Маркетингтік қызмет көрсеткіштері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 153 бет
Таңдаулыға:

Т. РЫСҚҰЛОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКА УНИВЕРСИТЕТІ

Қолжазба құқығында

ӘОК 339. 138: 677. 024. 57 (574)

ЖУНУСБЕКОВА БИКЕШ БАЛАПАШЕВНА

КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ МАРКЕТИНГТІК ҚЫЗМЕТІНІҢ

ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУ АСПЕКТІЛЕРІ

(Қазақстандағы кілем бұйымдарының нарық

материалдары бойынша)

Мамандық; 08. 00. 05 -

Халық шаруашылығының экономикасы және басқару (қызмет салалары және сфералары бойынша)

Экономика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу

үшін дайындалған

ДИССЕРТАЦИЯ

Ғылыми жетекші э. ғ. к., доцент Есимжанова С. Р.

Қазақстан Республикасы Алматы, 2001

МАЗМҮНЫ

Бет

Кіріспе . . . 3

1. Қазақстан экономикасының нарыққа көшу жагдайындагы маркетингтің әлеуметтік-экономикалық маңызы мен атқаратын қызметі

1. 1. Маркетингтің даму эволюциясы және оның қазіргі

заман жағдайында кәсіпорында алатын орны . . . 9

1. 2. Кәсіпорынның маркетинг қызметіндегі көрсеткіштер

жүйесі . . . 22

1. 3. Қазақстандағы кілем және кілем бұйымдары нарығы-

ның қалыптасуы мен даму тенденциялары . . . 31

2. Кәсіпорындардың маркетингтік ортасының факторлары және оларды талдау

2. 1. Кәсіпорындардың макро орта факторларының әлеуметтік-экономикалық сипаттамасы . . . 48

2. 2. Қазақстандағы кілем және кілем бұйымдары субъектілері микроортасының факторларын талдау . . . 58

2. 3. Кілем шығаратын кәсіпорындардың маркетинг қызметі-нің қазіргі жағдайы . . . 78

3. Кілем шығаратын кәсіпорындардың маркетинг қызметін жетілдіру

3. 1. Маркетинг жүйесіндегі өнімнің бәсекелестік қабілеті

және оны дамыту жолдары . . . 95

3. 2. Кілем шығаратын кәсіпорындардың маркетинг

қызметін жетілдіру багыттары . . . 103

3. 3. Өткізу қызметі және оны жетілдіру жолдары . . . 116

Қорытынды . . . 126

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 131

Қосымшалар . . . 138

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасының саяси, экономикалық және қоғамдық өмірінде өтіп жатқан іргелі өзгерістер кәсіпорындардың шаруашылық іскерліктің жаңа жолдарын қарастырумен қатар, экономикалық тиімділікті қамтамасыз етуде бірқатар маңызды мәселелердің шешімін табуын талап етеді. Солардың бірі ретінде маркетинг жүйесінің қалыптасуын атап өтуге болады. Бұл үшін осы жүйе қызметін талдау және оны маркетингті кәсіпорынның өндірістік - өткізу қызметінде қолдану технологиясын әзірлеген жөн.

Қазіргі кезде маркетинг кәсіпорындардың шаруашылық қызметін жоспарлау, өндірісті ұйымдастыру мен басқарудың барлық жақтарын қамтуы тиіс. Бұл жағдай осы замандағы маркетингтің рөлі мен маңызы туралы көзқарастарға сәйкес келеді. Шындығында, кәсіпорын тиімді қызметін басқару үшін қазіргі замандағы маркетинг біртұтас және жүйелі бағытта дамуы қажет, бірақ мұндай бағыт әзірге жүзеге асырыла қойған жоқ.

Кәсіпорындардың маркетингтік қызметіне жүргізілген талдау, нақты мақсаттарға іс жүзінде қол жеткізу үшін оның жекелеген бөлшектерінің маркетингтік шаралар түрінде қолданылатындығын көрсетті. Сонымен қатар, отандық өнеркәсіп орындарындағы маркетинг көп ретте жарнама және тауарды өткізу ісінс бағытталған. Бұл жағдай бірқатар объективтік және субъективтік себептермен түсіндіріледі. Олардың ішінен келесі себептерді корсе-туге болады: нарықтық қатынастар дамуының төмен дсңгсйі; қүқықтық және нормативтік зандармен қамтудың жетіспсушілігі; нарықтық тауарлар инфрақұрылымының төмен деңгейі; косіп-орында маркетингтік қызметті дұрыс жолға қоятын тәжірибслі мамандардың жеткіліксіздігі; қаржы болмауынан туындаған қиын-дықтар; мәлімет жинау мен ақпарат бөлісу жұмысының шсктеу-лілігі; берілген жүйе бойынша ғылыми зерттеулер мен ізденістердің жетіспеупшіігі, дәлірек айтқанда, маркетингтік қызметті сапалы түрде жүзеге асыруга мүмкіндік беретін әдістердің, көбінде әдістс-мелер деңгейінде ғана қолданылуы.

Маркетингті жүзеге асыруға арналган еңбектер шетел тәжіри-бесін қолдануға бағытталған және біздің экономикалық жүйенің ерекшеліктері мен жағдайларын ескере бермейді. Маркетиыгтің негізгі заңдылықтары мен әдістері бірыңғай болып келеді, сондықтан олар іс жүзінде экономиканың барлық саласында қолданылады. Шетелдік деректерге сүйенсек, олар нақты бір фирмаға жан-жақты жасалған талдау арқылы құралған ғылыми негіздемесі болған жағдайда ғана, - маркетингті табысты түрде қолдануға болады деп, түжырым жасайды. Өткізіліп отырған реформалар

деңгейінің бірізділігі сақталмауы, нарыққа өту кезеңінде маркетинг қызметімен айналысу тәжірибесінің аздығына байланысты қалып-тасқан жағдай қиындай түседі. Сондықтан маркетингті іс жүзінде ұйымдастыру және оның тиімділігі мен сапалылығын көтеру маңызды мәселе болып табылады.

Жоғарыда көрсетілген жағдайлар осы диссертациялық зерттеу тақырыбын таңдауды айқындайды және оның маңыздылығын сипаттайды.

Зерттеудің шешілу дәрежесі. Маркетингтің теориясы мен әдіс-темесі Ф. Котлер, Дж. Эванс, Б. Берман, Р. Баззел, Д. Кокс, Р. Браун, Е. Дихтль, X. Хершген, М. Мак-Дональд, П. Дойль, Т. Амблер, А. Дайан, П. Друкер, Ж. Ламбен /1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10/ си-яқты ғалымдардың еңбектерінде көрсетілген. Ресей ғалымдарының ішінде маркетинг мәселерімен айналысатындары: Е. ГТ. Голубков, Г. Г. Абрамишвили, О. Д. Андреева, Б. А. Соловьев, Е. И. Пунин, И. Н. Герчикова, Г. Л. Багаев, П. П. Завьялов, С. В. Барсукова, Т. П. Данъко, А. П. Панкрухин, Э. А. Уткин, Р. А. Фатхудинов, В. Е. Хруцкий, А. В. Гольцов, Н. Д. Эриашвили, Н. Е. Капустина, А. Н. Ро-манов, Н. К. Моисеева, Г. А. Титоренко, т. б. /11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30/.

Р. Моррис, А. Мори, С. В. Никифорова, Г. А. Азоев, М. П. Афа-насьев, В. Д. Маркова, В. Г. Маюров, М. И. Браверман, И. И. Кретов, Е. А. Голиков және т. б. ғалымдар маркетингті тәжірибе жүзінде қолдану мәселелерімен айналысқан /31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40/.

Қазақстанның көптеген ғалымдары нарықтық экономика теориясының дамуы мен қалыптасуына, сонымен бірге, менсдж-мент пен маркетингтің орнығуына айтарлықтай елеулі үлес қосқан галым-экономистер: К. Б. Бердалиев, Д. К. Қабдиев, У. Б. Байму-ратов, Н. Қ. Мамыров, А. Ш. Нүрсеит, Қ. О. Оқаев, К. А. Сағадиев, С. С. Сатубалдин, Ж. Ихданов, О. Т. Төлемісов, АК. Қошанов, М. Б. Кенжегузин, О. К. Есқараев, Б. П. Чумаченко, С. Р. Есимжанова, С. Н. Нысанбаев, т. б. /41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56/.

Зерттеу барысында қолданылған әдебиет көздері мен әдістемелік материалдарга талдау жасау, келесі қорытынды жасауга мүмкіндік берді:

- маркетингтік қызмет түрлерінің жалпы сыныптамасы жоқ; ғалымдар "маркетинг" терминін әр түрлі дәрежеде, яғни маркетинг саласында жүргізілген зерттеулерге қатысты әр түрлі түсіндіреді;

- маркетингтік зерттеулер саласындағы әдіс-тәсілдер мен әдістемелік жобалардың жетіспеушілігі бұл өңдеуді және толықты-руды қажет етеді;

- маркетингтік қызметтің тиімділігі тек жекелеген маркетингтік бағыттары бойынша зерттелген, ал жарнама, тауар қозғалысы

жүйесі сияқты анықтамаларға, жалпы маркетингпк қызметтің тиімділігіне қатысты бағалау әдістемесі жоқ;

- маркетингтік қызметке кететін шыгындары анықтау әдісі шетелдік төжірибеге негізделген және онда отандық кәсіпорын-дарда шыгындарды есептеу ерекшелігі ескеріле бермейді.

Сондықтан маркетинг саласындағы ғылым, ғылыми-зертте-мелік іс жүзіндегі жобаларды айқындайды және оларды отандық кәсіпорындар тәжірибесіне енгізу қажеттілігі туындайды.

Осы диссертациялық жұмыстың мақсаты - маркетингтің тео-риялық және әдістемелік мәселелерін зерттеу, маркетингтік қыз-метті сипаттайтын жүйе көрсеткіштерін әзірлеу, кілем шығаратын кэсіпорындардағы маркетингтік қызметті талдау және оны жетіл-діру жолдарын қарастыру.

Диссертациялық жұмыстың мақсаты - маркетингтің теория-лық және әдістемелік мәселелерін зерттеу, кілем шығаратын кәсіп-орындардағы маркетингтік қызметті талдау және оны жетілдіру жолдарын қарастыру. Көзделген мақсатқа қол жеткізу үшін келесі міндеттер айқындалынды:

- маркетингтің теориялық және әдістемелік мәселелерін зерттей отырып, оның отандық кәсіпорындардағы қолдану деңгейін анық-тау;

- Қазақстанның кілем және кілем бұйымдары нарығын зерттеу;

- кәсіпорындарда маркетингті басқару процесін қарастыру;

- маркетингтік қызметті анықтауда өдістемелерді әзірлеудегі отандық және шетелдік тәжірибені зерттеу;

-кілем жасайтын кәсіпорындардың маркетингтік қызметін талдау жэне оны жетілдіру жолдарын үсыну.

Диссертацияның зерттеу объектілері - Қазақстанның кілем бұйымдары нарығы және республиканың кілем шығарушы кәсіп-орындарының маркетингтік қызметі.

Диссертация жұмысын зерттеу пәні ретінде кілем бұйымдарын шығаратын нарықтағы маркетингтік қызметтерді талдау және жетілдіру болып табылады.

Диссертацияда зерттеудің теориялық, әдістемелік негізіне қа-зақстандық және шетелдік ғалым-экономистердің маркетинг пен менеджмент саласындағы еңбектері алынды. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының завдары мен экономикалық мәселе-лері бойынша ақпараттық басылымдардағы нормативтік-қүқықтық қүжаттар зерттеліп қолданылды. Зерттеудің мәліметтік базасы ретінде Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің материал-дары, кілем шығарушы кәсіпорындар мен анкеталық сұрау негізінде алынган автордың маркетингтік зерттеулерінің нәтижесі пайдаланылды. Осы жұмысты орындау барысында, ғылыми талдау жүргізудің жүйелі багыты, салыстырмалы талдауы, хабар өңцеудің

статистикалық әдістері, т. б. ғылыми тәсілдер қолданылды. Бұған қоса, "Алматы кілем" ААҚ, "Котекс" ААҚ, Алматы кілем дүкен-дерінің, көтерме-сауда орындарының, затгық нарықтардың мате-риалдары қолданылды.

Диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңалыгы мынандай:

- жүйе ретінде қарастырылатын маркетинг үғымының нарық-қа өту кезеңіне сәйкес болмысы анықталып толықтырылды;

- кәсіпорындағы маркетинг қызметінің көрсеткіштері анықталып белгілі бір жүйеге келтірілді;

- Қазақстан жеңіл өнеркәсібі, соның ішінде кілем өндірісінің маркетингінің ерекшеліктері айқындалып, топтастырылды;

- кілем нарығындағы тұтыну сұранысының қалыптасу завды-лықтары анықталды.

Диссертация жұмысының тәжірибелік қүндылыгын мынадан байқауға болады;

- диссертациялық жұмыста көтерілген мэселелер оның әдісте-мелік негіздерін жеңіл өндіріс саласында, соның ішінде кілем шығаратын кәсіпорындарда қолдану мүмкіндігі, оларда нарықты зерттеулерді жүргізу және маркетингтік қызмет атқару бөлімдерін ұйымдастырумен тікелей байланысты. Кілем бұйымдары нарығы-ның конъюнктурасын талдау кезінде тұтынушылар нарығының шетелдік тауарлармен толтырылуы, соған байланысты кілемдік нарықтағы қүбылыстардың күйзеліске үшырау тереңдігі, сұраныс-тың төмендеу кезеңінің жалғасуы және кілемдік бұйымдарды сатып алуды белсенді қалыпқа түсіру мүмкіндігі анықталды;

-нарықты зерттеу жаңа зерттеушілік бағытпен толықтырылған, дәлірек айтқанда: отандық нарыққа қатысты маркетингтік зерттеулердің шетелдік әдістері (анкета жүргізу, нарық сегмента-циясы, толық мақсатты нарықты табу және тавдау) сүрыптала отырып қолданыдцы.

Анкеталық сауалдама жүргізу нәтижесінде алынған мәліметтер мен есептер кілемдік бұйымдарды іс жүзінде қолдану мөлшеріне байланысты республика түрғындарын қамтамасыз ету дәрежесіне қарай, осы нарықтың толық мүмкіндік мөлшерін анықтау үшін қодцанылуы мүмкін. Диссертациялық жұмыста кілемдік бұйым-дардың бәсекеге түсуін арттыру жолдары әзірленді, кәсіпорын-дардағы маркетингтік қызметті жетілдіру бағыттары анықталумен бірге стратегиялық маркетингті қолдану мүмкіндіктері де қарасты-рыдды.

Жұмыс нәтижелері "Маркетинг және Қазақстанның халықаралық эконсжикалық байланыстары" (Алматы қаласы, ҚазМБА, 1997 жыл, қаңтар) халықаралық "Ғылым апталығы" (ҚазМБА, мамыр-1997; мамыр-1998; мамыр-2000) ; ғылыми-тәжірибелік, "Қазақстан Республикасы экономикасының өсуі

болжамдар мен өлшемдер" (Алматы, ҚазМБА, мамыр-1999) атты Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияларда баяндалып талқыланған. 2000-2001 ж. ж. 6 халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияларда жарияланды. Сондай-ақ зерттеуі нәтижелері кілем бұйымдарын шығаратын кәсіпорындардың өндірістік қызме-тінде қолданылды.

Зерттеудің негізгі қагадалары Қазақстан Республикасы Үлттық Ғылым академиясының гранты бойынша орындалған "Қазақстан Республикасы жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарының маркетингтік қызметінің даму стратегиясы" атты ғылыми зерттеу тақырыбында қолданылды; "Алматы кілем" ААҚ тауар ассортиментін өндіру және оның маркетингтік қызметін жетілдіру мақсаттарында пайда-ланылды.

Диссертация тақырыбы бойынша келесі жұмыстар ақпарат көздерінде жарияланды:

1. Қазақстан кәсіпорындарындағы маркетинг жоспарлау жүйс-сіндегі бизнес-жоспардың алатын орны /XXI ғасыр ширегіндегі Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуы: - Ғылыми еңбектер жинағы. - Алматы: "Экономика" баспасы, 1997. - 0, 1 б. п.

2. Кәсіпорындағы маркетинг қызметін компьютерлеудің ролі /Ғылыми еңбектер жинағы. - Алматы; "Экономика" баспасы, 1999. -0, 1 б. п.

3. Қазақстандағы кілем өнеркәсібінің нарық саласындағы өсуі мен қалыптасуы /Экономика: Дамудың қазіргі кезевдері. Рылыми еңбектер жинағы. - Алматы: "Экономика" баспасы, 2000. -0, 5 б. п.

4. Кілем шығаратын кәсіпорындардың маркетинг қызметінің қазіргі жагдайы /Қазақстан экономикасын реттеу стратегиясы: XXI ғасырға көзқарас. Мәдениет жылына арналған Халықаралық ғылыми практикалық конференция. Ғылыми еңбектер жинағы. ~ Алматы: "Экономика" баспасы, 2000. - 0, 1 б. п.

5. Қазақстандағы кілем өнеркәсібінің нарық саласындағы өсуі мен қалыптасуы /Ғылыми еңбектер жинағы. Экономика: қазіргі даму кезевдері. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. - Алматы: "Экономика" баспасы, 2000. - 0, 2 б. п.

6. Қазақстандағы кілем шығаратын кәсіпорындардың микро ортасының факторларын зерттеу /Халықаралық ғылыми-практика-лық конференция материалдары. - Алматы: "Экономика" баспасы, 2000. -0, 3 б. п.

7. Кілем шығаратын кәсіпорындардың тұтынушыларын сег-менттеу // "ҚазМБА хабаршысы" журналы - Т. Рысқүлов атын-дағы Қазақ Мемлекеттік басқару академиясының ғылыми-қоғам-дық басылымы - Алматы: "Экономика" баспасы, 2000. - 0, 4 б. п.

8. "Алматы кілем" ААҚ көсіпорыны микроортасының факторларын талдау /Қазақстан-Ресей конференция материалдары. Экономические реформы и совершенствование системы управления на предприятиях Казахстана и России. - Өскемен: 2001. - 0, 2 б. п.

9. Қазақстандағы кілем өндірісі маркетинг қызметінің жағдайы /Халықаралық ғылыми конференция материалдары. Алматы: АГУ, 2001. - 0, 2 б. п.

10. "Алматы кілем" ААҚ маркетингтік қызметінің ұйымдас-тырылуы /Қазақстанның тәуелсіздігіне 10 жыл: қорытынды және даму, болжау: 22-24 ақпан 2001 ж. 4 бөлімде. Халықаралық ғылыми конференция материалдары. - Алматы: "Қайнар" университеті, 2001. -0, 3б. п.

11. Кілем шығаратын кәсіпорындардың маркетинг қызметін жетілдіру багыттары /Ғылыми еңбектер жинағы. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. - Алматы: "Экономика" бас-пасы, 2001. - 0, 2 б. п.

12. Қазақстандағы кілем өнеркәсібінің нарық саласындағы өсуі мен қалыптасуы / Экономика; қазіргі даму кезендері. Ғылыми еңбектер жинағы. - Алматы: "Экономика" баспасы, 2000. - 0, 3 б. п.

13. Кілем өнеркәсіптеріндегі микроорта факторларын талдау //"ҚазМБА хабаршы" журналы - Т. Рысқүлов атындағы Қазак Мемлекеттік Басқару Академиясының ғылыми қоғамдық басылымы. - Алматы: "Экономика" баспасы, 2001. - 0, 4 б. п.

14. Жаңа технологияны пайдалана отырып тауар бәсекелестігі қабілетін бағалау. Ғылыми еңбектер жинағы. Халықаралық ғылыми тәжірибелік конференция материаядары: Менеджмент және жаңа технологиялар. - Алматы: Әль-Фараби атындағы ҚМҮУ, 2001. -0, 4 б. п.

Диссертация жұмысының құрылымы және көлемі.

Диссертация: кіріспе, үш тараудан, қорытынды, пайдаланылған әдебиет тізімі және қосымшалардан түрады. Жұмыс машиналық мәтін беттерінде жазылған. Жұмыс құрамына 30 кесте, 7 сурет, 7 диаграмма, 1 қосымша енген. Әдебиеттер тізімі 104 аталымнан түрады.

1. Қазақстан экономикасының нарыққа көшу жағдайындағы маркетингтің әлеуметтік-экономикалық маңызы мен атқаратын қызметі

1. 1. Маркетингтің даму эволюциясы және оның қазіргі заман жағдайындапл кәсіпорында алатын орны