Буддизм мен джайнизм

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе2

ІІ. Негізгі бөлім3

§1. Үндi-будда мәдениетi3

§2. Дін және философия4

§3. Буддизм мен джайнизм7

§4. Үндістандағы мұсылман мәдениеті18

ІІІ. Қорытынды29

ІV. Қолданылған әдебиет30

Кіріспе

Үндістан - адамзат баласының ең көне мәдени ошақтарының бірі. Баға жетпес мәдени қазынаның несі осы бір дарынды халықтың мәдени мұраларын басқа халықтардың мәдени жетістіктерімен ауыстырып алуға болмайтындығын ерекше атап өткіміз келеді. Талай шапқыншылықты басынан өткізсе де өздерінің ешуақытта да басқыншылыққа бармауы, бұл ұлы халықтың ұлттық ерекше қасиеті де болар. Ал осы бір ұлттық ерекшелік - үнді халқының мәдени дамуына өз ықпалын тигізбеуі тіпті мүмкін де емес сияқты. Бірақ өкінішке орай ежелгі үнді мәдениеті жайындағы толық мағлұматтарды тек соңғы кездерде ғана ала алдық. Біздің ғасырымыздың 20-шы жылдарында ғана археологиялық қазба жұмыстарының нәтижесінде палеолит және неолит дәуіріне жататын баға жетпес материалдық мәдениеттің ескерткіштері табылады. Инд өзенінің аңғарында жүргізілген қазба жұмыстары б. з. б. ІХХ мың жылдықтардың өзінен-ақ үнді жерінде мәдениеттің дамуының жоғары қарқында болғандығын дәлелдеп отыр. Б. з. б. ІІІ мыңжылдықтың аяғында қалыптасқан Махенджо Даро (Синд, Пәкістан) және Харапа (Пенджап, Пәкістан) мәдениеттерінің ескерткіштеріне қарағанда ежелгі үнділіктер дәстүрлі тас құралдармен қатар мыстан және қоладан жасалған заттарды да кеңінен пайдаланған.

Біздің курстық жұмысымызда бұл өте күрделі де қызықты тақырыпты толығымен қамту мүмкін еместігін ескере отырып үнді мәдениетінің бастауларына көңіл бөлуді дұрыс деп таптық. Көбінесе мәдениет пен дін, дін мен философия байланыстарына ерекше назар аудара отырып бұл біз үнді елінің мәдениетіне терең бойлап енуді мақсат тұттық. Мүмкін мұндай қырынан қарауымыз біздің жұмысымызды табысты етер, бірақ біз бәрібір де сан салалы үнді мәдениетін толық қамти алмайтынымызды ә, дегеннен-ақ түсіне білуіміз шарт шығар. Сонда да осылай алған бағытымыздан таймай үнді мәдениетін зерттеуді дұрыс деп таптық.

ІІ. Негізгі бөлім

§1. Үндi-будда мәдениетi

Жер шарындағы қасиеттi де, құдыреттi мәдениеттердiң бiрi - Үндi мемлекетiнде қалыптасып өркендеген үндi-будда мәдениетi. Үндi елiнiң ғасырдар бойғы мәдени дәстүрлерi оның талантты халқының дiни-сана-сезiмiнiң қалыптасып дамуымен тығыз байланысты болды.

Үндi жерiне келген арийлер өздерiмен бiрге б. з. б. 2000 жылы шыға бастаған көне мәдени мұралардың бiрi - Ведаларды ала келiп, оны жергiлiктi халықтың арасына кеңiнен тарта бастады. Ведалар дегенiмiз - дiни сарындағы дұғалардың, құрандардың, құрбандық шалу кезiнде айтылатын суреттемелердiң, табиғаттың поэтикалық бейнесiнен хабардар ететiн өлеңдердiң жиынтығы. Үндiнiң атақты жазушысы Рабиндрант Тагор ведалық гимндердi “Халықтың қуаныш-шаттығы мен оның өмiрге деген сүйiспеншiлiгi мен қорқынышының поэтикалық куәгерi” деп өте жоғары бағалаған болатын. “Жаратушы әнi” гимнде бiздi қоршаған дүние былай деп сипатталады. Ең алғашқы кезеңде дүние Хаос жағдайында болды. Бiрақ уақыт өткен сайын адамзат баласының тiршiлiк етуге деген құлшынысы байқалды, соның нәтижесiнде жарық, одан кейiн аспан мен су патшалығы пайда болды. Мiне дәл осы кезден бастап жер бетiнде тiршiлiк қалыптасты, ал құдайлар дүние жаратылғаннан кейiн барып пайда болды.

§2. Дін және философия

Шамамен б. з. б. 6000 жылында қалыптасқан упанишадтар үндi - арийлердiң дiни көзқарастарының дамуындағы басты қадам болып саналады. Өйткенi, упанишадтар адамның iшкi жан дүниесi, оның өмiрiнiң мән-мағынасы, адамды ақиқат пен шындыққа апарар жолдар мен олардың бұл өмiрдегi маңызы, өлiм мен мәңгiлiк ғұмыр жайындағы дiни-философиялық толғауларға толы болып келедi. Ең бастысы - упанишадтарда Бранхман мен атман идеялары кеңiнен көрiнiс тапқан Брахман-абсолюттi шындық, абсолюттi руханилық, бұл дүниеде одан тысқары ешнәрсе жоқ, олай болса бiздi қоршаған ортаның мәнi де осы Брахманда. Ол Атман болса осы жағдайларды ескере отырып - жеке тұлғаны мойындау. Упанишадтар дiни-философиялық ой-сананың дамуына түрткi болды, сөйтiп көп ұзамай-ақ оның алты мектебi қалыптасты.

Үндi-будда мәдениетiне тән қасиет дiн мен философияның өзара тығыз байланысты болып, ұштаса бiлуiнде. Бұл туралы Гегель былай деп жазды: “Үндi мәдениетi - жоғары дамыған сан-салалы құдыреттi мәдениет, бiрақ олардың философиясы дiнмен сабақтас, өзара тығыз байланысты болып келедi. Философия ғылымы айланысатын мәселелердi дiннен де көптеп кездестiруге болады. Сондықтан да болар, ведалар - дiннiң ғана негiзi емес, сонымен қатар философияның да негiзi болып саналады”1.

Бiр-бiрiмен өзара тығыз байланысты, iрi табиғи бірлiкте болуына қарамастан үндi философиясының алты классикалық мектебi де адамның әлемге дүниетанымдық қарым-қатынастарының сан-саласын қамтып, танып-бiлудiң түрлi әдiстерiн қарастырады. Мысалы “миманса” - дiни салт-жораларды түсiндiрумен айналысады және дiни құрбандықтар шалуды жақтайды. Құрбандық шалу - адамның құдай алдындағы өз парызын (дхарма) өтеуi болып саналады онсыз “карманың” құрсауынан адам еш уақытта шыға алмайды. “Карма” бүкiл үндi мәдениетiнде айрықша орынға ие болған. Кең мағынада алғанда карма дегенiмiз - әрбiр адамның тiршiлiкте жасаған iс-әрекеттерi мен оның салдарларының жиынтығы осы арқылы оның болашақтағы тағдыры анықталады ал тар мағынасындағы карма-адамның тiршiлiктегi жасаған iс-әрекеттерiнiң қазiргi өмiрi мен болашағына әсерi.

Кей жағдайларда жоғарыда атап көрсеткен “мимансаны” атеистiк iлiмге де жатқызады өйткенi ол дүниенiң атомдардан тұратындығын мойындайды. Сөйтiп дүниенi материалистiк тұрғыдан сипаттаудың арқасында Құдайды мойынаудың мәнi жойылды.

“Веданта” брахманизмде ерекше орын алады. Тiптi қаншама ғасыр өтсе де оның бүгiнгi таңда да көптеген жақтаушылары бар. ХХ ғасырда Веданта мәселелерiмен үндiнiң ғалымы Вивеканада ал ХХ ғасырда Р. Тогор тiптi мемелекет қайраткерi Д. Нерудiң өзi де айналысқан. Веданта дүниенiң жаратылуын Брахманмен байланыстырады. Бұл күйдi Атман деп атайды ол адамды ажалдан құтқарады. Сөйтiп өлiп тара жатқан тiршiлiк иесi қайтадан жаңғырады.

“Санкхья” материалдық дүниенi де рухани дүниенi де мойындайды. Бұл ағым бойынша материя үнемi қозғалыста және тәуелсiздiк жағдайында өмiр сүредi, бiрақ ешнәрседен бейхабар күйде болады. Рухани дүниенiң енжарлығы басым бiрақ бұл жерде саналылық басымдылық танытады. Ендеше материя мен рухты яғни “соқыр” мен “ақсақтың” бастарын бiрiктiрсе олардың бойындағы кемшiлiктер мүлде жойылады, сөйтiп бұл дүниеде жаңа құбылыстар пайда болады адам бейнесi қалыптасады. Оның тәндiк болмысына қайғы-қасiреттер жазылған ал одан арылу үшiн руханилылық материалдықтан бөлiнуi шарт. Бұл - өмiрге келу мен өлiмдер тiзбегiнiң торынан шығып нағыз бостандық пен әдiлеттiлiкке жету жолы. Санкхья будда дiнiнiң идеялық жағынан қалыптасуына да үлкен ықпал жасады. Осы бiр орайда иогтардың ерекше рухани жағдайға жетудiң өзiн-өзi шектеу /аскетизм/ және қалыпты жағдайдан мүлде басқаша көңiл күйде болу және т. б. жатады Үндi поэзиясының тамаша туындысы “Махабхараттада” санкхья iлiм мен иог тәжiрибелерiн өзара байланыстырып бiрiктiру қажеттiгi атап көрсетiледi. Иогта психикалық белсендiлiктi шектеп басу тәсiлдерi мен кез келген ақыл-ой қызметiн тоқтату әдiстерiн қолдануға ерекше назар аударылады. Демек иогтардың шынайы дарындылық қасиеттерi мен құдыреттен басым түсу қабылеттерiнiң сыры осы бiр жағдайларға да байланысты болып келедi.

“Ньяя” логика заңдарына сүйенедi. Оны ұғынып-бiлу адамның жан дүниесiн тазартуға себепкер болатын ой-пiкiрлердiң қалыптасуына көмектеседi. Ньяя негiзiнен брахманизмнiң соңғы жүйесi - вайшешикаға жақын болып келедi.

“Вайшешика” адам өмiрiне пайдалы шындықтың алты түрiн көрсетедi (субстанция сапалылық iс-қимыл (карма), жалпылық, ерекшелiк, мәндiлiк) . Вайшешика бойынша, физикалық дүние атомдардан тұрады және ол мәңгiлiк болып саналады. Бiрақ физикалық дүние атомдардан тұрғанымен, оның басты қозғаушы күшi карма заңдарына сәйкес әрекет ететiн құдай болып саналады.

Брахманизмде о дүниемен салыстырғанда адам өмiрiнiң өткiншi екендiгi және оның мәнсiздiгi туралы идеялар басты орын алған. Адамның о дүниедегi тағдыры оның бұл дүниелiк ғұмырындағы адамгершiлiк iс-әрекеттерiне байланысты. Ендеше, бұл дүниеде күнәкар болғандар атап айтқанда адам өлтiрушiлер - жыртқыш аңдарға, ет ұрлаушылар - қаршығаға, астық ұрлаушылар - сабауқұйрыққа, брахманды өлтiрушiлер - ит пен есекке, ал маскүнемдiкке салынған немесе ұрлық жасаған брахманның өзi де сарыбас жыланға айналады. Брахмандарды сыйлап - құрметтеу, күншiл болмау, адамның өзiн-өзi ұстай бiлуi, мейiрiмдi болу және т. б. қасиеттер қоғамның әрбiр мүшесiнiң өз орнын табуына мүмкiндiк беретiн басты шарттар болып саналады.

Б. з. б. VI ғасырда үндi елiнде, кейiннен дүниежүзiлiк дiнге айналған, будда дiнi қалыптаса бастады. Оның негiзiн қалаушы ханзада, кшатрийлер варнасына жататын Будда болады. Оның шын аты-Сиддахартха, ал оның анасы әйел патша Майя едi. Ұлы ханым Майяның шапағаты жер жүзiне тарады, оның жүрегiнiң тазалығы, өз-өзiне сенiмдiлiгi, парасаттылығы мен салмақтылығы, бұл қасиеттi ананың қадiр-қасиетiн арттыра түстi.

§3. Буддизм мен джайнизм

Буддизммен қатар джайнизм ағымы да дами бастады. Оның негiзiн қалаушы - Махавира (Вардамана) болады. Бұл сектаның жолына түсушiлер кармадан азат болудың басты құралы ретiнде-аскетизмдi насихаттады. Нағыз джайнистердiң фанатизмiнде шек болмады. Олар бұл өмiрдiң барлық рахатынан саналы түрде бас тартты, басқаны былай қойғанда, олар өмiрлерiнiң соңғы сәттерiнде тамақтанудан да бас тарты. Джайнизм брахманизммен ымыраға келудiң арқасында осы уақытқа дейiн үндi мемлекетiнiң қоғамдық-саяси өмiрiнде өз ықпалын сақтап отыр. Махавираның жолына түскендер негiзiнен-саудагерлер болды.

Будда өзiнiң дiни уағыздарында брахманизидi де, джайнизмдi де сынға алады. Брахманизмдегй байлық пен сән-салтанатты өмiрге бойұрушылық.

Ал джайнизмдегi аскетизм Будданы қанағаттандырмады, сондықтан да ол орталық меженi қалап алады. Ол өзiнiң негiзгi дiни көзқарастарын «Бенарес уағыздары» атты еңбегiнде жүйелi түрде баяндап бердi. Онда былай делiнген: “Рухани тiршiлiгi таза адам бұл өмiрде екi нәрседен арасын аулақ салу керек. Оның бiрiншiсi - сауық-сайран мен думанды қызыққа толы өмiр, бұл адамның рухына қарама-қайшы келетiн бишаралық, өткiншi өмiр, ал екiншiсi - ерiктi түрде қалап алынған азапты, қатыгез өмiр, бұл өмiрде мәнсiз, мағынасыз. Рухани дүниесi бай адамдар өмiрдiң аталған екi жағынан да өздерiн алшақ ұстағандары жөн. Ең бастысы, адамдар танымға, бiлiмге бастайтын, олардың ақыл-ой өрiсiн кеңiтетiн дұрыс жолға түсулерi қажет”2. Бұл жол тармақтары көп сегiз салалы жол. Олар адал, сенiм, әдiл шешiм, шындық сөз, шындық өмiр, шыншыл ұмтылыс, шындықпен еске алу және адамның өз бойындағы қасиеттерiн үнемi байыту болып табылады.

Буддизм бойынша, өмiрдiң азаптары жайындағы қасиеттi шындық мынадай: өмiрге келу - азап, көздеген мақсатына жете алмау - азап. Ал аталған осы азаптардан құтылудың басты жолы - сегiз салалы қасиеттi өмiр жолын таңдап алу.

Будда iлiмi адам бойындағы iзгiлiк, адамгершiлiк қасиеттердi одан әрi дамытуды насихаттайды. Онда былай делiнген: “Бұл дүниеде өшпендiлiкпен жеңуге болмайды, адам ашу-ызасын ақылға жеңдiрiп, зұлымдықты қайырымдылықпен ауыздықтауы қажет. Ұрыста мың адамды жеңiп шығуға болады, ал нағыз жеңiс адамның өзiн-өзi жеңiп шығуы болып табылады”.

Будда дiн жолына шын берiлген адамдарды төрт қағиданы мүлтiксiз орындауға шақырады. Олар: зұлымдықтың алдын алу, зұлымдық пен қатыгездiкке жол бермеу, iзгiлiк пен қайырымдылыққа даңғыл жол ашу, адамгершiлiк қасиеттердi батыл қолдау.

Будда iлiмi үндi халқының сүйiспеншiлiгiне бөленiп, кең қолдау тапты. Будда өз шәкiртiне арнаған сөзiнде былай дейдi: “Сендер бұл iлiмдi дүниежүзiнiң барлық елдерiне таратыңдар. Оларға кедейлер мен бұл өмiрден жәбiр көрушiлердiң, байлар мен тектiлердiң бiрдей екендiгiн, күндердiң күнiнде үндi қоғамындағы барлық касталардың осы дiннiң ту астына бiрiгетiндiгiн халыққа түсiндiрiңдер. ” Шындығында да, будда дiнiн әлемнiң көптеген халықтары мен қоғамның түрлi топтары шын ықыластарымен қабылдады. Адамзат дүниесiне, адамға және оның жасампаздық iс-әрекеттерiне құрметпен қарап, зорлық-зомбылық пен қатыгездiктерден бас тартуға шақырып, адамгершiлiк пен iзгiлiк принциптерiн алға тартқан бұл дiн Үндiстан мен Қытайда, Тибет пен Жапонияда, Непал мен Тайландта, Цейлон мен Вьетнамда, Монғолия мен Камбоджада кеңiнен тарап, миллиондаған халықтың құрметiне бөленедi.

Будда дiнiнiң кеңiнен таралуы жағдайында оның екi тармағы өмiрге келдi. Оның бiрiншiсi - Махаяна, Бирма мен Тайландта, ал екiншi тармағы - хинаяна Цейлонда қалыптасты. Махаянаның қалыптасып, дамуына ерекше еңбек сiңiрген Нагарджуна болды. Будда дiнiнiң бұл саласында Будда құдай дәрежесiне жеткiзiлiп, оған құдайдай табыну уағыздалды. Ендiгi жерде адамдардың барлық саналы iс-әрекеттерi Буддамен байланыстырылды. Мұндай жағдай, брахманизмге бiлдiрiлген үлкен құрмет болатын, сөйтiп буддизм үндi халқының бұрыннан қалыптасқан дәстүрлi дiндермен одан әрi жақындаса түстi.

Қытайда будда дiнiнiң идеялары б. з. б. 1- шi ғасырды тарай бастады. Будда дiнiмен бiрге Қытайда үндi өнерiнiң де ықпалы күшейе бастады. Ол Қытай ғана емес Кореяға, одан әрi Жапонияға да қанатын кең жайды.

Тибетте буддизм ламаизм түрiнде қалыптасты. Ламаизм бойынша жоғарғы шiркеу қызметкерлерi құдайдың сүйiктi құлдары болып саналады, ал монахтар (ламдар) дiндер адамдарға ұстаздық етумен айналысады.

Қытайда буддизм конфуцийлiк-даосистiк дiнмен қатар өмiр сүрдi. Буддизм мен даосизмнiң өзара ұштасуының нәтижесiнде дзэн-буддизм ағымы пайда болды. Сыртқы дүниенi менсiнбеушiлiк, жеке бастың мәселелерiне баса назар аудару, индуидаизм бұл ағымның басты белгiлерi болып табылады.

“Дзэн-буддизм” кейiннен Жапонияға да тарай бастады. Жауынгер-самурайлардың ықпалымен бұл iлімде әскери өнерге айрықша мән берiлiп, ал адамның жан-жақты жетiлуiнiң тез жүзеге асырылатын төте жолы деп тұжырымдалды. ХХ ғасырдың ортасына қарай дзэн- буддизм Батыс Еуропа елдерiне де тарап, өзiнiң өмiршеңдiгiн байқата бастады.

Жоғарыда атап көрсеткенiмiздей, махаяна үндi халқының дәстүрлi дiни наным-сенiмдерiне өте жақын болып шықты. Әрине, буддизмнiң пессимистiк сарыны үндi халқына ұнаған жоқ, шындығында, халыққа брахманизмнiң жарқын идеялары одан гөрi жақындау болатын. Бiрақ, бұл жағдайға қарамастан үндi қоғамы буддизмнен де мүлде бас тартқан жоқ. Сөйтiп буддизм мен брахманизмнiң бiраз қағидаларының өзара сабақтастығының нәтижесiнде жаңа индуизм ағама пайда болды.

Өкiмет тарапынан барынша қолдау тауып, қаншама шiркеулер тұрғызып, үндi қоғамында айрықша беделге ие болған будда дiнiнiң өз позициясын (беделiн) ешбiр қарсылықсыз индуизмге бере салуын қалай түсiндiруге болады екен ? Бұл сұраққа мәндi жауап беру үшiн будда дiнiнiң рухани дәстүрлерiн әлеуметтiк негiздерiмен толығырақ танысуымыз қажет. Үндi елiне келген арийлер варналарға бөлудiң (брахмандар, кшатрийлер, вайшьилер және шудралар) негiзiн қалады, ал құлдар мен шетелдiктер варналарға кiрмедi. Варналарға бөлу - үндi қоғамының негiзi болып табылатын село қауымының беделiн бұрынғыдан да көтере түстi. Оларды ақсақалдар басқарды, қауымдар өз iштерiнде туындаған мәселелердi өздерi шештi және өкiметке белгiлi бiр мөлшерде салық төлеп тұрды. Өкiмет тарапынан болатын озбырлықтардан оларды қатаң дiни наным-сенiмдер, салт-дәстүрлер және т. б. қорғап қалып отырды. Мұндай қауымдар шаруашылығы- натуралдық шарушылық болды, онда жалдамалы еңбек кеңiнен қолданылды. Қауымдар өмiрiнiң тұйықтық сипатта болуы, олардың саяси қақтығыстар мен толқулардан тысқары қалуларына себепкер болып отырды. Қауым басшылары өзгерiп отырғанмен, қауым тiршiлiгiнiң қаймағы бұзылмады. Бұл жайында Д. Неру былай деп жазды: “Үндiстанның саяси құрылымының негiзi - өзiн-өзi басқаратын село қауымы болды. Қоғамдағы өзгерiстер бұл құрылымға iшiнара өзгерiстер енгiзгенiмен, оның тамырына балта шаба алмады. Ел билеушiлерiнiң бiрде бiреуi село қауымының құқығын бұза алмады және оларға берiлген жеңiлдiктердi орындауға мәжбүр болды”3.

Мемлекеттiң басшылық орындарында кшатрийлер отырды, бiрақ олардың билiгiн селолық қауымдар дер кезiнде тежеп отырады. Әрi дiндар, әлi бiлiмдi брахмандар кшатрийлерден жоғары тұрды және қоғамда үлкен роль атқарды. Демек, брахмандар да, кшатрийлер де өз варналарында қалды. Брахманның жанұясында өмiрге келген жас сәби брахман болып қала бердi, өйткенi ол ешуақытта да кшатрийге айнала алмады. Касталық құрылыс жүйесiнiң келесi өкiлдерi вайшьилер (диханшылар, қолөнершiлер мен саудагерлер) - және шудралар (жалдамалы жұмыскерлер, жалшылар) болды. Осы аталған төрт варна Үндiстанның касталық құрылысының негiзiн қалады. Ал Үндiстанға қоныс аударып келген түрлi халықтардың өкiлдерi бұрынғы касталарды толықтырып отырды, немесе өздерiнiң дербес касталарын құрды. Мысалы кәсiптерiне сәйкес тас қалаушылардың, ұсталардың, терi илеушiлердiң касталары құрыла бастады.

Касталық құрылыс жағдайында қалыптасқан ережелердi мүлтiксiз орындау талап етiлдi. Мысалы касталар арасында үйленуге қатаң тыйым салынды, тiптi түрлi касталар өкiлдерi дастархан басында бiрге отырып тамақ та iше алмайтын болды.

“Буддизм” осы касталардың iшiнде кшатрийлердiң дүниетанымы ретiнде қалыптасты, сондықтан да болар брахмандардың озбырлықтарынан зардап шеккен қарапайым халықтың басым көпшiлiгi кшатрийлердi батыл қолдап отырды. Осы орайда село қауымдарының буддизнiң әлсiреуiне себепкер болғандығын атап өтпеске болмайтын сияқты. Буддизм мен джайнизмнiң күштемеу прнциптерiне ерекше көңiл бөлiнуiнiң арқасында диханшылыққа деген көзқарас өзгере бастады. Бiр кездерде үндiлер мен арийлердiң мақтанышына айналған егiн шаруашылығының қоғамдағы ролi төмендедi, соның салдарынан шаруашылықтың бұл саласымен айналысушы диханшылар қоғамдық өмiрде төменгi сатыдан орын алды. Сөйтiп, селолық қауымдар ешбiр дiни соғыстарсыз, айтарлықтай қарсылықсыз буддизмнен индуизмге бет бұра бастады. Бiрақ, олар будда дiнiнiң көптеген дiни-адамгершiлiк қағидаларын өз бойларында сақтап қалды.

“Индуизм” - бiр-бiрiнен тәуелсiз бiрнеше дiни наным-сенiмдерден тұратын дiни-мәдени ағым. Оның негiзiнде - Брахманға, Вишнуға, Шиваға табыну мен тантризм жатыр. Осылардың iшiнде Вишну мен Шиваның мерейi үстем болды.

“Вишну” - адамдардың адал қамқоршысы, көмекшiсi. Ол адамдарды зұлымдықпен қатыгездiктен қорғайды, оларды қауiп-қатерден сақтайды және адамдарға шындықты жариялап отырады. Ал оны жүзеге асырушы Будда. Сөйтiп, Будданың беделi көтерiлiп, Құдай дәрежесiне жеткiзiлдi.

“Шива”- қатал да, қорқынышты құдай. Оның үш көзi бар, денесiне жыландар жабысқан, мойнында - бас сүйектер. Шива - өнер мен ғылымның, салтанатты өмiр мен махаббат сайранының құдайы.

Үндi халқының санасындағы құдайлардың басқа дiндердегi (христиан, ислам) құдайлардан басты айырмашылығы - олардың Жер бетiндегi тiршiлiктiң қайнаған ортасында болуы және оған белсене араласуы болып саналады. Вишнудiң әйелi Лакшми әсемдiк пен бақыт құдайы, ал Шиваның әйелi Кали қырып-жою мен өлiм құдайы.

Үндi-буда дiнiндегi бұл дүниеге көзқарастар қарама-қайшылықтарға толы болып келедi. Будда дiнiнде ғана емес, тiптi сансарлардың өзiнде де өмiрдiң қайғы-қасiретке, жамандық пен жауыздыққа және тағы да басқа келеңсiз көрiнiстерге толы екендiгi жан-жақты сипатталады. Үндi-будда дiнiндегi адамдар төрт этикалық нормаларды негiзге алу қажет Олар дхарма, артха, кама және мокша.

“Дхарма” - будда дiнiндегi моральдық заңның басты бөлiгi болып есептеледi. Үндiлердiң қасиеттi кiтаптарында /смрити/ дхарманың тiзiмi, яғни түрлi касталардың мiндеттерi мен функциялары атап көрсетiлген. Касталық жүйеде бұл парыз-мiндеттерден ауытқуға жол берiлмейдi.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.