Ұңғылар арасындағы қашықтық
КІРІСПЕ
Бозашы бөлігінің солтүстік еңісінде орналасқан Қаламқас мұнай-газ кен
орны 1976 жылы ашылған. Барлау және жобалау ұңғыларын алғашқы бұрғылауды
қосқанда, 1979 жылы қыркүйекте пайдалануға еңгізілді.
Әкімшілік қатынаста Қаламқас кен орны Қазақстан Республикасы Маңғыстау
облысы, Маңғыстау ауданы, Бозашы түбегінің солтүстік бөлігінде орналасқан.
Қаламқас кен орнына жақын елді мекен вахталық кент Қаламқас екі шақырым,
Шебер кенті 80 шақырым. Тұшы құдық кеншары 102 шақырым, Ақшымырау кеншары
125 шақырым қашықтықта.
Аудан орталығы және Шетпе темір жол станциясы кен орнынан 190 шақырым
қашықтықта, облыс орталығы Ақтау қаласы 280 шақырым қашықтықта
орналасқан. Қаламқас кен орнынан оңтүстік батысқа 25 шақырымда Қаражанбас
және Солтүстік Бозашы кен орны орналасқан, ал солтүстік шығыста игеріліп
жатқан Прорва кен орны орналасқан. Өзен-Атырау-Самара мұнай магистралынан
алыстығы 165 шақырымды құрайды.
Кен орын аудандағы рельеф 20-25 м белгідегі теңдікті көрсетеді.
Ландшафт ауданындағы негіздемесі үшін автокөліктер жүріп өте алмайтын тоған
ойпаттары бар көптеген сорлар болып табылады. Кен орнының солтүстік бөлігі
қатты жел әсерінен теңіз астында қалып бұрғылау және пайдалануды
күрделендіреді.
Ауданның климаты жазда 30-45°С, қыста -30°С-ға дейін температураның
күрт өзгерісімен сипатталады. Негізінен күз-қыс мерзімдерінде атмосфера
төмендейді. Сирек кездесетін аз шығымды құдықтар ішетін су көздері болып
табылады. Альбсулы қабатынан бұрғыланған ұңғылар сол жақты Каспий теңізі
техникалық сумен жабдықтау үшін пайдаланылады. Барлық елді мекендер
арасындағы байланыс тас жолдар мен авиа көліктер болып табылады.
1 Технологиялық бөлім
1.1 Қаламқас кен орнының геологиялық құрылымының
сипаттамасы
1.1.1 Кен орын туралы жалпы мәлімет
Қаламқастың структурасы 1974 жылы рекогнодировалық МӨВ түсірілумен
анықталып, сонан кейін МОГТ алаңдық сейсмотүсірілумен бөлшектеп зерттелген.
Жекелеген бөліктердің структурасын анықтау және өнімділігін анықтау
структуралары іздеп бұрғылаудың едәуір көлемін анықтады. (1975-1978 жылдар
ГПП КЭ МНГР)
1976 жылы қаңтарда 587 метр К-1 ұңғысының түбіндегі неоком түзілуінен
100 мың м3 тәулік шығындағы газ фонтаны атылды. 1976 жылы шілдеде №3
ұңғыдан 847-855 м аралықта мұнай фонтаны алынып, Юра түзілуінің өндірістік
мұнайлы екенін дәлелдеген. Кейінгі іздеу жұмыстарында Қаламқас үлкен көп
қабатты газ мұнайлы кен орын болып тағайындалған.
1977-1979 жылдары мұнай және газдың В+С1 дәрежелерін бағалау мен
қабаттың құрылысын жекелеп зерттеу мақсатында КЭМНГР барлау ұңғыларын
бұрғылауды жүргізді. Қазіргі уақытта кен орынды барлау жұмыстары
жүргізілген және 1980 жылдан “Маңғыстаумұнайгаз” ӨБ күштерімен кен орынды
пайдалану жүргізілуде.
Қаламқас құрылымы 1974 жылы анықталып, 1976 жылдың басында неоком
шөгіндісінен 587 метр тереңдікте К-1 ұңғысынан 100мың м3тәуліктен
артықшығымдагаз фонтаны алынды. Осы жылдың шілде айында 847-855 метр
аралықта 3 ұңғыдан алғашқы мұнай ағыны алынды. 1979 жылы КСРО МӨМ
тапсырмасына сәйкес ҚазҒЗЖИ мұнай институтымен Қаламқас мұнай кен орнын
игерудің технологиялық сызбасы құрылды. МКИ комиссиясымен бекітілген.
Қабылданған игеру варианттарына сәйкес юра қабаттары 10-I-IV қабаттар
бойынша мұнай 9 нүктелік жүйемен,объектілерде әр бір ұңғы өздік игеру
тонында игерленуі жоспарлауда.
Сурет 1.1 Кен орынның жалпы көрінісі
1.1.2 Стратиграфия
Қаламқас ауданында триас, юра және бор жастарының шөгінділері
бұрғылаумен ашылған.
Триастық жүйе-Т3
П-1 ұңғысының (көрсеткіштік) триастық түзілу түгелге жуық өткізілген.
Осы ұңғыда триас жасы харофиттер және остракодпен анықтау негізінде төменгі
және орта бөліктер болып көрсетілген. Бұдан басқа электрокаратаж және
литологиялық берілгендер бойынша орта триас 63 және 68 ұңғыларға шартты
бөліктер басқа ұңғыларда тек төменгі триас шөгіндісі кездестірілген.
Төменгі бөлім Т1
Төменгі триас түзілуі аргилиттер мен құмды алеврелитті жыныстардың
әркелкі таралуымен ерекшеленіп, алевролитті және сағды түрлілігі
көрсетілген. Бірнеше ондаған метр қалыңдықты құрап, алевролиттер,
аргалиттер бір-бірінен көбіне жұқа орналасқан. Құмтастар бәрінен бұрын жұқа
қалыңдықтағы қабатша және 2-4 метр қабаттар түрінде қаралады. П-1 ұңғысымен
ашылған қимада құмтастар бөліктері К-32 метрге дейінгі қалыңдықтар төменгі
және жоғарғы бөліктерге жекелеген жағдайларда алевролиттер мен аргелиттерге
орналасуымен белгіленген. Төменгі триас жынысы ашық түсті қоңыршылығы қызыл
түсті.
Сұр және қызғылт, қызылды, әртүрлі түстер қоңыр бояумен ерекшеленеді.
Сирек кездесетін жыныстарда сұр бояулардың әртүрлі түрі, кейде жасылды
немесе қоңыр, кейде қызылды немесе қызғылт дақтармен белгіленеді. Сұр
бояуларды көбіне сынық жыныстар үшін, кейде аргелиттер үшін қолданады.
Төменгі триас құмтастары ҰГ кейде ӨГ-ҰГ іріктелу әртурлі сынбалы
материалдан, кейде жұқа қабықты полимиктали (26-46%) кварцты, 17-31% дала
шпаттары, 31-46% сазды кремний жыныстар сынықтары, базальды-кеуекті берік
цементтелген. Сирек контактілі- кеуекті сазды корбанатты цементтермен
регенарациалы-кварцтық цементтелгендер бөліктер болып табылады.
Құмтастар тығыз, әлсіз кеуекті өткізбейтін, кейде қиманың жоғарғы
бөлігі тығыздығы нашар жоғарғы кеуекті, әлсіз өткізгіш. Алевролиттер ірі
және түрлі түйіршікті, көбіне-көп микро және жұқа қабықты, полиликталы,
базальды-кеуекті берік шөгінделген, сирек көптакталы-кеуекті цементтермен
сазды корбанатты бөлегі регнерациялы-кварцты құрамда, тығыз 2,52-2,61 гсм
элиз кеуекті [25%] өткізбейді.
Төменгі триастың аргилеттері алевролитті және алевролителген,
жұқамикроқабықты және әркелкі корбанатты, тығыз (2,59-2,72 гсм2) берік
және шытынаған. Кейде төменгі триас түзілуінің құрамында алевритті саз
жынысының қабатшалары пирокласты өткір қабықшалы белгіленеді.
Жыныс жасы олардың құрамында төменгі триастың түрлері остронод және
хоро суосілі қабықтарының қатысуы бойынша анықталған барлық аралықтар: 1605-
1610м, 1645-1650м, 1812-1847м, 1854-1860м, 1930-1975м, 2060-2065м, 2156-
2165м, 2207-2212м, 2243-2244м, 2750-2755м, 3280-3285м. Жоғары ашылған
қалыңдық 2395м құрайды. (П-1 ұңғысы). Төменгі триастың ашылу тереңдігі
басқа ұңғыларда 11-95 м аралығында.
Орта бөлім Т2
Бұл жастағы түзілуі құмды алевролиттік және сазды жыныстардың тегіс
емес қабат суымен көрсетілген. Әктасты қабаттар (3 метрге дейінгі) және
жұқа қабатшалар сирек. Кейде жұқа шымтезек түзілген жыныс қабатшалар
кездеседі. Орта триас құмтастары сұр. Ашық сұр, жасыл дақтармен, ҰГ, сирек
ОГ және түрлі түйіршікті кейде жұмырланған сынықтардың қатысуымен қоңыр сұр
саз және алевролиттер, негізінен қабаттаспаған полимикталы (39-43% кварц,
28-31% саз-кремний жыныс сынықтары, 3% слюда), саз-корбонатты кеуектердің
шегенделуі, регенерациялы-кварцты цементтердің (16-22%) бөлігі 6-21 метр
қалыңдықты қабат құрайды. Бұл жыныстар тығыздығының орташа бөліктерімен
(2,29 гсм2) және жоғары емес колектарлы құрамымен (кеуектілігі 12,6%
шейін). Орта триас алевролиттері құмтастармен салыстырғанда тығыздау
(2.49%) әлсіз кеуекті (5%) іс жүзінде өткізбейді. Аргилит тектес саздар
және аргилиттер күнгірт сұр және қоңыр-күнгірт сұр алевролитті, сирек
алевролитті, көбіне микро-жұқа қабықты, тегіс емес корбонатты берік кейде
калькунт жұқа желісімен қиылған. Орта триас ізбестастары ашық сұрдан сұрға
шейін, оргонетенді-сынған, фороминиферлі-острокодты және детри су өсімді
берік шымтебек шөгінді жыныстар қара сұр жұқа бөліктер түрінде 1470-1475 м
(П-1) аралығында ғана көрсетілген.
Юра жүйесі J1
Юра шөгінділері жуылмалы және стратиграфиялық үйлеспей триас
жыныстарына жайылған және екі бөлімнен орта және жоғары көрсетілген.
Орта бөлім J2
Оның құрамында байос және бап ярустарының мүшеленбеген шөгінділері
бөлінеді, саз және құмтас алевритті жыныстардың тегіс емес қабаттасуын
көрсетеді. Саз артықшылығы қиманың төменгі бөлігінен бақыланады. Жекелеген
өсімдік қалдықтары және жұқа көмірлі қабатшалар шашылған детрит түріндегі
өсімдік органикасының көп қатысуы бойот-батты жыныстың сипатталу ерекшілігі
болып табылады.
Жоғарғы бөлім J3
Жоғарғы юра шөгіндісі өте шектеліп жайылған және структуралық солтүстік-
батыс бөлігі көбіне батып жойылған болып көрінеді. (69, 74, 20, 22 ұңғылар)
Жоғарғы Юра құрамында сипаттау кешені бойынша 22 ұңғыда (861-865м)
фороминифер табылып, волгояруст бөлінген. Ол алевролиттердің, саздардың,
доломитті мергерлердің және доломиттердің литологиялық тең емес мөлшерде
қабаттасуын көрсетеді.
Бор жүйесі К
Бор шөгіндісінде жыныстың литологиялық ерекшеліктер негізінде,
полеонтологиялық анықтауда және өндірістік-геофизикалық берілгендерде
бортиас-волондитік потеривтік, боррельдік, аптик және төменгі бөлімнің алыс
ярусында, сол сияқты жоғарғы борди секомен және туран ярустары бөлінеді.
Төменгі бөлім К1
Төменгі бор шөгіндісі стротиграфиялық келіпеуімен және әртүрлі жайылу
дәрежесімен юра жыныстарын жауып тастайды. Бұл түзіліс негізінен теңіздік
шөгінділерде артықшылықты кужсем свитасының субконтинетальды герригендік
жыныстар ала-бажақ түсті болмағанда, жоғарғы готерив боррем сияқты
жинақталған. Берриас-валанжин ярусы шевролиттердің басым болуымен саз және
ізбестастардың әркелкі қабаттасуымен көрсетілген. Төменгі бөлікте
алевролиттер қабаттарымен және мергель немесе сазды ізбестас қабатшалары
кездесуі ереже сияқты. Берриас-валажина қимасының структурасының көтерілген
бөлшектері ізбестастар және саз қабатшалары бар жұқа қалыңдықтағы алевролит
қабаттарымен конглемератты құмтасты, ізбестасты, базальды негізінде
құралған. Берриас-валенжин шөгіндісі бай фороминифер кешені бойынша
бөлінген боды.
Готерив ярусы Қаламқас ұңғыларының барлық қималарында қалыптастырылған.
Готерив шөгіндісі табылуымен берриас-валенжин жыныстарын жуып тастаған және
жоғары қарай бірте-бірте кугесиль авиталарының тұнбалары ала бажақтанады.
Төменгі готерив жыныстары аз сулы теңіз тұнбаларымен берілген және
негізінен жасыл-сұр мергелдермен, алевролитті қабатшалы саздармен
көрсетілген. Саз басымдылығынан төменгі және орта бөлік қимашалары, ал
алевролиттерден жоғарғы бөлік қимашалары қарастырылады. Жоғары готеривте
жыныстар сұрдан, жасылөсұр алабажаққа дейінгі түсте. Готерив жыныс жасы
форомениферали бойынша макрофаун анықтауы негізінде көптеген ұңғылар (2,
13, 22, 17, 52, 58) қималарында қалыптастырылған.
Беррель ярусы литолого-коратаждық сипаттама және қимадағы жағдайы
бойынша бөлінеді. Беррель шөгіндісі алевролиттер мен алабажақ түсті
саздардың әркелкі қабаттасуымен көрсетілген. Құмтастың қабатшалары мен аз
қалыңдықтағы қабаттары сирек кездеседі. Жыныстар қоңыр, сұр және қызыл-
қоңыр, жасыл сұр түсті болады. Саздарда мергелдік бекітулер жиі кездеседі.
Неокомның жалпы қалыңдығы 134-215м құрайды. Альб ярусы барлық жерде
жайылумен және баррем жынысында шайылумен орналасқан. Альт табында тұнбалар
күгірт қараға жақын алабажақ түстер алмасып орналасқан. Альт ярусы
негізінде гравелит линзалары қосылған алевролит құмтас жынысты базаль
қабаты қарастырылады. Талыс және қиыршық тас кейде фосфоратталған
сынықтармен жергілікті корбонаттық жыныстар және кварцпен көрсетілген
Слюдалы және майлы сезілетін күнгірт сұр қараға жақын біртекті саздар
қалыңдығы жоғары жатады. Саздар ізбестассыз, кейде пирит қосылған әлсіз
ізбестасты, гладконит түйіршігінің ұясымен сыннықтар және пелидипотпен
гостроподты ұсақ роковинімен болады.
Альт қимасының жоғарғы жартысындағы сағдарда ашық тусті алевролиттермен
құмтастардың ұсақ түйіршікті қабатшаларының таралуы көрсетілген.
Қаламқаста өндірістік геофизикалық берілгендер бойынша альб ярусы
қимасының төменгі бөлігінде сазы көп алевролиттермен саздардың әркелкі, ал
орта және жоғары бөліктерде алевролиттердің қабаттасуын көрсетеді. Альб
қалыңдығы 340-361 метрге жетеді.
Жоғарғы бөлім К2
Қаламқаста жоғарғы бор шөгіндісінен тек сеноман және турон ярустарының
жыныстары сақталып қалған. Сеноман ярусы үлгімен сипатталмаған. Қима
жағдайы және кафитат бойынша бөлінеді. LQ және ПС қисықтары бойынша
шешкенде синоман қимасы бойынша құмтасты-алевролитті жыныс қабатшасы бар
саз қалыңдығы жатқан базаль горизонтынан басталады. Сеноман қалыңдығы 79
метрден 100 метрге дейін өзгереді. Туран ярусы сол сияқты өндірістік-
геофизикалық берілгендер бойынша бөлінеді. Туран қалыңдығы 3 ұңғыда 50
метрден 25 ұңғыда 160 метрге дейін өзгереді.
1.1.3 Мұнайгаздылығы
Кен орында өнімді қабаттар болып бор және юра шөгінділері саналады. Юра
шөгіндісінде 13 горизонт анықталған, оның ішінде 9 мұнайгаз кеніші, 4 мұнай
кеніші. Бор шөгіндісінде 8 газ кеніші бар. Юра және бор шөгінділерінің
өнімді қабаттары қазылған ұңғылар қимасынан 35 метрлік саз ды көруге
болады. Юраның өнімді қабаттарының қалыңдығы жас қанаттар мен
переклинальдарда 270 метрден 460 метрге дейін өзгереді, ал қабаттың
қалыңдауы жабын қимансында жас қабаттардың пайда болуымен байланысты.
Қимада он үш горизонт бөлініп алынған, оның ішінде бесеуі (Ю-5С, Ю-4С, Ю-
3С, Ю-2С, Ю-1С) құрылымның жабын қанаттары мен переклинальдарда шектелген-
оларға стратиграфиялық шектелген кеніштер, жетеуі (Ю-I, Ю-II, Ю-III, Ю-IV,
Ю-V, Ю-VI, Ю-VII) құрылымда таралып жатыр- оларға қабаттық біріккен
кеніштер жатады. Юра шөгінділерінің жатынында жоғарғаылардан басқа барлық
ауданға таралып жатқан (горизонт Ю) қалыңдығы 10 м болатын базальтты құм
орналасқан.
Ю, Ю-5С, Ю-4С, Ю-3С, Ю-2С, Ю-1С, Ю-I, Ю-II, Ю-III горизонттардың
газмұнай кеніштері өнімді қабаттың жоғарғы бөлігінде, ал Ю-IV, Ю-V, Ю-VI, Ю-
VII горизонттардың мұнай кеніштері төменгі жағында орналасқан.
Кеніштердегі сумұнай байланыстарының ерекшелігі, ауданның көпшілік
бөлігінде (құрылымның біріккен бөлігі) әр түрлі горизонттардың СМБ тығыз
орналасқан, соның нәтижесінде кен орын массивті кеніш түрінде байқалады.
Газмұнай байланысы кеніштің барлық бөлігінде бірдей.
Құрылымның переклиналды бөлімдерінде тектоникалық-экрандалған кеніштер
және күмбезделген көтерілімдер кездеседі, соның әсерінен СМБ мен ГМБ-
тарында аздаған өзгерістер бар.
Кен орында колекторлар ретінде құмтастар мен алевролиттер саналады.
Құмтастар ұсақ түйіршікті, орташа түйіршікті, анық қатпарлы емес болып
келеді. Алевролиттер қатпарланбаған ірі түйіршікті құмтастар. Қуысты
кеңістіктер қуыстардан тұрады. Ю-5С горизонтын құрайтын жоғарғы юра
шөгінділерінде терригенді коллекторлармен бірге карбонатты коллекторлар да
кездеседі. Терригенді коллекторлар ұсақ-орташа түйіршікті құмнан және
алевролиттерден тұрады. Каверно-жарықты коллекторлар ұсақ түйіршікті сазды
әктастардан, доломиттерден, ұсақ жарықшақты микрокавернолардан тұрады.
Стратиграфиялы-экрандалған кеніштер орналасқан горизонттарда қабат
қалыңдығы 0-ден 25-40 метрге дейін өзгереді (Ю-5с - Ю-1с). Біріккен
кеніштерден тұратын горизонттар (Ю-I – Ю-VII) аудан бойынша қалыңдықтары
жеткілікті дәрежеде тұрақты (кесте 1.1). Кесте 1.2-де қабатты сипаттайтын
негізгі параметрлер, олардың коллекторлық қасиеттері және горизонттар
бойынша мұнайдың батапқы қасиеттері келтірілген.
Кесте 1.1
Горизонттар бойынша қабаттар сипаттамасы
Гор-т Ю Ю-5C Ю-4C
Ю-III
1 Өндіруші ұңғылар Қазылған 3
Барлығы 238
Жұмыс істеп тұрғаны 229
Оның ішінде:фонтанды 0
ЭЦН 57
ШГН 172
Тоқтап тұрғандар 9
Бұрғылаудан кейін 0
игерілетін
консервацияда 0
Айдауға ауыстырылғандар 0
жойылғаны 2
Басқа категорияға 0
ауысқан
2 Айдаушы ұңғылар Қазылған 2
Барлығы 74
Оның ішінде айдау 67
ұңғылары
Тоқтап тұрғандар 7
Бұрғылаудан кейін 0
игерілетін
консервацияда 0
Айдауға ауыстырылғандар 0
жойылғаны 0
3 Арнайы ұңғылар Барлығы 2
Оның ішінде бақылаушы 2
пьезометрические 0
поглощающие -
Су айдағыш 67
1.2.2 Ұңғылар қорының құрылымын және олардың ағымдағы шығымын,
игерудің технологиялық көрсеткіштерін талдау
құрады.
Төменгі кестеде Ю-ІІІ қабаты бойынша соңғы жылдағы игеру көрсеткіштері
көрсетілген.
Кесте 1.4
Ю-ІІІ қабатының игеру көрсеткіштері
Жылдар 1998 1999 2000 2001 2002
Мұнай өндiру мың.т. жылдық 572,218 526,666 510,136 383,988
Су айдау жылға 2464,96 1675,97
мың м3
дана %
1 Өндіруші өндіруші 1987 100
жұмыс істеп тұрғаны 1925 96,8
Соның ішінде:фонтанды 7 0,3
фонтанные
механикалық 1918 96,5
УПШН 1433 72,1
УВШН 485 24,1
Тоқтап тұрғандар 62 3,2
2 Айдаушы өндіруші 599 100
жұмыс істеп тұрғаны 563 94,2
Тоқтап тұрғандар 35 5,8
Өндіруші ұңғылардың пайдалану қоры 1987 (100%) ұңғы, жұмыс істеп
тұрғаны -1925 (96,8%) ұңғы, тоқтап тұрғандар -62 (3,2%). Жұмыс істеп
тұрғандардың ішінде: фонтанды- 7 ұңғы (0,3 %); механикалық – 1918 ұңғы
(96,5 %), в оның ішінде:
1. УПШН – 1433 ұңғы (72,1 %);
2. УВШН – 485 ұңғы (2,4,1 %).
Кен орынды бұрғылау жоғары темпен 20-26 есе жоғарыланған блобланған.
Қорытынды объектілерелеуліқалыңқы өндірістік қондырғылар. Бұл құбылыстың
көрсеткіштері ұңғының фонтанды фонды елеулі қалыңқы тек 1999-2002 жылдарда
ұңғылар механикалық өндіру интенсивті есептен төменгі және өндіру
ұңғыларының саны 6,2% құрады, ал сло сияқты айдай ұңғылар саны уақытша өнім
беруші, алғашқы жылдары өндеуді енгізу айдау ұңғыларын бұрғылау санының
72,2-53,3%-ке деінгісін құрайды. Соңғы жылдары бұрғылау мен қондыру
арасында кен орында үзілу қысқарды. Айдау ұңғылар қоры уақытша өнім беруі
5%-ке қысқарды.
Алғашқы екі жылда мұнай өндіру фонтанды әдіспен іске асты. Сосын
механикаландырылған өндіруге ауыса басталды.
Ұңғы механикаландырылған өндіру тәсіліне ауыстыру жағдайы, өнімді
ұңғыда басты су құрауның түрінен анықталады.
Ұңғы өнімініңсулануының өсуі ұңғыдығы қоспа бағананың статикалық
қысымының өсуіне (судың тығыздығының мұнай тығыздығынан артық болуы) және
қысымның үйкеліске жағалауына (эмульсия тұтқырлығы таза сұйық тығыздығынан
артық) сол сияқты тұрақты қабат қысымында да мұнай шығынының азаюына және
қабаттағы депрессияның төмендеуіне әкеп соқтырады.
2004 жылдың орташа өнімінің сулануы 59,0 % құрады. Сулану бойынша
жасайтын ұңғылардың орналасу төмендегі кестеде көрсетілген.
Кесте 1.6
Сулану бойынша істейтін ұңғылар қорының орналасуы
жылдар ұңғылар саныСуланған ұңғылар саны
2%-ке 2-20% 20-50% 50-90% 90%
2003 1229 18,7 10,3 600 10,1 0,2
230 127 738 132 2
2004 1377 10,6 6,6 58,0 24,3 0,5
146 91 798 335 7
2005 1470 8,3 7,5 69,0 23,8 0,4
128 113 867 245 4
2006 1495 8,0 6,5 6,5 25,2 0,3
425 92 897 376 5
Іс жүзінде суланбаған (сулану 2% тен аз) 125 ұңғы (8%) ұңғы бар.
Ұңғылар қорында ұңғылардың көп бөлігі 20-50-60% суланған, 50% көп суланғаны
25,2% құрайды. 1998 жылы ұңғылардың күшті сулануы (90%) оның үлесі 0,2-
0,7% тен жоғары емес болды.
Қазіргі уақытта 85,1% ұңғы 20ттәуліктен аз шығымды, оның ішінде
35,1% (484 ұңғы) аз шығымды мұнай бойынша 5 т тәуліктен болып табылады.
Аз шығымды ұңғылар қоры үнемі ұлғаюда.
Аз шығымды ұңғылар қорының орташа шығымы 2 ттәулік құрайды. Аз
шығымды ұңғылардың негізгі бөлігі механикаландырылған тәсілмен
пайдаланылады.
Кесте 1.7
Сулану бойынша аз шығымды ұңғылар қорының орналасуы
Сулануы 2%-ке 2-20% 20-50% 50-90% 90%
Ұңғылар 75 31 204 108 7
Ұңғы %-і қордан 10,3 6,4 54,5 22,3 15
484 аз шығымды ұңғыдан геофизикалық зерттеу нәтижесі бойынша 444 ұңғыда
қабаттар өткізгіштігі анықталған.
Ұңғылар өткізгіштік сипаттамасы бойынша келесі түрде орналасқан 132
27,2% нашар коменторлы аймақта өткізгіштік 0,05-07 мкм2
225 ұңғы 46,5% өткізгіштігі 0,05 мкм2 – тен аз. Олардың мынадай
себептері бар:
- ұңғыны сапасыз ашу себептері бар;
- асфальт-смолапарафинді шөгіндінің көбеюі негізінен;
- фильтрлеу сипаттамасы нашарлаған;
- қабат қысымының қанығу қысымынан төмен түскен кезде мұнайдың
газсыздануы;
- сулану жоғырыланғанда.
1.2.4 Кеніштің энергетикалық жағдайының сипаттамасы, игеру режимдері
Пайдалану ұңғымаларына қарай сұйықты ығыстыратын басым энергия түріне
байланысты, келесі негізгі мұнай кен орындарын игеру режимдерін
(тәртіптерін) ажыратып қарастыруымызға болады:
1) қатты суарынды және серпімді суарынды;
2) газарынды (газды);
3) еріген газ;
4) сұйықтардың салмағы (гравитациялық).
Бірнеше режимнің әсері сезілсе, аралас режим туралы
айтуымызға болады. Мұнайлы нұсқаның қозғалатын және қозғалмайтын режимдері
туралы түсініктердің бар екенін ұмытпағанымыз жөн.
Кен орнындағы табиғи шарттардан, игергендегі жасанды
шарттардан және ұңғымаларды пайдаланудан, қабаттың жұмыс істеу режимін
анықтауымызға болады. Керекті немесе басқа режимді тағайындауымызға,
ұстауымызға, тексеруімізге немесе басқа режимге алмастыруға болады. Кен
орындарындағы игеру жүйесінде жүргізілетін әрекеттерден (қабатқа агенттерді
айдау т.с.с.) және мұнай мен газ өнімдерін пайдалану, ұңғымалардан алу
үрдістерінен қабаттың жұмыс істеу режимдерін анықтаймыз. Кен орнын игеру
режимін игеру режимін тағайындау үшін, кеніштің энергетикалық ерекшеліктері
мен геологиялық шарттары әсер етеді, бірақ олар игерудегі режимді
анықтамайды.
Қатты суарынды режим кезінде, қабатқа келетін, алынған су, мұнай немесе
газ орынын толтырып отырады. Кен орынын суарынды режим кезінде игергенде
–алғашқыда қабат қысымының төмендегенінен, қалыптасқан қысым айырмашылығын
(градиент) байқаймыз. Бұл жағдай судың өнімді аймаққа келіп, мұнайды
ығыстыра бастаған кезінде байқалады. Егер қабаттан бір қалыпты сұйықты
өндірген кездегі жағдайда, игеру уақыты ұзарған сайын, қабаттағы қысым
қалыптасса – қабаттан алынған мұнайды су толық алмастырғаннын білдіреді.
Бұл, қабаттың толық суарынды режимде игеріліп жатқанын тағы да анықтайды.
Егерде қабаттан алынатын мұнай өнімінің мөлшерін ұлғатып отырсақ, арынды
қабаттан алынған мұнай мен газ көлемін су толық алмастырып үлгермейді,
сондықтан суарынды жүйенің өткізгіштік қабілеті өзгеріп, қабат қысымының
төмендеуі байқалады. Бұл жағдай қатты суарынды режимнің еріген газ режиміне
немесе басқа режимге ауысуының басы болғанын түсіндіреді. Кеніштер қатты
суарынды режимде игерілген кезде- қабат қысымы баяу төмендейді, ұңғыма
өнімі біраз мезгіл бір қалыпта болады, егерде ұңғыма түбінің қысымын
өзгертпесек. Газ факторы да бірқалыпты болады- ұңғыма түбіндегі қысым
мұнайдың газға қанныққан қысымынан төмендегенінше.
Серпімді суарынды режимінің мінездемесі бойынша, қабаттың және
ұңғымалардың жұмыс істеу көрсеткіштері өзгеше болады. Серпімді суарынды
режимінің негізгі көрсеткіші ретінде - бастапқы мерзімде пайдалану
ұңғымаларындағы қысымның байқауымызша тез кішіреюі. Сосын қабаттан бір
қалыпты өнім алған мерзімде, қысымның төмендеу қарқынының баяндауы. Бұл
жағдайды –қысымның төмендеу аймағының, уақыт өткен сайын, өнімді қабаттың
неғұрлым үлкен аймағына тарауымен түсіндіріледі. Бір қалыптағы өнімді алу
үшін, қабаттағы серпімді ұлғаюдың, алғашқы мерзімге қарағанда, қысымның
төмендеуінің кішірек мәнінің жеткіліктігі. Ұңғыма түбіндегі қысымды бір
қалыпта ұстаған мерзімде, ұңғыма өнімінің мөлшері төмендейді. Алғашқы
уақытта, айтарлықтай тез төмендейді. Сосын өнімнің өзгеру қисығының түсу
еңсесінің аздап майысуын байқаймыз. Газ факторының, қатты суарынды
режимінде сияқты өзгермеуі-қабаттағы және ұңғыма түбіндегі қысым мөлшері,
мұнайдың газға қанныққан қысымы төмендегенше. Қабаттың кез келген
нүктесіндегі қысымның төмендеуі, қабат арасына бірден тарамауы, ол қабат
арасынабелгілі бір жылдамдықпен тарайды.
Газ бүркемесі (төмпешігі) бар кен орындарында қысмы түскен сайын газ
ұлғайып, мұнайды ығыстыру үрдісінде (гравитациялық), салмақтар эффектісі
қатр жүреді: мұнай өзінің салмағының әсерінен кеніштің төмен жағына
ығыстырылады, ал мұнайдан босап шыққан, еріген газ жоғары жағына қозғалып,
газ бүркемесін толтырады. Мұндай эффекттер, неғұрлым қабаттың құлау бұрышы,
өткізгіштігі көбейген сайын және қабаттан сұйықты алу қарқыны (сүзілу
жылдамдығы) аз болған жағдайда, көбірек сезіледі. Қоспадан босап шыққан
еріген газ, газ бүркемесін толтырған сайын, қабат қысымының түсуі азырақ
өзгереді. Мұнай мен газдың бір- бірінен бөлініп, газ бүркемесі бар кен
орындарда, газ бүркемесін қашық орналасқан ұңғымаларда газ факторы біраз
уақыт аз мөлшерде болуы мүмкін. Ал мұнай-газ нұсқасына жақын орналасқан
ұңғымаларда газ факторы тез өсіп, тіпті ұңғымадан тек қана газдың
фонтандауы мүмкін.
Қоспадан босап шыққан еріген газдың қабаттан мұнайды ығыстыру механизмі
келесі: ұңғыма түбіндегі қысым төмендеген сайын, мұнайдан еріген газ босап
ұлғайып, мұнайға қарағанда жылдамырақ қозғалып, өзімен бірге мұнайды қабат
ішінде ығыстырады. Мұны, сүйкелу күші және үстінде керу күші арқылы
түсінеміз. Мұндай үрдістердің энергия қоры шамалы, сондықтан, ол энергия
қабаттан мұнай өндіру көлемі біраз болғаннан кейін, сарқылып қалады.
Кен орнын, еріген газ режимінде игерген жағдайда, газ факторы жылдам
өсіп, сосын бір максималды мәнге жеткенде, тіпті қабаттағы энергия қорының
таусылғанын білдіреді. Газ факторының тез ұлғаюын, қабаттың газға қанық
болғандығымен және жыныстардың газға деген фазалық өткізгіштігінің, басқа
сұйықтарға қарағанда, мол болғандығымен түсіндіреміз.
Өндірістік тәжірибе де, кеніштерді игеру мерзімінде тек қана бір режим
болмайды. Кейбір кен орындарын игерген де, әр учаскесі немесе блоктары, әр
түрлі режимде игеріледі.
Газ кен орындарын игеру практикасында да қатты суарынды, газды және
аралас режимдер болуы мүмкін. Газ кен орындарының суарынды режимі, мұнай
кеніштеріндегідей, шеттелген суарыны бар жағдайда ғана болады. Егерде
ұңғымалардан алынған газ мөлшері шектелген болса, қабатқа келіп құйылатын
су энергиясы арқасында, қабаттағы қысым, көп уақыт түспей бір қалыпта
болады. Газды режим қабаттағы сығылған газдың арқасында, соның ұлғаюы
энергиясының арқасында байқалады, егерде шеттелген суарыны болмаса немесе
ол қабатқа әсер етпесе, яғни жабық кеніштерде. Бұл режимді, кейде сығылған
газдың ұлғаюы режимі деп атайды. Таза газ режимінің мінездемесі – кеніштен
алынған газ мөлшерінің, қабат қысымының төмендеуіне, қатынасы тұрақты сан
болуы қажет. Газ кен орындарын игерудің көбісі арлас режимде немесе газ
режимінде өтеді.
Ең жоғары мұнай бергіштік коэффициент қатты суарынды режимде болады,
неге десеңіз мұнай сумен ығыстырылады, кейде оның тұтқырлығы үлкен болады,
ал газдың тұтқырлығын бірнеше рет көп болады. Мұнайды ығыстыратын агенттің
тұтқырлығы, неғұрлым мұнайдың тұтқырлығынан үлкен болған сайын, мұнайды
бергіштік коэффициент мәні үлкен болатыны анықталған.
Газарынды режимнің, мұнай ьергіштік коэффициенті аз болады, неге
десеңіз мұнай қабаттан газбен ығыстырылады, оның тұтқырлығы мұнайдың
тұтқырлығынан айтарлықтай кем болғандықтан газбен жыныстар ылғалданбайды.
Қабаттың қысымы, сәл ғана түскен жағдайда, мұнайдан газ айырылып шығып,
жыныстардың мұнайға деген фазалық өткізгіштігін азайтады.
Ең аз мұнай бергіштік коэффициент- кеніштің, еріген газ режимінде жұмыс
істеген кезінде болады. Газдың ұлғайған энергиясының көбі, ұңғымалар түбіне
қарай ағып, мұнайды ығыстыруға пайдалы жұмыс істемейді.
Мұнайбергіштіктің ең жоғарғы мәні қатты суарынды режим кезінде,мұнайды
кеніштен ығыстыруға жақсы тиімді жағдайда болады (жыныстың бірқалыпты
болғаны және өткізгіштігінің мол болғандығы және тұтқырлығы мәнінің аз
болғаны және мұнай мен қабат суының арасындағы шекарадағы үстіңгі керу
күшінің кем болғандығы қажет).
Қаламқас кен орны гидрохимиялық қатынаста жоғары минералды су күшті
жайылған аймаққа ұштасады.
Қабат сулары әлсіз сульфатты метоноффизделген тұзды, хлор-кальцилі
түрде көрсетілген.
Кен орын қимасында гидрохимиялық Юра суарынды кешенінде және үш төменгі
борда жеті қабат ашылған және сыналған. Қабат суларының жату тереңдігі 625
метрден 980 метрге дейін.
Юра қабатынан су ұңғыларынан есептеу потенциалды шығыны 1м3тәулік 538
м3тәулікке дейін шектерде өзгереді. Төменгі бор қабаттарында 35 тен 155
м3тәулікке дейін.
Қаламқас кен орнында Ю-1, Ю-IV, Ю-V және төменгі бор қабаттары көп
жоғары сулы болып табылады.
Мұнай өндірісін техникалық сумен жабдықтау көзі болып жер асты сулары
болып табылады. Қаламқас кен орны шегінде беттік су ұстау жоқ. Ерекше ашық
су ұстау болып Каспий теңізі табылады. Бірақ оның суын өңдеуге, пайдалануға
кедергісі гидрохимиялық бірікпейтін жоғары сульфатты теңіз суы қатаң хлор-
кальцийлі қабаттық болып табылады. Осыған байланысты ерекше және сенімді
мұнай өндірісін сумен жабдықтау көзі жер асты сулары болып табылады.
Кен орын шегінде техникалық жетістікті және экономикалық негізделген
тереңдік жерасты сулары юра, неоком және апт, альб төменгі туран, төрттік
шөгінділерде орналасқан. Қарастырылған жағдайда альб-төменгі туран
шөгінділеріндегі жер асты суларын пайдалану едәуір қолайлы болып табылады.
Қабат қысымын ұстау системасы үшін Қаламқас кен орнын игерудің қабылданған
вариантына сәйкес максимальды су айдау 28,3 млн м3жыл құрайды, олардың
20,7 млн м3жыл өндірістік сулардан алынған су есебінен.
Бастапқы қабат қысымы 905 МПа құрады. Бірақ, игеру кезінде төмендейді
және 01.01.06 жылға 778 МПа-ға дейін азайды, ал қанығу қысымының төмендеуі
7,17 Па-дан 6,82 МПа-ға дейін.
01.01.06 жылғы жағдай бойынша Ю-ІІІ қабатының энергетикалық
сипаттамасы төмендегі кестеде көрсетілген.
Кесте 1.8
Қабаттық қысымының динамикасы
Бастапқы Қазіргі Қанығу РБАСҚАБ- РҚАЗҚАБ- Рқазқаб-
қабат қысымы қабат қысымықысымы РҚАЗҚАБ Рбасқаб Рқазқаб
МПа бастап қазірМПа МПа МПа
МПа
9,05 7,78 7,17 1,72 0,61 0,96
1.2.5 ҚҚҰ жүйесі және мұнай бергіштікті ұлғайту әдістерін қолдану
Мұнай өндірісіне қатасты техникалық сумен жабдықтау және сумен
қамтамасыз ету сұрақтарына мұнай өндірісін жалпы техникалық сумен
қамтамасыз ету көзі есебінде пайдалануда және басқалар қаралады. Сумен
жабдықтаудың мүмкін кездері мағынасында келесі объектілер қаралады:
1) Беттік сулар
а. Каспий теңізінің суы
б. Теңіздің дистилланған суы
в. Волга өзенінің суы
2) Жер асты сулар
а. Қаламқас кен орынның альп сулары
б. Сарықасқа – Жаңасу артезияндық бассейнінің сальпсеноман сулары.
Өзен мен Жетібай кен орындарын игеру әдісі көрсеткендей дайындалған
теңіз суларын қабат қысымын ұстау үшін пайдалану көптеген қиындықтарға,
қабарды игеру кезінде пайдалы әсерді азайтуға және бактериалармен
зақымданған сумен күресу үшін елеулі материалдық шығын тілеп, тұз сулармен
микробиологиялық коррозияға әкеліп соқтырады.
Сол сияқты жоғары сулфатты теңіз суымен қабаттың хлоркальцийлығы
гидрохимиялық бірлеспейтін орын болып табылады. Сондықтан әр түрлі химиялық
элементтер қолданумен және арнаулы жабдықтаумен теңіз суын тиянақты
дайындау керек. Каспий теңізінің су бөгеттік құрлысы туралы сұрақ әзірше
қаралуда.
Кешен құрлысы туралы тиімді шешім болғанда да, дистиллян қолдану өте
үлкен қаржы талап етеді және алыс болашақта таратылу мүмкіндігі белгілі.
Волга суын қолдану, жөндеуді қажет ететін Самара-Атырау. Өзен мұнай құбырын
пайдалануды ұсынады. Одан басқа Қаламқас кен орнына дейінгі су құбыры
құрлысы туралы сұрақ шешілмеген. Полимерлік өндіру тұрғысынан қарағанда бұл
тиімді болып табылып, бірақ қазіргі уақытта ло балама сияқты қаралуы
мүмкін. Осыған байланысты мұнай өндірісін сумен қамтамасыз етудің ерекше
және сенімді көзі болып жер асты сулары қызмет етеді.
Кен орын шекарасында техникалық мүмкіндікті және экономикалық
негізделген тереңдігі жер саты сулары юраға, неокон-аптқа, альб-төменгі
туран және төрттік түзілістерге ұштастырылған. Төрттік шөгінді сулары
(хвалин және жаңакаспий) спорадикалы сипатта орналасу және бөліктер
қатарында түптегі сенімді су тіректің күшті болмауынан шөгінді сусыз болып
табылады. Осы себептен, сол сияқты гидрохимиялық материалдар өнімді
қабаттағы қабат суларының және төрттік шөгінділердің бірікпеуін
куәландырып, орталықталындырылған сумен жабдықтаутөрттік шөгінді суларымен
базалану мүмкін емес. Сол сияқты юра және неокон-апттың шөгінділерінің
сулары мен игеру кен орын нұсқасы шегінде өнімді қабатта қысымымен
түсіруіне соқтыру мүмкін болғандықтан ұсынылмайды.
Солтүстік Ақтау және Сарыарқа-Жаңасу артезиан бассейіндерінде
альбсеноман сулары жоғары агресивті болады, сондықтан суды тиянақты
дайындау қажет.
Су бөгетін тұрғызу және су тасымалдау елеулі шығында тілейді.
Қазіргі кезде Қаламқасты өңдеу үшін бірлік жақта сумен жабдықтау көзге
болып осы кен орнының алып қабатының сулары табылады.
Қабылданған Қаламқас кен орынын игеру вариантына сәйкес қабат қысымы
ұстау жүйесі үшін су айдаудың жоғарғы объектісі 28,3 (2 вариант) және 22,7
(7 вариант) млн м3 жылына құрайды, солардың ішінде 20,7 және 15,8 млн м3
тоған суларымен толтырылуы сәйкесті.
Оларды толық заласыздандыру мақсатында, ал қалған 9 млн м3 альп-
төменгітуран кешенінің есебінен Қаламқас техникалық суын толықтырып,
пайдалану жағына 29 мың м3тән немесе 10,5 млн м3жыл құрайды. МКИ – дің 2-
ші вариантының қортындысы Қаламқас МКИ-ң барлық жағдайында айдалған
көлемімен Жолшыбай су өндіру айырмасы 11,95 млн м3 аспайтынын көрсетіп,
альп-төменгі туран шөгінедісіндегіжер асты суларымен өндірістік еркінді
сулар сумен жабдықтау көздерімен толық жабдықталған деп санауға
болатындығын көрсетеді. 1998-1999 жылдағы ғана қажеті мұнаймен бірге
өндірілген сулармен Қаламқас кен орнының су қарлары (техникалық) арасында
қажеттік 2,7 және 1,7 млн м3 жыл құрайды, бірақ ол субөгеттік қалыпты
жұмысында байқалмайды, ал қалған жылдарда субөгет бекітілген қордан төмен
күшпен игерілетін болады. Болмаған жағдайда гидро-химия және су дайындау
лабораториясында игерілген альб технологиясымен дайындалған қоспасы
пайдалану көзделген.
Альб сулары құрамында едәуір мөлшерде темір және сілті жер металдары
бір салыстырмалы түрде жоғары миниралдығымен сипатталады. Механикалық қоспа
құрамы удәуір жоғары және сынама есебінде жіберілетін жобада жоғарлайды.
Айдау, ұңғыларына су айдау әдісі деген мен әзірше күшті кальмотацияны
көрсетпейді. Бұл сұрақ сынама бойынша жаңа статистикалық берілгендер бөлігі
сияқты және әзірше жоқ механикалық қоспалардың миниралдық құрамы
нәтижесінде де әрі қарай жеткізе жасауды тілейтіні айқын. Одан басқа алдын
ала дайындықсыз альб суларын айдау мүмкіндігін бағалау және айдау
ұңғыларының жұмыс істеуін тиянақты бақылау керек. Қаралатын суда Fe++
тотыққан темірдің тұздарының қатысуы көптеген қиындықтар тудырады. Бейтарап
(PH=6-7) және қалпына келтіруші ортасы бар мұнай кен орындарымен жалғасқан
жер асты суларында Fe+++ тотық түрінде кездесуі, органикалық қосылыстарда
сол сияқты альб суларында оттек 0,2-0,3 мгл, жекелеген жағдайларда 1,2
мгл-ге дейін табылуы күтпеген жағдай. Егер бұл көрсеткіш күрделі құрамдағы
табиғи судағы оттекке қате емес химиялық қортынды болып табылса, онда альб
суларында оттектің қатысуы жоғары жатқан оттек құраушы су кіруімен
түсіндірілуі мүмкін немесе сумен жабдықтау жүйесі жеткіліксіз
саңылаусыздандарылған.
Оттектің суға араласуы қышқылды қалпына келтіру жағдайын күрт өзгертіп,
қосылуы бейтарап РН-нан бірінші конайдқа, ал одан кейін тұнбаға түсетін
Fe++-тең Fe+++ түріне өзгеруіне әкеліп соқтырады. Қазіргі уақытта сумен
жабдықтау жүбесі айдалатын судың құрамындағы Fe++ - нің тұрақтылығын
қамтамасыз етпейді. Полимерлік реаген ертіндісінде Fe++-нен Fe+++-ге
өткенде мынадай өттекпен ертіндіде еркін радикалды процесс сияқты өтетін
тотығу, нұсқаулы полимерлік реагенттер ертінділерін дайындау ушін
пайдалануға жетілген сумен қамтамасыз ету жүйесі және реагент ертінділерін
айдау және дайындаудың толықтау заласыздандырылған сызбасына көшу алға
қойылған. Fe++-ді тұрақтандырудың қосымша мүмкіндігі оның тотығуын Fe+++-ке
дейін төмендету натрий гидросульфатын Na2S2O4 немесе бақадай күшті қалпына
келтірілушілерді пайдалану көзделген.
Суды сәйкесті қосылыстармен өңдеу шетелдерде, негізінен Америка мұнай
өндірісінде іс жүзінде, полимерлік өңдеу жүргізілгенде, еріген өттекті
құрту мақсаты кең көлемде пайдалынады. Бірақ бұл жағдайда полимерлік
ертінді мен атмосфералық оттектің қосылу шегін азайту керек, сол сияқты ол
полимердің құрамын күшті өзгертуге әкеліп соқтырады.
Айдалатын судан темірді айыру әдісі қолданылуда. Жер асты суларын соңғы
кездегі технологиялық сызба мен темірсіздендіру негізінен Fe++ қосылысын
ерімейтін Fe (OH)3 гидрооксидіне ауысуын қарастырады және кваруты құмтас
фильтірлер арқылы сүзін тұнбаны жояды. Fe++ қосылысын Fe (OH)3-ке ауыстыру
аэрациямен жүзеге асырылады. Темір концентрациясы 0,1-0,3 млл-ге дейін
төмендейді, бірақ су дайындалған полимер ертіндісін айдау кезінде,
құрамында темір бар қабат сулар контактысы полимер құрамын өзгертуге әкеп
соқтырады. Осы сияқты альб суларынан аэрациямен темірді жою, судан оттекті
Na2S 2O4 және басқалардың көмегімен жоюды талап етеді. Бұндай кешенді көп
стадиалы суды өңдеу, айдалатын үлкен көлемді ескергенде. Экономикалық
келіспейді. Темірі бар суды қолданудың болашақтағы варианты Na2S 2O4
химиагенттері немесе басқа қалыпқа келтірушілермен тұрақтандыру болып
табылады.
ТМД – да алғашқы өңдеуді қолдану негізінен мұнайлы нұсқаның сыртында
орналасқан айдау ұңғыларына су айдаумен (нұсқа сыртылық өңдеумен)
шұғылданған. Нұсқа сыртынан өңдеу нұсқа ішінде өңдеуге қарағанда негізінен
пайдалануға болуы мүмкін. Себебі мұнда мұнай қабат суларымен бірігіп
ығысады. Бірақ, игеру әдістері нұсқа сыртылық игерудің бірнеше
кемшіліктерін анықтаған. Нұсқа айналасының нашар қабатта болуына және
мұнайдың тұтқырлығының жоғарлығына байланысты көптеген артық ұңғыларды
бұрғылауға тура келеді. Ірі кен орын үшін нұсқа сырты өңдеуді қолдану, кен
орынның орталық бөлігінен өтетін мұнайдың елеулі қорын жабуды ұсынады.
Сондай-ақ нұсқа сыртынан игеру мұнайлы қабаттың нұсқа сыртындағы (40-70%-ке
дейін айдаған көлемен) елеулі су ағынымен сипатталады. Нұсқа сыртынан
игеруді дамыту арқасында нұсқа ішінен игеру жүйесі туындады. Бұл жағдайда
кен орын айдау ұңғыларымен бөлек жалақтарға блоктар немесе өздік игеру
алаңдарына тілінген. Алғаш нұсқаны ішілік игеру Ромашкин кен орнына 1955
жылы ВНИИ-мен жобаланған. Мұндай кен орнын игеру әдісі қабаттың ені 4-5
қарымнан үлкен болғанда блоктың жүйе түгелдей, сол сияқты егер қор
өткізгіштігі нашар коллекторлармен, мұнайдың жоғары тұтқырлығымен
сипатталса олар кіші көлемде де қолданылады.
Мұнай жиналуы әр түрлі табиғи жағдайда болғанда, объектіні геолого-
физикалық пайдаланудың толық есебіне, игеру жүйесінің жетілгендігі үшін
қабатты өңдеуді жоғары дамыту мақсатында қызметтенеді. Нұсқа байлық өңдеу
осьтік тілу, алаңдық өңдеу, ошақты –таңдаумен өңдеумен негізденген. Нұсқа
байлық өңдеу жағдайында айдау ұңғылары қабат ішінде мұнайлы сыртқы нұсқаға
жақын орналасқан. Нұсқа байлық өңдеу негізінен қабат не 4-5 шақырымнан
аспайтын, мұнай тұтқырлығы аз және жоғары өткізгішті қабаттағы белгілі
жағдайдағы мұнйлы нұсқаға қолданылады. Осьтік қима негізінде айдау
қатарындағы ұңғылар құрлымы және ұзыны бойынша 4-5 шақырым қабат енінде
және негізінен нұсқа сыртынан өңдеуде араласып орналасады. Осьтік қиманың
негізгі кемшілігіне өндіру қатарлары нұсқа бойы аймағында өз кезінде
қабаттың өнімі аз бөліктерінен мұнай алып, ал игеруде едәуір суы көп өнім
өндіруі жатады.
Алаңдық өңдеу негізінен өткізгішті аз және үзікті қабаттарды игергенде
қолдануға тиімді. Осыған сәйкес Қаламқас кен орнын игеру үшін алаңдық нұсқа
ішінде қабылданған.
Ошақты-таңдау жүйесімен өңдеу (ONCЗ)-әр-тектілігі жоғары және үзілімді
өнімді қабатты кен орынды игеру үшін тағайындалған.
Жүйе игерудің соңғы кезінде қолдануға көзделген көптеген кен орындар
біріккен және араласқан жүйемен нұсқаны ішінен өңдеу және нұсқа сыртынан
өңдеу жағдайларында игеріледі.
Мұнай қабаттарын өңдеудің жақсартылған түрлері болып мұнайдың БАЗ
суертіндісімен жағуы полимер, сілтілер мен су газ қосылысы судың құрамында
жағуға негізделгендіктері табылады.
Қаламқас кен орнын игерудегі қолданылатын алаңдық нұсқа ішінде өңдеу
жүйесі төмендегі 11- ші кестеде келтірілген.
Кесте 1.9
Нұсқа ішінде су айдау жүйесі
Игеру режимі Нұсқа ішінде алаңдық өңдеу
Ұңғыларды орналастыру жүйесі 9 нүктесі
Ұңғы торларының тығыздығы 16
м2ұңғы
Ұңғылар арасындағы қашықтық. м 400
1.3 Мұнай және газды өндірудің техникасы мен технологиясы
1.3.1 Ұңғыларды пайдалану тәсілінің көрсеткіштерінің сипаттамасы
Терең сорапты ұңғылар құрамдары
2007 жылдың қазан айына дейінгі кен орнының Ю-ІІІ қабатындағы сорапты
ұңғылар қорында 72 ұңғы болды. Негізінен Қаламқас кен орны үшін 6 СК – 6-
2.1 – 2500 тербелме – станок қолданылады. Ал ұңғыда штангалы терең сорапты
қондырғы қолайлы технологиялық режимде жұмыс істеу үшін 4 СК – 1,2-700
тербелмелі станок қолданылады.
Бір уақытта – бөлек пайдалану схемасы бойынша, жұмыс жүргізуге көңіл
аудара отырып, типі 6 СК-6-2,1-2500 болатын тербелмелі станокқа (жүк
көшіргішті 6 тн) кепілдік береміз. 2 объектіде бір уақытты – бөлек айдауды
қамтамассыз ету мақсатында 1999 жылдан бастап УЗК-2ІІІ-146В қондырғысына
монтаждау қарастырылды.
Терең сорапты ұңғылар қоры динамикасы
Фонтанды ұңғылар сулануының жоғарлауы, 1982 жылдан бастап ұңғыларды
пайдаланудың машиналық әдісіне көшуіне себепкер болды. Мұнай ұңғыларын
терең-сорапты қондырғылармен игеру, Батыс Қазақстан бойынша мұнай өндірудің
негізгі әдістерінің бірі болып табылады.
Бұл тереңмен сорап қондырғысы арқылы сұйықты жоғары көтеру, әртүрлі
типті қондырғылармен іске асырылады.
Қаламқас кен орнда негізгі 2 түрлі группаға бөлінетін, штангалы терең
сораптармен мұнай өндіріледі. Олар:
1. Еңгізілмейтін
2. Еңгізілетін
Кесте 1.10
Терең сорапты ұңғылар қоры динамикасы
жылдар 2004 2005 2006 2007
Ұңғылар саны 71 72 72 72
Штангалы терең сорапты ұңғыларды пайдалану.
Мұнай ұңғыларынын штангалы терең сорапты әдіспен игеру, мұнай өндіруде
қолданылатын көп тараған, механикаландырған әдістердің бірі. Штангалы
сорапты ұңғылардың түсірілу тереңдігі 5500м, шығыны 400 ттәулігіне келетін
жағдайларда қолданылады.
Штангалы сорапты жабдығы жеасты және жер үсті құралдарынан тұрады. Жер
асты жабдықтарына кіретіндер штангілі скважина сорабы (сору клапанымен
бірге). Сору клапаны поршенді-плунжердің төменгі шетінде орналасқан,
штангалар мен құбырларда жер асты жабдықтарына кіреді.
Жер үсті құралдарына кіретіндер: тербелме-станок. Ол
электрдвигательдерден, кривошлы-шатуннан, балансерден, сағаның сальниктен
және үштіктен тұрады.
Тербелме-станок электрдвигательдердің білігі айналасын балансербасы
немесе штанга іліну нүктесінің қайтымды-ілгермелі қозғалысына әкеледі.
Сорапты штангалар колонасына қайтымды-ілгермелі қозғалыс электрдвигательден
редуктор арқылы немесе креанлы-шатун механизмі арқылы және сол штангалармен
бірге қайтымдылы ілгермелі қозғалысқа келеді.
Цилиндрдің төменгі шетінде орнатылған сору клапаны жоғары жүріс кезінде
ашылады. Цилиндр құбырға ілінеді. Цилиндр ішінде ұзындығы 1-1,5 м түрінде
жоғары қарай ашылатын айдау клапаны бар пармень-плунжер қозғалыста болады.
Плунжер штангаға ілінеді. Плунжердің жоғары қозғалысы кезінде, сұйық
сору клапаны арқылы, қысым күші әсерінен цилиндрдің ішкі төменгі бөлігін
толтырады.
Плунжердің төмен қозғалысы кезінде сору клапаны жабылады, плунжер
астындағы сұйықтың сығылады да айдау клапаны ашады. Осындай жолмен ашық
клапанды плунжер сұйыққа толады. Келесі кезекте жоғары жүріс кезінде айдау
клапаны жабылады, ол плунжер үстіндегі сұйық қысымы әсерінен болады.
Плунжер поршенге айналады және сұйықтың биіктігі 0,6-6 метрге дейін
көтереді. Плунжер үстіне жиналған сұйықтың скважина сағасына дейін жетеді,
одан әрі қарай үштік арқылы мұнай жинау құбырлары арқылы жинау қазандарына
құйылады.
1.3.2 Ұңғыны пайдалану кезінде кездесетін қиыншылықтарды алдын-алу
және олармен күресу шаралар
Пайдалану коэффициенті және орташа-арлық период динамикасы. Терең
сорапты ұңғылардың қалыпты жұмысы бұзылуының негізгі себептері.
Қаламқас кен орны өндірісінде, ұңғысының қалыпты жұмысы бұзылуы сирек
емес. Олар электро-энергесиясының болмауы, жөндеу жұмыстары жүргізілуінен
болады.
Өндіру ұңғыларының тоқтауы мыналарға байланысты: құбыр алмастыру,
ұңғының құмдардан тазартылуы, пакер түсіру, сорап ауыстыру және
жоғарылулармен штанга ағытуларын жоюға ұңғылар тоқтады ұзақтығын пайдалану
коэффициенті бойынша талдауға болады.
Кесте 1.11
Пайдалану коэффициенті динамикасы
Көрсеткіштер 1999 2000 2001 2002 2003
Пайдалану 0,90 0,91 0,91 0,92 0,93
коэффициенті
Жөндеу аралық 180 184 186 236 244,2
период ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бозашы бөлігінің солтүстік еңісінде орналасқан Қаламқас мұнай-газ кен
орны 1976 жылы ашылған. Барлау және жобалау ұңғыларын алғашқы бұрғылауды
қосқанда, 1979 жылы қыркүйекте пайдалануға еңгізілді.
Әкімшілік қатынаста Қаламқас кен орны Қазақстан Республикасы Маңғыстау
облысы, Маңғыстау ауданы, Бозашы түбегінің солтүстік бөлігінде орналасқан.
Қаламқас кен орнына жақын елді мекен вахталық кент Қаламқас екі шақырым,
Шебер кенті 80 шақырым. Тұшы құдық кеншары 102 шақырым, Ақшымырау кеншары
125 шақырым қашықтықта.
Аудан орталығы және Шетпе темір жол станциясы кен орнынан 190 шақырым
қашықтықта, облыс орталығы Ақтау қаласы 280 шақырым қашықтықта
орналасқан. Қаламқас кен орнынан оңтүстік батысқа 25 шақырымда Қаражанбас
және Солтүстік Бозашы кен орны орналасқан, ал солтүстік шығыста игеріліп
жатқан Прорва кен орны орналасқан. Өзен-Атырау-Самара мұнай магистралынан
алыстығы 165 шақырымды құрайды.
Кен орын аудандағы рельеф 20-25 м белгідегі теңдікті көрсетеді.
Ландшафт ауданындағы негіздемесі үшін автокөліктер жүріп өте алмайтын тоған
ойпаттары бар көптеген сорлар болып табылады. Кен орнының солтүстік бөлігі
қатты жел әсерінен теңіз астында қалып бұрғылау және пайдалануды
күрделендіреді.
Ауданның климаты жазда 30-45°С, қыста -30°С-ға дейін температураның
күрт өзгерісімен сипатталады. Негізінен күз-қыс мерзімдерінде атмосфера
төмендейді. Сирек кездесетін аз шығымды құдықтар ішетін су көздері болып
табылады. Альбсулы қабатынан бұрғыланған ұңғылар сол жақты Каспий теңізі
техникалық сумен жабдықтау үшін пайдаланылады. Барлық елді мекендер
арасындағы байланыс тас жолдар мен авиа көліктер болып табылады.
1 Технологиялық бөлім
1.1 Қаламқас кен орнының геологиялық құрылымының
сипаттамасы
1.1.1 Кен орын туралы жалпы мәлімет
Қаламқастың структурасы 1974 жылы рекогнодировалық МӨВ түсірілумен
анықталып, сонан кейін МОГТ алаңдық сейсмотүсірілумен бөлшектеп зерттелген.
Жекелеген бөліктердің структурасын анықтау және өнімділігін анықтау
структуралары іздеп бұрғылаудың едәуір көлемін анықтады. (1975-1978 жылдар
ГПП КЭ МНГР)
1976 жылы қаңтарда 587 метр К-1 ұңғысының түбіндегі неоком түзілуінен
100 мың м3 тәулік шығындағы газ фонтаны атылды. 1976 жылы шілдеде №3
ұңғыдан 847-855 м аралықта мұнай фонтаны алынып, Юра түзілуінің өндірістік
мұнайлы екенін дәлелдеген. Кейінгі іздеу жұмыстарында Қаламқас үлкен көп
қабатты газ мұнайлы кен орын болып тағайындалған.
1977-1979 жылдары мұнай және газдың В+С1 дәрежелерін бағалау мен
қабаттың құрылысын жекелеп зерттеу мақсатында КЭМНГР барлау ұңғыларын
бұрғылауды жүргізді. Қазіргі уақытта кен орынды барлау жұмыстары
жүргізілген және 1980 жылдан “Маңғыстаумұнайгаз” ӨБ күштерімен кен орынды
пайдалану жүргізілуде.
Қаламқас құрылымы 1974 жылы анықталып, 1976 жылдың басында неоком
шөгіндісінен 587 метр тереңдікте К-1 ұңғысынан 100мың м3тәуліктен
артықшығымдагаз фонтаны алынды. Осы жылдың шілде айында 847-855 метр
аралықта 3 ұңғыдан алғашқы мұнай ағыны алынды. 1979 жылы КСРО МӨМ
тапсырмасына сәйкес ҚазҒЗЖИ мұнай институтымен Қаламқас мұнай кен орнын
игерудің технологиялық сызбасы құрылды. МКИ комиссиясымен бекітілген.
Қабылданған игеру варианттарына сәйкес юра қабаттары 10-I-IV қабаттар
бойынша мұнай 9 нүктелік жүйемен,объектілерде әр бір ұңғы өздік игеру
тонында игерленуі жоспарлауда.
Сурет 1.1 Кен орынның жалпы көрінісі
1.1.2 Стратиграфия
Қаламқас ауданында триас, юра және бор жастарының шөгінділері
бұрғылаумен ашылған.
Триастық жүйе-Т3
П-1 ұңғысының (көрсеткіштік) триастық түзілу түгелге жуық өткізілген.
Осы ұңғыда триас жасы харофиттер және остракодпен анықтау негізінде төменгі
және орта бөліктер болып көрсетілген. Бұдан басқа электрокаратаж және
литологиялық берілгендер бойынша орта триас 63 және 68 ұңғыларға шартты
бөліктер басқа ұңғыларда тек төменгі триас шөгіндісі кездестірілген.
Төменгі бөлім Т1
Төменгі триас түзілуі аргилиттер мен құмды алеврелитті жыныстардың
әркелкі таралуымен ерекшеленіп, алевролитті және сағды түрлілігі
көрсетілген. Бірнеше ондаған метр қалыңдықты құрап, алевролиттер,
аргалиттер бір-бірінен көбіне жұқа орналасқан. Құмтастар бәрінен бұрын жұқа
қалыңдықтағы қабатша және 2-4 метр қабаттар түрінде қаралады. П-1 ұңғысымен
ашылған қимада құмтастар бөліктері К-32 метрге дейінгі қалыңдықтар төменгі
және жоғарғы бөліктерге жекелеген жағдайларда алевролиттер мен аргелиттерге
орналасуымен белгіленген. Төменгі триас жынысы ашық түсті қоңыршылығы қызыл
түсті.
Сұр және қызғылт, қызылды, әртүрлі түстер қоңыр бояумен ерекшеленеді.
Сирек кездесетін жыныстарда сұр бояулардың әртүрлі түрі, кейде жасылды
немесе қоңыр, кейде қызылды немесе қызғылт дақтармен белгіленеді. Сұр
бояуларды көбіне сынық жыныстар үшін, кейде аргелиттер үшін қолданады.
Төменгі триас құмтастары ҰГ кейде ӨГ-ҰГ іріктелу әртурлі сынбалы
материалдан, кейде жұқа қабықты полимиктали (26-46%) кварцты, 17-31% дала
шпаттары, 31-46% сазды кремний жыныстар сынықтары, базальды-кеуекті берік
цементтелген. Сирек контактілі- кеуекті сазды корбанатты цементтермен
регенарациалы-кварцтық цементтелгендер бөліктер болып табылады.
Құмтастар тығыз, әлсіз кеуекті өткізбейтін, кейде қиманың жоғарғы
бөлігі тығыздығы нашар жоғарғы кеуекті, әлсіз өткізгіш. Алевролиттер ірі
және түрлі түйіршікті, көбіне-көп микро және жұқа қабықты, полиликталы,
базальды-кеуекті берік шөгінделген, сирек көптакталы-кеуекті цементтермен
сазды корбанатты бөлегі регнерациялы-кварцты құрамда, тығыз 2,52-2,61 гсм
элиз кеуекті [25%] өткізбейді.
Төменгі триастың аргилеттері алевролитті және алевролителген,
жұқамикроқабықты және әркелкі корбанатты, тығыз (2,59-2,72 гсм2) берік
және шытынаған. Кейде төменгі триас түзілуінің құрамында алевритті саз
жынысының қабатшалары пирокласты өткір қабықшалы белгіленеді.
Жыныс жасы олардың құрамында төменгі триастың түрлері остронод және
хоро суосілі қабықтарының қатысуы бойынша анықталған барлық аралықтар: 1605-
1610м, 1645-1650м, 1812-1847м, 1854-1860м, 1930-1975м, 2060-2065м, 2156-
2165м, 2207-2212м, 2243-2244м, 2750-2755м, 3280-3285м. Жоғары ашылған
қалыңдық 2395м құрайды. (П-1 ұңғысы). Төменгі триастың ашылу тереңдігі
басқа ұңғыларда 11-95 м аралығында.
Орта бөлім Т2
Бұл жастағы түзілуі құмды алевролиттік және сазды жыныстардың тегіс
емес қабат суымен көрсетілген. Әктасты қабаттар (3 метрге дейінгі) және
жұқа қабатшалар сирек. Кейде жұқа шымтезек түзілген жыныс қабатшалар
кездеседі. Орта триас құмтастары сұр. Ашық сұр, жасыл дақтармен, ҰГ, сирек
ОГ және түрлі түйіршікті кейде жұмырланған сынықтардың қатысуымен қоңыр сұр
саз және алевролиттер, негізінен қабаттаспаған полимикталы (39-43% кварц,
28-31% саз-кремний жыныс сынықтары, 3% слюда), саз-корбонатты кеуектердің
шегенделуі, регенерациялы-кварцты цементтердің (16-22%) бөлігі 6-21 метр
қалыңдықты қабат құрайды. Бұл жыныстар тығыздығының орташа бөліктерімен
(2,29 гсм2) және жоғары емес колектарлы құрамымен (кеуектілігі 12,6%
шейін). Орта триас алевролиттері құмтастармен салыстырғанда тығыздау
(2.49%) әлсіз кеуекті (5%) іс жүзінде өткізбейді. Аргилит тектес саздар
және аргилиттер күнгірт сұр және қоңыр-күнгірт сұр алевролитті, сирек
алевролитті, көбіне микро-жұқа қабықты, тегіс емес корбонатты берік кейде
калькунт жұқа желісімен қиылған. Орта триас ізбестастары ашық сұрдан сұрға
шейін, оргонетенді-сынған, фороминиферлі-острокодты және детри су өсімді
берік шымтебек шөгінді жыныстар қара сұр жұқа бөліктер түрінде 1470-1475 м
(П-1) аралығында ғана көрсетілген.
Юра жүйесі J1
Юра шөгінділері жуылмалы және стратиграфиялық үйлеспей триас
жыныстарына жайылған және екі бөлімнен орта және жоғары көрсетілген.
Орта бөлім J2
Оның құрамында байос және бап ярустарының мүшеленбеген шөгінділері
бөлінеді, саз және құмтас алевритті жыныстардың тегіс емес қабаттасуын
көрсетеді. Саз артықшылығы қиманың төменгі бөлігінен бақыланады. Жекелеген
өсімдік қалдықтары және жұқа көмірлі қабатшалар шашылған детрит түріндегі
өсімдік органикасының көп қатысуы бойот-батты жыныстың сипатталу ерекшілігі
болып табылады.
Жоғарғы бөлім J3
Жоғарғы юра шөгіндісі өте шектеліп жайылған және структуралық солтүстік-
батыс бөлігі көбіне батып жойылған болып көрінеді. (69, 74, 20, 22 ұңғылар)
Жоғарғы Юра құрамында сипаттау кешені бойынша 22 ұңғыда (861-865м)
фороминифер табылып, волгояруст бөлінген. Ол алевролиттердің, саздардың,
доломитті мергерлердің және доломиттердің литологиялық тең емес мөлшерде
қабаттасуын көрсетеді.
Бор жүйесі К
Бор шөгіндісінде жыныстың литологиялық ерекшеліктер негізінде,
полеонтологиялық анықтауда және өндірістік-геофизикалық берілгендерде
бортиас-волондитік потеривтік, боррельдік, аптик және төменгі бөлімнің алыс
ярусында, сол сияқты жоғарғы борди секомен және туран ярустары бөлінеді.
Төменгі бөлім К1
Төменгі бор шөгіндісі стротиграфиялық келіпеуімен және әртүрлі жайылу
дәрежесімен юра жыныстарын жауып тастайды. Бұл түзіліс негізінен теңіздік
шөгінділерде артықшылықты кужсем свитасының субконтинетальды герригендік
жыныстар ала-бажақ түсті болмағанда, жоғарғы готерив боррем сияқты
жинақталған. Берриас-валанжин ярусы шевролиттердің басым болуымен саз және
ізбестастардың әркелкі қабаттасуымен көрсетілген. Төменгі бөлікте
алевролиттер қабаттарымен және мергель немесе сазды ізбестас қабатшалары
кездесуі ереже сияқты. Берриас-валажина қимасының структурасының көтерілген
бөлшектері ізбестастар және саз қабатшалары бар жұқа қалыңдықтағы алевролит
қабаттарымен конглемератты құмтасты, ізбестасты, базальды негізінде
құралған. Берриас-валенжин шөгіндісі бай фороминифер кешені бойынша
бөлінген боды.
Готерив ярусы Қаламқас ұңғыларының барлық қималарында қалыптастырылған.
Готерив шөгіндісі табылуымен берриас-валенжин жыныстарын жуып тастаған және
жоғары қарай бірте-бірте кугесиль авиталарының тұнбалары ала бажақтанады.
Төменгі готерив жыныстары аз сулы теңіз тұнбаларымен берілген және
негізінен жасыл-сұр мергелдермен, алевролитті қабатшалы саздармен
көрсетілген. Саз басымдылығынан төменгі және орта бөлік қимашалары, ал
алевролиттерден жоғарғы бөлік қимашалары қарастырылады. Жоғары готеривте
жыныстар сұрдан, жасылөсұр алабажаққа дейінгі түсте. Готерив жыныс жасы
форомениферали бойынша макрофаун анықтауы негізінде көптеген ұңғылар (2,
13, 22, 17, 52, 58) қималарында қалыптастырылған.
Беррель ярусы литолого-коратаждық сипаттама және қимадағы жағдайы
бойынша бөлінеді. Беррель шөгіндісі алевролиттер мен алабажақ түсті
саздардың әркелкі қабаттасуымен көрсетілген. Құмтастың қабатшалары мен аз
қалыңдықтағы қабаттары сирек кездеседі. Жыныстар қоңыр, сұр және қызыл-
қоңыр, жасыл сұр түсті болады. Саздарда мергелдік бекітулер жиі кездеседі.
Неокомның жалпы қалыңдығы 134-215м құрайды. Альб ярусы барлық жерде
жайылумен және баррем жынысында шайылумен орналасқан. Альт табында тұнбалар
күгірт қараға жақын алабажақ түстер алмасып орналасқан. Альт ярусы
негізінде гравелит линзалары қосылған алевролит құмтас жынысты базаль
қабаты қарастырылады. Талыс және қиыршық тас кейде фосфоратталған
сынықтармен жергілікті корбонаттық жыныстар және кварцпен көрсетілген
Слюдалы және майлы сезілетін күнгірт сұр қараға жақын біртекті саздар
қалыңдығы жоғары жатады. Саздар ізбестассыз, кейде пирит қосылған әлсіз
ізбестасты, гладконит түйіршігінің ұясымен сыннықтар және пелидипотпен
гостроподты ұсақ роковинімен болады.
Альт қимасының жоғарғы жартысындағы сағдарда ашық тусті алевролиттермен
құмтастардың ұсақ түйіршікті қабатшаларының таралуы көрсетілген.
Қаламқаста өндірістік геофизикалық берілгендер бойынша альб ярусы
қимасының төменгі бөлігінде сазы көп алевролиттермен саздардың әркелкі, ал
орта және жоғары бөліктерде алевролиттердің қабаттасуын көрсетеді. Альб
қалыңдығы 340-361 метрге жетеді.
Жоғарғы бөлім К2
Қаламқаста жоғарғы бор шөгіндісінен тек сеноман және турон ярустарының
жыныстары сақталып қалған. Сеноман ярусы үлгімен сипатталмаған. Қима
жағдайы және кафитат бойынша бөлінеді. LQ және ПС қисықтары бойынша
шешкенде синоман қимасы бойынша құмтасты-алевролитті жыныс қабатшасы бар
саз қалыңдығы жатқан базаль горизонтынан басталады. Сеноман қалыңдығы 79
метрден 100 метрге дейін өзгереді. Туран ярусы сол сияқты өндірістік-
геофизикалық берілгендер бойынша бөлінеді. Туран қалыңдығы 3 ұңғыда 50
метрден 25 ұңғыда 160 метрге дейін өзгереді.
1.1.3 Мұнайгаздылығы
Кен орында өнімді қабаттар болып бор және юра шөгінділері саналады. Юра
шөгіндісінде 13 горизонт анықталған, оның ішінде 9 мұнайгаз кеніші, 4 мұнай
кеніші. Бор шөгіндісінде 8 газ кеніші бар. Юра және бор шөгінділерінің
өнімді қабаттары қазылған ұңғылар қимасынан 35 метрлік саз ды көруге
болады. Юраның өнімді қабаттарының қалыңдығы жас қанаттар мен
переклинальдарда 270 метрден 460 метрге дейін өзгереді, ал қабаттың
қалыңдауы жабын қимансында жас қабаттардың пайда болуымен байланысты.
Қимада он үш горизонт бөлініп алынған, оның ішінде бесеуі (Ю-5С, Ю-4С, Ю-
3С, Ю-2С, Ю-1С) құрылымның жабын қанаттары мен переклинальдарда шектелген-
оларға стратиграфиялық шектелген кеніштер, жетеуі (Ю-I, Ю-II, Ю-III, Ю-IV,
Ю-V, Ю-VI, Ю-VII) құрылымда таралып жатыр- оларға қабаттық біріккен
кеніштер жатады. Юра шөгінділерінің жатынында жоғарғаылардан басқа барлық
ауданға таралып жатқан (горизонт Ю) қалыңдығы 10 м болатын базальтты құм
орналасқан.
Ю, Ю-5С, Ю-4С, Ю-3С, Ю-2С, Ю-1С, Ю-I, Ю-II, Ю-III горизонттардың
газмұнай кеніштері өнімді қабаттың жоғарғы бөлігінде, ал Ю-IV, Ю-V, Ю-VI, Ю-
VII горизонттардың мұнай кеніштері төменгі жағында орналасқан.
Кеніштердегі сумұнай байланыстарының ерекшелігі, ауданның көпшілік
бөлігінде (құрылымның біріккен бөлігі) әр түрлі горизонттардың СМБ тығыз
орналасқан, соның нәтижесінде кен орын массивті кеніш түрінде байқалады.
Газмұнай байланысы кеніштің барлық бөлігінде бірдей.
Құрылымның переклиналды бөлімдерінде тектоникалық-экрандалған кеніштер
және күмбезделген көтерілімдер кездеседі, соның әсерінен СМБ мен ГМБ-
тарында аздаған өзгерістер бар.
Кен орында колекторлар ретінде құмтастар мен алевролиттер саналады.
Құмтастар ұсақ түйіршікті, орташа түйіршікті, анық қатпарлы емес болып
келеді. Алевролиттер қатпарланбаған ірі түйіршікті құмтастар. Қуысты
кеңістіктер қуыстардан тұрады. Ю-5С горизонтын құрайтын жоғарғы юра
шөгінділерінде терригенді коллекторлармен бірге карбонатты коллекторлар да
кездеседі. Терригенді коллекторлар ұсақ-орташа түйіршікті құмнан және
алевролиттерден тұрады. Каверно-жарықты коллекторлар ұсақ түйіршікті сазды
әктастардан, доломиттерден, ұсақ жарықшақты микрокавернолардан тұрады.
Стратиграфиялы-экрандалған кеніштер орналасқан горизонттарда қабат
қалыңдығы 0-ден 25-40 метрге дейін өзгереді (Ю-5с - Ю-1с). Біріккен
кеніштерден тұратын горизонттар (Ю-I – Ю-VII) аудан бойынша қалыңдықтары
жеткілікті дәрежеде тұрақты (кесте 1.1). Кесте 1.2-де қабатты сипаттайтын
негізгі параметрлер, олардың коллекторлық қасиеттері және горизонттар
бойынша мұнайдың батапқы қасиеттері келтірілген.
Кесте 1.1
Горизонттар бойынша қабаттар сипаттамасы
Гор-т Ю Ю-5C Ю-4C
Ю-III
1 Өндіруші ұңғылар Қазылған 3
Барлығы 238
Жұмыс істеп тұрғаны 229
Оның ішінде:фонтанды 0
ЭЦН 57
ШГН 172
Тоқтап тұрғандар 9
Бұрғылаудан кейін 0
игерілетін
консервацияда 0
Айдауға ауыстырылғандар 0
жойылғаны 2
Басқа категорияға 0
ауысқан
2 Айдаушы ұңғылар Қазылған 2
Барлығы 74
Оның ішінде айдау 67
ұңғылары
Тоқтап тұрғандар 7
Бұрғылаудан кейін 0
игерілетін
консервацияда 0
Айдауға ауыстырылғандар 0
жойылғаны 0
3 Арнайы ұңғылар Барлығы 2
Оның ішінде бақылаушы 2
пьезометрические 0
поглощающие -
Су айдағыш 67
1.2.2 Ұңғылар қорының құрылымын және олардың ағымдағы шығымын,
игерудің технологиялық көрсеткіштерін талдау
құрады.
Төменгі кестеде Ю-ІІІ қабаты бойынша соңғы жылдағы игеру көрсеткіштері
көрсетілген.
Кесте 1.4
Ю-ІІІ қабатының игеру көрсеткіштері
Жылдар 1998 1999 2000 2001 2002
Мұнай өндiру мың.т. жылдық 572,218 526,666 510,136 383,988
Су айдау жылға 2464,96 1675,97
мың м3
дана %
1 Өндіруші өндіруші 1987 100
жұмыс істеп тұрғаны 1925 96,8
Соның ішінде:фонтанды 7 0,3
фонтанные
механикалық 1918 96,5
УПШН 1433 72,1
УВШН 485 24,1
Тоқтап тұрғандар 62 3,2
2 Айдаушы өндіруші 599 100
жұмыс істеп тұрғаны 563 94,2
Тоқтап тұрғандар 35 5,8
Өндіруші ұңғылардың пайдалану қоры 1987 (100%) ұңғы, жұмыс істеп
тұрғаны -1925 (96,8%) ұңғы, тоқтап тұрғандар -62 (3,2%). Жұмыс істеп
тұрғандардың ішінде: фонтанды- 7 ұңғы (0,3 %); механикалық – 1918 ұңғы
(96,5 %), в оның ішінде:
1. УПШН – 1433 ұңғы (72,1 %);
2. УВШН – 485 ұңғы (2,4,1 %).
Кен орынды бұрғылау жоғары темпен 20-26 есе жоғарыланған блобланған.
Қорытынды объектілерелеуліқалыңқы өндірістік қондырғылар. Бұл құбылыстың
көрсеткіштері ұңғының фонтанды фонды елеулі қалыңқы тек 1999-2002 жылдарда
ұңғылар механикалық өндіру интенсивті есептен төменгі және өндіру
ұңғыларының саны 6,2% құрады, ал сло сияқты айдай ұңғылар саны уақытша өнім
беруші, алғашқы жылдары өндеуді енгізу айдау ұңғыларын бұрғылау санының
72,2-53,3%-ке деінгісін құрайды. Соңғы жылдары бұрғылау мен қондыру
арасында кен орында үзілу қысқарды. Айдау ұңғылар қоры уақытша өнім беруі
5%-ке қысқарды.
Алғашқы екі жылда мұнай өндіру фонтанды әдіспен іске асты. Сосын
механикаландырылған өндіруге ауыса басталды.
Ұңғы механикаландырылған өндіру тәсіліне ауыстыру жағдайы, өнімді
ұңғыда басты су құрауның түрінен анықталады.
Ұңғы өнімініңсулануының өсуі ұңғыдығы қоспа бағананың статикалық
қысымының өсуіне (судың тығыздығының мұнай тығыздығынан артық болуы) және
қысымның үйкеліске жағалауына (эмульсия тұтқырлығы таза сұйық тығыздығынан
артық) сол сияқты тұрақты қабат қысымында да мұнай шығынының азаюына және
қабаттағы депрессияның төмендеуіне әкеп соқтырады.
2004 жылдың орташа өнімінің сулануы 59,0 % құрады. Сулану бойынша
жасайтын ұңғылардың орналасу төмендегі кестеде көрсетілген.
Кесте 1.6
Сулану бойынша істейтін ұңғылар қорының орналасуы
жылдар ұңғылар саныСуланған ұңғылар саны
2%-ке 2-20% 20-50% 50-90% 90%
2003 1229 18,7 10,3 600 10,1 0,2
230 127 738 132 2
2004 1377 10,6 6,6 58,0 24,3 0,5
146 91 798 335 7
2005 1470 8,3 7,5 69,0 23,8 0,4
128 113 867 245 4
2006 1495 8,0 6,5 6,5 25,2 0,3
425 92 897 376 5
Іс жүзінде суланбаған (сулану 2% тен аз) 125 ұңғы (8%) ұңғы бар.
Ұңғылар қорында ұңғылардың көп бөлігі 20-50-60% суланған, 50% көп суланғаны
25,2% құрайды. 1998 жылы ұңғылардың күшті сулануы (90%) оның үлесі 0,2-
0,7% тен жоғары емес болды.
Қазіргі уақытта 85,1% ұңғы 20ттәуліктен аз шығымды, оның ішінде
35,1% (484 ұңғы) аз шығымды мұнай бойынша 5 т тәуліктен болып табылады.
Аз шығымды ұңғылар қоры үнемі ұлғаюда.
Аз шығымды ұңғылар қорының орташа шығымы 2 ттәулік құрайды. Аз
шығымды ұңғылардың негізгі бөлігі механикаландырылған тәсілмен
пайдаланылады.
Кесте 1.7
Сулану бойынша аз шығымды ұңғылар қорының орналасуы
Сулануы 2%-ке 2-20% 20-50% 50-90% 90%
Ұңғылар 75 31 204 108 7
Ұңғы %-і қордан 10,3 6,4 54,5 22,3 15
484 аз шығымды ұңғыдан геофизикалық зерттеу нәтижесі бойынша 444 ұңғыда
қабаттар өткізгіштігі анықталған.
Ұңғылар өткізгіштік сипаттамасы бойынша келесі түрде орналасқан 132
27,2% нашар коменторлы аймақта өткізгіштік 0,05-07 мкм2
225 ұңғы 46,5% өткізгіштігі 0,05 мкм2 – тен аз. Олардың мынадай
себептері бар:
- ұңғыны сапасыз ашу себептері бар;
- асфальт-смолапарафинді шөгіндінің көбеюі негізінен;
- фильтрлеу сипаттамасы нашарлаған;
- қабат қысымының қанығу қысымынан төмен түскен кезде мұнайдың
газсыздануы;
- сулану жоғырыланғанда.
1.2.4 Кеніштің энергетикалық жағдайының сипаттамасы, игеру режимдері
Пайдалану ұңғымаларына қарай сұйықты ығыстыратын басым энергия түріне
байланысты, келесі негізгі мұнай кен орындарын игеру режимдерін
(тәртіптерін) ажыратып қарастыруымызға болады:
1) қатты суарынды және серпімді суарынды;
2) газарынды (газды);
3) еріген газ;
4) сұйықтардың салмағы (гравитациялық).
Бірнеше режимнің әсері сезілсе, аралас режим туралы
айтуымызға болады. Мұнайлы нұсқаның қозғалатын және қозғалмайтын режимдері
туралы түсініктердің бар екенін ұмытпағанымыз жөн.
Кен орнындағы табиғи шарттардан, игергендегі жасанды
шарттардан және ұңғымаларды пайдаланудан, қабаттың жұмыс істеу режимін
анықтауымызға болады. Керекті немесе басқа режимді тағайындауымызға,
ұстауымызға, тексеруімізге немесе басқа режимге алмастыруға болады. Кен
орындарындағы игеру жүйесінде жүргізілетін әрекеттерден (қабатқа агенттерді
айдау т.с.с.) және мұнай мен газ өнімдерін пайдалану, ұңғымалардан алу
үрдістерінен қабаттың жұмыс істеу режимдерін анықтаймыз. Кен орнын игеру
режимін игеру режимін тағайындау үшін, кеніштің энергетикалық ерекшеліктері
мен геологиялық шарттары әсер етеді, бірақ олар игерудегі режимді
анықтамайды.
Қатты суарынды режим кезінде, қабатқа келетін, алынған су, мұнай немесе
газ орынын толтырып отырады. Кен орынын суарынды режим кезінде игергенде
–алғашқыда қабат қысымының төмендегенінен, қалыптасқан қысым айырмашылығын
(градиент) байқаймыз. Бұл жағдай судың өнімді аймаққа келіп, мұнайды
ығыстыра бастаған кезінде байқалады. Егер қабаттан бір қалыпты сұйықты
өндірген кездегі жағдайда, игеру уақыты ұзарған сайын, қабаттағы қысым
қалыптасса – қабаттан алынған мұнайды су толық алмастырғаннын білдіреді.
Бұл, қабаттың толық суарынды режимде игеріліп жатқанын тағы да анықтайды.
Егерде қабаттан алынатын мұнай өнімінің мөлшерін ұлғатып отырсақ, арынды
қабаттан алынған мұнай мен газ көлемін су толық алмастырып үлгермейді,
сондықтан суарынды жүйенің өткізгіштік қабілеті өзгеріп, қабат қысымының
төмендеуі байқалады. Бұл жағдай қатты суарынды режимнің еріген газ режиміне
немесе басқа режимге ауысуының басы болғанын түсіндіреді. Кеніштер қатты
суарынды режимде игерілген кезде- қабат қысымы баяу төмендейді, ұңғыма
өнімі біраз мезгіл бір қалыпта болады, егерде ұңғыма түбінің қысымын
өзгертпесек. Газ факторы да бірқалыпты болады- ұңғыма түбіндегі қысым
мұнайдың газға қанныққан қысымынан төмендегенінше.
Серпімді суарынды режимінің мінездемесі бойынша, қабаттың және
ұңғымалардың жұмыс істеу көрсеткіштері өзгеше болады. Серпімді суарынды
режимінің негізгі көрсеткіші ретінде - бастапқы мерзімде пайдалану
ұңғымаларындағы қысымның байқауымызша тез кішіреюі. Сосын қабаттан бір
қалыпты өнім алған мерзімде, қысымның төмендеу қарқынының баяндауы. Бұл
жағдайды –қысымның төмендеу аймағының, уақыт өткен сайын, өнімді қабаттың
неғұрлым үлкен аймағына тарауымен түсіндіріледі. Бір қалыптағы өнімді алу
үшін, қабаттағы серпімді ұлғаюдың, алғашқы мерзімге қарағанда, қысымның
төмендеуінің кішірек мәнінің жеткіліктігі. Ұңғыма түбіндегі қысымды бір
қалыпта ұстаған мерзімде, ұңғыма өнімінің мөлшері төмендейді. Алғашқы
уақытта, айтарлықтай тез төмендейді. Сосын өнімнің өзгеру қисығының түсу
еңсесінің аздап майысуын байқаймыз. Газ факторының, қатты суарынды
режимінде сияқты өзгермеуі-қабаттағы және ұңғыма түбіндегі қысым мөлшері,
мұнайдың газға қанныққан қысымы төмендегенше. Қабаттың кез келген
нүктесіндегі қысымның төмендеуі, қабат арасына бірден тарамауы, ол қабат
арасынабелгілі бір жылдамдықпен тарайды.
Газ бүркемесі (төмпешігі) бар кен орындарында қысмы түскен сайын газ
ұлғайып, мұнайды ығыстыру үрдісінде (гравитациялық), салмақтар эффектісі
қатр жүреді: мұнай өзінің салмағының әсерінен кеніштің төмен жағына
ығыстырылады, ал мұнайдан босап шыққан, еріген газ жоғары жағына қозғалып,
газ бүркемесін толтырады. Мұндай эффекттер, неғұрлым қабаттың құлау бұрышы,
өткізгіштігі көбейген сайын және қабаттан сұйықты алу қарқыны (сүзілу
жылдамдығы) аз болған жағдайда, көбірек сезіледі. Қоспадан босап шыққан
еріген газ, газ бүркемесін толтырған сайын, қабат қысымының түсуі азырақ
өзгереді. Мұнай мен газдың бір- бірінен бөлініп, газ бүркемесі бар кен
орындарда, газ бүркемесін қашық орналасқан ұңғымаларда газ факторы біраз
уақыт аз мөлшерде болуы мүмкін. Ал мұнай-газ нұсқасына жақын орналасқан
ұңғымаларда газ факторы тез өсіп, тіпті ұңғымадан тек қана газдың
фонтандауы мүмкін.
Қоспадан босап шыққан еріген газдың қабаттан мұнайды ығыстыру механизмі
келесі: ұңғыма түбіндегі қысым төмендеген сайын, мұнайдан еріген газ босап
ұлғайып, мұнайға қарағанда жылдамырақ қозғалып, өзімен бірге мұнайды қабат
ішінде ығыстырады. Мұны, сүйкелу күші және үстінде керу күші арқылы
түсінеміз. Мұндай үрдістердің энергия қоры шамалы, сондықтан, ол энергия
қабаттан мұнай өндіру көлемі біраз болғаннан кейін, сарқылып қалады.
Кен орнын, еріген газ режимінде игерген жағдайда, газ факторы жылдам
өсіп, сосын бір максималды мәнге жеткенде, тіпті қабаттағы энергия қорының
таусылғанын білдіреді. Газ факторының тез ұлғаюын, қабаттың газға қанық
болғандығымен және жыныстардың газға деген фазалық өткізгіштігінің, басқа
сұйықтарға қарағанда, мол болғандығымен түсіндіреміз.
Өндірістік тәжірибе де, кеніштерді игеру мерзімінде тек қана бір режим
болмайды. Кейбір кен орындарын игерген де, әр учаскесі немесе блоктары, әр
түрлі режимде игеріледі.
Газ кен орындарын игеру практикасында да қатты суарынды, газды және
аралас режимдер болуы мүмкін. Газ кен орындарының суарынды режимі, мұнай
кеніштеріндегідей, шеттелген суарыны бар жағдайда ғана болады. Егерде
ұңғымалардан алынған газ мөлшері шектелген болса, қабатқа келіп құйылатын
су энергиясы арқасында, қабаттағы қысым, көп уақыт түспей бір қалыпта
болады. Газды режим қабаттағы сығылған газдың арқасында, соның ұлғаюы
энергиясының арқасында байқалады, егерде шеттелген суарыны болмаса немесе
ол қабатқа әсер етпесе, яғни жабық кеніштерде. Бұл режимді, кейде сығылған
газдың ұлғаюы режимі деп атайды. Таза газ режимінің мінездемесі – кеніштен
алынған газ мөлшерінің, қабат қысымының төмендеуіне, қатынасы тұрақты сан
болуы қажет. Газ кен орындарын игерудің көбісі арлас режимде немесе газ
режимінде өтеді.
Ең жоғары мұнай бергіштік коэффициент қатты суарынды режимде болады,
неге десеңіз мұнай сумен ығыстырылады, кейде оның тұтқырлығы үлкен болады,
ал газдың тұтқырлығын бірнеше рет көп болады. Мұнайды ығыстыратын агенттің
тұтқырлығы, неғұрлым мұнайдың тұтқырлығынан үлкен болған сайын, мұнайды
бергіштік коэффициент мәні үлкен болатыны анықталған.
Газарынды режимнің, мұнай ьергіштік коэффициенті аз болады, неге
десеңіз мұнай қабаттан газбен ығыстырылады, оның тұтқырлығы мұнайдың
тұтқырлығынан айтарлықтай кем болғандықтан газбен жыныстар ылғалданбайды.
Қабаттың қысымы, сәл ғана түскен жағдайда, мұнайдан газ айырылып шығып,
жыныстардың мұнайға деген фазалық өткізгіштігін азайтады.
Ең аз мұнай бергіштік коэффициент- кеніштің, еріген газ режимінде жұмыс
істеген кезінде болады. Газдың ұлғайған энергиясының көбі, ұңғымалар түбіне
қарай ағып, мұнайды ығыстыруға пайдалы жұмыс істемейді.
Мұнайбергіштіктің ең жоғарғы мәні қатты суарынды режим кезінде,мұнайды
кеніштен ығыстыруға жақсы тиімді жағдайда болады (жыныстың бірқалыпты
болғаны және өткізгіштігінің мол болғандығы және тұтқырлығы мәнінің аз
болғаны және мұнай мен қабат суының арасындағы шекарадағы үстіңгі керу
күшінің кем болғандығы қажет).
Қаламқас кен орны гидрохимиялық қатынаста жоғары минералды су күшті
жайылған аймаққа ұштасады.
Қабат сулары әлсіз сульфатты метоноффизделген тұзды, хлор-кальцилі
түрде көрсетілген.
Кен орын қимасында гидрохимиялық Юра суарынды кешенінде және үш төменгі
борда жеті қабат ашылған және сыналған. Қабат суларының жату тереңдігі 625
метрден 980 метрге дейін.
Юра қабатынан су ұңғыларынан есептеу потенциалды шығыны 1м3тәулік 538
м3тәулікке дейін шектерде өзгереді. Төменгі бор қабаттарында 35 тен 155
м3тәулікке дейін.
Қаламқас кен орнында Ю-1, Ю-IV, Ю-V және төменгі бор қабаттары көп
жоғары сулы болып табылады.
Мұнай өндірісін техникалық сумен жабдықтау көзі болып жер асты сулары
болып табылады. Қаламқас кен орны шегінде беттік су ұстау жоқ. Ерекше ашық
су ұстау болып Каспий теңізі табылады. Бірақ оның суын өңдеуге, пайдалануға
кедергісі гидрохимиялық бірікпейтін жоғары сульфатты теңіз суы қатаң хлор-
кальцийлі қабаттық болып табылады. Осыған байланысты ерекше және сенімді
мұнай өндірісін сумен жабдықтау көзі жер асты сулары болып табылады.
Кен орын шегінде техникалық жетістікті және экономикалық негізделген
тереңдік жерасты сулары юра, неоком және апт, альб төменгі туран, төрттік
шөгінділерде орналасқан. Қарастырылған жағдайда альб-төменгі туран
шөгінділеріндегі жер асты суларын пайдалану едәуір қолайлы болып табылады.
Қабат қысымын ұстау системасы үшін Қаламқас кен орнын игерудің қабылданған
вариантына сәйкес максимальды су айдау 28,3 млн м3жыл құрайды, олардың
20,7 млн м3жыл өндірістік сулардан алынған су есебінен.
Бастапқы қабат қысымы 905 МПа құрады. Бірақ, игеру кезінде төмендейді
және 01.01.06 жылға 778 МПа-ға дейін азайды, ал қанығу қысымының төмендеуі
7,17 Па-дан 6,82 МПа-ға дейін.
01.01.06 жылғы жағдай бойынша Ю-ІІІ қабатының энергетикалық
сипаттамасы төмендегі кестеде көрсетілген.
Кесте 1.8
Қабаттық қысымының динамикасы
Бастапқы Қазіргі Қанығу РБАСҚАБ- РҚАЗҚАБ- Рқазқаб-
қабат қысымы қабат қысымықысымы РҚАЗҚАБ Рбасқаб Рқазқаб
МПа бастап қазірМПа МПа МПа
МПа
9,05 7,78 7,17 1,72 0,61 0,96
1.2.5 ҚҚҰ жүйесі және мұнай бергіштікті ұлғайту әдістерін қолдану
Мұнай өндірісіне қатасты техникалық сумен жабдықтау және сумен
қамтамасыз ету сұрақтарына мұнай өндірісін жалпы техникалық сумен
қамтамасыз ету көзі есебінде пайдалануда және басқалар қаралады. Сумен
жабдықтаудың мүмкін кездері мағынасында келесі объектілер қаралады:
1) Беттік сулар
а. Каспий теңізінің суы
б. Теңіздің дистилланған суы
в. Волга өзенінің суы
2) Жер асты сулар
а. Қаламқас кен орынның альп сулары
б. Сарықасқа – Жаңасу артезияндық бассейнінің сальпсеноман сулары.
Өзен мен Жетібай кен орындарын игеру әдісі көрсеткендей дайындалған
теңіз суларын қабат қысымын ұстау үшін пайдалану көптеген қиындықтарға,
қабарды игеру кезінде пайдалы әсерді азайтуға және бактериалармен
зақымданған сумен күресу үшін елеулі материалдық шығын тілеп, тұз сулармен
микробиологиялық коррозияға әкеліп соқтырады.
Сол сияқты жоғары сулфатты теңіз суымен қабаттың хлоркальцийлығы
гидрохимиялық бірлеспейтін орын болып табылады. Сондықтан әр түрлі химиялық
элементтер қолданумен және арнаулы жабдықтаумен теңіз суын тиянақты
дайындау керек. Каспий теңізінің су бөгеттік құрлысы туралы сұрақ әзірше
қаралуда.
Кешен құрлысы туралы тиімді шешім болғанда да, дистиллян қолдану өте
үлкен қаржы талап етеді және алыс болашақта таратылу мүмкіндігі белгілі.
Волга суын қолдану, жөндеуді қажет ететін Самара-Атырау. Өзен мұнай құбырын
пайдалануды ұсынады. Одан басқа Қаламқас кен орнына дейінгі су құбыры
құрлысы туралы сұрақ шешілмеген. Полимерлік өндіру тұрғысынан қарағанда бұл
тиімді болып табылып, бірақ қазіргі уақытта ло балама сияқты қаралуы
мүмкін. Осыған байланысты мұнай өндірісін сумен қамтамасыз етудің ерекше
және сенімді көзі болып жер асты сулары қызмет етеді.
Кен орын шекарасында техникалық мүмкіндікті және экономикалық
негізделген тереңдігі жер саты сулары юраға, неокон-аптқа, альб-төменгі
туран және төрттік түзілістерге ұштастырылған. Төрттік шөгінді сулары
(хвалин және жаңакаспий) спорадикалы сипатта орналасу және бөліктер
қатарында түптегі сенімді су тіректің күшті болмауынан шөгінді сусыз болып
табылады. Осы себептен, сол сияқты гидрохимиялық материалдар өнімді
қабаттағы қабат суларының және төрттік шөгінділердің бірікпеуін
куәландырып, орталықталындырылған сумен жабдықтаутөрттік шөгінді суларымен
базалану мүмкін емес. Сол сияқты юра және неокон-апттың шөгінділерінің
сулары мен игеру кен орын нұсқасы шегінде өнімді қабатта қысымымен
түсіруіне соқтыру мүмкін болғандықтан ұсынылмайды.
Солтүстік Ақтау және Сарыарқа-Жаңасу артезиан бассейіндерінде
альбсеноман сулары жоғары агресивті болады, сондықтан суды тиянақты
дайындау қажет.
Су бөгетін тұрғызу және су тасымалдау елеулі шығында тілейді.
Қазіргі кезде Қаламқасты өңдеу үшін бірлік жақта сумен жабдықтау көзге
болып осы кен орнының алып қабатының сулары табылады.
Қабылданған Қаламқас кен орынын игеру вариантына сәйкес қабат қысымы
ұстау жүйесі үшін су айдаудың жоғарғы объектісі 28,3 (2 вариант) және 22,7
(7 вариант) млн м3 жылына құрайды, солардың ішінде 20,7 және 15,8 млн м3
тоған суларымен толтырылуы сәйкесті.
Оларды толық заласыздандыру мақсатында, ал қалған 9 млн м3 альп-
төменгітуран кешенінің есебінен Қаламқас техникалық суын толықтырып,
пайдалану жағына 29 мың м3тән немесе 10,5 млн м3жыл құрайды. МКИ – дің 2-
ші вариантының қортындысы Қаламқас МКИ-ң барлық жағдайында айдалған
көлемімен Жолшыбай су өндіру айырмасы 11,95 млн м3 аспайтынын көрсетіп,
альп-төменгі туран шөгінедісіндегіжер асты суларымен өндірістік еркінді
сулар сумен жабдықтау көздерімен толық жабдықталған деп санауға
болатындығын көрсетеді. 1998-1999 жылдағы ғана қажеті мұнаймен бірге
өндірілген сулармен Қаламқас кен орнының су қарлары (техникалық) арасында
қажеттік 2,7 және 1,7 млн м3 жыл құрайды, бірақ ол субөгеттік қалыпты
жұмысында байқалмайды, ал қалған жылдарда субөгет бекітілген қордан төмен
күшпен игерілетін болады. Болмаған жағдайда гидро-химия және су дайындау
лабораториясында игерілген альб технологиясымен дайындалған қоспасы
пайдалану көзделген.
Альб сулары құрамында едәуір мөлшерде темір және сілті жер металдары
бір салыстырмалы түрде жоғары миниралдығымен сипатталады. Механикалық қоспа
құрамы удәуір жоғары және сынама есебінде жіберілетін жобада жоғарлайды.
Айдау, ұңғыларына су айдау әдісі деген мен әзірше күшті кальмотацияны
көрсетпейді. Бұл сұрақ сынама бойынша жаңа статистикалық берілгендер бөлігі
сияқты және әзірше жоқ механикалық қоспалардың миниралдық құрамы
нәтижесінде де әрі қарай жеткізе жасауды тілейтіні айқын. Одан басқа алдын
ала дайындықсыз альб суларын айдау мүмкіндігін бағалау және айдау
ұңғыларының жұмыс істеуін тиянақты бақылау керек. Қаралатын суда Fe++
тотыққан темірдің тұздарының қатысуы көптеген қиындықтар тудырады. Бейтарап
(PH=6-7) және қалпына келтіруші ортасы бар мұнай кен орындарымен жалғасқан
жер асты суларында Fe+++ тотық түрінде кездесуі, органикалық қосылыстарда
сол сияқты альб суларында оттек 0,2-0,3 мгл, жекелеген жағдайларда 1,2
мгл-ге дейін табылуы күтпеген жағдай. Егер бұл көрсеткіш күрделі құрамдағы
табиғи судағы оттекке қате емес химиялық қортынды болып табылса, онда альб
суларында оттектің қатысуы жоғары жатқан оттек құраушы су кіруімен
түсіндірілуі мүмкін немесе сумен жабдықтау жүйесі жеткіліксіз
саңылаусыздандарылған.
Оттектің суға араласуы қышқылды қалпына келтіру жағдайын күрт өзгертіп,
қосылуы бейтарап РН-нан бірінші конайдқа, ал одан кейін тұнбаға түсетін
Fe++-тең Fe+++ түріне өзгеруіне әкеліп соқтырады. Қазіргі уақытта сумен
жабдықтау жүбесі айдалатын судың құрамындағы Fe++ - нің тұрақтылығын
қамтамасыз етпейді. Полимерлік реаген ертіндісінде Fe++-нен Fe+++-ге
өткенде мынадай өттекпен ертіндіде еркін радикалды процесс сияқты өтетін
тотығу, нұсқаулы полимерлік реагенттер ертінділерін дайындау ушін
пайдалануға жетілген сумен қамтамасыз ету жүйесі және реагент ертінділерін
айдау және дайындаудың толықтау заласыздандырылған сызбасына көшу алға
қойылған. Fe++-ді тұрақтандырудың қосымша мүмкіндігі оның тотығуын Fe+++-ке
дейін төмендету натрий гидросульфатын Na2S2O4 немесе бақадай күшті қалпына
келтірілушілерді пайдалану көзделген.
Суды сәйкесті қосылыстармен өңдеу шетелдерде, негізінен Америка мұнай
өндірісінде іс жүзінде, полимерлік өңдеу жүргізілгенде, еріген өттекті
құрту мақсаты кең көлемде пайдалынады. Бірақ бұл жағдайда полимерлік
ертінді мен атмосфералық оттектің қосылу шегін азайту керек, сол сияқты ол
полимердің құрамын күшті өзгертуге әкеліп соқтырады.
Айдалатын судан темірді айыру әдісі қолданылуда. Жер асты суларын соңғы
кездегі технологиялық сызба мен темірсіздендіру негізінен Fe++ қосылысын
ерімейтін Fe (OH)3 гидрооксидіне ауысуын қарастырады және кваруты құмтас
фильтірлер арқылы сүзін тұнбаны жояды. Fe++ қосылысын Fe (OH)3-ке ауыстыру
аэрациямен жүзеге асырылады. Темір концентрациясы 0,1-0,3 млл-ге дейін
төмендейді, бірақ су дайындалған полимер ертіндісін айдау кезінде,
құрамында темір бар қабат сулар контактысы полимер құрамын өзгертуге әкеп
соқтырады. Осы сияқты альб суларынан аэрациямен темірді жою, судан оттекті
Na2S 2O4 және басқалардың көмегімен жоюды талап етеді. Бұндай кешенді көп
стадиалы суды өңдеу, айдалатын үлкен көлемді ескергенде. Экономикалық
келіспейді. Темірі бар суды қолданудың болашақтағы варианты Na2S 2O4
химиагенттері немесе басқа қалыпқа келтірушілермен тұрақтандыру болып
табылады.
ТМД – да алғашқы өңдеуді қолдану негізінен мұнайлы нұсқаның сыртында
орналасқан айдау ұңғыларына су айдаумен (нұсқа сыртылық өңдеумен)
шұғылданған. Нұсқа сыртынан өңдеу нұсқа ішінде өңдеуге қарағанда негізінен
пайдалануға болуы мүмкін. Себебі мұнда мұнай қабат суларымен бірігіп
ығысады. Бірақ, игеру әдістері нұсқа сыртылық игерудің бірнеше
кемшіліктерін анықтаған. Нұсқа айналасының нашар қабатта болуына және
мұнайдың тұтқырлығының жоғарлығына байланысты көптеген артық ұңғыларды
бұрғылауға тура келеді. Ірі кен орын үшін нұсқа сырты өңдеуді қолдану, кен
орынның орталық бөлігінен өтетін мұнайдың елеулі қорын жабуды ұсынады.
Сондай-ақ нұсқа сыртынан игеру мұнайлы қабаттың нұсқа сыртындағы (40-70%-ке
дейін айдаған көлемен) елеулі су ағынымен сипатталады. Нұсқа сыртынан
игеруді дамыту арқасында нұсқа ішінен игеру жүйесі туындады. Бұл жағдайда
кен орын айдау ұңғыларымен бөлек жалақтарға блоктар немесе өздік игеру
алаңдарына тілінген. Алғаш нұсқаны ішілік игеру Ромашкин кен орнына 1955
жылы ВНИИ-мен жобаланған. Мұндай кен орнын игеру әдісі қабаттың ені 4-5
қарымнан үлкен болғанда блоктың жүйе түгелдей, сол сияқты егер қор
өткізгіштігі нашар коллекторлармен, мұнайдың жоғары тұтқырлығымен
сипатталса олар кіші көлемде де қолданылады.
Мұнай жиналуы әр түрлі табиғи жағдайда болғанда, объектіні геолого-
физикалық пайдаланудың толық есебіне, игеру жүйесінің жетілгендігі үшін
қабатты өңдеуді жоғары дамыту мақсатында қызметтенеді. Нұсқа байлық өңдеу
осьтік тілу, алаңдық өңдеу, ошақты –таңдаумен өңдеумен негізденген. Нұсқа
байлық өңдеу жағдайында айдау ұңғылары қабат ішінде мұнайлы сыртқы нұсқаға
жақын орналасқан. Нұсқа байлық өңдеу негізінен қабат не 4-5 шақырымнан
аспайтын, мұнай тұтқырлығы аз және жоғары өткізгішті қабаттағы белгілі
жағдайдағы мұнйлы нұсқаға қолданылады. Осьтік қима негізінде айдау
қатарындағы ұңғылар құрлымы және ұзыны бойынша 4-5 шақырым қабат енінде
және негізінен нұсқа сыртынан өңдеуде араласып орналасады. Осьтік қиманың
негізгі кемшілігіне өндіру қатарлары нұсқа бойы аймағында өз кезінде
қабаттың өнімі аз бөліктерінен мұнай алып, ал игеруде едәуір суы көп өнім
өндіруі жатады.
Алаңдық өңдеу негізінен өткізгішті аз және үзікті қабаттарды игергенде
қолдануға тиімді. Осыған сәйкес Қаламқас кен орнын игеру үшін алаңдық нұсқа
ішінде қабылданған.
Ошақты-таңдау жүйесімен өңдеу (ONCЗ)-әр-тектілігі жоғары және үзілімді
өнімді қабатты кен орынды игеру үшін тағайындалған.
Жүйе игерудің соңғы кезінде қолдануға көзделген көптеген кен орындар
біріккен және араласқан жүйемен нұсқаны ішінен өңдеу және нұсқа сыртынан
өңдеу жағдайларында игеріледі.
Мұнай қабаттарын өңдеудің жақсартылған түрлері болып мұнайдың БАЗ
суертіндісімен жағуы полимер, сілтілер мен су газ қосылысы судың құрамында
жағуға негізделгендіктері табылады.
Қаламқас кен орнын игерудегі қолданылатын алаңдық нұсқа ішінде өңдеу
жүйесі төмендегі 11- ші кестеде келтірілген.
Кесте 1.9
Нұсқа ішінде су айдау жүйесі
Игеру режимі Нұсқа ішінде алаңдық өңдеу
Ұңғыларды орналастыру жүйесі 9 нүктесі
Ұңғы торларының тығыздығы 16
м2ұңғы
Ұңғылар арасындағы қашықтық. м 400
1.3 Мұнай және газды өндірудің техникасы мен технологиясы
1.3.1 Ұңғыларды пайдалану тәсілінің көрсеткіштерінің сипаттамасы
Терең сорапты ұңғылар құрамдары
2007 жылдың қазан айына дейінгі кен орнының Ю-ІІІ қабатындағы сорапты
ұңғылар қорында 72 ұңғы болды. Негізінен Қаламқас кен орны үшін 6 СК – 6-
2.1 – 2500 тербелме – станок қолданылады. Ал ұңғыда штангалы терең сорапты
қондырғы қолайлы технологиялық режимде жұмыс істеу үшін 4 СК – 1,2-700
тербелмелі станок қолданылады.
Бір уақытта – бөлек пайдалану схемасы бойынша, жұмыс жүргізуге көңіл
аудара отырып, типі 6 СК-6-2,1-2500 болатын тербелмелі станокқа (жүк
көшіргішті 6 тн) кепілдік береміз. 2 объектіде бір уақытты – бөлек айдауды
қамтамассыз ету мақсатында 1999 жылдан бастап УЗК-2ІІІ-146В қондырғысына
монтаждау қарастырылды.
Терең сорапты ұңғылар қоры динамикасы
Фонтанды ұңғылар сулануының жоғарлауы, 1982 жылдан бастап ұңғыларды
пайдаланудың машиналық әдісіне көшуіне себепкер болды. Мұнай ұңғыларын
терең-сорапты қондырғылармен игеру, Батыс Қазақстан бойынша мұнай өндірудің
негізгі әдістерінің бірі болып табылады.
Бұл тереңмен сорап қондырғысы арқылы сұйықты жоғары көтеру, әртүрлі
типті қондырғылармен іске асырылады.
Қаламқас кен орнда негізгі 2 түрлі группаға бөлінетін, штангалы терең
сораптармен мұнай өндіріледі. Олар:
1. Еңгізілмейтін
2. Еңгізілетін
Кесте 1.10
Терең сорапты ұңғылар қоры динамикасы
жылдар 2004 2005 2006 2007
Ұңғылар саны 71 72 72 72
Штангалы терең сорапты ұңғыларды пайдалану.
Мұнай ұңғыларынын штангалы терең сорапты әдіспен игеру, мұнай өндіруде
қолданылатын көп тараған, механикаландырған әдістердің бірі. Штангалы
сорапты ұңғылардың түсірілу тереңдігі 5500м, шығыны 400 ттәулігіне келетін
жағдайларда қолданылады.
Штангалы сорапты жабдығы жеасты және жер үсті құралдарынан тұрады. Жер
асты жабдықтарына кіретіндер штангілі скважина сорабы (сору клапанымен
бірге). Сору клапаны поршенді-плунжердің төменгі шетінде орналасқан,
штангалар мен құбырларда жер асты жабдықтарына кіреді.
Жер үсті құралдарына кіретіндер: тербелме-станок. Ол
электрдвигательдерден, кривошлы-шатуннан, балансерден, сағаның сальниктен
және үштіктен тұрады.
Тербелме-станок электрдвигательдердің білігі айналасын балансербасы
немесе штанга іліну нүктесінің қайтымды-ілгермелі қозғалысына әкеледі.
Сорапты штангалар колонасына қайтымды-ілгермелі қозғалыс электрдвигательден
редуктор арқылы немесе креанлы-шатун механизмі арқылы және сол штангалармен
бірге қайтымдылы ілгермелі қозғалысқа келеді.
Цилиндрдің төменгі шетінде орнатылған сору клапаны жоғары жүріс кезінде
ашылады. Цилиндр құбырға ілінеді. Цилиндр ішінде ұзындығы 1-1,5 м түрінде
жоғары қарай ашылатын айдау клапаны бар пармень-плунжер қозғалыста болады.
Плунжер штангаға ілінеді. Плунжердің жоғары қозғалысы кезінде, сұйық
сору клапаны арқылы, қысым күші әсерінен цилиндрдің ішкі төменгі бөлігін
толтырады.
Плунжердің төмен қозғалысы кезінде сору клапаны жабылады, плунжер
астындағы сұйықтың сығылады да айдау клапаны ашады. Осындай жолмен ашық
клапанды плунжер сұйыққа толады. Келесі кезекте жоғары жүріс кезінде айдау
клапаны жабылады, ол плунжер үстіндегі сұйық қысымы әсерінен болады.
Плунжер поршенге айналады және сұйықтың биіктігі 0,6-6 метрге дейін
көтереді. Плунжер үстіне жиналған сұйықтың скважина сағасына дейін жетеді,
одан әрі қарай үштік арқылы мұнай жинау құбырлары арқылы жинау қазандарына
құйылады.
1.3.2 Ұңғыны пайдалану кезінде кездесетін қиыншылықтарды алдын-алу
және олармен күресу шаралар
Пайдалану коэффициенті және орташа-арлық период динамикасы. Терең
сорапты ұңғылардың қалыпты жұмысы бұзылуының негізгі себептері.
Қаламқас кен орны өндірісінде, ұңғысының қалыпты жұмысы бұзылуы сирек
емес. Олар электро-энергесиясының болмауы, жөндеу жұмыстары жүргізілуінен
болады.
Өндіру ұңғыларының тоқтауы мыналарға байланысты: құбыр алмастыру,
ұңғының құмдардан тазартылуы, пакер түсіру, сорап ауыстыру және
жоғарылулармен штанга ағытуларын жоюға ұңғылар тоқтады ұзақтығын пайдалану
коэффициенті бойынша талдауға болады.
Кесте 1.11
Пайдалану коэффициенті динамикасы
Көрсеткіштер 1999 2000 2001 2002 2003
Пайдалану 0,90 0,91 0,91 0,92 0,93
коэффициенті
Жөндеу аралық 180 184 186 236 244,2
период ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz