристік өніміне шетелдік туристердің қызығушылығы арта түсті. Ал
халықаралық туристік нарықта отандық туристік фирмалармен ынтымақтастықта,
Қазақстан туралы үсынылатын туристік өнім туралы мәліметтер жинай бастады.
2 ТУРИЗМНІҢ ЭКСТРЕМАЛДЫ ТҮРІНІҢ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ МЕН ПРОБОЛЕМАЛАРЫ
2.1 Қазақстан республикасында экстремалды туризмнің даму мүмкіндіктері
Туризмнің Қазақстанда даму мүмкіндіктері өте үлкен. Бұл әрі туризмнің
көп түрінің дамуы үшін қолайлы табиғи жағдайлардың кең спектрі және
туризмнің жаңа техникалық мүмкіндіктерінің пайда болуы.
Қазақстанның территориясы кең және әртүрлі: егер Каспий теңізіне
жақын орналасқан Қарақия ойысы теңіз деңгейінен 132 метр төмендікте жатса,
ал оңтүстік-шығысында тау шыңы 6000м. Жоғары көтеріледі. Қазақстанда
субтропикалық және арктикалық зоналардан басқа барлық климаттық зоналарды
кездестіруге болады. Оңтүстігінен, оңтүстік батысы және шығысынан оны мәңгі
қар жапқан Тарбағатай мен Алтай және Тянь – Шань тау жоталары көмкереді. Ал
батысында Қазақсанның бекіре және мұнай қоймасы Каспий теңізі шайып жатыр.
Елдің көп бөлігін Қарақұм мен Қызылқұм шөлдері алып жатыр. Сарыарқа
даласында бірегей Балқаш көлі орналасқан, ал оның шығыс бөлігі тұщы болса,
батыс бөлігі тұзды болып келеді. Солтүстігінде Көкшетаудың Солтүстігінде
Көкшетаудың қарағайлы ормандарында жоғалып кететін 80 әдемі көлдер
орналасқан.
Солтүстікте Батыс Сібір ойпатынан оңтүстікте Балқаш Алакөл ойпатына
дейін, шығыста Алтай, Сауыр, Тарбағатай тау сілемдерінен батыста Торғай
жазығына дейінгі өлкені Қазақ халқы Сарыарқа деп атайды. Бұл Еуразия
құрлығының ортасында 2000 шаршы шақырымды алып жатқан ұлы шексіз дала.
Сарыарқа даласында әлемдегі ең үлкен көлдердің бірі Балхаш көрініп жатыр
(шамамен 18 мың шаршы шақырым). Бұрында оны қазақтар Ақ Теңіз деп атаған.
Тамаша климаттық жағдайлардағы жартысы тұщы жартысы тұзды Балхаштың әдемі
және бірегей жағалауында ғарышкерлерге арналған реабилитациялық орталық
орналасқан. Бұл аймақта әлемдегі тұңғыш ғарыш айлағы – Байқоңыр орын
тепкен. Орталық Қазақстанда бірқатар археологиялық және этнологиялық
орталықтар бар. Еуразия көшпенділерінің тарихында Ұлытау өлкесі ерекше орын
алады. Бұл табиғи храмда қазақтың үш жүзі біртұтас мемлекетке біріккен.
Ашық аспан астындағы көптеген мовзолейлер, мазарлар үңгірлердің тарихи
музейі көнені зерттеушілерді ғана емес әрі таңғажайып іздеушілерді де
тартады. Өлке көлдермен өзендерге бұлақтарға өте бай. Қарқаралы оазисімен
қола және ерте темір дәуірінің қалдықтарының сондай – ақ тұрақтарды табуға
болады. Жердің бұл бұрышы көлдермен жартылай қираған гранитті жартастар
қоршаған көлдермен және 1200 метр биктіктегі қайыңды ормандармен көз
тартады. Баянауыл ұлттық паркінде жартасқа қашалған суреттер, тасты
скульптуралар, таза әрі жарқыраған көлдермен жартасқа жармаса өскен
қарағайлар бар. Тағы бір інжу маржан – Қорғалжын қорығы (Астана қаласынан
110 шақырым жерде), онда әлемдегі сирек кездесетін қызғылт қоқиқаздар бар.
Қорықтың бетегелі далаларында өсімдіктердің шамамен 300 дей түрі
кекздеседі. Теңіз – Қорғалжын суқоймасы – ерте эоцендік теңіздің қалдығы.
Олар қазірде өте үлкен: Қорғалжын көлі – 330 шаршы шақырым; Теңіз көлі –
1500 шаршы шақырым. Көкшетау ұлттық табиғи паркі көптеген курорттармен,
емханалармен, қымыздарымен, емдік батпақтармен және минаралды сулармен
даңқы шыққан. Көкшетаудың қайыңды ормандарында 80 – нен аса таңғажайып
көлдері жасырынып жатыр. Олардың ішіндегі ең тереңі – Жеке Батыр тау
жотасының шығысында орналасқан Щучье көлі 18 метр. Мұнда балық аулаушылар
үшін үлкен алқап, көлде шабақ, шортан, алабұға, сазан, тұқы, көксерке көп.
Көкшетаудың жартасты тау баурайында Оқжетпес жартасы көкке өрлейді, оның
шыңы жатқан пілді еске түсіреді. Көгілдір бұғаз суларының тау бөктерінен 18
метрлік Жұмбақтас жартасы көтіріліп жатыр. Керемет көрініс бізге Көкшетау,
Бурабай, Жеке Батыр тауларындағы үлкен Щебачье және Бурабай көлдерінің
арасындағы мойнақтан ашылады. Дұрысында, еліміздегі бірде – бір аймақ
әртүрлі аңыз - әңгімелерге соншалықты бай емес. Өсімдіктер мекені көптеген
жануарлар түрінің болуын қамтамасыз етеді. Шомылу маусымы әдетте шілдеде
басталады. Демалуға, таңғажайып және экстремальды туризм үшін тамаша орын –
Зеренді табиғи оазисі өте қызықты.
Аймақтағы Қарақия ойысы әлемде Синайдағы өлі теңізден кейінгі ең төмен
жер. Ортағасырларда қазіргі Маңғыстау арқылы ұлы жібекжолы өтті, ерте
кездегі жолдар бойында керуен сарайлар, шағын Сартаж, Шерқала, Кетік
қалашықтары сақталды. Бұл аймақта көптеген тарихи архитектуралық
ескерткіштер: жартастан ойылған Бекет ата жерасты мешіті, Шақпақ ата
жерасты мешіті, Есет батыр мемориялды комплексі. Тек мазарлардың өзі ғана
шамамен 600 – дей болады. Бұл экстремальды экзотикалық түйе керуені және
атақты Александров үңгірінен тарихи орындарға автосаяхат жасағанға дейінгі
әртүрлі маршруттардың дамуы үшін қолайлы жағдайлар туғызады. Каспий теңізі
бірегей балық түрлерімен, ең алдымен бекіре тұқымдас құртпа және шоқыр
балықтарымен аты шыққан.
Шығыс Қазақстан Орталық Азиядағы бірегей аймақтардың бірі. Мұнда Ұлы
Жібек жолының Оңтүстік Сібір, Алтай, Орталық Азия және Батыс Қытайды
байланыстыратын Солтүстік тармағы өтеді. Бұл қар жамылған тау шыңдарынан
таңғажайып жартастарынан, Балқарағай ормандарынан, тамаша көлдерден, ағысы
қатты өзендерден, түрлі – түсті гүлдерден тұратын әдемі ландшафт. Бұл
барлық әсемдіктер Сібір мен Алтайдың ең жоғарғы шыңы – Үлкен және Кіші
Берел мұздықтары сұлап жатқан екі басты Белуха тауымен (4506 метр) ұласады.
Шығысында Тарбағатаймен Сауыр жоталары орналасқан. Тау жүйелерінің арасында
Зайсан қазаншұңқыры сұлап жатыр. Марқакөл көлін әдемілігі бойынша әлемдегі
ең терең Байкал көлімен салыстыруға болады. Жоғары таудағы көл тек
пейзажымен ғана емес сондай – ақ рыб – эндемик балықтар – ускуч және
хараусымен де кең танымал. Шығыс Қазақстан табиғи балға,, аю мен маралға
бай.
Алтай тауының ортасындағы екі көлдің арасында емдік радон
бұлақтарымен танымал Рахман бұлағы (1760 метр) санатория орналасқан.
Аймақтың жер қойнауыннан оны бүкіл әлемге әйгілі еткен күміс, қорғасын,
қалайы, мыс және басқа да металдар шығады. Ежелгі сенім бойынша Белуха тауы
– бұл құдайлар – Шамбала мекені. Біршама уақыттан бері Николай Рерихтың
шәкірттері жыл сайын бұл қасиетті тауға келуге ұмтылады. Алакөл –
Қазақстандағы әдемі көлдердің бірі (Алматыдан солтүстікке қарай 580 км).
Көл тұзды судан басқа күкіртсутекті батпаққа, минералды тұздарға бай.
Солтүстікте аяқталған жерінен Алакөл көлі тұщы сулы екінші кішкентай көл
Сасықкөлмен қосылып кетеді. Шексіз дала кеңістігі жоталармен және тау
бөлімдерімен ауысып отырады. Осы жерден Жайық, Есіл, Тобыл, Шу, Іле, Ертіс
ағып өтеді. Олар бірде телегей теңіздей тасыса, бірде елеусіз ғана құмға
сіңіп кетеді. Қазақстаннның климаты шұғыл континентті. Алтай және Тань –
Шань тау тізбектері ауа райына ылғалдылық береді. Қаңтарда температура
солтүстікте –20 С – ден оңтүстікте –1 С – қа дейін өзгеріп отырады.
Қаңтардағы орташа температураны Норвегияның солтүстігіндегі температурамен
салыстыруға болады, шілдедегі орташа температура Шри – Ланка аралындағы
температура сияқты. Батыстағы Каспий теңізінен солтүстіктегі Тянь – Шань
жоталарына дейін және солтүстікте сібір ормандарынан шығыстағы Алтай
тауларына дейінгі ұлан байтақ аймақ жабайы табиғаттың жанды бұрыштары.
Қорықтармен ұлттық парктердің санының көптігі туристерді тартуға
жеткілікті. Тек Іле Алатауы баурайында орналасқан Алматы маңайында ондаған
жайлы демалыс үйлері, санаториялар және туристік базалар бар.
Алматының табиғи кешені обылыстар бойынша төрт сағаттық экскурсиядан
Орталық Азиямен Қазақстанның жекелеген аймақтарына экспедиция жасауға
дейінгі күрделілігіне қарай әртүрлі тақырыпта және категорияда саяхат
жасауға мүмкіндік береді. Тауға экспедиция жасау, шөлейт жерлерде
автотрекингхтер ұйымдастыру, атты және жаяу қыдырулар, өзендерде рафтинк
ұйымдастыру қарастырылған. Археология, орнитология, палеонтология,
минерология бойынша ғылыми саяхаттар үлкен қызығушылық туғызады.
Аңшылық, балық аулау, суретке түсіру, байқалмайтын жекелеген орындарда
хели – ски, алпинизм және жартасқа өрмелеу демалудың ең сүйікті түрі болып
қалып отыр.
Қала бойынша Медеу спорт комплексіне Шымбұлақ тау шаңғысы базасына және
Горельниктегі кемпингке шолу экскурсиясы ең кең танымал экскурсия болып
табылады. 40 – қа жуық атты және жаяу маршруттар қалаға тікелей жақын
орналасқан Алматы мемлекеттік қорығымен тікелей өтеді. Түрген шатқалы әсем
сарқырамасымен және үлкен шыршалы ормандарымен көз тартады. Ыстықкөл көліне
арналған кейбір маршруттар Қаскелең және Алмарасан шатқалы, үлкен Алматы
және Көлсай көлі арқылы өтеді. Көптеген туристерді Алтын емел ұлттық
паркі күтеді, оның ең бір назар аударарлық нәрсесі ұсақ құмдар көшкендегі
өзіндік дыбыс шығаратын әуенді бархан деп аталады. Бірқатар туристік
фирмалар слаломның жаңа түрі – бұл құмдауыт жоталардан шаңғымен түсуді
ұсынады. Алматы қаласының маңында шаңғы тебуге болатын жерлер өте көп,
бірақ Шымбұлақ тау шаңғы орталығын шын мәнінде тау шаңғы курорты деп атауға
болады. Кең және тегістелген беткейлер, әр түрлі дәрежедегі трассалар,
шаңғы тебуге үйренетін арнайы орталық. Өте жақсы дамыған инфраструктура:
кафелер, бар, ресторан, боулинг, тир, сауна және т. б. Бірақ, ең негізгісі
табиғаттың қайталанбас атмосферасы. Мүмкін, осы табиғатқа байланысты СССР
кезінде тау шаңғы курортының осы жерде слыуын көздеді. Көптеген тандаулы
жерден Шымбұлақта салынады деген қаулы шықты. Бұл жерде Совет Одағы кезінде
ең бірінші канат жолын салды.
Әрине, басында шаңғы тебушілерге трассаның басына жаяу немесе атпен шығу
керек болған, ал қарды өз аяқтарыменен тегістеген. Арнайы тракторлар –
ратрактар, бугельді көтергіштер сол кезде болмаған. Қазір жарты ғасыр
өткеннен кейін, Шымбұлақ танылмайтын болып өзгерді. Бұл тауларда шаңғы
тебушілермен сноубордисттер жиі кездеседі. Шымбулақта қар жамылғысы октябрь
айынан май аиына дейін жатады.
Медеудегі платинаның батыс бөлігінде, жазыққа қарай өте жақсы көрініс
ашылады, ол жерде Шымбұлақтың қонақ үйін, басқа құрылыстарды, бугельді
көтергңшті көруге болады. Алматы қаласынан Шымбұлақ тау шаңғы орталығына
өте жақсы авто жол салынған. Тағы да осы жерге Абай даңғылы мен Дщстық
көшесінің қиылысында автобустар Медеу коьки тебу орталығына дейін
жеткізеді. Ары қарай жеке татсилер шымбұлаққа дейін жеткізеді, немесе 4,5
км. Жаяу жүрүге болады.
Шымбұлақ тау шаңғы орталығында Шымбұлақ қонақ үйі қызмет етеді. Бұл
қонақ үйде қарапайым тұру орындары, Жанұя үшін арнайы номерлер, люкс және
супер люкс орындары бар. Трассаның ұзындығы 1500 м-ге желеді. Тау шаңғы
трассалары Халықаралық Тау шаңғы спортының федерациясында аттестацияланған.
(FIS) жылдам түсу трассасы мен слалом-гигинт трассасы дүние жүзінде ең
күрделі трассалардың ондығына кіреді. Берілген тау шаңғы курортына
сипаттама беріп кетсем:
o Жазықтын ұзындығы 3800 м.
o Ені 100 метрден 600 метрге дейін
o Биіктіктің өзгеруі – 903 м.
o Орташа еңіс – 12 – 28 градус
o Беткейдің максималды еңісі – 45 градус
o Шаңғы тебудің жалпы ауданы 99 акр
o Трассалар саны – 8
o Күлгін трассалар саны – (конус – Snow – сноуборд үшін)
o Ең ұзын трасса – 3620 м.
o Көтергіштер саны – 7
Алматы қаласының әкімшілігі жаңа тау шаңғы курортының жоспарын
презентациялады. Бұл жоспар 2011 жылға дейін іске асырылуы тиіс және бұл
жоспарды іске асыру үшін 1, 37 $ млрд жұмсалды. Осы саланы дамытуға Медеу
аймағында 60 гектар жер, ал Шымбұлақта 10,4 гектар жер, бөлінді. Медеудің
дәл қасында 3000 көлікке, жерасты автопаркинг салынады. Шымбұлаққа жету
үшін Гондола станциясы салынады. Гондоланың сыйымдылығы 110 адам.
Жылдамдығы 5 м. секундына. Бір сағатта 2500 адам тасымалдауға болады.
Сонымен, Медеуден Шымбұлаққа дейін 13 минутта жетуге болады. Гондолланың
жүйесі 30 млн. $ бағаланды. Оның салынуына 8 ай кетеді. Шымбулақтың өзі
көптеген өзгерістерге ұшырайды. Бұл жерде жаңа 150 орынды отель салынады.
Тағы да бизес орталық, ресторан, көптеген бутиктер, SPA және фитнес клуб
ашылады. Шымбұлақта 8тау шаңғы трассасын жасау көзделіп тұр.
Қала өкілдігі осы курортқа шетелден көптеген туристердің келуіне
үміттенеді. Шымбұлақ 2260 м. биіктікте орналасқан. Шыбұлата шаңғы тебу 40 –
жылдарда басталған. 1950 жылдан бастап бұл жерде бүкілодақтық жарыстар
басталған. 3 сағат жоғары шығып, 15 минутта сырғанап төмен түсетін. 1954 ж.
буксирлік жол жұмыс істей бастады. Осы уақытта 4 төрт этажды қонақ үй
салынды (220 орын). Қаланың әбігерлігінен алысырақ, еңселі таулардың
қоршауында Табаған тау шаңғысына арналған курорт, спорт-ойын-сауық кешені
орналасқан. Бұл - Қазақстанда теңдесі жоқ керемет жер. Табаған Алматы
облысының Талғар ауданының аумағында, Іле Алатауы мемлекеттік ұлттық табиғи
саябағының маңайында орналасқан. Алматы қаласының шекарасынан қашықтығы –
17 км. Аумағы – 55 гектар. Баурайдың ең жоғарғы нүктесі теңіз деңгейінен
1650 м. биіктікте орналасқан. Табаған кешені екі террассаға бөлінген:
жоғарғы және төменгі, оларды кең асфальт жолы қосады. Қонақтардың
ыңғайлылығы үшін террассалар арасында екі баспалдақ сап түзеген.
Табағанда қызметтер ең жоғары деңгейде көрсетіледі және олардың түрлері
де көп. Кешен аумағында лдююжжТабағанды сатып ала аласыз. Бұл сарғыш
түсті мақұлұқ, осы жерлердің сақтаушысы әрі курорттың көзге көрінбейтін
қожайыны. Кешеннің атауы Тобогган (ағыл. Toboggan) сөзінен шыққан.
Солтүстік Америка үндістері тайпаларының тілінде бұл сөз ағаштан жасалған
жалпақ қыстық шаңғы дегенді білдіреді. Қазіргі ағылшын тілінде түсу,
таудан сырғанау деген сөзді білдіреді. Бұл сөздің оң энергетикасы бар.
Сонымен қатар, табаған - адамдар төмен қарай арнайы шанамен сырғанайтын
науа түріндегі ұзын иілген түсу жолын білдіретін батыстық аквапарктер мен
қыстық парктердегі танымал аттракцион.
Табаған баурайы - сырғанау мен жарыс өткізу үшін таптырмай жер. Бұл
жер енді бастап келе жатқан және жатыққан тау шаңғышыларына, сондай-ақ
сноубордистерге арналған.
Баурайдың әр алуан бедері жаңадан бастап келе жатқандар үшін де,
кәсіпқойлар үшін де өте қызықты. Шаңғы трассасының ұзындығы – 37 км. Бұл
трассалардың күрделілігі әрқилы. Оларды былайша бөлуге болады:
-Көк трассалар –9км. - Қызыл трассалар – 7 км. - Қара трассалар – 6 км.
- Тегіс жермен сырғанайтын шаңғыларға арналған трассалар – 15 км. Біздің
баурайымызда игерілмеген трассалар да бар. Мұндай баурайда сырғанау үлкен
шеберлікті қажет етеді. Бұл жердің ең жақсы деген трассалары асқан
шеберлерге арналғанн. Игерілмеген жерлермен шаңғышылар да, сноубордистер де
бірдей ынтызарлықпен сырғанайды. Күн сайын баурайда лазерлік шоу
ұйымдастырылады, қуатты шам және дыбыс аппаратурасымен жабдықталған. Түңгі
сырғанаудан тіл жетпестей рахаттаныңыз. Баурайда билеп те көріңіз, өйткені
мұнда дискотека бар. Сіз өзіңіздің, балаларыңыз бен жақындарыңыздың
қауіпсіздігі үшін қам жемеңіз, өйткені Табағанның тәжірибелі нұсқаушылары
мен құтқарушылары әрқашан да дайын, ә дегеннен көмекке келеді. Табаған -
барлық отбасы мүшелерімен бірлесіп демалуға арналған керемет орын. Егер
сіздің албырт та, тентек балаларыңыз болса, онда осы отбасы жұмағын
таңдағаныңызға қапа болмайсыз. Қалауыңызға қарай осындағы барлық уақытта
балаларыңызға қарайтын күтуші де беріледі. Бөбектеріңіз жергілікті ойын-
сауықтан рахат тауып, шаңғы менен шана теуіп, бассейнде жүзіп, таза ауада
ойнағанннан рахаттанады. Мейрамханаларда сәбиіңіздің жақсы тамақтануы үшін
арнайы балаларға арналған ас мәзірі дайындалған. Біздің кәсіпқой
нұсқаушыларымыз балаларыңызды шаңғыға тұрып, сырғанауды үйретеді.
Қауіпсіздік үшін қам жемесеңіз де болады, кешенде құтқарушылар мен
дәрігерлер көмегін беруге әрқашан дайын. Табаған - ғашықтарға арналған
жұмақ орын. Мұнда барлығын ұмытып, сүйіктіңізбен бірге әсем табиғатты
тамашалап, белсенді демалуға барлық жағдай жасалған. Ал ең жақсысы жеке
қалып, қол ұстасып алма бағын аралап, айналаны жаяу шолу. Бұл жерге шағын
бал айын өткізушілер жиі келеді. Балауыз шамның сәулесімен кешкі ас ішу,
арайлап атқан таң, ұясына батқан ару күн – ғашықтарға тән романтика деп
осыны айт! Табаған - бұл тек отбасы мен ғашықтарға арналған демалыс орны
ғана емес, сондай-ақ достарыңызбен бірге жақсы демалып, көңіл көтеретін
орын. Қызықты кештер, таң атқанша билеу, төмпешіктерден жаппай сырғанау,
экстремалды жарыстар – осының бәрі де сіз үшін Табағанда ұйымдастырылады.
Спорт-ойын-сауық кешені сіздің көңіл-күйіңіздің көтеріліп, адреналиніңіздің
күшеюіне әсер етіп, көптеген ойын-сауық ойындарын сыйлайды. Табағанда тек
белсенді демалыс үшін ғана емес, жан рахаты үшін де бар жағдай жасалған.
Мұнда денсаулығыңызды жақсартып, спорттық қалпыңызды орнына келтіре аласыз.
Сауналар, моншалар, массаж кабинеттері, фитнес-клуб, спорт залы – бәрі де
рахаттанып демалуыңыз үшін. Осы таңқаларлық жерге келе салысымен, сіз
балалық шаққа қайта оралғандай боласыз. Шағын коттедждер ауылдарының
атауларына назар салыңызшы: ақ қайың, шырша, мәуе, үйеңкі, қарағайлы...
Ауада алма мен балдың, қарағайдың, орманның, салқын леп пен көктемнің жұпар
иісі аңқып тұр. Еріксіз Есениннің жолдары еске түседі. Бұл жерге бір-ақ рет
келсеңіз болғаны, тағы да келгіңіз келіп тұрады. Коттедждер түрлі сортты
табиғи ағаштардан салынған, оның адам ағзасына пайдалы әсері бар. Айтпақшы,
ауылдың атауына қарай коттедждерді жағалай ағаштар отырғызылған. Мысалы,
Қарағайлы ауылының маңында тек қарағайлар ғана бой көтерген.
Коттедждердің барлық нөмірлері әжетханамен, душпен, Алматы қаласына шығатын
телефонмен, спутник байланысымен жабдықталған. Нөмірлерде орталық жылу,
ыстық және суық су, арнайы климат-бақылаушы бар. Табағанда тұрудың бір
ерекшелігі сол мұнда басқа қонақүйлердегідей арнайы есеп айырысу сағаты
жоқ. Қалауыңызға қарай балалар үшін де, ересектер үшін де қосымша орындарды
ұйымдастыруға болады. Барлық коттедждерде Room Service – нөмірлерге
көрсетілетін қызмет бар. Сондай-ақ тұру құнына таңғы ыстық ас құны да
қосылған.
Қазақсандағы ең биік шың – Хан Тәңірі өте асқақ және суық.Темірлік
және Шарын өзендеріндегі шатқал релефтері әдемілігі бойынша колорадтық
шатқалдарынан кем емес. Шарын өзенінің бойында сұлап жатқан ескі орманның
әдемілігі көз тартады. Тамғалы мекеніндегі жартастағы суреттер ертедегі
тарихтан сыр шертеді.
Жергілікті экзотикасы сол, ол саяхатшылар бір күннің ішінде бірнеше
климаттық зоналарда – ыстық шөлмен шөлейттен (теңіз деңгейінен 600 метр
биіктікте) 30 км. ден көп емес мәңгі мұздықтарға (4000 – 5000 метр) дейінгі
зоналарда болады. Үш сағаттың ішінде бұл арақашықтықты автомашинамен немесе
жылдамырақ – тікұшақпен бағындыруға болады. Туристер үшін Іле өзенін
Қапшағай су қоймасын, ежелгі сақтардың Бесшатыр қорғанынын алақандағыдай
етіп көрсетуге мүмкіндік беретін тікұшақпен саяхат жасау есте қаларлықтай
болады. Ал мүлдем жоғары биіктіктен жер жәннаты Жетісудың Шарын шатқалы,
Көлсай көлі, Коржевский мұздығы, Талғар, Хан – Тәңірі, Победа шыңы
көрінеді. Инфрақұрылымның жандануы, жаңа қысқы рекреациялық зоналарды ашу,
осы аймақтын климатымен, қардын көп немесе аз уақыт жатуына байланысты.
Солтүстік Тянь – Шань аудандарында қысқы рекреациялық ресурстардың кең
тараған жері – Іле Алатауының орталық бөлігі (Алматы, Есік, Тургень)
Қар жамылғысын зерттеу жұмыстарын жүргізуге көптеген фундаментальді
жұмыстар арналған. Бұлар өз орнында лавиналық қауіпті бағалайды жіне
гидрологиялық болжамдар жасайды. Қар жамылғысын фактордан қыс мезгіліндегі
негізгі рекреациялық ресурсқа айналды.
Көптеген мемлекеттер қатарында қармен байланысты туризмнің
экстремалды түрлерін (тау шаңғы, сноуборд және т. б.) дамытуға көптеген күш
салады. 1993 ж. АҚШ тау шаңғы курорттарында шаңғы тепкендердің саны 55 млн.
адамға жеткен. Дүние жүзінде өте жақсы жұмыс істеп тұрған тау шаңғы
курорттары жоғары рентабельді кәсіпкерлікке айналды.
Қазіргі уақытта Қазақстанда осы салада шектеулі қаржыландыруды
ескере отырып, көбінесе инвестициялар осы салаға құйыла бастады. Бізге тек
қана осы саланы дамыту үшін, осы салада пайдалану үшін жаңа жерлерді
таңдау керек. Соның ішінде тау шаңғы курорттары жиі көзге түсіп тұр. Осы
заманға сай кіші және орта бизнесті дамыту тенденциялары келешекте өзен
аңғарларында, Медеу шатқалында, Алматы қаласына жақын рекреациялық
ресурстарға арналып, локализацияланады.
Қыс мезгілінде демалуға арналған объектілерді оптималды турде
орналастыруға, шаңғы тебу үшін қар жамылғысының көрсеткішін бағалап,
керекті объектілерді орналастыру қажет. Қыс мезгілінде қар жамылғысының
жату ұзақтығын ескеру қажет. Себебі, көптеген тау шаңғы курорттарының кейбі
жерлерінде қар еріп кетеді, бұл өз кезегінде экономикалық шығындарға әкліп
соғады. Мысалы: АҚШ-та, Колорадо штатында жыл сайын миллиардтаған литр суды
кішігірім өзендерден алып, оны қарға айналдырып, шаңғы тебу уақытын созады.
Жаңа нарықтын жағдайында климаттық ауытқу басқа жұмыстармен
параллель зерттелуі қажет. Бұл өз орнында демалу орталықтарын таңдау
әдістемелерін алмастыру қажет. Содан кейін жұмыс жасап тұрған орындарды
эффективті түрде бақылау жұмыстарын қысқы демалу орыедарына және оларды ары
қарай дамытуын жоспарлау қажет. Қар жиналуының абсолютті максимумы Іле
Алатауында, Кіші Алматы, Талғар, Есік қаласының таулы аймақтарында басым.
Бұл жерде қар жамылғысының максималды биіктігі 100 см-ден жоғары болып
келеді. Қардың аккумуляциясы мұздықтарда да басым. Тұйық су мұздығында
жылдар бойы қар жамылғысының биіктігі 2,5 м-ге жететін. Жалпы Іле
Алатауының солтүстік беткейлері қыста қар қар жамылғысының қалындығы 30-40
см-ден 100-120 см-ге дейін жетеді. Бұл өз орнында қыс мезгілінде көптеген
қысқы туризмнің активті түрлерімен айналысуға мүмкіншілік береді. Қар қоры
мұздықтардың фирн сызығына дейін көбейеді. Таудын жоғарғы жағында қар
жамылғысы төмен жақтағысымен салыстырғанда аз болып келеді, себебі, жғарғы
жақта қар желденіп кетеді. Сондықтан шаңғы тебу трассасының ең жоғарғы жағы
қарсыз болуы мумкін. Қар жамылғысының ең көп жиналу айлары қантар мен
наурыз айы. Әр түрлі экспозициядағы қар жамылғысының жату режимі әр түрлі
болады. Көбінесе солтүстік экспозицйядағы тау беткейлері қарлы болып
келеді. Бұл жерде қар жамылғысының биіктігі бүкіл қыс мезгілінде өзгермей,
30-50 % горизонталды беткейге сәйкес үлкендігінен асады. Қар жамылғысының
жату уақытында экспозициялық контрасттар биіктеген сайын бірнеше рет
тығыздалады, бірақ, орташа тауларда 1600 м. биіктікте рекреациялық сала
аймағында (шаңғы тебу, шанамен сырғанау және т.б. аймағында) қар
жамылғысының жатуы 5 айға дейін жетеді, ал оңтүстікте қыс бойы өардың
фрагменталды жатуы болады. Фирн аймағында және Тұйық су мен Молодежный
мұздықтарында қар жамылғысы шілде айына дейін жатады, ал кейбір жылдары
мүлде ерімейді. Бұл өз кезегінде (жыл бойы) тау шаңғы спортымен айналысуға
мүмкіндік береді. Себебі, шаңғы тебу үшін қар жамылғысының қалындығы 30 см.
жетеді.
Қар жамылғысын зерттеу мәліметтері бойынша, қар жамылғысының 30 см.
қалындығының бұзылу кезені апрель айының сонына қарай басталады. Орта
Азияда және Қзақстанда тау шаңғы трассаларын қолдану тәжірибесі қар
жамылғысының 30-60 см. қалындығында ғана эффективті түрде ғана қолданылуы
мүмкін.
Менің санауларым бойынша Кіші Алматы станциясының горизонталды
алаңдардың кескініңде қар жамылғысының биіктігі март айының бірінші
декадасында 60 см-ге жетеді. Яғни, қатты қар жамылғысының 3-5 ай бұрын
пайда болуыннан кейін. Бұзылуы марттын сонына қарай жүреді. Шымбұлақ тау
шаңғы курорты 2500-3200 м. биіктікте орналасқан.
Іле Алатауының жоталары Тянь – Шань тау жүйесінің солтүстік доғасын
құрайды. Географиялық карталарда Іле Алатауының жоталары Шелек өзенінен
шығысқа қарай, батыста шШу өзеніне дейін белгіленеді.
Бұл шекараларда таудын ұзындығы шамамен 280 км. Жотаның солтүстігі
жазыққа айналған. Бұл жазық егістікке өте қолайлы. Жотаның орталығында
белгілі бір бөлігі мәнгі қардың астында жатыр. Мұнда шамамен 150 м.
ұзындықта қазіргі мұздану аймағы жатыр. Бұған жотаның ен биік жері – Талғар
шыны кіреді. Талғар шыңының маңайында биіктігі 4500 м – ге жететін бірнеше
шыңдар топтасқан. Іле Алатауының бұл орталық бөлігі Талғар тау тізбегі деп
аталады. Іле Алатауының ен биік нүктесі – талғар шыны бүкіл жотаны екіге
бөледі. Шығыс бөлігі Шелек өзенінен 130 км – ге созылады, ал батыс бөлігі
Шу өзеніне дейін 150 км – ге созылады.Жотаның шетіне қарай оның абсолюттік
биіктігі де азая береді. Шелек өзенінің аңғарына жақындаған сайын оның
абсолюттік биіктігі 2300 м – ге кішірейеді. Ал батысында 2000 м – ге дейін
төмендейді. Тау етегінде, жазықпен шектесетін жердегі биіктігі теңіз
денгейінен 700 – 900 м. биіктікте жатыр. Іле Алатауының морфологиялық және
орграфиялық ерекшеліктері – қазіргі мұздануға көп әсер етпейді. Жотаның ен
басты суайрығынан меридиандық бағытта негізгі су бассейндері ағады. Іле
Алатауы жотасы, Тянь – Шаньнның басқа да жоталары сияқты суайрықтын тау
шыңынан басталуымен ерекшеленеді.
Іле Алатауы аймағы – Халықаралық туризмдердің ірі орталықтарының бірі
болудың барлық перспективалары бар жер шарының таңғажайып бір бұрышы.
Алматы маңайының әсемдігін туристік, спорттық – сауықтыру және ойын
бизнесін кеңейту үшін үлкен потенциял тудырады. Биік таулы Медеу кешені,
Шымбұлақ және Алматау спорттық базаларының үлкен туристік потенциялы бар.
Алматы облысы елдің туристік потенциялының 20% - ін құрайды. Мамырдан
қазанға дейінгі уақыт – саяхат ең ыңғайлы маусым. Бұл туризмнің көптеген
түрлерін дамыту үшін алғышарттар болып табылады.
Құрғақ климатқа қарамастан Қазақсанда өзендермен көлдер көп, онда
жаңадан келген және тәжірибелі туристер саяхаттар жасай алады. Тау өзендері
бойынша маршруттар адамдар үшін ыңғайлы. Алтай және Тянь – Шаньның
табалдырықты өзеніне саяхат кезінде көз шағылыстыратын мұздықтармен тас
кесектерінің үйінділерінің, қылқанжапырақты ормандармен, күмісті өзендермен
айдын көлдерді көруге болады. Бір рет болса да күн мен желде болған адам
түнгі аспандағы үлкен жұлдыздарды, ағаштардың сыбдыры мен өзендердің
күркірін ұмытуы мүмкін емес.
Қазақстандағы жазықтағы өзендерге саяхат жасау өзінше бөлек әңгіме. Су
туризмі (рафтиннг) бірден бірнеше мәселені шешеді: денсаулықты нығайтады,
физикалық шыңдайды, қазақсанда ежелден мекендеп жатқан халықтармен
тайпалардың тарихынан хабар беретін көптеген археологиялық және
архитектуралық ескерткіштерді көруге мүмкіндік береді. Белсенді демалудың
тамаша түрі – су туризмі. Ол бүкіл әлемде кең танымал. Түрлі қиындықтағы
өзендерде жүріп өту үшін жүзудің түрлі әдістері қолданылады. Ең тиімді және
әмбебап қайық – бұл үрлемелі плот – рафт. Ерекше экстремальды турларды
жақсы көрушілер үшін полиэтиленнен жасалған арнайы бір орыннан жасалған
қайықтар қолданылады. Спорттық катамарандар да өте қызықты тыныш өзендерге
саяхат жасуды ұнататындарға екі немесе үш орынды байдаркалар тамаша сай
келеді.
Атты туризм сізге жоғары әсер мен ләззат сыйлайды. Ат өте ақылды
жануар, алғашқы секундтардан – ақ ол сіздің қаншалықты тәжірибелі шабандоз
екніңізді аңғарады. Ең бастысы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz