Арт - терапиялық жаттығулардың бала психикасына әсері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

1БӨЛІМ. ТЕОРИЯЛЫҚ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

1.1. Арт-терапияның шығу тарихы, қолданысқа
енуі ... ... ... ... ... ... ... ... ...

1.2. Арт-терапияны әр түрлі бағыттар бойынша
қарастыру ... ... ... ... ... ...

1.3. Арт –терапиялық жаттығулардың бала психикасына
әсері ... ... ... ... ...

2 БӨЛІМ. ІС-ТӘЖІРИБЕЛІК
БӨЛІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2.1. Арт–терапиялық тренинг
жаттығулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2.2. Тәжірибеден алынған
нәтижелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..

ГЛОССАРИЙ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

ҚОСЫМША

КІРІСПЕ

Казіргі уақытта психотерапияның маңызды салаларының бірі ол арт-
терапия болып саналады. Арт-терапия даму үстіндегі психотерапияның
әдістердің жаңа түрі болып есептеледі. Қазір Қазақстанда арт-терапия өзінің
қалыптасу кезеңінде. Бұл сала Қазақстанда әлі де болса толығымен
зерттелмеген деп айтуға толық негіз бар, себебі осы салада елімізде ғылыми
жұмысты айтпағанның өзінде бітіру жұмысыда жоқ екендігі дәлел. Сонымен
қатар арт-терапия түсінігі біздің елімізде әлі толығымен қалыптаспаған.

Арт-терапиямен айналысу үлкен профессионалды дайындықты, психотерапия
аймағында іргелі білімді талап ететін қиын іс-әрекет болып есептеледі.
Қазіргі кезде мұндай мамандар жоқтың қасы. Осыған қарамастан арт-терапияны
қолдануға деген қызығушылық өте жоғары.

Арт-терапия жөніндегі білімді елімізде дәл қазіргі күнде тек қана
психологтарға ғана емес, сонымен қатар педагогтарға, әлеуметтік
жұмыскерлерге, қарт адамдар, жасөспірімдер психикалық ауру адамдарға тағы
басқа көптеген жерлерде қолдану маңызды және қажет екендігі дәлелденуде.

Алғашқыда арт-терапия түсінігі енгізілген кезде оны тек сырқат ауру
немесе демалыс үйіндегі емделушілерге ғана қолданған болса, кейін келе оның
қолданыс шеңбері кеңейді. Бұл дегеніміз арт-терапия адамның шығармашылық
жағдайын дамытып қана қоймай, адамның бойындағы ресурстарының мүмкіндігін
түсініп ашуғада жағдай жасайды деген сөз. Мұнда адамның шығармашылық
әрекетіндегі әсемдігі емес,сол кезеңдегі басынан өткен сезімдерді,
қобалжуларды бейне арқылы жеткізу болып табылады. Түс көрген адамның сөзі:
мен мұны сезініп тұрмын бірақ қалай айтарымды және бейнелерімді білмеймін.
Психоаналитикалық бағыттың негізін салушы З.Фрейд айтқандай бұл барлық
уақытта оңай емес.Яғни бұдан шығатын қорытынды толығымен сезімдерді жеткізе
білгенде ғана, сол кезде арт-терапия өз мақсатына жетіп, эффективті болары
сөзсіз. Осы еңбекте арт-терапия жаттығуларының қазақ және орыс студент
топтарындағы агрессия, мазасыздану көрсеткіштерін төмендету тәсілі ретінде
қолдандым.

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Білім және
ғылым министрлігінің тәрбие тұжырымдамасында: баланың танымдық және
психологиялық мүмкіндіктерін жетілдіріп, адамның күнделікті өмірінде білім
алудың қаншалықты маңызды екеніне көзін жеткізу қажет -деген нұсқау
мәселені қоғам талабынан туындап отырғаның дәлелдейді. Мұғалім үшін баланың
қызығушылығы, қабілеті, көркемдік талғамы және басқа да психологиялық
ерекшеліктерімен қатар олардың танымдық әрекеттері –зейін, ойлау, қиял мен
белсенділігін дамытуға көңіл бөледі. Қазіргі кезде білім беру жүйесінде
және әлеуметтік ортада психологиялық қызмет көрсетуді ұйымдастыруға үлкен
назар аударылуда. Мектепте мұғалімдер мен психологтар балаларға
психологиялық көмек көрсетеді. Психотерапияның маңызды салаларының бірі
қазіргі таңда арт-терапия болып табылады. Арт-терапия даму үстіндегі
психотерапияның әдістерінің жаңа түрі болып табылады. Мектепте балалармен
жұмыс жасаудың ең бір қолайлы әдіс. Аталған терапияның түрі қазіргі таңда
үлкен жетістіктерге ие. Алғашқы арт-терапия түсінігі енгізілген кезде оны
тек сырқат, ауру немесе демалыс үйіндегі емделушілерге ғана қолданған
болса, қазіргі кезде оның қоданыс аясы, шеңбері кеңеюде, яғни бұл
терапияның адамның шығармашылық жағдайын дамытып қана қоймай, адамның
бойындағы ресурстарының мүмкіндігін түсініп ашуға да жағдай жасайды.

Зерттеудің мақсаты: психотерапия салаларының арасында салыстырмалы
түрде жаңа және ықпалды тәсіл ретінде арт-терапияны қолдану ерекшеліктерін
көрсету.

Зерттеудің міндеттері:

• Психотерапиядағы арт-терапия туралы теориялық мәліметтерді талдау.

• Арт–терапиялық жаттығуларды эксперименттік және бақылау топтарына
өткізу, нәтижесін шығару.

• Мектеп жасындағы балалардың психологиялық даму ерекшеліктерін бақылау;

• Оқу процесі кезінде пайда болатын қорқыныш сезімдерінен құтылу
жолдарын қарастыру;

• Арт-терапиялық жаттығулардың оқушыларға әсерін, оқу процесінде
қолданылу ерекшеліктерін қарастыру.

Зерттеу объектісі: бастауыш сынып оқушылары, колледж студенттері.

Зерттеу әдістері: тренинг жаттығулары, өткізу әдісі.

Зерттеу базасы: Астана гуманитарлық колледжі, Астана №54, 68
мектептері, Демеу жастарға психологиялық көмек көрсету орталығы.

Зерттеу болжамы: балалардың психологиялық жағынан дамуын, жас
ерекшеліктеріне сәйкес болатын қобалжулар мен қорқыныш сезімдерін жоюға
қарсы әрекет ететіндей тренингтер ұйымдастыру және оларды оқу процесінде
қолданысқа еңгізу.

Жеке болжамдар:

o Осы психотерапияның түрі, яғни арт-терапияның мән жайын ашу және оны
қазақ тіліндегі ортада бейімдеуді іске асыру;

o Ең бастысы жұмыс барысында таланттын көрсету емес, кенеттен пайда
болған өзінің қобалжуларын, қиындықтарын, бұрынғыдан қалған елестерін
сурет арқылы жеткізу;

o Айналадағы ортаны тану арқылы, ақыл –ойды жетілдіру, адамгершілік
қасиеттерді, жағымды мінез құлық ерекшеліктерін қалыптастыру,
көтеріңкі көңіл күйдің пайда болуы.

Тақырыптың ғылыми жаңалығы және теориялық мәндігі.

Психотерапиядағы көптеген әдістемелердің арасында салыстырмалы түрде
жаңа, бірақ жеткілікті түрде ықпалды тәсіл ретінде арт-терапияны атауға
болады. Арт-терапия қазіргі замандағы адамның арта түсетін қажеттілігінде
оның проблемаларына, өмірдегі сәтсіздіктеріне немесе өзін толық емес жүзеге
асыруындағы мәселелерге жұмсақ, экологиялық тұрғыда келуіне байланысты
толығымен сәйкес келеді (Макаров В.В., 2001).

Арт-терапияның түрлерін жіктеуде оның мынадай формаларын қарастыруға
болады: клиникалық, психодиагностикалық, адамгершілік (гуманистік),
транстұлғалы (трансперсоналды) және басқалары. Жұмыс істеудің негізгі
нұсқасы бар: жеке және топтық. Арт-терапевтті қажетінше дайындау керектігін
атап өту керек. Арт-терапияны жүргізу барысында творчестволық өзін білдіру
кезінде күшті эмоциялардың сыртқа бұрқ етіп шығу қауіпі бар. Бұл кезде
ұстамды және тәжірибелі жетекші болмаса, топ мүшелерінің кейбіреуі өз
сезімдеріне тұншығып қалуы мүмкін. Психотикалық ауытқулары бар жеке
тұлғалар (индивидтер) әркезде өзінің бұрынғы жарақаттанушы тәжірибесіне
қайтып оралуға әзір: көбіне көркемсуреттік творчество процесі кезінде
симоликалық түрде өздерінің санадан төменгі бөліктегі күйзелістерін
интегрирлеуге және санамен түсінуге шамасы жетпейді. (Champernowne, 1970-
1971)

1БӨЛІМ. ПСИХОТЕРАПИЯДАҒЫ АРТ-ТЕРАПИЯҒА ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТАЛДАУ

1. Арт-терапияның шығу тарихы, қолданысқа енуі

Арт-терапия терминін (art-therapy тікелей аударғанда қазақша баламасы
“өнермен емдеу” деген мағынаны білдіреді) қолданысқа 1938 жылы Адриан Хилл
туберкулезбен ауырған санаториядағылармен жұмысында алғаш рет енгізген. Көп
кешікпей бұл сөз тіркесі ауруханалармен психикалық денсаулықтың
орталықтарда жүргізілетін өнерге қатысты қызметтердің барлық түріне
қолданыла бастады. Бірақ, көбісі бұл анықтаманы өте кең мағынада және нақты
емес деп санайды. Өнерді сапалы терапиялық мақсаттарда қолданудағы
құндылығы, символикалық деңгейде әртүрлі сезімдермен тәжірибе жүргізу
арқылы оларға көрініс беру және зерттеу болып табылады. Символдарды іске
асыруын алғашқы қауымдық адамдардың үңгірдегі суреттерден дейінгі және
кейінгілерден бақылауға болады. Біздің ертедегі ата-бабаларымыз
символикалық бейнелерді өздерінің әлемдегі орны мен адамның күнелтуін айыру
үшін қолданған. Өнер қоғамдық құрлыспен пайда болған көрінісі болып
табылады. Біздің дәуірімізде бұл өнердің жаңа стилдерінің пайда болуы
моральдік, мәдениетті құндылықтардың өзгеруінің дәлелденуіне себеп болды.
Арт-терапияның дамуы қысқаша осындай. Енді осы арт-терапияның дамуына, оған
бағыттардың әсері туралы қарастырайық.

Арт-терапиялық дамуының бастауына психоанализдік көзқарастар әсер
етті. Осы көзқарастар бойынша соңғы өнім, көркемдік емделушінің іс-әрекеті
ол сурет, картинка болмаса мүсін, ол бейсаналы психикалық процесстердің
көрінуі болып саналады. 20 жылдардағы осы салада көп зерттеулер жүргізген
Принцхорн (Prinzhorn 1922) өзінің ауруларды емдеушілерінің шығармашылығын
және психикалық, классикалық зерттеулерінен мынадай қортындыға келді: өнер
ауру адамдарының көбінесе олардың интенсивті ішкі шиеленістеріне әсер
етеді.

Америка Құрама Штаттарында өнерді терапиялық мақсаттарда алғаш
қолданғандардың бірі Маргарет Наумбург болды. Бұл саладағы еңбек етуін ол
Нью-Иорк штатындағы психотерапиялық институтында мінез-құлқында мәселесі
бар балалармен жұмыс жасау арқылы бастаған. Кейіннен Маргарет Наубург Нью-
Йорк штатында арт-терапия саласында мамандар дайындау үшін
психоаналитикалық бағдарламаларды жасайды. Маргарет Наубург жұмыстары
психоанализ бағытының психологиядағы негізін салушы З. Фрейдтің
көзқарастарына негізделген: ондағы алғашқы ойлар мен қобалжулар, санадан
тыс вербальды емес түрде пайда болады, бейне мен символдар формасында
көрініс береді. Арт-терапия терапевтпен емделушінің арасындағы символикалық
деңгейдегі қарым-қатынастың тәсілі ретінде қолданылады. Көркемдік
шығармалардың бейнелерінің барлық түрі бейсаналық үрдістер қорқыныш, ішкі
шиеленістер, балалық шақтағы елестер, естеліктер, түс көру және тағы басқа
көріністер, психотерапевтермен З. Фрейдтік бағдарлар талданады. Ал З.
Фрейдтің өзі болса өз емдеу жұмыстарында арт-терапияны қолданбайды, оған
болса да, ол өзіне жоғарғы баға бергенді қалады.

Көру бейнелері көп бөлікте түс көру арқылы қобалжыйды. Түс көруде
сезіммен немесе қобалжулар қатысады, одан ойлар – сонымен бірге, түс көру –
ең басты орында көру бейнелері. Бақытымызға орай түс көруді суреттегенде
қиындықтармен мынадай байланыстар туындайды және олар көбінесе мынадай
сөздерді қолданады. Мысалы: “Түс көрген адамның сөзі: мен сурет сала
аламын, бірақ мен оны қалай сөзбен жеткізе сипаттай алуды білмеймін”.

Арт-терапия әдістемесін негізге ала отырып сендіру, адамның ішкі “мен”-
ін көру бейнелерінде, ол сурет салғанда және мүсін жасағанда өз
еңбектерінде ойланбастан, яғни ол кенеттен пайда болады. Бірақ З. Фрейд
кейіннен мойындағандай, бейсаналық символдық бейнелерде көрінеді, ол өзі
практикада көркемдік шығармада өзінің емдеушілерін оған қызығушылығын
тудырмаған. Бірақ психологиядағы аналитикалық теорияның негізін қалаушы
Карл Юнг болса өзінің емдеушілеріне өздерінің түстерін, армандарын және
қиялдарын сурет арқылы бейнелеулерін талап еткен. Карл Юнгтің идеялары
персональды және әмбебаптық символдардың бар болуы және қиялдың күшін
терапиялық мақсаттарға қолдану мүмкіндігі бар, қазіргі кезде арт-терапиямен
айналысатындарға тереңнен әсер етті.

Арт-терапиямен айналысатын мамандар тек қана психологтармен және
психиатрларға қойылған диагнозды нақтылауға немесе емдеу тәсілін таңдап
алуға, балалармен немесе стационарлардағы емделіп жатқан үлкендермен
жасалған жұмыстардың талдауларына сүйене отырып, көмектескен. Қазіргі кезде
арт-терапия мамандары тәжірибе жүзінде мойындалған, тәуелсіз атаққа ие,
сонымен бірге, жеке тұлғаны зерттеуге және оны емдеу процестеріне өз
үлестерін қоса алады. Бірақ, мұнымен бәрі бірдей келісе бермейді. Тағы айта
кететін жайт, бұл осы айтылып кеткен амалдың төңірегінде екі бағыт бар.
Мына бағытты жақтаушы мамандарға әлеуметтік реабилитация және еңбек
терапиясы саласындағы мамандар. Мысалыға алатын болсақ, осы салада көп
еңбек сіңірген Эдит Крамер. Осы бағытты жақтаушылар өнер өзінен-өзі
мақсатты іс-әрекетке ие және арт-терапияны суррогат психотерапия ретінде
қарастырады. Бұл бағыттағы психотерапевтер өнерді өздерінің терапиялық
процедураларынан жоғары қояды және оларды кейбіреулерінен өзінің
арсеналынан шығару шығармашылық үрдістің стимуляциясына бағытталған дейді.
Екінші бағыттың жақтаушыларына жоғарыда айтылған мысалы, Маргарет Наубург
жатады. Оның жеке көзқарасы бойынша, шығармашылық мақсатқа терапиялыққа
бола түсуге болады деген. Мұндай психотерапевтер дәрігерлік дайындыққа ие
болуы керек. Олар бірақ арт-терапияны өзіндік қолдануға да болады. Ол көп
бөлігі дәстүрлі психотерапиялық амалға жәй ғана қолдану деп санайды.
Бірнеше бар айырмашылыққа қарамастан, екі бағытта таңдамалы өнерде тұлғаның
интеграциясы және реинтеграциясының құралы ретінде қарастырады. Қазіргі
уақытта арт-терапия тек қана аурухана бөлмелерінде ғана қолданыста емес,
оған қоса психокоррекциялық топтан, көмекші әдістеме ретінде қолданады.
Белгілі арт-терапиямен айналысатын мамандардың көп бөліктері Солтүстік
Америкада фрейдистік болмаса Юнгтік көзқарасқа сүйенеді. Бірақ көбісі
гуманистік психологияның әсерін сезінген және оны дұрыс деп табады,
тұлғаның гуманистік теориясы психокоррекциялық топтармен жұмыс кезінде
психоаналитикалық теорияға қарағанда көп келісілген түбірік тудырады
делінген. Жоғарыда айтылғандай арт-терапияның дамуына психодинамикалық
бағыттар көп әсер еткен. Ал дамуына үлес қосқан авторлар олар: ең
біріншіден арт-терапия терминін ғылымға енгізген: Адриан Хиллдан бастаған
жөн болар. Соныменбірге Маргарет Наубург, З. Фрейд, К. Юнг, Эдит
Крамерболыптабылады.

Осы арт-терапияның дамуындағы жаңа кезең ХХ ғасырдың 60-шы жылдарының
аяғы мен 70-ші жылдардың басынан басталады. Әсіресе осы жылдардың бас
кезінде арт-терапиялық топтардың жұмысының мынадай формасы, топтық
интерактивті арт-терапияның бастауы қалана бастады. Мұндай топтық арт-
терапияның жұмысының формасы пайда болуына өмірдегі көптеген жағдайлармен
шақырылған, олардың қатарында:

- әлеуметтік-саясаттық, институциональды және мәдениеттік контекстердің
өзгеруі;

- клиенттердің психотерапиялық тілектерінің және қажеттіліктерінің
өзгеруімен, оған қоса эмоциялық құрылымдық бұзылулары;

- топтық психотерапияларының практика және теориялық тез дамуы және арт-
терапиялық іс-әрекетке жетудегі біртіндеп ассимиляциялау;

- арт-терапиялық топ жүргізушілерінің кәсіби өсуімен және арт-терапиялық
білім беру жүйесінің дамуымен;

ХХ ғасырдың екінші жартысында алдыңғы кезеңдермен салыстырғанда,
техникасының даралануы тым қиын. Сонымен қатар, айта кететін жайт арт-
терапия психотерапияның ішіндегі жаңа әдістердің бірі. Арт-терапияның
дамуына Америка Құрама Штаттарында Маргарет Наубург көп әсерін тигізді.
Маргарет Наубург З. Фрейдтің көзқарастарына сүйенді, яғни, бейсаналы
көріністер спонтандық шығармашылық үрдісінде көрініс беруі мысалы, мүсін
соғу және сурет салуда. Арт-терапияның дамуына едәуір әсер еткен З.
Фрейдтің бейсаналық туралы ілімі, персональді және әмбебаптық символдар
туралы ілімі болып табылады. Қазіргі кезде арт-терапия өнерге қатысты
барлық қызмет түрлерінде психотерапиялық мақсаттарға қолданылып келеді.

Жүздеген жылдар бойы өнер адамдар үшін ләззат алу көзі болды, ал
өнердің көмегімен емдеу салыстырмалы түрде жаңа феномен.

1.2 Арт-терапияны әр түрлі бағыттар бойынша қарастыру

Жүздеген жылдар бойы өнер адамдар үшін ләззат алу көзі болып келді, ал
өнердің көмегімен емдеу салыстырмалы түрде жаңа феномен. Арт-терапия
термині (art-terapy тікелей қазақша баламасы өнермен емдеу деген мағананы
білдіреді) қолданысқа 1938 жылы жоғарыда айтылған Адриан Хилл туберкулезбен
ауырған санаториядағылар мен жұмысында алғаш айтқан. Көп кешікпей бұл сөз
тіркесі ауруханалармен психикалық денсаулық орталықтарында жүргізілген
өнерге қатысты қызметтің барлық түріне қолдана бастады. Бірақ көбнесе бұл
анықтаманы өте кең мағынада әрі нақты емес деп санайды. Өнерді сапалы
терапиялық мақсаттарда қолданудағы құндылығы, символикалық деңгейде әр
түрлі сезімдермен тәжірибе жүргізу арқылы оларға көрініс беру және зерттеу
болып табылады. Сиволдарды іске асыруын алғашқы қауымдық адамдардың
үңгірдегі суреттерінен дейінгі және кейінгілерден байқауымызға болады.
Біздің ертедегі ата-бабаларымыз сиволикалық бейнелерді өздерінің әлемдегі
орны мен адамның күнелтуін айыру үшін қолданған. Өнер қоғамдық құрылыспен
пайда болған қоғамның көрінісі болып табылады. Біздің дәуірімізде бұл
өнердің жаңа стилдерінің пайда болуы моральдік, мәдениеттік құндылықтардың
өзгеруінің дәлелдеуіне себеп болды.

Көптеген мамандар арт-терапияда өздерінің практикаларында
психодинамикалық көзқараста Фрейд пен Юнгтың символдық формасында бейсаналы
түрде көрінеді дейді. Сонымен қатар, Маргарет Наубургтың ойы бойынша
психокоррекциялық топта олардың мүшелеріне оңай өздерінің қиялдарын,
қорқыныштарын сөз арқылы емес, сурет арқылы көрсетуге болады. Өзінің ішкі
қайғыруының емделуші сурет салу үрдісі арқылы сөзбен айту қабілетін
жинақтайды. Көптеген психокорекциялық топтың жетекшілері қатысушылардың
шығармашылық көркем суретінің нәтежелерін интерпритацияланбайды, тек қана
жабық, тұйық қиялдарын көруге көмектеседі. Осы мақсатпен жетекшілері топта
жылы шырайлы ортаны құрайды, осындай ортада қатысушылардың сынауынан
сақтайды. Сонымен бірге, жетекшілер қатысушылардың еркін ассоцияциясын
бағалауы керек. Ең маңыздысы-қатысушылар ассоцияцияны өз бетімен құрастыруы
керек. Ол өзіндік сананың дамуына ықпал етеді. Кейбір терапевтер
клиенттердің жасаған ассоцияцияларын өздері интерпретациялайды, содан
шыққан қорытындылармен клиентті таныстырады. Мысалы, Бернард Леви айтуы
бойынша қатысушылардың шығармашылық өнімді интерпретациялайтын терапевт
олардың өздерін терең түсінуге мүмкіндік береді. Осыған мысал ретінде, адам
өзін-өзі көру бейнесі арқылы тани алaды. 24 жастағы әйел адам
дипрессиядағы, суретті қара түспен салған өзінің 4 жасында және бірнеше
балетгік аяқ-киімін қолына ұстап алған. Ол әйелдің ассоцияциясында көңіл
бөлген, оның есіне 2 жастағы әпкесі жоғалып кеткенде, осылай тұрғаны және
ол сол күні әпкесі қаза болған.

Терапевтке өзінің есіне түсірген құбылыстар мен оқиғаларды айта
бастағанда оның дипрессиясы төменгі деңгейде болған. Басқа жағдайларда
кенет схематикалық сурет немесе эскиздерді салған кезде оны қобалжытып
жүрген түсі немесе қиялы болуы мүмкін. Еркін ассоцияция қобалжуды
көрсетеді. Саналы деңгейде адам өзінің суреті қандай мағынада берілетініне
қарамастан эмоциялық босаңсуды сезеді. Алайда, мұндай құбылыстар топтағы
мүшелерге терапевт көмектеседі. Символикалықтан нақтыға, бейсаналыдан
саналыға өткен қобалжулардың қайталануы тұлғаның дамуына кедергі жасайды.
Топтық арт-терапияда үнемі қолданатын бірігіп сурет салу болады. Әрбір
қатысушы, ортақ қағазға сурет салады, әлбетте сол мезетте ойына келгенін,
қатысушылар салынған суретті талқылайды. Арт-терапияда психодинамикалык
бағыттардың бір түрі Дж.Вассуллусомның топтық бейнелердің синалактикалық
әдісі. Бұл әдістің бір ерекшелігі катысушылар үйлерінен әрқайсысы бір
сурет салып алып келеді. Барлығы бірігіп дауыс беріп бір суретті таңдайды.
Содан соң сол суреттін авторы өзінде қандай ассоцияцилар бірлескенін
айтады, сол сурет жасау кезіндегі сезімдері туралы айтады, топ мүшелері сол
суретке қарағанда өздерінде пайда болған сезімдері туралы пікірлерін,
ойларын ортаға салады. Ницшидің жүргізген жұмысы, ауруханада жатқан
аурулармен болған, олар әйел адамдар. Олар біраз уақыт өз үйлеріне баруға
рұқсат алғандардың әрқайсында балалары болған. Соның ішіндегі біреуі аю мен
оның қонжығын салған. Бұл суреттің мағынасы біз терапевтерге тәуелдіміз,
бізді олар тамақтандырғанды жөн көреміз, бірақ кей кезде өзіміз аналық
рөлді ойнаймыз. Бұл біз үшін өте қиын. Бұл әйелдердің барлығында бала
тәрбиелеуде ішкі шиеленіс бар. З.Фрейдтің айтуы бойынша, символикалық
суреттер немесе адам қандай түс көріп, соны салса, онда ол бейсаналы
үрдісті көрсетеді. (Синалактикалық әдіс арқылы терапевт ұжымдық
бейнелерді табу мақсат болады, ол тақырып та болады. Сол сеонстың топтағы
қарым-қатынасты, жағымсыз эмоцияны көңіл-күйдің жинақ болу себебін
анықтайды.

Терапевтердің көбісі З.Фрейдпен К.Юнгтің принциптеріне сүйенбейді,
көпшілігі гуманистік бағытты қолдайды. Оның негізіне қатысушылардың
белсенділігін көрсетеді. Арт-терапия мидың оң жақ бөлігі жақсы дамуына
ықпал етеді. Интуициямен, ориентацияға бағытталған Джейни Райн арт-
терапиядағы гуманистік бағыттың негіздеушісі болады. Оның шарты бойынша
гештальт теорияға сүйенеді, бұл теорияның концепциясы бойынша фигура мен
фонға көңіл бөлуіміз керек. Біздің көріп қабылдауымыз біз не ойлаймыз және
сеземіз соған байланысты. Осындай кезде адам кім екенін, кім бола алатынын
түсінеді. Д.Райн өзінің клиенттеріне өз қабылдауына сенулеріне кеңес
береді. Райн өз тобына әр түрлі материалдар береді, құм, бояу, бор.
Гештальт-терапияның үрдісі кезінде ең алдымен, жетекші қатысушыларға
суретті жабыстыру арқылы, өзіндік идентиорикациямен басталады. Тапсырманы
қарапайым түрде береді, қорқыныш сезімін тудырмауы үшін, саналы және
күтпеген сәтте, өзінің ішкі сезімін білдірулері үшін. Бастапқы кезеңдерде
терапияльщ үрдісте әркім өз бетінше жұмыс істейді. Олардың жұмысы жеке
мінезді көрсетеді, жетекші топқа бағыт бере алады. Мысалы, пластилинмен
өзін қалай қабылдайтын бір фигураны жабыстыру және қандай да фигураны
ұнататын өзінің қиялынан махаббат, сұлулық, еркіндік жайында бейнелеп
бпстайды. Осыны орындағаннан кейін ішкі сезімдерін айтады. Сезімін айтқан
кезде эмоцияның жоғарғы бөлігі ғана көрінуі, кейінірек басқа стадияда топ
мүшелері жұпқа бөлінеді де сурет салады, біреулері келісіп салуы мүмкін,
енді біреулері ойларымен бөлісуі де мүмкін. Альтернативті стратегия
пластилмен фигураны біріктіру болады. Қарым¬-қатынасты анықтау үшін топ
мүшелеріне көздерін жұмып және бір адам эмоциялық байланысты елестету
керек, ал оны мүлдем агрессияны шығару үшін жойып тастауы да мүмкін. Жұмыс
аяқталғаннан кейін жетекші топ мүшелерінен осы жұмысқа қаншалықты күш
жұысағанын айтады. Басқа да тапсырмалар бар топтың қарым-қатынасын
көрсететін және жабық шиеленісті байқау үшін Райнның ұсынатын жұмысына
жұпка бөлініл, бір-бірінің суретін салу, сол тұлға жайлы мінездеме беру.
Қатысушы өзінің автопортретін салыстыра алады. Мысалы, әйел өзін әдемі деп
ойласа, басқа біреу оның суретінде ернінің формасын үлкен етіп салады, оның
көп артық сөйлемейтінін білдіруі болып табылады. Осындай құбылыс Джейм
Денидің жұмыс істеп жүрген тобында болған өзінің суретін әдемі салған
кезде, басқалар оны керісінше бейнеленген. Арт-терапияның гуманистік бағыты
топта тұлғаны дамыту, интенсивті жеке түрде өту керек. Оның мақсаты саналы
денгейге жетуді терапевт өзі құрады. Клиент өзін-өзі тану ушін өзекті
мәселені де көру керек. Топтың ұйымдасуын ортада қатысушының өзін жаңадан
бағалауы, ішкі қобалжуларын, бұрын байқалмаған сәттерде визуалды бейнеде
көрінген кезде, шығармашылық интениция көріне бастайды. Арт-терапия өзінің
бастауын негізін психоаналитикалық көзқарастардан алады.Осы көзқарастар
бойынша соңғы өнім,көркемдік емделушінің іс-әрекеті ол сурет,картинка
болмаса мүсін,ол бейсаналы психикалық процестердің көрінуі болып саналады.
ХХ ғасырдың 20-ы жылдары осы салада көп зерттеулер жүргізген Принцхорн
(Prinzhorn 1922) өзінің ауруларды емдеудегі шығармашылығын және психикалық,
классикалық зеттеулеріне мынадай қортындыға келеді: өнер ауру адамдардың
көпнесе олардың интенсивті ішкі шиеліністеріне әсер етеді.

1.3. Арт-терапиялық тренинг жаттығуларының оқу процесінде қолдану
үлгілері.

Арт-терапияның тақырыбын таңдауға және топтастыруға болады. Осы
жайында педагогикалық практикада осы салада еңбек сіңірген М. Либманның
классификациясы көбіне және бізге танымал:

- Көркемсурет материалдарын игеруге болады;

- Топ мүшелеріне толқытып, күйзелтіп жүрген мәселе бойынша
зерттеу жүргізу;

- “мен” бейнесі, қарым-қатынас жүйесін зерттеуге байланысты;

- жанұя мүшелерімен топ мүшелері жұптасып жұмыс жасай алуы;

- топ мүшелеріне арналған көркемсуреттік іс-әрекет;

Арт-терапияның атқаратын функциялары:
1) Тәрбиелік. Бұл функцияның негізі балаларды нақты сөйлеуге, аяушылық
білдіруге, ата-аналарына және достарына деген сыпайы қарым-қатынасқа
баулиды.
2) Түзетушілік. Өзіне деген сенімділікті арттырады, өз менін бағалауды
жоғарылай түсіреді.
3) Психотерапевтік. Бұл процесс кезіндегі емдік қасиет мейірімділік,
жақсы қарым-қатынас адамдардың бір-біріне деген жылулық қарым-қатынасы
арқасында дамиды.
Оқу-тәрбие процесінде арт-терапияны қолдану ерекшелігі ол –адамның өзі
білмеген, өзінен құпияда сақталған дарындылықтарын жарыққа шығарып, оны
дамытуға қанағаттанушылқ сезімін оятады.
Жалпы адам баласында рухани және материалды байлық деген бар. Соның
ішінде адамды адам етіп, ұлтты ететін –рухани байлық. Рухани байлықтың
қайнар көзі –өнерде. Сурет өнерінің балаларға, жалпы адамға сыйлар рухани
байлығы ұлан-ғайыр. Қазіргі таңда мектеп оқушыларына байланысты қойылған
мәселелердің бірі –баланың талғамын, есте сақтау, көру, көз алдына елестету
арқылы олардың бойында адамгершілік, мейірбандық, имандылық қасиеттерін
қалыптастыру. Әр баланың көркемдік қабілетін дамыта отырып, шығармашылық,
қиял сезімін дамыту. Көрнекі педагог Мағжан Жұмабаев Педагогика атты
еңбегінде бала бұлақтың сылдырын, жапырақтың сыбдырын естіп көкірегі,
түрлі-түсті кемпірқосақты көре беру керек, -деген. Ал мектеп мұғалімдері
болса, балаларға тәрбиені кітап оқу, ән тыңдау, сурет салу мен театр, кино,
мұражайларға бару арқылы тәрбиелеуде.

Шығармашылық жұмыс реті:

1.Дайындық кезеңі яғни, шығармашылық жұмысқа дайындық. Бұл кезеңнің міндеті
- топ мүшелерінің спонтандық көркемсурет іс-әрекетіне дайын болулары және
топ мүшелерінін өзара тіл табысып, қарым-қатынасқа түсе алуы. Бұл жерде
психологиялық ойындар, қимыл-қозғалыс, билейтін жаттығулар, бейнелеу өнері
кіреді. Осы жаттығуларды орындаған кезде саналы түрде бақылау жойылады да
реалаксация жүреді.Визуалды, аудиалды, кинестетикaлық сезімдерді дамыту.
Бұл жерде әуен және би терапиясының элементтері бар суретті пайдалануға
болады. Көптеген советтік шетелдік ғалымдардын: (С.С.Корсаков,
В.М.Бехтерев, К.Швабе және т.б) айтуынша әуенді терапия ретінде
пайдаланады. Әуен адамның көңіл-¬күйіне әсер етеді және емдеу үрдісін көп
әсерін тигізе отырып, толық жазылуына мүмкіндік беріп, озінің ішкі жан-
дүниесін білуге, түсінуге мүмкіндік береді. Терапия кезінде сөзі жоқ әуенді
таңдау керек және даусы топ мүшелерінің біреуіне ұнамай қалса да, басқа
әуен қосу керек. Соңын бимен және қимыл-қозғалыс терапиясымен ұштастыруға
бола

2.Жеке дара бейнелеу жұмысымен шұғылдану. Бұл кезең өзінің түйінді мәселесі
мен жан күйзелісін зертгеуге арналған жеке дара бейнелеу жұмысы. Спонтандық
шығармада, яғни бейнелеу жұмысында адамның санадан тыс процестері
(қорқыныш, түс көру, ішкі қарама-қайшылықтар, балалық шақтағы елестер)
көрінеді. Сонымен қатар, арт-терапия адамның ішкі күйін ашуға көмектеседі.
Осының арқасында адам сөзсіз-ақ айта отырып өзінің мәселесі жайында
түсінеді және өзінің бойындағы қасиеттерін тани отырып, талдау жасап
үйренеді. Топ мүшелерінің суреттері арқылы қимыл-қозғалыс, тәртіптерін
білуге болады. Топ мүшелері экспрессияға дайындалу деңгейі арқылы, арт-
терапевтпен қатынасқа және өзінің күйзелістерін ашық айта алуларынан
ерекшеленеді. Кейбір адамдар суретін идеалды, әдемі салуға тырысады. Бұл
кезде оларға суреттің әдемілігі бағаланбайды деп ескерткен жөн. Керісінше,
ең қажеттісі спонтанды шығармашылық үрдіс, сурет салушының эмоциялық жай-
күйі, оның ішкі дүниесі және өзін-өзі көрсетудегі адекватты заттар. Бұл
кезең жанама диагностика болады. Жобалау әдістемелерінің талдауы бойынша
талдауға болады. Сурет салып отырган кезеңде жеке адамның осында және
қазір принципін, күйзелістерін жасыруын, сезімдерін бақылап отыруын
қадағалап қарау керек. Түрлі-түсті бояулар нақты түрде көңіл-күй мен
психикалық күйдің нюанстарын көрсетеді. Өте қатты күйзелісте жүрген адамға,
қорқыныш сезімі бар, агрессиясы адамға пластилиндік материалмен жұмыс
жасаған өте жақсы көмектеседі. Бұл техниканы қолдау арқылы сенімсіздікті
жоюға, жағдайға байланысты үрейді жояға болады.

3.Вербалды және вербалды емес қарым-қатынасты жақсарту. Бұл кезеңнің
міндеті топ ішіндегі қарым--қатынасты жақсартуға жағдай жасау. Топ
мүшелерінің әрқайсысына өз жұмыстарын көрсетіп, бейнелеу жұмысы кезінде
пайда болған байланыстар, ойлар, сезімдер жайлы айтулары керек. Топ
мүшелерінің ашық болуы, ашылуы, сол адамның жеке ерекшеліктеріне, арт-
терапевтке, топ мүшелеріне деген сенімінен айқын көруге болады. Егерде,
белгілі-бір себептермен суреті жайлы айтқысы келмесе, оны қинауға болмайды.
Топ мүшелеріне салған суреттеріне ат қойып, әңгіме айтуларын сұрауға
болады. Мұндай бастама ішкі жан дүниелерін ашуға көмектеседі. Топ
мүшелерінің суретері арқылы барлық маглұмат алуға болады.

4.Кішкентай топтар арасындағы топтық жұмыс. Топ мүшелері кішкентай
қойылымдарды қоюына болады

5.Рефлексиялық талдау. Бұл қортынды кезең болып саналады. Яғни, өздерін
және басқа да топ мүшелерін жақыннан түсінісе бастайды. Арт-терапия
шығармашылық процесс. Арт-терапияда белгілі бір нұсқаулар, талаптар болмауы
керек. Және топ мүшелері берілген тапсырманы қалай орындайды, қандай түспен
бояйды, оны өзі біледі. Сонымен қатар, арт¬-терапияда басқалармен
салыстырушылық болмауы керек. Суреттің әдмілігі талданбайды, мағынасы
талданады. Арт-терапевт топ мүшелеріне тапсырма бергеннен кейін, олардың
бейнелеу, көркемдік іс-әрекетіне неғұрлым көп араласпаса, соғүрлым эффект
жақсы болады. Арт-терапия сабағында ¬әуенді, әнді, қимыл-қозғалысты, биді,
драманы, поэзияны, шығарманы пайдалануға болады.

2 БӨЛІМ. ІС-ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМІ

2.1. Арт–терапиялық тренинг жаттығулар.

Арт-терапиялық жаттығу түрлерін сабақта қолданудың әр ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.