Ағылшын тіліндегі тарихи морфология

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I-тарау.
1.1. Морфология және сөздің морфологиялық құрылымы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Герман тілдеріндегі морфологияның жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
II-тарау. Ағылшын тіліндегі тарихи морфология
2.1. Етістіктің тарихи морфологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ...8
2.2. Зат есімнің тарихи морфологиясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.3. Сын есімнің
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...17
2.4. Есімдіктің
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..18
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
Қолданылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .22

Кіріспе

Бұл жұмыс ағылшын тілінің көне морфология жүйесінің ерекшеліктерін
зерттеуге арналған.
Морфология – дербес сөздердің грамматикалық мағыналарын тексеретін,
грамматикалық сөз тұлғалардың қызметі мен қалыптасу, даму заңдылықтарын
зерттейтін тіл ғылымының бір саласы [1].
Морфологияның негізгі бірлігі морфема болып табылады. Ол сөздің
грамматикалық тұлғаларын жеке бір тілдегі сөздердің диахрондық, синхрондық
көрінісімен де зерттейді.
Морфология сөз тұлғаларының түрленуін, бөлшектенуін, әр түрлі
өзгеріске түсуін анықтау мақсатындасалыстыра зерттеу жүйесімен
айналысады.сөздің тұлғасы, мағынасы және атқаратын қызметі сөйлем құрамында
ғана анықталатын болғандықтан, сөзді синтаксиспен байланысты қарастырады.
Бұл жұмыста біз сөздің морфологиялық құрылымын, етістіктің, зат есім,
сын есім және есімдіктің тарихи морфологиясын, яғни қалыптастырылуын
қарастырамыз.
Жұмыстың өзектілігі қазіргі ағылшын тілінен көне ағылшын тіліндегі
морфологиялық жүйеде болған өзгерістер.

Жұмыстың мақсаты: ағылшын тіліндегі көне морфологиялық жүйемен танысу,
олардың ерекшеліктерін зерттеу, қойылған мақсатқа жету үшін, келесідей
тапсырмалар қойылды: морфологиялық жүйелердің ерекшеліктерін анықтау.
Бұл курстық жұмыстың зерттелу объектісі болып ағылшын тіліндегі көне
морфологиялық жүйе және олардың құрылысы болып табылады.
Зерттеу әдістері: синхронды-диахронды қатынас және салыстырмалы талдау
әдісі қолданылды.
Практикалық мәні ағылшын тілінің көне морфологиялық жүйесін ары қарай
зерттеу.
Теориялық және практикалық құндылығы көне ағылшын тіліндегі
теориялық грамматика облысында және ағылшын тіліндегі грамматикалық
қатынастың даму тарихы үшін бұл жұмыстың маңызы бар. Сонымен қатар олар оқу
мақсатында, теориялық, практикалық, семинарлық сабақтарды өткізу үшін,
берілген дисциплина бойынша курстық жұмыстар жазу үшін қолданылады.
Жұмыстың құралы: ағылшын тіліндегі көне морфологиялық жүйенің
ерекшеліктері болып табылады.
Зерттеу материалдары ретінде ағылшын тілінің тарихи грамматикасы мен
оқулықтар қолданылған, олардың тізімі жұмыстың соңында келтірілген.
Жұмыстың жаңалығы: онда алғаш рет ағылшын және қазіргі кездегі ағылшын
тіліндегі көне морфологиялық жүйенің ерекшеліктеріне салыстыру жүргізілген.
Курстық жұмыстың құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен тұрады.

I-тарау.
1.1. Морфология және сөздің морфологиялық құрылымы

Морфология – сөз және оның формалары туралы ілім. Сөйлеу дағдысында әр
сөз сөйлем ішіндегі өзге сөздермен белгілі заң бойынша әр қилы өзгеріске
ұшырап, әр алуан қызмет атқарады. Морфология осындай сөздерді жеке-жеке
қарамай, жалпы сөз атаулыны алып, сол топ-топтың әрқайсысына тән жалпы
грамматикалық сыр-сипатын анықтайды. Соның арқасында сөздердің әр тобының
өзіне лайық жалпы грамматикалық мағыналары мен грамматикалық
формаларыайқындалады, сөз таптары ажыратылады, әр сөз табына тән
категориялар сыр-сипаттары ашылады. Осындай талдаулардың нәтижесінде сөздің
бөлшектенуі және олардың әрқайсысының грамматикалық мағыналары мен
қызметтері анықталады [2].
Тіл білімінде зат есім мен сын есім үш морфологиялық бірліктерден
тұрды: түбір + негіз тудырушы жұрнақ + жалғау.
1. түбір лексикалық мағынаны тасымалдаушы және түбір күйінде
қолданылмайтын;
1. түбірден кейін жұрнақ орналасатын, ол негізгі сөзді түрлендіріп,
оған жаңа мағына беретін;
1. жалғау негізгі сөзге жалғасып, грамматикалық категориялардың
яғни көптік жалғаулары мен септіктердің көрсеткіші болатын [3].
Ежелгі үнді-еуропалық тілдер кем дегенде сөздің үшморфемалық құрылымын
сақтайтын. Мысалы:
1. санскр. acv-вм-m лошадь, атау септік, жекеше түрі ( -в- жұрнағы);
1. грек. zyg-у-n иго, атау септік, жекеше түрі. (-о- жұрнағы),
1. лат. dom-u-s дом, атау септік, жекеше түрі (-u- жұрнағы),
1. лит. av-i-s овца, аута септік, жекеше түрі (-i- жұрнағы),
1. ст.-сл. влък-о-мъ волкам, барыс септік, көпше түрі (-о- жұрнағы).
Сөз тудырушы жұрнақтардың бастапқы мағынасы да Ежелгі үнді-еуропалық
тілдерде олар негзігі сөздің формальды көрсеткіші ретінде жұмсалады. Сөз
тудырушы жұрнақтар белгілі бір заттың қасиеттері бойынша топтастырылған
заттардың көрсеткіші екендігі туралы болжамдар айтылған.
Етістіктердің көптеген формалары да үшморфемалық құрылым бойынша
түзілген:
1. іс-қимылды немесе күйді білдіретін түбір;
1. негізгі түбір етістіктерде сөз тудырушы және сөз түрлендіруші
қызметін атқарды;
1. өзіндік жалғау.
Мысалы:
1. санскр. з.е. бpas іс – apas-ya-ti әрекет етті (-уа- – сөз тудырушы
жұрнақ);
1. лат. tepeф мен ыстық (мен ыстықтап тұрмын) – tepe-sc-ф жылынып
жатырмын (-sc- – сөз тудырушы жұрнақ);
2. грек. phйr-oi-s, phйr-oi-te иә апарасын, иә апарасыз (-oi- – қалау
райлы жұрнақ).
Жалпы германдық периодта лексикалық мағынаны тасымалдаушы ретінде
түбірді және формальды көрсеткіш ретінде жалғауды бөлу бағыты, яғни сөздің
екіморфемалық құрылымы дамыту бағыты іске асырылды.

1.2. Герман тілдеріндегі морфологияның жалпы сипаттамасы

Герман тілдерінің негізгі ерекшелігі болып аблаут болып табылады. Ішкі
флекция ретінде аблаут үнді-еуропалық тілдердің барлығына тән. Герман
тілдерінде аблаут етістіктің түрлі формаларын ажыратады.
Дауысты дыбыстың көмегімен ажыратылатын морфеманың түрлерін аблауттың
бірінші сатысы деп атайды [4]. Мысалы: е: беру (алдым), о: сбор, 3
сатысы: брать (алу).
Аблауттың төмендегідей түрлері ажыратылады:
1. сапалы (качественный) аблаут: 1 саты e – 2 саты o – нөлдік саты ∅
(дауысты дыбыс болмайды, бұл жағдайда түбірдегі сонант в этом случае
сонант в корне становится слоговым, ал герман тілдерінде оның алдынан
басқа бір дыбыс қалыптасады u): ст.-сл. рекѫ –пророкъ – рьци;
1. Сандық (количественный) аблаут:
• e – з – ∅: лат. sedeф отырмын (сижу) – sзdi отырдым (сел),
• o – ф – ∅: грек. pфs аяқ (нога), им. п. – podуs ата-тек
(род).
Сонымен қатар, аблауттық сатының максималды саны e – o – ∅– з
– ф басқа тілдердің салыстырылуы кезінде ғана жүзеге асады, бірақ бірде-
бір тілде ол нақты көрсетілмеген.
Герман тілдерінде алмастырудың келесідей берілген:
1. ĕ(ĭ) – ŏ → г – ∅ – алмастырудың кең тараған түрі: двн. beran
–barn – giburt, д.а. bindan – band – bunden
1. ŏ → г – ф: д.а. scacan – scфc – scacan
Герман тілдерінің келесі бір ерекшелігі умлаут – түбір сөздегі дауысты
дыбыстардың жұрнақтар мен жалғаулардың, яғни ассимиляцияның әсерінен
өзгеруі. Умлауттың екі негізгі түрі бар:
1. палаталдық (палатальный) умлаут: артқы орындағы дауыссыз
дыбыстардың алдыңғы қатарға алмасуы a, o, u -ның i(j) әсерінен.
• a: гот. slвpjan → д.а. slзpan;
• o: гот. dфmjan → д.а. dзman;
• u: гот. fulljan → д.а. fyllan.
1. велярлы (велярный) умлаут: дауысты дыбыстардың u(w) әсерінен
лабиализациясы немесе дифтонгизациясы: badu → д.а. beadu шайқас
(битва).
Палаталдық умлаут кеңінен қолданылады және зат есімнің көпше түрінің
түзілуіне белсенді атсалысады. Аблаут етістіктің түрлерінің түзілуіне
қатысады.
Жалпы бірдей үнді-еуропалық тіл флективті түрдегі тіл. Герман
тілдерінде жалғаулықтар жүйесі редукцияға түсіп, фонетикалық өзгерістерге
ие болды.

2.1. Етістіктің тарихи морфологиясы

Етістік жүйесінде негізгі өзгеретін құрал ішкі флекция (аблаут) болып
табылады. Олар көп жағдайда осы шақтағы етістіктер.
Етістіктің морфологиялық классификациясы. Шақ формаларын құруға
қатысатын морфологиялық құралдардың қолданылуына байланысты етістіктердің
келесі түрлері топтастырылады:
1. күшті (сильные) етістіктер, олар аблаутты шақ формаларын құрастыру
үшін қолданылады; олар екі топқа бөлінеді:
2. дұрыс күшті етістіктер, олар тек қана аблауттарды ғана қолданады;
2. дұрыс емес күшті етістіктер (претерикалық-презенттік), олар модалды
семантиканы, осы шақ формасын дұрыс күшті етістіктер претериті түрінде
түзеді, ал претерит формасын әлсіз етістіктер сияқты денталды
жұрнақтар арқылы түзеді;
2. әлсіз етістіктер денталды жұрнақтарды қолданады; сондай-ақ олар екі
топқа бөлінеді:
4. дұрыс әлсіз етістіктер;
4. дұрыс емес әлсіз етістіктер, олар денталды жұрнақты да, дауысты дыбыс
умлаутын да қолданады.
3. супплетивтік етістіктер және аномалды етістіктер.
Күшті етістіктерде аблаут төмендегідей негізгі түрлерге жіктеледі:
1) презенс және инфинитив негізі;
1) претериттің жекеше түрдегі негізі;
1) претериттің көпше түрдегі негізі;
1) ырықсыз есімшенің негізі.
Негізінен, 1 негіз алдыңғы тілдегі дауысты дыбыстар e немесе i, 2
негіз тілдің артқы жағынан шығатын дауысты дыбыстар a немесе ж, 3 және
4 негіздер o немесе u тұрады. Бастапқыда 3 және 4 негіз нөлдің негіз
болды: түбір буын құрайтын сонанттан тұрады, ал оның алдында герман
тілдерінде u және o дамыды.
Түбірінде дауысты дыбыстары бар күшті етістіктер класстарға бөлінеді.
Ол жеті классқа бөлінеді. Бұл класстар негізінде үнді-еуропалық етістіктер
жүйесінің дамыды: мұндай бөлулер басқа да тілдер класстарында бар.

1 кесте. Күшті етістіктердің класстары.
1 негіз 2 негіз 3 негіз 4 негіз
I ei + i a + i i i
wrоtan wrвt writon writen write
II ei + u a + u u u
ċeosan (гот. ċeas curon coren choose
kiusan) bзaᵹ buᵹon boᵹen bow
bыᵹan (гот.
biugan)
III ei + сонант a + сонант u + сонант u + сонант
bindan bendband bundon bunden bind
ceorfan cearf curfon corfen carve
IV ei жa зǣ uo
niman nemnom nфmon numen нем.
beran bжr bǣron boren nemen
bear
V ei жa зǣ ei
sittan (←setjan) sжt sǣton seten sit
cweюan cwжю cwǣdon cweden quoth
VI oa Ф Ф oa
hebban (←hafjan) hфf hфfon hafen heave
scacan scфc scфcon scacen shake
VII hвtan hзtheht hзtonhehtonhвten нем.
rǣdan rзdreord rзdon rǣdde heiЯen
нем.
raten

Күшті етістіктер ішінде дұрыс емес күшті етістіктер (претериттік-
презенттік етістіктер) бөлінеді, олар күшті етістіктердің өткен
шақтарындағы осы шақты түзетін форма, ал өткен шақ денталды жұрнақтардың
көмегімен жасалады.
2 кесте. Претеритті-презенттік етістіктер
Инфинитив Осы шақ, Осы шақ, Өткен шақ, Өткен Мағынасы
(1негіз) жекеше түрікөпше түрі жекеше түрішақтағы
(2 негіз) (3 негіз) есімше
Cunnan Cann Cunnon Cырe Cunnen, cырCan
---
Sculan Sceal (1) Sculon Scolde Shall,
--- should
Durran Dare Durron Dorste --- Dare
Mфtan Mфt Mфton Mфste Unnen Must
Unnan Еn Unnon Uрe favour,
Witen grant
Witan Wвt Witon Wisse ᵹemunen wise
Munan Mon (man) Munon Munde --- remember
Юurfan Юearf Юurfon Юorfte нем. dьrfen

Берілген етістіктердің 2 негізі іс-әрекеттің нәтижесін білдіреді.
Әлсіз етістіктер – бұл герман тілдеріндегі жаңа сөз құрастыру, олар
денталды жұрнақтың көмегімен шақ түрлерін құрайды: -de-te 2 және 3 негіз
үшін, -(e)d-(e)t есімшені құрайды: dзman инф. ойлау (думать) – dзmde 1
жақ, жекеше түрі, претерита – dзmed есімше (страдательное причастие), cзpan
сақтау (сохранять) – cзpte – cept , lufian жақсы көру (любить) – lufode –
lufod. Негізінен, каузативтік етістіктер:
2. jan жұрнағымен аяқталатын: fulls сын есім, толық (полный) → fulljan
толтыру ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.