Шыңырауды штангасыз сораптармен пайдалану
Жанаөзен кенорны жағдайындағы мұнай өндірісінің сапа менеджмент жүйесі
элементін талдау.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. Өзен кенорны туралы жалпы түсінік.
2. Өзенмұнайгаз басқармасы және оның ұйымдастырулық құрылымы.
3. Ауданның мұнайлығы.
4. Негізгі пайдалану қабаттары, олардың геологофизикалық сипаты.
2. Өзен кенорындағы мұнайды өндіру әдістері мен құралдары.
2.1 Шыңырауларды атқылау әдісімен пайдалану.
2.1.1 Атқылау шыңырауының жабдығы.
2.2 Шыңырауларды газлифттік әдіспен пайдалану.
2.2.1 Газлифттік шыңыраулардың жұмыс сызбасы .
2.2.2 Газлифттік шыңырау жабдығы.
2.3 Шыңырауды тереңдік сораптармен пайдалану.
2.3.1 Тереңдік сораптық шыңыраулардың жұмыс істеу принципі.
2.3.2 Тереңдік сораптар.
2.4 Мұнай кеніштеріне жасанды әсер ету әдістері.
2.4.1 Қабат қысымын сақтау әдстері.
2.4.2 Қолданылатын жабдықтар.
3. Мұнай өндірісінде қолданылатын құралдардың нормативтік
техникалық қамтамасы.
3.1 Штангалық сорап.
3.1.1 Техникалық тізімі.
3.2. Теңселмелі станок. 7СК8-3,5-400Ш
3.2.1 Техникалық тізімі.
3.3 Шыңыраулық сораптар.
4. Нормативтік құжаттарды дайындау.
4.1 Мекеменің стандарттары, техникалық қызмет көрсетулері.
4.2 Өндіріс құралдарының сапасының уақыт мерзімі.
5. Сапа менеджмент жүйесін енгізу бағытында іс-шаралар.
5.1 Қауіпсіздік іс-шараларында және нормативтік құжаттарды
дайындау.
5.2 Қондыру тәртібін белгілеп, нормативтік құжат дайындау.
5.3 Іс-шара нұсқаларындағы жасалатын жұмыстар. (акт
толтырылады)
6. Эканомикалық бөлім.
7. Техникалық реттеу.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Кез-келген кәсіпорынның істерінің сәтті жүруі ең алдымен өнімнің
сапасының сәйкес болуын қамтамасыз етумен байланысты. Бұл шындық жаңа
емес, адамдар арасындағы сауда-саттық қатынастардың басынан-ақ белгілі.
Бірақ сапа термині қазіргі жағдайларда кең мағынада қолданылады – бұл
ьұтынушы ұсынылған тауарды қандай түрде көргісі келетіні, қандай бағамен,
қалай буып-түйілгені, сондай-ақ, тұтынушыға қалай қызмет көрсетілуі және
тағы басқалар. Енді тек өнім сапасы ғана емес, кәсіпорынның жалпы сапасы,
қажетті нәтижеге жетуі немесе басқа сөзбен айтсақ сапа жүйесі туралы сөз
айтылады.
Жаңа заман, қоғамның жаңа қажеттіліктері, сауда шекарасын кеңейту
сапа, қоршаған ортаны қорғау немесе еңбек қауіпсіздігі сияқты
кәсіпорындардың жұмыс аспектілерін басқарудың біріңғай, бәріне ортақ
ережелерін жасауды қажет етеді. Қазіргі кезде мұндай ережелер болып барлығы
қолдаған ISO халықаралық стандарты саналады. Бірақ олар кез-келген жүйе
сияқты өндірістің мықты негізінде қалануы тиіс.
Өзен мұнай өндіру өнеркәсібі–мұнай өндірілетін бірден бір өнеркәсіп.
Мұнда бірізді нұсқалы технологиялық сызбанұсқа іске асырылады. Өндірістің
шикізат базасы көптеген қышқыл, парафин, асфальт және смола сияқты
қоспалары батыс Қазақстанның мұнайлы өлкесі болып табылады.
Белсенді инвестициялық және инновациялық саясат “Қазақстан мұнайы”
техникалық деңгейі, өндіріс белсенділігі мен өнім сапасы бойынша алдыңғы
қатарда болуына себепкер болды. Соңғы бес жылда қайта жаңарту мен
техникалық дамуға жұмсалған қаражат мөлшері жылына орта есеппен санағанда 3-
4 млрд. теңге құрады. Тек 2005 жылы технологиялық инновацияға бөлінген
қаражат мөлшері 6650 млн. теңге болса, оның 100 млн. теңгесі ғылыми-
зерттеу және тәжірибе-құрылыс жұмыстарына жұмсалған.
“Қазақстан мұнайын” шығарған өнімнің сапасын төмендегілер арқылы
кепілдеуге болады:
▪ әр өндіріс учаскесінде алдыңғы қатарлы технологияларды ендіру;
▪ әр технологиялық сатыда физика-химиялық бақылау жүйесін дамыту;
▪ жоғарғы технологиялық тәртіп.
Нақты талаптарға өнімнің сәйкестігін кепілдеу өнім сапасының
көрсеткіштерін анықтауға мүмкіндік береді. Өнімді өндіру үрдісінде оның
қабылданған нормаларға сай екендігін нақтылау өндірісті аналитикалық
бақылағанда жүзеге асады.
Өндірісті аналитикалық бақылау арқылы бастапқы өнімнің, өндірістің
аралық өнімдерін, дайын өнім, қосымша заттардың химиялық құрамын анықтайды.
Өндірісті аналитикалық бақылауды жүзеге асыру технологиялық үрдістің
жүрісін, оның қабылданған режімдерге сәйкестігін қолданылатын шикізаттың
және дайын өнімнің сапасын бақылауға мүмкіндік береді. Аталған өндірісті
бақылаусыз қабылданған нормаларға сәйкес өнімді өндіру мүмкін емес.
Сараптау нәтижелері негізінде технологиялық үрдісті жүргізеді,
сұрыптары немесе маркасы бойынша өнімді жүйелейді және өнімді көтеріп
алушылар мен тұтынушылар арасындағы қаржылай есептесуді жүзеге асырады.
Жұмыс орындарына ақпараттарды автоматты түрде жинап-теру, өңдеу және
жеткізу барлық технологиялық және басқару үрдістерін автоматтаудың
дамытылған жүйесі арқылы жүзеге асырылады. өнеркәсіп құрамында бірлескен
есептеуші желі бар, ол мыңнан астам ПЭЕМ-ді, бақылаушы және басқарушы ЭЕМ-
ді біріктіріп, зауыттың жұмысшылары мен бөлімдерін дер кезінде және дұрыс
ақпараттармен қамтамасыз етеді. Бұл сапалы әрі жылдам басқару шешімдерін
қабылдауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, іске асырылған басқару жүйесі кен
орындарынан тиелген бокситтің сапасы туралы ақпаратты жеткізеді (зауытқа
жеткізілгенге дейін), бұл шикізаттың зауытқа түсірілгеніндегі технологиялық
үрдісті іске асыру, технологиялық үрдістерді басқарудың автоматтандырылған
жүйелері (ТҮБАЖ) және ақпараттық жүйелер (АЖ) арқылы жүргізіледі. Осы
жүйелер көлемінде технологиялық, энергетикалық, экономикалық ресурстардың
жайы, сондай-ақ технологиялық үрдістің өнімдері мен жартылай өнімдерінің
сапыс туралы ақпарат интегралданған. Өнеркәсіптің экономикалық және
бухгалтерлік жұмыстары да автоматандырылған. Жоғары сапалы глиноземді үнемі
өндіру келесі мәселені көтерді – бар тұтынушылармен байланысты жақсарту
және жаңалармен келісімшартқа отыру. Осыған байланысты өнеркәсіптің ары
қарай дамуының стратегиясына өзгертулер енгізу қажет болды. Қазіргі кезде
тұтынушылар тұрғысынан өнеркәсіпті бағалаудың жалпыға бірдей жүйесі ISO
халықаралық стандарттарының болуы болып табылады. Сапаны қамтамасыз ететін
осындай стандарттардың бірі ISO 9001 болып саналады. Бұл стандарт әмбебап,
себебі әртүрлі бағыттағы мекемелер үшін қолданылады. 2001 жылдан бастап
“Қазақстан мұнайы” АҚ-на осы стандартты енгізу жұмыстары басталды. ISO 9001
стандарты негізінде сапа жүйесін әзірлеу және ендіру жаңа және белгісіз
жайт емес. 1994 жылдың ISO 9001 стандарты бойынша өнеркәсіп
сертификатталмаса да, Өнім Сапасын Басқарудың Кешенді Жүйесі (ӨСБКЖ)
негізінде сапа жүйесі бар еді. ӨСБКЖ-ның бірқатар әдістемелік қағидалары
ISO сапа жүйесінің қоғадаларымен сәйкес болса да, оны сараптау жүйесі
ешқашан толық кешенді болмағанын көрсетті, себебі басқарушының
жауапкершілігі, маркетинг, сапа аудиті, сапаны сараптау мен оған кеткен
шығын тағы басқалар сияқты негізгі элементтер болмаған. Ал бұл жайтсыз
қазіргі нарық және бәсекелестік жағдайында тіршілік ету мүмкін емес.
1. Өзен кенорны туралы жалпы түсінік.
Өзен кенорны Маңғышлақ түбегінің Оңтүстік Маңғышлак деп аталатын
даланың оңтүстігінде орналасқан. Орфографиялық жағынан Оңтүстік Маңғышлақ
ауданы оңтүстіктен батысқа иілген, теңіз жағынан абсолют өлшемі
солтүстікке қарай +260м. Ал оңтүстікке +24 метр болады. Ауданы рельефті
қиын құрылымды. Өзен ойпатының көлеимі 500км, солтүстікке, оңтүстік шығысқа
шығыс бөлігі күрт өзгереді. Ойпат түбі терең жыралармен бөлінген, оның ең
төменгібөлігі +30м. Әкімшілік тарапынан кенорын аймағы Қазақстан
Республикасының Маңғыстау облысына кіреді.
Өзен кенорны – Ақтау қаласынан 180-200км арақашықтықта орналасқан.
Кенорын көп қабатты, күрделі құрылымды, бор және юра шөгінділері қимасында
XXV-өнімді қабатқа бөлінген. Олардың I-XII-қабаттарында ( төменгі бор
шөгінділері) стратеграфиялық I-қабат және юра шөгінділерінен (XII-қабат)
тұратын аралас кездесетін құм,алиевралит және сазды жыныстардан тұрады. Бұл
қабаттардыңөткізгіштігі газбен қаныққан негізі өнімді қабаттарда, ал XIII-
XVIII-қабатты газды мұнай.
Өзен кенорнының мұнайы ерекше қасиеттерімен де белгілі. Оның
құрамында парафин (24%), асфальт, смола сияқты заттар көптеп кездеседі.
Айналаның температурасы 32С ыстықтың өзінде парафин мұнайдан бөлініп,
қата бастайды. Әртүрлі құнарлы қабаттардың мұнайы бір-бірімен көп
айырмашылығы жоқ, жеңіл, меншікті салмағы 0,763+0,777 болады
Аудан климаты континентті, жазы-ыстық, ал қысы-аз қарлы, желі-қатты
боранды. Аудан желді, оның орташа жылдық жылдамдығы 6-8, жауын-шашын
аз, өсімдіктер мен жануарлар мол және шөлейтке бейімделген.
Өзен кенорнында қабатты күрделі құрылымды бор және юра қимасында XXV-
өнімді қабаттар бөлінген. Олардың I-XII- қабаттары стратеграфияыққа
турондық (I-қабат), сеномонды(II-қабат), абльбский (III-XI-қабаттар) және
неоколский (XII-қабат) тұратын рарласкездесетін құм, алиевралит және газды
жыныстар жатады.
XIII-XVIII негізгі мұнайлы қабаттар юра жасында мұнай газдылық
қимасының жоғарғы сатысына жатады, тереңдігі 1800, 1370 м. Мұнайдың негізгі
қоры бар XIX-XXV-өнімді қабатта мұнай газдылығының төменгі қатарына
жатады. Оларда кейде жаппай мұнайлы, мұнай-газды және газды кеніштер
болады.
XIII-XXV-өнімді қабаттарының мұнайлылығының алғашқы нұсқасын
глорогеологиялық және геофизикалық зерттеулер кезінде олардың қозғалыссыз
жағдайда жатқандығы анықталады.XIII-XVIII-қабаттардың геологиялық
құрылымының жалпы сипаттамасы жобада берілгенмен тәжірибемен салыстырғанда
аз өзгерген. Қабаттар үшін берілгендер кесте -1.1 көрсетілген.
Жоғарғы қатардың өнімді қабаттарының сипаттамасы.
Кесте 1.1.
Орташа Түрі Орташа Абсолют белгі
Рс Қабаттар орналасу тиімді
тереңдігі қалыңдығы
Кеніш Өткізгіш
ВНК ГНК
0 1 2 3 4 5 6 7
1 XIII 1080 Қабатсуы Терригенді 1126
2 XIV 1200 252 1136
3 XV 1200 153 1140
4 XVI 1240 95 1140
5 XVII 1280 242 1141 1036
6 XVII 1370 178 1145
Мұнай газдылығының төменгі қатарындағы XIX-XXIV-өнімді қабаттардың
геологиялық құрылысы, қабаттардың газдылығының жоғарғы қатардың құрылысы
ерекшеленеді, актенентальді құрылысының негізгі қор күрделендіре түседі. Ол
оның батыспен оңтүстік батыс барысы Мұрын, шығыс Қарамандыбас
күрделендіре түседі.
Мұнайлылықтың төменгі қатардағы мұнай қасиеті куполдан-куполға
өзгереді. Сондықтан әрбір купол бойынша орташа мағына берілген. (кесте 1.2)
Төменгі қатардың өнімді қабаттарының сипаттамасы..
Кесте 1.2
Қабаттар Орташа Түрі Орташа Абсолют белгі
Рс орналасу тиімді
тереңдігі қалыңдығы
Кеніш Өткізгіш
ВНК ГНК
0 1 2 3 4 5 6 7
1 XIXА 1390 Қабатсуы Терригенді 3,3 1372 1143
2 XIXБ 1480 1372
3 XXА 1490 Газды 3,4
4 XXБ 1560 5,2
5 XXIА 1607 Қабатсуы 1520
6 XXIБ 1640 1569
7 XXIIA 1690 1608
8 XXIIБ 1730 Терригенді 1533
9 XXIIIА 1780 1543
10 XXIVА 1840 1731
11 XXIVБ 1990 1807
XIX-XXIV-қабаттарындағы мұнай қабат жағдайында жеңіл, аз тұтқырлықты,
оның газ құрамы орташа мұнайға жақын.
1.2 Өзенмұнайгаз басқармасы және оның ұйымдастырулық құрылымы.
Өзенмұнайгаз басқарма бірлестігінің басында жоғарыдан ұйым тағайындап
қоятын президент отырады. Президент жұмысы басқарушы орган. Ол
"Өзенмұнайгаз" ашық акционерлік қоғамына қарасты филиалдар мен
жауапкершілігі шектеулі серіктестердің міндетін сонымен бірге барлық мұнай
саласындағы жұмысты басқару міндетін атқарады.
Президенттің көмекшісі әртүрлі жиындарда, мәжілістерде президентке
көмектесіп отырады.
Секретар хатшысы әртүрлі жиындарда дайындау қызметін атқарады.
Заң бөлім- заңгер заң бойынша басқарманың мәселелерін шешеді.
Экономика жөніндегі вице президент барлық өндіріс мәселелеріне, яғни
мұнай өнімнің өндіруіне мұнай мәселесіне жауап береді. Әлеуметтік мәселе
жөніндегі вице президент бүкіл мұнайшы халықтың әлеуметтік жағдайына жауап
береді. Барлық жермен келісімге отырады. Мұнайшылардың дұрыс дамуына,
асханаларды дұрыс тамақтануға, әлеуметтік жағдайларын қарастырады.
Құрылыс жөніндегі вице президент қаладағы мұнайшыларға салынып
жатырған құрылыстарға жауап береді.
Бухгалтерлік есеп және департамент бөлімі бухгалтерлік есеп және есеп
айыру жұмыстарын атқарады.
Іс-қағаздары және оның орындалуын бақылау бөлімі мекемеге түскен
хаттарды бақылау жүргізіп, оны тексеріп тізбектей дұрыс басымына бақылау
жасап отырады.
Геология және бұрғылау депортаменті мұнай өнімнің дұрыс игеруіне,
шыңыраудың дұрыс мұнайды өндіруіне және бұрғылау жұмыстары атқарады, оларға
саралау жүргізеді. Қаржы және экономикалық талдау депортаменті мұнайдан
өндірілген өнімнің қаржысын және экономикалық жоспарын, бюджет және ондағы
мақсаттарына талдау жүргізіледі.
Маркетинг және материалды құрал-жабдықтарды департаменті мұнай
өндірісіне тиісті құрал-жабдықтарды уақытында жеткізіп, жан-жақпен келісім
шарт жүргізіп уақытында жабдықтап отырады.
Өндірісті жедел басқару тобы көлік мәселесіне жауап береді.
Еңбекті қорғау және техника қауіпсіздік бөлімі жұмыс орнының
тәртібін, қауіпсіздігін сақтауға жауап береді. Техника қауіпсіздік
ережелерін үйретеді.
Бас эколог – экологиялық мәселелерді қарастырады.
Төтенше жағдай қызметі азаматтық қорғаныс және төтенше жағдайлардағы
мәселелерді шешеді.
1.3 Ауданның мұнайгаздылығы
Өзен ауданында мұнай мен газдың табиғи білінуі болмайды. Мұнайдың
жоғарғы шығуымен белгілі, бізге жақын аумақтардың ішіндегісі Беке-басқұдық
антипиналінің шығыс бөлігі. Өткен ғасырда Таспас жырасында тот басқан қою
мұнаймен қаныққан құм мен құмтас табылған. Мұнай білінуі Өзен ауданына
дейін 50км-ді құрайды.
1960 жылы 490-500м тереңдікпен бірнеше шөгінділерден мұнайға қаныққан
кен алынады. Бұл аудан Өзеннің шығысында 20 км-де орналасқан.
Өзен ауданында алғашқы мұнайды тану бір шыңырауды бұрғылағанда
алынды.
Бұрғылау тізбегімен көтерілген Юра дәуірінің құм және құм таспас
арқылы жеңіл мұнаймен қаныққан және олардан бензиннің өткір иісі шығады.
1.4 Негізгі пайдалану қабаттары олардың геолого- физикалық сипаты.
Өзен кенорындарының мысалға XIV-қабатын келтірейік XIV қабатын өнімді
қабаттарын Өзен кенорнының жоғарғы мұнайлы бөлігіне кіреді. Мұнайдағы
өткізгіштік сұйық пен газ сипаттамаларына ұқсас өткізгіштік қабаттары 1100-
1050 тереңдіктегі Юра дәуірінің құмдақтарымен алевроликтерінде орналасқан.
Қабат қасиетіне орай мұнай кеніші орташа тиімді, оның орташа тиімділігі
100% XIV қабатта 14 мұнайлы қабатшалары бар. Олардың орташа тиімді
мұнайлануы 8,4-31м-ге дейін. XIV қабат Өзен кенорнының басқа да қабаттары
сияқты кері қасиеттермен сипатталады, яғни бұл мұнайдағы еріген парафиннің
(29%) және асфальттеннің (20%-ке дейін) көп мөлшерде кездеседі. Мұнай мен
парафинмен қанығу температурасы оның бастапқы температурасына тең немесе
соған жақын болатын парафин мен смолалық заттары көп, тұтқырлығы жоғары
мұнайдікіне тең. Басқаша айтқанда су мұнайлы аймақта таза мұнайлы аймаққа
қарағанда мұнайдың газбен қанығу қысымы мен бастапқы қабат қысымын
салыстырғанда өзгеше. Жалпы қабаттағы мұнай қасиеттері жоғарығы көтерілген
газсыздандырылған мұнайдың орташа температурасы +30С (парафиннің
кристалдану температурасы).
XIV қабаттағы қысым 10,4 МПа қабат температурасы 501С.
Өндірілетін газдары негізінен әртүрлі (метан, этан, азот, пропан)
көмірқышқыл газының мөлшері 2,3 моль газ тығыздығы 1,3
Өзен кенорнының XIII-XVIII квадраттарының мұнайының бір – бірінен
айырмашылығы шамалы. Бұл қабаттардың орташа тығыздығы 0,63 – 0,877
кгм. Бензиндік фракция құрамы 16% арасында, керосин құрамы 17%,
асфальтты смолалық заттар құрамы 16%, парафин құрамы 20-25%-ке дейін
болады. Жоғары қабаттағы мұнайлар төмен қабаттағы мұнайға қарағанда
ауырлау. Өзен кенорынның газдары ауыр көмірсутектеріне өте бай. Олардың
құрамы 14% - ке дейін жетеді, метан концентрациясы 81,8%, ал басқа
компоненттерден азот пен көмірқышқыл газы ерекшеленеді. Газ тығыздығы 0,673
кгм, метан қоспасы 37,5-86,4-ке дейін, ал ауыр метан концентрациясы
8,7-6,2-ге дейін, азоттың 0,7-10,4%-тік құрамы. Ол Өзен структурасының газ
мұнай кеніштерінің беріктігі, сенімділігі туралы айтады. өнімді қабат
сулары бор түрлі және құрамы хлорлы кальцийдің (30-170 кгл) кәсіпшілік
бром қоспасы мен сульфатты 500 кгл – ге дейін иодтық қоспасы 15 кгл– ге
дейін жетеді. Қабат суының орташа тығыздығы 1,081 – 1,04 мұнайлануы
84 – 31 м-ке дейін.
2 Өзен кенорнындағы мұнайды өндіру әдістері мен құралдары.
2.1 Шыңырауларды атқылау әдісімен пайдалану.
2.1.1 Атқылау шыңырауының жабдығы
Егер қабат сұйығы табиғи энергия күшімен жер бетіне көтерілсе, онда
мұндай пайдалану тәсілін атқылау әдісі деп, ал шыңырауды атқылау шыңырауы
деп атайды.
Атқылау шыңырауының жабдығына, оның сағасына орнатылған атқылау
арматурасы, жер асты жабдығы жатады. Жер асты жабдығына- атқылау лифтісі
және құмдық, газдық зәкірлер жатады.
Атқылау шыңырауының сағасы атқылау арматурасымен жабдықталады.
Атқылау арматурасы әртүрлі пайдалану шарттарына байланысты сегіз
сызба бойынша (сурет 2.1) дайындалады.
Атқылау арматурасы дегеніміз- 7,11,14,21,35,70,100 мПа жұмыс
қысымына есептелінген үшжақтық немесе айқыштық және арынды құрылғылардың
фланецті қосылысы.
Арматура қызметі:
1. Шыңырау сағасын және құбыраралық кеңістікті саңылаусыздандыру;
2. Атқылау лифтісін ілу;
3. Шыңыраудан өндірілген өнімді монифольдқа бағыттау;
4. Шыңырау жұмысын бақылау;
5. Шыңырау өнімін реттеу;
6. Шыңырау ішіне және өнім қабатына әртүрлі сұйықтардың ерітінділерін
жіберу;
Арматура классификациясы:
1. Жанындағы саңылау санына байланысты:
А) үшжақты, егер бір саңылау болса;
Б) айқышты, егер екі саңылау болса;
2. Арынды құрылғы түріне байланысты.
А) ысырмалы (задвижкалы);
Б) кранды.
3. Жұмыс қысымына байланысты:
А) төменгі-орташа қысымды, (7,14,21 мПа);
Б) орташа-жоғары қысымды, (35,70,100 мПа).
4. Жалғау тәсілі бойынша
А) фланецті;
Б) бұрандалы;
Арматура екі бөліктен тұрады:
1. Құбырлар басы. Ол тізбек басына орнатылады;
2. Атқылау шыршасы. Ол құбырлар басына орнатылады.
Арматура тетіктеріне:
Планшайба, айқыш немесе үшжақ, орынды құрылғылар, фланец, штуцер,
катушка, үшжүрісті кран және рубрикатор жатады.
Арматура екі өлшеммен сипатталады:
1. Жұмыс қысымы, мПа;
2. Бағаналық бөлімнің диаметрі, мм.
Арматураның негізгі тетіктері мен тораптары: екі бүйірлік бұрылысы бар
айқыш (1), бір бұрылысы бар үшжақ (2), құбырлық басының аудармасы (3),
тиекті құрылғы (4), дроссель (5), монометр астындағы фланец (6), үш жүрісті
кран (7) және манометр (8).
Айқыш және үшжақ өндірілетін қоспаны монифольдтарға жіберуге немесе
құбыраралық кеңістіктердің біреуімен байланыста болуға мүмкіндік береді.
Осы тетіктердің сораптық компрессорлық құбырлар (ССҚ) тізбегі ілінуі
мүмкін. Ол үшін тетіктер бұрандалы болады. Тізбек тікелей осы бұрандаға
немесе құбырлық басының аудармасы (9) рақылы ілінеді. Катушка немесе
аударғыш фланец сораптық компрессорлық құбырларды ілуге немесе арматура
тетіктерінің бір өлшемнен екіншісіне өтуіне арналған. Тиектік құрылғылар
оқпанның немесе бұрылыстың өту қимасын жабуға немесе ашуға керек. Арын және
шыңыраудың жұмыс тәртібінің параметрлерін реттеу үшін арнайы дроссель
тораптар қолданылады.
2.2 Шыңырауларды газлифттік әдіспен пайдалану.
2.2.1 Газлифттік шыңыраулардың жұмыс сызбасы.
Атқылауға қабат энергиясы және мұнайлы газ энергиясы жеткіліксіз болған
жағдайда оны жасанды түрде шыңырауға көтергіш құбырларға дәнекерленген
арнайы клапондар арқылы немесе сол құбырлардың төменгі шеті арқылы сығылған
газ немесе ауа беру жолымен жалғастыруға болады. Бұл әдіс газлифт деп
аталады.
Газлифт үздіксіз және мезгілді болып екіге бөлінеді. Шыңырауға жұмыстық
агентті беру тәсіліне байланысты компрессорлық және компрессорсыз болып
бөлінеді.
Үздіксіз газлифттің жұмысы кезінде тізбектің қатысты батуы сығылған газ
құбырларға түскен кезде оның газдың қысымын және соған сәйкес сұйықты
көтеруге және әртүрлі кедергілерді жеңуге арналған газ энергиясын
көрсетеді.
Қабат қысымының және сұйықтың келтірілген динамикалық деңгейінің
төмендеуі әсерінен құбырлар тізбегін қатырудың қатысты башмак арқылы
көтергіш құбырларға түсетін газдың бастапқы қысымының төмендеуіне және
үздіксіз газлифт жұмысының тиімділігінің нашарлауына, дебиттің және
жұмыстық қысымының, сағадағы газ қысымының төмендеуіне және газдың меншікті
шығынының тез өсуіне әкеп соғады. Нәтижесінде ПӘК төмендейді, өндірілген
мұнайдың өзіндік құны өседі. Сондықтан үздіксіз газлифт қондырғысы тиімсіз
болып қалады.
Үздіксіз газлифттің жұмысы кезінде көтергіш құбырлардың диаметрін
кішірейту арқылы немесе мезгілді газлифтке көшіру арқылы қондырғы жұмысының
тиімділігін арттыруға болады. Көтергіш құбырлардың диаметрін кішірейту,
әдетте практикада қолданылмайды. Мезгілді газлифтке көшіру тиімдірек.
Мезгілді газлифтке газ беретін желістегі сақиналы кеңістікке үш жақты
жүргіш клапан орналастырады. Клапан жабық болған кезде, құбыраралық
кеңістік сұйық шығатын желіспен байланысады, нәтижесінде сұйық шыңыраудың
ішіне жиналады. Түб қысымы өзінің берілген мағынасына жеткенде клапан
ашылады, газ құбыр арқылы құбыраралық кеңістікке өтеді. Құбыраралық
кеңістікте сұйықтың деңгейі төмендейді, ал СКҚ арқылы көтеріледі. Газ
сұйықты құбыраралық кеңістіктен толық ығыстырғаннан кейін әрі қарай
башмакқа жетіп сұйықты жоғарыға шығарады. Сұйық жоғарыға шыққаннан кейін,
клапан қайтадан жабылады және цикл осылай қайталанып отырады.
Компрессорда сығылған газды немесе ауаны қолдану арқылы мұнай
шыңырауларын пайдалану тәсілін компрессорлық деп атайды.
Кейде жұмыстық агент ретінде газ көтергіш үшін қосымша сығу қажет
етпейтін газды қабаттардағы жоғары қысымды газ қолданылады. Бұл жағдайда
жүйе компрессорсыз газлифт деп аталады.
Газлифт шыңырауларын іске қосу сұйықты сыртқы қатардағы құбырлардан
ауамен ығыстырудан және айдалатын ауаны көтергіш құбырлардың төменгі жағына
немесе осы құбырлардағы жұмыстық саңылауға жеткізуден тұрады.
Екі қатарлы көтергішпен жабдықталған шыңырауды іске қосу процесі келесі
түрде жүзеге асады.
Шыңырауды іске қосар алдында көтергіш құбырлардағы және сақиналық
кеңістіктегі сұйық деңгейі, статикалық деңгейге сәйкес бірдей биіктікте
болады. Ауаны сырқы және ішкі қатардағы құбырлар арасындағы кеңістікке
айдаған кезде сұйық төменге ығыстырылып, жартылай көтергіш құбырларға және
құбырарлық кеңістікке шығады, жартылай қабатқа жұтылады, себебі
шыңыраудағы қысым қабаттағы қысымнан жоғары болады. Сақиналық кеңістіктегі
сұйық көтергіш құбырлардың түбіне жеткенде компрессор шығысындағы қысым
соңғы шегіне дейін жоғарылайды. Осы кезде ауаның қысымы максимал болады, ол
жіберу қысымы деп аталады.
Ауа көтергіш құбырлардың башмагына жетіп, оларға енген бойда, ондағы
сұйық бағанасын көтереді. Сұйық шығыс желісінен лақтырылған кезде көтергіш
құбырлардың башмагындағы қысым төмендей бастауы мүмкін, нәтижесінде
құбыраралық кеңістіктегі сұйық көтергіш башмагына түсіп, ондағы көтеріліп
жатқан газға ілеседі.
Шыңыраудың түб қысымы қабат қысымынан төмен болады, ол сұйықтық қабаттан
шыңырауға құйылуына және оның көтергіш құбырлардың башмагына көтерілуіне
әкеледі, онда сұйық ауамен араласып жоғарыға шығады. Шыңырау қалыпты
пайдалануға көшеді. Мұнда құбырарлық кеңістіктегі сұйық динамикалық
деңгейде болады. Сақиналы кеңістіктегі қысым белгілі мөлшерге келеді, ол
жұмыстық қысым деп аталады және әрқашан жіберу қысымынан кіші болады.
2.2.2 Газлифт шыңырауларының жабдықтары.
Газлифт шыңырауларының негігі жабдықтары: газ бөлшектеу батареясы (ГГБ),
газлифттік клапан, шыңыраулық камера.
Жоғарғы қысымды сығылған газ (15-20мПа) компрессорлық станциядан (КС)
газ құбырымен мұнай кәсіпшілігіндегі газ бөлшектеу батареясына беріледі.
ГББ-газды шыңырауға 5-7 мПа қысыммен бөлшектеп жібереді. Жіберілген газ
шыңыраудың құбыраралық кеңістігінен айдалады.
Газлифттік пайдалану мәні ол жоғарғы қысымда газда құбыраралық кеңістік
бойымен айдап сұйықты ығыстырып, сұйықты газдандыру арқылы оның
тығыздылығын төмендетіп, жер үстіне көтеру.
Компрессорлық газлифт кезінде компрессорсыздағыдай шыңырауды жұмысқа
қосу үшін жұмыс процесіндегідей жоғары қысым қажет. Іске қосу қысымын
төмендету үшін газлифттік клапондар қолданылады.
Көтеру тізбегіне қондырылатын газлифттік клапондар (сурет 3.3) тізбектің
жоғарғы бөлігіне басында бірінші газлифттік клапон қондырғысының
деңгейінен, содан соң екінші клапон қондырғысының деңгейінен және тағы да
сол сияқты бүкіл көтерілетін сұйық бағанасы газданғанша газды енгізуді
қамтамасыз етеді.
Газлифтті клапонның жұмыс принципін қарастырамыз. Құбырларының
кеңістікке газ берілген кезде ондағы сұйық ниппельдегі (4) тесікткр арқылы
көтеру тізбегіне беріледі. Тесіктердің өту қимасының қажет ауданын оларды
реттеуші сақинамен (1) жабу арқылы орындалады. Газ газлифтті клапон арқылы
көтеру тізбегіне беріледі, онда сұйықпен араласып, оны жоғарыға көтереді,
онда сұйық сағаның жабдық арқылы бұрып әкетіледі. Шыңырауда қалған сұйық
пен газ қоспасы енді газлифтті клапонда төмен орын тудырады. Газ
құбырларының кеңістіктегі сұйық деңгейін сығады, ондағы газ қысымы қайтадан
жоғардайды. Клапон жанында қысымның белгілі бір айырмашылығы пайда болады:
төменде-құбыраралық кеңістіктегі газдың жоғары қысымы; жоғарыда-көтеру
тізбегіндегі қоспаның төмен қысымы. Нәтижесінде клапон (2), серіппені (3)
сығып көтеріледі, нипельдегі (4) тесіктерді жабады және көтеру тізбегіне
газ берілуі тоқтайды, шарик (5) жерге құрайды.
Клапонға (2) әсер ететін серіппе күшін реттеуші сомын көмегімен өзгертіп
отыруға болады. Газлифттік клапон серіппесі қаппен (6) қорғалған.
Газлифттік клапондар арасындағы қашықтық жоғары орналасқан клапон
жабылғанда құбыраралық кеңістіктегі сұйық төмендегі клапонға дейін газбен
сығылатындай болуы керек. Мұнда газ төменгі клапонға беріле бастайды және
көтеру тізбегіндегі сұйық бағанасының салмағы төмендейді. Содан соң екінші
газлифттік клапоннан төмен құбыраралық кеңістіктегі сұйық әрі қарай
сығылады. Бұл жағдайда СКҚ-ға қысымы құбыраралық кеңістіктегі қысымнан
жоғары сұйық ойдалады.
УIМ клапондары құбыраралық сыртқы бетінде қондырылады, және оларды
ауыстыру немесе реттеу үшін бүкіл тізбекті көтеру қажет. Бұл кемшілік
газлифттік клапондар қондырудың жаңа тәсілмен жойылады. Клапон көтеру
тібегінің ішіне түсірген кезде,шыңыраулық камераның қалтасына дейін
жеткізіледі және оған жұдырықшалы фиксатор көмегімен қондырылады.
Шыңыраулық газлифттік жабдықта, сонымен қатар пакер мен қабылдағыш клапон
кіреді. Клапондарды сыммен түсіруге немесе құбырларға лақтырылуы мүмкін.
Мұндай клапондарды, СКҚ-ды көтермей-ақ және арнайы айырғыштар көмегімен
көтеруге болады. Арнайы айырғыштар көтеру тізбегінің ішкі бетіне
түсіріледі.
Шыңыраулық газлифттік жабдықтың мұндай түрі 168 және 146 мм диаметрі
пайдалану тізбегіне арналған, Л-73А-210, Л-73Б-210, Л-60А-210, Л-60Б-210
шифрлі болады. Мұндағы 73 және 60 сандары –көтеру құбырларының шартты
диаметрі, мм; 210- жұмыстың қысымы, 10 мПа.
Жұмыстың қысымы 21мПа газлифттік клапондардың шифрлары Г-38, Г-38Р, Г-
38-70Д, Г-25, Г-25Р, 1Г-25Р, Г-20, Г-20Р.
Мұндағы:
38;25;20- клапонның шартты диметрі, мм;
Р- жұмыстық клапон (басқалары жіберуші);
Д- клапон камерасы демпфирлейтін сұйықпен толтырылған.
Шыңыраулық камералар шыңыраулық газлифттік жабдық сияқты белгіленеді: К-
73А-210, К-73Б-210, К-60А-210, К-60Б-210. камера тұлғасы овал пішіндес
болады. Бұл газлифттік клапондарды эксцентрикті орналастыруға мүмкіндік
береді. Сондықтан көтеру тізбегінің өту қимасы шыңыраулық камералар
ауданында кішіреймейді.
2.3 Шыңырауды тереңдік сораптармен пайдалану.
2.3.1. Тереңдік сораптық шыңыраулардың жұмыс істеу принципі.
Шыңыраулық штангалық сораптық қондырғының (ШШСҚ) жеке жетекшісі түскен
электр энергиясын штангалық механикалық энергиясына өзгереді. Жалпы жетекші
күші негізгі элементтерден тұрады.
Блок-сызбасы түрінде болады
1. Күштік орган- штанга тізбегін ұстап тұру үшін және оны жоғары-
төменді қозғалысқа келтіру үшін қызмет атқарады.
2. Теңгеру құрылғысы- штанганың жоғары және төменді жүрісі кезінде
жетекші қозғалтқышқа салмақтың тең түсуін қамтамасыз етеді.
3. Жетекші- қондырғыны қозғалысқа келтіру үшін қажет.
Осы аталған элементтердің барлығы төмендегідей болып байланысқан,
яғни штанга жоғары жүргенде (тегіс сызық) күштік орган энергияны теңгеру
құрылғысымен жетекшіден алады және штанганы көтеріп тиімді жұмысты
атқарады. Белгілі бір сұйық бағанасын плунжердің жүру ұзындығының шамасына
көтереді.
Штанга төмен түскен кезде энергия (пунктер сызық) жетекші мен күштік
органнан теңгеру құрылғысына бағытталады. Осы берілген структуралық сызба
теңгерілген жеке ШШСҚ-лар үшін сипатталады.
Теңгерілмеген жетекші тек екі элементтен тұрады:
1. Күштік орган
2. Жетекші
Теңестіру құрылғысы
Күштік орган
Жетекші
Сурет 2.3 Тереңдік сораптық қондырғы жетекшісінің блок сызбасы.
1. Штанга жоғарыға жүргенде
2. Штанга төменге жүргенде
3. Шыңырауларды тереңдік штангалық пайдалану кезінде жер үсті жабдығына
теңгергішті және теңгергішсізтеңселмелі станоктар жатады. Жер асты
жабдығына штангалық сораптар, штанга тізбегі,сораптық компрессорлық
құбыырлар (СКҚ ) тізбегі жатады.
Штангалық тереңдік сораптар шыңырау ішіне түсірілу әдісіне байланысты
екіге бөлінеді:
1. СҚА (шыңырауға қойылатын сорап)
2. СҚМ (шыңырауға қойылмайтын сорап)
Ерекшелігі: СҚА шыңырау ішіне заводта дайындалған, яғни жинақталған
күйінде штангалар тізбегімен түсіріледі.
СҚМ шыңырау ішіне бөлшектеніп түсіріеледі, яғни цилиндр сору
клапонымен бірге СКҚ тізбегімен, плунжер айдау клапонымен бірге штангалар
тізбегімен түсіріледі.
Құрылымы: СҚА-цилиндр, плунжер, сору және айдау клапондары және клапон
ері.
СҚМ-цилиндр, плунжер, сору және айдау клапондары.
Цилиндр-легірленген, көміртекті, температураға тұрақты болаттан екі
түрлі болып жасалады.
А) тіке тартылған (бүтін)
Б) төлкелі (төлкенің ұзындығы 30 см)
Плунжер-цилиндр тәрізді, резиналық жабылуы бар, ұзындығы 1200 мм.
Клапон-шар, тарелка, конус тәрізді беті жылтырлатылған болып келеді.
Диаметрі: 28, 32, 38, , , мм болып орындалады.
Сорап клапондар санына байланысты:
А) СҚА-1, СҚМ-1, егер сору және айдау клапоны болса, яғни екі клапонды
сорап.
Б) СҚА-2, СҚМ-2, егер 2 сору, 1 айдау клапоны болса, яғни үш клапонды
сорап.
Плунжердің цилиндр ішіне отырғызылуына байланысты үш түрге бөледі:
1. Тығыз отырғызылған: егер плунжермен цилиндр арасындағы қуыс 20,70
мкм болса;
2. Орташа отырғызылған: егер 70-120 мкм болса;
3. Әлсіз отырғызылған: егер 120 мкм жоғары болса.
Көбінесе штангалық сораптарда шарик тәрізді клапон кеңінен қолданылады.
Оның себебі басқа клапондарға қарағанда жұмыс қабілеттілігінің жоғарылығы
болып есептеледі.
Клапон ерінің конструкциясына қарай клапондар сыртқы беті тегіс және
бұрандалы болып келеді. Клапон ері симметриялы бір беті ескіргенде 180
бұрып екінші бетін пайдаланады.
Сораптық штангалардың негізгі қызметі сорап плунжерін жер үстінде
орнатылған жетекші теңгергішті теңселмелі станокпен жалғастыру. (сурет
2.3.1)
Штанга деп- цилиндр тәрізді екі шетінде бұрандасымен және кілт салатын
квадраттық қимасы бар болат стержень. Штангалар бір-бірімен муфта арқылы
жалғасалды. Қарапайым штангалардың ұзындықтары 1000-3000 мм.
Штангалар екі параметрлермен сипатталады:
1. ұзындығы: 8-9 м.
2. диаметрі: 16, 19, 22 және 25 мм.
Штангалар тізбегінің ең жоғарғы штангасы сальникті өзек деп аталады.
Оның қарапайым штангалардан айырмашылығы: сальгиктің нығыздығышы арқылы
өтіп, теңгергішті теңселмелі станокпен (ТТС) канаттық ілгіш арқылы
өтіп,жалғастыруы. Себебі беті жылтыр және бір шетінде квалификациялық
қимасы жоқ. Сальникті өзектің диаметрі 30-35 мм, ұзынлдығы 2600, 3600,
5600 мм.
СКҚ сұйықта жоғарыға көтеру үшін қолданылады. СКҚ-ны шыңырауды жер асты
жөндеу кезінде де, құмды тығындарды жуу кезінде де және т. б қолданылады.
ШШСҚ-ны пайдаланған кезде олардың жұмыс жағдайда өте қиындай түседі.
Штангалар үзілген кезде соның салмағын көтеру, үйкеліс күші пайда болады
және айдайтын сұйықтық салмағын көтеру және т.б. Бұдан басқа олар
коррозияның жеріне ұшырайды.
СКҚ тізбегін ілу, өндірілген өнімді шығыс құбырына бағыттау; шыңырау
сағасына саңылаусыздандыру және сонымен бірге шыңырау сағасына құбыраралық
кеңістік арқылы газ алынуын қамтамасыз ету үшін сағасына
Тереңдік шыңыраудың саға жабдығы планшайба мен үшжақ сальниктен
тұрады. Кигізбе басына планшайбада шыңыраудағы сұйық деңгейін өлшеу және
құбыраралық кеңістіктегігазды алу үшін саңылау тесілген.
Құбырдың жоғарғы муфтасынан үшжақ кигізіледі. Одан мұнай шығарылады
ұшжақтан жоғары сальникті өзектен шығын болдырмау және шыңырау сағасын
шыңырау сағасын саңылаусыздагндыру үшін сальник орнатылады. Оған СУСГ-2
сальнигін қолданады.
ТТС-кривошипті шатунды механизмнің айналмалы қозғалысын теңгергіштің
басының ерсілі- қарсылы қозғалысына одан әрі сорап плунжерін жоғары-төменді
қозғалысқа келтіру қызментін атқарады.
Мұндай гидравликалық жетекшісінің ерекшелігінің бірі қондырғының жұмыс
процесінде оның параметрлерін тұрақты талдайтын және берілген режиммен
ауытқуы кезінде дабыл беретін электронды құрылғылар мен жабдықтары болып
табылады.
Гидравликалық жетекші жоғарғы пайдалы әсер коэффициентін (ПӘК)
штанганың екі жүрісінде бөлек параметрлерін тез реттеуге мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде ШШСҚ-ның біршама әртүрлі конструкциялары белгілі. ШШСҚ-ның
басым көпшілігі роторлықжәне аралас теңгерілген теңгергіштіжетекшімен
әрекетке келтіреді. Жетекші параметрлеріне байланысты қарсы салмақта
теңгергішке ие. Кривошипке немесе екеуіне де ілінеді. Осыған сәйкес ТТС-ның
теңгеру теңгергішті роторлық немесе аралас деп аталады. ТТс-ның құрамына
келесі негізгі тетіктер: пирамида мен бірге болт қаңқа енеді. Тірегі және
қарсы салмағы бар теңгергіш; екі шатун; қарсы жүгі бар екі кривошип;
редуктор; клиноременді беріліс; тежеуіш; электроқозғалтқыш; сальникті
өзектің канаттық ілгіші.
Теңгергішсіз теңселмелі станоктың конструкциясының кішірейтілуінің оның
салмағын азайтуының бір тәсілі ол теңгергіш пайдаланбау. Теңгергішсіз
теңселмелі станоктарда штанга тізбегінің қозғалуы иілгіш звено арқылы
қамтамасыз етіледі. Иілгіш звеноға сағалық өзекті канаттық иілгішті
редуктор кривошиптерін жалғастырушы бірнеше канаттар жүйесі жатады.
Теңгергішсіз теңселмелі станоктың кривошипі V тәрізді пішінді.
Жетекшінің теңгерілуін қамтамасыз етеді.
Теңгергішсіз теңселмелі станок қаңқадан, канаттық шкивтерден, жүктелген
кривошиптен, шатун мен траверсадан, редуктордан, тежегіштен, ременді
берілістен, электрқозғалтқыштан, тұрғыштан және савғалық өзек ілгішінен
тұрады.
Жетекшінің негізгі түйіндері: редуктор, тежегіш, канаттық ілгіш, бекіту
түйіні, электрқозғалтқыш, жүктер.
Теңгергішсіз теңселмелі станоктың теңгеруі тек роторлық әдіспен
қамтамасыздандырылады, кривошиптың бір жағындағы жүкті ығыстыру арқылы
қолданады.
2. Тереңдік сораптар.
Тереңдік сораптық шыңырауда мұнай, газ және су дебиттерінің түп
қысымына немесе динамикалық деңгейіне тәуелділігін орныққан тәртіпте
зерттеу әдісімен анықталады. Құрастырылған тәуелділік негізінде шыңыраудың
өнімділік коэффициентін, қысым өзгерісін анықтап, шыңыраудың пайдалану
режимін орнықтырады. Зерттеу процесінде шыңырау дебитін сальниктік өзектің
жүру жолының ұзындығын көбейту немесе азайту арқылы немесе теңгергіш
басының теңселу санын өзгерту арқылы өзгертеді. Көбінесе бірінші тәсіл
қолданылады.
Мұнай және су дебиттерінің жүрістерінде өлшеуіш қондырғылар немесе
санауыш – шығын өлшегіштер арқылы, ал газ дебитін – дифманометр арқылы
өлшенеді.
Тереңдік сораптық шыңырауды зерттеу үшін сорап астында қондырылатын
лифтілі термометрлік манометрлер қолданылады. Бұндай термометрлік
манометрлермен түп қысымын анықтау, шыңырауды тоқтату қажеттілігін
тудырады, соның нәтижесінде мұнай өнімі азаяды. Сондықтан шыңырауды бұндай
зерттеу өте сирек жағдайда қолданылады (кеніштің әрбір бөлігіндегі қысымын
анықтау үшін, яғни изобор картасын құрастыру үшін немесе басқа тәсілдермен
анықталған мәләметтерді тексеру мақсатында)
Шыңырау сағасынан динамикалық деңгейге дейінгі арақашықтықтағы эхалот
аспабымен өлшейді.
Шыңырау сағасынан ату немесе ауалы хлапушка арқылы дыбысының толқын
тудырса, онда бұл толқын шыңырау бағанасының бойымен таралып сұйық
деңгейіне дейін жетеді, сосын оған шағылысып, жаңғырық шыңырау сағасына
кері қайтады. Дыбыс толқынының шағылысқан және кері қайтқан моменті тұрақты
жылдамдықпен қозғалатын аспап лентасына перо арқылы белгіленеді.
Штангалар салмағын өлшеу үшін және тереңдік сораптың сапалы
көрсеткіштерін анықтау үшін динамограф деп аталатын аспап қолданылады. Бұл
аспаптар сальниктік өзектің бір қос теңселуінде оған түсетін салмақты
диаграмма түрінде жазып отырады. Осы жазылған диаграмманы динамограмма деп
атайды.
Сальниктік өзектегі салмақ сораптық қондырғының, мұның жұмыс
тәртібінің, сонымен бірге сораптық жабдықтың жағдайы, оның бөлек
тораптарының жұмыс сипатын анықтайтын параметр болып табылады.
Өндірісте гидравликалық динамограф ГДМ – 3 сапабы қолданылады. Аспап
негізгі екі бөлшектен тұрады: өлшеу және жазу.
Өлшейтін бөлшек өлшемі месдозадан және рычагтан тұрады. Месдоза
қуыстығы сұйықпен толтырылған (спирт немесе су). Оған поршень жалғанған.
Сальникті өзектің жүрісінің жазу ұзындығы шкив диаметріне байланысты.
Аспалы шкивтер 1:15, 1:30 немесе 1:45 масштабына ығысып, жазу мүмкіндігі
бар.
ГДМ – 3 динамографы 4000,8000,10000 кг күш өлшеу шегіне есептеліп
шығарылған. Аспаптың максимал жіберілген ауытқуы 2 %.
Тереңдік сораптық шыңырауларда мұнай, газ және су дебиттерінің түп
қысымына немесе динамикалық деңгейіне тәуелділігін орныққан тәртіпте
зерттеу әдісімен анықталады. Құрастырылған тәуелділік негізінде шыңыраудың
өнімділік коэффициентін, қысым өзгерісін анықтап шыңыраудың пайдалану
режимін орнықтырады. Зерттеу процесінде шыңырау дебитін сальник өзектің
жүру жолының ұзындығын көбейту немесе азайту арқылы өзгертеді. Көбінесе
бірінші тәсәл қолданылады.
Мұнай және су дебиттерінің жүрістерінде өлшеуіш қондырғылар немесе
санауыш – шығын өлшегіштер арқылы, ал газ дебитін дифманометр немесе газ
санауыштары арқылы өлшейді.
2.3.3 Шыңырауды штангасыз сораптармен пайдалану.
Электр ортадан тепкіш сораптық қондырғы (ЭОТСҚ) жоғарғы өнімді, сұйық
деңгейі төмен шыңырауда немесе қиғаш бағытталған шыңырауда пайдаланылады.
ЭОТСҚ шыңыраулық сораптардан, саға жабдығынан, электр жабдығынан және
СКҚ – дан тұрады.
Шыңырауға түсірелетін агрегатқа мыналар кіреді: электрлі ортадан тепкіш
сорап (5), гидроқорғаныс және электр қозғалтқыш (3). Ол шыңырауға пайдалану
тізбегінің (1) басына орнатылған саға жабдығы (11) арқылы ілініп, СКҚ
тізбегінде түсіріледі. Электр энергиясы трансформатордан (14) және басқару
станциясын (13) бойынша СКҚ тізбегінің сыртқы беттігіне белдікпен кабель
(8) арқылы электр қозғалтқышқа (3) беоіледі. Оның ротормен ортадан тепкіш
сорап (5) білігі байланысқан. Сораптың үстіңгі бөлігінде сұйықты СКҚ – ға
жіберетін (кері шарик клапон (6), оның астында) жіберу клапоны, ол оның
астында кері шарик клапон (6) орналасқан.
Гидроқорғағышқа компенсатор (2) және протектор (4) кіреді. Сорап,
электрқозғалтқыш және гидроқорғаыш өзара фланец және шпилькамен
байланысады. Қозғалтқыш, сорап біліктері және гидроқорғағыш шеті шлицті
болғандықтан өзара шлицті муфта арқылы байланысады.
Штангасыз сораптық қуаты штангалық сорапқа қарағанда айтарлықтай көп.
Бұл кейбір штангасыз сораптармен сұйық көп өндіруін тудырады. Бұндай
сораптарға электрлі жетекші шыңыраулық ортадан тепкіш сораптар жатады.
Қазір өндірісте бақылаулардан өтіліп, кеңнен қолданылып жүрген штангасыз
сораптар көп. Оларға ортадан тепкіш винттік, диаграммалық және поршендік
сораптар жатады.
Шыңыраулық ортадан тепкіш сорап сұйыққа түсірілген электр қозғалтқышпен
әркетке келеді.
а) Шыңыраулық сорап көп сатылы 80-400 сатыға дейін болады. Сорап
қорабында білікке кигізілген жұмыс дөңгелегімен бағыттаушы аппарат бар.
Сұйық сорапқа оның астыңғы бөлігінде орналасқан сүзгі арқылы түседі, сорап
сұйықты шыңыраудан СКҚ – ға береді.
б) Сұйыққа түсірілген электр қозғалтқыш білгі сұйықтан сақтандандырғыш
білігімен және сол арқылы сорап білігімен жалғасқан біліктің айналу жиілігі
2800-2950 мин. Қозғалтқышқа энергия жоғарыдан кабелмен беріледі. СКҚ
жанынан дөңгелек қимасы, ол сораптық агрегат жанына жалпақ кабель
жіберіледі.
в) Автотрансформатор немесе трансформатор кәсіпшілік есебінен алынатын
ток кернеуін көтеру үшін қажет 380В. Қозғалтқыш кернеуі көп 400-200в. Бұдан
басқа ұзын кабель бойында кернеу төмендеуін тұрақтандыру қажет.
г) Басқару станциясы қондырғыны қолмен немесе автоматты түрде қосу және
айыру үшін оның аспаптық тәртіптегі жұмысы кезінде айыру үшін қажет.
д) СКҚ тізбегі ағызу және кері клапонының жабдықталады. Кері клапон
оның СКҚ тізбегіне орнықтыру мүмкіндігін тудыратын шеттерінде бұрандасы бар
арнайы муфтадан орналастырады. Клапн муфтасында тұғыры, шар және шардың
көтерілуін шектеуіш бар клапон сорапты тоқтатқан кезде СКҚ түбіндегі
сұйықты сақтау қызметін атқарады. Сонымен тоқтаған кезде құбырдың шыңырау
ішіне сұйық төгілмейді. Оны толтыруға уақыт шығындалмайды, сонымен бірге
қондырғыны қайта қосуды жеңілдетеді.
Ағызу клапоны тізбекте кері клапон орнықтырылса, онда шыңыраудан
агрегатты көтеру алдында СКҚ тізбегін сұйықтан босату қызметін атқарады.
Ағызу клапоны кері клапон сияқты СКҚ тіізбегінде арнайы муфтасына
орналастырылған (муфтада нипель айналдырылған).
Шыңыраудың саға жабдықтары шыңырау өнімін монифольдқа ығыстыру үшін
тізбек аралық кеңістікті саңылаусыздандыру үшін және сораптық компрессорлық
құбырды ілу үшін дайындалады және осы кеңістікте кабель түсіруді және қысым
көбейген сайын кеңістіктен газдың шығуын қажет етеді. Сонымен қатар
шыңыраудың саға жабдықтары шыңырауды зерттеу кезінде құралдардың
қолданылуын қарастырады.
Электр ортадан тепкіш винтті сораптық қондырғы (ЭВСҚ) ЭОТСҚ сияқты
компрессормен сұйыққа жеткізілген электр қозғалтқыш, сұйықтан сақтандырғыш,
винттік сорап, кабель, кері және ағызу клапондары, сағалық жабдық,
трансформатор және басқару станциясыбар.
Айнелу жиілігі 50С қозғалтқышы қолданылады. Винттіксораптың
әрекет принципі көлемдік сораптарға жатады. Оның ішкі диаметрі бірге тең
кірісті винті бар. Ол екі кірісті обоймада айналады. Винттің жүру қадамы t
– обойманың жүру қадамынан T екі есе кіші.
Диафраграмалық сораптық қондырғы электр жетекшісі плунжеллі көлемдік
сораптар қатарына жатады. Мұнда өндірілетін сұйық қабылдау және айдау
клапондары арқылы өтеді. Сұйық сораптың қозғалыс тетіктерімен қатынасты
болмайды. Бұлар негізінен агрессивті қабат сұйықтарынан өндіру үшін
қолданылады.
Диафрагмалық сораптық қондырғы (ДСҚ) сораптық агрегаттан, кабельден,
СКҚ – дан оларға орнықтырылған жіберу клапоннан, саға жабдығынан және
басқару станциясынан тұрады.
Агрегатта айдау және сору клапндары, диафрагма, серіппе және поршень
бар. Поршеннің астында эксцентрик орналасқан, ол тісті беріліс арқылы
айналады, одан төмен электрқозғалтқышпен компенсациялық диафрагма бар.
Жұмысы: қозғалтқыш білігі айналғанда бұрыштық тісті берілісті
эксцентрик айналып, оған тығылып тұрған поршень серіппемен төмен және
жоғарғы жылжиды.
Шыңыраудын орташа және аз мөлшердегі мұнайды және СКҚ – ны алу үшін
гидропоршенді қозғалтқышты тереңдік гидропоршенді сорап қондырылады.
Тереңдік агрегат (поршендік сорап) метан арқылы гидравликалық
қозғалтқыш плунжермен жалғасқан поршендік сораптан тұрады.
Гидравликалық қозғалтқышқа жоғарыдан суы, газы және механикалық
қоспалардан тазартылған жоғарғы қысымды жұмыс сұйығы беріледі.
Қозғалтқыштың поршені ерсілі – қарсылы қозғалысқа келеді және өзек арқылы
осы қозғалысты сорап плунжеріне береді.
Сорап Q көлеміндегі сұйықты өндіріп алады. Жұмысын атқаратын сұйық
қозғалтқышпен көтергіш құбырға бағытталады.
Осы құбырмен өндірілетін сұйықта көтеліледі. Жоғарыға олаадың Q +Q
қоспасы көтеріледі. Жоғарыда (жер бетінде) жұмыс сұйығын шыңыраулық
агрегатқа айдайтын сорап орналасқан және осы сұйықты дайындау жүйесі
ороналасқан. Көтерілген сұйықтық бір бөлігі өнімді жинау жүйесіне, ал
екінші бір бөлігі жұмыс сұйығын дайындау жүйесіне бағытталады.
Дайындау жүйесінен бөлінген су мен газ өнеркәсіпшілік жүйесіне, ол таза
жұмыс сұйығы күштік сорапқа өтеді. Жұмыс сұйығын дайындау жүйесінде газ
айырғыштар (3 фазалы) тұндырғыштан, реагентті беру қондырғылары, кейде
жылытқыштар орналасқан.
Гидропоршендік сораптық қондырғының артықшылығы:
а) жетекшіге айдалатын сұйық мөлшерін өзгерте отырып, шыңыраудан
өндірілетін сұйық мөлшерін реттеу мүмкіндігі, яғни сұйыққа түсірілген
агрегаттың жұмыс режимін өзгерту мүмкіндігі;
б)шыңыраулық гидропоршендік қондырғылар қиғаш бағытталған шыңырауды
пайдалану үшін икемділігі;
в) қондырғы ПӘК – інің жоғарлығы;
г) агрегаттағы көтеріп түсіру операцияның жеңілдігі.
Кемшілігі :
Жоғарыдағы ( жер бетіндегі жабдықтың өте күрделілігі оның ішінде жұмыс
сұйығын дайындау жүйесі).
Мұнай кенорындарының көпшілігін көп қабатты болып келеді. Көп қабатты
кенорындарды игеру мерзімін қысқарту, шыңырау құрылысына кететін шығынды
азайту және мұнай өндіру басқармаларын құру үшін бірнеше қабаттарды бір
өндіру обьектісіне біріктіреді.
Бір мезгілде бөлек пайдалану әдісін қолданып, мұнай өндірісі
жабдықтарының металл аз жұмсалады, көп қабатты кенорындардың игеру мерзімін
қысқартады, қабаттық мұнай, газ конденсатты беруін жоғарлатады.
Қазіргі уақытта бірнеше қабатты өндіру арнайы жабдықтар көмегімен
шыңырау оқпаны арқылы жүзеге асады. Мұнда негізгі элемент пакер, ол
қабаттарды бір – бірімен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
элементін талдау.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. Өзен кенорны туралы жалпы түсінік.
2. Өзенмұнайгаз басқармасы және оның ұйымдастырулық құрылымы.
3. Ауданның мұнайлығы.
4. Негізгі пайдалану қабаттары, олардың геологофизикалық сипаты.
2. Өзен кенорындағы мұнайды өндіру әдістері мен құралдары.
2.1 Шыңырауларды атқылау әдісімен пайдалану.
2.1.1 Атқылау шыңырауының жабдығы.
2.2 Шыңырауларды газлифттік әдіспен пайдалану.
2.2.1 Газлифттік шыңыраулардың жұмыс сызбасы .
2.2.2 Газлифттік шыңырау жабдығы.
2.3 Шыңырауды тереңдік сораптармен пайдалану.
2.3.1 Тереңдік сораптық шыңыраулардың жұмыс істеу принципі.
2.3.2 Тереңдік сораптар.
2.4 Мұнай кеніштеріне жасанды әсер ету әдістері.
2.4.1 Қабат қысымын сақтау әдстері.
2.4.2 Қолданылатын жабдықтар.
3. Мұнай өндірісінде қолданылатын құралдардың нормативтік
техникалық қамтамасы.
3.1 Штангалық сорап.
3.1.1 Техникалық тізімі.
3.2. Теңселмелі станок. 7СК8-3,5-400Ш
3.2.1 Техникалық тізімі.
3.3 Шыңыраулық сораптар.
4. Нормативтік құжаттарды дайындау.
4.1 Мекеменің стандарттары, техникалық қызмет көрсетулері.
4.2 Өндіріс құралдарының сапасының уақыт мерзімі.
5. Сапа менеджмент жүйесін енгізу бағытында іс-шаралар.
5.1 Қауіпсіздік іс-шараларында және нормативтік құжаттарды
дайындау.
5.2 Қондыру тәртібін белгілеп, нормативтік құжат дайындау.
5.3 Іс-шара нұсқаларындағы жасалатын жұмыстар. (акт
толтырылады)
6. Эканомикалық бөлім.
7. Техникалық реттеу.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Кез-келген кәсіпорынның істерінің сәтті жүруі ең алдымен өнімнің
сапасының сәйкес болуын қамтамасыз етумен байланысты. Бұл шындық жаңа
емес, адамдар арасындағы сауда-саттық қатынастардың басынан-ақ белгілі.
Бірақ сапа термині қазіргі жағдайларда кең мағынада қолданылады – бұл
ьұтынушы ұсынылған тауарды қандай түрде көргісі келетіні, қандай бағамен,
қалай буып-түйілгені, сондай-ақ, тұтынушыға қалай қызмет көрсетілуі және
тағы басқалар. Енді тек өнім сапасы ғана емес, кәсіпорынның жалпы сапасы,
қажетті нәтижеге жетуі немесе басқа сөзбен айтсақ сапа жүйесі туралы сөз
айтылады.
Жаңа заман, қоғамның жаңа қажеттіліктері, сауда шекарасын кеңейту
сапа, қоршаған ортаны қорғау немесе еңбек қауіпсіздігі сияқты
кәсіпорындардың жұмыс аспектілерін басқарудың біріңғай, бәріне ортақ
ережелерін жасауды қажет етеді. Қазіргі кезде мұндай ережелер болып барлығы
қолдаған ISO халықаралық стандарты саналады. Бірақ олар кез-келген жүйе
сияқты өндірістің мықты негізінде қалануы тиіс.
Өзен мұнай өндіру өнеркәсібі–мұнай өндірілетін бірден бір өнеркәсіп.
Мұнда бірізді нұсқалы технологиялық сызбанұсқа іске асырылады. Өндірістің
шикізат базасы көптеген қышқыл, парафин, асфальт және смола сияқты
қоспалары батыс Қазақстанның мұнайлы өлкесі болып табылады.
Белсенді инвестициялық және инновациялық саясат “Қазақстан мұнайы”
техникалық деңгейі, өндіріс белсенділігі мен өнім сапасы бойынша алдыңғы
қатарда болуына себепкер болды. Соңғы бес жылда қайта жаңарту мен
техникалық дамуға жұмсалған қаражат мөлшері жылына орта есеппен санағанда 3-
4 млрд. теңге құрады. Тек 2005 жылы технологиялық инновацияға бөлінген
қаражат мөлшері 6650 млн. теңге болса, оның 100 млн. теңгесі ғылыми-
зерттеу және тәжірибе-құрылыс жұмыстарына жұмсалған.
“Қазақстан мұнайын” шығарған өнімнің сапасын төмендегілер арқылы
кепілдеуге болады:
▪ әр өндіріс учаскесінде алдыңғы қатарлы технологияларды ендіру;
▪ әр технологиялық сатыда физика-химиялық бақылау жүйесін дамыту;
▪ жоғарғы технологиялық тәртіп.
Нақты талаптарға өнімнің сәйкестігін кепілдеу өнім сапасының
көрсеткіштерін анықтауға мүмкіндік береді. Өнімді өндіру үрдісінде оның
қабылданған нормаларға сай екендігін нақтылау өндірісті аналитикалық
бақылағанда жүзеге асады.
Өндірісті аналитикалық бақылау арқылы бастапқы өнімнің, өндірістің
аралық өнімдерін, дайын өнім, қосымша заттардың химиялық құрамын анықтайды.
Өндірісті аналитикалық бақылауды жүзеге асыру технологиялық үрдістің
жүрісін, оның қабылданған режімдерге сәйкестігін қолданылатын шикізаттың
және дайын өнімнің сапасын бақылауға мүмкіндік береді. Аталған өндірісті
бақылаусыз қабылданған нормаларға сәйкес өнімді өндіру мүмкін емес.
Сараптау нәтижелері негізінде технологиялық үрдісті жүргізеді,
сұрыптары немесе маркасы бойынша өнімді жүйелейді және өнімді көтеріп
алушылар мен тұтынушылар арасындағы қаржылай есептесуді жүзеге асырады.
Жұмыс орындарына ақпараттарды автоматты түрде жинап-теру, өңдеу және
жеткізу барлық технологиялық және басқару үрдістерін автоматтаудың
дамытылған жүйесі арқылы жүзеге асырылады. өнеркәсіп құрамында бірлескен
есептеуші желі бар, ол мыңнан астам ПЭЕМ-ді, бақылаушы және басқарушы ЭЕМ-
ді біріктіріп, зауыттың жұмысшылары мен бөлімдерін дер кезінде және дұрыс
ақпараттармен қамтамасыз етеді. Бұл сапалы әрі жылдам басқару шешімдерін
қабылдауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, іске асырылған басқару жүйесі кен
орындарынан тиелген бокситтің сапасы туралы ақпаратты жеткізеді (зауытқа
жеткізілгенге дейін), бұл шикізаттың зауытқа түсірілгеніндегі технологиялық
үрдісті іске асыру, технологиялық үрдістерді басқарудың автоматтандырылған
жүйелері (ТҮБАЖ) және ақпараттық жүйелер (АЖ) арқылы жүргізіледі. Осы
жүйелер көлемінде технологиялық, энергетикалық, экономикалық ресурстардың
жайы, сондай-ақ технологиялық үрдістің өнімдері мен жартылай өнімдерінің
сапыс туралы ақпарат интегралданған. Өнеркәсіптің экономикалық және
бухгалтерлік жұмыстары да автоматандырылған. Жоғары сапалы глиноземді үнемі
өндіру келесі мәселені көтерді – бар тұтынушылармен байланысты жақсарту
және жаңалармен келісімшартқа отыру. Осыған байланысты өнеркәсіптің ары
қарай дамуының стратегиясына өзгертулер енгізу қажет болды. Қазіргі кезде
тұтынушылар тұрғысынан өнеркәсіпті бағалаудың жалпыға бірдей жүйесі ISO
халықаралық стандарттарының болуы болып табылады. Сапаны қамтамасыз ететін
осындай стандарттардың бірі ISO 9001 болып саналады. Бұл стандарт әмбебап,
себебі әртүрлі бағыттағы мекемелер үшін қолданылады. 2001 жылдан бастап
“Қазақстан мұнайы” АҚ-на осы стандартты енгізу жұмыстары басталды. ISO 9001
стандарты негізінде сапа жүйесін әзірлеу және ендіру жаңа және белгісіз
жайт емес. 1994 жылдың ISO 9001 стандарты бойынша өнеркәсіп
сертификатталмаса да, Өнім Сапасын Басқарудың Кешенді Жүйесі (ӨСБКЖ)
негізінде сапа жүйесі бар еді. ӨСБКЖ-ның бірқатар әдістемелік қағидалары
ISO сапа жүйесінің қоғадаларымен сәйкес болса да, оны сараптау жүйесі
ешқашан толық кешенді болмағанын көрсетті, себебі басқарушының
жауапкершілігі, маркетинг, сапа аудиті, сапаны сараптау мен оған кеткен
шығын тағы басқалар сияқты негізгі элементтер болмаған. Ал бұл жайтсыз
қазіргі нарық және бәсекелестік жағдайында тіршілік ету мүмкін емес.
1. Өзен кенорны туралы жалпы түсінік.
Өзен кенорны Маңғышлақ түбегінің Оңтүстік Маңғышлак деп аталатын
даланың оңтүстігінде орналасқан. Орфографиялық жағынан Оңтүстік Маңғышлақ
ауданы оңтүстіктен батысқа иілген, теңіз жағынан абсолют өлшемі
солтүстікке қарай +260м. Ал оңтүстікке +24 метр болады. Ауданы рельефті
қиын құрылымды. Өзен ойпатының көлеимі 500км, солтүстікке, оңтүстік шығысқа
шығыс бөлігі күрт өзгереді. Ойпат түбі терең жыралармен бөлінген, оның ең
төменгібөлігі +30м. Әкімшілік тарапынан кенорын аймағы Қазақстан
Республикасының Маңғыстау облысына кіреді.
Өзен кенорны – Ақтау қаласынан 180-200км арақашықтықта орналасқан.
Кенорын көп қабатты, күрделі құрылымды, бор және юра шөгінділері қимасында
XXV-өнімді қабатқа бөлінген. Олардың I-XII-қабаттарында ( төменгі бор
шөгінділері) стратеграфиялық I-қабат және юра шөгінділерінен (XII-қабат)
тұратын аралас кездесетін құм,алиевралит және сазды жыныстардан тұрады. Бұл
қабаттардыңөткізгіштігі газбен қаныққан негізі өнімді қабаттарда, ал XIII-
XVIII-қабатты газды мұнай.
Өзен кенорнының мұнайы ерекше қасиеттерімен де белгілі. Оның
құрамында парафин (24%), асфальт, смола сияқты заттар көптеп кездеседі.
Айналаның температурасы 32С ыстықтың өзінде парафин мұнайдан бөлініп,
қата бастайды. Әртүрлі құнарлы қабаттардың мұнайы бір-бірімен көп
айырмашылығы жоқ, жеңіл, меншікті салмағы 0,763+0,777 болады
Аудан климаты континентті, жазы-ыстық, ал қысы-аз қарлы, желі-қатты
боранды. Аудан желді, оның орташа жылдық жылдамдығы 6-8, жауын-шашын
аз, өсімдіктер мен жануарлар мол және шөлейтке бейімделген.
Өзен кенорнында қабатты күрделі құрылымды бор және юра қимасында XXV-
өнімді қабаттар бөлінген. Олардың I-XII- қабаттары стратеграфияыққа
турондық (I-қабат), сеномонды(II-қабат), абльбский (III-XI-қабаттар) және
неоколский (XII-қабат) тұратын рарласкездесетін құм, алиевралит және газды
жыныстар жатады.
XIII-XVIII негізгі мұнайлы қабаттар юра жасында мұнай газдылық
қимасының жоғарғы сатысына жатады, тереңдігі 1800, 1370 м. Мұнайдың негізгі
қоры бар XIX-XXV-өнімді қабатта мұнай газдылығының төменгі қатарына
жатады. Оларда кейде жаппай мұнайлы, мұнай-газды және газды кеніштер
болады.
XIII-XXV-өнімді қабаттарының мұнайлылығының алғашқы нұсқасын
глорогеологиялық және геофизикалық зерттеулер кезінде олардың қозғалыссыз
жағдайда жатқандығы анықталады.XIII-XVIII-қабаттардың геологиялық
құрылымының жалпы сипаттамасы жобада берілгенмен тәжірибемен салыстырғанда
аз өзгерген. Қабаттар үшін берілгендер кесте -1.1 көрсетілген.
Жоғарғы қатардың өнімді қабаттарының сипаттамасы.
Кесте 1.1.
Орташа Түрі Орташа Абсолют белгі
Рс Қабаттар орналасу тиімді
тереңдігі қалыңдығы
Кеніш Өткізгіш
ВНК ГНК
0 1 2 3 4 5 6 7
1 XIII 1080 Қабатсуы Терригенді 1126
2 XIV 1200 252 1136
3 XV 1200 153 1140
4 XVI 1240 95 1140
5 XVII 1280 242 1141 1036
6 XVII 1370 178 1145
Мұнай газдылығының төменгі қатарындағы XIX-XXIV-өнімді қабаттардың
геологиялық құрылысы, қабаттардың газдылығының жоғарғы қатардың құрылысы
ерекшеленеді, актенентальді құрылысының негізгі қор күрделендіре түседі. Ол
оның батыспен оңтүстік батыс барысы Мұрын, шығыс Қарамандыбас
күрделендіре түседі.
Мұнайлылықтың төменгі қатардағы мұнай қасиеті куполдан-куполға
өзгереді. Сондықтан әрбір купол бойынша орташа мағына берілген. (кесте 1.2)
Төменгі қатардың өнімді қабаттарының сипаттамасы..
Кесте 1.2
Қабаттар Орташа Түрі Орташа Абсолют белгі
Рс орналасу тиімді
тереңдігі қалыңдығы
Кеніш Өткізгіш
ВНК ГНК
0 1 2 3 4 5 6 7
1 XIXА 1390 Қабатсуы Терригенді 3,3 1372 1143
2 XIXБ 1480 1372
3 XXА 1490 Газды 3,4
4 XXБ 1560 5,2
5 XXIА 1607 Қабатсуы 1520
6 XXIБ 1640 1569
7 XXIIA 1690 1608
8 XXIIБ 1730 Терригенді 1533
9 XXIIIА 1780 1543
10 XXIVА 1840 1731
11 XXIVБ 1990 1807
XIX-XXIV-қабаттарындағы мұнай қабат жағдайында жеңіл, аз тұтқырлықты,
оның газ құрамы орташа мұнайға жақын.
1.2 Өзенмұнайгаз басқармасы және оның ұйымдастырулық құрылымы.
Өзенмұнайгаз басқарма бірлестігінің басында жоғарыдан ұйым тағайындап
қоятын президент отырады. Президент жұмысы басқарушы орган. Ол
"Өзенмұнайгаз" ашық акционерлік қоғамына қарасты филиалдар мен
жауапкершілігі шектеулі серіктестердің міндетін сонымен бірге барлық мұнай
саласындағы жұмысты басқару міндетін атқарады.
Президенттің көмекшісі әртүрлі жиындарда, мәжілістерде президентке
көмектесіп отырады.
Секретар хатшысы әртүрлі жиындарда дайындау қызметін атқарады.
Заң бөлім- заңгер заң бойынша басқарманың мәселелерін шешеді.
Экономика жөніндегі вице президент барлық өндіріс мәселелеріне, яғни
мұнай өнімнің өндіруіне мұнай мәселесіне жауап береді. Әлеуметтік мәселе
жөніндегі вице президент бүкіл мұнайшы халықтың әлеуметтік жағдайына жауап
береді. Барлық жермен келісімге отырады. Мұнайшылардың дұрыс дамуына,
асханаларды дұрыс тамақтануға, әлеуметтік жағдайларын қарастырады.
Құрылыс жөніндегі вице президент қаладағы мұнайшыларға салынып
жатырған құрылыстарға жауап береді.
Бухгалтерлік есеп және департамент бөлімі бухгалтерлік есеп және есеп
айыру жұмыстарын атқарады.
Іс-қағаздары және оның орындалуын бақылау бөлімі мекемеге түскен
хаттарды бақылау жүргізіп, оны тексеріп тізбектей дұрыс басымына бақылау
жасап отырады.
Геология және бұрғылау депортаменті мұнай өнімнің дұрыс игеруіне,
шыңыраудың дұрыс мұнайды өндіруіне және бұрғылау жұмыстары атқарады, оларға
саралау жүргізеді. Қаржы және экономикалық талдау депортаменті мұнайдан
өндірілген өнімнің қаржысын және экономикалық жоспарын, бюджет және ондағы
мақсаттарына талдау жүргізіледі.
Маркетинг және материалды құрал-жабдықтарды департаменті мұнай
өндірісіне тиісті құрал-жабдықтарды уақытында жеткізіп, жан-жақпен келісім
шарт жүргізіп уақытында жабдықтап отырады.
Өндірісті жедел басқару тобы көлік мәселесіне жауап береді.
Еңбекті қорғау және техника қауіпсіздік бөлімі жұмыс орнының
тәртібін, қауіпсіздігін сақтауға жауап береді. Техника қауіпсіздік
ережелерін үйретеді.
Бас эколог – экологиялық мәселелерді қарастырады.
Төтенше жағдай қызметі азаматтық қорғаныс және төтенше жағдайлардағы
мәселелерді шешеді.
1.3 Ауданның мұнайгаздылығы
Өзен ауданында мұнай мен газдың табиғи білінуі болмайды. Мұнайдың
жоғарғы шығуымен белгілі, бізге жақын аумақтардың ішіндегісі Беке-басқұдық
антипиналінің шығыс бөлігі. Өткен ғасырда Таспас жырасында тот басқан қою
мұнаймен қаныққан құм мен құмтас табылған. Мұнай білінуі Өзен ауданына
дейін 50км-ді құрайды.
1960 жылы 490-500м тереңдікпен бірнеше шөгінділерден мұнайға қаныққан
кен алынады. Бұл аудан Өзеннің шығысында 20 км-де орналасқан.
Өзен ауданында алғашқы мұнайды тану бір шыңырауды бұрғылағанда
алынды.
Бұрғылау тізбегімен көтерілген Юра дәуірінің құм және құм таспас
арқылы жеңіл мұнаймен қаныққан және олардан бензиннің өткір иісі шығады.
1.4 Негізгі пайдалану қабаттары олардың геолого- физикалық сипаты.
Өзен кенорындарының мысалға XIV-қабатын келтірейік XIV қабатын өнімді
қабаттарын Өзен кенорнының жоғарғы мұнайлы бөлігіне кіреді. Мұнайдағы
өткізгіштік сұйық пен газ сипаттамаларына ұқсас өткізгіштік қабаттары 1100-
1050 тереңдіктегі Юра дәуірінің құмдақтарымен алевроликтерінде орналасқан.
Қабат қасиетіне орай мұнай кеніші орташа тиімді, оның орташа тиімділігі
100% XIV қабатта 14 мұнайлы қабатшалары бар. Олардың орташа тиімді
мұнайлануы 8,4-31м-ге дейін. XIV қабат Өзен кенорнының басқа да қабаттары
сияқты кері қасиеттермен сипатталады, яғни бұл мұнайдағы еріген парафиннің
(29%) және асфальттеннің (20%-ке дейін) көп мөлшерде кездеседі. Мұнай мен
парафинмен қанығу температурасы оның бастапқы температурасына тең немесе
соған жақын болатын парафин мен смолалық заттары көп, тұтқырлығы жоғары
мұнайдікіне тең. Басқаша айтқанда су мұнайлы аймақта таза мұнайлы аймаққа
қарағанда мұнайдың газбен қанығу қысымы мен бастапқы қабат қысымын
салыстырғанда өзгеше. Жалпы қабаттағы мұнай қасиеттері жоғарығы көтерілген
газсыздандырылған мұнайдың орташа температурасы +30С (парафиннің
кристалдану температурасы).
XIV қабаттағы қысым 10,4 МПа қабат температурасы 501С.
Өндірілетін газдары негізінен әртүрлі (метан, этан, азот, пропан)
көмірқышқыл газының мөлшері 2,3 моль газ тығыздығы 1,3
Өзен кенорнының XIII-XVIII квадраттарының мұнайының бір – бірінен
айырмашылығы шамалы. Бұл қабаттардың орташа тығыздығы 0,63 – 0,877
кгм. Бензиндік фракция құрамы 16% арасында, керосин құрамы 17%,
асфальтты смолалық заттар құрамы 16%, парафин құрамы 20-25%-ке дейін
болады. Жоғары қабаттағы мұнайлар төмен қабаттағы мұнайға қарағанда
ауырлау. Өзен кенорынның газдары ауыр көмірсутектеріне өте бай. Олардың
құрамы 14% - ке дейін жетеді, метан концентрациясы 81,8%, ал басқа
компоненттерден азот пен көмірқышқыл газы ерекшеленеді. Газ тығыздығы 0,673
кгм, метан қоспасы 37,5-86,4-ке дейін, ал ауыр метан концентрациясы
8,7-6,2-ге дейін, азоттың 0,7-10,4%-тік құрамы. Ол Өзен структурасының газ
мұнай кеніштерінің беріктігі, сенімділігі туралы айтады. өнімді қабат
сулары бор түрлі және құрамы хлорлы кальцийдің (30-170 кгл) кәсіпшілік
бром қоспасы мен сульфатты 500 кгл – ге дейін иодтық қоспасы 15 кгл– ге
дейін жетеді. Қабат суының орташа тығыздығы 1,081 – 1,04 мұнайлануы
84 – 31 м-ке дейін.
2 Өзен кенорнындағы мұнайды өндіру әдістері мен құралдары.
2.1 Шыңырауларды атқылау әдісімен пайдалану.
2.1.1 Атқылау шыңырауының жабдығы
Егер қабат сұйығы табиғи энергия күшімен жер бетіне көтерілсе, онда
мұндай пайдалану тәсілін атқылау әдісі деп, ал шыңырауды атқылау шыңырауы
деп атайды.
Атқылау шыңырауының жабдығына, оның сағасына орнатылған атқылау
арматурасы, жер асты жабдығы жатады. Жер асты жабдығына- атқылау лифтісі
және құмдық, газдық зәкірлер жатады.
Атқылау шыңырауының сағасы атқылау арматурасымен жабдықталады.
Атқылау арматурасы әртүрлі пайдалану шарттарына байланысты сегіз
сызба бойынша (сурет 2.1) дайындалады.
Атқылау арматурасы дегеніміз- 7,11,14,21,35,70,100 мПа жұмыс
қысымына есептелінген үшжақтық немесе айқыштық және арынды құрылғылардың
фланецті қосылысы.
Арматура қызметі:
1. Шыңырау сағасын және құбыраралық кеңістікті саңылаусыздандыру;
2. Атқылау лифтісін ілу;
3. Шыңыраудан өндірілген өнімді монифольдқа бағыттау;
4. Шыңырау жұмысын бақылау;
5. Шыңырау өнімін реттеу;
6. Шыңырау ішіне және өнім қабатына әртүрлі сұйықтардың ерітінділерін
жіберу;
Арматура классификациясы:
1. Жанындағы саңылау санына байланысты:
А) үшжақты, егер бір саңылау болса;
Б) айқышты, егер екі саңылау болса;
2. Арынды құрылғы түріне байланысты.
А) ысырмалы (задвижкалы);
Б) кранды.
3. Жұмыс қысымына байланысты:
А) төменгі-орташа қысымды, (7,14,21 мПа);
Б) орташа-жоғары қысымды, (35,70,100 мПа).
4. Жалғау тәсілі бойынша
А) фланецті;
Б) бұрандалы;
Арматура екі бөліктен тұрады:
1. Құбырлар басы. Ол тізбек басына орнатылады;
2. Атқылау шыршасы. Ол құбырлар басына орнатылады.
Арматура тетіктеріне:
Планшайба, айқыш немесе үшжақ, орынды құрылғылар, фланец, штуцер,
катушка, үшжүрісті кран және рубрикатор жатады.
Арматура екі өлшеммен сипатталады:
1. Жұмыс қысымы, мПа;
2. Бағаналық бөлімнің диаметрі, мм.
Арматураның негізгі тетіктері мен тораптары: екі бүйірлік бұрылысы бар
айқыш (1), бір бұрылысы бар үшжақ (2), құбырлық басының аудармасы (3),
тиекті құрылғы (4), дроссель (5), монометр астындағы фланец (6), үш жүрісті
кран (7) және манометр (8).
Айқыш және үшжақ өндірілетін қоспаны монифольдтарға жіберуге немесе
құбыраралық кеңістіктердің біреуімен байланыста болуға мүмкіндік береді.
Осы тетіктердің сораптық компрессорлық құбырлар (ССҚ) тізбегі ілінуі
мүмкін. Ол үшін тетіктер бұрандалы болады. Тізбек тікелей осы бұрандаға
немесе құбырлық басының аудармасы (9) рақылы ілінеді. Катушка немесе
аударғыш фланец сораптық компрессорлық құбырларды ілуге немесе арматура
тетіктерінің бір өлшемнен екіншісіне өтуіне арналған. Тиектік құрылғылар
оқпанның немесе бұрылыстың өту қимасын жабуға немесе ашуға керек. Арын және
шыңыраудың жұмыс тәртібінің параметрлерін реттеу үшін арнайы дроссель
тораптар қолданылады.
2.2 Шыңырауларды газлифттік әдіспен пайдалану.
2.2.1 Газлифттік шыңыраулардың жұмыс сызбасы.
Атқылауға қабат энергиясы және мұнайлы газ энергиясы жеткіліксіз болған
жағдайда оны жасанды түрде шыңырауға көтергіш құбырларға дәнекерленген
арнайы клапондар арқылы немесе сол құбырлардың төменгі шеті арқылы сығылған
газ немесе ауа беру жолымен жалғастыруға болады. Бұл әдіс газлифт деп
аталады.
Газлифт үздіксіз және мезгілді болып екіге бөлінеді. Шыңырауға жұмыстық
агентті беру тәсіліне байланысты компрессорлық және компрессорсыз болып
бөлінеді.
Үздіксіз газлифттің жұмысы кезінде тізбектің қатысты батуы сығылған газ
құбырларға түскен кезде оның газдың қысымын және соған сәйкес сұйықты
көтеруге және әртүрлі кедергілерді жеңуге арналған газ энергиясын
көрсетеді.
Қабат қысымының және сұйықтың келтірілген динамикалық деңгейінің
төмендеуі әсерінен құбырлар тізбегін қатырудың қатысты башмак арқылы
көтергіш құбырларға түсетін газдың бастапқы қысымының төмендеуіне және
үздіксіз газлифт жұмысының тиімділігінің нашарлауына, дебиттің және
жұмыстық қысымының, сағадағы газ қысымының төмендеуіне және газдың меншікті
шығынының тез өсуіне әкеп соғады. Нәтижесінде ПӘК төмендейді, өндірілген
мұнайдың өзіндік құны өседі. Сондықтан үздіксіз газлифт қондырғысы тиімсіз
болып қалады.
Үздіксіз газлифттің жұмысы кезінде көтергіш құбырлардың диаметрін
кішірейту арқылы немесе мезгілді газлифтке көшіру арқылы қондырғы жұмысының
тиімділігін арттыруға болады. Көтергіш құбырлардың диаметрін кішірейту,
әдетте практикада қолданылмайды. Мезгілді газлифтке көшіру тиімдірек.
Мезгілді газлифтке газ беретін желістегі сақиналы кеңістікке үш жақты
жүргіш клапан орналастырады. Клапан жабық болған кезде, құбыраралық
кеңістік сұйық шығатын желіспен байланысады, нәтижесінде сұйық шыңыраудың
ішіне жиналады. Түб қысымы өзінің берілген мағынасына жеткенде клапан
ашылады, газ құбыр арқылы құбыраралық кеңістікке өтеді. Құбыраралық
кеңістікте сұйықтың деңгейі төмендейді, ал СКҚ арқылы көтеріледі. Газ
сұйықты құбыраралық кеңістіктен толық ығыстырғаннан кейін әрі қарай
башмакқа жетіп сұйықты жоғарыға шығарады. Сұйық жоғарыға шыққаннан кейін,
клапан қайтадан жабылады және цикл осылай қайталанып отырады.
Компрессорда сығылған газды немесе ауаны қолдану арқылы мұнай
шыңырауларын пайдалану тәсілін компрессорлық деп атайды.
Кейде жұмыстық агент ретінде газ көтергіш үшін қосымша сығу қажет
етпейтін газды қабаттардағы жоғары қысымды газ қолданылады. Бұл жағдайда
жүйе компрессорсыз газлифт деп аталады.
Газлифт шыңырауларын іске қосу сұйықты сыртқы қатардағы құбырлардан
ауамен ығыстырудан және айдалатын ауаны көтергіш құбырлардың төменгі жағына
немесе осы құбырлардағы жұмыстық саңылауға жеткізуден тұрады.
Екі қатарлы көтергішпен жабдықталған шыңырауды іске қосу процесі келесі
түрде жүзеге асады.
Шыңырауды іске қосар алдында көтергіш құбырлардағы және сақиналық
кеңістіктегі сұйық деңгейі, статикалық деңгейге сәйкес бірдей биіктікте
болады. Ауаны сырқы және ішкі қатардағы құбырлар арасындағы кеңістікке
айдаған кезде сұйық төменге ығыстырылып, жартылай көтергіш құбырларға және
құбырарлық кеңістікке шығады, жартылай қабатқа жұтылады, себебі
шыңыраудағы қысым қабаттағы қысымнан жоғары болады. Сақиналық кеңістіктегі
сұйық көтергіш құбырлардың түбіне жеткенде компрессор шығысындағы қысым
соңғы шегіне дейін жоғарылайды. Осы кезде ауаның қысымы максимал болады, ол
жіберу қысымы деп аталады.
Ауа көтергіш құбырлардың башмагына жетіп, оларға енген бойда, ондағы
сұйық бағанасын көтереді. Сұйық шығыс желісінен лақтырылған кезде көтергіш
құбырлардың башмагындағы қысым төмендей бастауы мүмкін, нәтижесінде
құбыраралық кеңістіктегі сұйық көтергіш башмагына түсіп, ондағы көтеріліп
жатқан газға ілеседі.
Шыңыраудың түб қысымы қабат қысымынан төмен болады, ол сұйықтық қабаттан
шыңырауға құйылуына және оның көтергіш құбырлардың башмагына көтерілуіне
әкеледі, онда сұйық ауамен араласып жоғарыға шығады. Шыңырау қалыпты
пайдалануға көшеді. Мұнда құбырарлық кеңістіктегі сұйық динамикалық
деңгейде болады. Сақиналы кеңістіктегі қысым белгілі мөлшерге келеді, ол
жұмыстық қысым деп аталады және әрқашан жіберу қысымынан кіші болады.
2.2.2 Газлифт шыңырауларының жабдықтары.
Газлифт шыңырауларының негігі жабдықтары: газ бөлшектеу батареясы (ГГБ),
газлифттік клапан, шыңыраулық камера.
Жоғарғы қысымды сығылған газ (15-20мПа) компрессорлық станциядан (КС)
газ құбырымен мұнай кәсіпшілігіндегі газ бөлшектеу батареясына беріледі.
ГББ-газды шыңырауға 5-7 мПа қысыммен бөлшектеп жібереді. Жіберілген газ
шыңыраудың құбыраралық кеңістігінен айдалады.
Газлифттік пайдалану мәні ол жоғарғы қысымда газда құбыраралық кеңістік
бойымен айдап сұйықты ығыстырып, сұйықты газдандыру арқылы оның
тығыздылығын төмендетіп, жер үстіне көтеру.
Компрессорлық газлифт кезінде компрессорсыздағыдай шыңырауды жұмысқа
қосу үшін жұмыс процесіндегідей жоғары қысым қажет. Іске қосу қысымын
төмендету үшін газлифттік клапондар қолданылады.
Көтеру тізбегіне қондырылатын газлифттік клапондар (сурет 3.3) тізбектің
жоғарғы бөлігіне басында бірінші газлифттік клапон қондырғысының
деңгейінен, содан соң екінші клапон қондырғысының деңгейінен және тағы да
сол сияқты бүкіл көтерілетін сұйық бағанасы газданғанша газды енгізуді
қамтамасыз етеді.
Газлифтті клапонның жұмыс принципін қарастырамыз. Құбырларының
кеңістікке газ берілген кезде ондағы сұйық ниппельдегі (4) тесікткр арқылы
көтеру тізбегіне беріледі. Тесіктердің өту қимасының қажет ауданын оларды
реттеуші сақинамен (1) жабу арқылы орындалады. Газ газлифтті клапон арқылы
көтеру тізбегіне беріледі, онда сұйықпен араласып, оны жоғарыға көтереді,
онда сұйық сағаның жабдық арқылы бұрып әкетіледі. Шыңырауда қалған сұйық
пен газ қоспасы енді газлифтті клапонда төмен орын тудырады. Газ
құбырларының кеңістіктегі сұйық деңгейін сығады, ондағы газ қысымы қайтадан
жоғардайды. Клапон жанында қысымның белгілі бір айырмашылығы пайда болады:
төменде-құбыраралық кеңістіктегі газдың жоғары қысымы; жоғарыда-көтеру
тізбегіндегі қоспаның төмен қысымы. Нәтижесінде клапон (2), серіппені (3)
сығып көтеріледі, нипельдегі (4) тесіктерді жабады және көтеру тізбегіне
газ берілуі тоқтайды, шарик (5) жерге құрайды.
Клапонға (2) әсер ететін серіппе күшін реттеуші сомын көмегімен өзгертіп
отыруға болады. Газлифттік клапон серіппесі қаппен (6) қорғалған.
Газлифттік клапондар арасындағы қашықтық жоғары орналасқан клапон
жабылғанда құбыраралық кеңістіктегі сұйық төмендегі клапонға дейін газбен
сығылатындай болуы керек. Мұнда газ төменгі клапонға беріле бастайды және
көтеру тізбегіндегі сұйық бағанасының салмағы төмендейді. Содан соң екінші
газлифттік клапоннан төмен құбыраралық кеңістіктегі сұйық әрі қарай
сығылады. Бұл жағдайда СКҚ-ға қысымы құбыраралық кеңістіктегі қысымнан
жоғары сұйық ойдалады.
УIМ клапондары құбыраралық сыртқы бетінде қондырылады, және оларды
ауыстыру немесе реттеу үшін бүкіл тізбекті көтеру қажет. Бұл кемшілік
газлифттік клапондар қондырудың жаңа тәсілмен жойылады. Клапон көтеру
тібегінің ішіне түсірген кезде,шыңыраулық камераның қалтасына дейін
жеткізіледі және оған жұдырықшалы фиксатор көмегімен қондырылады.
Шыңыраулық газлифттік жабдықта, сонымен қатар пакер мен қабылдағыш клапон
кіреді. Клапондарды сыммен түсіруге немесе құбырларға лақтырылуы мүмкін.
Мұндай клапондарды, СКҚ-ды көтермей-ақ және арнайы айырғыштар көмегімен
көтеруге болады. Арнайы айырғыштар көтеру тізбегінің ішкі бетіне
түсіріледі.
Шыңыраулық газлифттік жабдықтың мұндай түрі 168 және 146 мм диаметрі
пайдалану тізбегіне арналған, Л-73А-210, Л-73Б-210, Л-60А-210, Л-60Б-210
шифрлі болады. Мұндағы 73 және 60 сандары –көтеру құбырларының шартты
диаметрі, мм; 210- жұмыстың қысымы, 10 мПа.
Жұмыстың қысымы 21мПа газлифттік клапондардың шифрлары Г-38, Г-38Р, Г-
38-70Д, Г-25, Г-25Р, 1Г-25Р, Г-20, Г-20Р.
Мұндағы:
38;25;20- клапонның шартты диметрі, мм;
Р- жұмыстық клапон (басқалары жіберуші);
Д- клапон камерасы демпфирлейтін сұйықпен толтырылған.
Шыңыраулық камералар шыңыраулық газлифттік жабдық сияқты белгіленеді: К-
73А-210, К-73Б-210, К-60А-210, К-60Б-210. камера тұлғасы овал пішіндес
болады. Бұл газлифттік клапондарды эксцентрикті орналастыруға мүмкіндік
береді. Сондықтан көтеру тізбегінің өту қимасы шыңыраулық камералар
ауданында кішіреймейді.
2.3 Шыңырауды тереңдік сораптармен пайдалану.
2.3.1. Тереңдік сораптық шыңыраулардың жұмыс істеу принципі.
Шыңыраулық штангалық сораптық қондырғының (ШШСҚ) жеке жетекшісі түскен
электр энергиясын штангалық механикалық энергиясына өзгереді. Жалпы жетекші
күші негізгі элементтерден тұрады.
Блок-сызбасы түрінде болады
1. Күштік орган- штанга тізбегін ұстап тұру үшін және оны жоғары-
төменді қозғалысқа келтіру үшін қызмет атқарады.
2. Теңгеру құрылғысы- штанганың жоғары және төменді жүрісі кезінде
жетекші қозғалтқышқа салмақтың тең түсуін қамтамасыз етеді.
3. Жетекші- қондырғыны қозғалысқа келтіру үшін қажет.
Осы аталған элементтердің барлығы төмендегідей болып байланысқан,
яғни штанга жоғары жүргенде (тегіс сызық) күштік орган энергияны теңгеру
құрылғысымен жетекшіден алады және штанганы көтеріп тиімді жұмысты
атқарады. Белгілі бір сұйық бағанасын плунжердің жүру ұзындығының шамасына
көтереді.
Штанга төмен түскен кезде энергия (пунктер сызық) жетекші мен күштік
органнан теңгеру құрылғысына бағытталады. Осы берілген структуралық сызба
теңгерілген жеке ШШСҚ-лар үшін сипатталады.
Теңгерілмеген жетекші тек екі элементтен тұрады:
1. Күштік орган
2. Жетекші
Теңестіру құрылғысы
Күштік орган
Жетекші
Сурет 2.3 Тереңдік сораптық қондырғы жетекшісінің блок сызбасы.
1. Штанга жоғарыға жүргенде
2. Штанга төменге жүргенде
3. Шыңырауларды тереңдік штангалық пайдалану кезінде жер үсті жабдығына
теңгергішті және теңгергішсізтеңселмелі станоктар жатады. Жер асты
жабдығына штангалық сораптар, штанга тізбегі,сораптық компрессорлық
құбыырлар (СКҚ ) тізбегі жатады.
Штангалық тереңдік сораптар шыңырау ішіне түсірілу әдісіне байланысты
екіге бөлінеді:
1. СҚА (шыңырауға қойылатын сорап)
2. СҚМ (шыңырауға қойылмайтын сорап)
Ерекшелігі: СҚА шыңырау ішіне заводта дайындалған, яғни жинақталған
күйінде штангалар тізбегімен түсіріледі.
СҚМ шыңырау ішіне бөлшектеніп түсіріеледі, яғни цилиндр сору
клапонымен бірге СКҚ тізбегімен, плунжер айдау клапонымен бірге штангалар
тізбегімен түсіріледі.
Құрылымы: СҚА-цилиндр, плунжер, сору және айдау клапондары және клапон
ері.
СҚМ-цилиндр, плунжер, сору және айдау клапондары.
Цилиндр-легірленген, көміртекті, температураға тұрақты болаттан екі
түрлі болып жасалады.
А) тіке тартылған (бүтін)
Б) төлкелі (төлкенің ұзындығы 30 см)
Плунжер-цилиндр тәрізді, резиналық жабылуы бар, ұзындығы 1200 мм.
Клапон-шар, тарелка, конус тәрізді беті жылтырлатылған болып келеді.
Диаметрі: 28, 32, 38, , , мм болып орындалады.
Сорап клапондар санына байланысты:
А) СҚА-1, СҚМ-1, егер сору және айдау клапоны болса, яғни екі клапонды
сорап.
Б) СҚА-2, СҚМ-2, егер 2 сору, 1 айдау клапоны болса, яғни үш клапонды
сорап.
Плунжердің цилиндр ішіне отырғызылуына байланысты үш түрге бөледі:
1. Тығыз отырғызылған: егер плунжермен цилиндр арасындағы қуыс 20,70
мкм болса;
2. Орташа отырғызылған: егер 70-120 мкм болса;
3. Әлсіз отырғызылған: егер 120 мкм жоғары болса.
Көбінесе штангалық сораптарда шарик тәрізді клапон кеңінен қолданылады.
Оның себебі басқа клапондарға қарағанда жұмыс қабілеттілігінің жоғарылығы
болып есептеледі.
Клапон ерінің конструкциясына қарай клапондар сыртқы беті тегіс және
бұрандалы болып келеді. Клапон ері симметриялы бір беті ескіргенде 180
бұрып екінші бетін пайдаланады.
Сораптық штангалардың негізгі қызметі сорап плунжерін жер үстінде
орнатылған жетекші теңгергішті теңселмелі станокпен жалғастыру. (сурет
2.3.1)
Штанга деп- цилиндр тәрізді екі шетінде бұрандасымен және кілт салатын
квадраттық қимасы бар болат стержень. Штангалар бір-бірімен муфта арқылы
жалғасалды. Қарапайым штангалардың ұзындықтары 1000-3000 мм.
Штангалар екі параметрлермен сипатталады:
1. ұзындығы: 8-9 м.
2. диаметрі: 16, 19, 22 және 25 мм.
Штангалар тізбегінің ең жоғарғы штангасы сальникті өзек деп аталады.
Оның қарапайым штангалардан айырмашылығы: сальгиктің нығыздығышы арқылы
өтіп, теңгергішті теңселмелі станокпен (ТТС) канаттық ілгіш арқылы
өтіп,жалғастыруы. Себебі беті жылтыр және бір шетінде квалификациялық
қимасы жоқ. Сальникті өзектің диаметрі 30-35 мм, ұзынлдығы 2600, 3600,
5600 мм.
СКҚ сұйықта жоғарыға көтеру үшін қолданылады. СКҚ-ны шыңырауды жер асты
жөндеу кезінде де, құмды тығындарды жуу кезінде де және т. б қолданылады.
ШШСҚ-ны пайдаланған кезде олардың жұмыс жағдайда өте қиындай түседі.
Штангалар үзілген кезде соның салмағын көтеру, үйкеліс күші пайда болады
және айдайтын сұйықтық салмағын көтеру және т.б. Бұдан басқа олар
коррозияның жеріне ұшырайды.
СКҚ тізбегін ілу, өндірілген өнімді шығыс құбырына бағыттау; шыңырау
сағасына саңылаусыздандыру және сонымен бірге шыңырау сағасына құбыраралық
кеңістік арқылы газ алынуын қамтамасыз ету үшін сағасына
Тереңдік шыңыраудың саға жабдығы планшайба мен үшжақ сальниктен
тұрады. Кигізбе басына планшайбада шыңыраудағы сұйық деңгейін өлшеу және
құбыраралық кеңістіктегігазды алу үшін саңылау тесілген.
Құбырдың жоғарғы муфтасынан үшжақ кигізіледі. Одан мұнай шығарылады
ұшжақтан жоғары сальникті өзектен шығын болдырмау және шыңырау сағасын
шыңырау сағасын саңылаусыздагндыру үшін сальник орнатылады. Оған СУСГ-2
сальнигін қолданады.
ТТС-кривошипті шатунды механизмнің айналмалы қозғалысын теңгергіштің
басының ерсілі- қарсылы қозғалысына одан әрі сорап плунжерін жоғары-төменді
қозғалысқа келтіру қызментін атқарады.
Мұндай гидравликалық жетекшісінің ерекшелігінің бірі қондырғының жұмыс
процесінде оның параметрлерін тұрақты талдайтын және берілген режиммен
ауытқуы кезінде дабыл беретін электронды құрылғылар мен жабдықтары болып
табылады.
Гидравликалық жетекші жоғарғы пайдалы әсер коэффициентін (ПӘК)
штанганың екі жүрісінде бөлек параметрлерін тез реттеуге мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде ШШСҚ-ның біршама әртүрлі конструкциялары белгілі. ШШСҚ-ның
басым көпшілігі роторлықжәне аралас теңгерілген теңгергіштіжетекшімен
әрекетке келтіреді. Жетекші параметрлеріне байланысты қарсы салмақта
теңгергішке ие. Кривошипке немесе екеуіне де ілінеді. Осыған сәйкес ТТС-ның
теңгеру теңгергішті роторлық немесе аралас деп аталады. ТТс-ның құрамына
келесі негізгі тетіктер: пирамида мен бірге болт қаңқа енеді. Тірегі және
қарсы салмағы бар теңгергіш; екі шатун; қарсы жүгі бар екі кривошип;
редуктор; клиноременді беріліс; тежеуіш; электроқозғалтқыш; сальникті
өзектің канаттық ілгіші.
Теңгергішсіз теңселмелі станоктың конструкциясының кішірейтілуінің оның
салмағын азайтуының бір тәсілі ол теңгергіш пайдаланбау. Теңгергішсіз
теңселмелі станоктарда штанга тізбегінің қозғалуы иілгіш звено арқылы
қамтамасыз етіледі. Иілгіш звеноға сағалық өзекті канаттық иілгішті
редуктор кривошиптерін жалғастырушы бірнеше канаттар жүйесі жатады.
Теңгергішсіз теңселмелі станоктың кривошипі V тәрізді пішінді.
Жетекшінің теңгерілуін қамтамасыз етеді.
Теңгергішсіз теңселмелі станок қаңқадан, канаттық шкивтерден, жүктелген
кривошиптен, шатун мен траверсадан, редуктордан, тежегіштен, ременді
берілістен, электрқозғалтқыштан, тұрғыштан және савғалық өзек ілгішінен
тұрады.
Жетекшінің негізгі түйіндері: редуктор, тежегіш, канаттық ілгіш, бекіту
түйіні, электрқозғалтқыш, жүктер.
Теңгергішсіз теңселмелі станоктың теңгеруі тек роторлық әдіспен
қамтамасыздандырылады, кривошиптың бір жағындағы жүкті ығыстыру арқылы
қолданады.
2. Тереңдік сораптар.
Тереңдік сораптық шыңырауда мұнай, газ және су дебиттерінің түп
қысымына немесе динамикалық деңгейіне тәуелділігін орныққан тәртіпте
зерттеу әдісімен анықталады. Құрастырылған тәуелділік негізінде шыңыраудың
өнімділік коэффициентін, қысым өзгерісін анықтап, шыңыраудың пайдалану
режимін орнықтырады. Зерттеу процесінде шыңырау дебитін сальниктік өзектің
жүру жолының ұзындығын көбейту немесе азайту арқылы немесе теңгергіш
басының теңселу санын өзгерту арқылы өзгертеді. Көбінесе бірінші тәсіл
қолданылады.
Мұнай және су дебиттерінің жүрістерінде өлшеуіш қондырғылар немесе
санауыш – шығын өлшегіштер арқылы, ал газ дебитін – дифманометр арқылы
өлшенеді.
Тереңдік сораптық шыңырауды зерттеу үшін сорап астында қондырылатын
лифтілі термометрлік манометрлер қолданылады. Бұндай термометрлік
манометрлермен түп қысымын анықтау, шыңырауды тоқтату қажеттілігін
тудырады, соның нәтижесінде мұнай өнімі азаяды. Сондықтан шыңырауды бұндай
зерттеу өте сирек жағдайда қолданылады (кеніштің әрбір бөлігіндегі қысымын
анықтау үшін, яғни изобор картасын құрастыру үшін немесе басқа тәсілдермен
анықталған мәләметтерді тексеру мақсатында)
Шыңырау сағасынан динамикалық деңгейге дейінгі арақашықтықтағы эхалот
аспабымен өлшейді.
Шыңырау сағасынан ату немесе ауалы хлапушка арқылы дыбысының толқын
тудырса, онда бұл толқын шыңырау бағанасының бойымен таралып сұйық
деңгейіне дейін жетеді, сосын оған шағылысып, жаңғырық шыңырау сағасына
кері қайтады. Дыбыс толқынының шағылысқан және кері қайтқан моменті тұрақты
жылдамдықпен қозғалатын аспап лентасына перо арқылы белгіленеді.
Штангалар салмағын өлшеу үшін және тереңдік сораптың сапалы
көрсеткіштерін анықтау үшін динамограф деп аталатын аспап қолданылады. Бұл
аспаптар сальниктік өзектің бір қос теңселуінде оған түсетін салмақты
диаграмма түрінде жазып отырады. Осы жазылған диаграмманы динамограмма деп
атайды.
Сальниктік өзектегі салмақ сораптық қондырғының, мұның жұмыс
тәртібінің, сонымен бірге сораптық жабдықтың жағдайы, оның бөлек
тораптарының жұмыс сипатын анықтайтын параметр болып табылады.
Өндірісте гидравликалық динамограф ГДМ – 3 сапабы қолданылады. Аспап
негізгі екі бөлшектен тұрады: өлшеу және жазу.
Өлшейтін бөлшек өлшемі месдозадан және рычагтан тұрады. Месдоза
қуыстығы сұйықпен толтырылған (спирт немесе су). Оған поршень жалғанған.
Сальникті өзектің жүрісінің жазу ұзындығы шкив диаметріне байланысты.
Аспалы шкивтер 1:15, 1:30 немесе 1:45 масштабына ығысып, жазу мүмкіндігі
бар.
ГДМ – 3 динамографы 4000,8000,10000 кг күш өлшеу шегіне есептеліп
шығарылған. Аспаптың максимал жіберілген ауытқуы 2 %.
Тереңдік сораптық шыңырауларда мұнай, газ және су дебиттерінің түп
қысымына немесе динамикалық деңгейіне тәуелділігін орныққан тәртіпте
зерттеу әдісімен анықталады. Құрастырылған тәуелділік негізінде шыңыраудың
өнімділік коэффициентін, қысым өзгерісін анықтап шыңыраудың пайдалану
режимін орнықтырады. Зерттеу процесінде шыңырау дебитін сальник өзектің
жүру жолының ұзындығын көбейту немесе азайту арқылы өзгертеді. Көбінесе
бірінші тәсәл қолданылады.
Мұнай және су дебиттерінің жүрістерінде өлшеуіш қондырғылар немесе
санауыш – шығын өлшегіштер арқылы, ал газ дебитін дифманометр немесе газ
санауыштары арқылы өлшейді.
2.3.3 Шыңырауды штангасыз сораптармен пайдалану.
Электр ортадан тепкіш сораптық қондырғы (ЭОТСҚ) жоғарғы өнімді, сұйық
деңгейі төмен шыңырауда немесе қиғаш бағытталған шыңырауда пайдаланылады.
ЭОТСҚ шыңыраулық сораптардан, саға жабдығынан, электр жабдығынан және
СКҚ – дан тұрады.
Шыңырауға түсірелетін агрегатқа мыналар кіреді: электрлі ортадан тепкіш
сорап (5), гидроқорғаныс және электр қозғалтқыш (3). Ол шыңырауға пайдалану
тізбегінің (1) басына орнатылған саға жабдығы (11) арқылы ілініп, СКҚ
тізбегінде түсіріледі. Электр энергиясы трансформатордан (14) және басқару
станциясын (13) бойынша СКҚ тізбегінің сыртқы беттігіне белдікпен кабель
(8) арқылы электр қозғалтқышқа (3) беоіледі. Оның ротормен ортадан тепкіш
сорап (5) білігі байланысқан. Сораптың үстіңгі бөлігінде сұйықты СКҚ – ға
жіберетін (кері шарик клапон (6), оның астында) жіберу клапоны, ол оның
астында кері шарик клапон (6) орналасқан.
Гидроқорғағышқа компенсатор (2) және протектор (4) кіреді. Сорап,
электрқозғалтқыш және гидроқорғаыш өзара фланец және шпилькамен
байланысады. Қозғалтқыш, сорап біліктері және гидроқорғағыш шеті шлицті
болғандықтан өзара шлицті муфта арқылы байланысады.
Штангасыз сораптық қуаты штангалық сорапқа қарағанда айтарлықтай көп.
Бұл кейбір штангасыз сораптармен сұйық көп өндіруін тудырады. Бұндай
сораптарға электрлі жетекші шыңыраулық ортадан тепкіш сораптар жатады.
Қазір өндірісте бақылаулардан өтіліп, кеңнен қолданылып жүрген штангасыз
сораптар көп. Оларға ортадан тепкіш винттік, диаграммалық және поршендік
сораптар жатады.
Шыңыраулық ортадан тепкіш сорап сұйыққа түсірілген электр қозғалтқышпен
әркетке келеді.
а) Шыңыраулық сорап көп сатылы 80-400 сатыға дейін болады. Сорап
қорабында білікке кигізілген жұмыс дөңгелегімен бағыттаушы аппарат бар.
Сұйық сорапқа оның астыңғы бөлігінде орналасқан сүзгі арқылы түседі, сорап
сұйықты шыңыраудан СКҚ – ға береді.
б) Сұйыққа түсірілген электр қозғалтқыш білгі сұйықтан сақтандандырғыш
білігімен және сол арқылы сорап білігімен жалғасқан біліктің айналу жиілігі
2800-2950 мин. Қозғалтқышқа энергия жоғарыдан кабелмен беріледі. СКҚ
жанынан дөңгелек қимасы, ол сораптық агрегат жанына жалпақ кабель
жіберіледі.
в) Автотрансформатор немесе трансформатор кәсіпшілік есебінен алынатын
ток кернеуін көтеру үшін қажет 380В. Қозғалтқыш кернеуі көп 400-200в. Бұдан
басқа ұзын кабель бойында кернеу төмендеуін тұрақтандыру қажет.
г) Басқару станциясы қондырғыны қолмен немесе автоматты түрде қосу және
айыру үшін оның аспаптық тәртіптегі жұмысы кезінде айыру үшін қажет.
д) СКҚ тізбегі ағызу және кері клапонының жабдықталады. Кері клапон
оның СКҚ тізбегіне орнықтыру мүмкіндігін тудыратын шеттерінде бұрандасы бар
арнайы муфтадан орналастырады. Клапн муфтасында тұғыры, шар және шардың
көтерілуін шектеуіш бар клапон сорапты тоқтатқан кезде СКҚ түбіндегі
сұйықты сақтау қызметін атқарады. Сонымен тоқтаған кезде құбырдың шыңырау
ішіне сұйық төгілмейді. Оны толтыруға уақыт шығындалмайды, сонымен бірге
қондырғыны қайта қосуды жеңілдетеді.
Ағызу клапоны тізбекте кері клапон орнықтырылса, онда шыңыраудан
агрегатты көтеру алдында СКҚ тізбегін сұйықтан босату қызметін атқарады.
Ағызу клапоны кері клапон сияқты СКҚ тіізбегінде арнайы муфтасына
орналастырылған (муфтада нипель айналдырылған).
Шыңыраудың саға жабдықтары шыңырау өнімін монифольдқа ығыстыру үшін
тізбек аралық кеңістікті саңылаусыздандыру үшін және сораптық компрессорлық
құбырды ілу үшін дайындалады және осы кеңістікте кабель түсіруді және қысым
көбейген сайын кеңістіктен газдың шығуын қажет етеді. Сонымен қатар
шыңыраудың саға жабдықтары шыңырауды зерттеу кезінде құралдардың
қолданылуын қарастырады.
Электр ортадан тепкіш винтті сораптық қондырғы (ЭВСҚ) ЭОТСҚ сияқты
компрессормен сұйыққа жеткізілген электр қозғалтқыш, сұйықтан сақтандырғыш,
винттік сорап, кабель, кері және ағызу клапондары, сағалық жабдық,
трансформатор және басқару станциясыбар.
Айнелу жиілігі 50С қозғалтқышы қолданылады. Винттіксораптың
әрекет принципі көлемдік сораптарға жатады. Оның ішкі диаметрі бірге тең
кірісті винті бар. Ол екі кірісті обоймада айналады. Винттің жүру қадамы t
– обойманың жүру қадамынан T екі есе кіші.
Диафраграмалық сораптық қондырғы электр жетекшісі плунжеллі көлемдік
сораптар қатарына жатады. Мұнда өндірілетін сұйық қабылдау және айдау
клапондары арқылы өтеді. Сұйық сораптың қозғалыс тетіктерімен қатынасты
болмайды. Бұлар негізінен агрессивті қабат сұйықтарынан өндіру үшін
қолданылады.
Диафрагмалық сораптық қондырғы (ДСҚ) сораптық агрегаттан, кабельден,
СКҚ – дан оларға орнықтырылған жіберу клапоннан, саға жабдығынан және
басқару станциясынан тұрады.
Агрегатта айдау және сору клапндары, диафрагма, серіппе және поршень
бар. Поршеннің астында эксцентрик орналасқан, ол тісті беріліс арқылы
айналады, одан төмен электрқозғалтқышпен компенсациялық диафрагма бар.
Жұмысы: қозғалтқыш білігі айналғанда бұрыштық тісті берілісті
эксцентрик айналып, оған тығылып тұрған поршень серіппемен төмен және
жоғарғы жылжиды.
Шыңыраудын орташа және аз мөлшердегі мұнайды және СКҚ – ны алу үшін
гидропоршенді қозғалтқышты тереңдік гидропоршенді сорап қондырылады.
Тереңдік агрегат (поршендік сорап) метан арқылы гидравликалық
қозғалтқыш плунжермен жалғасқан поршендік сораптан тұрады.
Гидравликалық қозғалтқышқа жоғарыдан суы, газы және механикалық
қоспалардан тазартылған жоғарғы қысымды жұмыс сұйығы беріледі.
Қозғалтқыштың поршені ерсілі – қарсылы қозғалысқа келеді және өзек арқылы
осы қозғалысты сорап плунжеріне береді.
Сорап Q көлеміндегі сұйықты өндіріп алады. Жұмысын атқаратын сұйық
қозғалтқышпен көтергіш құбырға бағытталады.
Осы құбырмен өндірілетін сұйықта көтеліледі. Жоғарыға олаадың Q +Q
қоспасы көтеріледі. Жоғарыда (жер бетінде) жұмыс сұйығын шыңыраулық
агрегатқа айдайтын сорап орналасқан және осы сұйықты дайындау жүйесі
ороналасқан. Көтерілген сұйықтық бір бөлігі өнімді жинау жүйесіне, ал
екінші бір бөлігі жұмыс сұйығын дайындау жүйесіне бағытталады.
Дайындау жүйесінен бөлінген су мен газ өнеркәсіпшілік жүйесіне, ол таза
жұмыс сұйығы күштік сорапқа өтеді. Жұмыс сұйығын дайындау жүйесінде газ
айырғыштар (3 фазалы) тұндырғыштан, реагентті беру қондырғылары, кейде
жылытқыштар орналасқан.
Гидропоршендік сораптық қондырғының артықшылығы:
а) жетекшіге айдалатын сұйық мөлшерін өзгерте отырып, шыңыраудан
өндірілетін сұйық мөлшерін реттеу мүмкіндігі, яғни сұйыққа түсірілген
агрегаттың жұмыс режимін өзгерту мүмкіндігі;
б)шыңыраулық гидропоршендік қондырғылар қиғаш бағытталған шыңырауды
пайдалану үшін икемділігі;
в) қондырғы ПӘК – інің жоғарлығы;
г) агрегаттағы көтеріп түсіру операцияның жеңілдігі.
Кемшілігі :
Жоғарыдағы ( жер бетіндегі жабдықтың өте күрделілігі оның ішінде жұмыс
сұйығын дайындау жүйесі).
Мұнай кенорындарының көпшілігін көп қабатты болып келеді. Көп қабатты
кенорындарды игеру мерзімін қысқарту, шыңырау құрылысына кететін шығынды
азайту және мұнай өндіру басқармаларын құру үшін бірнеше қабаттарды бір
өндіру обьектісіне біріктіреді.
Бір мезгілде бөлек пайдалану әдісін қолданып, мұнай өндірісі
жабдықтарының металл аз жұмсалады, көп қабатты кенорындардың игеру мерзімін
қысқартады, қабаттық мұнай, газ конденсатты беруін жоғарлатады.
Қазіргі уақытта бірнеше қабатты өндіру арнайы жабдықтар көмегімен
шыңырау оқпаны арқылы жүзеге асады. Мұнда негізгі элемент пакер, ол
қабаттарды бір – бірімен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz