Оқыту формасы - оқу материалын меңгеруден оқушылардың өзара әрекеті

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

І. Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...3

ІІ. Негізгі бөлім Оқыту мен тәрбиелеуде оқушылардың жеке дара
ерекшеліктерін ескеру – оқытудың маңызды алғышарттарының бірі

2.1. Оқытуды ұйымдастырудың формаларының мәні, мазмұны және түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4

2.2. Оқу – тәрбие процесінде бастауыш сынып оқушыларының жас және дара
ерекшеліктерін есепке алу мүмкіндіктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9

2.3. Математика сабақтарындағы оқушылардың жас және дербес
ерекшеліктерін есепке ала отырып оқытуды ұйымдастыру
... ... ... ... ... ... ... 19

ІІІ. Тәжірибелік бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
23

Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..28

Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29

Кіріспе

    Қазақстан Республикасының егемен ел болып, тәуелсіз мемлекет болғалы
білім беру мен тәрбие үрдісін жаңаша құру қажеттілігі туындап отыр. Адам
– белсенді, іс – әрекетшіл жан. Ол өзі үшін және ұрпақ үшін дүниені
өзгертіп, жақсартып дамытады.
    Қандай да тәрбие тәсілі ықпал ету үшін балалардың жас шамасын, жеке-
дара ерекшеліктерін ескеру керек. Өйткені балалардың нерв клеткаларының
жұмысқа қабілеттілігі, шыдамдылығы әр түрлі. Нерв процесі күшті болса ол
кішкене кезінен үйренген тәртіп режим бойынша активті жүреді. Олардың ақыл-
ой қабілеттері әр түрлі. Сондықтан білімді, жаңа іскерлікті игеру, ой
қабілетінің дамуы әр түрлі жолдармен өтеді. Кей бала жаңа сөзді, бір-екі
сабақта меңгере алады, ал екінші бір балаға ол сөзді бірнеше рет қайталау
қажет. Әр баланың өз мінез-құлқына қарай ерекшелеуге болады, жайдары
активті болады. Олардың шаршау белгілері де әр түрлі болады. Бір бала
шаршағанда сылбыр болады, екіншісі-оқыс қимыл көрсетеді. Баланы дұрыс
түсіну үшін шаршаудың алғашқы белгілерін уақтылы байқау керек. Тынықпаған
шаршаған балаға сабақты созып ары қарай оқы десе ол потологиялық күйге
ауысады. Олардың активті мінез-құлқының бұзылуы қажудан болады. Ұзақ уақыт
жұмыс істеу, оқу қажытады, оған белгілі режим келеді. Егер қажыған,
шаршаған балаға сурет сал десең, ол сол суретті салуды біле тұра сабақ
соңына таман қарындашпен шимай қимылдар жасай салады. Егер мұғалім оқушының
сұрағына жауап берсе, олар оны құрметтейді, өздерінің тілектеріне мұқият
қарағаны үшін, олармен бірге ойлап жауап бергені үшін бағалайды. Балалар
мұғалімнің әділдігі мен адалдығын, сөзінде тұра алатынын, уәдесін
орындайтынын өте бағалайды. Мұғалімдік шеберлікті меңгеру, шебер
мұғалімдердің лабараториясы мен педагогикалық еңбектің технологиясын оқып
үйрену.
    Шебер болу үшін ерекше педагогикалық таланттың болуы міндет емес,
қалау болу керек. Өз бетіңмен көп еңбектену керек; өз пәніңді өте жақсы
білу керек; оқыту методикасын білу керек; педагогикалық шеберлікті
меңгеруге, педагогикалық қасиеттерді тәрбиелеу керек. Мектеп оқушысы
неғұрлым есейген сайын, соғырлым ой-пікірмен жиірек санасып, өзінің жеке
басына ден қоя бастайды. Мектептің ықпалы анықтаушы бола тұрса да, ол
үйдегі жайсыз ортаның немесе басқа да жұғымсыз жердің теріс ықпалын ұдайы
жеңе алмайды.

2.1. Әлемдік педагогикалық ойдың тарихы мен мектепте оқытудың
практикасында оқытуды ұйымдастыру формалары жүйесіне берік көзқарас
қалыптасты. Оқытуды жүзеге асыруда білім мен оқытуды ұйымдастыруда оны
модернизациялау көзделеді. Түрлері деген ұғым латын тілінен
аударғанда Forma сыртқы көрініс дегенді білдіреді, Сыртқы сызық белгілі
орныққан тәртіп. Философиялық сөздікте: Түрлері ішкі мазмұнды ұйымдастыру
деген анықтама береді. Яғни Түрлері ішкі байланысты білдіреді және
ұйымдастыру тәсілдері, өзара құбылыс, сыртқы жағдайлармен сабақтастықта.
Жоғарыда Түрлері ұғымының мәнін басшылыққа отырып, оқытудың формасына
былай анықтама беруге болады: Оқыту формасы – оқу материалын меңгеруден
оқушылардың өзара әрекеті. Оқыту формасы әдіспен, амалдарға, құралдарға,
оқушылардың іс- әрекетіне тәуелді болады. Ресей педагогы Чередов И.М.
бойынша: Педагогикалық іс- әрекетті бұл бірімен – бірі, өзара байланысты
ықпалдасық, әсер етушілік белгілі бір тапсырманы орындау кезіндегі
оқушылар мен мұғалімнің қарым -қатынасы деп түсіндіріледі. Оқытудың
формасы – оқыту үрдісінің белгілі бір оқу материалын игеру барысындағы
оқушының оқу іс- әрекетін басқару мен оқу тәсілдерін меңгерумен
сабақтас. болып саналады. Сабақтың сыртқы көрінісі оқу материалының ішкі
бөліктерінің басын біріктіріп және дидактикалық категория ретінде оқу
үрдісін ұйымдастырудың сыртқы пішімін белгілейді, мұның өөзі оқушылардың
білім сапасының көрсеткішімен өтетін уақыты және орны, оның жүзеге
асырылу тәртібі секілді жағдайлармен байланысты.

Педагогикалық сөздікте: Оқуды ұйымдастыру формасы - оқудың әдіс
тәсілдерін тиімді қолдануды жүзеге асыру үшін оқушыларды топтастыру
деп анықтама берілген.

Оқытуды ұйымдастырудың формалары-белгілі бір тәртіп пен режим
негізінде жүзеге асырылатын оқыту процесін ұйымдатыру тәсілі.

Мектептердің даму тарихыда ұлы педагогтардың тұжырымдамалары және
оқуды ұйымдастырудың әртүрлі формалары белгілі. Оның дамып жетілуі,
қоғамның қажеттілігі мен сұранысының талап- мүдесіне қатысты.

Оқытуды тиімді ұйымдастыру мәселелерімен педагогиканың дидактика деп
аталатын арнаулы саласы шұғылданады. Дидактика бұл - білім мен оқытудың
теориясын жасап шығаратын, педагогика саласы. Дидактиканың негізгі
проблемалары оқыту процесінің заңдылығын ашу, білімнің мазмұнын
анықтау, оқытудың барынша тиімді әдістері мен ұйымдастыру формаларын
жасап шығару болып табылады.

Оқытуды ұйымдастыру формасы ұғымының мәнін ашу үшін оқыту ұғымының
педагогикалық анықтамасы на тоқтала кетейік:

Оқыту- жеке адамның қалыптасуының және бірінші кезекте, ақыл -ойы мен
жалпы білімін дамытудың маңызды құралы. Оқытудың білім алудың қалған
барлық басқа түрлерінен және өздігінше білім алудан мынадай айырмашылығы
бар. Ол белгілі бір жүйеде және жоспар бойынша, мұғалімнің басшылығымен
өтіп жатқан бағдарлы мақсатқа бағытталған процесс болып табылады. Әрбір
пәнді оқыған кезде оқушылар білімнің кейбір жиынтығын меңгереді және
сол саламен байланысты белгілі іскерлік пен дағдыға ие болды. Іскерлік –
деп іс жүзіндегі қимыл шәкірт алған білімнің негізінде жүзеге асырылатын
және жаңа білім алуға алдағы уақытта ықпал жасай алатын әрекет деп
айтуға болады.

Педагогика тарихында ұлы педагогтардың тұжырымдары және оқытуды
ұйымдастырудың әртүрлі тәсілдері белгілі. Оның дамып, жетілуі қоғамның
қажеттілігімен сұраныстың талап- мүддесіне қатысты. Оқытуды
ұйымдастырудың формалары бойынша жіктеледі:

– оқушының саны мен құрамы
– жұмыс орны
– оқу жұмысының ұзақтығы
Оқушылар санына байланысты оқытуды ұйымдастырудың формасының жіктелуі
мынадай:

Сызба №1

Мектеп практикасының тарихында оқытуды ұйымдастырудың сыныптық оқу
жүйесін зерделеу және қорытынды, сабақтың орнықты ғылыми теориясын
жасауды алғаш рет қолға алған А.Я. Коменскии болды.

Я.А. Коменский Ұлы дидактика (1632) атты әйгілі еңбегінде сабақтың
бір мезгілде басталуы; сабақтың белгілі бір уақыттағы; сабақ арасындағы
үзіліс; топтағы балалардың саны мен жас шамасының біркелкілігі;
материалды оқыту қарқынының бірдейлігі; сабақты белгілі бір
ұйымдастырылған түрде өткізу мұғалімнің түсіндіруіне оқушылардың
назарын аудару; оқушыларға сұрақтар қою, тақырыпты игеруін бақылау
сияқты талаптарды қанағаттандыратын оқу сабақтарын өткізетін топтың
түрінің тиімділігін және қажетті теория жүзінде негіздеді. Сыныптық оқу
аталған топтық оқытудың осындай түрі кеңіннен таралып, нығая бастады
және қазірдің өзінде жетілдіру үстінде.

А.Әбілқасымованың Қазіргі заманғы сабақ атты еңбегінде Оқытуды
ұйымдасырудың негізгі формасы сыныптық – сабақтық жүйесінің өзіне тән
ерекшеліктерін көрсетеді:

– жастары және дайындық деңгейлері біркелкі оқушылар бір сыныпты құрайды
және мектептегі оқыту кезеңінде негізінен тұрақты құрамын сақтап
қалады.
– Сынып тұрақты кестеге сәйкес, бірыңғай жылдық жоспармен және
бағдарламамен жұмыс істейді.
– Сабақ оқудың негізгі бірлігі болып саналады.
– Сабақ оқу пәніне, тақырыпқа арналады, Сондықтан сынып оқушылары сол
материалмен жұмыс істейді.
– Сабақта оқушылардың жұмысына мұғалім басшылық жасайды, ол аз пән
бойынша оқу нәтижесін, әрбір оқушының мегеру деңгейін жекеше
бағалайды және оқу жылының соңында оқушыны келесі сыныпқа көшіру
туралы шешім қабылданды.
Оқудың сыныптық – сабақтық жүйесі осы кезге дейін әлем педагогтарын
ойландырып келеді. Оның жетістіктері мен кемшіліктері дидактика
жөніндегі көптеген оқу пәндерін оқыту әдістері жөніндегі көптеген іргелі
еңбектерде сондай -ақ педагогикалық психологиялық өнімдегі еңбектерде жан
-жақты талданған және сипатталған. Бұл еңбектердің авторлары оқытудың
сыныптық сабақтық жүйесінің даралап оқытумен салыатырғанда бірқатар
артықылықтарын және кемшіліктерін атап көрсетеді.

Сыныптық сабақтық жүйесінің артықшылықтары:

– оқу- тәрбие процессін түгелдей тәртіпке келтіруді қамтамасыз ететін
ұйымдастыру құрылымының айқындығы;
– Басқарудың қарапайымдылығы;
– Балалардың проблемаларды ұжымдық талқылауда міндеттерге ұжымдық
шешіміздестіруде бір біріне өзара әсер ету мүмкіндігі;
– Оқыту процесіндегі оқушыларды тәрбиелеу ісінде мұғалімнің оларға
ұдайы эмиционалдық әсерінің болуы;
– Оқытудың үнемділігі және оқушылардың жеткілікті дәрежедегі үлкен
тобымен жұмыс істеуі
Сыныптық - сабақтық жүйенің кейбір кемшіліктері:

– Қабілеті орташа оқушыға биімділік, және нашар оқушыға қиындықтар
туғызса, жақсы оқушының қабілетінің дамуын тежейді.
– Мұғалім оқытудың мазмұны, жылдамдығы, және әдістері бойынша жеке
ұйымдастыру жұмыстарында оқушылардың даралық ерекшеліктерін ескеруге
қиындық туғызуы;
– Ересек балалар мен жасы кіші оқушылардың ұйымдсқан түрде араласуын
қамтамасыз етпеуі және т.б;
(К.Д. Ушинский. Собр. соч., 6т, с.25)

Жоғарыда көрсетілген оқу жұмысын ұйымдастыру формаларын оқу
процесінде пайдалану бастауыш сыныптарда өте тиімді. Сондай -ақ бастауыш
сыныпта оқушылардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыруда және танымдық іс
-әрекетін дамытуда оқытудың басқа да формаларын пайдалану ерекше мәнге
ие болып саналады.

2.2. Қазақстан Республикасының білім беру туралы заңында: білім беру
жүйесінің басым міндеттері – жеке адамның шығармашылық, рухани және дене
мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік
негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы
интеллектін байыту - деп көрсетілген. Мұнда бүгінгі таңда бастауыш сынып
оқушыларының жас және дара ерекшеліктерін есепке алу – мұғалімнің оқу-
тәрбие процесінде ұстанатын ең басты қағидасы болу керек екендігін
көздейді. Осыған орай, біз мұғалім өзінің кәсіби педагогикалық міндетін
атқаруда оқушылардың жас ерекшеліктері мен олардың бойындағы дара қажет,
қабілеттерін дамыту мақсатында жүргізілетін оқу-тәрбие жұмысында ескерілуі
тиісті кейбір ерекшеліктерге тоқталамыз.

Бастауыш сынып оқушыларын өмірге және ұжымдық еңбекке тәрбиелеудің,
әрбір жас адамның жеке тұлғасының өмірлік бағыт-бағдарын анықтайтын
дүниетанымын қалыптастырудың қоғам алдындағы зор міндеттері мектепке
жүктелген. Тәрбие шын мәнінде, жеке тұлғаның дамуы мен жалпы қоғамның
негізгі мақсаты болып табылады және ол қоғамның әрбір мүшесінің жан-жақты
дамуына жағдай жасауға бағытталған.

Белгілі бір жастағы балалардың жас мөлшері дегенде олардың көпшілігі
тән ерекшеліктер мен сипаттарды айтамыз. Бұл ерекшеліктерді педагогикалық
процесте ескеру қажет және соған сәйкес оқыту, тәрбие берудің тиісті түрін,
әдістемелік және тәсілін пайдалану керек.

Бастауыш сынып жасындағы баланың салмағы бір жылда 2-2,7 кг өседі. 6
жастан 12 жасқа дейінгі аралықта бала денесінің салмағы екі есе артып, 18
килограммнан 36 килограмға дейін артады. Осы жаста үлкен адам миының 90
пайызындай болса, 10 жаста 95 пайызына тең болады.

Нерв жүйесінің жетілуі де жалғасады. Нерв клеткалары арасында жаңа
байланыстар түзіліп, мидың жарты шарында икемділік күшейеді. 7-8 жаста
жарты шарды жалғап тұрған нерв талшықтары жетіле түседі және олардың өзара
қарым-қатынасының арта түсуін қамтамасыз етеді. Нерв жүйесіндегі бұл
өзгешеліктер баланың ақыл-ойы дамуының келесі кезеңінің ірге тасы қалануына
негіз болады.

Баланың білім алудағы іс-әрекеті де, бұған дейінгі барлық іс-
әрекеттен (манипуляциялық, пәндік, ойын арқылы) сияқты, оған ену тәжірибесі
арқылы бірте-бірте дамиды.

Білім алу іс-әрекеті оқушы баланың өзіне бағытталған іс-әрекеттен
тұрады. Бала тек білім алуды ғана емес, сонымен бірге оны қалай меңгеруді
де үйренеді. Жазу, есептеу, оқу және тағы басқаларын үйрену арқылы бала
өзін-өзі өзгертуге қарай бағыттай алады, яғни, ол іс-әрекеттік және ақыл-
ойлық қажетті әдістерді (оны қоршап тұрған мәдениетке тән) меңгереді.
Рефлексиялы түрде, яғни, өз санасы арқылы өзінің психологиялық күйіне ой
жүгіртіп, ол өзін бұрынғы және бүгінгі қалпымен салыстыра алады. Өзіндік
өзгерістері өз бойындағы жетістіктері арқылы қадағаланады және айқындалады.

Білім алу іс-әрекетіндегі баланың маңызды әрекеті – бұл оның өз-өзіне
деген рефлекциясы, жаңа жетістіктерін және болған өзгерістерді қадағалай
алуы. Бұған дейін қолымнан келмеді – енді келеді, Бұған дейін жасай
алмадым-енді жасаймын, Бұрын қандай болдым – қазір қандаймын, міне,
бұлар қол жеткізілгендер мен өзгерістердің терең рефлекциясы қорытындысына
берілген негізгі бағалар. Баланың өзін-өзі үшін өзгеріс мәні және осы
өзгерістерді өзі үшін жүзеге асыратын субьекті бола алуы өте маңызды. Егер
бала өзінің өрлеуіндегі оқу іс-әрекетінің, өзін-өзі дамытудың жетілген
түрінің рефлекциясына қанағат алса, демек, бала оқу іс-әрекетіне
психологиялық жағынан толықтай кірісті деген сөз.

Бала мектеп табалдырығын аттағаннан кейін, оның әлеуметтік жағдайы
өзгереді, бірақ ішкі әлемі, психологиясы әлі мектепке дейінгі қалыпта
болады. Баланың ең негізгі іс-әрекеті әлі де ойын, сурет салу, ойыншықтарды
құрастыру болып қала береді. Оқу іс-әрекеті әлі де дамуды қажет ететін
деңгейде болады. Оқу іс-әрекетіндегі, тәртіп сақтаудағы қажетті іс-әрекетке
еріктілік беру алғашқы кездерде ғана мүмкін болады, бұл кезде балаға жақын
арада істелінуі тиіс мақсаттар және оның күш салуын қажет ететін
тапсырмалардың мөлшерінің аздығы түсінікті болады. Оқу іс-әрекетіне ерікті
түрде назар аударту ол балаға жеңіл тиеді.

Мектеп табалдырығын аттаған сәттен бастап, баланың алдына оқу іс-
әрекетінің шарттарын қойса, бұл баланың шын мәнінде оқу іс-әрекетіне тез
араласып кетуіне себеп болады немесе өзінің шамасы келмейтін оқу
тапсырмаларының алдында сасқалақтап, бірте-бірте өзіне деген сенімін
жоғалтады, мектепті және оқуды ұнатпаушылық сезімін оятып, бұл тіпті
баланың бойындағы әдетке айналады. Тәжірибеде бұл екі вариант та типтік
болып табылады: білім алуға дайын тұрған балалардың саны да, бұл жағдаймен
оқуға шамасы жетпейтін балалардың саны да өте жоғары.

Оқу іс-әрекетінің жағдайында балаға оның ойын емес екендігін
түсіндіруге тырысу керек, сонда ғана ол оқуға ат үстілікпен емес,
ынтасымен, шын көңілмен назар аударып, өзін-өзі шынайы өзгертуге үйренеді.
Балалар ойынға құрылған тапсырмалар мен оқу тапсырмаларын айыра біліп, оқу
тапсырмаларына құлқы болса да, болмаса да оны қалайда орындауы керектегін
білуге үйренуі керек. Әрине, ойын баланың белсенді өмірінің аясынан шығып
қалмауы тиіс. Балаға оның енді үлкен екендігін, кішкентай балалар сияқты
ойыншықтармен ойнап отыру ұят деген сияқты сөздерді айтуға болмайды. Ойын
тек қана балалықтың ғана іс-әрекеті емес, ол барлық жастағы адамдардың бос
уақыттарында айналысып, көңіл көтеретін құралы. Әдетте бала адамдардың
әлеуметтік қарым-қатынасы жүйесіндегі өзінің жаңа орнында ойынның мәнін
бірте-бірте түсіне бастайды әрі ойнағанда да аса бір құштарлықпен ойнайтын
болады. Ойнай жүріп бала өзіне аса маңызды әлеуметтік дағды қалыптастырады.
Балалар қоғамының ролі мен ережелері үлкендер қоғанымының қалыптасқан
ережелері туралы белуіне мүмкіндік жасайды. Ойын үстінде ынтымақтастық пен
бәсекелестік сезімі қалыптасады. ал әділеттілік пен әділетсіздікке көз
жеткізу, теңдік, лидерлік, бағыныштылық, адалдық, сатқындық әрекеттері
баланың бойындағы жеке тұлғалық қасиеттерді қалыптастырады.

Баланың дұрыс психикасының ерекшелігі – танып білуге деген
белсенділігі. Баланың құштарлығы өзін қоршаған әлемді тануға және осы
әлемнің құрылысын өзінше бейнелеуге бағытталған. Бала ойнай жүріп
тәжірибеден өтеді, себеп-салдарлық байланыстар мен тәуелсізділіктің себебін
ашуға тырысады. Ол мысалы, қандай заттардың суға батып кететінін, қандай
заттардың қалқып жүретінін біле алатын болады. Бала ой-қабілеті жағынан
неғұрлым белсенді болса, ол соғұрлым сұрақты көп қояды және әр түрлі
сұрақтар қоятын болады. Баланы бәрі қызықтыруы мүмкін: Мұхиттың тереңдігі
қандай? Су астындағы жәндіктер қалай тыныс алады? Жер шарының көлемі неше
мың километр болады? Бала білуге ұмтылады, ал сол білімді игеруі Неге?,
Қалай?, Неліктен?, деген сұрақтар арқылы игеріледі. Ол білімге
сүйенгенге, жағдайды бағамдауға және өз сұрағына жауап табудың жолын
іздеуге тырысуға мәжбүр болады. Кейбір мәселелер туа қалған жағдайда бала
оны өзі шешуге тырысады, әрине, ол оны тек ойша ғана шеше алады. Бала болып
жатқан жағдайды бағамдайды және оған өзі ойша араласып, іс-әрекет жасайды.
Сол жағдайды шешу үшін образды деп аталады. Образды ойлау – бастауыш сынып
жасындағы баланың негізгі ойлау түрі болып табылады.

Мектепте оқыта бастағанда баланың ойлау жүйесі өзінің эгоцентизмімен,
белгілі бір мәселелерді дұрыс шешуге қажет болатын білімінің жоқтығынан
ойлау үрдісінің ерекше болуымен назар аудартады. Мысалы, бала өзінің
білімдік тәжірибесінде заттардың ұзындығы, көлемі, салмағы сияқты
ерекшеліктерін онша түсіне бермейді.

Білімінде жүйеліліктің жоқтығымен, түсініктерінің жеткілікті түрде
даму дәрежесіне жетпегендігінен ойлау жүйесінде көріністі тек қана қабылдау
логикасы басым болады. Мысалы, судың, құмның, пластилиннің және т.б. бәрдей
мөлшерін ыдысқа салғанда, ол заттардың сол ыдыстың қалыбын алғанын көріп
тұрып, бірақ оны бағамдау баланың қабілеті жетпейді. Балалар ол заттардың
әрқайсысының өзгерісін көрген сәтіндегі әр жағдайға тәуелділікте болады.
Алайда бала төменгі сыныптардың өзінде-ақ кейбір деректерді салыстыра
алатын, оларды біртұтас кескінде көре алатын, тіпті өз деңгейінде тікелей
өздерінен алыс жатқан абстрактылы білім қалыптастыруға қабілеті жететін
дәрежеде болады.

Бала қоршаған ортаны зерттеуге бағытталған танымдық белсенділігімен
өзі зерттеу бастаған объектісінен ұзақ уақыт бойы назарын алмайды, бұл
әрекеті ол оған қызықсыз болып қалғанға дейін жалғаса береді. Егер 6-7
жастағы бала өзі үшін аса маңызды ойын ойнап жатса, ол одан екі немесе үш
сағат бойы бас алмауы мүмкін. Сондай-ақ ол өнімді жұмыс жасауда, да,
мысалы, сурет салуға, ойыншықтарды құрастыруға, өзіне қажетті әлденелерді
жасауға да осындай ынтамен кірісе алады. Балалар назарының бір нәрсеге ұзақ
қадалуы, оның сол өзі жасап отырған іс-әрекетіне деген ерекше ынтасымен
көрсетеді. Егер бала өзіне ұнамайтын нәрсемен айналысып, соған ұзақ уақыт
назарын салып отыруға мәжбүр болса, ол шаршамайды, көңілі басқа жаққа
алаңдай береді, тіпті ол өзін соншалықты бақытсыз сезінеді.

Үлкен адам сөзбен айту арқылы баланың назарын белгілі бір нәрсеге
бұрып, ұйымдастыра алады. Ол оған тапсырманы орындаудың қажет екендігін
түсіндіреді және оны қалай жасау керектігінің әдісін де айтады. Балалар,
альбомдарыңды ашыңдар. Қызыл қарындашты алыңдар да қағаздың сол жақтағы
бұрышына, міне, мына жерге дөңгелік сызыңдар және т.б.

Бастауыш сынып жасындағы бала белгілі деңгейде өзінің атқаратын
жұмысын өзі де жоспарлай алады. Мұндай кезде ол не істеу керек екендігін
және неден кейін нені орындау керек екендігін өзіне-өзі күбірлеп айтатынын
да байқаймыз. Бұлайша жоспарлау, сөз жоқ, баланың назарын жүйелеп,
ұйымдастырады.

Алайда, бала төменгі сыныпта жүрген кезінде-ақ өзінің мінез-құлқын
өзі үйлестіре алады десек те, оның назарының өз еркінен тыс басқа жаққа тез
ауып кету жағдайлары көбірек болады. Балаларды біртектес, тез жалықтыратын
немесе қызғылықты болса да, бірақ ойлануды қажет ететін жұмыстар тез
жалықтырады. Ал бала назарының анда-санда қиынсыздықтар араласып, оның
мазмұнын бағамдай алатын болады, яғни, әңгіменің не туралы болып жатқанын
ұғынып, сөздің негізгі тақырыбының дамуын қадағалап, соған сәйкес сұрақтар
беруге және диалог құруға шамасы жететін болады. Бала өзіндік сөздік қорын
ынталы түрде кеңейтуге ұмтылып, өзі үйренген сөздер мен сөз тіркестерін жиі
пайдалануға, қарапайым грамматикалық түрлер мен құрылымдарды меңгеруге
тырысады. Мұның бәрі баланың сөйлеу қабілетінің және ақыл-ой қабілетінің
дамуындағы жетістіктер.

Бұл меңгеру базасында жаңа әлеуметтік қатынастар пайда болады, олар
баланың ойлау жүйесін байытып, және өзгертіп қана қоймайды, сонымен бірге,
оны жеке тұлға ретінде қалыптастырады. Бала мектепке барған кезден бастап,
оның сезімталдық дамуы оны қоршаған сырт адамдарға және оның сырттан алған
тәжірибесіне қатысты болады.

Баланың үрейленуі өзін қоршаған ортаны қабылдауының санада сәулеленуі
болып табылады, ал қоршаған орта бала үшін біртіндеп кеңейе береді. Үрейдің
негізгі бөлігі отбасындағы, мектептегі және өз құрбылары арасындағы
жағдайлардан құралады. Өткен уақыттағы адам түсіндіріп бере алмайтын және
ойдан құрылған қорқыныштары бірте-бірте күнделікті тіршіліктің толып жатқан
саналы мәселелерімен алмасады. Ал баланың үрейленуіне негіз болатын алда
тұрған сабақ немесе укол, тіпті түрлі табиғи құбылыстар немесе жора-
жолдастарының арақатынасы болуы да мүмкін.

Бұл жастағы балаларда бірте-бірте оларға тән; мектепке барғысы келмеу
әдеті пайда болады, оған жаңа өзіміз айтқан үрей қосылады. Осындай жағдайға
тап болған балада бас ауруы пайда болады, құсады, басы айналады. Мұның бәрі
құр сылтау емес, соныдқтан да оған дұрыс көңіл бөлу керек. Әдетте мұндай
балалар жақсы оқиды, ал олардың қорқыныштары жаман баға алып, қаламын
дегендіктен емес, негізінен ата-аналары үшін, әсіресе анасы үшін
алаңдағандықтан туындайды, мысалы, баласы үшін олардың мұңға батып, қайғы-
қасіртте қалуы оны қатты алаңдатады. Ата-аналар баланың көзінше өз
алаңдаушылық тарын күдіктері мен толқыныстарын айтады, сол арқылы баланың
бойында өз ата-анасы үшін алаңдаушылық пайда болып, әсіресе олардың мектеп
алдындағы жағдайын ойлап, бала басқа жаққа ауып отыруы оны тез шаршаудан
сақтайды. Бұл ерекшелік ойынның сабаққа кірісуге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.