Буддизм мен джайнизм

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе 2
ІІ. Негізгі бөлім 3
§1. Үндi-будда мәдениетi 3
§2. Дін және философия 4
§3. Буддизм мен джайнизм 7
§4. Үндістандағы мұсылман мәдениеті 18
ІІІ. Қорытынды 29
ІV. Қолданылған әдебиет 30

Кіріспе

Үндістан — адамзат баласының ең көне мәдени ошақтарының бірі. Баға
жетпес мәдени қазынаның несі осы бір дарынды халықтың мәдени мұраларын
басқа халықтардың мәдени жетістіктерімен ауыстырып алуға болмайтындығын
ерекше атап өткіміз келеді. Талай шапқыншылықты басынан өткізсе де
өздерінің ешуақытта да басқыншылыққа бармауы, бұл ұлы халықтың ұлттық
ерекше қасиеті де болар. Ал осы бір ұлттық ерекшелік — үнді халқының мәдени
дамуына өз ықпалын тигізбеуі тіпті мүмкін де емес сияқты. Бірақ өкінішке
орай ежелгі үнді мәдениеті жайындағы толық мағлұматтарды тек соңғы кездерде
ғана ала алдық. Біздің ғасырымыздың 20-шы жылдарында ғана археологиялық
қазба жұмыстарының нәтижесінде палеолит және неолит дәуіріне жататын баға
жетпес материалдық мәдениеттің ескерткіштері табылады. Инд өзенінің
аңғарында жүргізілген қазба жұмыстары б.з.б. ІХХ мың жылдықтардың өзінен-
ақ үнді жерінде мәдениеттің дамуының жоғары қарқында болғандығын дәлелдеп
отыр. Б.з.б. ІІІ мыңжылдықтың аяғында қалыптасқан Махенджо Даро (Синд,
Пәкістан) және Харапа (Пенджап, Пәкістан) мәдениеттерінің ескерткіштеріне
қарағанда ежелгі үнділіктер дәстүрлі тас құралдармен қатар мыстан және
қоладан жасалған заттарды да кеңінен пайдаланған.
Біздің курстық жұмысымызда бұл өте күрделі де қызықты тақырыпты
толығымен қамту мүмкін еместігін ескере отырып үнді мәдениетінің
бастауларына көңіл бөлуді дұрыс деп таптық. Көбінесе мәдениет пен дін, дін
мен философия байланыстарына ерекше назар аудара отырып бұл біз үнді елінің
мәдениетіне терең бойлап енуді мақсат тұттық. Мүмкін мұндай қырынан
қарауымыз біздің жұмысымызды табысты етер, бірақ біз бәрібір де сан салалы
үнді мәдениетін толық қамти алмайтынымызды ә, дегеннен-ақ түсіне білуіміз
шарт шығар. Сонда да осылай алған бағытымыздан таймай үнді мәдениетін
зерттеуді дұрыс деп таптық.

ІІ. Негізгі бөлім

§1. Үндi-будда мәдениетi

     Жер шарындағы қасиеттi де, құдыреттi мәдениеттердiң бiрi - Үндi
мемлекетiнде қалыптасып өркендеген үндi-будда мәдениетi. Үндi елiнiң
ғасырдар бойғы мәдени дәстүрлерi оның талантты халқының дiни-сана-сезiмiнiң
қалыптасып дамуымен тығыз байланысты болды.
     Үндi жерiне келген арийлер өздерiмен бiрге б.з.б. 2000 жылы шыға
бастаған көне мәдени мұралардың бiрi - Ведаларды ала келiп, оны жергiлiктi
халықтың арасына кеңiнен тарта бастады. Ведалар дегенiмiз – дiни сарындағы
дұғалардың, құрандардың, құрбандық шалу кезiнде айтылатын суреттемелердiң,
табиғаттың поэтикалық бейнесiнен хабардар ететiн өлеңдердiң жиынтығы.
Үндiнiң атақты жазушысы Рабиндрант Тагор ведалық гимндердi “Халықтың қуаныш-
шаттығы мен оның өмiрге деген сүйiспеншiлiгi мен қорқынышының поэтикалық
куәгерi” деп өте жоғары бағалаған болатын. “Жаратушы әнi” гимнде бiздi
қоршаған дүние былай деп сипатталады. Ең алғашқы кезеңде дүние Хаос
жағдайында болды. Бiрақ уақыт өткен сайын адамзат баласының тiршiлiк етуге
деген құлшынысы байқалды, соның нәтижесiнде жарық, одан кейiн аспан мен
су патшалығы пайда болды. Мiне дәл осы кезден бастап жер бетiнде тiршiлiк
қалыптасты, ал құдайлар дүние жаратылғаннан кейiн барып пайда болды.

§2. Дін және философия

     Шамамен б.з.б. 6000 жылында қалыптасқан упанишадтар үндi – арийлердiң
дiни көзқарастарының дамуындағы басты қадам болып саналады. Өйткенi,
упанишадтар адамның iшкi жан дүниесi, оның өмiрiнiң мән-мағынасы, адамды
ақиқат пен шындыққа апарар жолдар мен олардың бұл өмiрдегi маңызы, өлiм мен
мәңгiлiк ғұмыр жайындағы дiни-философиялық толғауларға толы болып келедi.
Ең бастысы – упанишадтарда Бранхман мен атман идеялары кеңiнен көрiнiс
тапқан Брахман-абсолюттi шындық, абсолюттi руханилық, бұл дүниеде одан
тысқары ешнәрсе жоқ, олай болса бiздi қоршаған ортаның мәнi де осы
Брахманда. Ол Атман болса осы жағдайларды ескере отырып - жеке тұлғаны
мойындау. Упанишадтар дiни-философиялық ой-сананың дамуына түрткi болды,
сөйтiп көп ұзамай-ақ оның алты мектебi қалыптасты.
     Үндi-будда мәдениетiне тән қасиет дiн мен философияның өзара тығыз
байланысты болып, ұштаса бiлуiнде. Бұл туралы Гегель былай деп жазды: “Үндi
мәдениетi - жоғары дамыған сан-салалы құдыреттi мәдениет, бiрақ олардың
философиясы дiнмен сабақтас, өзара тығыз байланысты болып келедi. Философия
ғылымы айланысатын мәселелердi дiннен де көптеп кездестiруге болады.
Сондықтан да болар, ведалар – дiннiң ғана негiзi емес, сонымен қатар
философияның да негiзi болып саналады”[1].
     Бiр-бiрiмен өзара тығыз байланысты, iрi табиғи бірлiкте болуына
қарамастан үндi философиясының алты классикалық мектебi де адамның әлемге
дүниетанымдық қарым-қатынастарының сан-саласын қамтып, танып-бiлудiң түрлi
әдiстерiн қарастырады. Мысалы “миманса” - дiни салт-жораларды түсiндiрумен
айналысады және дiни құрбандықтар шалуды жақтайды. Құрбандық шалу – адамның
құдай алдындағы өз парызын (дхарма) өтеуi болып саналады онсыз “карманың”
құрсауынан адам еш уақытта шыға алмайды. “Карма” бүкiл үндi мәдениетiнде
айрықша орынға ие болған. Кең мағынада алғанда карма дегенiмiз - әрбiр
адамның тiршiлiкте жасаған iс-әрекеттерi мен оның салдарларының жиынтығы
осы арқылы оның болашақтағы тағдыры анықталады ал тар мағынасындағы карма-
адамның тiршiлiктегi жасаған iс-әрекеттерiнiң қазiргi өмiрi мен болашағына
әсерi.
     Кей жағдайларда жоғарыда атап көрсеткен “мимансаны” атеистiк iлiмге де
жатқызады өйткенi ол дүниенiң атомдардан тұратындығын мойындайды. Сөйтiп
дүниенi материалистiк тұрғыдан сипаттаудың арқасында Құдайды мойынаудың
мәнi жойылды.
     “Веданта” брахманизмде ерекше орын алады. Тiптi қаншама ғасыр өтсе де
оның бүгiнгi таңда да көптеген жақтаушылары бар. ХХ ғасырда Веданта
мәселелерiмен үндiнiң ғалымы Вивеканада ал ХХ ғасырда Р.Тогор тiптi
мемелекет қайраткерi Д. Нерудiң өзi де айналысқан. Веданта дүниенiң
жаратылуын Брахманмен байланыстырады. Бұл күйдi Атман деп атайды ол адамды
ажалдан құтқарады. Сөйтiп өлiп тара жатқан тiршiлiк иесi қайтадан
жаңғырады.
     “Санкхья” материалдық дүниенi де рухани дүниенi де мойындайды. Бұл
ағым бойынша материя үнемi қозғалыста және тәуелсiздiк жағдайында өмiр
сүредi, бiрақ ешнәрседен бейхабар күйде болады. Рухани дүниенiң енжарлығы
басым бiрақ бұл жерде саналылық басымдылық танытады. Ендеше материя мен
рухты яғни “соқыр” мен “ақсақтың” бастарын бiрiктiрсе олардың бойындағы
кемшiлiктер мүлде жойылады, сөйтiп бұл дүниеде жаңа құбылыстар пайда болады
адам бейнесi қалыптасады. Оның тәндiк болмысына қайғы-қасiреттер жазылған
ал одан арылу үшiн руханилылық материалдықтан бөлiнуi шарт. Бұл - өмiрге
келу мен өлiмдер тiзбегiнiң торынан шығып нағыз бостандық пен әдiлеттiлiкке
жету жолы. Санкхья будда дiнiнiң идеялық жағынан қалыптасуына да үлкен
ықпал жасады. Осы бiр орайда иогтардың ерекше рухани жағдайға жетудiң өзiн-
өзi шектеу аскетизм және қалыпты жағдайдан мүлде басқаша көңiл күйде болу
және т.б. жатады Үндi поэзиясының тамаша туындысы “Махабхараттада” санкхья
iлiм мен иог тәжiрибелерiн өзара байланыстырып бiрiктiру қажеттiгi атап
көрсетiледi. Иогта психикалық белсендiлiктi шектеп басу тәсiлдерi мен кез
келген ақыл-ой қызметiн тоқтату әдiстерiн қолдануға ерекше назар
аударылады. Демек иогтардың шынайы дарындылық қасиеттерi мен құдыреттен
басым түсу қабылеттерiнiң сыры осы бiр жағдайларға да байланысты болып
келедi.
     “Ньяя” логика заңдарына сүйенедi. Оны ұғынып-бiлу адамның жан дүниесiн
тазартуға себепкер болатын ой-пiкiрлердiң қалыптасуына көмектеседi. Ньяя
негiзiнен брахманизмнiң соңғы жүйесi – вайшешикаға жақын болып келедi.
      “Вайшешика” адам өмiрiне пайдалы шындықтың алты түрiн көрсетедi
(субстанция сапалылық iс-қимыл (карма), жалпылық, ерекшелiк, мәндiлiк).
Вайшешика бойынша, физикалық дүние атомдардан тұрады және ол мәңгiлiк болып
саналады. Бiрақ физикалық дүние атомдардан тұрғанымен, оның басты қозғаушы
күшi карма заңдарына сәйкес әрекет ететiн құдай болып саналады.
     Брахманизмде о дүниемен салыстырғанда адам өмiрiнiң өткiншi екендiгi
және оның мәнсiздiгi туралы идеялар басты орын алған. Адамның о дүниедегi
тағдыры оның бұл дүниелiк ғұмырындағы адамгершiлiк iс-әрекеттерiне
байланысты. Ендеше, бұл дүниеде күнәкар болғандар атап айтқанда адам
өлтiрушiлер - жыртқыш аңдарға, ет ұрлаушылар - қаршығаға, астық ұрлаушылар
- сабауқұйрыққа, брахманды өлтiрушiлер - ит пен есекке, ал маскүнемдiкке
салынған немесе ұрлық жасаған брахманның өзi де сарыбас жыланға айналады.
Брахмандарды сыйлап - құрметтеу, күншiл болмау, адамның өзiн-өзi ұстай
бiлуi, мейiрiмдi болу және т.б. қасиеттер қоғамның әрбiр мүшесiнiң өз орнын
табуына мүмкiндiк беретiн басты шарттар болып саналады.
     Б.з.б. VI ғасырда үндi елiнде, кейiннен дүниежүзiлiк дiнге айналған,
будда дiнi қалыптаса бастады. Оның негiзiн қалаушы ханзада, кшатрийлер
варнасына жататын Будда болады. Оның шын аты-Сиддахартха, ал оның анасы
әйел патша Майя едi. Ұлы ханым Майяның шапағаты жер жүзiне тарады, оның
жүрегiнiң тазалығы, өз-өзiне сенiмдiлiгi, парасаттылығы мен салмақтылығы,
бұл қасиеттi ананың қадiр-қасиетiн арттыра түстi.

§3. Буддизм мен джайнизм

     Буддизммен қатар джайнизм ағымы да дами бастады. Оның негiзiн қалаушы
– Махавира (Вардамана) болады. Бұл сектаның жолына түсушiлер кармадан азат
болудың басты құралы ретiнде-аскетизмдi насихаттады. Нағыз джайнистердiң
фанатизмiнде шек болмады. Олар бұл өмiрдiң барлық рахатынан саналы түрде
бас тартты, басқаны былай қойғанда, олар өмiрлерiнiң соңғы сәттерiнде
тамақтанудан да бас тарты. Джайнизм брахманизммен ымыраға келудiң
арқасында осы уақытқа дейiн үндi мемлекетiнiң қоғамдық-саяси өмiрiнде өз
ықпалын сақтап отыр. Махавираның жолына түскендер негiзiнен-саудагерлер
болды.
     Будда өзiнiң дiни уағыздарында брахманизидi де, джайнизмдi де сынға
алады. Брахманизмдегй байлық пен сән-салтанатты өмiрге бойұрушылық.
Ал джайнизмдегi аскетизм Будданы қанағаттандырмады, сондықтан да ол
орталық меженi қалап алады. Ол өзiнiң негiзгi дiни көзқарастарын Бенарес
уағыздары атты еңбегiнде жүйелi түрде баяндап бердi. Онда былай делiнген:
“Рухани тiршiлiгi таза адам бұл өмiрде екi нәрседен арасын аулақ салу
керек. Оның бiрiншiсi - сауық-сайран мен думанды қызыққа толы өмiр, бұл
адамның рухына қарама-қайшы келетiн бишаралық, өткiншi өмiр, ал екiншiсi -
ерiктi түрде қалап алынған азапты, қатыгез өмiр, бұл өмiрде мәнсiз,
мағынасыз. Рухани дүниесi бай адамдар өмiрдiң аталған екi жағынан да
өздерiн алшақ ұстағандары жөн. Ең бастысы, адамдар танымға, бiлiмге
бастайтын, олардың ақыл-ой өрiсiн кеңiтетiн дұрыс жолға түсулерi қажет”[2].
Бұл жол тармақтары көп сегiз салалы жол. Олар адал, сенiм, әдiл шешiм,
шындық сөз, шындық өмiр, шыншыл ұмтылыс, шындықпен еске алу және адамның өз
бойындағы қасиеттерiн үнемi байыту болып табылады.
     Буддизм бойынша, өмiрдiң азаптары жайындағы қасиеттi шындық мынадай:
өмiрге келу – азап, көздеген мақсатына жете алмау – азап. Ал аталған осы
азаптардан құтылудың басты жолы – сегiз салалы қасиеттi өмiр жолын таңдап
алу.
     Будда iлiмi адам бойындағы iзгiлiк, адамгершiлiк қасиеттердi одан әрi
дамытуды насихаттайды. Онда былай делiнген: “Бұл дүниеде өшпендiлiкпен
жеңуге болмайды, адам ашу-ызасын ақылға жеңдiрiп, зұлымдықты
қайырымдылықпен ауыздықтауы қажет. Ұрыста мың адамды жеңiп шығуға болады,
ал нағыз жеңiс адамның өзiн-өзi жеңiп шығуы болып табылады”.
     Будда дiн жолына шын берiлген адамдарды төрт қағиданы мүлтiксiз
орындауға шақырады. Олар: зұлымдықтың алдын алу, зұлымдық пен қатыгездiкке
жол бермеу, iзгiлiк пен қайырымдылыққа даңғыл жол ашу, адамгершiлiк
қасиеттердi батыл қолдау.
     Будда iлiмi үндi халқының сүйiспеншiлiгiне бөленiп, кең қолдау тапты.
Будда өз шәкiртiне арнаған сөзiнде былай дейдi: “Сендер бұл iлiмдi
дүниежүзiнiң барлық елдерiне таратыңдар. Оларға кедейлер мен бұл өмiрден
жәбiр көрушiлердiң, байлар мен тектiлердiң бiрдей екендiгiн, күндердiң
күнiнде үндi қоғамындағы барлық касталардың осы дiннiң ту астына
бiрiгетiндiгiн халыққа түсiндiрiңдер.” Шындығында да, будда дiнiн әлемнiң
көптеген халықтары мен қоғамның түрлi топтары шын ықыластарымен қабылдады.
Адамзат дүниесiне, адамға және оның жасампаздық iс-әрекеттерiне құрметпен
қарап, зорлық-зомбылық пен қатыгездiктерден бас тартуға шақырып,
адамгершiлiк пен iзгiлiк принциптерiн алға тартқан бұл дiн Үндiстан мен
Қытайда, Тибет пен Жапонияда, Непал мен Тайландта, Цейлон мен Вьетнамда,
Монғолия мен Камбоджада кеңiнен тарап, миллиондаған халықтың құрметiне
бөленедi.
     Будда дiнiнiң кеңiнен таралуы жағдайында оның екi тармағы өмiрге
келдi. Оның бiрiншiсi – Махаяна, Бирма мен Тайландта, ал екiншi тармағы -
хинаяна Цейлонда қалыптасты. Махаянаның қалыптасып, дамуына ерекше еңбек
сiңiрген Нагарджуна болды. Будда дiнiнiң бұл саласында Будда құдай
дәрежесiне жеткiзiлiп, оған құдайдай табыну уағыздалды. Ендiгi жерде
адамдардың барлық саналы iс-әрекеттерi Буддамен байланыстырылды. Мұндай
жағдай, брахманизмге бiлдiрiлген үлкен құрмет болатын, сөйтiп буддизм үндi
халқының бұрыннан қалыптасқан дәстүрлi дiндермен одан әрi жақындаса түстi.
     Қытайда будда дiнiнiң идеялары б.з.б. 1- шi ғасырды тарай бастады.
Будда дiнiмен бiрге Қытайда үндi өнерiнiң де ықпалы күшейе бастады. Ол
Қытай ғана емес Кореяға, одан әрi Жапонияға да қанатын кең жайды.
     Тибетте буддизм ламаизм түрiнде қалыптасты. Ламаизм бойынша жоғарғы
шiркеу қызметкерлерi құдайдың сүйiктi құлдары болып саналады, ал монахтар
(ламдар) дiндер адамдарға ұстаздық етумен айналысады.
     Қытайда буддизм конфуцийлiк-даосистiк дiнмен қатар өмiр сүрдi. Буддизм
мен даосизмнiң өзара ұштасуының нәтижесiнде дзэн-буддизм ағымы пайда болды.
Сыртқы дүниенi менсiнбеушiлiк, жеке бастың мәселелерiне баса назар аудару,
индуидаизм бұл ағымның басты белгiлерi болып табылады.
     “Дзэн-буддизм” кейiннен Жапонияға да тарай бастады. Жауынгер-
самурайлардың ықпалымен бұл iлімде әскери өнерге айрықша мән берiлiп, ал
адамның жан-жақты жетiлуiнiң тез жүзеге асырылатын төте жолы деп
тұжырымдалды. ХХ ғасырдың ортасына қарай дзэн- буддизм Батыс Еуропа
елдерiне де тарап, өзiнiң өмiршеңдiгiн байқата бастады.
     Жоғарыда атап көрсеткенiмiздей, махаяна үндi халқының дәстүрлi дiни
наным-сенiмдерiне өте жақын болып шықты. Әрине, буддизмнiң пессимистiк
сарыны үндi халқына ұнаған жоқ, шындығында, халыққа брахманизмнiң жарқын
идеялары одан гөрi жақындау болатын. Бiрақ, бұл жағдайға қарамастан үндi
қоғамы буддизмнен де мүлде бас тартқан жоқ. Сөйтiп буддизм мен
брахманизмнiң бiраз қағидаларының өзара сабақтастығының нәтижесiнде жаңа
индуизм ағама пайда болды.
     Өкiмет тарапынан барынша қолдау тауып, қаншама шiркеулер тұрғызып,
үндi қоғамында айрықша беделге ие болған будда дiнiнiң өз позициясын
(беделiн) ешбiр қарсылықсыз индуизмге бере салуын қалай түсiндiруге болады
екен ? Бұл сұраққа мәндi жауап беру үшiн будда дiнiнiң рухани дәстүрлерiн
әлеуметтiк негiздерiмен толығырақ танысуымыз қажет. Үндi елiне келген
арийлер варналарға бөлудiң (брахмандар, кшатрийлер, вайшьилер және
шудралар) негiзiн қалады, ал құлдар мен шетелдiктер варналарға кiрмедi.
Варналарға бөлу - үндi қоғамының негiзi болып табылатын село қауымының
беделiн бұрынғыдан да көтере түстi. Оларды ақсақалдар басқарды, қауымдар өз
iштерiнде туындаған мәселелердi өздерi шештi және өкiметке белгiлi бiр
мөлшерде салық төлеп тұрды. Өкiмет тарапынан болатын озбырлықтардан оларды
қатаң дiни наным-сенiмдер, салт-дәстүрлер және т.б. қорғап қалып отырды.
Мұндай қауымдар шаруашылығы- натуралдық шарушылық болды, онда жалдамалы
еңбек кеңiнен қолданылды. Қауымдар өмiрiнiң тұйықтық сипатта болуы, олардың
саяси қақтығыстар мен толқулардан тысқары қалуларына себепкер болып отырды.
Қауым басшылары өзгерiп отырғанмен, қауым тiршiлiгiнiң қаймағы бұзылмады.
Бұл жайында Д.Неру былай деп жазды: “Үндiстанның саяси құрылымының негiзi -
өзiн-өзi басқаратын село қауымы болды. Қоғамдағы өзгерiстер бұл құрылымға
iшiнара өзгерiстер енгiзгенiмен, оның тамырына балта шаба алмады. Ел
билеушiлерiнiң бiрде бiреуi село қауымының құқығын бұза алмады және оларға
берiлген жеңiлдiктердi орындауға мәжбүр болды”[3].
     Мемлекеттiң басшылық орындарында кшатрийлер отырды, бiрақ олардың
билiгiн селолық қауымдар дер кезiнде тежеп отырады. Әрi дiндар, әлi бiлiмдi
брахмандар кшатрийлерден жоғары тұрды және қоғамда үлкен роль атқарды.
Демек, брахмандар да, кшатрийлер де өз варналарында қалды. Брахманның
жанұясында өмiрге келген жас сәби брахман болып қала бердi, өйткенi ол
ешуақытта да кшатрийге айнала алмады. Касталық құрылыс жүйесiнiң келесi
өкiлдерi вайшьилер (диханшылар, қолөнершiлер мен саудагерлер) - және
шудралар (жалдамалы жұмыскерлер, жалшылар) болды. Осы аталған төрт варна
Үндiстанның касталық құрылысының негiзiн қалады. Ал Үндiстанға қоныс
аударып келген түрлi халықтардың өкiлдерi бұрынғы касталарды толықтырып
отырды, немесе өздерiнiң дербес касталарын құрды. Мысалы кәсiптерiне сәйкес
тас қалаушылардың, ұсталардың, терi илеушiлердiң касталары құрыла бастады.
     Касталық құрылыс жағдайында қалыптасқан ережелердi мүлтiксiз орындау
талап етiлдi. Мысалы касталар арасында үйленуге қатаң тыйым салынды, тiптi
түрлi касталар өкiлдерi дастархан басында бiрге отырып тамақ та iше
алмайтын болды.
     “Буддизм” осы касталардың iшiнде кшатрийлердiң дүниетанымы ретiнде
қалыптасты, сондықтан да болар брахмандардың озбырлықтарынан зардап шеккен
қарапайым халықтың басым көпшiлiгi кшатрийлердi батыл қолдап отырды. Осы
орайда село қауымдарының буддизнiң әлсiреуiне себепкер болғандығын атап
өтпеске болмайтын сияқты. Буддизм мен джайнизмнiң күштемеу прнциптерiне
ерекше көңiл бөлiнуiнiң арқасында диханшылыққа деген көзқарас өзгере
бастады. Бiр кездерде үндiлер мен арийлердiң мақтанышына айналған егiн
шаруашылығының қоғамдағы ролi төмендедi, соның салдарынан шаруашылықтың бұл
саласымен айналысушы диханшылар қоғамдық өмiрде төменгi сатыдан орын алды.
Сөйтiп, селолық қауымдар ешбiр дiни соғыстарсыз, айтарлықтай қарсылықсыз
буддизмнен индуизмге бет бұра бастады. Бiрақ, олар будда дiнiнiң көптеген
дiни-адамгершiлiк қағидаларын өз бойларында сақтап қалды.
     “Индуизм” - бiр-бiрiнен тәуелсiз бiрнеше дiни наным-сенiмдерден
тұратын дiни-мәдени ағым. Оның негiзiнде - Брахманға, Вишнуға, Шиваға
табыну мен тантризм жатыр.   Осылардың iшiнде Вишну мен Шиваның мерейi
үстем болды.
     “Вишну” - адамдардың адал қамқоршысы, көмекшiсi. Ол адамдарды
зұлымдықпен қатыгездiктен қорғайды, оларды қауiп-қатерден сақтайды және
адамдарға шындықты жариялап отырады. Ал оны жүзеге асырушы Будда. Сөйтiп,
Будданың беделi көтерiлiп, Құдай дәрежесiне жеткiзiлдi.
     “Шива”- қатал да, қорқынышты құдай. Оның үш көзi бар, денесiне
жыландар жабысқан, мойнында - бас сүйектер. Шива - өнер мен ғылымның,
салтанатты өмiр мен махаббат сайранының құдайы.
     Үндi халқының санасындағы құдайлардың басқа дiндердегi (христиан,
ислам) құдайлардан басты айырмашылығы - олардың Жер бетiндегi
тiршiлiктiң қайнаған ортасында болуы және оған белсене араласуы болып
саналады. Вишнудiң әйелi Лакшми әсемдiк пен бақыт құдайы, ал Шиваның әйелi
Кали қырып-жою мен өлiм құдайы.
     Үндi-буда дiнiндегi бұл дүниеге көзқарастар қарама-қайшылықтарға толы
болып келедi. Будда дiнiнде ғана емес, тiптi сансарлардың өзiнде де өмiрдiң
қайғы-қасiретке, жамандық пен жауыздыққа және тағы да басқа келеңсiз
көрiнiстерге толы екендiгi жан-жақты сипатталады. Үндi-будда дiнiндегi
адамдар төрт этикалық нормаларды негiзге алу қажет Олар дхарма, артха, кама
және мокша.
     “Дхарма” - будда дiнiндегi моральдық заңның басты бөлiгi болып
есептеледi. Үндiлердiң қасиеттi кiтаптарында смрити дхарманың тiзiмi,
яғни түрлi касталардың мiндеттерi мен функциялары атап көрсетiлген.
Касталық жүйеде бұл парыз-мiндеттерден ауытқуға жол берiлмейдi.
     “Артха” – адамның күнделiктi тұрмыс-тiршiлiгiндегi iс-әрекеттердiң
нормалары болып табылады.
     “Кама” - адамның көңiл-күйiнiң талаптарын қанағаттандыру ұндылықтарын
анықтайды, солардың жолдарын белгiлейдi.
     “Мокша” - торығып-түңiлген, жалғыздықтан қала құтылу жөнiндегi iлiм.
     Дхарманың құндылығы-шындық пен ахимасқа шын берiлгендiкке тығыз
байланысты. Ол зорлық-зомбылыққа мүлдем қарсы. Сонымен бiрге ашу мен жек
көрушiлiк сезiмдердi ауыздықтау, өзiн-өзi ұстай бiлу, пайдакүнемдiк пен
зұлымдық мақсаттардың болмауы-дхарманың басты қағидалары. Адамдардың бұл
өмiрдегi табиғи iс-әрекеттерi қандай болу керек деген сұраққа дхарма былай
деп жауап бердi “Жауыздыққа жауыздықпен жауап берме, әрқашанда әдiлеттi
iстердiң жаршысы бол. Әлсiздер сенiң өктемдiгiңдi ешқашан да кешiрмейдi,
сондықтан да мұндай әдiлетсiз қылықтарға жол берме. Адам өмiрде өз жолын
таба бiлу қажет”.
     Бұл дүниедегi өмiрдiң рахаты мен қызығын, мән-мағынасын түсiндiруде
индуизм мен буддизмнiң арасында пiкiр алшақтықтары аңғарылады. Мысалы, Кама
адам өмiрiнiң мән-мағынасына, ондағы қызықтар мен шат-шадыман өмiрдiң сан-
саласына баса назар аударса, ал Будда дiнi сабырлылық пен ұстамдылықты,
тұрақты махаббат пен орташа өмiр сүрудi уағыздайды.
     Үндi-будда мәдениетiнiң қалыптасып, одан әрi дамуына касталық құрылыс
үлкен ықпалын тигiздi. Өйткенi әрбiр варна өздерiне ғана тән салт-
дәстүрлерi мен дүниетанымы қалыптасқан жәй ғана тұйық әлеуметтiк топ қана
емес, олар белгiлi бiр мәдени құндылықтардың ортасы болып саналады. Брахман
болу, брахманға қызмет ету, брахманнан оқып-тоқу үндi қоғамындағы басты
құндылық болып саналады, өйткенi брахмандар-даналықтың, әулиелiктiң,
киелiлiк пен iзгiлiктiң жаршысы.
     Үндi елiнде әлеуметтiк құндылықтарды бағалауда адамдардың қоғамдағы iс-
әрекеттерiне айрықша назар аударылды. Ел басшылары мен әскери адамдар
брахмандардан төмен тұрғандарына қарамастан, қоғамда пайдалы қызметтер
атқарғандықтан үлкен құрметке ие болды. Мысалы, көне заманда өз елiн сыртқы
жаулардан қорғауда батырлығымен даңқы шыққан Винрамды үндi халқы осы
уақытқа дейiн мадақтап, қастерлейдi. Бiр таңқаларлық жағдай, Үндiстанда
оның дана басшылығы мен көзсiз батырлығы ғана емес, сонымен қатар оны үндi
күнтiзбегiн жасаушы ғалым ретiнде де танып, даналық пен кеңпейiлдiлiк
сияқты тамаша қасиеттерiн үлгi тұтады. Мiне, сондықтан да болар, Викрам
ғасырлар бойы халық батыры ретiнде үзбей жырланып келе жатыр.
     Будда дiнi бойынша халық құрметiне ие болу - байлыққа байланысты емес,
демек бұл дiнде адамның өзi бақытын байлық-мансаптан iздеп, баюды мақсат
етiп қоюы ешбiр қолдау таппайды. Олай болса, бұл өмiрдiң мән-мағынасы
жинаған ақшаман, немесе байлықпен емес, керiсiнше, адам бойындағы
адамгершiлiк-iзгiлiк қасиеттерiмен өлшенедi, бұл жағдай үндi халқының,
өзiндiк ұлттық ерекшелiгi болар деген ойдамыз. Үндi-будда мәдениетi басты
орынға әр адамның дiни-моральдық iс-әрекеттерiн қоя отырып, адамның
табиғатпен де, өз-өзiмен де, қауыммен де үндестiк, iрi келiсiм табуына баса
назар аударады. Бiрақ, үндi – будда мәдениетi халықты өкiметке қарсы
әлеуметтiк қарсылықтан, әлеуметтiк белсендiлiкпен таптық күрестен
сақтандырады. Л.С.Васильевтiң пiкiр бойынша Үндiлiктер тағдырдың жазмышымен
таласуға болмайды жеп санайды, сондықтан да олар күш қолдануға қарсы, батыл
әлеуметтiк қарсылықтарды жақтамайды. Олай болса, жақсы өмiрдi орнатуда күш
қолдану сөзсiз “карма” заңдылықтарына нұқсан келтiрумен қатар, оның
салдарлары да қоғамға айтарлықтай зиян келтiредi[4].
Үндi қоғамында ғасырлар бойы қалыптасқан мұндай жағдай, дәлiрек
айтқанда, ұйымдасқан әлеуметтiк қарсылықтың болмауы - үндi халқының сыртқы
күштердiң басқыншылық әрекеттерiне тегеурiндi, батыл түрде әлеуметтiк–саяси
қарсылық көрсете алмай, дәрменсiздiк көрсетуне әкелiп соқты. Соның
салдарынан үндi елi алғашқыда мұсылмандардың, ал одан кейiн ағылшын
империализмнiң ұзаққа созылған азапты шеңгелiне түстi. Ол аз болғандай
моңғолдардың үстемдiгi кезiнде Үндiстанның көптеген касталары мұсылмандық
жолға көштi. Әсiресе, төменгi касталар ойланбастан-ақ өздерiнiң
мәдениетiнiң дiни негiздерiн өзгертiп жiбердi. Тоқымашылар, саудагерлер,
қасапшылар, тiгiншiлер және т.б. ислам дiнiн қабылдады, ал кейiннен мұндай
жағдай индустар мен мұсылмандар арасындағы күрделi шиеленiстердiң орын
алуына әкелiп соқты.
     Ағылшындардың үстемдiгi кезiнде шетел басқыншылар өз армияларын
солтүстiк Үндiстандағы жоғарғы каста өкiлдерiнен толықтырып отырды: “әскери
касталар” деп аталатын бұл үндiлер өз Отанының жауларына қызмет жасады.
     Индуизм мен буддизмнiң бiр-бiрiмен өзара тығыз байланыстылығына және
олардың үндi-будда мәдениетiнiң басты бағыттары болғандығына қарамастан
олардың өздерiне тән айтарлықтай айырмашылықтары болды, ол ерекшелiктер
олардың әлеуметтiк-саяси бағдарламаларына тығыз байланысты болды. Мысалы,
индуизмде ұлтшылдық сарын басым болып келедi, сондықтан да бұл ағымдағы
фанатик-ұлтшылдар мұсылмандарды мейлiнше жек көредi, ал бұл жеккөрушiлiктiң
елдегi саяси ахуалға тығыз байланысты екендiгiн ешкiм де жоққа шығара
алмас.
     Буддизмнiң касталық құрылыстың мүдделерiн қорғау мәселесiне ешбiр
қатынасы жоқ, сондықтан да болар бұл дiни ағым саяси-әлеуметтiк мәселелердi
шешуде үлкен икемдiлiк танытады. Тiптi кей жағдайда оның ұлт-азаттық және
әлеуметтiк қозғалыстың саяси авангарды дәрежесiне дейiн көтерiлген кездерi
де болды. Вьетнамды жаулап алу әрекетiне қарсылық ретiнде көптеген будда
монахтарының өздерiн өртеп жiбергендiктерiн еске алсақ та жеткiлiктi
сияқты, бiрақ буддизмнiң қоғамдағы саяси-әлеуметтiк мәселелердi шешудегi
мүмкiндiктерi шектеулi болғандығын да естен шығармаған жөн.
     Үндi-будда мәдениетiнiң қойнауында Үндiстанда Махатма Гандидiң (1869-
1948) реформаторлық қозғалысы туындады. Ол бұл қозғалыс барысында өзiнiң
табиғатта әрекет ететiн “махаббаттың өнегелiлiк” заңына ұдайы сүйенiп
отырды. М.Ганди бұл жайында былай деп жазды.” Махаббат заңы бiздiң
санамыздан тыс өмiр сүредi. Табиғат заңдылықтарына сүйенген ғалым қандай
ғажайып жаңалықтар ашса, махаббат заңын өз өмiрiнде үлкен сүйiспеншiлiкпен
қолдана бiлген адам да бұл өмiрде айтарлықтай табыстарға жетерi сөзсiз, ал
кейде ғалымдардың жеткен межесiнен асып та түсуi мүмкiн”[5].
     М.Ганди сатьяграха (“сат”- шындық, ал “аграха” – табандылық деген
мағыналарды бередi) қозғалысының дем берушi, басшысы болды. Ол өзiнiң
iзбасарларының көмегiне сүйене отырып халықты талай ғасырларға созылған
қалың ұйқысынан оятты, Үндiстанда саяси-этикалық қайта құруларды жүзеге
асырудың қажеттiгiн дiни-этикалық тұрғыдан негiздеп, дәлелдеп бердi.
Ендеше, Ганди тарих сахнасына iрi саяси қайраткер ретiнде ғана емес,
сонымен қатар дiни- реформаторлық қозғалыстың беделдi басшысы ретiнде шықты
деп толық сенiммен айта аламыз. Гандидiң бұл қозғалысты ұйымдастырудағы
басты мақсаты - халықты өздерiнiң әдiлеттi iсi үшiн табанды күрес жүргiзуге
баулып, үйрету болды. Ол ондаған жылдар бойы тәуелсiз үндi мемлекетiн құру
мақсатында дхарманы, ақиқатты және күш көрсетпеудi уағыздадаы. Ганди “Күш
қолданбау, әдiлеттiлiк, қайрымдылық жан тазалығы, iзгiлiк сияқты қасиеттер
– ағылшын отаршыларын елiмiзден қуып шығып, қанаушылық пен отаршылдық
бұғауынан босануға толық ммүкiндiк бередi” деген сөздердi жиi қайталайтын.
Бiрақ үндi қоғамын қайта құру мақсатындағы өзiнiң жасампаздық қызметiнде
Ганди өзi де мүлдем күтпеген қиындықтар мен адам жанын түршiктiретiн талай
сұмдық уақиғаларға тап болды. Мәселен, ағылшын империализмнiң арсыз
саясатында ғана емес едi, мәселе үндi халқының өзiнде де болатын. Өйткенi,
бұл кезеңде индустар мен мұсылмандар арасында жан түршiгерлiк қанды
шайқастар басталып кеткен болатын. Бұл қатыгез қақтығыстардың барысында
адам қаны көп төгiлдi, ұлттың бiрлiгi мен мемлекеттiң мүддесi дiни-қауымдық
фанатизiмнiң құрбандығына шалынды. Бiртұтас үндiстан мемлекетi екiге қақ
жарылып, бiр-бiрiне қас екi мемлекет пайда болды (Үндiстан және Пәкiстан).
     Индустар қауымы дiни фанатизiмге жан-тәнiмен берiлiп қана қоймай
әлеуметтiк теңдiкке де жауыға қарады. Қалыптасқан касталық жүйе үндi
азаматтарының мемлекеттiк заң алдындағы теңдiгiн бұзды, ал мұндай келеңсiз
жағдай мемлекеттiң ғана емес, сонымен қатар бүкiл үндi халқының тағдырына
да өз әсерiн тигiздi.
Қоғамдағы қалыптасқан ахуалға байланысты сорақы қылықтар белең алды.
Тiршiлiк иесi атаулыға жамандық жасамауды уағыздаған қайрымды, ақкөңiл
индустар, мұсылмандарды көргенде кiрпiше жиырылып, қатыгездiк көрсетiп,
мүлдем басқаша қарым-қатынастар жасады. Брахман өзiнiң кедейлiгiне
қарамастан басқа касталардың өкiлдерiне өз қызын беруден үзiлдi-кесiлдi бас
тартты. Дiни фанатизм мен касталық дәстүрлер салдарынан туындаған қоғамдағы
келеңсiз мұндай құбылыстар Гандидi қатты толғандырды. Ол “Мен индустар мен
мұсылмандар арасында болып жатқан жыртқыштық әрекеттердiң дәрменсiз куәгерi
болып қалмауым үшiн, Ұлы тәңiрiнiң көмегiн күтемiн” деп жазды[6].
     М.Гандидiң бүкiл саналы өмiрi үндi-будда мәдениетiнiң құндылықтарын
сақтауға, оны заман ағымындағы тағылық әрекеттерден қорғап қалуға
бағытталды. Қалай болғанда да, үндi-будда мәдениетiнiң күш көрсетуден бас
тарту, рухани тазалықты сақтай бiлу, табиғатты құрметтеп, аялай бiлу,
өмiрдi қадiрлеу сияқты өмiрлiк қағидалары еш уақытта да өз мәнiн жоймақ
емес, олай болса бұл мәдениеттiң басты құндылығы да, мәнi де осында болу
керек.
     Үндi өнерi Брахманизмнiң, буддизм мен индуизмнiң дiни-өнегелiк
құндылықтарының тiкелей ықпалымен дамыды. Алғашқы дүниеге келген көркем
шығармалардың мазмұны адамзатты қоршаған дүниенiң мән–мағынасын шындық
тұрғысынан көрсетуге бағытталды. Ведалар да, упанишадтар да көне үндi
тiлiнде санскрит жазылған әдеби ескерткiштер қатарына жатады. Олардың
көркемдiк құндылығы бүгiнгi күннiң талабына да сай келiп отыр.
     Д.Неру үндi халқының көркемдiк мәдениетiн Батыс Еуропа өнерiмен өзара
салыстыра отырып, олардың бiр-бiрiнен басты айырмашылықтарын да атап
көрсетедi.
     Бiрiншiден, үндi халқының көркемдiк мәдениетi дiнмен және философиямен
тығыз байланысты болып келедi. Бұл байланыстардың тамырының тереңдiгi
саншалық, үндi халқының көркемдiк мәдениетiне сай келетiн дiни-философиялық
идеяларды бiлмей тұрып, бұл мәдениетi түсiнiп, бағалау мүмкiн емес. Үндi
мәдениетiнiң қай туындысын алып қарастырсақ та, оларда дiни сарынның бар
екенiн аңғарамыз.
     Екiншiден, үндi өнерi қарапайым шаруаларға өте жақын болып келедi,
өйткенi мәдениеттiң бұл саласының басты мақсаты - қарапайым халықтың
жүрегiне дiни-философиялық идеяларды жеткiзу, карма заңдарын, дхарма
талаптарын түсiндiру болып табылады.
     Үшiншiден, поэзиямен, прозамен, драмамен, музыкамен айналысушы өнер
адамдары өздерiнiң бойындағы қасиеттердi табиғат әлемiндегi құбылыстармен
салыстырады және адамның табиғат әлемiндегi құбылыстармен салыстырады және
адамның табиғатпен, әлеммен өзара үндестiгiн ашап көрсетуге тырысады.
     Төртiншiден, үндi өнерiнiң дамуына құдайларды мадақтауға қарсы
бағытталған дiни парасаттылық ерекше ықпал жасады. Ведалар құдайлар
бейнесiне құлшылық жасауға қарсы болды, ал Будданың мүсiн өнерi мен
кескiндеме өнерi саларында бейнеленуi буддизмнiң дамуының тек соңғы
дәуiрiнде мүмкiндiк болды.
     Б.з. VII- VIII ғасырларында Үндiстанда Эллора үңгiрінде Кайлас
ғибадатханасы салынды және Элефант үңгiрлерiнде Брахманның, Вишнаның және
Шиваның тұлғалары сымбатталып жасалды. Ал, монғолдардың үстемдiгi кезiнде
мүсiн өнерi саласындағы мұндай дәстүрлерге қатаң тыйым салынды. Ислам
дiнiнiң қағидаларына сүйенген атақты Бабырдың ұрпақтары құдайларды
бейнелеуге мүлде қарсы болды. Бiрақ, оның есесiне үндi өнерiнiң басқа
салаларында мәдениет пен өнердiң тамаша туындылары өмiрге келдi. Солардың
бiрi тек қана үндi халқының ғана емес, сонымен қатар бүкiл адамзат
баласының аялы да, қасиеттi ескерткiшi, әппақ мәрмәр тастардан асқан
шеберлiкпен жасалған Тәж-Махал кесенесi.
     Көне үндi әдебиетiнiң асыл мұраларының бiрi – “Махабхаратта” поэмасы
болды. Бұл әдеби туындының басты тақырыбы - құдайға, оның құдыретiне
табыну, оны мадақтау.”Брахман-мәңгiлiк. Ол - ұлы, ол - дана. Ол қай уақытта
болса да қасыңнан табылады” - бұл ойлар поэманың өн бойынан орын алып,
тақырыптың негiзгi арқауына айналған. Конфуцийде, Аристотельде, ал одан
кейiн “Кантта кездесетiн “Өзiң қаламағанды, басқаға да жасама” деген
қағиданың алғашқы рет осы “Махаабхараттада” айтылғандығын кез келген адам
бiле бермейдi.
“Бхагавадгита” – “Махабхраттаның” бiр бөлiмi. Бұл шағын бөлiм өмiрдiң
мәнi туралы терең философиялық толғауларға толы болып келедi. Оның басты
кейiпкерлерi – Брахманның жердегi өкiлi – Кришна мен қайырымды әскер
басшысы Арджуна.
Поэмада Кришна Арджунаға былай дейдi “Бұл дүниеде өлiм деген жоқ,
өйткенi жанның көшуi-өмiрдi мәңгілік, ал өлiмдi қас-қағымдық сәт етедi”.
     Эпикалық “Рамаяна” поэмасының да үндi-будда мәдениетiнде алатын орны
айрықша. Мұнда өзiнiң сүйген қызы Ситаны құтқару жолындағы Рама патшасының
басынан кешкен уақиғалар баяндалады.   Сонымен бiрге, бұл баға жетпес
мәдени мұрада көне замандағы үндi халқының өмiрi кеңiнен сипатталып,
олардың салт-дәстүрлерi, тiршiлiк-тұрмысы туралы құнды мәлiметтер берiледi.
Мiне, сондықтан да болар француздың белгiлi тарихшысы Мишле “Рамаяна”
поэмасы туралы былай деп толғана жазды:”Батысқа қарасам көңiлiм толмайды,
тiптi ежелгi мәдениеттiң ошақтарының бiрi болған - Грекияның өзi де менi
онша қанағаттандырмайды, тұншығып бара жатқандай әсер аламын, өйткенi
олардың идеялары әрi жұтаң, әрi әсерсiз. Ал ұлы Азия мен дана Шығысқа көз
жiберсеңiз, онда менiң жүрегiм, менiң сүйiктi поэмам жатыр. Бұл әдеби
туынды- кең байтақ үндi мұхитымен пара-пар[7].
     Ведалар, упанишадтар, “Махабхаратта” және “Рамаяна” поэмалары үндi
халқының даналық энциклопедиясы болып снслады. Бұл мәдени мұралардың
өмiршеңдiгi - ондағы адам өмiрiне тiкелей қатысты даналық қағидаларға,
тәлiм–тәрбиелiк ойларға, философиялық толғауларға және т.б. толы болуында
болар. Бұл ойымыз дәлелдi болу үшiн көне үндi афоризмдерiнен бiрнеше
үзiндiлер келтiрейiк. “Адам-сәнi даналық, даналық сәнi - тыныштық, тыныштық
сәнi - батырлық, батырлық сәнi - қайырымдылық”. Әйелдердiң мың кемшiлiгi
және үш адамгершiлiк қасиетi бар: “олар-шаңырақты ұстау, ұрпақты жалғастыру
және ерiмен бiрге о дүниелiк болу”. Қонған масаларды қууға жарамайтын иттiң
құйрығынан, пайдаға аспайтын бiлiмдiлiктен не пайда, “Махаббат рахатын
көрмесең денсаулықтан, табандылығың мен ұлылығыңнан не пайда?”, Арыстанды
шатқалда, құсты аспанда, балықты суда ұстауға болады, ал әйелдiң беймаза
жүрегiн еш уақытта да ұстай алмайсың.
     Үндiнiң көркемдiк мәдениетiнде махаббат мәселесi мен әйелдер
табиғатына ерекше орын берiлген. Әйелдердiң жаратылуы жайындағы мифтерде
ойнақылық - мысқылдау сарына айқын аңғарылады. Мына бiр әңгiме осы
пiкiрiмiздi дәлелдей түссе керек. “Еркектi жаратуға бүкiл материалдарды
жұмсап қойғандықтан, әйелдердi жаратуға материал таппай жаратушы Тваштри
құдай қатты сасады. Бiраз ойланғаннан кейiн ол әйелдi жаратудың жолын да,
әйелдердiң бойынан лайық қасиеттердi де табады. Олар: гүлдiң өсiмдiгi,
жапырақтың жеңiлдiгi, сәуленiң құбылмалылығы, желдiң өзгергiштiгi,
бұлттардың жыласы, қоянның жасқаншақтығы, тотының паңдығы, жолбарыстың
қаһарлығы, оттың қызуы, қардың ызғары, балдың тәттiлiгi, алмастың
қаттылығы, жабайы үйректiң ақылдылығы, торғайдың сөзуарлығы, тырнаның
залымдылығы және тағы да басқа қасиеттердi араластырып жасап еркектiң
қолына берген екен”
     Махаббат құдайы Кама мен оның әйелi Рати үндi ақындары мен
жазушыларының ерекше құрметiне бөленген. Карма өмiрдiң қызығын қызықтауға
тыйым салмайды. Тiптi қолдарынан өнер тамған әрi өнерлi, әрi ақылды
“махаббат оттары” куртизанкалармен көңiл көтерудi күнә деп санамайды. У
ғасырда өмiр сүрген үндi ақыны Махараши Вацияна өзiнiң “Кама-Сутра” деген
өлеңмен жазылған шығармасында жыныстық қатынастар мәдениетi, әйел мен еркек
арасындағы қарым-қатыснастар, сезiмдiк рахаттану мен дене сұлулығын
жақсартатын әдiстер мен тәсiлдер кеңiнен сипатталып, баяндалған. Х1Х-ХХ
ғасырларда бұл кiтап Батыс Еуропа елдерiнде кеңiнен тарады және ол бойынша
бiрнеше кинофильмдер түсiрiлдi. Мұндай дiни-эротикалық мазмұндағы
шығармалар ХVII-ХIХ ғасырлар аралығында Үндi елiнде көптеп жазылды. Олардың
авторлары Бихари дала (ХVII ғ.), Чинтамани (ХVII ғ.), Бхаратчандро Рая
(ХVIII ғ.), Рангина (ХIХ ғ. Басы), Джан Сахаба (ХIХ ғ.).
     Буддизмде мұндай эротикалық сарындағы еңбектер жазуға жол берiлмедi.
Мұнда адамзатты қоршаған тiршiлiк дүниесiне көзқарастар былай сипатталады:
“Тiршiлiк иелерiнiң ешқайсысын да өлтiруге болмайды, ұрлық жасауға,
әйелiнiң немесе ерiнiң көзiне шөп салуға болмайды” (монахтарға әйелдерге
жақындауға мүлде рұқсат етiлмедi). Өтiрiк айтуға арақ-шарап iшуге қатаң
тыйым салынды. Бiрақ буддизм джайнизмнiң тағылыққа дейiн жетiп, киiм киюден
бас тартушылыққа дейiн жететiн аскеттiк қылықтарын өткiр сынға алды.
     Үндiстанда театр мен драмалық әдебиет кең түрде дамыды. Ерекше атап
өтетiн бiр жәйт, театр өзiнiң тамырын Ведалардағы гимндер мен диалогтардан
алды. Кришна жайындағы көптеген аңыздарды халық арасында насихаттауда
театрға ерекше орын берiлдi, ал оған Бхаса, Ашвагхоши сияқты аса көрнектi
үндi драматургтерi өз үлестерiн қосты. Әсiресе Ашвагхоши аса iрi үндi
драматургтарының бiрi болды. ол дiни тақырыптарды өз шығармаларының арқауы
еттi. Қытай мен Тибетте кеңiнен тараған, қасиеттi Будданың өмiрiне арналған
“Буддачарита” оның төл туындысы.
     Бiздiң заманымыздың VI ғасырында өмiр сүрген Калидастың шығармашылығы
Батыс Еуропа елдерiне кеңiнен танымал. Ол лирикалық “Облако-вестник” және
“Малявика и Агнимитра”, “Мужеством обретенная Урваши”, “Шакунтала” сияқты
танымал драмалардың авторы.
     “Рамаяна” тақырыбына жазылған “Махабирачарита”, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.