Стратегиялық менеджмент

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 2
1. Қазақстандық кәсіпорындарда стратегиялық басқару дамуының алғышаттары
2
2. Корпорациялық жоспарлаудың даму кезеңдері 4
3. Стратегиялық менеджменттің мәні 8
4. Стратегиялық шешімдердің ерекшеліктері 9
ҚОРЫТЫНДЫ 14
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 15

КІРІСПЕ

Стратегиялық менеджмент бизнестің сыртқы ортасының динамизмінің өсуіне
жауап ретінде пайда болған басқару тәжірибесі мен теориясының бір бөлігі
болып табылады.
Стратегия – негізгі мақсатқа жетудегі проблемалар мен ресурстардың
приоритеттерін анықтайтын іс-әрекеттердің бағдарламасы. Ол басты
мақсаттарды және оларға жету жолдарын кәсіпорын тек бір бағытта
қозғалатындай етіп қалыптастырады.
Стратегиялық басқару – кәсіпорынның барлық ішкі және сыртқы
факторларын ескере отырып, оның орталық буынымен стратегиялық шешімдерді
қабылдау және оларды жүзеге асыру процесі. Стратегияны ұйым алдында тұрған
басты мақсат пен оған жету жолының арасындағы аралық буын ретінде
қарастыруға болады.

1. Қазақстандық кәсіпорындарда стратегиялық басқару дамуының алғышаттары

Стратегиялық менеджмент бизнестің сыртқы ортасының динамизмінің өсуіне
жауап ретінде пайда болған басқару тәжірибесі мен теориясының бір бөлігі
болып табылады. Стратегиялық жоспарлау мен басқару теориясы американдық
бизнесті зерттеушілермен және кеңесберушілік фирмалармен дамытылған
болатын, кейін бұл аппарат барлық дамыған елдердің ішкі фирмалық жоспарлау
әдістерінің жиынтығына терең сіңіп алды.
Қазіргі уақытта стратегияның анықтамалары көп, бірақ олардың барлығын
кәсіпорынның сыртқы ортамен қарым-қатынастарына әсер ету құралдары ретінде
кәсіпорынның болашақтағы жағдайын анықтайтын стратегиялық шешімді
қабылдауда негіз болып саналатын ережелер мен нормалар жиынтығы ретінде
қарастырамыз.
Стратегия – негізгі мақсатқа жетудегі проблемалар мен ресурстардың
приоритеттерін анықтайтын іс-әрекеттердің бағдарламасы. Ол басты
мақсаттарды және оларға жету жолдарын кәсіпорын тек бір бағытта
қозғалатындай етіп қалыптастырады.
Стратегиялық басқару – кәсіпорынның барлық ішкі және сыртқы
факторларын ескере отырып, оның орталық буынымен стратегиялық шешімдерді
қабылдау және оларды жүзеге асыру процесі. Стратегияны ұйым алдында тұрған
басты мақсат пен оған жету жолының арасындағы аралық буын ретінде
қарастыруға болады.
Сонымен қатар стратегия өткенді болашақпен жалғастыратын жіп ролін
де атқаруы керек. Жалпы алғанда, стратегияны нақты бәсекелестік
артықшылықты қамтамасыз ететін нақты іс-әрекеттердің жиынтығымен
толтырылған тиімді іскерлік концепция ретінде анықтауға болады.
Стратегиялық жоспарлау нарықты терең түсінуге, кәсіпорынның нарықтағы
жағдайын бағалауға, өзінің бәсекелестік ерекшеліктерін түсінуге негізделуі
керек.
Командалық экономикада кәсіпорын өз жоспарларын жобалау кезінде
шығарылатын өнім номенклатурасы туралы, жабдықтаушылар мен тұтынушылар
туралы, өз тауарларының бағасы туралы, т.б. нормативтер мен көрсеткіштер
туралы ақпаратты жоғарыдан алады, бұл ақпарат автоматты түрде жоспардың
құрамына кіреді. Ал жоспарлық жұмыстардың өзі сыртқы ортаның жеткілікті
болжануы жағдайында тапсырмалардың тиімді жолдарын іздеуге негізделді. Бұл
жағдай экономиканың өтпелі кезеңінде де сақталады, бірақ нарық жағдайында
бұл – жоспарлау жұмыстарының тек бір бөлігі ғана.
Ал қазіргі кезде кәсіпорын сыртқы орта параметрлерін, өнім және қызмет
көрсету ассортиментін, бағаның, жабдықтаушылардың, өткізу нарығының
параметрлерін, ал ең бастысы – өзінің ұзақ мерзімді мақсаттарын және оған
жету стратегиясын анықтау және болжау керек. Жоспарлау жұмыстарының бұл
бөлігін стратегиялық жоспарды жобалау қамтиды.
Отандық кәсіпорындардың сыртқы ортасының тез өзгеруі басқарудың жаңа
әдістерінің, жүйелерінің, жету жолдарының пайда болуын ынталандырады. Егер
сыртқы орта тәжірибе жүзінде тұрақты болса, онда стратегиялық менеджментті
жүргізудің қажеттілігі жоқ. Алайда қазақстандық кәсіпорындардың көбісі
сыртқы факторлардың тез өзгеру жағдайында және болжауға қиын жағдайда жұмыс
істейді, сондықтан стратегиялық менеджменттің әдістерін қолдануды қажет
етеді.
Отандық тәжірибеде стратегиялық менеджмент жүйесінің орнатылу
қажеттілігі интеграциондық процестердің болуымен сипатталады. Отандық
биснесте кәсіпорындарды технологиялық жағынан біріктіретін өндірістік
топтар пайда болды, қаржылық-өндірістік топтардың (ҚӨТ) қалыптасу процесі
қарқынды жүруде, коммерциялық компаниялар негізгі биснестің пайда болуымен
бірге қаржылық-коммерциялық топтарды құра бастады. Коммерциялық фирмалар
көптеген өндірістік компанияларды сатып алу, оларды жекешелендіру мен
оларды инвестициялауға қатысып, тартымды кәсіпорындардың акцияларын сатып
алуға назар аударуда.
Стратегиялық менеджменттің дамуының келесі бір алғышарты бизнесті
глобализациялау процесі болып табылады. Глобальді фирмалар дүниені біртұтас
жүйе ретінде қарастырады, олар ұлттық ерекшеліктер мен таңдауларға назар
аудармайды. Глобальді фирмалардың (Mars, Siemens, Sony, Procter & Gamble,
L’Oreal, т.б.) өнімдері әлемнің барлық елдерінде сатылады және ұлттық
нарықтарда бәсекелестіктің негізгі факторы болып саналады. Глобальді
фирмалардың тауарларына тек олардың стратегиялық әдістерін қолдана отырып,
яғни бәсекелестік ортада стратегиялық жұмыстарды жүргізе отырып қарсы
тұруға мүмкіндік туады.
Солайша, мемлекеттік кәсіпорындардың директорлары мен жаңа
компаниялардың басшыларында ұзақ мерзімді мақсаттарының және ұзақ мерзімді
перспективалы жоспардың маңыздылығы туралы көзқарас қалыптасады. Бұл жағдай
кәсіпорындардың ақпаратпен қамтамасыз етілмеуінен күрделене түседі. Бір
жағынан, бұл – сыртқы ақпараттың ретсіздігі, екінші жағынан даму бағыттарын
таңдауға жүйеленген белгілердің жоқ болуы. Сонымен қатар, өз стратегиясын
жүзеге асыру құралдары бұрынғы қабылданған жоспарлау жүйесінен ерекшеленеді
және де ол туралы ақпарат өте аз, себебі олар тәжірибеде жалпы қабылданған
болып табылмайды.

2. Корпорациялық жоспарлаудың даму кезеңдері

Стратегиялық менеджмент тәсілдерінің пайда болуы және оларды
фирмалардың жұмыс тәжірибелеріне енгізуді тарихи тұрғыдан түсіну оңай.
Бизнестің тарихшылары корпорациялық жоспарлаудың әдетте 4 кезеңін
қарастырады: бюджеттендіру, ұзақ мерзімді жоспарлау, стратегиялық жоспарлау
және стратегиялық менеджмент.
1. Бюджеттендіру. Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін ірі корпорациялардың
қалыптасу дәуірінде фирмаларда арнайы жоспарлау қызметі, әсіресе ұзақ
мерзімді жоспарлау қызметі болған жоқ. Корпорациялардың жоғарғы
басшылары өз фирмасының даму жоспарын құрып, оларды уақыт сайын
қарастырып отырды, алайда сәйкес көрсеткіштерді есептеумен, қаржылық
есеп беру формаларын жүргізу және т.б. жағдайлармен байланысты
формальді жоспарлау жылдық қаржылық сметаларды – әртүрлі мақсаттарға
жұмсалатын шығындардың баптары бойынша бюджеттерді құрумен шектелген.
Бюджеттер, біріншіден, ірі өндірістік-шаруашылық қызметтер бойынша
(ғылыми-зерттеу және конструкторлық жұмыстар бөлімі, маркетинг бөлімі,
күрделі құрылыс бөлімі, өндірістік бөлім, т.б.), екіншіден, корпорация
құрамындағы жеке құрылымдық бірліктер бойынша (бөлім, зауыт, т.б.) құрылды.
Бұл бюджеттер қазіргі экономикада да ішкі фирмалық ресурстарды бөлудің және
ағымдағы іс-әрекеттерді бақылаудың негізгі құралы болып отыр. Бюджетті-
қаржылық әдістердің ерекшелігі болып олардың қысқа мерзімділігі және ішкі
бағытталуы табылады, яғни бұл кезде ұйым жабық жүйе ретінде қарастырылады.
Тек бюджетті-қаржылық әдістерді қолдану кезінде менеджер алдында тұрған
мәселе ағымдағы пайда және шығындар құрылымы болып табылады. Мұндай
приоритеттерді таңдау, әрине, ұйымның ұзақ мерзәмдә дамуына қауіп
төндіреді.
2. Ұзақ мерзімді жоспарлау. 1950-60 жылдары американдық компаниялардың
басымдылығының ерекше шарттары тауарлық нарықтардың өсуінің жоғары
қарқындылығы, ұлттық шаруашылықтың даму тенденцияларының салыстырмалы
жоғары болжаулылығы болды. Бұл факторлар жоспарлау көкжиегін кеңейтуге
және ұзақ мерзімді жоспарлау үшін негізгі шарттардың пайда болуына
әкеп соқтырды.
Бұл әдістің түпкі идеясы – фирманың сатылымдарын көп жылға алға
болжамдар құру. Негізгі көрсеткіш – өткізу болжамы – өткен жылдардағы
сатылулардың эксполяризациясына негізделді. Содан кейін, сату болжамдарында
берілген қорытынды сандар негізінде өндіріс бойынша, маркетинг және
жабдықтау бойынша функционалды жоспарлар анықталатын. Менеджерлер алдында
тұрған басты мәселе фирмалардың өсуіне бөгет болатын қаржылық проблемаларды
анықтау болады. Басқа сөзбен айтқанда, фирманың ішкі ресурстары жеткілікті
ме, әлде заемдық қаржы құралдарын тарту керек пе?
Бұл көзқарас (біздің елде жеткеннен жобалау деген атпен белгілі)
орталықтандырылған жағдайларда кеңестік экономикада кеңінен қолданған.
Кәсіпорындар үшін негізгі бағытты сату көлемдері емес, жоғарыдан
тағайындалған өндіріс көлемдері анықтады, олар өз кезегінде тек
ресурстардың шектеулілігімен шектелді. Бұл көзқарас кезінде күрделі
салымдардың өтелуі, шығындардың уақыт бойынша есептелуі (дисконттау)
кеңінен қолданды.
3. Стратегиялық жоспарлау. 1960 жылдардың соңында көптеген өндірістік
дамыған елдердің экономикалық жағдайы өзгерді. Кризистік құбылыстардың
өсуі мен халықаралық бәсекелестіктің күшеюіне байланысты экстраполяция
негізінде жасалған болжамдар нақты көрсеткіштермен сәйкес келмеді,
соның ішінде ең көп кездескен құбылыс – сәтті мақсаттардың қойылуы, іс
жүзінде олар нақты қорытындылармен сәйкес болмады. Фирманың жоғарғы
басқаруы болашақта іс-әрекет нәтижелері жақсарады деп сенген, алайда
кәсіпорынның жоспарлы нәтижелерге жетпеуі күн сайын жиелене түсті.
Солайша, ұзақ мерзімді жоспарлау қатаң бәсекелестік және сыртқы
ортаның динамикалық өзгеру жағдайларында өз қызметін атқара алмайтыны
анық болды.
Стратегиялық жоспарлау концепциясының принципиалды элементтерін
кристалдау көбінесе жалпы экономикалық дамудағы параметрлердің
анықсыздығында айқын көрсетілген ұзақ мерзімді жоспарлау жүйесінің
шектеулерін шешу жолдарын іздеумен байланысты. Стратегиялық жоспарлау
жүйесінде болашақ кезең өткен кезеңнен жақсы болады деген тұжырымдама жоқ
және болашақты экстраполяция әдісімен зерделеу мүмкіндігі жоққа шығарылады.
Жалпы алғанда, ұзақ мерзімді экстраполятивті жоспарлаудың стратегиялық
жоспарлаудан ерекшелігі менеджерлермен сыртқы факторлардың ролін түрлі
түсінуінде жатыр. Стратегиялық жоспарлаудың басты мақсаты ретінде ұйымның
сыртқы мүмкнідіктерін талдау, сыртқы бәсекелестік күштер мен ұйым
спецификасын ескере отырып, сыртқы мүмкіндіктерді қолдану жолдарын іздеу
қойылған. Сонымен, стратегиялық жоспарлаудың мақсаты болып кәсіпорынның
нарық динамикасына және бәсекелестердің іс-қимылдарына реакциясын жақсатрту
табылады.
4. Стратегиялық менеджмент. 1990 жылдарға таман дүние жүзіндегі кқптеген
корпорациялар стратегиялық жоспарлаудан стратегиялық менеджментке өте
бастады. Стратегиялық менеджментұйымның ұзақ мерзімді дамуын
анықтайтын стратегиялық басқару шешімдері ғана емес, сонымен қатар
сыртқы конъюктура өзгерісіне кәсіпорынның тез арада жауап қайтаруды,
яғни стратегиялықлық маневрді, мақсаттарды қайта қарастыруды және
дамудың жалпы бағыттарын түзетуді қамтамасыз ететін нақты әрекеттер
кешені ретінде анықталады.
И. Ансоффтың пікірі бойынша стратегиялық басқаруды 2 өзара толықтырушы
жүйелердің: уақыттың нақты масштабында стратегиялық позиция мен оперативті
басқаруды талдау және таңдаудың құрамасы ретінде қарастыруға болады.
Сөйтіп, стратегиялық жоспарлауға қарағанда стратегиялық менеджмент
стратегияны жүзеге асыруды, бағалуды және бақылауды қарастыратын әрекетті
бағытталған жүйе болып табылады. Сонымен қатар стратегияны жүзеге асыру –
ол стратегиялық басқарудың негізгі бөлігі, өйткені жүзеге асыру
механизмдері болмаған жағдайда стратегиялық жоспар тек қана қиял болып қала
береді.
Біздің ойымызша, стратегиялық менеджменттің стратегиялық жоспарлаудан
ерекшелігі стратегияны жүзеге асыру процесімен ғана емес, сонымен қатар
басқа да маңызды факторлармен анықталады:
• Ақпараттық қанығу – стратегиялық менеджментте сыртқы ортаның
белгісіздік өлшемі өскен сайын және сәйкесінше өзгерістер туралы
сигналдар әлсіздегенде, басқару жүйесінің ақпараттық қанығуы
азаяды. Бұл сыртқы ортаны ақпараттық бақылаудың өте сезімтал
жүйелерінің дамуына әкеледі;
• Қазақстандық бюджеттің секвестициясы сияқты күтпеген жағдайлар
жоспарлау циклдарынан тыс стратегиялық шешімдерді қабылдауға
мәжбүр етеді, яғни стратегиялық менеджмент жоспарлы кезеңде
сыртқы орта өзгерістерінен тез арада жауап қайтарумен
сипатталады. Мұндай кездейсоқ жағдайларды байқау үшін уақыттың
нақты масштабында ақпаратты жинау, талдау және стратегиялық
шешімдерді қабылдау жүйелері құралады (on-line жүйесі);
• Стратегиялық менеджменттің сыртқы ортаға жауап қайтаруы 2 түрлі
болады: бір мезгілде ұзақ мерзімді және оперативті. Ұзақ
мерзімді реакция стратегиялық жоспарлардың құрамына енгзізіледі,
ал оперативті реакция жоспарлы циклдан тыс нақты уақыт көлемінде
жүзеге асырылады;
• Стратегиялық менеджментте сыртқы орта фирманың бейімделуін керек
ететін берілген және тұрақты бір құбылыс болып қарастырылмайды.
Мұнда, негізінен, сыртқы ортаны өзгерту тәсілдері мен
стратегиялары қарастырылады.
• Стратегиялық менеджмент өзінің құрамына алдыңғы кезеңдердегі
басқару жүйелерінің барлық элементтерін қосады, яғни ол
бюджеттердің құрылуын, біршама тұрақты факторларды бағалау үшін
экстраполяцияны қолдануды, стратегиялық жоспарлау элементтерін
қолдануды, сонымен қатар нақты уақыт масштабында жүзеге
асырылатын стратегиялық шешімдердің бейімделуіне қажетті
жетістіктерді қамтиды.
Стратегиялық басқаруды көбінде нарықтық стратегиялық басқару
(strategic market management) деп атайды. Бұнда нарық сөзінің қолданылуы
стратегиялық шешімдердің ішкі факторларға қарағанда нарықтың дамуы мен
сыртқы ортаны ескеру қажеттілігін білдіреді. Стратегиялық басқаруды
қолданатын фирма сыртқы бағыт-бағдарды да қамтуы керек (тұтынушыларға,
бәсекелестерге, нарыққа, т.б.). Бұл басқаруды ұйымдастырудың маркетингтік
немесе, басқа сөзбен айтқанда, нарықтық көзқарасы деп атайды.
Сонымен қатар стратегиялық басқару бақылау және басқару процесінің
реактивті емес, мұқиятты екенін де білдіреді. Бұл кезде менеджер сыртқы
ортада болып жатқан оқиғаларды байқап қана қоймай, оларға әсер етуге де
ұмтылады. Бұл іс-қимылдардың қажеттілігі себеппен түсіндіріледі:
– сыртқы ортада болып жатқан процестерге тез жауап қайтару үшін
сол процестердің өздеріне қатысу керек;
– өзгерістер соншалықты маңызды болуы мүмкін, оларға әсер ету
қажеттілігі туады.
Бұл факторлар ірі бизнестің макро- және микродеңгейдегі көптеген
саяси, экономикалық, құқықтық және т.б. шешімдерінің қабылдануына әсер
етудегі ұмтылысын сипаттайды.
Жалпы фирмалық басқару жүйесінің эволюциясы И.Ансофф мәліметтері
негізінде құрылған 1-кестеде көрсетілген.

1-кесте. Басқару жүйелерінің салыстырмалы сипаттамалары
Параметрлер Бюджеттендіру Ұзақ мерзімді Стратегиялық Стратегиялық
жоспарлау жоспарлау менеджмент
Рұқсат Өткендегі Тенденциялар Жаңа әлсіз белгілер
етілген жағдайлар сақталады – құбылыстар бойынша
ауытқулар қайталанады экстраполяция болжамды бөлшектік
тенденциялар болжамдылық
ӨзгерулердіңФирманың Фирманың реакциясымен шамамен Фирманың
түрі реакциясынан бірдей реакциясынан
баяу жылдам
Процесс Циклдік Нақты уақыт
Басқару Ауытқуларды Өсуді, Стратегиялық Нарықтың және
негізі басқару, негіздерді және жоспарларды сыртқы ортаның
кешенді мүмкіншіліктердіөзгерту дамуын ескеру
басқару алдын-ала көру
Басқаруда Тұрақтылық Алдын-ала көру Зерттеу Шығармашылық
жасалатын жауап
негізгі қайтарулылық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.