Ағылшын тіліндегі тарихи морфология

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе. . . . . ……. . 3

I-тарау.

1. 1. Морфология және сөздің морфологиялық құрылымы . . . 5

1. 2. Герман тілдеріндегі морфологияның жалпы сипаттамасы . . . 7

II-тарау. Ағылшын тіліндегі тарихи морфология

2. 1. Етістіктің тарихи морфологиясы . . . 8

2. 2. Зат есімнің тарихи морфологиясы . . . 14

2. 3. Сын есімнің қалыптасуы . . . 17

2. 4. Есімдіктің қалыптасуы . . . 18

Қорытынды . . . 21

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 22

Кіріспе

Бұл жұмыс ағылшын тілінің көне морфология жүйесінің ерекшеліктерін зерттеуге арналған.

Морфология - дербес сөздердің грамматикалық мағыналарын тексеретін, грамматикалық сөз тұлғалардың қызметі мен қалыптасу, даму заңдылықтарын зерттейтін тіл ғылымының бір саласы [1] .

Морфологияның негізгі бірлігі морфема болып табылады. Ол сөздің грамматикалық тұлғаларын жеке бір тілдегі сөздердің диахрондық, синхрондық көрінісімен де зерттейді.

Морфология сөз тұлғаларының түрленуін, бөлшектенуін, әр түрлі өзгеріске түсуін анықтау мақсатындасалыстыра зерттеу жүйесімен айналысады. сөздің тұлғасы, мағынасы және атқаратын қызметі сөйлем құрамында ғана анықталатын болғандықтан, сөзді синтаксиспен байланысты қарастырады.

Бұл жұмыста біз сөздің морфологиялық құрылымын, етістіктің, зат есім, сын есім және есімдіктің тарихи морфологиясын, яғни қалыптастырылуын қарастырамыз.

Жұмыстың өзектілігі қазіргі ағылшын тілінен көне ағылшын тіліндегі морфологиялық жүйеде болған өзгерістер.

Жұмыстың мақсаты: ағылшын тіліндегі көне морфологиялық жүйемен танысу, олардың ерекшеліктерін зерттеу, қойылған мақсатқа жету үшін, келесідей тапсырмалар қойылды: морфологиялық жүйелердің ерекшеліктерін анықтау.

Бұл курстық жұмыстың зерттелу объектісі болып ағылшын тіліндегі көне морфологиялық жүйе және олардың құрылысы болып табылады.

Зерттеу әдістері: синхронды-диахронды қатынас және салыстырмалы талдау әдісі қолданылды.

Практикалық мәні ағылшын тілінің көне морфологиялық жүйесін ары қарай зерттеу.

Теориялық және практикалық құндылығы көне ағылшын тіліндегі теориялық грамматика облысында және ағылшын тіліндегі грамматикалық қатынастың даму тарихы үшін бұл жұмыстың маңызы бар. Сонымен қатар олар оқу мақсатында, теориялық, практикалық, семинарлық сабақтарды өткізу үшін, берілген дисциплина бойынша курстық жұмыстар жазу үшін қолданылады.

Жұмыстың құралы : ағылшын тіліндегі көне морфологиялық жүйенің ерекшеліктері болып табылады.

Зерттеу материалдары ретінде ағылшын тілінің тарихи грамматикасы мен оқулықтар қолданылған, олардың тізімі жұмыстың соңында келтірілген.

Жұмыстың жаңалығы : онда алғаш рет ағылшын және қазіргі кездегі ағылшын тіліндегі көне морфологиялық жүйенің ерекшеліктеріне салыстыру жүргізілген.

Курстық жұмыстың құрылымы : курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен тұрады.

I-тарау.

1. 1. Морфология және сөздің морфологиялық құрылымы

Морфология - сөз және оның формалары туралы ілім. Сөйлеу дағдысында әр сөз сөйлем ішіндегі өзге сөздермен белгілі заң бойынша әр қилы өзгеріске ұшырап, әр алуан қызмет атқарады. Морфология осындай сөздерді жеке-жеке қарамай, жалпы сөз атаулыны алып, сол топ-топтың әрқайсысына тән жалпы грамматикалық сыр-сипатын анықтайды. Соның арқасында сөздердің әр тобының өзіне лайық жалпы грамматикалық мағыналары мен грамматикалық формаларыайқындалады, сөз таптары ажыратылады, әр сөз табына тән категориялар сыр-сипаттары ашылады. Осындай талдаулардың нәтижесінде сөздің бөлшектенуі және олардың әрқайсысының грамматикалық мағыналары мен қызметтері анықталады [2] .

Тіл білімінде зат есім мен сын есім үш морфологиялық бірліктерден тұрды: түбір + негіз тудырушы жұрнақ + жалғау.

түбір лексикалық мағынаны тасымалдаушы және түбір күйінде қолданылмайтын;

түбірден кейін жұрнақ орналасатын, ол негізгі сөзді түрлендіріп, оған жаңа мағына беретін;

жалғау негізгі сөзге жалғасып, грамматикалық категориялардың яғни көптік жалғаулары мен септіктердің көрсеткіші болатын [3] .

Ежелгі үнді-еуропалық тілдер кем дегенде сөздің үшморфемалық құрылымын сақтайтын. Мысалы:

санскр. acv-вм-mлошадь, атау септік, жекеше түрі ( -в- жұрнағы) ;

грек. zyg-у-nиго, атау септік, жекеше түрі. (-о- жұрнағы),

лат. dom-u-sдом, атау септік, жекеше түрі (-u- жұрнағы),

лит. av-i-sовца, аута септік, жекеше түрі (-i- жұрнағы),

ст. -сл. влък-о-мъволкам, барыс септік, көпше түрі (-о- жұрнағы) .

Сөз тудырушы жұрнақтардың бастапқы мағынасы да Ежелгі үнді-еуропалық тілдерде олар негзігі сөздің формальды көрсеткіші ретінде жұмсалады. Сөз тудырушы жұрнақтар белгілі бір заттың қасиеттері бойынша топтастырылған заттардың көрсеткіші екендігі туралы болжамдар айтылған.

Етістіктердің көптеген формалары да үшморфемалық құрылым бойынша түзілген:

іс-қимылды немесе күйді білдіретін түбір;

негізгі түбір етістіктерде сөз тудырушы және сөз түрлендіруші қызметін атқарды;

өзіндік жалғау.

Мысалы:

санскр. з. е. бpasіс- apas-ya-tiәрекет етті(-уа- сөз тудырушы жұрнақ) ;

лат. tepeфмен ыстық(мен ыстықтап тұрмын) - tepe-sc-фжылынып жатырмын(-sc- сөз тудырушы жұрнақ) ;

грек. phйr-oi-s, phйr-oi-teиә апарасын, иә апарасыз(-oi- қалау райлы жұрнақ) .

Жалпы германдық периодта лексикалық мағынаны тасымалдаушы ретінде түбірді және формальды көрсеткіш ретінде жалғауды бөлу бағыты, яғни сөздің екіморфемалық құрылымы дамыту бағыты іске асырылды.

1. 2. Герман тілдеріндегі морфологияның жалпы сипаттамасы

Герман тілдерінің негізгі ерекшелігі болып аблаут болып табылады. Ішкі флекция ретінде аблаут үнді-еуропалық тілдердің барлығына тән. Герман тілдерінде аблаут етістіктің түрлі формаларын ажыратады.

Дауысты дыбыстың көмегімен ажыратылатын морфеманың түрлерін аблауттың бірінші сатысы деп атайды [4] . Мысалы: /е/: беру ( алдым) , /о/: сбор , 3 сатысы: брать (алу) .

Аблауттың төмендегідей түрлері ажыратылады:

сапалы (качественный) аблаут: 1 саты /e/ - 2 саты /o/ - нөлдік саты /∅/ (дауысты дыбыс болмайды, бұл жағдайда түбірдегі сонант в этом случае сонант в корне становится слоговым, ал герман тілдерінде оның алдынан басқа бір дыбыс қалыптасады /u/) : ст. -сл. рекѫ-пророкъ - рьци;

Сандық (количественный) аблаут:/e/ - /з/ - /∅/: лат. sedeфотырмын(сижу) - sзdiотырдым(сел),  /o/ - /ф/ - /∅/: грек. pфsаяқ(нога), им. п. - podуsата-тек(род) .

Сонымен қатар, аблауттық сатының максималды саны /e/ - /o/ - /∅/- /з/ - /ф/ басқа тілдердің салыстырылуы кезінде ғана жүзеге асады, бірақ бірде-бір тілде ол нақты көрсетілмеген.

Герман тілдерінде алмастырудың келесідей берілген:

/ĕ(ĭ) / - /ŏ → г/ - /∅/- алмастырудың кең тараған түрі: двн. beran -barn - giburt, д. а. bindan - band - bunden

/ŏ → г/ - /ф/: д. а. scacan - scфc - scacan

Герман тілдерінің келесі бір ерекшелігі умлаут - түбір сөздегі дауысты дыбыстардың жұрнақтар мен жалғаулардың, яғни ассимиляцияның әсерінен өзгеруі. Умлауттың екі негізгі түрі бар:

палаталдық (палатальный) умлаут: артқы орындағы дауыссыз дыбыстардың алдыңғы қатарға алмасуы /a, o, u/ -ның i(j) әсерінен.  /a/: гот. slвpjan → д. а. slзpan;  /o/: гот. dфmjan → д. а. dзman;  /u/: гот. fulljan → д. а. fyllan.

велярлы (велярный) умлаут: дауысты дыбыстардың /u(w) / әсерінен лабиализациясы немесе дифтонгизациясы: badu → д. а. beadu шайқас (битва) .

Палаталдық умлаут кеңінен қолданылады және зат есімнің көпше түрінің түзілуіне белсенді атсалысады. Аблаут етістіктің түрлерінің түзілуіне қатысады.

Жалпы бірдей үнді-еуропалық тіл флективті түрдегі тіл. Герман тілдерінде жалғаулықтар жүйесі редукцияға түсіп, фонетикалық өзгерістерге ие болды.

2. 1. Етістіктің тарихи морфологиясы

Етістік жүйесінде негізгі өзгеретін құрал ішкі флекция (аблаут) болып табылады. Олар көп жағдайда осы шақтағы етістіктер.

Етістіктің морфологиялық классификациясы. Шақ формаларын құруға қатысатын морфологиялық құралдардың қолданылуына байланысты етістіктердің келесі түрлері топтастырылады:

күшті (сильные) етістіктер, олар аблаутты шақ формаларын құрастыру үшін қолданылады; олар екі топқа бөлінеді:

дұрыс күшті етістіктер, олар тек қана аблауттарды ғана қолданады;

дұрыс емес күшті етістіктер (претерикалық-презенттік), олар модалды семантиканы, осы шақ формасын дұрыс күшті етістіктер претериті түрінде түзеді, ал претерит формасын әлсіз етістіктер сияқты денталды жұрнақтар арқылы түзеді;

әлсіз етістіктер денталды жұрнақтарды қолданады; сондай-ақ олар екі топқа бөлінеді:

дұрыс әлсіз етістіктер;

дұрыс емес әлсіз етістіктер, олар денталды жұрнақты да, дауысты дыбыс умлаутын да қолданады.

супплетивтік етістіктер және аномалды етістіктер.

Күшті етістіктерде аблаут төмендегідей негізгі түрлерге жіктеледі:

презенс және инфинитив негізі;

претериттің жекеше түрдегі негізі;

претериттің көпше түрдегі негізі;

ырықсыз есімшенің негізі.

Негізінен, 1 негіз алдыңғы тілдегі дауысты дыбыстар /e/ немесе /i/, 2 негіз тілдің артқы жағынан шығатын дауысты дыбыстар /a/ немесе /ж/, 3 және 4 негіздер /o/ немесе /u/ тұрады. Бастапқыда 3 және 4 негіз нөлдің негіз болды: түбір буын құрайтын сонанттан тұрады, ал оның алдында герман тілдерінде /u/ және /o/ дамыды.

Түбірінде дауысты дыбыстары бар күшті етістіктер класстарға бөлінеді. Ол жеті классқа бөлінеді. Бұл класстар негізінде үнді-еуропалық етістіктер жүйесінің дамыды: мұндай бөлулер басқа да тілдер класстарында бар.

1 кесте. Күшті етістіктердің класстары.

1 негіз: 1 негіз

2 негіз: 2 негіз

3 негіз: 3 негіз

4 негіз: 4 негіз

: I

1 негіз:

e/i + i

wrоtan

2 негіз:

a + i

wrвt

3 негіз:

writon

4 негіз:

writen

: write

: II

1 негіз:

e/i + u

ċeosan (гот. kiusan)

bыᵹan (гот. biugan)

2 негіз:

a + u

ċeas

bзaᵹ

3 негіз:

curon

buᵹon

4 негіз:

coren

boᵹen

choose

bow

: III

1 негіз:

e/i + сонант

bindan

ceorfan

2 негіз:

a + сонант

bend/band

cearf

3 негіз:

u + сонант

bundon

curfon

4 негіз:

u + сонант

bunden

corfen

bind

carve

: IV

1 негіз:

e/i

niman

beran

2 негіз:

ж/a

nem/nom

bжr

3 негіз:

з/ǣ

nфmon

bǣron

4 негіз:

u/o

numen

boren

нем. nemen

bear

: V

1 негіз:

e/i

sittan (←setjan)

cweюan

2 негіз:

ж/a

sжt

cwжю

3 негіз:

з/ǣ

sǣton

cwǣdon

4 негіз:

e/i

seten

cweden

sit

quoth

: VI

1 негіз:

o/a

hebban (←hafjan)

scacan

2 негіз:

hфf

scфc

3 негіз:

hфfon

scфcon

4 негіз:

o/a

hafen

scacen

heave

shake

: VII

1 негіз:

hвtan

rǣdan

2 негіз:

hзt/heht

rзd/reord

3 негіз:

hзton/hehton

rзdon

4 негіз:

hвten

rǣdde

нем. heiЯen

нем. raten

Күшті етістіктер ішінде дұрыс емес күшті етістіктер (претериттік-презенттік етістіктер) бөлінеді, олар күшті етістіктердің өткен шақтарындағы осы шақты түзетін форма, ал өткен шақ денталды жұрнақтардың көмегімен жасалады.

2 кесте. Претеритті-презенттік етістіктер

Инфинитив(1негіз):

Инфинитив

(1негіз)

Осы шақ, жекеше түрі (2 негіз): Осы шақ, жекеше түрі (2 негіз)

Осы шақ, көпше түрі (3 негіз): Осы шақ, көпше түрі (3 негіз)

Өткен шақ, жекеше түрі: Өткен шақ, жекеше түрі

Өткен шақтағы есімше: Өткен шақтағы есімше

Мағынасы: Мағынасы

Инфинитив(1негіз):

Cunnan

Sculan

Durran

Mфtan

Unnan

Witan

Munan

Юurfan

Осы шақ, жекеше түрі (2 негіз):

Cann

Sceal (1)

Dare

Mфt

Еn

Wвt

Mon (man)

Юearf

Осы шақ, көпше түрі (3 негіз):

Cunnon

Sculon

Durron

Mфton

Unnon

Witon

Munon

Юurfon

Өткен шақ, жекеше түрі:

Cырe

Scolde

Dorste

Mфste

Uрe

Wisse

Munde

Юorfte

Өткен шақтағы есімше:

Cunnen, cыр

---

Unnen

Witen

ᵹemunen

---

Мағынасы:

Can

Shall, should

Dare

Must

favour, grant

wise

remember

нем. dьrfen

Берілген етістіктердің 2 негізі іс-әрекеттің нәтижесін білдіреді.

Әлсіз етістіктер - бұл герман тілдеріндегі жаңа сөз құрастыру, олар денталды жұрнақтың көмегімен шақ түрлерін құрайды: -de/-te 2 және 3 негіз үшін, -(e) d/-(e) t есімшені құрайды: dзman инф. ойлау (думать) - dзmde 1 жақ, жекеше түрі, претерита - dзmed есімше ( страдательное причастие) , cзpan сақтау ( сохранять) - cзpte - cept, lufian жақсы көру ( любить) - lufode - lufod. Негізінен, каузативтік етістіктер: