Алғашқы жабық тұқымдылардың шығу тегі және дәлелдері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
ІІ.1. Жабық тұқымдылар (гүлді өсімдіктер) бөлімінің жалы сиаттамасы,
таралуы
ІІ.2. Алғашқы жабық тұқымдылардың шығу тегі және дәлелдері

ІІ.3. Құрылысы

ІІ.4. Көбеюі
ІІ.5. Маңызы, экологиясы
ІІ.6. Классификациясы
ІІ.6.1. Қос жарнақтылар класы
ІІ.6.2. Дара жарнақтылар класы
ІІІ. Қорытынды
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер

І. Кіріспе.

Жоғары сатыдағы өсімдіктер – өсімдіктер әлемінің негізгі екі тобының
бірі. Екінші тобы – төменгі сатыдағы өсімдіктер. Жоғары сатыдағы
өсімдіктерді ұрықты өсімдіктер (Embryobіonta, Emlryophyta), өркенді,
жапырақ сабақты өсімдіктер (Cormophyta, Cormobіonta), түтікті (теломды)
өсімдіктер (Telomophyta, Telomobіonta) деп те атайды. Жер шарында Жоғары
сатыдағы өсімдіктердің 300 мыңдай түрі белгілі Жоғары сатыдағы
өсімдіктерге: риниофиттер, мүктәрізділер, плаунтәрізділер,
қырықбуынтәрізділер, қырықжапырақтәрізділер, ашық және жабық тұқымды
(гүлді) өсімдіктер жатады.

Жоғары сатыдағы өсімдіктердің қарапайым тобы қырықбуын, мүк және
қырықжапырақтәрізділердің даму кезеңдері тек суда өтетін болғандықтан,
олардың сперматозоидтері, гаметофиттері сусыз қозғала алмайды. Жоғары
сатыдағы өсімдіктердің ең ертедегі қазба қалдықтары силур кезеңінен
сақталған. Бұлардың көптеген түрлерінің медицинада, өндірісте маңызы зор.

Жоғарғы сатыдағы өсімдіктер (лат. Embryophyta) - күрделі
дифференциалданған көпжасушалы ағза - жер көлемінде өсуге бейімделген.
Патшалық асты патшасына жататын өсімдіктер - 300 мыңнан астам көбінесе
құрғақ жерлерде өседі. Жоғарғы сатыдағы өсімдіктер сабақ және жапырақтан
тұрады. Осыған байланысты оларды жапырақ сабакты өсімдіктер деп атайды-
(Cormophyta). Жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің көбінде тамыр болады. Бұлар 2
жолмен көбейеді - жынысты - (гаметофит) жэне жыныссыз - (спорофит). Жыныс
мүшелерінің: аталығы - антеридий - аналығы - архегоний -әрқашан
көпжасушалы. Қазіргі жоғарғы сатыдағы өсімдіктерге: ринифиттер,
сарыбауырлылар, плаун тәрізділер, псилотәрізділер, қырықбуындар,
папоротниктер, жалаңаш жабықтұқымдылар жатады. Балдыр тәрізді ұрпақ-
силурий дәуірінің аяғынан басталды.

Палеонтологияда: бүкіл өсімдіктер әлемінің екі үлкен тобының бірі;
екінші топ төмен сатылы өсімдіктер деп аталады.

Жоғары сатылы өсімдіктер бірнеше типтерге жіктеледі, олар — мүкке
ұқсайтындар, псилофиттер, плаун тәрізділер, желісабақтылар, папаротник
тәрізділер.

ІІ. Негізгі бөлім

ІІ.1. ЖАБЫҚ ТҰҚЫМДЫЛАР (ГҮЛДI ӨСIМДIКТЕР) БӨЛIМI

(отдел покрытосеменные – Angeospermae)

Жабық тұқымдылар бөлiмi осы кездегi өсiмдiктер дүниесiнiң iшiндегi
жақсы жетiлгендерiнiң бiрi. Оларда 250000- дай түр бар.

Жабық тұқымды өсiмдiктерде гүл көбею мүшесi болып табылады.Осы гүлдерде
аталықтар мен аналықтар жетiледi. Аналықтың жатынында тұқым бүршiктерi
орналасады.

Жабық тұқымдылардың гүлдерiнiң бiр- бiрiнен мөлшерi, пiшiнi, түсi және
құрылысы жағынан айырмасы болады. Бiр жабық тұқымдылардың гүлдерi желмен
тозаңдануға, ал екiншiлерi насекомдармен тозаңдануға бейiмделген. Қандай
жолмен тозаңданғанына қарамастан, тозаң дәндерi аналықтың аузына келiп
түседi. Осы жерде олар өсiп тозаң түтiктерiн түзедi. Тозаң түктерi арқылы
аталық жыныс клеткалары тұқым бүршiгiне өтедi. Осы жерде тозаң түтiгiндегi
екi аталық жыныс клеткасының бiрi жұмыртқа клеткасын ұрықтандырады. Ал
екiншi аталық жыныс клеткасы тұқым бұршiгiнiң ең үлкен орталық клеткасымен
қосылады. Ұрықтанудың тек гүлдi өсiмдiктерге тән мұндай түрiн қосарланып
ұрықтану деп атайды. Сонымен, ұрықтанған жұмыртқа клеткасынан ұрық пайда
болады. Орталық клетка екiншi аталық жыныс клеткасымен қосылып ұлғайып
эндосперм түзедi. Онда ұрыққа қажеттi қор затары жиналады. Тұқым бұршiгiнен
тұқым, ал жабынның қабырғаларынан жемiс қап түзiледi.Сонымен гүлдi
өсiмдiктердiң тұқымы жемiстiң iшiнде жетiледi. Сондықтан бұл өсiндiктердi
жабық тұқымдылар деп атайды.

Жалпы сипаттамасы. Қазiргi кездегi жабық тұқымдыларға ағаштар,бұталар,
шөптесiн өсiмдiктер жатады. Олар жер бетiндегi құрлықтардың барлығында
кеңiнен таралған. Жабық тұқымдылардың кейбiреулерiнiң вегетациялық кезеңi
өте қысқа, бiрнеше айға ғана созылады. Оған көкнәрлер тұқымдасының кейбiр
өкiлдерi мысал бола алады: сеппе көкнәр(мак самосейка – Papaver rhoeas),
ұсақгүл гипекоум(гипокоум мелкоцветковый – Hypecoum parviflorum)т.б. Екiншi
бiр түрлерi мысалы, емен ағашы (дуб черезчатый – Quercus rubra) жүз жылға
дейiн өмiр сүредi.

Кейбiр жабық тұқымдылар- аса үлкен өсiмдiктер. Мысалы
эвкалипттердiң биiктiгi 100метрден асады. Сонымен бiрге балықот (ряска
маленькая – Lemna minor) секiлдi өте ұсақ өсiмдiктер де кездеседi. Көптеген
жабық тұқымылардың сабақтары тiк өседi. Бiрақ олардың iшiнде шырмалып,
өрмелеп, төселiп өсетiн және жатаған сабақтылары да болады. Кейбiр жабық
тұқымды өсiмдiктердiң жер асты өркендерi өзгерiстерге ұшыраған. Жабық
тұқымдылардың жапырақтарының пiшiнi мен мөлшерi, тамыр жүйесi әрқилы
болады. Миллиондаған жылдар бойы қалыптасқан әртүрлi тұқымдастар
өкiлдерiнiң де бiр-бiрiнен елеулi өзгешелiктерi болады. Жөке ағашынан
тұратын көлеңкелi орман мен қайың ағашынан тұратын шағын тоғайдың айқын
айырмашылығы болады. Шалғынды жерде өсетiн өсiмдiктер құмды шөлдiң ,
батпақты тундраның өсiмдiктерiнен өзгеше болады.

Ашық тұқымдылар мен жабық тұқымдылардың

айырмашылықтарын көрсететін белгілер

Жабық тұқымдылар Ашық тұқымдылар
Спорофиті
1.Ағаштар, бұталар, шөптесін Ағаштар, сиректеу, бұталар.
өсімдіктер (-бір, -екі немесе Вегетативтік органдарының
көпжылдық). гистологиялық элементтері онша
2. Вегетативтік органдары көптеген көп бола бермейді, көпшілігінің
әр түрлі гистологиялық түтіктері болмайды.
элементтерден тұрады, түтіктері Арнайы маманданған вегетативтік
болады. органдары болмайды.
3. Арнайы маманданған вегетативтік Тұқым бүрлері тұқымдық
органдары болады – түйнектері, қабыршақтың үстінде ашық жатады.
тамырсабақтары, баданалары.
4.Тұқымбүрлерін жеміс
жапырақшалары жауып тұрады.
Гаметофиті
Аналық гаметофиті – сегіз клеткаданАналық гаметофиті – эндосперм
тұратын ұрық қабаты. және екі немесе оданда көбірек
Аталық гаметофиті – тозаң, архегониялар
вегетативтік және генеративтік Аталық гаметофиті – тозаң,
клеткадан тұрады. бірнеше проталлиальді,
антериальды және вегетативтік
клеткалардан тұрады.
Ұрықтануы
1. Қосарланып ұрықтанады, 1. Бірақ рет ұрықтанады: -
спермияның бірі жұмыртқа спермияның бірі архегонияның
клеткасынан, бірінің ішіндегі жұмыртқа
клеткасымен қосылады.
Тұқымы
Тұқымы тез пайда болады, 3-4 Тұқымның пайда болуы өте жай
аптадан бір вегетативті кезеңге жүреді (1,5-2), тозаңдану мен
дейін созылады. ұрықтанудың арасы 13 айға дейін
Эндоспермі триплоидты (3п). созылады.
Ұрықтың 1-2 тұқым жарнағы болады. Эндоспермі гаплоидты (п).
Ұрықтың тұқым жарнағы көп
жағдайда екіден көп бөлінеді.
Тұқым тұқымдық қабыршақтың
үстінде ашық жатады.

ІІ.2. Алғашқы жабық тұқымдылар

Жабық тұқымдылардың шығу тегі және олардың мүмкін болған арғы тегі
ғалымдарды ылғи да ойға қалдырьш келеді. Бұл мәселенің дұрыс шешілуіне осы
ғасырдың бас кезінен бастап көп күш жұмсалып келеді. Жабық тұқымды
өсімдіктерге көңілдің көп бөлінуі, олардың табиғаттағы және халық
шаруашылықтағы маңызының ерекше зор болуымен тікелей байланысты.

Оған мынадай бір мысал келтірсек жеткілікті болады. Жер бетінде жабық
тұқымды өсімдіктер пайда болған кезден бастап, сүт қоректі жануарлардың
және адамның дамуына бірден-бір қажетті мүмкіндіктер туды. Өйткені жабық
тұқымды өсімдіктер пайда болғанға дейін, жер бетінде сүт қоректілер жейтін
қорек болмаған.

Әдетте жабық тұқымдылардың шығу тегін, гүлдің шығу тегімен
байланыстырады. Гүлдің шығу тегі жөнінде бірнеше теориялар бар. Соңғы
уақыттарға дейін ең дәлелденген және жалғыз шамамен дұрыс деп табылған
эванттық теория болған. Ол стробилярлық теориямен қосылып, гүлді ашық
тұқымдылардың стробилінен (шишкасынан) шығарады. Алайда соңғы кездерде
ғалымдардьщ көпшілігі гүлдің шығуының неміс ғалымы В.Циммерман ұсынған
теломдық теориясын көбірек мойындап жүр. Бұл теория бойынша алғашқы жоғары
сатыдағы өсімдіктер, риниофиттер болған, олардан папоротниктер бастау
алған, соңғыларынан өз кезегінде ашық тұқымдылар мен жабық тұқымдылар пайда
болған. В.Циммерманның (1930—1965) пайымдауы бойынша жоғарғы сатыдағы
өсімдіктердің барлық оргаңцары қарапайым органнан – теломнан пайда болған.
Эволюциялық процестің барысыңда теломдар бірігіп стерильді және фертильді
синтеломдар түзген. Одан әрі стерильді синтеломдар жапыраққа жөне сабақтьщ
өсіне бөлінеді, ал фертильді теломдар спорофиллдерге айналады.
В.Циммерманның пікірінше гүлдің пайда болу процесі, вегетативтік
органдардың пайда болу процесімен қатар (параллель) жүрген. Мұндай
түсіндірмеден жапырақ пен сабақтың эволюциялық тұрғыдан қарағаңда
принциптік айырмашылығыньң болмайтындығьш байқау қиын емес. Шьщдығында
жапырақты және өстік органдарды (вегетативтік және генеративтік оргаңдарға
дифферециацияланбаған) теломдардың системасынан тарихи дамудың барысыңда
пайда болған деп қарастырған жөн.

Осы айтылғандардан, жабық тұқымдылардың арғы тегі тек ашық тұқымды
өсімдіктер болуы еш талас туғызбайды. Жабық тұқымдылардың мүмкін болған
арғы тегі ретіңде ашық түқымдылардың белгілі қатарларының барлығы ұсынылды.
Бірақ олардың кейбір мүмкін деп алынған алғашқы формалары вегетативтік
денесінің микроскопиялық құрылысының (гнетопсидтерде түтіктердің болуы)
жабық тұқымдылардың қарапайым топтарына (түтіктері болмайды) қарағаңда
жоғары деңгейде жақсы жетілген. Сол себептенде бұл формалардан жабық
тұқымдыларды шығарудың мүмкіндігі жоқ. Егерде жабық тұқымдылардың мүмкін
болған арғы тегін анықтауда олардың сүрегінің структурасына шешуші орын
берсек, онда жабық тұқымдылардың арғы тегі қарапайым саговниктер немесе
беннеттигтер болуға тиісті. Бірақта мүңдай жауапкершілігі жоғары тұжырымға
өсімдіктің тек микроскопиялық құрылысының белгілерімен шектелу әрине
жеткіліксіз. Сондықтанда салыстырып қарауға және талдау жасауға өсімдіктің
жалпы құрылысшының көптеген түрақты белгілерін, мысалы репродуктивтік
органдарының құрылысының белгілерін алу қажет. Осыған байланысты ашық
тұқымдылардың стробилдеріне (шишки), спорангилеріне және тұқымбүрлеріне
салыстырмалы түрде жан-жақты талдаулар жасалынды. Көптеген және әртүрлі
салыстырмалы морфологиялық мөліметтерді жинақтай келе, систематик-
филогенетиктердің көпшілігі мьшадай тұжырымға келген. Қазіргі кездегі
белгілі ашық тұқымдылардың ішінен, жабық тұқымдылардың арғы тегі не тұқымды
папоротниктер, не болмаса беннеттиттер болуға тиісті. Сонымен бірге мынадай
қызық жорамал айтылған. Беннеттиттер мен жабық тұқымдылардың арғы тегі
олардың екеуіне де ортақ бір өсімдік болуы мүмкін. Жабық тұқымдылардың
гүлінің пайда болуьша беннеттиттердің қалайда қатысьшың барлығы дәлелдене
түсті. Қос жынысты гүлдің алғашқы моделін тек қос жынысты стробилден
(шишкадан) шығаруға болады (гүлдің шығуының стробилярлық теориясы), ал
мұңдай стробил (шишка) қазіргі кезде белгілі барлық ашық тұқымдылардың
ішінде тек беннеттиттерде ғана бар. Сонымен, классикалық филогенетикалық
системаның көптеген көрнекті өкілдері мынадай тұжырымға келген, жабық
тұқымдылардың тұқымды папоротниктермен де, саговниктермен де
беннеттиттермен де туыстық байланысты болған. Бірақта жабық тұқымдылардың
шығу тегі туралы гипотезалардың ешқайсысыда мынадай таңқаларлық фактіні
түсіңдіре алмайды. Ч.Дарвиннің сөзі бойынша жабық түқымдылардың солтүстік
ендікте көп мөлшерде және түрлерінің саны жағынан алуан түрлі болып, барлық
континенттерде бір мезгілде пайда болуын. Сонымен бірге олардың алғашқы рет
қай жерде пайда болғандығы да белгісіз болып отыр.

1954 жылы белгілі ботаник-географ және систематик-эволюционист
М.Г.Попов жабық тұқымдылардың эволюциясы жөнінде бүрынғы айтылып жүрген
теориялардан принциптік айырмашылығы бар жаңа теория ұсынды. Жабық тұқымды
өсімдіктердің шығу тегі мен эволюциясының проблемаларын шешуге жол салған
бұл теорияға, бор дәуірінің бас кезінде басталған, туыстығы жағынан бір-
бірінен алыс жатқан түрлер мен туыстардың арасыңда жүрген будандасу
процесстері негіз болды. Осы теорияны дәлелдеу мақсатында автор мынадай
постулатқа сүйенген. Өсімдіктердің жаңа сорттарын шығаруда, біздің
уақытымызда үлкен масштабта жүріп жатқан будандастыру процесі, ертедегі
геологиялық эпохаларда, түрлердің түзілуінде бұдаңда үлкен роль атқарған.
Архегониялы өсімдіктердің систематикалық топтарына морфологиялық талдаулар
жасаудың негізінде М.Г.Попов мынадай қорытындыға келген. Архегониялы
өсімдіктердің вегетативтік денесінің структурасыңда үш түрлі негізгі тип
айқын басымдық көрсетеді: филлофитті, бұл жағдайда жапырақтардың системасы
басым болып келеді, сабақтары не бұтақтанбайды, не болмаса нашар
бұтақтанады, метамериясы қалыптаспаған (папоротник тәрізділер,
беннеттиттер); артрофитті немесе бунақты, бұл жағдайда скелетті өстердің
системасы басым болып келеді, өркеннің метамерлері айқын байқалады
(қырықбуын тәрізділер, гнетопсидтер); микрофилді-ұсақ жапырақты, бұл
жағдайда әртүрлі систематикалық топтардың арасыңда байланыстар не үзілген,
немесе нашар қалыптасқан болып келеді (плаун тәрізділер). Осыған байланысты
жабық тұқымдыларды берген алғашқы аталық жөне аналық өсімдіктер
(родительские пары) М.Г.Поповтың жорамалдауы бойынша беннеттиттер мен
гаетопсидтер болған. Осыңдай алыс будандасудың негізінде, аталық пен
аналықтың көптеген белгілері бір мезгілде ажыраған. Соған байланысты жабық
тұқымдылардың тұқымдастарының типінің тұтастай веер секідді шашыраған
тармақтары қалыптасқан. Олардың вегетативтік денесінің структурасыңда
аталық және аналық өсімдіктердің екеуініңде белгілері болған.

Алғашқы тұқымдастық топтарды ағаштардың түрлері түзген, соңдықтаңда
эволюция зоналар бойынша, негізінен саматикалық тұрғыдан жүрген: яғни
дамудың бағыты ағаштардан, шөптесін өсімдіктерге қарай жүрген. Соңғылары
екі бағытта дамыған: биік жоғарғы еңдікте — суыққа төзімді, немесе
криофильді өсімдіктер пайда болған (көп жылдық шөптесін өсімдіктер), ал
оңтүстікке қарай шөлейт аймақтарда -құрғақшылыққа төзімді, немесе аридті
өсімдіктер пайда болған (бір жылдық өсімдіктер).

Жабық тұқымдылардың шьгғу тегінің будаңдасу процесі теориясы гүлді
өсімдіктердің бірден тропикалық зонаның әртүрлі аудаңдарында түзілгеңдігін
және көптеген тұқымдастардың типінің кенеттен пайда болғандығьшың
себептерін түсіндіреді. Сонымен бірге алғашқы жабық тұқымдастардың қай
геологиялық эпохада пайда болғандығы мен шығу тегін анықтауға жөне тағы
басқа көптеген сұрақтарға жауап беруге мүмкіндік береді. Бұл теория
филогенетикалық системаны түзуге бірден-бір жол ашты. М.Г.Поповтың теориясы
эволюциялық теорияны, тың ойлардың жаңа қырларымен толықтырды. Табиғат
туралы ғылымның фундаментальдық проблемаларын, тіптен кеше ғана шешімі
табылмайды деп келген мөселелерді шешудің жаңа жоддарына бағдар береді.
Жабық тұқымдылардың мәңгілік жұмбақ сырларын шешуде, бірден-бір тығыз
байланыста болатын, жақын ғылымдардың, оның ішінде генетиканың күштерін
біріктіре отырып, одан әрі батыл қадам жасау, болашақта қандай ғылымның
жолдарының айқын шындыққа әкелетіңдігін көрсетеді.

ІІ.3. Құрылысы

Жабық тұқымдылардың кейбіреулерінің өсімді кезеңі, яғни тіршілік ету
ұзақтығы өте қысқа - бірнеше айға ғана созылады. Оған көкнәр тұқымдасының
кейбір өкілдері мысал бола алады (сеппе көкнәр, т.б.). Екінші бір түрлері
мысалы, емен ағашы жүз жылға дейін өмір сүреді.
Жабық тұқымдылардың өте биік, сондай-ақ өте аласа түрлері де кездеседі.
Жабық тұқымдылардың сабақтары тік, кейде шырмалып, өрмелеп, төселіп өседі.
Жапырақтарының пішіні мен мөлшері, тамыр жүйесі әрқилы болады. Миллиондаған
жылдар бойы қалыптасқан әр түрлі тұқымдас өкілдерінің де бірінен-бірінің
елеулі өзгешеліктері бар. Жөке ағашынан тұратын көлеңкелі орман мен қайың
ағашынан тұратын шағын тоғайдың айқын айырмашылығы байқалады. Шалғынды
жерде өсетін өсімдіктер құмды шөлдің, батпақты тундраның өсімдіктерінен
өзгеше.
Гүлді өсімдіктердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы орасан зор.
Өсімдіктер - адамға тамақ өнімдерін береді және ауыл шаруашылық
жануарларына қажетті жемшөп қоры. Олар шикізат ретінде өндірістің әр түрлі
салаларында қолданылады.
Спорофиттердің өмірлік формасы – ағаштар, лианалар, бұталар, шөптесін
өсімдіктер. Вегетативтік органдарының микроскопиялық құрылысы олардың
гистологиялық элементтерінің алуан түрлілігімен ерекшеленеді. Бұларда
трахеидтермен бірге түтіктері де болады. Жабық тұқымдылардың өмірінің
ұзақтығы әр қилы, 2-3 аптадан бірнеше мыңдаған жылдарға дейін созылады. Көп
жылдық шөптесін өсімдіктердің жылдың қолайсыз мезгілдерін басына өткізуге
мүмкіндік беретін түрі өзгерген жер асты вегетативтік органдары –
түйнектері, баданалары, тамырсабақтары болады.

ІІ.4. Көбеюі
Жабық тұқымдылардың гүлдері бірінен-бірі мөлшері, пішіні, түсі және
құрылысы бойынша ерекшеленеді. Бір жабық тұқымдылардың гүлдері желмен
тозаңдануға, ал екіншілері бунақденелілермен тозаңдануға бейімделген.
Қандай жолмен тозаңданғанына қарамастан, тозаң түйірлері аналықтың аузына
келіп түседі. Осы жерде олар өніп, тозаң түтіктерін түзеді. Тозаң түтіктері
арқылы аталық жыныс жасушалар тұқым бүршігіне өтеді. Осы жерде тозаң
түтігіндегі екі аталық жыныс жасушасының бірі жұмыртқа жасушаны
ұрықтандырады. Ал екінші аталық жыныс жасушасы тұқым бүршігінің ең үлкен
орталық жасушасымен қосылады. Ұрықтанудың тек гүлді өсімдіктерге тән мұндай
түрін қосарланып ұрықтану деп атайды.
Сонымен, ұрықтанған жұмыртқа жасушадан ұрық пайда болады. Орталық
жасуша екінші аталық жыныс жасушасымен қосылып, ұлғайтып - эндосперм
түзеді. Онда ұрыққа қажетті қор заттары жиналады. Тұқым бүршігінен - тұқым,
ал жатынның қабырғаларынан жемісқап түзіледі.
Қазіргі кездегі жабық тұқымдыларға ағаштар, бұталар, шөптекті
өсімдіктер жатады. Олар жер бетіндегі барлық құрлықтарда кеңінен таралған.

Спорофитте гүлдер пайда болады, ал оларда микро- және мегаспоралар
жетіледі. Споралары споронгийлердің ішінде өсіп гаметофиттерге айналады.
Аталық гаметофит – тозаң, екі клеткадан, ал аналық гаметофит – ұрық қабы,
сегіз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.