Ислам дәстүрлері арқылы жеткіншектерді адамгершілікке тәрбиелеу үрдісі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Діни негізде адамгершілік тәрбиесінің қарастырылуы.

Жетекшісі:
Орындаған:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

І тарау. Діни негіздегі адамгершілік
мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
1.1 Діни негізде адамгершілік мәселесінің
қарастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... . 7
1.2 Исламдық негіздегі адамгершілік қағидалары арқылы жеткіншектердің
рухани - адамгершілігін
қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
26

ІІ тарау. Жеткіншектердің рухани – адамгершілігін қалыптастырудағы діни
негіздердің
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... . 59
2.1 Діни негіздегі адамгершілік тәрбиесінің жеткіншектердің рухани –
адамгершілігін қалыптастыру
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
2.2 Діни негіздегі ахлақтық міндеттер, қағидалар, биліктерді орындауда
сенімнің
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... . 64

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 80

Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 85
КІРІСПЕ

Зерттеу көкейкестілігі: Қазақстан Республикасының алдында тұрған келесі
міндеттерді шешуде, Қазақстан егемен мемлекет ретінде қалыптасуында
халықтың руханилығы, адамгершілік болмыс сипаты басты назарда болуы
өркениеттіліктің маңызды шарттарының бірі болмақ.
Білім беру тұжырымдамасында: жалпы білім беретін мектептің мақсаты жас
ұрпақты ұлттық игіліктермен адамзат мәдени мұрасының сабақтастығын сақтап
оқыту, тәрбиелеу және әрбір шәкіртті жеке тұлға деп санап, оның жан- жақты
дамуына мүмкіндік жасау - делінген. Ол үшін оқушының ой- санасы мен мінез-
құлқы ұлттық рухты сезіне тәрбиеленіп тілі, діні мен ділі қалыптасуы қажет.
Кеңес Одағы кезінде және одан кейінгі кезеңдерде қалыптасып қалған
жағдайларды ескерер болсақ, білім беру жүйелеріндегі білім мазмұны ескі
сарында, халықтық педагогика жаңалықтарды үрдістерді енгізгенімізбен
идеялар мен қағидалардың бастау алар тұсын дөп басып, ұрпағымызды
имандылыққа бұра алған жоқпыз. Дін туралы сауатсыздық қазақ халқымыз бұрын
соңды тарихында болмаған небір нашар қылықтарға, нашақорлық, жезөкшелік,
тастанды бала мен ата- анаға мойынсынбау және тағы басқа осындай теріс
қылықтар көрініс беруде.
Дін – ғылымның атасы, ғылым – діннің баласы деген өрелі ойға зер
салсақ, дін туралы ой мүлдем өзгеріп, барлық тіршілік бастауына нәр
болатынын байқаймыз. Сондықтан, адамның дін туралы, Ислам діні туралы
көзқарасы, сауаты болуы шартты да.
Қазақ халқының әлеуметтік – экономикалық, саяси дамуының жаңа
жағдайында ата- бабаларымыздың Ислам дәстүрінің маңызы ерекше. Ислам
дәстүрі бабаларымыздың халықтық мәдениетінің қалыптасуына, адамгершілік
болмысына арқау болды. Ол белгілі дәрежеде салт- дәстүріне, әдет- ғұрпына,
адамгершілігіне ықпалын тигізді. Адамгершілік мұраттары тәрбиенің өзегіне
айналды. Дегенмен, осындай үрдістердің үзілуі мен Ислам діні туралы
сауатсыздық жат мінезге, имансыздыққа, дін мен өмір парқын болжамауға әкеп
соқты. Осындай кереғарлықтың өзі сөзсіз діни танымды қажет етеді.
Мәселенің өзектілігі. Адам баласы қандай қоғамда өмір сүрсе де дінге,
жаратқан тәңірге, иманға берік сенеді. Дін - әлемдік өркениеттегі барлық
қоғамдық құрылыстарға тән тарихи, саяси - әлеуметтік, дүниетанымдық және
психологиялық құбылыс. Дін адамзатпен бірге келіп және де әрдайым
адамзатпен бірге болмақ. Тарихтың қай дәуіріне қарасақ та дінсіз адам
кездесер- ау, бірақ дінсіз қоғам кездеспейді. Дін адамның өз
жаратылысындағы құпияларды анықтап, табиғаттағы құбылыстардың, ғарыштағы
қозғалыстардың астарын түсіну үшін ізденіске түсуінен, сұрақтарға жауап
іздей бастауынан алау алған сезімнен туындайды. Яғни, адамзат діннен
ешуақытта ажырамаған. Адамдарға күш- жігер беретін, қоғамды тәртіпке
келтіретін, жақсылық пен туралыққа жетелейтін, жалғыздық пен қиыншылықты
жойып, сенімділікті орнататындардың басында қашанда дін тұрмақ.
Қазіргі таңда бәрімізге мәлім, хақ дін әрі соңғы дін – Ислам діні.
Бүгінде жер бетіндегі халықтың көпшілігі, Қазақстан халқының басым бөлігі
осы дінді ұстанушылар. Ислам діні, ата- бабамыздан бері ұстанып келе жатқан
дін болғанымен, кейінгі Кеңестік Одақтың жетпіс жыл бойы сіңірген атеистік
сенімінің құрсауынан құтыла алмай жатқанымыздың әсерінен көпшілік бұл дінді
толық әрі анық түсінбеуде. Сондықтан діннің шынайы мағынасы әрі оның жеке
адамның қалыптасуы мен қоғамға тигізер әсері кезек күттірмей зерттеуді
талап ететін басты мәселе.
Бұл мәселе жөнінде ұлттық руханияттың көсемі Әбу Насыр Әл- Фараби:
Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие берілуі керек. Тәрбиесіз берілген
білім – адамзаттың қас- дұшпаны деп ұрпағына өсиет мұра қалдырды. Бұл
өсиетке адалдық, қазіргі қоғам мүшелерінің жұмыс заңына, тәрбие процесінің
түп қазығына айналуы шарт демекпіз. Сондықтан да ең әуелі, бойымызға
имандылық – адамгершілік қасиеттерді дарытуға пәк рухта тәнімізді таза
ұстауға, өмір салтына бейімделуіміз қажет. Қоғамда қалыптасып отырған
жағдайлардың өзі діни тәрбиені, оның ішінде адамгершілік тәрбиесін қажет
етіп отыр. Осыған сай дипломдық жұмысымның тақырыбын Ислам дәстүрлері
арқылы жеткіншек жастағы азаматтардың рухани – адамгершілігін қалыптастыру
деп алуға негіз болды.
Зерттеу мақсаты: Жеткіншек жастағыларды адамгершілікке тәрбиелеу
процесі.
Зерттеу объектісі: Ислам дәстүрлері арқылы жеткіншектерді
адамгершілікке тәрбиелеу үрдісі.
Зерттеу пәні: Жеткіншек жастағы оқушылардың адамгершілікке тәрбиелеуде
Исламдық дәстүрлердің озық үлгілері арқылы тиімді тәрбиелеуді қарастыру.
Зерттеудің міндеттері:
- Құран мен Сүннетте адамгершілік мәселесінің қарастырылу аясын
анықтау;
- Теолог ғалымдардың зерттеулеріндегі адамгершілік ой- пікірлерді
айқындау;
- Жеткіншек жастағы балаларды адамгершілікке тәрбиелеуде Исламдық
дәстүрлерді тиімді пайдалану мүмкіндігін белгілеу.
Зерттеу болжамы: Ислам дәстүрлеріндегі адамгершілік мәселесі туралы
танымы болған жағдайда, жеткіншек жастағы оқушының адамгершілік міндеттер,
қағидалар, адамгершілік процестер туралы мағлұмат болады және оның Құран
мен сүннетттік талаптарын ұғынып, адамгершілік мінез- құлықты сақтау
қажеттігін ұғынады.
Зерттеудің әдістері: Құран, Сүннет туралы және Ислам туралы кітаптардан
адамгершілікке қатысты материалдармен танысу. Түрлі саладағы ғалымдардың
адамгершілік туралы ой- пікірлері, идеяларын пайдалану. Жеткіншек жастағы
балалар психологиясы мен педагогикалық адамгершіліктік тәрбиесі зерттеу
көзі бола алады.
Теориялық маңыздылығы:
- Ислам дәстүрлері мен ахлақи принциптер жайлы құнды пікірлер мен
деректер;
- Ислам дәстүрлері арқылы рухани- адамгершілікке тәрбиелеудің
ерекшеліктері.
Практикалық маңыздылығы:
- Жалпы мектептен тыс жеткіншектер сарайының тәрбиелеріне тәжірибелік
көмек көрсету;
- Мектеп сынып жетекшілерінің тәрбиелік жұмыстарының жақсаруына үлес
қосу.
Дипломның құрылымы: кіріспеден, 2 бөлімнен және әр бөлім 2 бөлімшеден,
қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшадан тұрады.

І тарау. Діни негіздегі адамгершілік мәселесі

1.1 Діни негізде адамгершілік мәселесінің қарастырылуы
Қазіргі таңда адамгершілік тәрбиесінің өзекті мәселесі, қоғам дамуында
тұрған мақсат – мүддесіне сай адамгершілік қасиеттердің тұтастығын
тәрбиелеу. Бала тәрбиесі қай заманның, қай қоғамның болсын ойшылдары мен
зерделі зиялыларын талассыз толғанысқа, үздіксіз ізденіске түсірген ізгі
мұрат екені даусыз. Бүгінгі таңда тәуелсіздігін алып, өзінің чыртқы және
ішкі жағдайларын анықтап жатқан қазақ елі үшін өркениетке жеткізер тәрбие
жолдарын саралап, жүйелеп, өмірге енгізудің орны ерекше екені белгілі. Бұл
ретте бала дүниеге келгеннен кейін ең алдымен отбасында, онан кейін
қоғамдық ортада және оны тұлға ретінде қалыптастыруға, тәрбиелеуге қатысты
дініміздің ғасырлар бойы халық арасында сақталып келе жатқан дәстүрлі тәлім-
тәрбиесін қолдаудың маңызы зор. Өз тарихының бастауынан- ақ адамзат ұрпақ
тәрбиелеуге ерекше мән берген. Әсіресе жас ұрпақтың бойына рухани-
адамгершілік қасиеттерді сіңіру қажет. Және бұл жолдарда отбасы, қоршаған
орта, отан, ана мектептің берері мол. Жас ұрпақтың рухани – адамгершілігі
қалыптасқанда ғана болашаққа нық сеніммен, үмітпен қарай аламыз.
Рухани- адамгершілік – барлық ізгіліктердің, жақсы қасиеттердің бастау
бұлағы. Қаныш Сәтбаев бұл жөнінде: Ісіңізге, еңбегіңізге, оқуыңызға нағыз
адамгершілікпен кіріссеңіз, сөз жоқ жеңіске жетесіздер. Сіздің мінез-
қасиетіңізге адамгершілік бірінші болып орын алса, шыншыл, батыл, тиянақты,
жігерлі және кішіпейіл адам болған болар едіңіздер. Жеткен жетістік пен
табысқа мақтану, масаттану сіздер үшін қасиет емес. деген. Жалпы рухани-
адамгершілік дегеніміз жас ұрпақ бойында мінез- құлықтың белгілі- бір
сипаттарын қалыптастыру және олардың өздерінің де бір- біріне, отбасына,
басқа адамдарға, мемлекетке, отанға деген қатынасын анықтайтын мінез
нормалары мен ережелерін дарыту.
Рухани- адамгершілікке тәрбиелеу жан- жақты тәрбиенің аса маңызды
бөлігі болып табылады. Соның ішінде Ислам дәстүрлері арқылы рухани
адамгершілікке баулу өте мағыналы ұғым. Ол адамның ішкі жан- дүниесінің
әсемділігінен бастап, оның сыртқы қабілеті, ой әсемдігі мәселелерін
қамтиды. Жеткіншектердің рухани адамгершілігін қалыптастыру адамның
дүниеге, адамдарға деген көзқарасын анықтайды. Оның ықпалымен жеке адамның
адамгершілік құқығын қалыптастырады. Адамгершілік, адалдық пен шыншылдық,
қарапайымдылық пен сыпайылық, үлкендерді сыйлау сияқты мінездегі моральдық
ерікті саналарды тәрбиелеудің негізі болып табылады. Баланы адамгершілігі
мол, шыншыл, адал етіп тәрбиелеу әр отбасының қоғам дамуындағы міндеті.
Рухани – адамгершілік тәрбиесі үзіліссіз процесс. Ол адам туғаннан
бастап, өмір бойы жалғаса береді. Жеке адамның адамгершілік жағынан
қалыптастыру процесінде Ислам дәстүрлері ерекше орын алады. Рухани-
адамгершілікке тәрбиелеу көп қырлы процесс. Ислам дәстүрлері баланың мінез-
құлқына керемет әсер етеді. Осы орайда Ислам және дәстүр сөздеріне
түсініктеме бере кетсек.
Ислам сөздікте араб тілінен енген, бағыну, мойынсұну, сенім,
бейбітшілік, ынтымақ деген мағыналарға келеді. Ал терминдік мағынасы, Хз.
Мұхаммед пайғамбар арқылы Аллаһ Тағаланың адамзат әлеміне жіберген ең
соңғы, әрі хақ дінін Ислам дейміз. Бұған дәлел Құран Кәрімде Әли Имран
сүресінің он тоғызыншы аятында: Расында Аллаһ Тағаланың құзырында шынайы
дін - Ислам. делінеді. Және де Құран Кәрімнің Әли Имран сүресінің сексен
бесінші аятында: Кімде- кім Исламнан басқа бір дін іздесе, әсте одан қабыл
етілмейді де, ақыретте зиянға ұшырағандардан болады. деп бұйырылады.
Ал, дәстүр сөзіне келетін болсақ, дәстүр (зат есім) сөздікте, әдетке
сіңген салт, ғұрып, мирас деген ұғымдарды береді. Мысалы, Ілияс
Есенберлиннің Қаһар әңгімесінде былай деп жазады: Ескірген кенет
тебініп қап, қазақтың ескі дәстүрімен ой, бауырымдап! ауылға қарай шаба
жөнелді.
Ж. Жұмақановтың Әлия әңгімесінде дәстүр сөзіне байланысты былай
жазады: ... Әлия жоқ, бірақ оның даңқы, ерлік дәстүрі әлі тірі.
Дәстүр сөзі, салтқа енген, әдетке айналған деген мағынаны береді және
дәстүрлі мұра, дәстүрлі кеш, дәстүрлі жиын деп сөйлемдерде қолданылады.
Демек, Ислам дегеніміз дін, ал діннің өзіндік қағидалары мен
заңдылықтары болады, сол қағидалар мен заңдылықтардың қоғамға еніп, әдетке
айналып, қолданыс табуын, іс жүзінде жүзеге асуын дәстүр дейміз. Мысалы,
сүндетке отырғызу Исламның денсаулық дәстүріне жатады.
Тәрбиеде Ислам дәстүріне сүйену, тәрбие ісінің тиімділігін арттырады.
Діннің негізгі қағидаттары Құран мазмұнынан туындайды. Сүннеттер арасында
қалыптасқан көзқарас бойынша, дін ұғымының мазмұны үш құрамдас бөліктен
тұрады. Оны үкімдер, биліктер, қағидаттар деп те қарастырылады.
Мұсылмандар өмірінде дәстүрлі екі мереке бар. Біріншісі – Құрбан айт
мерекесі (араб. ъидуль- адһа деп аталады). Бұл құрбандықтың ең ұлы
мерекесі. Бұл рәсімді барша мұсылман халқы тойлайды. Екінші дәстүрлі мереке
(араб. ъидуль- фитр, ъидус- сағир деп аталады), Рамазан айындағы
мұсылман оразасының бітуіне арналады. Бұл екі мерекеде де дәстүр бойынша,
қайтыс болған туыстарының бейітінің басына барумен, салтанатты дастархан
жаюмен, қайыр- садақа және сыйлықтар таратумен, бір- біріне қонаққа барумен
бірге жүреді. Мерекелер – Аллаһтың құлдары үшін тағайындаған сый- сияпат
күндері. Бұл күндерді Аллаһтың ризашылығына сәйкес іс- әрекеттермен өткізу
керек.
Мерекенің біріне жұма күні де жатады. Мұсылман дәстүрі бұл күнді
қасиетті деп санайды, өйткені дәл осы апта күнінде Мұхаммед пайғамбар (Оған
Алланың сәлемі болсын) дүниеге келген. Жұма күнінің қасиеті туралы хадис-
шәріпте: Күндердің ең жақсысы – жұма. Жұма күні адам жаратылған, жұма күні
ол жұмаққа жіберілген, жұма күні жұмақтан шығарылған, жұмада уақыт
тоқтайды. - делінген. Мұсылмандар жұма күні жұма намазын оқиды, жамағатқа
жиналады, бас қосып, бір- бірінен хал- ахуал сұрайды. Әр апта
мұсылмандардың осылайша бас қосулары араларындағы достықты, ынтымақтастықты
нығайтады, бірлікке ұйытқы болады.
Ислам дәстүрінде қағидалы және қағидалы емес мерекелер де бар. Қағидалы
мерекелер жоғарыда аталынса, қағидалы емес мерекелерге Мәуліт (Пайғамбардың
туған күні), Исра және Миғраж (Намаз сыйланған кеш), Қадір (Құран түскен
түн) түні мерекелері жатады.
Ислам дәстүрінде рухани- адамгершілік өнеге арқылы тәрбие көрген
балалар да өз бойында ең жоғары адамгершілік қасиеттерді қалыптастырып,
адамдарға мейіріммен қарауға, ата- аналарын құрметтеуге, үлкенді сыйлап,
кішіге қамқорлық етуге, әділдік пен адалдыққа, жақсы істен ләззат ала
білуге дағдыланады. Ислам дәстүріндегі ахлақтық тәрбие ата- анадан балаға
қасиеттер дарып немесе ата- анасынан берген тәрбиесінен алса, тәрбие – ата-
анадан деген нақыл сөз өте орынды айтылған. Баланың бойында жақсы
қасиеттер қалыптастыру үшін мейірімділік, қарапайымдылық, қамқорлық, шын
жүректен шыққан жылы сөз бен жақсы мінезді болу үлгісін көрсетеді. Ахлақтық
тәрбиесіндегі дәстүрлер баланы ақиқаттың дұрыс жолына бағыттайды. Оның
жұмсақтығы әлсіздікке, талапшылдығы қаталдыққа айналмайды. Осының арқасында
бала, ізгі жүректі, ақылды әрі жомарт , жауапкершілігі мол, табанды болып
өседі.
Ислам – адамгершілік пен ізгіліктің уағыздаушысы. Имандылыққа
қайта бет бұрғалы халқымыздың Исламиятқа деген құштарлығының артқаны
белгілі. Бұл Ислам дінінің халық жүрегінен терең орын алғандығының,
ұлтымыздың мұсылманшылық пен имандылыққа бет бұрғанының белгісі. Ата-
бабамыздан келе жатқан Ислам дінінің маңызы артып, әртүрлі діни дәстүрлер
мен жөн- жоралғылардың кең көлемде орын алуы да қуантарлық жәйт.
Қазақ халқының ділін айтқанда, оның басты бір ерекшелігі – тәрбиелік
қасиеті. Қазақ халқының дерлік салт- санасы, әдет- ғұрпы айналып келгенде
Ислам дінінен туындаған тәрбиелік мәселелерге келіп тіреледі. Олар
адамгершілікке, имандылыққа, көпшілдікке, азаматтыққа баулиды. Ислам
дінінің қоғам дамуы барысындағы роліне тоқталатын болсақ, тарихтағы кейбір
оқиғалардың алдын- алуына, халық басына түскен күйзеліске төзуіне, жеңе
білуіне себепші болады. Ислам дінінің қазақтар арасында кеңінен таралуы
және қазақи ой- санада берік орнауы, ұрпақтан- ұрпаққа жалғасып келе жатқан
ұлттық қасиет, үлгі- өнеге. Қазақ халқы ұрпақ тәрбиесіндегі жақсы
әдеттерге, имандылық құндылықтарға, ата- бабадан қалған игі мұраларға,
ұлағатты өнегенің әсеріне ерекше мән берген. Ал, дін – адамның абыройын, ар-
ұятын сақтап отыратын ереже немесе тәрбиелік құрал іспеттес. Дін рухани
мәдениеттіліктің баламасы, дүниетанымның бір бітімі, дүниедегі тәрбие
туралы бағдар немесе жол.
Діннің басты қызметі – адамдардың қарым- қатынастарын реттеп, белгілі-
бір тәртіпке келтіріп, оның құдіреттілігі мен қасиеттілігіне иландыру.
Діннің басты мақсаты – екі дүниеде де адамның бақытты болуын көздейді.
Бақытқа жетудің әліппесі әрине, адамгершілік қасиет.
Адамгершілік сенім, адамгершілік сананы, адамгершілік талаптарын білу,
түсіну және соған сай қарым- қатынаста болуды қамтиды. Адамгершілік сенім
әрбір іс- әрекетте, мінез- құлықта, адамның бағыт- бағдарын, принциптілігін
анықтайды. Сондай- ақ адамның адамгершілік санасының дәрежесі, оның мінез-
құлқы мен іс- әрекетін анықтайды. Сондықтан адамгершіліктің қалыптасуында
Ислам дәстүрлері туралы білім, түсінік ұғымдарының негізіндегі адамгершілік
сана мен сенімнің алатын орны ерекше. Жеткіншектерге адамгершілік
дағдыларын қалыптастыру ұзақ уақытқа созылумен, күрделі де көп қырлы
процесс. Ол баланың сана- сезіміне ықпал етуді, олардың жақсы әдеті мен
мінез- құлқы адамгершілік сезімі мен қасиеттерді қалыптастыруды және
олардың еркі мен тілегін бағыттай білуді, т. б. талап етеді.
Сонымен, адамгершілікті қалыптастыру А. С. Макаренконың сөзімен
айтқанда: Өмірге жаттықтыру болып табылады.
Адамзат тарихында пайда болған адамгершілік адамгершілікке байланысты
көптеген ұғымдар, жомарттық, батылдық, шыншылдық, сыпайыгершілікке, ар-
намыс т. б. сонау көне дәуірден бастап, күні бүгінге дейін өз маңызын
жоғалтпаған деп Қ. Әбжанов, С. Нысанбаев секілді ғалымдар адамгершілік
ұғымдарын осылай атап көрсеткен. Осыған сүйене отырып, адамгершілік
қасиеттерге ар- ұят, намыс, абырой, әділдік, адалдық, кішіпейілділік,
жауапкершілік, парасат, сабыр, нысан, қанағат, қарапайымдылық, бауырмалдық
т. б. жататынын көреміз. Сондықтан қазіргі кезде оқытушылар, ұстаздар,
тәрбиешілер, ең алдымен жас жеткіншектерді, оқушыларды жан- жақты халқының
қамын ойлайтын азамат етіп өсіруі қажет.
Қазақ халқының дәстүрлі тәрбие жүйесі, жас ұрпақты, қоғам мүшелерін
отанға, халқына, елге, жерге деген сүйіспеншілікке тәрбиелеп, мұны олардың
бойына сіңіріп, қалыптастыруды жетекші орынға алады. Сондықтан да әрдайым
тың бағыттарда іздене отырып, бала жүрегіне жол табатындай етіп, осы
адамгершілік қасиеттерді отбасында, мектепте, сабақ уақытында, сабақтан тыс
уақыттарда дұрыс, тиімді пайдаланып үйретуді керек етеді. Адамгершілік рух
– қазақ елінің әлемдік өркениеттегі елдер көшіне қосылып, дүниежүзілік
қауымдастықтан лайықты орын алуына мүмкіндік беретін бірден- бір күш.
Бүгінгі таңда жас ұрпақты Ислам дәстүрлері арқылы рухани- адамгершілікке
баулу, діннің құпия- сырларын оқытып, үйрету – дүниеге келген әрбір
ұрпақтың жан дүниесіне адамгершілік, имандылық қасиетті сыйлау болып
табылады. Олай болса, дін – ғылым, дін – білім екенін ескере отырып, жас
ұрпақтың жан дүниесіне рухани азық беруді кешіктірмей, іске батыл
кірісуіміз керек.
Ислам - имандылыққа жетелейді. Имандылыққа – адамның ар- ожданы,
тазалығы, адамгершілігі, әдептілігі, әділеттілігі т. б. жатады. Сонымен
қатар, қай қоғамда болмасын өз дінін, өз тілін сақтап қалған халық қана
тарих көшінен қалмай алға дамыған. Мысалы, АҚШ- та дін мемлекетті
нығайтудың рухани құралы ретінде бағаланады.
Ұлы Абай:
Алланың өзі де рас, сөзі де рас,
Рас сөз ешуақытта жалған болмас. дейді.
Адамзат баласының имандылығы артып, ата- бабадан мирас алған рухани
құндылықтарға бейімделген сайын, қоғам тазарып, ілгерілеп, дамып,
өркениетке бет алары анық. Сонда ғана мәдениеті жоғары елдің тәрбиелі,
адамгершілікті рухтағы азаматына сеніп, болашаққа зор үмітпен қарауға
болады.
Ислам дінінде Құран мен Сүннетте адамгершіліктің қарастырылуына қатысты
ғалымдар адамгершілік міндеттер, адамгершілік қағидалар деп көрсетеді.
Адамгершілік міндеттер бес міндетпен қарастырылса, ал адамгершілік
қағидалар: адалдық, әділеттілік, шыншылдық, әдептілік, ар- ұят,
қарапайымдылық, тазалық, бауырмашылдық, еңбекқорлық, тіл тәрбиесі, тағы
басқа осындай қағидалар аясында қарастырылады.
Жеткіншектердің жас ерекшелігінде дене бітімі өзгеріп, психологиялық
дисгармония пайда болады. Мұндай өзгерістер жеткіншектердің бойына әртүрлі
әрекеттердің пайда болуына әкеп соғады. Олар шыдамсыз, бетке тура айта
салушылық, мінез көрсетушілік, ата- ананы мойындамаушылық немесе жүре
тыңдау, сыр жасыру сияқты мінез- құлықтар көрсетеді. Ата- ана, өз алдындағы
адамгершілік міндеттері туралы білімі болса және осы күрделілікті өмірде
зерделі пайдалана алса, өзіне- өзі реттеуіне, түзелуіне болар еді.
Психологтардың пікірінше, бұл жастағы өзгерістерді үлкендік сезім
туушылық деп атайды. Мұны жеткіншектердің өзіндік санасының өсуіндегі
салалық белгілердің қалыптасуы деп қарайды. Осы кезеңде Мен -дік
сипатындағы өзгерістер діни адамгершілік міндеттің өз басына қатысты
адамгершілігі мен қоса дамыса, бұл жастағы оқушының дүниетанымы, көзқарасы
кеңейе түсер еді. Бұл жастағы балаларда алғашқы тұрақты қызығулар пайда
болады. Адамгершілік, кісілік келбетінің көріністерін байқата бастайды. Ол
жасандылық, немесе уақытша туындама діни, ислами адамгершілік міндет
талабымен қабысып жатса, пайдасыз, зиянсыз сыртқы және ішкі әуестік
сезімдерге бой алдырмас еді. Бұл кезеңдегі балалардың әуестік
қызығушылығының ауқымы айтарлықтай кеңитіндігін ескерер болсақ, атүстілікке
душар етпей, тұрақты, әрі берік мінез қалыптасуына негіз болады. Аллаһ
Тағаланың адам баласынан талап еткен адамгершілік міндеттері мен борышын
ескере отырып, өзінің сыртқы және ішкі әуестігін қанағаттандырады.
Сыртқы әсер белсенділігінің маңызы ерекше. Ол қимыл-
қозғалыстарынқабылдау, белгілі бір өзгеріске мән берушілік, айнала ұжымдағы
өзгерісті тез танушылық, заттық тәжірибелерді, іс- қимылды анықтап, тану
арқылы орындалады. Ішкі белсенділіктің жүзеге асуы жеке басындағы
шығармашылық мүмкіндікті, өзінің және өзгенің құқығы мен міндеттері,
ерекшеліктерін интеллектуалдығы арқылы орындай алады. И.С. Кан, В. А.
Крутецкий сияқты психологтардың пікірінше, бұл жастағы балалар болашаққа
үмітпен қарап, өзінің негізгі бағытына бетбұрыс жасауда, жаңа өзгерістердің
қалыптасатынын айтады. Осы кезеңде өзін- өзі анықтау, өзіндік сана, қарым-
қатынас сұранысы бағалы бағдарламаның даму ерекшеліктері жатады. Дегенмен,
бұл жастағы (5- 7 сыныптар) жеткіншектер үлкендерден өздерін аулақ ұстауға
немесе сирек араласуға тырысады. Адамгершілік міндеттің бірі ата- ана
алдындағы міндетті түсінетін болса, осы кезеңдегі кейбір дағдарыстан тез
шығып, ата- ана, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.