Жеке тұлғаның әлеуметтік психологиялық адаптациясы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР:
І. КІРІСПЕ
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ:
1) Адаптация деңгейлері және жеке тұлғаның адаптациясы
2) Әлеуметтік адаптация мәселесі
3) Сәбилердің қоршаған ортаға адаатациялану процестері
4) Мектеп жасындағы балалардың мектепке бейімделуі
5) Тұлғаның бейімделу факторларын ғылыми тұрғыда қарастыру
ІІІ . ҚОРЫТЫНДЫ

КІРІСПЕ
АДАПТАЦИЯ (ADAPTATION) – бұл организмнің немесе тұлғаның қоршаған
ортаның өзгеруіне және оның талаптарына сай жүйелі реакциясы, Бұл
жерде бейімделу реакциялары жатады, бірақ тепе – теңдік сақтау,
гомеостаз адаптацияға жатпайды.

Адаптация теориясы (лат. Adaptatio бейімделу, икемделу) — ең біріншіден
биология ғылымымен тығыз байланысты. Себебі жалпы адаптация
дегеніміз адамның қоршаған орта жағдаларының белгілі бір себептерге
байланысты өзгеріп отыруына байімделу.Бірақ қоршаған ортаға бейімделу
белгілі бір уақыт аралығын қамтиды. Оған мысал ретінде жаңа туған
нәрестенің осы құрсақтан кейінгі өмірге бейімделуі, мектепке дейінгі
жастағы балалардың мектеп өміріне бейімделуі және биологиялық
тұрғыда ауа – райының белгілі климаттарына адам ағзасының
бейімделулерін жатқызуымызға болады.

Қазіргі таңдағы психологияда қолданылатын адаптация термині
латынның adapto – бейімделу, икемделу деген мағынаны білдіреді. Ғылымда
әрине нақты анықтама қажет.

Адаптацияға жалпы сипаттама. Адаптация және адаптациялану ұғымын
түсіну үшін көп уақыт және ерен еңбек қажет. Ол үшін адаптацияға
сипаттама беру керек. Психологияда адаптацияға необихевиористтік жол
кеңінен тараған. Бұл көбіне Ганс Айзенканың және басқа да
необхевиористтердің( америкадағы ХХ ғасырдың 30 жылдарынан бастап
пайда болған психология бағыты) еңбектерінде жазылған. Олардың
еңбектерінде алғашында жалпы сипаттама беріледі.

Адаптация мәселелері. Адаптацияны олар екі бағытта анықтайды:

1) Қалыпты жағдай ретінде, яғни индивидтің қажеттілігі ретінде,
бірінші жағынан қоршаға ортаның талаптарына сай, ал екінші
жағынан толығымен қанағаттану. Бұл қоршаған немесе әлеуметті
орта мен индивидтің арасындағы тепе – теңдікті білдіреді;

2) Процесс ретінде, яғни бұл тепе- теңдіктің шыңға жету қалпы
ретінде.

Бихеовиоризмді көрсетушілердің (психологияның бағыты, бұл бағыттағылар
адам психикасы санадан емес , іс – қимыл рақылы көрсетіледі дейді)
айтуы бойынша олар адаптацияның қалпын теориялық тұрғыда ғана
сипаттауға болады, себебі практика жүзінде адаптацияның тек қана
қоршаған ортамен бұзылмаған қарым – қатынаста болған жағдай да
ғана оптималды түрде жетістіктерге жетеді. Адаптация процесс, Р.
Хэнки анықтамасы бойынша ағза қоршаған ортаға лайықты форма, жауап
беру немесе реакция арқылы ағзаға әсер ету нәтмжесінде ішкі
ағзаның өзгеріске ұшырауы. Айтылған өзгерістер биологиялық
өзгерістерге жатады. Биехевиористтік бағытта психиканың өзгеруі және
адаптацияның жеке психикалық механизмдерін қолдану жайлы айтылмайды.
Бұл көзқарас бихевиористтік бағыттың ең басты кемшілігі болып
саналады. Екінші кемшілігі – заманауи организмнің және психиканың
эволюциялық теорияларын іс жүзінде қолдана алмауы.

Психикалық адаптацияны бағытталған өзін – өзі басқарудың нәтижесі
ретінде қарастырады. Бұған қажеттілік ұғымын қосуға міндеттіміз.
Психикалық адаптацияға жеке тұлға мен қоршаған ортаның оптималды
түрде мақсат қою және соған сай іс – әрекет жасау, өзін –өзі
қанағаттандыру деген анықтама беруге болады. Бұл адаптация түрі
жалпы процесс болып табылады, ол екіге бөлінеді

а) индивидумның қоршаған ортамен әрдайым қарым – қатынаста болуы;

б)психикалық және физикалық сипаттамалардың адекватты түрде
сәйкестенуі;

Психологиялық адаптацияны меңгеру барысында эмоционалды
қиындықтар және стресстік жағдайларды жиі кезіктіреміз. Шет ел
психологы Ганс Селье , батыстағы стресс және жүйке жүйесінің ауытқуы
жайлы ғылымның негізін қалаушы, Стресстің келесі түрлерін процесс
ретінде анықтаған болатын:

1) Әсерлерге жауап реакциясы ( алаңдаушылық кезеңі );

2) максималды тиімді адаптация ( ресистенттілік кезеңі– психологиялық
ауытқуларды емдеуге қарсылық білдіру);

3) адаптациялық процестің бұзылуы ( азу кезеңі). Кең мағынада бұл
кезең кез келген адаптациялық процестерге тән.

Стрестік факторлардың бірі эмоционалды қиындықтар , ол эндокринді
жүйенің өзгеруіне байланысты болады. Мысалы. ауруханадағы ауруларды
зерттеу барысында жүйке жүйесі бұзылған адамдар вирусты
инфекцияларды қиын көтереді екен. Мұндай жағдайларды\а квалифакциясы
жоғары психологтардың көмегіне жүгіну керек.

Психологиялық стресстің негізгі белгілері:

1) Стресс – қоршаған орта мен ағзада юолған әсерлердің бір – бірімен
байланысы;

2) Стресс – қарапайым мотвациялық күйнге қарағанда, ол шиеленісті күй
болып табылады. Және оның пайда болуы үшін белгілі бір қауіпті
жағдайлар керек;

3) Қалыпты адаптациялық реакция жетіспеуінен, стресстік құбылыстар
пайда болады;

Стресстің пайда болуына қауіпті жағдайлар әсер етуіне байланысты ,
онда стресстің негізгі емдеу жолы жеке тұлғаның белгілі бір
жағдайларға байланысты болады. Индивидуумдар бір біріне ұқсамайтын
жеке дара тұлға, және осы тұлғаға да бәрі байланысты болады.
Мысалға адам – қоршаған орта жүйесінде эмоционалды күйзелістің өсуіне
қоршаған ортаның шарттарының ауысуына байланысыты болады.

Кез келген адам – қоршаған орта жүйесінің тепе- теңдігінің
бұзылуы психикалық және физикалық ресурстардың жеткіліксіздігі мен
қажеттіліктері алаңдаушылыққа басты себепші болады. Алаңдаушылықтың
белгіленуі:

• Белгісіз қауіпті сезіну;

• Диффузды қауіптілікті сезіну және қауіпті күту;

• Белгісіз алаңдаушылық;

Психикалық стресстің едәуір тез механизмді жұмыс істеуіне қауіпті
сезіну себепші болады. Алаңдаушылықтың орталық элементі және оны
биологиялық мағынада жеткіліксіздіктің және қауіптің ошағы болып
табылады. Алаңдаушылық сақтық пен мотивациалық рөлді және
ауыртпашылық рөлде орын алады. Қауіптің пайда болуымен қатар өзін
ұстау белсенділігі байланысты. Өзін ұстау тәртібінің және
интрапсихикалық адаптация механизмінің қосылуы да себепші.Бірақ
қауіптілік тек қана белсенділікті қоздырушы емес, сонымен қатар
адаптациялық тәртіп болып табылатының көрсетеді.

ІІ Негізгі бөлім

Адаптация деңгейлері және жеке тұлға адаптациясы

Адаптация адам өміріндегі елеулі орындарға ие болып келеді.
Себебі, адам қоршаған ортамен тікелей қарым – қатынаста болуға тиіс,
ал ол үшін ең бастысы сол айтылған қоршаған ортаға бейімделу
болып табылады. Егер адам қоршаған ортаға бейімделуі үшін бірнеше
деңгейлерден өтуі тиіс.

Адаптацияның деңгейлері:

• Психофизиологиялық адаптация;
• Социалды адаптация;
• Психологиялық адаптация;

ПСИХОФИЗИОЛОГИялық адаптация

Бұл ағзадағы физиологиялық реакциялардың жиынтығы. Адаптацияның
бұл түрін психикалық және жеке компонентерден бөліп көрсетуге
болмайды.

ПСИХОЛОГИялық АДАПТАЦИЯ

Бұл қасиет қоршаған ортаның әртүрлі жағдайларында қадағалау. Термин
моральды түрде ескірген, кейде клиникалық психологияда қолданыс
табады.

Адаптацияның барлық деңгейлері бір уақытта және әртүрлі дәрежеде
қадағалау процесіне қатысады.

Қадағалау (adjustment) екіжақты(двояко) деп анықтама беріледі.( Г.
Айзенка)

• Тұлғаның талаптары мен қоршаған ортаның талаптары кезігеді.
Психологиялық адаптация процесінде белсенді түрде тұлғамен қатар
қоршаған орта да өзгереді, нәтижесінде олардың арасында адаптация
туындайды.
• Аллопластикалық адаптация – Сыртқы ортаның өзгерістері арқылы жеке
тұлғаның қажеттіліктеріне сай өзгеріске ұшырайды.
• Аутопластикалық адаптация – Жеке тұлғаның құрылымының қоршаған
ортаның талаптарына сай өзгеріске ұшырауы арқылы жүзеге асады.

Жалпы және ситуациялық жағдайлар адаптациясы ажыратылады, жалпы
адаптация ( және адаптациялану) ситуациялық адаптациялардың
біртіндеген қатарына жатады.

Психологиялық адаптация – бұл процесс адамның әлеуметтік жүйедегі,
психологиялық және жұмыстағы белсенділікті , қарым- қатынасты
реттеудегі рөлдік функция. Адамның психологиялық адаптациясы өмірдің
келесі ықпалдарымен жүзеге асады:

Осыған орай адамның өмірінің ерекше және маңызды
психологиялық адаптацияларының негізгі түрлері:
✓ Жеке тұлғаның әлеуметтік психологиялық адаптациясы;
✓ Жеке тұлғаның профессионалды – психологиясының адаптациясы
✓ Жеке тұлғаның экологиялық адаптациясы;
Сонымен қатар, интегралды және жүйелі психологиялық адаптация
түрлері ерекше аталады. Олар: профессионалды, отбасылық-
техникалық, жеке қызығушылық және т.б. Олар өзара аталып өтілген
түрлермен байланысты жеке тұлғаның психологиялық адаптациясына
жатады.
Жеке тұлғаның адаптациясының түрлері.Жеке тұлғаның мінезінің
психологиялық адаптациясының белсенділігінің процесстері. Бұл
процесстер мақсатқа бағытталған және оның іс-әрекетінің шындыққа
сай болып келуі.
Психологиялық адаптация – бұл көп деңгейлi және түрлi жоспарлы оқиға,
тұлғаның жеке қасиеттеріне де ( оның психикасын) , және барлық жаң
– жақты оны қоршаған ( әлеуметтік орта мен оның күнделікті
өмірін) және әртүрлі өмірлік іс-әрекеттер (бәрінен бұрын кәсiби).
Жеке тұлғаның психологиялық адаптациясы - бұл екі жақты өзара
әсер ететін процесс. Бұл процесс жеке тұлғада , (негiзiнен адам
психикасында ) сонымен қатар қоршаған ортада да болады.
Адаптациялану барысында жеке тұлғаның және қоршаған ортаның өзара
үйлесуі жүреді. Жеке тұлғада және қоршаған ортада ( бәрінен
бұрын әлеуметтік ортада) өзгерістер жүреді, Көптеген жағдайлар мен
талаптарға сай өзгереді. Аталып өтілген жағдйлардың ішінде басты
рөлдерді төмендегі жағдайлар атқарады:
➢ Қоршаған ортаның әлеуметтік параметрлері;
➢ Қоршаған ортаның әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктері
( оның нормалары, ережелері, талаптары);
➢ Мазмұны, шарттар, қаржылар және басқа да жетекші ерекшеліктер

Психологиялық адаптация – бұл процесс жеке тұлғаның психикалық
ықпалының әлеуметтік және әлеуметтік-психологиялық талаптарға
жақындауы, адам ықпалының талаптары мен мазмұндары.
Осығын орай психологиялық адаптация – бұл процесс сыртқы және ішкі
өмірлік талаптардың , жеке және қоршаған ортаның ықпалдарының
үйлесімділіктері.
Адаптация барысында жеке тұлғада қоршаған орта талаптарына сай
адамның психикасының ықпалы үйлестіріледі.
Тұлғаның ішкі жан дүниесінің жайлылығы оның психологиялық
адаптациясының көрсеткіші, ол адамның жағымды және жағымсыз
эмоциаларының дәрежесінің қанағаттандыратын қалпын көрсетеді.
Тұлғаның психологиялық жабдықталғандығының күйi және бейiмделген, өмiрдiң
үйреншiктi ортасында пайда болады және тұлғаның қызметi, бейiмделген
қиыншылықтарды табысты рұқсатты процесте қайшылықтар болып тұрады.
Осыған орай, адамның мақсатқа бағытталған белсенді ықпалдылығының 2
тенденциясы, әр түрлі дәрежеде болады:
1. Адаптация, үйреншікті тенденция
2. Тенденция, адаптациялы, өзгеріп тұратын, жеке тұлғаға үйреншікті
Тұлғаның адапация дәрежесінің нәтижесі адаптацияның процессі болып
табылады. Тұлғанның адаптациясы үшке бөлінеді:
1. Ішкі
2. Сыртқы
3. Аралас
Этникалық адаптация – этникалық топтардың әлеуметті – мәдени
тұрғылықты жерлеріне бейімделуі.Әр этникалық топтың өзіндік
саясаттық, тілдік – мәдени, экономикалық және басқа да ерекшеліктері
болады. Этникалық адаптацияға мысал ретінде басқа елдерден келген
иммигранттарды айтуымызға болады. Себебі басқа елден келген адамдарға
осы елдің мәдениетіне, тіліне, діліне, этносына бейімделу көптеген
уақыттарды алады. Сонымен қатар қоршаған ортаның жағдайларын тез
ауыстырған жағдайда тұлғада дезадаптация процесі жүреді.

Тұлғаның ішкі адаптациясы ортаның қайта жаңғырып отыруы және оның
құрамының өзгеруінде болып табылады. Мазмұнды, толық, генериалдық
адаптация жүреді.
Сыртқы( үйреншікті) жеке тұлға адаптациясы ішкі өзгерістердің мүлде
болмауымен ерекшеленеді. Өзін- өзі сақтау жатады. Тұлғаның
инструментальды адаптациялық дамуы қалыптасады.
Тұлғаның аралас адаптациясына көбіне қайта құрылу мен ортаға
ыңғайлап құрылу болып табылады. Оның нормасы, бағалығы және көбіне
инструментальды адаптация, іс- әрекеттік, өзінің Мен-ін сақтап
қалу, дербестік жатады.(В.А. Сластенин, В.П. Каширин, 2001)
Қайта адаптациялау – бұл жеке тұлғаның қайта құрылымының түбегейлі
өзгеруінің талаптары және оның өмірінің мазмұны, ықпалы ( мысалы,
бейбіт өмірден соғыс уақытына, отбасылық өмірден жалғыздыққа көшу
және т.б.). Жеке тұлғаның қайта адаптациялану барысында
дезаптациялау өтеді. Адаптация және қайта адаптациялау жай ғана
қайта құрылудың жеке бөлігі және оларды түзету немесе тұлғаның
қайта жаңаруы түгелімен кіреді. Адаптацияның процесі түзетумен
байланысты, психиканың жеке функционалды жүйелерін қайта құру.
Қайта адаптациялау нормаға, тұлғаның ойша және оның мотивациялы-
қажеттіліктерінің ортасына, мазмұнына сай қарама-қайшы (немесе қайта
жаңғыртуды талап етеді) болып келеді.
Қайта адаптациялау процесі түбегейлі жаңғыртумен функциалық жүйе
экстраординарлық жағдайларға байланысты немесе тұрақты психикалық
адаптацияның қалыпты жағдайда қатысты тұрақты психиканың алдыңғысынан
өзгеше жаңа өмірлік жағдайдағы ықпалдылығына көшуі (мысалы,
азаматтық өмірден әскери өмірге көшу)

Реадаптация – бұл процесс адамның бұрынғы өмірлік шарттары мен іс-
әрекеттеріне оралуы, бұл бұрынғы қайта адаптациялау кезінен өзгеше
болып келеді.
Жеке тұлға реадаптациялауды қажет етеді. Дегенмен бұл процесс
маңызды психологиялық зардаптармен жиi болады
Әлеуметтік психология адаптациясы

Адамдар психолоиясы мен мінез құлық зерттеуде, ғалымдар бір жағынан
биологиялық табиғатын, ал екінші жағынан индивидуалды тәжирибесін
қарастырады, үшіншіден-қоғамдық қызмет етумен қалыптасу заңдылықтары.
Соңғысы адам психикасының және мінез құлқының мекен ету ортасындағы
байланысын зерттейді. Индивидуалды психологиядан басқа әрт түрлі адамдар,
топтар кіреді: үлкен, кіші, тұжымдық топтар.

Психологияның тағы бір маңызды зерттеу саласы әлеуметтік
психологиялық бейімделу болып табылады.

Бұл адаптация түрі (немесе бұл процесс нәтижесінің қалпы)
физикалық , әлеуметті – экономикалық , мәдениетті немесе әлеуметті
қарым - қатынас процестері. Бұл жерде жеке тұлғаның өзгеруі жайлы
сұрақтар туындайды. Яғни әлеуметтік адаптация дегеніміз – индивидтің
әлеуметті ортаның жағдайларына бейімделуі.

Әлеуметтік адаптация қоршаған ортада болған жағдайларда
саралап, салыстырып, соған сай бейімделуі. Әлеуметті адаптацияның екі
түрі белгілі. Олар:

• Девиантты – Нормаға сай тәртіптерді бұзу арқылы қоршаған ортаға
бейімделу;

• Патологиялық – психиканың функционалды ауытқуы арқылы патологиялық
тәртіппен байланысты қоршаған ортаға бейімделу;

Әлеуметтік психологиялық бейімделу әртүрлі топтарда, оның ішінде
жанұяда, мектепте адамдардың өзара қарымқатынасы, осы қарым қатынас
барысында тұратын адам дардың өзара әсері, тұлға аралық қатынастар
құбылысын зерттейді.

Әлеуметтік психологиялық бейімделу пәні 50-60 жылдарды бірнеше
зерттеу пәніне бөлініп қарастырылды:

Ол 3 бағытқа ие болады.

1) әлеуметтік психолгия пәні-психикалық массалық құбылыс ретінде
2) әлеуметтік психологиялық бейімделу тұлға. Оның ішінде топтағы тұлға,
тұлға ерекшелігі, тұлға аралық қарым қатынас.
3) Әлеуметтік психологиялық бейімделу пәні- жоғарғы екі көз қарстың
сиентезі-массалық психикалық процестиер және тұлғаның топтағы орны.

Әлеуметтік адаптацияны қобалжудың болмауы арқылы сипаттауға
болады.

Әлеуметтік – психологиялық адаптация

Бұл процесс тұлғаның проблемалық жағдаяттарды шешуі барысында
ол алдыңғы даму сатысында алған әлеуметтік тәжірибелерін қолданады.

• Әлеуметтік ортаның жан-жақтылығына және оның компоненттеріне
байланысты (политикалық, құқықтық т.б.)
• Әлеуметтік – психологиялық ортаның , яғни психологиялық байланыс
және жеке қарым – қатынаста әртүрлі әлеуметтік-психологиялық
рөлдерді орындау;
• Профессионалды, оқыту – ізденістік және басқа да ықпалды
байланыстардажәне жеке қарым- қатынастарда;
• Экологиялық қоршаған ортамен өзара қарым-қатынас жасау;
Зерттейтін мәселенің толық схемасын әр ғалымдар әр түрлі ұсынған.

Б.Д. Парыгин бойынша әлеуметік психология

1. тұлғалық әлеуметтік психологиялық бейімделу

2. қарым қатынас пен қауымдастық психологиясы

3. әлеуметтік қарым қатынас

4. рухани іс әрекет формасы

В.Н.Мясищев бойынша әлеуметтік психологиялық бейімделу келесіні
зерттейді:

1. топтағы адамдардың өзара әсер ету салдарынан психикалық іс
әрекеттің өзгеруі

2. топ, группа ерекшелігі

3. қоғам процестерінің психикалық жағы

Көптген зерттеушілер әлеуметтік психологиялық бейімделуде де басқа
дисциплиналардың да элементтерін көрсетеді.

Осылай американ зерттеушісі О..Клайнберг әлеуметтік психологиялық
бейімделу мәселелері мәселе ретінде философиялық ежелгі жүйелерде
көрсетеді.

Әлеуметтік психологиялық бейімделу мәселелері антикалық философияда
–Платон, Аристотельқазір кезең философтар-Гоббс, локк, Гельвеции, Руссо,
Гегель, есімдері елеулі орын алады.

Әлеуметтік психологиялық бейімделу жеке ғылымға айналу мәселесін
қарастырғанда ең басты 3 мәселеге ге көңіл бөлу қажет:

әлеуметтік психологиялық бейімделу мәселелерді шешу үшін
сұраныс, әлеуметтік психологиялық бейімделу жеке ғылымға бөлуді
проблематикасы, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.