Адамзат рухани мәдениетінің мақтанышы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе 1
1. Мәдениет — адам дамуының өлшемі 2
2. Мәдениет пен өркениет 8
3. Мәдениет және қоғам 9
Қорытынды 11
Қолданылған әдебиеттер 12

Кіріспе

Егемендiкке қол жеткiзген тәуелсiз мемлекетiмiздегi қоғамдық-тарихи
әлеуметтiк саяси жағдайларға байланысты болып жатқан өзгерiстер барысында
туындап жататын қайшылықтарды шешу, өз жолын, өз идеяларын нақтылау мен
дамыту, дүниетанымдық қағидаларымызды айқындау, ұлттық сананың өсуi,
мәдениеттiң қайта өрлеуi, халықтың рухани бастауларына көңiл аударуы және
үзiлiп қалған идеялық жалғастылықты iздеу, толықтыру, жаңа қоғамдағы жеке
адамдардың нақтылы әрекеттерi мен қоғамдық ойларын жаңылмай саралау кезiнде
біздің халық ойшылдарының философиялық ойлары, өмiршең идеялары маңызды да
қажеттi терең де соны толықтыру болмақ.
Міне осы өткен он үш жыл ішінде біздің ғалымдар қазақ мәдениетінің
бастауларын, оның дамуы мен келешегін зерттеуге ден қоя бастады. Мен осы
жұмысымды жазу барасында солардың көлемді еңбектеріне сүйендім.
Мәдениет пен философия біте қабысып жатқан ғылым салалары екені бұл
күндері даусыз болып отыр, сондықтан олардың ара-жігін ажырата отырып
мәдениетке философиялық тұрғыдан талдау жүргізу біршама қиын әрі күрделі
мәселе болғанымен мен үшін берері мол тақырып.

1. Мәдениет — адам дамуының өлшемі

Мәдениет философиялық ой-толғамның аса маңызды, терең теориялық мәнді
ұғымдарының бірі. Қоғам өмірінің түрлі салаларына байланысты мәдениет ұғымы
жиі пайдаланылады. Сонымен қатар адамзат тарихын зерттеушілер де мәдениет
мәселесін қамтымай дұрыс пайымдаулар жасай алмайтынын ескерте кету керек.
Қысқасы, бұл ұғым саналы іс-әрекет жемісін даму процесінде көрсетуге
бағытталған. Әрбір тарихи дәуірдің өзіндік мәдениеті бар. Сол сияқты әрбір
халықтың өзіне ғана тән мәдени дәстүрлері болады. Бұдан мәдениеттің көп
түрлілігі ондағы жалпылықты, әмбебаптықты терістейді екен деген қорытынды
тумайды. Керісінше, мәдениеттің нақтылы тарихи түр алуы оның мазмұнының
күрделілігін және ондағы жалпылық ерекшеліктің диалектикасын білдіреді.
Көпшілікке арналған әдебиетте мәдениет мәселесін руханилық, көркемдік
салаларымен байланыстыра қарау басым. Шындығына келсек, мәдениет адам
әрекетінің, саналы қызметінің көрінісі. Олай болса, сол әрекет қызмет
нәтижелері де мәдениет дәрежесін паш етеді. Басқаша айтқанда, адам адам
болу үшін еңбек құрал-жабдықтарын жасауы қажет. Міне, сол алғашқы еңбек
құрал-жабдықтары ежелгі мәдениет ескерткіштері болып табылады. Материалдық
өндіріс бір қалыпта қала бермейді. Өндіріс қажеті оның дамуын, жаңаша
қалыптасуын, күрделіленуін туғызады. Материалдық әрбір жаңа белес
мәдениеттің де жаңа, неғұрлым жоғары деңгейге көтерілуін білдіреді, яғни
мәдениет ұғымының қоғамдық — гуманитарлық білім шеңберін кеңейтіп, кең
саланы қамтитындығын айту керек. Бұл арада материалдық мәдениеттің адам
тарихындағы ерекше ролін арнайы бөліп айтуымыз, мәдениеттің адам
проблемасымен тығыз байланыстығын естен шығармау қажет екендігіне көңіл
аудару болып отыр.
Материалдық мәдениет құрамына еңбек құрал-жабдықтары мен өңделген
еңбек заттары жатады. Олардың мазмұны мен формасы мәдениеттің даму сатысын
көрсетеді. Сондықтан мәдениеттегі өткеннің, бардың, болашақтың сабақтастық
байланысын тани білу қажет. Өткен біржола жогалып кетпейді. Ерте дүние
философия өкілдері, қайта өрлеу дәуірінің ойшылдары, жаңа заман
идеологтары, XIX ғасырдағы рухани дүние алыптары өздерінің шығармаларымен
қазіргі күнге қызмет етіп отырғанына ешкім күмәндана алмайды. Сол сияқты
біздің дәуіріміздегі мәдениетте болашаққа ұмтылған, әлемдік мәселелерге
тура қатысымен гуманизм салтанатының жер бетінде кең орнығуына ат салысуда.
Бұл процесс рухани саланы ғана қамтымайды.
Мәдениет негізі — еңбек. Еңбек неғұрлым күрделенген сайын мәдениет те
жаңа сипат алып отырады. Алғашқы еңбек бөлінуінен қазіргі кезеңге дейін
еңбек материалдық өндіріс мәдениетін жетілдірудің негізі болып келеді. Егер
садақ пен жебе бір кезде адамның табиғатпен байланысындағы төңкерістің
куәсі болса, бүгін ғылыми-техникалық революция жетістіктері де өндірістегі
жаңа техника мен технология да материалдық мәдениеттегі төңкерісті
білдіреді.
Мәдениет адамсыз болмайды. Адам дамуы мәдениетке байланысты. Тек осы
өзара тәуелділікті анықтай алғанда ғана, мәдениеттің адамзат тарихындағы,
адам өміріндегі орнын түсінуге болады.
Мәдениет тарихи процестермен ұштасып жатады, сол тарихи процестердің
тікелей туындысы болып табылады. Сонымен бірге мәдениеттің бір ерекшелігі
оның өз бойында сабақтастықты терең сақтай білуінде.
Мәдениетті түсіну үшін тарихи дәуірді білу қажет, оның өндірістік
қатынастары қандай болғанын айқындау қажет, өмір салты, рухани дүниесі
қандай ерекшеліктермен анықталатынын ажырата білу қажет. Олай болса
мәдениетті адам әрекетінен, оның өзгертуші қызметінен бөліп алу мүмкін емес
екен.
Өткен уақыт мәдениеті — халықтық мұра, ол адамның өзі, оның өскен
жолы, болашағы. Сондықтан бұрынғы мәдениет тумаларын қазіргі сана дәрежесі
негізінде, қоғамның осы заманғы қалпына сәйкес бағалау диалектикалық
ойлауды қажет етеді. Жасыратыны жоқ, шынайы тарихтың басым уақыты дін
ықпалында өтті. Ол дәуірлердегі мәдениет ескерткіштерінің барлығы дерлік
діни тағылымдарды басшылыққа алған. Орта ғасырда, қайта өрлеу заманында
жазылған шығармаларда, Таураттың мазмұнында аңыз-миф көп. Солай екен деп
олардан ат-тонын ала қашушылар олардың адамдық, гуманистік мәнін түсінбей,
мәдени мұраны мирасқор ретінде қабылдай алмаушылар. Бұл шығармаларды діни
ұйымдар біздікі дегенмен оларды діни руханилық ескерткіші деп қарай
алмаймыз. Олар халықтық шығармалар, болашаққа, адамға деген сеніммен
жазылған. Адамзат рухани мәдениетінің мақтанышы. Қазақ халқының ескіден
келе жатқан ресімдерінің барлығын діни деп атай алмаймыз. Дін мотиві бар
екен деп Бұқар жырау толғауларынан, атеистік дүниетанымды Ыбырайдан,
шығармаларында құдайға сенгендік желісі байқалады деп Шәкәрімнен бас
тартсаң, біз өз мәдениетімізді кедейлеткен болып табылмаймыз ба? Әрине
соқыр сенім емес, ескінің етектен алатын көріністеріне құлшылық ету емес,
жекелік рухани белсенділік адам мәнін түсінуге көмектеседі. Бүкіл тарих
бойы адам баласы соған ұмтылған, еркін болуды көксеген, өзіне-өзі сенуді
мәдениеті дамыған сайын күшейте түскен. Байқасақ, мәдениетті қоғамдық
дамудан бөліп алуға болмайды екен, өйткені мәдениет сол дамудың көшірмесі,
бейнесі, белгілі мағынада болашағы да. Жаңа тарих дәуірі кейбір антикалық
ойларды қайта жаңғыртып, мәдениет дамуына тиек етті. Солардың бірі
мәдениетті табиғи ортамен байланыстыра қарау. Оған мысал ретінде Д. Дефоның
Робинзон Крузо романындағы Робинзон образын келтіруге болады.
Мәдениет қандай түр алса да адамдық мазмұнда болады. Тек өзгертуші,
жасаушы субъект ретінде ғана адам мәдениетті қабылдайды, дәлірек айтсаң,
тарихи процестердің субъектісі болып табылатын адамның қоғамдық,
материалдық және рухани қызметінің барлық саласы мәдениет деген жалпы ұғым
арқылы түсіндіріледі. Бұл тарихты материалистік тұрғыдан түсінуге сай
келеді.
Мәдениеттегі адам қызметі өзінің объективті мазмұнымен анықталады.
Қандай мәдениет көрінісін алсақ та біз белгілі тарихи жағдайларга
байланысты жарық көрген адам қызметінің нәтижесін мақтан етеміз (тіпті
ондай қуаныш болмаса да, еңбек жемісін мойындауға мәжбүр боламыз). Мәдениет
көрінісін өткінші, бүгін бар да ертең жоқ деп қарауға болмайды. Тарихи
сабақтастықты ақиқат деп қараушы әрбір адам мәдениеттегі шындықты
әлеуметтік қажеттіліктер туған шындық деп бағаламай тұра алмайды.
Мәдениет ерекшелігі — ол тек объективті шындық қана емес, өзінің шығу
тегі жағынан ол субъективті мазмұнды. Мәдениеттің материалдылығының өзі,
оның шығу көзі адамға байланыстылығында. Адамның өмір сүру тәсілі және
объективті қызмет негізінде ғана мәдениет материалдық сипат алады. Маркстің
сөзімен айтқанда, мәдениет туындысы өз тұрмысынан затталған адам мәні. Бұл
айтылғаннан мәдениеттің дайын зат ретінде, заттық форма ретінде өмір
сүретіндігін қорытындылауға болады. Шынында да, материалдық мәдениет
өндіріс құрал-жабдықтары, архитектуралық мұралар арқылы білінсе, рухани
мәдениет кітаптар, қолжазбалар, қылқалам шығармалары арқылы мәлім болады.
Зат мәдени бағаға ие болу үшін ең алдымен адамдық сипат алу керек.
Кең мағынада мәдениет адамдардың өндірістік қызметінің барлық
салаларын қамтиды, өйткені еңбексіз адам тарихи процеске қатыса алмайды.
Тар мағынада мәдениет кәсіптік мамандығы бар адамдардың, немесе кәсіптік
одақтардың қызметі арқылы баянды болады. Бұл екі тұжырым да сенімді. Мәселе
— қай уақытта, қандай жағдайға байланысты мәдениет туралы әңгіме
қозғалуында.
Адам қызметінің қажетті жағдайы ретінде табиғат пен қоғам адамның
мәдени болмысының көрініс формалары болып табылады, өйткені тек табиғи және
қоғамдық ортада ғана адам өзінің күрделі адамдық қасиетін білдіре алады.
Сонымен бірге табиғат қандай болсын мәдениеттен бұрын болады, мәдениеттің
пайда болып, дамуының алғышартты ролін атқарады. Табиғат пен мәдениет
бірлігі шартты, олар бір-біріне қарсы емес, қайта мәдениеттің дамуына
табиғат әсерін тигізсе мәдениет өз кезегінде табиғаттың мәдени түр алуына
жағдай туғызады.
Табиғат пен мәдениет тек бара-барлықта болмайды. Олардың терең мәнді
айырмашылықтары да бар. Табиғат мәдениеттен бұрын, адам еркіне, санасына
тәуелсіз пайда болған, ал мәдениет — адамдар қызметінің жемісі, олардың
қажеттіліктерін өтеуге негізделген, бірақ бұл үстіртін сипаттама ғана.
Табиғат пен мәдениет арақатынасын анықтау үшін ең алдымен қоғамдық
қатынастар дәрежесін білу қажет.
Табиғат пен мәдениет арақатынасының өз тарихы бар, ол бұл екеуінің
ажырамас бірлігін мойындамай түсінуге болмайтын жай. Шынында, табиғат
мәдениет дамуының алғышарты бола отырып, көп жағдайда сол мәдениет
көріністерінің табиғи процестерге тікелей араласуынан немесе көркейіп,
немесе тұншыға құлдырауы мүмкін. Табиғат пен мәдениет арақатынасын шешкенде
табиғатқа деген қамқорлық, мейірімділік естен шықпау керек. Ол ұмытылса,
мәдениет деген мәдениетсіздіктің, табиғатқа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.