Бұрғылау қондырғысының коммуналдық жүйелері
АНДАТПА
Берілген дипломдық жобада Қашаған кен орнындағы жасанды аралда мұнай
мен газды болашақта игерудің фонтандық тәсілді газлифтілі тәсілге көшіріп
жабдықтарын таңдау мәселелері қарастырылады.
Дипломдық жоба мынадай 6 бөлімнен тұрады:
Жобаның геологиялық бөлімінде кен орынның стратиграфиясы, тектоникасы,
мұнайлылығы туралы баяндалады.
Техникалық бөлімінде жасанды арал үрдісі нақты айтылып жазылған.
Технологиялық бөлімінде мұнай мен газды газлифтілі тәсілмен игеру үшін
газлифт жабдықтарын таңдау есебі шығарылған.
Экономикалық бөлімде инвеститциялық жобаның табыстылығы есептелген.
Еңбекті қорғау бөлімінде апаттық жағдайларда қызметкерлерді қорғау
туралы егжей-тегжейлі айтылған.
Қоршаған ортаны қорғау бөлімінде Каспий теңізінің Қазақстанға тиісті
секторындағы жұмыс аймағында су және ауа бассейнін қорғау туралы шаралар
келтірілген.
АННОТАЦИЯ
В данном дипломном проекте рассматриваются перевод с фонтанного
способа эксплуатации на газлифтный и подбор оборудование на насыпном
острове месторождении Кашаган.
Данный дипломный проект состоит из 6 разделов:
В геологической части проекта изложены, стратиграфия, тектоника,
нефтегазоность месторождения.
В технической части подробно описаны процессы строительства насыпного
острова.
В технологической части приведен расчет подбора газлифтной установки
при газлифтном эксплуатации нефти и газа.
В экономической части рассчитан анализ доходности инвестиционного
проекта.
В разделе охраны труда подробно указывается о защите персонала в
аварийной ситуацию.
Раздел охрана окружающей среды содержат мероприятия по охране
водного и воздушного бассейна в районе работ Казахстанского сектора
Каспийского моря.
МАЗМҰНЫ
КIРIСПЕ 4
1. Геологиялық бӨлім 6
1.1 Жалпы мағлұматтар 6
1.2 Геологиялық зерттелгендігі туралы мағлұматтар. 10
1.2.1 Орындалған жұмыстар көлемі және олардың нәтижелері. 10
1.3 Кен орын тектоникасы. 13
1.4 Геологиялық құрылымы. 14
1.5 Мұнайгаздылығы 17
1.6 Флюидтердің физико-химиялық қасиеттері. 19
1.6.1 Қабат мұнайының қасиеті. 19
1.6.2 Мұнай мен газдың компоненттік құрамы. 21
1.6.3 Газсыздандырылған мұнайдың физико-химиялық қасиеті. 23
2 ТЕХНИКАЛЫҚ БӨЛІМ 25
2.1 Сұңқар бұрғылау қондырғысының сипаттамасы 25
2.1.1 Бұрғылау қондырғысының ерекше тарихы 25
2.1.2 Баржаның топталуы 26
2.1.3 Каспий теңізінің солтүстік аймағы үшін баржаны жаңғырту 26
2.1.4 Жобалау белгілері 27
2.1.5 Баржаның тұрақтылығы 28
2.1.6 Бұрғылау қондырғысының жалпы сипаттамасы 28
2.1.7 Баржа жабдықтары және операциялары 31
2.1.8 Бұрғылау қондырғысының жабдықтары және жүйелері 35
2.1.9 Бұрғылау қондырғысының коммуналдық жүйелері. 41
2.2. Суасты бермдері және жасанды аралдар 49
2.2.1 Бағалау бермалары және аралдар 49
2.2.2 Жалпы негіздер және талаптар 50
2.2.3 Бермаларға қойылатын функционалдық талаптар 53
2.2.4 Кен орынды бағалау жұмыстарын жүргізуге арналған аралдарға
қойылатын функционалдық талаптар 54
2.2.5 Аралдармен бермаларды жобалау критерийлері 56
2.2.6 Берма үшін жүктеме жағдайы 58
2.2.7 Берма құрамы 59
2.2.7.1 Жиналған блоктардан жасалған конструкция 59
2.2.8 Бермада “Сұңқар” тұрақтылығы 60
2.2.9 Мониторинг және бермаға қызмет көрсету 62
3 технологиялық бӨлім 63
3.1 Газлифт әдісіне теориялық кіріспе 63
3.1.1 Газлифтілі тәсілмен игерудің принциптері 66
3.1.2 Газлифт клапандары 68
3.2 Газлифт тәсілінің жұмыс істеу үрдісі 68
3.2.1 Сұйықтықты бөлу үшін газлифт тәсілінің сипаттамасы 70
3.3 Ұңғыларды газлифттілі тәсілмен пайдалануға аудару 73
3.4 Қашаған кен орнында газлифттілі әдісін пайдалану 75
3.5 Үздіксіз газлифтілі қондырғының есебі 77
4. Экономикалық бӨлім 80
4.1. Жиынтық табыс 81
4.2 Жер қойнауын пайдаланушыларға салынатын салық 82
4.3 Салық салынатын табыс 84
4.4 Салық төленгеннен кейін қалған табыс 84
4.5 Дивидендтерге салынатын салық 85
4.6 Таза табыс 85
4.7 Үстеме табысқа салық 85
4.8 Пайданың ішкі нормасы 86
4.9 Үстеме пайдаға салынатын салық 88
4.10 Үстеме пайдаға салынатын салық сомасы 89
4.11 Кәсіпорынның таза қалдық пайдасын анықтау 90
4.12 Жылдық өндіру көлемі 90
4.13 Өнім бірлігінің өзіндік құны 90
4.14 Өнім бірлігіне келетін пайда 91
4.15 Таза табысты есепке алғандағы пайда 92
4.16 Пайдалылық 92
4.17 Инвестицияның өтелу мерзімі 93
4.18 Күрделі қаржылардың экономикалық тиімділігі 94
4.19 Өнім өндірудің қию нүктесі 94
4.20 Шартты - тұрақты шығындар 94
4.21 Шартты-өзгермелі шығындар 94
4.22 Залалсыздық нүктесін алгебралық жолмен есептеу тәсілі 95
5. Еңбекті қорғау 95
5.1 Газлифттілік ұңғыларды пайдаланудағы қауіпті және зиянды өндірістік
факторларды талдау және жалпы мағұлматтар 95
5.2. Еңбекті қорғау және техника қауіпсіздігі бойынша шешімдер 97
5.2.1 Газлифтілік ұңғылардың қауіпсіздіктің жалпы шаралары 100
5.2.2 Қауіпсіздік техникасы 102
5.3. Апаттық байланыс 108
5.3.1 Навигациялық құралдар және белгі беру оттары 108
6 ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ 113
6.1 Атмосфераны, гидросфераны және литосфераны (топырақ, жер қойнауы)
ластайтын көздер ретінде технологиялық үрдістерді талдау 113
6.1.1. Атмосфераны ластау көздері 114
6.1.2. Гидросфераны ластау көздері 115
6.1.3. Литосфераны ластау көздері 119
6.1.4. Апаттар 119
6.2 Ұйымдастырушылық шаралар 120
6.3.Биосфера компоненттерін қорғау бойынша инженерлік-техникалық шаралар
120
6.3.1 Атмосфералық ауаны қорғау 121
6.3.2 Литосфераны (топырақты, жер қойнауын) қорғау 121
6.3.3 Гидросфераны қорғау 122
6.3.4 Жануарлар әлемін қорғау 122
6.3.5 Теңізге мұнай көмірсутектері төгілуінің алдын алу 123
6.3.6 Қалдықтарды басқару жоспары 124
ҚОРЫТЫНДЫ 129
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 132
КIРIСПЕ
Қазақстан Республикасының мұнай өнеркәсiбi елiмiз экономикасында басты
орындардың бiрiн алады. Мұнай өндiрудiң жоғарылауы ауыр және жеңiл
өнеркәсiптердiң, ауыл шаруашылығы, транспорттың дамуын жеңiлдетедi.
Қазақстан Республикасында мұнай-газ және газоконденсат кен орындары
батыс Қазақстанда орналасқан. Күннен-күнге солардың өнiмдiлiгiн
жоғарылатып, оларға жаңа техникамен технология әдiстерiн қолдану керек.
Белгiлi ашылған мұнай кен орындары көбiне Каспий маңы ойпатында орналасқан.
Жаңа кен орындарын игерумен бiрге басқа өңделiп жатқан кен орындардан
мұнай өндiрудi жалғастыра беру керек. Осыған өңделiп жатқан Қашаған кен
орны жатады. Осыған байланысты өңдеу процессiн дәлдендiру мен уақытылы
таңдау таласты сұрақ тудырады.
Өзінің ғасырлық даму кезеңінде Қазақстан Республикасы мұнайымен
зерттелген қорының көлемі бойынша отызыншы орынды, газ және конденсаттанан
бесінші, мұнай өндіру деңгейі бойынша дүние жүзінде жиырма сегізінші
орынды алатын дүние жүзінің ірі мұнай өндіретін елінің біріне айналды.
Қазақстан ТМД елдері ішінде зерттелген мұнай қоры және мұнай өндіру деңгейі
бойынша берік екінші орынға, ал конденсатпен газ қоры бойынша төртінші
орынға ие.
Қазақстан Республикасы қорлардың ірі шикізат базасына ие ғана емес
сонымен қатар айтарлықтай көп болжанған ресурстарға да ие.
Республиканың болжанған мұнайының алынатын қоры құрлықта 7,8
млрд.тоннаға бағаланады, мұнда олардың 23 Батыс Қазақстанда шоғырланған.
Республиканың болжанған газ қоры 7,1 трлн. метр кубке бағаланады.
Мұнай мен газдың үлкен перспективасын Каспий теңізінің Қазақстанға
тиісті секторы қойнауымен байланыстыруда. Каспий теңізінің солтүстік-шығыс
секторында Шығыс Қашаған құрылымында барлама ұңғымалар бұрғылау нәтижесінде
мұнай мен газдың өндір-стік қоры анықталған.
Қашаған кен орны 2000 жылы ашылған, ол Каспий теңізінің солтүстік-
шығыс бөлігінің шельфтік зонасында орналасқан.
Қашаған кен орны Қазақстанда мұнай өндіру тәжірибесінде, Каспий
шельфінде игеріле бастаған алғашқы кен орын болып табылады. Өнімді
қабаттары 4500 метрде орналасқан, көмірсутектер қоры бағдар бойынша
7млрд.тонна мұнайды құрайды, қабат флюидінде қышқылды компоненттердің
(күкіртсутек, көмірқышқыл газы) мөлшері айтарлықтай. Осы берілген
факторлар жабдықтарды және әртүрлі кәсіпшілік арналудағы құбырларды
дайындайтын материалдарға қойылатын жоғары талаптарды, ұңғыма сағасын
жабдықтау және жабдықтардың барлық жүйесінің саңылаусыздығының қамтамасыз
етілуін бақылау және реттеудің сенімді жүйесін қолдануды анықтайды.
Солтүстік Каспийдің Қашаған кен орнын игеру мен пайдалануда қиындықтар
туғызатын белгілі бір ерекшеліктері бар, ол теңіз деңгейінің өзгеруімен,
теңіз дауылдарымен, қысқы мерзімде мұздық жабынының болуымен, сондай-ақ
халықаралық маңызы бар био ресурстарға ие жоғарғы экологиялық
сезімталдығымен ерекшеленетін тайыз сулы аймағында орналасқан.
Жасанды аралдарды – бермдерді қолданумен жұмысын жүргізетін Қашаған
кен орынындағы Сұңқар баржасы осы талаптарға сай мұнаймен газды
фонтандық тәсілмен игеруде. Болашақта уақыт өте келе игерудің фонтандық
тәсілі тоқтап газлифтілі тәсілге көшеді. Осыған сай газлифтілі тәсілдің
технологиялық жабдығын дұрыс таңдау кен орынынның экономикасына жақсы әсер
етеді Газлифтілі. технологияны енгізу қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз
ететін талаптарға сай болуы керек. Ұсынып отырған дипломдық жоба осы
мәселелерді шешуге арналған.
1. Геологиялық бӨлім
1.1 Жалпы мағлұматтар
Қашаған кен орыны Каспий теңізінің солтүстік-шығыс бөлігінің
шельфтік аймағында орналасқан,ол әкімшілік жағынан Атырау облысына
қарайды.Кен орынның солтүстік-шығыс шекарасы Аты-рау қаласынан 75км
қашықтықта орналасқан. Аджип ККО іс-әрекеті аймағына Қашаған кен орны
орналасқан акватория бөлігі ғана емес, сондай-ақ Атырау, Маңғыстау
облыстарының теңіз жағалаулары да кіреді. Осы аймақтың әкімшілік
орталықтары Атырау және Ақтау қалалары болып табылады. Осы аймақтардың
теңіз жағалауларына адамдардың қоныстануы біркелкі емес, жағалаудың өзін
мезгіл-мезгіл су басуымен байланыстың жоқтығынан аз қонысталған, бірақ
жағалаудың адамдар қоныстанған аймағында халықтың тығыздығы (квадрат
километрге 6 адамнан) обылыс бойынша қоныстануға (квадрат километрге 3-3,9
адамнан) қарағанда жоғары.
Балық шаруашылығы дамыған Урал дельтасы ауданында ауыл халқының
қоныстану тығыздығы тырмалы жоғары. Сондай-ақ мұнай-газ өндіру
региондарындада халықтың қоныстану тығыздығы анағұрлым жоғары.
Өндірістік іс-әрекеттің барысында жер қойнауын пайдаланушыға
қиыншылық тудыратын Солтүстік Каспийдің белгілі бір ерекшеліктері бар.
Негізгі ерекшеліктері мынадай:
тайыз сулы (0-10м);
түсінілуі қиын теңіз деңгейінің ұзақ уақыт өзгеруі;
қыс мезгілінде мұз жабынының қалыптасуы, теңіз конструкциясының
айналасында мұздардың қозғалысы;
температураның мезгіл аралық өзгергіштігінің жоғарылығы;
биологиялық өнімділігі жоғары аймақтардың , әсіресе Орал және Жайық
дельтасында , солтүстік жағалаудағы су өсімдіктерінде және кең байтақ
жағалаулық тайыз суларда болуы;
бағалы қызыл балық түрлерін қоса, әр түрлі балық түрлері жүретін,
көбейетін және қоныс аударатын басты аймақтардың болуы;
ұя салу мерзімінде, көктемгі-жазғы мерзімде немесе осы аудан бойынша
көктемде және күзде қоныс аударғанда жағалау аймақтарын пайдаланатын
халықаралық маңызы зор су құстарының көп санының болуы;
берілген аймақта күзден көктемге дейін тіршілік ететін және қыста мұз
үстінде көбейетін Каспий итбалықтарының популяциясының үлкен
бөлігінің болуы;
Солтүстік Каспий жоғарғы экологиялық сезімтал аймақ болып
табылады. Мұнда жағалаулық аймақта тіршілік ететін халықаралық маңызы бар
құстарды, балықтарды және қысқы мерзімде Каспий итбалықтарының жоғарғы
популяциясын қосқанда маңызды биоресурстар бар. 1974 жылы ҚазақССР
министрлер кабинеті Каспий теңізінің солтүстік аймағын табиғаты қорғалатын
аймақ деп белгіледі, бірақ бұл 1991 жылы зерттеуге мүмкүндік беретін
жарлықпен өзгертілді.
Екі айқын көрінетін жыл мерзімі бар. Жазғы мерзім (мамыр-қазан)
жоғарғы температурамен сипатталады, қысқы (қараша-сәуір) мерзім төмен
температурамен және жағалауға жақын тұтас мұз жабынымен, Шығыс Қашағанда
тұтас мұз жабынының үздік-үздік болуымен, сондай-ақ мұздар қозғалысымен
сипатталады. Объектіде орташа күндізгі температура амплитудасы +30, -30оС
аралығында. Экстремалды тұрақсыз температура диапазоны +40, -40оС
аралығында. Көктемде теңіз температурасының ең төменгі мәні орташа алғанда
наурызда -0,8оС, ал ең жоғарғы мәні орташа алғанда 24,7оС, бұл қыркүйекте
байқалады. Теңіз бетінің салқындауы тамыздың аяғында, қыркүйектің басында
басталады. Қысқы мұз жабыны әдетте қарашадан наурызға дейін сақталады.
Желдің орташа жылдық жылдамдығы 5-6мс. Қаңтардан сәуірге дейін желдің
ең жоғарғы жылдамдығы байқалады. Тарихи мәліметтер бойынша жел жылдамдығы
15мс –тан асып кететін жылына орташа алғанда 30-40 күн бар. Әдеби
мәліметтерге сәйкесті ең күшті борандарда солтүстік жел жылдамдығы 40мс.
Каспийдің солтүстік-шығысының бұлттылығы да айқын көрінетін мерзімдік
өзгергіштігі бар:
орташа алғанда қыста жағалаудағы бұлттылық ашық теңіз үстіндегі
бұлттылықтан төмен;
көктемде теңіз үстіндегі бұлттылықтың орташа балы жағалау үстіндегіден
төмен;
жазда жағалау үстіндегі бұлттылықтың орташа балы теңіз үстіндегіден
төмен;
Солтүстік Каспийдің шығыс жағалауы Каспий теңізінің басқа регионына
қарағанда құрғақ, себебі регионда жауын-шашынның көп түсуін қамтамасыз
ететін, Атлант мұхитының ылғалды ауа массасы әлсіз келеді. Соңғы 50 жылда
жауын-шашынның орташа жылдық түсу нормасы 210 мм құрады. Жауын-шашынның
түсу ұзақтығы қысқы айларда жауын-шашынның жалпы саны минималды болғанда
жоғары, ал қардың жаууы, мысалы боран болғанда максимумға жетеді.Жазда
жаңбырлар қысқа мерзімді, бірақ күшті. Теңіздің солтүстік-шығысында судың
салқын бетіне континенттен анағұрлым жылы ауа ағысының келуі себебінен
наурызбен сәуірде тұман түсуі анағұрлым жиі болады.Тұмандардың болуының
орташа ұзақтығы 7-8 сатыны құрайды.
Іс әрекет ету аймағы теңіз түбі жазық және иілген баурайлардан тұрады.
Солтүстік-шығыс Каспийдің балық жерінде су тереңдігі тайыз және тұрақсыз.
Солтүстік-шығыс Каспийдің 80%-ң тереңдігі 5 метрге жетпейді. Батыс Қашаған
учаскісінде тереңдік 7-8 метрді, ал шығыс Қашаған учаскесінде 3,6-4,8
метрді құрайды.Теңіздің орташа деңгейінің айтарлықтай ұзақ уақыт тербелісі
байқалады. Каспий теңізінің деңгеиі 1975 жылдан 1977 жылға дейін 3 метрге
түскен, бірақ 1977-1994 жылдар аралығында 2,4 метрге көтерілген. Орташа
жылдық деңгейі 1995-1996 жылдары 0,2 метрге қысқарған, бірақ 1997-1999
жылдары аралығында тұрақты болып қалған.
Сондай-ақ судың орташа мерзімдік деңгейі де өзгереді. Жазда орташа
алғанда су деңгейі теңіздің орта жылдық деңгейінен 0,2 метрге жоғары, қыста
0,1 метрге төмен және су мұз жамылып жатады. Астрономиялық судың көтерілуі
тәжірибеде болмайды. Желдің әсерінен әдетте 0,5тәуліктен бірнеше тәулікке
дейін болатын су деңгейінің өзгеруі орын алады. Шығыс Қашағанда 0,3-0,4
метр шегінде болатын судың түсуімен көтерілуі жылына бірнеше рет болады.
Толқын биіктігі жел аумағынан, су тереңдігінен, теңіз деңгейінің рельефінен
тікелей тәуелді болады. Шығыс Қашағанда ең үлкен толқын биіктігі 1-2 метрге
дейін бағаланады, ал Батыс Қашағанда су тереңдігінің артуымен толқынның ең
үлкен биіктігі 2 метрден 3 метрге жетеді.
Қысқы мерзімде, желтоқсаннан наурызға дейін Каспий теңізінің солтүстік
бөлігі мұз жамылып жатады. Қозғалатын мұздардың бөліктерінің қалыңдығы
жолда кездесетін кедергілерге түсіретін ең үлкен жүктемені анықтайды. Мұз
қалыңдығы (әсіресе қыста) 0,5 метрге жетуі мүмкүн және мұз қабаттары жел
әсерінен болатын қозғалыстан қалыңдығы үлкен мұздардың қалыптасуы мүмкін.
Мұз жабынының болуы толқын көтерілуін болдырмайды. Бірақ жылылау қыс
мерзімінде мұзды теңіз дауылдары болуы мүмкін. Осындай дауылдар жағалау
литологиясын бұзатын әсер тигізуі мүмкін.
Каспий теңізінің солтүстігінде, Қазақстан Республикасында Атырау,
Ақтау, Баутино қалаларында порттар бар. Әрбір порттың ерекшеліктеріне
байланысты Баутино портының көп артықшылығы бар:
жылдың он екі айында мұз болмайды, салыстырмалы түрде жұмыс учаскесіне
жақын жерде орналасқан, табиғи гаваньмен жақсы қорғалған;
тереңдігі жабдықтаушы кемелердің және қосымша теңіз транспортының
жүріп өтуіне жеткілікті;
- қысқы мерзімнен басқа уақытта Еуропа елдерінен, Жайықтан келетін
кемелер үшін тікелей байланыс бар;
жұмыс күшінің тепе-тең нарқы бар;
Ақтаудан құрлық бойынша қосымша қамтамасыз ету мүмкіндігі, сондай-ақ
қысқы уақытта Жайыққа кемелердің шектеулі өтуін қоспағанда, жылдың он екі
айында теңізден қамтамасыз етілу мүмкіндігі;
Ақтауға жақын ақырғы темір жол бекетіне 100 км қашықтықта орналасқан;
жергілікті сумен қамтамасыз ету жеткілікті;
тікелей жақын жерде теңіз қамтамасыз ету базасы бар және оны кеңейтуге
жер жеткілікті;
бұрғылау шламдары үшін қалдықтарды пайдаға асыруға арналған
учаскелерді игеруге ыңғайлы жанында аймақтар бар;
Солтүстіл-батыс Қазақстанда, Ақтау, Атырау, Орал, Ақтөбе қалаларында
әуежайлар бар. Халықаралық байланыс Ақтау және Атырау әуежайларынан ТУ-
134, ТУ-154,АН-24 және Боинг-737 ұшақтарымен жүзеге асырылады. Көптеген
халық қоныстанған жерлерде тікұшақ қонатын алаңдар бар. Регионда адамдар
мен жүкті тасымалдаудың негізгі көлемі темір жол транспортының үлесіне
тиеді. Сондай-ақ Атырау мен Ақтау қалаларын, Баутино және Ақтау порттарын
қаламен байланыстыратын авто көлік жолдары бар. Бірақ жолдардың сапасының
төмендігінен авто көлік мүмкіндіктері шектелген. Атыраудан Баутиноға
дейінгі жол қазіргі уақытта өте төмен жағдайда, ал Ақтаумен Баутино
арасындағы жол қанағаттанарлық жағдайда. Шығыстан тасымалдау (Алматыдан)
қашықтықтың ұзақтығынан, жолдардың жағдайының төмендігінен тиімсіз.
Мұнайды, газды, өңделген өнімдерді және суды тасымалдауға арналған құбырлар
жүйесі регионда ең дамыған болып табылады. Құбыр желілері Батыс Қазақстан
мұнай кәсіпшіліктерін Ресеймен байланыстырады және көмірсутектерді шет
елдерге шығаруға қолданылады. Сондай-ақ мемлекет ішінде мұнайды
тасымалдауға арналған ішкі регионалдық құбыр жүйелері бар. Қосымша құбыр
желісі жүйелерінің құрылысы жоспарлануда.
Маңғыстау облысының солтүстігінде, Баутинода порттан басқа теңіз
жабдықтау базасы бар. Қазіргі уақытта теңіз жабдықтау базасында келесі
құрылымдар бар:
бөлінген, жылумен қамтамасыз етілген қоймалық бөлмелер;
құбырларға арналған стеллаждар;
ашық аспан астындағы қоймалар;
сұйық және құрғақ бұрғылау ерітінділеріне арналған механикаландырылған
қоймалар;
- бұрғылау шламдарын өңдеуге арналған ;
29 бөлмесі, асханасы, кір жуатын бөлмесі бар 34 адамға арналған
лагерь;
телекоммуникация жабдықтары және жарықтандыру мұнаралары;
өртке арналған сулар сыйымдылықтары;
10 кеңсе, аурухана және 6 кеңсе;
қоршаулар, қақпадар, дабыл жүйелері;
база аймағының шегінен тыс, солтүстігінде тік ұшақ алаңы;
- Ақтау-Атырау пойыз жолдары;
Бұдан басқа теңіз базасы ауданында бұрғылау қалдықтарын өңдейтін
қондырғы бар. Регионда, Аташ ауылы маңында бермдермен жасанды аралдар
құрылысына жарамды әктастарды өндіруге арналған карьерлер бар.
1.2 Геологиялық зерттелгендігі туралы мағлұматтар.
1.2.1 Орындалған жұмыстар көлемі және олардың нәтижелері.
Каспий теңізінің Қазақстанға тиісті шельфі геологиялық тұрғыдан
анағұрлым нашар зерттелген аймақ. Шельфтің Қазақстанға тиісті бөлігін
геолого-геофизикалық зерттеу 50 - жылдары басталған, ол 1980 жылы екпінді
қайтадан қалпына келтірілген және қазіргі уақытқа дейін жалғасуда. Қазіргі
уақытқа дейін шельфтің Қазақстанға тиісті бөлігі аэромагниттік және
гравимагниттік суретке түсірумен, сондай-ақ МОГГ сейсмобарлаумен
зерттелген. Негізгі геолого-геофизикалық жұмыстардың тізімі және қысқаша
нәтижелер кесте (1.2.1 кесте) түрінде келтірілген. Барлық орындалған жұмыс
түрлері туралы нақты мәліметтер (4)- жұмыста келтірілген.
Кесте 1.2.1 Геолого-геофизикалық жұмыстардың қысқаша нәтижелері.
Жұмыстарды жүгізген Жұмыстар түрі Зеттеулердің негізгі
ұйымдар атауы, жыл және масштабы нәтижелері.
1 ВНИИ геофизика, Аэромагниттік Әрбір 100мэрстед сайын изокүш
1950-1952 жылдары суретке түсіру,қимасы бар, М1:1000000
М1:1000000 магниттік карта тұрғызылған.
2 Казнефтегазгеофиз Гравиметрикақ Әрбір 10мгал сайын изоаномал
разведка 1954 жыл суретке түсіру,қимасы бар, М1:500000
М1:500000 гравиметрикалық карта
тұрғызылған.
3 ВНИИ геофизика, Гидромагниттік 10х10км торап бойынша
1962-1967 жылдары. зерттеулер, гидромагниттік зерттеулер
М1:500000 жүргізілген.
4 Спецгеофизика 1970 Аэромагниттік Каспий маңы ойпатының
жыл. суретке түсіру,шекарасы зерттелген, тереңде
М1:1000000 орналасқан құрылымдар туралы
мәліметтер алынған.
5 Южморнефтегаз МОГГаймақтық Қабат горизонттары бойынша
геофизика, ГП және нақты құрылымдық карта тұрғызылған,
Шельф (Геленжик), жұмыстар. Қашаған, Мұрынжыра, Адай ірі
1975-1993 жылдар. қабат құрылымдары анықталған.
6 Трест МОП 3 аймақтықҚайраңның қабат құрылымы
Эмбанефтьгеофиз, профиль анықталған.
1988 жыл
7 Казахстанкаспий МОГГ М1:200000,Каспий теңізінің Қазақстанға
шельф 1994-1996 М1:100000, тиісті бөлігінің регионалдық
жылдар. геологиялық үлгісі жасалған,
М1:500000. 1:250000, 1:500000 масштабта
қабаттардың құрылымдық
картасы жасалған, Қашаған,
Ақтоты, Қаламқас құрылымдары
анықталған.
Қашаған құрылымы алғаш рет сейсмобарлау мәліметтері бойынша анықталған
болғандықтан төменде тек осы жұмыстардың сипаттамасы келтіріледі. Каспий
теңізінің солтүстік акваториясын сейсмобарлаумен зерттеу
Южморнефтегеофизика трестінің (Ресей) Шельф мемлекеттік кәсіпорнымен,
1975-1993 жылдар аралығында жүргізілген және жұмыс көлемі 8000 км құраған.
Жұмыстар нәтижесінде 40-қа жуық тұз күмбезді құрылымдар нұсқаланған, 4
тұз асты палеозой дөңестері анықталған, олардың анағұрлым ірісі Қашаған,
Мұрынжыра, Адай дөңестері. Қашаған дөңесі 6 күмбезбен күрделенген ендік
бағытта пішіні күрделі.
1988 жылы Эмбанефтегеофизика тресті теңіздің солтүстік-шығыс
жағалаулық бөлігінде, Приморскі дөңесінің теңіздік жалғасында қосынды
ұзындығы 52.7 км МОП 3 сейсмикалық профилі жасалған. Жұмыстар нәтижесінде
Қайраң тұз асты құрылымы, оның соңында П1 горизонты 3600 тереңдікте
анықталған, құрылым өлшемдері 16х15км, дөңестің батыс периклиналы
нұсқаланбаған.
1994 жылы 13.02.1993 жылғы №97, 09.06.1993 жылғы №488, 23.09.1993
жылғы №936, 03.12,1993 жылғы №215 ҚР Министрлер Кабинетінің Қаулыларына
сәйкесті Каспий теңізінің Қазақстандық секторындағы шельфтік кен орындардың
дамуы мен бағалануы бойынша Мемлекеттік Бағдарлама жасалған. Бағдарламамен
Каспий теңізінің Қазақстандық секторында геологиялық құрылымын зерттеу,
сектордың және жағалаудың мұнайгаздылығының болашағын бағалау, сондай-ақ
сейсмикалық іздеу жұмыстарын бекіту үшін бастапқы объектілерді анықтау
мақсатында 1995-1997 жылдар аралығында сейсмо-барлау жұмыстарын жүргізу
міндеті белгіленген.
2Д сейсмо-барлау жұмыстары белгіленген уақытта орындалған.
Жұмыс нәтижелері және толық қамтитын интерпретация 1994-1996
жылдардағы Каспий теңізінің Қазақстандық секторындағы геофизикалық және
геологиялық жұмыстар есеп беруінде келтірілген (5). Есеп беру 1997 жылы
наурызда бірнеше халықаралық мұнай компанияларын және
Казахстанкаспийшельф қысқаша мағлұматтар келтірілген.
Жүргізілген 2Д аймақтық сейсмикалық зерттеулер Каспий теңізінің
Қазақстандық секторының солтүстік және орталық бөлігінде 100000 кв.км.
аймақты қамтиды. Қашаған құрылымында сейсмикалық тор 4х4 км. құрайды және
көптеген сызықтар теңіз сейсмобарлау желілерінің, трансмұхит табиғи
желілерінің (ОВС) көмегімен алынған мәліметтердің қосындысы болып табылады,
мұнда берілген регионның су тереңдігінің әртүрлігі есепке алынған.
Бұдан басқа бұл зерттеуде Ресейдің Шельф геофизикалық компаниясымен
1986-1991 жылдарда атқарылған және қайтадан Westero Atlas компаниясымен
өңделген 4347км. сейсмикалық профил сарапталған. Бірақ бұл мәліметтердің
сапасы 1995-1996 жылдардағы зерттеулер сапасынан төмен болған, сондықтан
олар қосымша мәліметтер ретінде қолданылған. Өңделген 794 км. жер беті
профилі де төмен сапалы болған, олар құрлықта ұқсас құрылымдармен салыстыру
үшін қолданылған.
Екі өлшемді сейсмикалық мәліметтерді өңдеу нәтижесінде үзінді уақыттық
қималар алынған, жағалаулық ұңғымалар мәліметтерімен және өзгермелі
сейсмикалық профилдермен салыстырылып түзетілген. Келесі құрылымдық
тұрғызулар орындалған:
каспий теңізінің солтүстік секторында (зерттеу аймағы солтүстік және
оңтүстік секторларға бөлінген) бор, юра табандарына, перм тұздары, таскөмір
карбонаттары жабынына, тұз табанына, жанартау жыныстартарының орта
визейлік және девон шөгінділеріне ұштасқан III ,V, VI және П1, П2, П3, ЖРА
(жоғары радиоактивті аймақ) қабаттары бойынша құрылымдық карта
тұрғызылған.III-V, V-VI ,V-П1, П1-П2, П2-ЖРА, П1-П3 қабаттары арасы бойынша
изохор және изопахиткарталары тұрғызылған;
каспий теңізінің онтүстік секторында палегон, бор шөгінділеріне, юра,
триас, палеозой табандарына ұштасқан I ,III ,VI ,V2 және PZ қабаттары бойын-
ша құрылымдық карта, I-III ,III-VI ,VI-P2 қабаттары бойынша изохор және изо-
пахит карталары тұрғызылған.
Бұрын белгілі болған құрылымдар дәлелденген, сондай-ақ зерттелген
дәрежелері, өлшемдері, болашағы бойынша ерекшеленетін жеке құрылымдардың
көп саны алғаш рет анықталған. Бұлар мұнайлылығы жағынан болашағы бар, тұз
асты және тұз үсті кешендеріндегі 53-ке жуық құрылым-дар, тұз асты палеозой
дөңестерінің ең ірісі – Қашаған.
Осылайша, Қашаған алаңында алғашқы іздеу ұңғымаларын бұрғылау үшін
құрылымдық негізге 1995-1996 жылдары Каспий Теңіз Консорциумы орындаған 2Д
сейсмикалық жұмысы алынды.
1.3 Кен орын тектоникасы.
Қашаған құрылымы тектоникалық тұрғыдан Каспий маңы ойпатының борттық
аймағының оңтүстік бөлігінде орналасқан (1.3.1сурет). Ол оңтүстігінде
Карпин қатпарлы белдеуімен, шығысында Урал тауларының қатпарлы белдеуімен,
ал солтүстік және батыс шекаралары Шығыс Еуропалық материгінің (Орыс
платформасы) шығыс шегімен қалыптасады.
Қашаған карбонаттық құрылымы артин саздарымен және кунгур тұздарымен
бөлінген фамен (жоғарғы девон) ярусынан баликир (орта тас көмір) ярусына
дейінгі шөгінділермен көрсетілген. Алдыңғылары осында бар көмірсутектер
кеніші үшін қақпақ қызметін атқарады. Кен орынның геологиялық үлгісі
құрлықтағы ұқсас құрылымдар, атап айтқанда - Теңіз, Қаратон, Королевская,
Тәжіғали, Пустынная құрылымдары туралы мәліметтер негізінде алынған және
құрылымның шығыс, батыс бөліктеріндегі бұрғыланған Шығыс Қашаған-1, 2 және
Батыс Қашаған-1 ұңғымаларын бұрғылаумен дәлелденген.
Крунгур тұздары шөгінділері бойынша (П1 қабатын көрсететін) Қашаған
құрылымы беті үлкен дәрежеде тегіс және иілу бұрышы 50-60 күрт құламалы
иірімді кең платформа болып табылады [5].
Құрылымның екі кең платформалық
бөлігі бар: ені 15км ермен байланысқан Шығыс және Батыс Қашаған.
Қалыптасқан тұзасты массив оңтүстік-батыстан солтүстік-шығысқа бағытталған
және оңтүстік-батыста -3800м. -4300м. тереңдіктен оңтүстік-батыс бағытта
иілген. Шекті тұйық изогипса анықталған 4950м. және Қашағанның солтүстік-
шығыс шекарасындағы ермен шектеледі, мұнда құрылым Қайраң құрылымымен
шектеседі. П1 қабатын кескіндейтін берілген изогипса бойынша құрылымның
тұйықталуы үш сейсмикалық профилдермен дәлелденген. Дөңес амплитудасы
1000м. және өлшемдері 75х75км. ШҚ-1,БҚ-1 ұңғымаларын бұрғылау мәліметтері
бойынша құрылымдар құрылысы негізінен [6,7,8] дәлелденеді.
2Д сейсмобарлау жұмыстарының нәтижесі бойынша алынған П2 қабатын
(таскөмір карбонаттарыныңжабыны) кескіндейтін құрылымдық карта ШҚ-1
ұңғымасын бұрғылау мәліметтерімен анықталған болатын. 4620м. изогипса
шегінде құрылым өлшемі 75х75км. және дөңес амплитудасы 760м.
1.3.1- сурет. Каспий маңы ойпатындағы Қашаған кен орнының орналасуы
1.4 Геологиялық құрылымы.
Қазіргі уақыттағы жұмысты құрастыру мерзіміне Қашаған кен орнында
тереңдіктері 517м,4991м,4142м ШҚ-1,БҚ-1, ШҚ-2, үш ұңғыманы бұрғылау
аяқталған. ШҚ-2 ұңғымасы туралы мәлімет өңделуде, сондықтан ұңғыманың
ашылған қимасының литолого-стратиграфиялық сипаттамасы карбонатты
платформаның ішкі бөлігінде орналасқан БҚ-1және ШҚ-1 екі іздеу
ұңғымаларының нәтижелері, [6,7,8,9] жұмыстары мәліметтері бойынша
жүргізілген.
Қашаған кен орнында ашылған шөгінді жыныстар төрттік,девон
шөгінділерінен тұрады. Стратиграфиялық бөлінуі 1.4.1 кестесінде –ШҚ-1
ұңғымасы бойынша 2000 жылдың тамызына дейінгі және БҚ-1 ұңғымасы бойынша
2001жылдың сәуіріне дейінгі зеріттелген жағдайы бойынша келтірілген .
Фамен ярусы көлеміндегі жоғарғы девондық шөгінділер органогенді-
сынықты, органогенді-детритовты және өсімдік қалдықты әктастардан жиналған.
Қиманың жоғарғы бөлігінде кристалл әктастардың үлесі артады. ШҚ-1
ұңғымасында ашылған шөгінділер қалыңдығы 328м.
Кесте 1.4.1- Стратиграфиялық бөлу.
Ұңғыма туралы ақпарат ШҚ-1 ұңғымасы, түп БҚ-1ұңғымасы, түп
5172м.ротор ал.-12.7м 4991м. ротор
ал.-15.5м
Ашылған стратиграфиялық жабын жабын
аралықтар
Жүйе Бөлім Ярус Кіші Карта
Кезең ярус бой-ша
1-ші объект табаны 4466 4470 4778 4790
2-ші объект жабыны 4482 4486 362 4790 4802 201
2-ші объект табаны 4844 4844
3-ші объект жабыны 484 4844 328
Мемлекеттік мұнай компаниясымен бірге Каспий Теңіз Консорциумі
дайындаған. Төменде атқарылған жұмыстардың көлемі және нәтижелері туралы
Таскөмір жүйесі екі бөлімнен тұрады: турней, визей және серпухов
ярустары кіретін төменгі және тек башқұрт ярусы кіретін орта бөлім.
Таскөмір жүйесінің шөгінділері органогенді-сынықты, әртүрлі дәрежеде
доломиттенген органогенді-детировты, жартылай және толық доломиттенген
әктастардан тұрады. Осы қиманың жыныстары жарықты және жеткілікті битумды
сипатта.
Орта визей жабынында НRZ қабатын сипаттайтын аргилиттермен
қабаттасатын сазды әктастардан тұрады. ҰГЗ кешені бойынша қабат гамма-
каротаждың жоғарғы мәнімен ерекшеленеді. Жоғарғы визей шөгінділерінде тағы
екі сипаттамасы бар: бірі- қабатты шельфтік фациялар, екіншісі-визейлік
мергелдік факциялар. Толық ашылған таскөмір қимасының қалыңдығы ШҚ-1
ұңғымасында 808м., жартылай ашылған БҚ-1 ұңғымасында 680м.
Перм жүйесі төменгі және жоғарғы бөлімдермен көрсетілген. Төменгіде
артин және кунгур ярустары ашылған, Артин шөгінділері сазды тақта
тастардың, әктастардың, аргилиттердің кезектесіпорналасуынан, кунгур ярусы
қабаттасатын ангидриттерден, кунгур галиттерінің саздарынан тұрады. Жоғарғы
перм қимасы алевролиттердің, құмтастардың, саздардың кезектесіп
орналасуынан тұрады.
Перм шөгінділерінің қалыңдығы 1366 метрден (ШҚ-1) 2123 метрге (БҚ-1)
дейін өзгереді, бұл тұзды құрылымның қосылуына қатысты ұңғымалардың
орналасуымен байланысты.
Жоғарғы перм шөгінділерінде үйлесімсіз жатқан мезозой шөгінділері
триас, юра және бор жастағы карбонатты, терригенді жыныстардан тұрады,
олардың қалыңдығы 2982 метрден (ШҚ-1) 1987 метрге (БҚ-1) дейін өзгереді.
Қиманың юра бөлігінде кеуектілігі жоғары құмтастар бар, өкінішке орай
бірінші ұңғымаларды бұрғылау нәтижелері бойынша мезозой жастағы
шөгінділерде мұнайгаздылық белгілері байқалмаған.
Қалыңдығы 78-202 м. палеоген және неоген шөгінділері жұмсақ
саздардың, ұсақ құмның, әктастардың, доломиттердің және гипс қабатшаларының
қабаттасуынан тұрады.
1.5 Мұнайгаздылығы
Қашаған алаңында ШҚ-1 ұңғымасымен визей шөгінділерін сынағанда
15.07.2000 жылы ОКИОК-қа мұнай кен орнының ашылғанын жариялауға мүмкүндік
берген бірінші мұнай ағысы алынды. Кейін бұл ШҚ-1 және БҚ-1 ұңғымаларында
башқұрт және визей шөгінділерінен мұнайдың өндірістік ағысы алынуымен
дәлелденді.
Осы ұңғымалар бойынша сынамалар нәтижелерін, керндерді және
геофизикалық мәліметтерді өңдеу мағлұматтары ірі таскөмір-жоғарғы девон
карбонатты массивіне жиналған тұтас мұнай кеніші бар екенін болжауға
мүмкіндік береді (1.5.1, 1.5.2, 1,5.3 суреттер). Табиғи резервуарлық түрі
бойынша кеніш-массивті, қалыңдығы 70м.артин ярусының саз қабатымен
толығатын, қалыңдығы 1000-2000м. кунгур ярусының қалың галлогенді-
терригенді қақпағы мен экран тапқан.
Кеніштің өндірістік өнімділігі депрессия 25.67МПа болғанда 598м.тәу.
Мұнай шығымы алынған, ШҚ-1 ұңғымасында 4238-4299м. (-4242.7—4303.4м.)
аралығында жоғарғы визей шөгінділерін сынау барысында анықталған. Кейін бұл
башқұрт ярусы шөгінділерінен алынған мұнай ағысымен дәлелденген. ШҚ-1
ұңғымасында 4038-4074м. (-4043.7—4079.6м.) аралықта депрессия 51.83МПа
болғанда шығым 654м.тәу., БҚ-1 ұңғымасында 4311-4428м. (-4323—4440м.)
аралықта депрессия 28.3МПа болғанда шығым 666м,тәу. құраған.
Резервуар үлгісінде су-мұнай нұсқасы (СМН) 4620м. белгісінде алынған,
ШҚ-1 және БҚ-1 ұңғымаларын геофизикалық зерттеу өте жоғарғы орынды болжауға
мүмкіндік береді. БҚ-1 ұңғымасында оның орны -4613.4м. болуы ықтимал, бірақ
СМН аймағында коллекторлардың қанығушылығының біртексіздігін ескере отырып
оның орны жоғары болуы мүмкін. БҚ-1 ұңғымасында коллекторлар қанығушылығы
-4579м. дейін бағаланады, төмен ҰГЗ кешені бойынша коллекторлар
қанығушылығы біртекті емес, өте жоғары мұнайға қаныққан коллекторлар бар,
бірақ олар қалдық деп бағаланады. БҚ-1 ұңғымасын 4567м. (-4579м.)
тереңдіктен төмен бұрғылағанда ертіндідегі газдың концентрациясының азауы
қабаттың қанығу сипаттамасының өзгеруін дәлелдейді.Дәл осы тереңдікте
ультракүлгін сәулелендірумен суретке түсіруде көмірсутекке қаныққан
жыныстарға тән түстің флюоресценцияның жоқ болуына дейін күрт өзгереді.
СМН үлгісі үшін шартты қабылданған тереңдіктен (-4620м.) төмен
коллекторлардың қанығу сипаттамасы БҚ-1 ұңғымасында тексерілген, бұл үшін
МДТ көмегімен 4616м. (-4628.5м.) тереңдіктен қабат флюидінің 6 сынамасы
өңделген. Осы сынамалардың кешенді талдамы меншікті салмағы 1.085гсм.
Қабат суының бар екендігін анықтады. Осылайша, осы нәтижелер негізінде СМН
кеніш үшін -4611м. (шығыс аймақ), -4579м. (батыс аймақ) тереңдіктерде
жатыр. Мұнымен қатар БҚ-1 ұғңымасынан алынған нәтижелерді ескере отырып, ШҚ-
1 ұңғымасындағы қысымның өзгеруі туралы мәліметтерді қайтадан талдау Шығыс
Қашаған аймағы үшін СМН орнын өте жоғары болжам жасауға және оны барлық
кеніш үшін бірдей -4579м. тереңдікте деп қабылдауға мүмкіндік береді. Бірақ
дәл осындай болжамдарды болашақта да дәлелдеу керек.
Қабат резервуарының үлгісі Теңіз карбонаттық құрылысына, 2Д [5]
сейсмикалық мәліметтеріне, БҚ-1, ШҚ-1 бұрғылау мәліметтерін ұқсас
негіздеген. Қашаған құрылымы ауданы бойынша платформалық, борттық және
бауырайлық бөліктерге, қимасы бойынша - үш объектіге бөлінген. 1-ші
объектіге башқұрт, серпухов және жоғарғы визей жастағы шөгінділер кіреді. 2-
ші объекті алдыңғысынан 14-16м. сазды тақта тастармен бөлінген және оған
орта-томен визей, турней шөгінділері кіреді. 3-ші объекті жоғарғы девон
шөгінділерімен байланысқан. Барлық ашылған карбонаттық құрылыс ауданы және
қимасы бойынша өте біртексіз болады деп болжануда, бұл бұрғыланған
ұңғымалармен дәлелденген. Егер 1 және 2 объектілер арасындағы сазды бөлім
(тақта тас HRZ) ауданы және қимасы бойынша берік болса, онда қалған тығыз,
өткізбейтін қабатшалар үзік-үзік болады. Коллекторлардың таралуының күрделі
сипаттамасы және қабатшалар тығыздығының берік еместігі резервуардың
әртүрлі бөліктерінің бірігуіне және олардың тұтас кеніш массивіне айналуына
мүмкіндік жасайды. 1-ші объекті коллекторларының беріктігі жоғары, олардың
үлесі 2 және 3 объектілерге қарағанда көп. (1.4.1 кесте) Қалыңдығы 430-
467м. 1-ші объектінің геологиялық үлгісінде өткізгіштігі төмен қабаттармен
бөлінген үш бөлім [10] бар, олардың шегінде 14 қабат анықталған; Қалыңдығы
362м. 2-ші объект бойынша (ШҚ-1 ұңғымасы мәліметтері) 10 қабат анықталған;
3-ші объектінің ашылған қалыңдығы 328м., объектінің жабынындағы кеуектілігі
төмен қабаттарды және оның табанындағы бірнеше жұқа коллектор аралықтарын
қоспағанда бұлар негізінен тығыз жыныстар. Кеуектілігі төмен, үзік-үзік,
өндірістік бағасы және өнімділігі аз зерттелген көрші кен орындарда
анықталған мұнай кеніштеріндегі коллекторлардың қиманың осы бөлігіндегі аз
үлесі (НэфНоб=0.32) қазіргі уақытта өндірістік мәні бар көмірсутегі
кенішінің бар екендігіне нақты болжам жасауға және Қашаған кен орнында
әрбір қабат бойынша сенімді үлгі жасауға мүмкіндік бермейді. Бірақ, қиманың
девон бөлігіндегі көмірсутек кеніші бар екендігі жоққа шығарылмайды. 1 және
2 объектілер үлгілеріне қойылған коллекторлардың жалпы қалыңдығы
бұрғыланған ұңғымалар мәліметтерімен сай келеді, Осылай 1-ші объект бойынша
коллектор үлгісінде НэфНоб тең 0.796, 2-ші объектте - 0.400; ШҚ-1
ұңғымасында нақты түрде коллектор кеуектілігі 3% болғанда бұл қатынас
-0.703 және 0.385 (1.4. кесте).
Мезозой кешені терригенді жыныстардан тұрады. Оның шеңберінде
бұрғыланған алғашқы ұңғымаларды ГЗ мәліметтері бойынша өнімді қабаттар
табылмаған. Қиманың юра бөлігінде кеуектілігі жақсы коллекторларда
кеуектілік коэффициенті 0.10-0.18 аралығында өзгереді, бұл оны шламдарды
және бұрғылау қалдықтарын көметін резервуар ретінде қарастыруға мүмкіндік
береді.
1.6 Флюидтердің физико-химиялық қасиеттері.
1.6.1 Қабат мұнайының қасиеті.
ШҚ-1 ұңғымасын сынау үрдісінде қабат мұнайының сипаттамасын
анықтау мақсатымен мұнайдың түптік және сағалық сынамалары алынған.
Шөгінділері башқұрт ярусына жататын 4038-4074м. тереңдік аралығын сынауда
МДТ әдісімен мұнайдың алты түптік сынамасы алынған, олардың үшеуі бойынша
РVТ-зерттеуі орындалған және төрт сынама ұңғыма сағасынан алынған. Сағалық
сынамаларды алу барысында ұңғыма басындағы қысым қанығу қысымынан (Рқ)
артық болу шарты сақталған, біртекті қабат флюидінің нақты сынамасын алуға
және оларды қабат мұнайының сипаттамасына қолдануға мүмкіндік береді.
Шөгінділері төменгі визей ярусына жататын 4238-4299м. тереңдік
аралығын сынау барысында жеті түптік және екі сағалық сынама алынған. Жалпы
алғанда ШҚ-1 ұңғымасы бойынша қабат мұнайының башқұрт ярусы шөгінділерінен
жеті сынамасы және төменгі визей шөгінділерінен тоғыз сынамасы алынған.PVT-
зерттеулері қабат мұнайының негізгі қасиеттерін, газдың, газсыздандырылған
және қабат мұнайының компоненттік құрамын анықтау үшін жүргізілген [12-18].
Сынамалар бойынша қабат мұнайын дифференциалды газсыздандыру тәжірибесі
және екі сатылы айырғышты тәжірибелік үлгілеу орындалған [14,16,17]. 1.6.1
кестесінде башқұрт және төменгі визей ярусы сынамаларын зерттеу бойынша
қабат мұнайының негізгі параметрлерінің өзгеру диапазоны және жекеше
башқұрт ярусының РТ-15006 және Luid Analysis Ctnter (Expro) зертханасында
алынған төменгі визей ярусының РТ-15003 сынамалары бойынша мұнай
қасиеттері келтірілген. Осы сынамалар бойынша зерттеулер нәтижелері өзара
жақсы сәйкес келеді, олар нақты және қабат мұнайын анағұрлым толық
сипаттайды деп танылған. Кестеде көрініп тұрғандай екі ярус бойынша мұнай
параметрлері өзара жақын және Қашаған кен орнының мұнайын құрамында газ
мөлшері жоғары толық қанықпаған, жеңіл және тұтқырлығы аз екендігін
сипаттайды.
Қашаған кен орнын игеру үрдісін үлгілеу барысында Теңіз кен орнының
флюидтерінің параметрлері қолданылған [10]. 1.5.1 кестесінде көрініп
тұрғандай олар ШҚ-1 ұңғымасында алынғандарға жақын. Бұл Теңіз мұнайының
параметрлерін қолдану игеру үрдісін үлгілеуде үлкен қателіктер тудырмайды
деп есептеуге мүмкіндік береді. Болашақта, БҚ-1 ұңғымасынан алынған
сынамалар бойынша қазіргі уақытта жүргізіліп жатқан зерттеулер нәтижесінде
және де басқа барлама ұңғымалар бойынша мұнай қасиеттері анықталып, оларға
сәйкесті флюид үлгісі түзетіледі деп жоспарлануда.
Қабат мұнайының сығылу коэффициентінің қабаттың термобарилік
жағдайынан тәуелділігі табиғи режимде кен орынды игеру үрдісін үлгілеуде
жеңіл мұнайдың аса маңызды сипаттамасының бірі болып табылады. Осыған
байланысты башқұрт ярусы мұнайының екі сынамасы және төменгі визей ярусының
үш сынамасы бойынша қабат мұнайының сығылу коэффициентінің қысымнан
тәуелділігін анықтауға тәжірибе жасалған. Олар жалпыланған түрде суретте
көрсетілген.
Кесте 1.6.1- Қабат мұнайының қасиеті.
Параметрлер Шығыс Қашаған -1 ұңғымасы Теңіз
кен
орны
мұнайы
Башқұрт ярусы Төменгі визей
РТ-15006 сынама РТ-15003 сынама
аралығы аралығы
сынама бойынша өзгеру
Қабат қысымы, МПа 76.3 76.3 77.3 77.3 77.98
Қабат темп. , оС 95-103 96 98-99.598 111
Қанығу қысымы, МПа 24.129.3 27.7 27.8-2828.4 24.8
.72
Газ мөлшері, мм3’ 438-580 575 527-643585
Газ мөлшері, мм3“ 619 640 49.4
Екі сатылы айырғыштың газ 416 411
факторы,м3 Р=26 МПа Т=240С
Р=0.1013 МПа, Т=15.60С 65 77
Қосынды 481 488
Рқаб. қысымында көлемдік 2.144-2.252.6** 2.61**2.18**
коэффициент *
Рқан. қысымында қөлемдік 2.791-2.842.96**2.682-23.04**2 .776*
коэффициент 6 * .813* *
Кесте 1.6.1 - Жалғасы
Екі сатылы айырғыштың 2.45 2.484
көлемдік коэффициенті
Рқаб. болғанда қабат 595.5-62612 613-618618
мұнайының тығыздығы, кгм3 7.7
15оС-та газсыздандырылған мұнай 815-825 788.4*813-824797.9*797**
тығыздығы,кгм3 ** * **
Рқаб. қысымда қабат мұнайы 0.301 0.301 0.208-00.256 0.33
тұтқырлығы,мПас .256
Рқан. қысымда қабат мұнайы 0.2 0.2 0.205 0.205 0.18
тұтқырлығы,мПас
Рқаб. қысымда мұнайдың сығылу 11.7 11.7 14.5-1816.5
коэффициенті .5
Бөлінген газдың салыстырма-лы 0.871-0.0.935 0.908-00.939
тығыздығы, кгм3 962 .945
Қабат мұнайын дифференциалды газсыздандыру тәжірибелері башқұрт ярусы
мұнайының бір сынамасымен және төмен визей ярусы мұнайының екі сынамасымен
орындалған.
Жоғарыда айтылғандай қабат мұнайының сынамасы бойынша қабат суының екі
сатылы айырғышына үш тест жасалған. Айыру шарты бірінші сатыдағы қысым
бойынша ажыратылады (ол 0.6, 1.6 және 2.6 МПа деп қабылданған), температура
бірінші сатыда үш тесте де бірдей –24оС деп алынған, айырудың екінші
сатысының шарты барлық тесте стандарт (Р=0.1013MПa, T=15.6оC) мәндер
алынған. 1.5.1 кестеде РТ-15006 және РТ-15003 сынамалары бойынша алынған
осындай тестердің біреуінің негізгі нәтижелері келтірілген. Олар
кәсіпшілік газ факторын бағалау үшін жүргізілген. Зертханаларда айыру
тестері айырудың тиімді жағдайын анықтау, сондай-ақ PVT үрдісін жасауға
қажетті ақпарат алу үшін жүргізілген. Әрбір сатыда бөлінген сұйық және газ
факторларының көлемдік және компоненттік құрамы туралы мағлұматтар EOS
флюидтік үлгісін жасау үшін қолданылады, бұл кейін айырудың тиімді жүйесін
таңдау сұрақтарын шешуге қолданылуы мүмкін. Айырудың тиімді жағдайы
булануда аз мұнай шығымына және ең төмен газ факторына қол жеткізуді
қарастырады.
1.6.2 Мұнай мен газдың компоненттік құрамы.
БҚ-1 ұңғымасын сынау үрдісінде, VT зерттеуін жүргізу барысында қабат
мұнайын бір рет газсыздандыру кезінде бөлінген газдың, газсызданған және
қабат мұнайының компоненттік құрамы анықталған. Қабат мұнайын бір рет
газсыздандыру кезінде тәжірибелер башқұрт ярусының жеті сынамасы және
төменгі визей ярусының тоғыз сынамасы бойынша жасалған. МДТ тәсілімен
алынған қабат флюидінің сынамасында басқа сынамалармен салыстырғанда екі
есе аз күкіртсутек мөлшері болған.
Күкіртсутек мөлшерінің аз болу себебі осы сынамалардың сазды
сүзгілермен ластануы және күкіртсутектің сүзгілерге жұтылуы болуы мүмкін.
Басқа сынамалар бойынша қабат флюидіндегі күкіртсутек мөлшері, башқұрт
ярусында 15.8-18.48 % , төменгі визей ярусында 13.9-18.80%. 4.5.2
кестесінде барлық зерттелген сынамалар бойынша қабат мұнайының және бір рет
газсыздандыру газының орташа компоненттік құрамы келтірілген (МДТ тәсілімен
алынған сынамаларды қоспағанда). Салыстыру үшін кестеде үлгілеуде [10]
қолданылған. Теңіз кен орны қабат мұнайының құрамы келтірілген. Көрініп
тұрғандай Қашаған және Теңіз мұнайларының құрамдары өзара жақын, үлгілеуде
флюид сипаттамасы үшін қабылданған компоненттердің көп бөлігі, БҚ-1
ұңғымасынан алынған Қашағанның зерттелген сынамаларының өзгеру аймағында.
Төменгі визей ярусының мұнайынан бөлінген газдағы микрокомпоненттер
Petrotech фирмасымен қабат сынағышпен зерттеу барысында тура алаңда
анықталған. Сынамалар қалыптасқан режимде тесттік айырғыштан алынған және
газда радонның-222, меркаптанның ,сынаптың бар-жоқтығы зерттелген.
Зерттелген газдағы меркаптанның мөлшері 0.05млм, сынаптың мөлшері 0.31-
0.58мгм3, радонның-222 максималды меншікті радиоактивтілігі 286Бкм3.
Кесте 1.7.1 - Қабат мұнайының және бір рет газсыздандыру газының
компоненттік құрамы.
Компонент Шығыс Қашаған-1 ұңғымасы
Мұнай газы
Башқұрт ярусы Төменгі визей ярусы
өзгеру аралығы орташа өзгеру аралығыОрташа
H2S 19.449-22.035 21.343 16.641-22.151 19.657
CO2 4.606-4.659 4.635 0.660-1.422 1.018
N2 0.978-2.013 1.242 4.518-4.900 4.719
C1 53.020-53.622 53.383 52.840-58.190 54.525
C2 8.228-8.283 8.255 8.220-9.150 8.467
C3 4.580-4.755 4.636 4.632-5.690 5.005
i-C4 0.957-1.184 1.022 0.950-1.080 1.009
n-C4 2.168-2.356 2.245 2.200-2.549 2.309
i-C5 0.839-1.016 0.913 0.867-1.124 0.936
nC6 0.792-0.984 0.875 0.810-1.120 0.887
C6
C7
C9
C9
C 10+
C6+ 1.088-2.114 1.451 0.900-2.843 1.468
Теңіз кен орны Қабат мұнайы
мұнайы
Кесте 1.7.1 - Жалғасы.
16.060 15.791-18.480 17.762 13.960-18.798 16.647
2.830 3.749-3.898 3.854 3.770-4.220 3.988
0.800 0.819-1.634 1.027 0.550-1.201 0.862
42.290 43.266-44.854 44.398 44.642-48.270 46.063
8.400 6.704-6.970 6.895 6.830-7.690 7.171
4.65 3.933-3.965 3.954 3.977-4.770 4.285
1.05 0.864-1.022 0.908 0.818-0.940 0.894
2.47 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Берілген дипломдық жобада Қашаған кен орнындағы жасанды аралда мұнай
мен газды болашақта игерудің фонтандық тәсілді газлифтілі тәсілге көшіріп
жабдықтарын таңдау мәселелері қарастырылады.
Дипломдық жоба мынадай 6 бөлімнен тұрады:
Жобаның геологиялық бөлімінде кен орынның стратиграфиясы, тектоникасы,
мұнайлылығы туралы баяндалады.
Техникалық бөлімінде жасанды арал үрдісі нақты айтылып жазылған.
Технологиялық бөлімінде мұнай мен газды газлифтілі тәсілмен игеру үшін
газлифт жабдықтарын таңдау есебі шығарылған.
Экономикалық бөлімде инвеститциялық жобаның табыстылығы есептелген.
Еңбекті қорғау бөлімінде апаттық жағдайларда қызметкерлерді қорғау
туралы егжей-тегжейлі айтылған.
Қоршаған ортаны қорғау бөлімінде Каспий теңізінің Қазақстанға тиісті
секторындағы жұмыс аймағында су және ауа бассейнін қорғау туралы шаралар
келтірілген.
АННОТАЦИЯ
В данном дипломном проекте рассматриваются перевод с фонтанного
способа эксплуатации на газлифтный и подбор оборудование на насыпном
острове месторождении Кашаган.
Данный дипломный проект состоит из 6 разделов:
В геологической части проекта изложены, стратиграфия, тектоника,
нефтегазоность месторождения.
В технической части подробно описаны процессы строительства насыпного
острова.
В технологической части приведен расчет подбора газлифтной установки
при газлифтном эксплуатации нефти и газа.
В экономической части рассчитан анализ доходности инвестиционного
проекта.
В разделе охраны труда подробно указывается о защите персонала в
аварийной ситуацию.
Раздел охрана окружающей среды содержат мероприятия по охране
водного и воздушного бассейна в районе работ Казахстанского сектора
Каспийского моря.
МАЗМҰНЫ
КIРIСПЕ 4
1. Геологиялық бӨлім 6
1.1 Жалпы мағлұматтар 6
1.2 Геологиялық зерттелгендігі туралы мағлұматтар. 10
1.2.1 Орындалған жұмыстар көлемі және олардың нәтижелері. 10
1.3 Кен орын тектоникасы. 13
1.4 Геологиялық құрылымы. 14
1.5 Мұнайгаздылығы 17
1.6 Флюидтердің физико-химиялық қасиеттері. 19
1.6.1 Қабат мұнайының қасиеті. 19
1.6.2 Мұнай мен газдың компоненттік құрамы. 21
1.6.3 Газсыздандырылған мұнайдың физико-химиялық қасиеті. 23
2 ТЕХНИКАЛЫҚ БӨЛІМ 25
2.1 Сұңқар бұрғылау қондырғысының сипаттамасы 25
2.1.1 Бұрғылау қондырғысының ерекше тарихы 25
2.1.2 Баржаның топталуы 26
2.1.3 Каспий теңізінің солтүстік аймағы үшін баржаны жаңғырту 26
2.1.4 Жобалау белгілері 27
2.1.5 Баржаның тұрақтылығы 28
2.1.6 Бұрғылау қондырғысының жалпы сипаттамасы 28
2.1.7 Баржа жабдықтары және операциялары 31
2.1.8 Бұрғылау қондырғысының жабдықтары және жүйелері 35
2.1.9 Бұрғылау қондырғысының коммуналдық жүйелері. 41
2.2. Суасты бермдері және жасанды аралдар 49
2.2.1 Бағалау бермалары және аралдар 49
2.2.2 Жалпы негіздер және талаптар 50
2.2.3 Бермаларға қойылатын функционалдық талаптар 53
2.2.4 Кен орынды бағалау жұмыстарын жүргізуге арналған аралдарға
қойылатын функционалдық талаптар 54
2.2.5 Аралдармен бермаларды жобалау критерийлері 56
2.2.6 Берма үшін жүктеме жағдайы 58
2.2.7 Берма құрамы 59
2.2.7.1 Жиналған блоктардан жасалған конструкция 59
2.2.8 Бермада “Сұңқар” тұрақтылығы 60
2.2.9 Мониторинг және бермаға қызмет көрсету 62
3 технологиялық бӨлім 63
3.1 Газлифт әдісіне теориялық кіріспе 63
3.1.1 Газлифтілі тәсілмен игерудің принциптері 66
3.1.2 Газлифт клапандары 68
3.2 Газлифт тәсілінің жұмыс істеу үрдісі 68
3.2.1 Сұйықтықты бөлу үшін газлифт тәсілінің сипаттамасы 70
3.3 Ұңғыларды газлифттілі тәсілмен пайдалануға аудару 73
3.4 Қашаған кен орнында газлифттілі әдісін пайдалану 75
3.5 Үздіксіз газлифтілі қондырғының есебі 77
4. Экономикалық бӨлім 80
4.1. Жиынтық табыс 81
4.2 Жер қойнауын пайдаланушыларға салынатын салық 82
4.3 Салық салынатын табыс 84
4.4 Салық төленгеннен кейін қалған табыс 84
4.5 Дивидендтерге салынатын салық 85
4.6 Таза табыс 85
4.7 Үстеме табысқа салық 85
4.8 Пайданың ішкі нормасы 86
4.9 Үстеме пайдаға салынатын салық 88
4.10 Үстеме пайдаға салынатын салық сомасы 89
4.11 Кәсіпорынның таза қалдық пайдасын анықтау 90
4.12 Жылдық өндіру көлемі 90
4.13 Өнім бірлігінің өзіндік құны 90
4.14 Өнім бірлігіне келетін пайда 91
4.15 Таза табысты есепке алғандағы пайда 92
4.16 Пайдалылық 92
4.17 Инвестицияның өтелу мерзімі 93
4.18 Күрделі қаржылардың экономикалық тиімділігі 94
4.19 Өнім өндірудің қию нүктесі 94
4.20 Шартты - тұрақты шығындар 94
4.21 Шартты-өзгермелі шығындар 94
4.22 Залалсыздық нүктесін алгебралық жолмен есептеу тәсілі 95
5. Еңбекті қорғау 95
5.1 Газлифттілік ұңғыларды пайдаланудағы қауіпті және зиянды өндірістік
факторларды талдау және жалпы мағұлматтар 95
5.2. Еңбекті қорғау және техника қауіпсіздігі бойынша шешімдер 97
5.2.1 Газлифтілік ұңғылардың қауіпсіздіктің жалпы шаралары 100
5.2.2 Қауіпсіздік техникасы 102
5.3. Апаттық байланыс 108
5.3.1 Навигациялық құралдар және белгі беру оттары 108
6 ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ 113
6.1 Атмосфераны, гидросфераны және литосфераны (топырақ, жер қойнауы)
ластайтын көздер ретінде технологиялық үрдістерді талдау 113
6.1.1. Атмосфераны ластау көздері 114
6.1.2. Гидросфераны ластау көздері 115
6.1.3. Литосфераны ластау көздері 119
6.1.4. Апаттар 119
6.2 Ұйымдастырушылық шаралар 120
6.3.Биосфера компоненттерін қорғау бойынша инженерлік-техникалық шаралар
120
6.3.1 Атмосфералық ауаны қорғау 121
6.3.2 Литосфераны (топырақты, жер қойнауын) қорғау 121
6.3.3 Гидросфераны қорғау 122
6.3.4 Жануарлар әлемін қорғау 122
6.3.5 Теңізге мұнай көмірсутектері төгілуінің алдын алу 123
6.3.6 Қалдықтарды басқару жоспары 124
ҚОРЫТЫНДЫ 129
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 132
КIРIСПЕ
Қазақстан Республикасының мұнай өнеркәсiбi елiмiз экономикасында басты
орындардың бiрiн алады. Мұнай өндiрудiң жоғарылауы ауыр және жеңiл
өнеркәсiптердiң, ауыл шаруашылығы, транспорттың дамуын жеңiлдетедi.
Қазақстан Республикасында мұнай-газ және газоконденсат кен орындары
батыс Қазақстанда орналасқан. Күннен-күнге солардың өнiмдiлiгiн
жоғарылатып, оларға жаңа техникамен технология әдiстерiн қолдану керек.
Белгiлi ашылған мұнай кен орындары көбiне Каспий маңы ойпатында орналасқан.
Жаңа кен орындарын игерумен бiрге басқа өңделiп жатқан кен орындардан
мұнай өндiрудi жалғастыра беру керек. Осыған өңделiп жатқан Қашаған кен
орны жатады. Осыған байланысты өңдеу процессiн дәлдендiру мен уақытылы
таңдау таласты сұрақ тудырады.
Өзінің ғасырлық даму кезеңінде Қазақстан Республикасы мұнайымен
зерттелген қорының көлемі бойынша отызыншы орынды, газ және конденсаттанан
бесінші, мұнай өндіру деңгейі бойынша дүние жүзінде жиырма сегізінші
орынды алатын дүние жүзінің ірі мұнай өндіретін елінің біріне айналды.
Қазақстан ТМД елдері ішінде зерттелген мұнай қоры және мұнай өндіру деңгейі
бойынша берік екінші орынға, ал конденсатпен газ қоры бойынша төртінші
орынға ие.
Қазақстан Республикасы қорлардың ірі шикізат базасына ие ғана емес
сонымен қатар айтарлықтай көп болжанған ресурстарға да ие.
Республиканың болжанған мұнайының алынатын қоры құрлықта 7,8
млрд.тоннаға бағаланады, мұнда олардың 23 Батыс Қазақстанда шоғырланған.
Республиканың болжанған газ қоры 7,1 трлн. метр кубке бағаланады.
Мұнай мен газдың үлкен перспективасын Каспий теңізінің Қазақстанға
тиісті секторы қойнауымен байланыстыруда. Каспий теңізінің солтүстік-шығыс
секторында Шығыс Қашаған құрылымында барлама ұңғымалар бұрғылау нәтижесінде
мұнай мен газдың өндір-стік қоры анықталған.
Қашаған кен орны 2000 жылы ашылған, ол Каспий теңізінің солтүстік-
шығыс бөлігінің шельфтік зонасында орналасқан.
Қашаған кен орны Қазақстанда мұнай өндіру тәжірибесінде, Каспий
шельфінде игеріле бастаған алғашқы кен орын болып табылады. Өнімді
қабаттары 4500 метрде орналасқан, көмірсутектер қоры бағдар бойынша
7млрд.тонна мұнайды құрайды, қабат флюидінде қышқылды компоненттердің
(күкіртсутек, көмірқышқыл газы) мөлшері айтарлықтай. Осы берілген
факторлар жабдықтарды және әртүрлі кәсіпшілік арналудағы құбырларды
дайындайтын материалдарға қойылатын жоғары талаптарды, ұңғыма сағасын
жабдықтау және жабдықтардың барлық жүйесінің саңылаусыздығының қамтамасыз
етілуін бақылау және реттеудің сенімді жүйесін қолдануды анықтайды.
Солтүстік Каспийдің Қашаған кен орнын игеру мен пайдалануда қиындықтар
туғызатын белгілі бір ерекшеліктері бар, ол теңіз деңгейінің өзгеруімен,
теңіз дауылдарымен, қысқы мерзімде мұздық жабынының болуымен, сондай-ақ
халықаралық маңызы бар био ресурстарға ие жоғарғы экологиялық
сезімталдығымен ерекшеленетін тайыз сулы аймағында орналасқан.
Жасанды аралдарды – бермдерді қолданумен жұмысын жүргізетін Қашаған
кен орынындағы Сұңқар баржасы осы талаптарға сай мұнаймен газды
фонтандық тәсілмен игеруде. Болашақта уақыт өте келе игерудің фонтандық
тәсілі тоқтап газлифтілі тәсілге көшеді. Осыған сай газлифтілі тәсілдің
технологиялық жабдығын дұрыс таңдау кен орынынның экономикасына жақсы әсер
етеді Газлифтілі. технологияны енгізу қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз
ететін талаптарға сай болуы керек. Ұсынып отырған дипломдық жоба осы
мәселелерді шешуге арналған.
1. Геологиялық бӨлім
1.1 Жалпы мағлұматтар
Қашаған кен орыны Каспий теңізінің солтүстік-шығыс бөлігінің
шельфтік аймағында орналасқан,ол әкімшілік жағынан Атырау облысына
қарайды.Кен орынның солтүстік-шығыс шекарасы Аты-рау қаласынан 75км
қашықтықта орналасқан. Аджип ККО іс-әрекеті аймағына Қашаған кен орны
орналасқан акватория бөлігі ғана емес, сондай-ақ Атырау, Маңғыстау
облыстарының теңіз жағалаулары да кіреді. Осы аймақтың әкімшілік
орталықтары Атырау және Ақтау қалалары болып табылады. Осы аймақтардың
теңіз жағалауларына адамдардың қоныстануы біркелкі емес, жағалаудың өзін
мезгіл-мезгіл су басуымен байланыстың жоқтығынан аз қонысталған, бірақ
жағалаудың адамдар қоныстанған аймағында халықтың тығыздығы (квадрат
километрге 6 адамнан) обылыс бойынша қоныстануға (квадрат километрге 3-3,9
адамнан) қарағанда жоғары.
Балық шаруашылығы дамыған Урал дельтасы ауданында ауыл халқының
қоныстану тығыздығы тырмалы жоғары. Сондай-ақ мұнай-газ өндіру
региондарындада халықтың қоныстану тығыздығы анағұрлым жоғары.
Өндірістік іс-әрекеттің барысында жер қойнауын пайдаланушыға
қиыншылық тудыратын Солтүстік Каспийдің белгілі бір ерекшеліктері бар.
Негізгі ерекшеліктері мынадай:
тайыз сулы (0-10м);
түсінілуі қиын теңіз деңгейінің ұзақ уақыт өзгеруі;
қыс мезгілінде мұз жабынының қалыптасуы, теңіз конструкциясының
айналасында мұздардың қозғалысы;
температураның мезгіл аралық өзгергіштігінің жоғарылығы;
биологиялық өнімділігі жоғары аймақтардың , әсіресе Орал және Жайық
дельтасында , солтүстік жағалаудағы су өсімдіктерінде және кең байтақ
жағалаулық тайыз суларда болуы;
бағалы қызыл балық түрлерін қоса, әр түрлі балық түрлері жүретін,
көбейетін және қоныс аударатын басты аймақтардың болуы;
ұя салу мерзімінде, көктемгі-жазғы мерзімде немесе осы аудан бойынша
көктемде және күзде қоныс аударғанда жағалау аймақтарын пайдаланатын
халықаралық маңызы зор су құстарының көп санының болуы;
берілген аймақта күзден көктемге дейін тіршілік ететін және қыста мұз
үстінде көбейетін Каспий итбалықтарының популяциясының үлкен
бөлігінің болуы;
Солтүстік Каспий жоғарғы экологиялық сезімтал аймақ болып
табылады. Мұнда жағалаулық аймақта тіршілік ететін халықаралық маңызы бар
құстарды, балықтарды және қысқы мерзімде Каспий итбалықтарының жоғарғы
популяциясын қосқанда маңызды биоресурстар бар. 1974 жылы ҚазақССР
министрлер кабинеті Каспий теңізінің солтүстік аймағын табиғаты қорғалатын
аймақ деп белгіледі, бірақ бұл 1991 жылы зерттеуге мүмкүндік беретін
жарлықпен өзгертілді.
Екі айқын көрінетін жыл мерзімі бар. Жазғы мерзім (мамыр-қазан)
жоғарғы температурамен сипатталады, қысқы (қараша-сәуір) мерзім төмен
температурамен және жағалауға жақын тұтас мұз жабынымен, Шығыс Қашағанда
тұтас мұз жабынының үздік-үздік болуымен, сондай-ақ мұздар қозғалысымен
сипатталады. Объектіде орташа күндізгі температура амплитудасы +30, -30оС
аралығында. Экстремалды тұрақсыз температура диапазоны +40, -40оС
аралығында. Көктемде теңіз температурасының ең төменгі мәні орташа алғанда
наурызда -0,8оС, ал ең жоғарғы мәні орташа алғанда 24,7оС, бұл қыркүйекте
байқалады. Теңіз бетінің салқындауы тамыздың аяғында, қыркүйектің басында
басталады. Қысқы мұз жабыны әдетте қарашадан наурызға дейін сақталады.
Желдің орташа жылдық жылдамдығы 5-6мс. Қаңтардан сәуірге дейін желдің
ең жоғарғы жылдамдығы байқалады. Тарихи мәліметтер бойынша жел жылдамдығы
15мс –тан асып кететін жылына орташа алғанда 30-40 күн бар. Әдеби
мәліметтерге сәйкесті ең күшті борандарда солтүстік жел жылдамдығы 40мс.
Каспийдің солтүстік-шығысының бұлттылығы да айқын көрінетін мерзімдік
өзгергіштігі бар:
орташа алғанда қыста жағалаудағы бұлттылық ашық теңіз үстіндегі
бұлттылықтан төмен;
көктемде теңіз үстіндегі бұлттылықтың орташа балы жағалау үстіндегіден
төмен;
жазда жағалау үстіндегі бұлттылықтың орташа балы теңіз үстіндегіден
төмен;
Солтүстік Каспийдің шығыс жағалауы Каспий теңізінің басқа регионына
қарағанда құрғақ, себебі регионда жауын-шашынның көп түсуін қамтамасыз
ететін, Атлант мұхитының ылғалды ауа массасы әлсіз келеді. Соңғы 50 жылда
жауын-шашынның орташа жылдық түсу нормасы 210 мм құрады. Жауын-шашынның
түсу ұзақтығы қысқы айларда жауын-шашынның жалпы саны минималды болғанда
жоғары, ал қардың жаууы, мысалы боран болғанда максимумға жетеді.Жазда
жаңбырлар қысқа мерзімді, бірақ күшті. Теңіздің солтүстік-шығысында судың
салқын бетіне континенттен анағұрлым жылы ауа ағысының келуі себебінен
наурызбен сәуірде тұман түсуі анағұрлым жиі болады.Тұмандардың болуының
орташа ұзақтығы 7-8 сатыны құрайды.
Іс әрекет ету аймағы теңіз түбі жазық және иілген баурайлардан тұрады.
Солтүстік-шығыс Каспийдің балық жерінде су тереңдігі тайыз және тұрақсыз.
Солтүстік-шығыс Каспийдің 80%-ң тереңдігі 5 метрге жетпейді. Батыс Қашаған
учаскісінде тереңдік 7-8 метрді, ал шығыс Қашаған учаскесінде 3,6-4,8
метрді құрайды.Теңіздің орташа деңгейінің айтарлықтай ұзақ уақыт тербелісі
байқалады. Каспий теңізінің деңгеиі 1975 жылдан 1977 жылға дейін 3 метрге
түскен, бірақ 1977-1994 жылдар аралығында 2,4 метрге көтерілген. Орташа
жылдық деңгейі 1995-1996 жылдары 0,2 метрге қысқарған, бірақ 1997-1999
жылдары аралығында тұрақты болып қалған.
Сондай-ақ судың орташа мерзімдік деңгейі де өзгереді. Жазда орташа
алғанда су деңгейі теңіздің орта жылдық деңгейінен 0,2 метрге жоғары, қыста
0,1 метрге төмен және су мұз жамылып жатады. Астрономиялық судың көтерілуі
тәжірибеде болмайды. Желдің әсерінен әдетте 0,5тәуліктен бірнеше тәулікке
дейін болатын су деңгейінің өзгеруі орын алады. Шығыс Қашағанда 0,3-0,4
метр шегінде болатын судың түсуімен көтерілуі жылына бірнеше рет болады.
Толқын биіктігі жел аумағынан, су тереңдігінен, теңіз деңгейінің рельефінен
тікелей тәуелді болады. Шығыс Қашағанда ең үлкен толқын биіктігі 1-2 метрге
дейін бағаланады, ал Батыс Қашағанда су тереңдігінің артуымен толқынның ең
үлкен биіктігі 2 метрден 3 метрге жетеді.
Қысқы мерзімде, желтоқсаннан наурызға дейін Каспий теңізінің солтүстік
бөлігі мұз жамылып жатады. Қозғалатын мұздардың бөліктерінің қалыңдығы
жолда кездесетін кедергілерге түсіретін ең үлкен жүктемені анықтайды. Мұз
қалыңдығы (әсіресе қыста) 0,5 метрге жетуі мүмкүн және мұз қабаттары жел
әсерінен болатын қозғалыстан қалыңдығы үлкен мұздардың қалыптасуы мүмкін.
Мұз жабынының болуы толқын көтерілуін болдырмайды. Бірақ жылылау қыс
мерзімінде мұзды теңіз дауылдары болуы мүмкін. Осындай дауылдар жағалау
литологиясын бұзатын әсер тигізуі мүмкін.
Каспий теңізінің солтүстігінде, Қазақстан Республикасында Атырау,
Ақтау, Баутино қалаларында порттар бар. Әрбір порттың ерекшеліктеріне
байланысты Баутино портының көп артықшылығы бар:
жылдың он екі айында мұз болмайды, салыстырмалы түрде жұмыс учаскесіне
жақын жерде орналасқан, табиғи гаваньмен жақсы қорғалған;
тереңдігі жабдықтаушы кемелердің және қосымша теңіз транспортының
жүріп өтуіне жеткілікті;
- қысқы мерзімнен басқа уақытта Еуропа елдерінен, Жайықтан келетін
кемелер үшін тікелей байланыс бар;
жұмыс күшінің тепе-тең нарқы бар;
Ақтаудан құрлық бойынша қосымша қамтамасыз ету мүмкіндігі, сондай-ақ
қысқы уақытта Жайыққа кемелердің шектеулі өтуін қоспағанда, жылдың он екі
айында теңізден қамтамасыз етілу мүмкіндігі;
Ақтауға жақын ақырғы темір жол бекетіне 100 км қашықтықта орналасқан;
жергілікті сумен қамтамасыз ету жеткілікті;
тікелей жақын жерде теңіз қамтамасыз ету базасы бар және оны кеңейтуге
жер жеткілікті;
бұрғылау шламдары үшін қалдықтарды пайдаға асыруға арналған
учаскелерді игеруге ыңғайлы жанында аймақтар бар;
Солтүстіл-батыс Қазақстанда, Ақтау, Атырау, Орал, Ақтөбе қалаларында
әуежайлар бар. Халықаралық байланыс Ақтау және Атырау әуежайларынан ТУ-
134, ТУ-154,АН-24 және Боинг-737 ұшақтарымен жүзеге асырылады. Көптеген
халық қоныстанған жерлерде тікұшақ қонатын алаңдар бар. Регионда адамдар
мен жүкті тасымалдаудың негізгі көлемі темір жол транспортының үлесіне
тиеді. Сондай-ақ Атырау мен Ақтау қалаларын, Баутино және Ақтау порттарын
қаламен байланыстыратын авто көлік жолдары бар. Бірақ жолдардың сапасының
төмендігінен авто көлік мүмкіндіктері шектелген. Атыраудан Баутиноға
дейінгі жол қазіргі уақытта өте төмен жағдайда, ал Ақтаумен Баутино
арасындағы жол қанағаттанарлық жағдайда. Шығыстан тасымалдау (Алматыдан)
қашықтықтың ұзақтығынан, жолдардың жағдайының төмендігінен тиімсіз.
Мұнайды, газды, өңделген өнімдерді және суды тасымалдауға арналған құбырлар
жүйесі регионда ең дамыған болып табылады. Құбыр желілері Батыс Қазақстан
мұнай кәсіпшіліктерін Ресеймен байланыстырады және көмірсутектерді шет
елдерге шығаруға қолданылады. Сондай-ақ мемлекет ішінде мұнайды
тасымалдауға арналған ішкі регионалдық құбыр жүйелері бар. Қосымша құбыр
желісі жүйелерінің құрылысы жоспарлануда.
Маңғыстау облысының солтүстігінде, Баутинода порттан басқа теңіз
жабдықтау базасы бар. Қазіргі уақытта теңіз жабдықтау базасында келесі
құрылымдар бар:
бөлінген, жылумен қамтамасыз етілген қоймалық бөлмелер;
құбырларға арналған стеллаждар;
ашық аспан астындағы қоймалар;
сұйық және құрғақ бұрғылау ерітінділеріне арналған механикаландырылған
қоймалар;
- бұрғылау шламдарын өңдеуге арналған ;
29 бөлмесі, асханасы, кір жуатын бөлмесі бар 34 адамға арналған
лагерь;
телекоммуникация жабдықтары және жарықтандыру мұнаралары;
өртке арналған сулар сыйымдылықтары;
10 кеңсе, аурухана және 6 кеңсе;
қоршаулар, қақпадар, дабыл жүйелері;
база аймағының шегінен тыс, солтүстігінде тік ұшақ алаңы;
- Ақтау-Атырау пойыз жолдары;
Бұдан басқа теңіз базасы ауданында бұрғылау қалдықтарын өңдейтін
қондырғы бар. Регионда, Аташ ауылы маңында бермдермен жасанды аралдар
құрылысына жарамды әктастарды өндіруге арналған карьерлер бар.
1.2 Геологиялық зерттелгендігі туралы мағлұматтар.
1.2.1 Орындалған жұмыстар көлемі және олардың нәтижелері.
Каспий теңізінің Қазақстанға тиісті шельфі геологиялық тұрғыдан
анағұрлым нашар зерттелген аймақ. Шельфтің Қазақстанға тиісті бөлігін
геолого-геофизикалық зерттеу 50 - жылдары басталған, ол 1980 жылы екпінді
қайтадан қалпына келтірілген және қазіргі уақытқа дейін жалғасуда. Қазіргі
уақытқа дейін шельфтің Қазақстанға тиісті бөлігі аэромагниттік және
гравимагниттік суретке түсірумен, сондай-ақ МОГГ сейсмобарлаумен
зерттелген. Негізгі геолого-геофизикалық жұмыстардың тізімі және қысқаша
нәтижелер кесте (1.2.1 кесте) түрінде келтірілген. Барлық орындалған жұмыс
түрлері туралы нақты мәліметтер (4)- жұмыста келтірілген.
Кесте 1.2.1 Геолого-геофизикалық жұмыстардың қысқаша нәтижелері.
Жұмыстарды жүгізген Жұмыстар түрі Зеттеулердің негізгі
ұйымдар атауы, жыл және масштабы нәтижелері.
1 ВНИИ геофизика, Аэромагниттік Әрбір 100мэрстед сайын изокүш
1950-1952 жылдары суретке түсіру,қимасы бар, М1:1000000
М1:1000000 магниттік карта тұрғызылған.
2 Казнефтегазгеофиз Гравиметрикақ Әрбір 10мгал сайын изоаномал
разведка 1954 жыл суретке түсіру,қимасы бар, М1:500000
М1:500000 гравиметрикалық карта
тұрғызылған.
3 ВНИИ геофизика, Гидромагниттік 10х10км торап бойынша
1962-1967 жылдары. зерттеулер, гидромагниттік зерттеулер
М1:500000 жүргізілген.
4 Спецгеофизика 1970 Аэромагниттік Каспий маңы ойпатының
жыл. суретке түсіру,шекарасы зерттелген, тереңде
М1:1000000 орналасқан құрылымдар туралы
мәліметтер алынған.
5 Южморнефтегаз МОГГаймақтық Қабат горизонттары бойынша
геофизика, ГП және нақты құрылымдық карта тұрғызылған,
Шельф (Геленжик), жұмыстар. Қашаған, Мұрынжыра, Адай ірі
1975-1993 жылдар. қабат құрылымдары анықталған.
6 Трест МОП 3 аймақтықҚайраңның қабат құрылымы
Эмбанефтьгеофиз, профиль анықталған.
1988 жыл
7 Казахстанкаспий МОГГ М1:200000,Каспий теңізінің Қазақстанға
шельф 1994-1996 М1:100000, тиісті бөлігінің регионалдық
жылдар. геологиялық үлгісі жасалған,
М1:500000. 1:250000, 1:500000 масштабта
қабаттардың құрылымдық
картасы жасалған, Қашаған,
Ақтоты, Қаламқас құрылымдары
анықталған.
Қашаған құрылымы алғаш рет сейсмобарлау мәліметтері бойынша анықталған
болғандықтан төменде тек осы жұмыстардың сипаттамасы келтіріледі. Каспий
теңізінің солтүстік акваториясын сейсмобарлаумен зерттеу
Южморнефтегеофизика трестінің (Ресей) Шельф мемлекеттік кәсіпорнымен,
1975-1993 жылдар аралығында жүргізілген және жұмыс көлемі 8000 км құраған.
Жұмыстар нәтижесінде 40-қа жуық тұз күмбезді құрылымдар нұсқаланған, 4
тұз асты палеозой дөңестері анықталған, олардың анағұрлым ірісі Қашаған,
Мұрынжыра, Адай дөңестері. Қашаған дөңесі 6 күмбезбен күрделенген ендік
бағытта пішіні күрделі.
1988 жылы Эмбанефтегеофизика тресті теңіздің солтүстік-шығыс
жағалаулық бөлігінде, Приморскі дөңесінің теңіздік жалғасында қосынды
ұзындығы 52.7 км МОП 3 сейсмикалық профилі жасалған. Жұмыстар нәтижесінде
Қайраң тұз асты құрылымы, оның соңында П1 горизонты 3600 тереңдікте
анықталған, құрылым өлшемдері 16х15км, дөңестің батыс периклиналы
нұсқаланбаған.
1994 жылы 13.02.1993 жылғы №97, 09.06.1993 жылғы №488, 23.09.1993
жылғы №936, 03.12,1993 жылғы №215 ҚР Министрлер Кабинетінің Қаулыларына
сәйкесті Каспий теңізінің Қазақстандық секторындағы шельфтік кен орындардың
дамуы мен бағалануы бойынша Мемлекеттік Бағдарлама жасалған. Бағдарламамен
Каспий теңізінің Қазақстандық секторында геологиялық құрылымын зерттеу,
сектордың және жағалаудың мұнайгаздылығының болашағын бағалау, сондай-ақ
сейсмикалық іздеу жұмыстарын бекіту үшін бастапқы объектілерді анықтау
мақсатында 1995-1997 жылдар аралығында сейсмо-барлау жұмыстарын жүргізу
міндеті белгіленген.
2Д сейсмо-барлау жұмыстары белгіленген уақытта орындалған.
Жұмыс нәтижелері және толық қамтитын интерпретация 1994-1996
жылдардағы Каспий теңізінің Қазақстандық секторындағы геофизикалық және
геологиялық жұмыстар есеп беруінде келтірілген (5). Есеп беру 1997 жылы
наурызда бірнеше халықаралық мұнай компанияларын және
Казахстанкаспийшельф қысқаша мағлұматтар келтірілген.
Жүргізілген 2Д аймақтық сейсмикалық зерттеулер Каспий теңізінің
Қазақстандық секторының солтүстік және орталық бөлігінде 100000 кв.км.
аймақты қамтиды. Қашаған құрылымында сейсмикалық тор 4х4 км. құрайды және
көптеген сызықтар теңіз сейсмобарлау желілерінің, трансмұхит табиғи
желілерінің (ОВС) көмегімен алынған мәліметтердің қосындысы болып табылады,
мұнда берілген регионның су тереңдігінің әртүрлігі есепке алынған.
Бұдан басқа бұл зерттеуде Ресейдің Шельф геофизикалық компаниясымен
1986-1991 жылдарда атқарылған және қайтадан Westero Atlas компаниясымен
өңделген 4347км. сейсмикалық профил сарапталған. Бірақ бұл мәліметтердің
сапасы 1995-1996 жылдардағы зерттеулер сапасынан төмен болған, сондықтан
олар қосымша мәліметтер ретінде қолданылған. Өңделген 794 км. жер беті
профилі де төмен сапалы болған, олар құрлықта ұқсас құрылымдармен салыстыру
үшін қолданылған.
Екі өлшемді сейсмикалық мәліметтерді өңдеу нәтижесінде үзінді уақыттық
қималар алынған, жағалаулық ұңғымалар мәліметтерімен және өзгермелі
сейсмикалық профилдермен салыстырылып түзетілген. Келесі құрылымдық
тұрғызулар орындалған:
каспий теңізінің солтүстік секторында (зерттеу аймағы солтүстік және
оңтүстік секторларға бөлінген) бор, юра табандарына, перм тұздары, таскөмір
карбонаттары жабынына, тұз табанына, жанартау жыныстартарының орта
визейлік және девон шөгінділеріне ұштасқан III ,V, VI және П1, П2, П3, ЖРА
(жоғары радиоактивті аймақ) қабаттары бойынша құрылымдық карта
тұрғызылған.III-V, V-VI ,V-П1, П1-П2, П2-ЖРА, П1-П3 қабаттары арасы бойынша
изохор және изопахиткарталары тұрғызылған;
каспий теңізінің онтүстік секторында палегон, бор шөгінділеріне, юра,
триас, палеозой табандарына ұштасқан I ,III ,VI ,V2 және PZ қабаттары бойын-
ша құрылымдық карта, I-III ,III-VI ,VI-P2 қабаттары бойынша изохор және изо-
пахит карталары тұрғызылған.
Бұрын белгілі болған құрылымдар дәлелденген, сондай-ақ зерттелген
дәрежелері, өлшемдері, болашағы бойынша ерекшеленетін жеке құрылымдардың
көп саны алғаш рет анықталған. Бұлар мұнайлылығы жағынан болашағы бар, тұз
асты және тұз үсті кешендеріндегі 53-ке жуық құрылым-дар, тұз асты палеозой
дөңестерінің ең ірісі – Қашаған.
Осылайша, Қашаған алаңында алғашқы іздеу ұңғымаларын бұрғылау үшін
құрылымдық негізге 1995-1996 жылдары Каспий Теңіз Консорциумы орындаған 2Д
сейсмикалық жұмысы алынды.
1.3 Кен орын тектоникасы.
Қашаған құрылымы тектоникалық тұрғыдан Каспий маңы ойпатының борттық
аймағының оңтүстік бөлігінде орналасқан (1.3.1сурет). Ол оңтүстігінде
Карпин қатпарлы белдеуімен, шығысында Урал тауларының қатпарлы белдеуімен,
ал солтүстік және батыс шекаралары Шығыс Еуропалық материгінің (Орыс
платформасы) шығыс шегімен қалыптасады.
Қашаған карбонаттық құрылымы артин саздарымен және кунгур тұздарымен
бөлінген фамен (жоғарғы девон) ярусынан баликир (орта тас көмір) ярусына
дейінгі шөгінділермен көрсетілген. Алдыңғылары осында бар көмірсутектер
кеніші үшін қақпақ қызметін атқарады. Кен орынның геологиялық үлгісі
құрлықтағы ұқсас құрылымдар, атап айтқанда - Теңіз, Қаратон, Королевская,
Тәжіғали, Пустынная құрылымдары туралы мәліметтер негізінде алынған және
құрылымның шығыс, батыс бөліктеріндегі бұрғыланған Шығыс Қашаған-1, 2 және
Батыс Қашаған-1 ұңғымаларын бұрғылаумен дәлелденген.
Крунгур тұздары шөгінділері бойынша (П1 қабатын көрсететін) Қашаған
құрылымы беті үлкен дәрежеде тегіс және иілу бұрышы 50-60 күрт құламалы
иірімді кең платформа болып табылады [5].
Құрылымның екі кең платформалық
бөлігі бар: ені 15км ермен байланысқан Шығыс және Батыс Қашаған.
Қалыптасқан тұзасты массив оңтүстік-батыстан солтүстік-шығысқа бағытталған
және оңтүстік-батыста -3800м. -4300м. тереңдіктен оңтүстік-батыс бағытта
иілген. Шекті тұйық изогипса анықталған 4950м. және Қашағанның солтүстік-
шығыс шекарасындағы ермен шектеледі, мұнда құрылым Қайраң құрылымымен
шектеседі. П1 қабатын кескіндейтін берілген изогипса бойынша құрылымның
тұйықталуы үш сейсмикалық профилдермен дәлелденген. Дөңес амплитудасы
1000м. және өлшемдері 75х75км. ШҚ-1,БҚ-1 ұңғымаларын бұрғылау мәліметтері
бойынша құрылымдар құрылысы негізінен [6,7,8] дәлелденеді.
2Д сейсмобарлау жұмыстарының нәтижесі бойынша алынған П2 қабатын
(таскөмір карбонаттарыныңжабыны) кескіндейтін құрылымдық карта ШҚ-1
ұңғымасын бұрғылау мәліметтерімен анықталған болатын. 4620м. изогипса
шегінде құрылым өлшемі 75х75км. және дөңес амплитудасы 760м.
1.3.1- сурет. Каспий маңы ойпатындағы Қашаған кен орнының орналасуы
1.4 Геологиялық құрылымы.
Қазіргі уақыттағы жұмысты құрастыру мерзіміне Қашаған кен орнында
тереңдіктері 517м,4991м,4142м ШҚ-1,БҚ-1, ШҚ-2, үш ұңғыманы бұрғылау
аяқталған. ШҚ-2 ұңғымасы туралы мәлімет өңделуде, сондықтан ұңғыманың
ашылған қимасының литолого-стратиграфиялық сипаттамасы карбонатты
платформаның ішкі бөлігінде орналасқан БҚ-1және ШҚ-1 екі іздеу
ұңғымаларының нәтижелері, [6,7,8,9] жұмыстары мәліметтері бойынша
жүргізілген.
Қашаған кен орнында ашылған шөгінді жыныстар төрттік,девон
шөгінділерінен тұрады. Стратиграфиялық бөлінуі 1.4.1 кестесінде –ШҚ-1
ұңғымасы бойынша 2000 жылдың тамызына дейінгі және БҚ-1 ұңғымасы бойынша
2001жылдың сәуіріне дейінгі зеріттелген жағдайы бойынша келтірілген .
Фамен ярусы көлеміндегі жоғарғы девондық шөгінділер органогенді-
сынықты, органогенді-детритовты және өсімдік қалдықты әктастардан жиналған.
Қиманың жоғарғы бөлігінде кристалл әктастардың үлесі артады. ШҚ-1
ұңғымасында ашылған шөгінділер қалыңдығы 328м.
Кесте 1.4.1- Стратиграфиялық бөлу.
Ұңғыма туралы ақпарат ШҚ-1 ұңғымасы, түп БҚ-1ұңғымасы, түп
5172м.ротор ал.-12.7м 4991м. ротор
ал.-15.5м
Ашылған стратиграфиялық жабын жабын
аралықтар
Жүйе Бөлім Ярус Кіші Карта
Кезең ярус бой-ша
1-ші объект табаны 4466 4470 4778 4790
2-ші объект жабыны 4482 4486 362 4790 4802 201
2-ші объект табаны 4844 4844
3-ші объект жабыны 484 4844 328
Мемлекеттік мұнай компаниясымен бірге Каспий Теңіз Консорциумі
дайындаған. Төменде атқарылған жұмыстардың көлемі және нәтижелері туралы
Таскөмір жүйесі екі бөлімнен тұрады: турней, визей және серпухов
ярустары кіретін төменгі және тек башқұрт ярусы кіретін орта бөлім.
Таскөмір жүйесінің шөгінділері органогенді-сынықты, әртүрлі дәрежеде
доломиттенген органогенді-детировты, жартылай және толық доломиттенген
әктастардан тұрады. Осы қиманың жыныстары жарықты және жеткілікті битумды
сипатта.
Орта визей жабынында НRZ қабатын сипаттайтын аргилиттермен
қабаттасатын сазды әктастардан тұрады. ҰГЗ кешені бойынша қабат гамма-
каротаждың жоғарғы мәнімен ерекшеленеді. Жоғарғы визей шөгінділерінде тағы
екі сипаттамасы бар: бірі- қабатты шельфтік фациялар, екіншісі-визейлік
мергелдік факциялар. Толық ашылған таскөмір қимасының қалыңдығы ШҚ-1
ұңғымасында 808м., жартылай ашылған БҚ-1 ұңғымасында 680м.
Перм жүйесі төменгі және жоғарғы бөлімдермен көрсетілген. Төменгіде
артин және кунгур ярустары ашылған, Артин шөгінділері сазды тақта
тастардың, әктастардың, аргилиттердің кезектесіпорналасуынан, кунгур ярусы
қабаттасатын ангидриттерден, кунгур галиттерінің саздарынан тұрады. Жоғарғы
перм қимасы алевролиттердің, құмтастардың, саздардың кезектесіп
орналасуынан тұрады.
Перм шөгінділерінің қалыңдығы 1366 метрден (ШҚ-1) 2123 метрге (БҚ-1)
дейін өзгереді, бұл тұзды құрылымның қосылуына қатысты ұңғымалардың
орналасуымен байланысты.
Жоғарғы перм шөгінділерінде үйлесімсіз жатқан мезозой шөгінділері
триас, юра және бор жастағы карбонатты, терригенді жыныстардан тұрады,
олардың қалыңдығы 2982 метрден (ШҚ-1) 1987 метрге (БҚ-1) дейін өзгереді.
Қиманың юра бөлігінде кеуектілігі жоғары құмтастар бар, өкінішке орай
бірінші ұңғымаларды бұрғылау нәтижелері бойынша мезозой жастағы
шөгінділерде мұнайгаздылық белгілері байқалмаған.
Қалыңдығы 78-202 м. палеоген және неоген шөгінділері жұмсақ
саздардың, ұсақ құмның, әктастардың, доломиттердің және гипс қабатшаларының
қабаттасуынан тұрады.
1.5 Мұнайгаздылығы
Қашаған алаңында ШҚ-1 ұңғымасымен визей шөгінділерін сынағанда
15.07.2000 жылы ОКИОК-қа мұнай кен орнының ашылғанын жариялауға мүмкүндік
берген бірінші мұнай ағысы алынды. Кейін бұл ШҚ-1 және БҚ-1 ұңғымаларында
башқұрт және визей шөгінділерінен мұнайдың өндірістік ағысы алынуымен
дәлелденді.
Осы ұңғымалар бойынша сынамалар нәтижелерін, керндерді және
геофизикалық мәліметтерді өңдеу мағлұматтары ірі таскөмір-жоғарғы девон
карбонатты массивіне жиналған тұтас мұнай кеніші бар екенін болжауға
мүмкіндік береді (1.5.1, 1.5.2, 1,5.3 суреттер). Табиғи резервуарлық түрі
бойынша кеніш-массивті, қалыңдығы 70м.артин ярусының саз қабатымен
толығатын, қалыңдығы 1000-2000м. кунгур ярусының қалың галлогенді-
терригенді қақпағы мен экран тапқан.
Кеніштің өндірістік өнімділігі депрессия 25.67МПа болғанда 598м.тәу.
Мұнай шығымы алынған, ШҚ-1 ұңғымасында 4238-4299м. (-4242.7—4303.4м.)
аралығында жоғарғы визей шөгінділерін сынау барысында анықталған. Кейін бұл
башқұрт ярусы шөгінділерінен алынған мұнай ағысымен дәлелденген. ШҚ-1
ұңғымасында 4038-4074м. (-4043.7—4079.6м.) аралықта депрессия 51.83МПа
болғанда шығым 654м.тәу., БҚ-1 ұңғымасында 4311-4428м. (-4323—4440м.)
аралықта депрессия 28.3МПа болғанда шығым 666м,тәу. құраған.
Резервуар үлгісінде су-мұнай нұсқасы (СМН) 4620м. белгісінде алынған,
ШҚ-1 және БҚ-1 ұңғымаларын геофизикалық зерттеу өте жоғарғы орынды болжауға
мүмкіндік береді. БҚ-1 ұңғымасында оның орны -4613.4м. болуы ықтимал, бірақ
СМН аймағында коллекторлардың қанығушылығының біртексіздігін ескере отырып
оның орны жоғары болуы мүмкін. БҚ-1 ұңғымасында коллекторлар қанығушылығы
-4579м. дейін бағаланады, төмен ҰГЗ кешені бойынша коллекторлар
қанығушылығы біртекті емес, өте жоғары мұнайға қаныққан коллекторлар бар,
бірақ олар қалдық деп бағаланады. БҚ-1 ұңғымасын 4567м. (-4579м.)
тереңдіктен төмен бұрғылағанда ертіндідегі газдың концентрациясының азауы
қабаттың қанығу сипаттамасының өзгеруін дәлелдейді.Дәл осы тереңдікте
ультракүлгін сәулелендірумен суретке түсіруде көмірсутекке қаныққан
жыныстарға тән түстің флюоресценцияның жоқ болуына дейін күрт өзгереді.
СМН үлгісі үшін шартты қабылданған тереңдіктен (-4620м.) төмен
коллекторлардың қанығу сипаттамасы БҚ-1 ұңғымасында тексерілген, бұл үшін
МДТ көмегімен 4616м. (-4628.5м.) тереңдіктен қабат флюидінің 6 сынамасы
өңделген. Осы сынамалардың кешенді талдамы меншікті салмағы 1.085гсм.
Қабат суының бар екендігін анықтады. Осылайша, осы нәтижелер негізінде СМН
кеніш үшін -4611м. (шығыс аймақ), -4579м. (батыс аймақ) тереңдіктерде
жатыр. Мұнымен қатар БҚ-1 ұғңымасынан алынған нәтижелерді ескере отырып, ШҚ-
1 ұңғымасындағы қысымның өзгеруі туралы мәліметтерді қайтадан талдау Шығыс
Қашаған аймағы үшін СМН орнын өте жоғары болжам жасауға және оны барлық
кеніш үшін бірдей -4579м. тереңдікте деп қабылдауға мүмкіндік береді. Бірақ
дәл осындай болжамдарды болашақта да дәлелдеу керек.
Қабат резервуарының үлгісі Теңіз карбонаттық құрылысына, 2Д [5]
сейсмикалық мәліметтеріне, БҚ-1, ШҚ-1 бұрғылау мәліметтерін ұқсас
негіздеген. Қашаған құрылымы ауданы бойынша платформалық, борттық және
бауырайлық бөліктерге, қимасы бойынша - үш объектіге бөлінген. 1-ші
объектіге башқұрт, серпухов және жоғарғы визей жастағы шөгінділер кіреді. 2-
ші объекті алдыңғысынан 14-16м. сазды тақта тастармен бөлінген және оған
орта-томен визей, турней шөгінділері кіреді. 3-ші объекті жоғарғы девон
шөгінділерімен байланысқан. Барлық ашылған карбонаттық құрылыс ауданы және
қимасы бойынша өте біртексіз болады деп болжануда, бұл бұрғыланған
ұңғымалармен дәлелденген. Егер 1 және 2 объектілер арасындағы сазды бөлім
(тақта тас HRZ) ауданы және қимасы бойынша берік болса, онда қалған тығыз,
өткізбейтін қабатшалар үзік-үзік болады. Коллекторлардың таралуының күрделі
сипаттамасы және қабатшалар тығыздығының берік еместігі резервуардың
әртүрлі бөліктерінің бірігуіне және олардың тұтас кеніш массивіне айналуына
мүмкіндік жасайды. 1-ші объекті коллекторларының беріктігі жоғары, олардың
үлесі 2 және 3 объектілерге қарағанда көп. (1.4.1 кесте) Қалыңдығы 430-
467м. 1-ші объектінің геологиялық үлгісінде өткізгіштігі төмен қабаттармен
бөлінген үш бөлім [10] бар, олардың шегінде 14 қабат анықталған; Қалыңдығы
362м. 2-ші объект бойынша (ШҚ-1 ұңғымасы мәліметтері) 10 қабат анықталған;
3-ші объектінің ашылған қалыңдығы 328м., объектінің жабынындағы кеуектілігі
төмен қабаттарды және оның табанындағы бірнеше жұқа коллектор аралықтарын
қоспағанда бұлар негізінен тығыз жыныстар. Кеуектілігі төмен, үзік-үзік,
өндірістік бағасы және өнімділігі аз зерттелген көрші кен орындарда
анықталған мұнай кеніштеріндегі коллекторлардың қиманың осы бөлігіндегі аз
үлесі (НэфНоб=0.32) қазіргі уақытта өндірістік мәні бар көмірсутегі
кенішінің бар екендігіне нақты болжам жасауға және Қашаған кен орнында
әрбір қабат бойынша сенімді үлгі жасауға мүмкіндік бермейді. Бірақ, қиманың
девон бөлігіндегі көмірсутек кеніші бар екендігі жоққа шығарылмайды. 1 және
2 объектілер үлгілеріне қойылған коллекторлардың жалпы қалыңдығы
бұрғыланған ұңғымалар мәліметтерімен сай келеді, Осылай 1-ші объект бойынша
коллектор үлгісінде НэфНоб тең 0.796, 2-ші объектте - 0.400; ШҚ-1
ұңғымасында нақты түрде коллектор кеуектілігі 3% болғанда бұл қатынас
-0.703 және 0.385 (1.4. кесте).
Мезозой кешені терригенді жыныстардан тұрады. Оның шеңберінде
бұрғыланған алғашқы ұңғымаларды ГЗ мәліметтері бойынша өнімді қабаттар
табылмаған. Қиманың юра бөлігінде кеуектілігі жақсы коллекторларда
кеуектілік коэффициенті 0.10-0.18 аралығында өзгереді, бұл оны шламдарды
және бұрғылау қалдықтарын көметін резервуар ретінде қарастыруға мүмкіндік
береді.
1.6 Флюидтердің физико-химиялық қасиеттері.
1.6.1 Қабат мұнайының қасиеті.
ШҚ-1 ұңғымасын сынау үрдісінде қабат мұнайының сипаттамасын
анықтау мақсатымен мұнайдың түптік және сағалық сынамалары алынған.
Шөгінділері башқұрт ярусына жататын 4038-4074м. тереңдік аралығын сынауда
МДТ әдісімен мұнайдың алты түптік сынамасы алынған, олардың үшеуі бойынша
РVТ-зерттеуі орындалған және төрт сынама ұңғыма сағасынан алынған. Сағалық
сынамаларды алу барысында ұңғыма басындағы қысым қанығу қысымынан (Рқ)
артық болу шарты сақталған, біртекті қабат флюидінің нақты сынамасын алуға
және оларды қабат мұнайының сипаттамасына қолдануға мүмкіндік береді.
Шөгінділері төменгі визей ярусына жататын 4238-4299м. тереңдік
аралығын сынау барысында жеті түптік және екі сағалық сынама алынған. Жалпы
алғанда ШҚ-1 ұңғымасы бойынша қабат мұнайының башқұрт ярусы шөгінділерінен
жеті сынамасы және төменгі визей шөгінділерінен тоғыз сынамасы алынған.PVT-
зерттеулері қабат мұнайының негізгі қасиеттерін, газдың, газсыздандырылған
және қабат мұнайының компоненттік құрамын анықтау үшін жүргізілген [12-18].
Сынамалар бойынша қабат мұнайын дифференциалды газсыздандыру тәжірибесі
және екі сатылы айырғышты тәжірибелік үлгілеу орындалған [14,16,17]. 1.6.1
кестесінде башқұрт және төменгі визей ярусы сынамаларын зерттеу бойынша
қабат мұнайының негізгі параметрлерінің өзгеру диапазоны және жекеше
башқұрт ярусының РТ-15006 және Luid Analysis Ctnter (Expro) зертханасында
алынған төменгі визей ярусының РТ-15003 сынамалары бойынша мұнай
қасиеттері келтірілген. Осы сынамалар бойынша зерттеулер нәтижелері өзара
жақсы сәйкес келеді, олар нақты және қабат мұнайын анағұрлым толық
сипаттайды деп танылған. Кестеде көрініп тұрғандай екі ярус бойынша мұнай
параметрлері өзара жақын және Қашаған кен орнының мұнайын құрамында газ
мөлшері жоғары толық қанықпаған, жеңіл және тұтқырлығы аз екендігін
сипаттайды.
Қашаған кен орнын игеру үрдісін үлгілеу барысында Теңіз кен орнының
флюидтерінің параметрлері қолданылған [10]. 1.5.1 кестесінде көрініп
тұрғандай олар ШҚ-1 ұңғымасында алынғандарға жақын. Бұл Теңіз мұнайының
параметрлерін қолдану игеру үрдісін үлгілеуде үлкен қателіктер тудырмайды
деп есептеуге мүмкіндік береді. Болашақта, БҚ-1 ұңғымасынан алынған
сынамалар бойынша қазіргі уақытта жүргізіліп жатқан зерттеулер нәтижесінде
және де басқа барлама ұңғымалар бойынша мұнай қасиеттері анықталып, оларға
сәйкесті флюид үлгісі түзетіледі деп жоспарлануда.
Қабат мұнайының сығылу коэффициентінің қабаттың термобарилік
жағдайынан тәуелділігі табиғи режимде кен орынды игеру үрдісін үлгілеуде
жеңіл мұнайдың аса маңызды сипаттамасының бірі болып табылады. Осыған
байланысты башқұрт ярусы мұнайының екі сынамасы және төменгі визей ярусының
үш сынамасы бойынша қабат мұнайының сығылу коэффициентінің қысымнан
тәуелділігін анықтауға тәжірибе жасалған. Олар жалпыланған түрде суретте
көрсетілген.
Кесте 1.6.1- Қабат мұнайының қасиеті.
Параметрлер Шығыс Қашаған -1 ұңғымасы Теңіз
кен
орны
мұнайы
Башқұрт ярусы Төменгі визей
РТ-15006 сынама РТ-15003 сынама
аралығы аралығы
сынама бойынша өзгеру
Қабат қысымы, МПа 76.3 76.3 77.3 77.3 77.98
Қабат темп. , оС 95-103 96 98-99.598 111
Қанығу қысымы, МПа 24.129.3 27.7 27.8-2828.4 24.8
.72
Газ мөлшері, мм3’ 438-580 575 527-643585
Газ мөлшері, мм3“ 619 640 49.4
Екі сатылы айырғыштың газ 416 411
факторы,м3 Р=26 МПа Т=240С
Р=0.1013 МПа, Т=15.60С 65 77
Қосынды 481 488
Рқаб. қысымында көлемдік 2.144-2.252.6** 2.61**2.18**
коэффициент *
Рқан. қысымында қөлемдік 2.791-2.842.96**2.682-23.04**2 .776*
коэффициент 6 * .813* *
Кесте 1.6.1 - Жалғасы
Екі сатылы айырғыштың 2.45 2.484
көлемдік коэффициенті
Рқаб. болғанда қабат 595.5-62612 613-618618
мұнайының тығыздығы, кгм3 7.7
15оС-та газсыздандырылған мұнай 815-825 788.4*813-824797.9*797**
тығыздығы,кгм3 ** * **
Рқаб. қысымда қабат мұнайы 0.301 0.301 0.208-00.256 0.33
тұтқырлығы,мПас .256
Рқан. қысымда қабат мұнайы 0.2 0.2 0.205 0.205 0.18
тұтқырлығы,мПас
Рқаб. қысымда мұнайдың сығылу 11.7 11.7 14.5-1816.5
коэффициенті .5
Бөлінген газдың салыстырма-лы 0.871-0.0.935 0.908-00.939
тығыздығы, кгм3 962 .945
Қабат мұнайын дифференциалды газсыздандыру тәжірибелері башқұрт ярусы
мұнайының бір сынамасымен және төмен визей ярусы мұнайының екі сынамасымен
орындалған.
Жоғарыда айтылғандай қабат мұнайының сынамасы бойынша қабат суының екі
сатылы айырғышына үш тест жасалған. Айыру шарты бірінші сатыдағы қысым
бойынша ажыратылады (ол 0.6, 1.6 және 2.6 МПа деп қабылданған), температура
бірінші сатыда үш тесте де бірдей –24оС деп алынған, айырудың екінші
сатысының шарты барлық тесте стандарт (Р=0.1013MПa, T=15.6оC) мәндер
алынған. 1.5.1 кестеде РТ-15006 және РТ-15003 сынамалары бойынша алынған
осындай тестердің біреуінің негізгі нәтижелері келтірілген. Олар
кәсіпшілік газ факторын бағалау үшін жүргізілген. Зертханаларда айыру
тестері айырудың тиімді жағдайын анықтау, сондай-ақ PVT үрдісін жасауға
қажетті ақпарат алу үшін жүргізілген. Әрбір сатыда бөлінген сұйық және газ
факторларының көлемдік және компоненттік құрамы туралы мағлұматтар EOS
флюидтік үлгісін жасау үшін қолданылады, бұл кейін айырудың тиімді жүйесін
таңдау сұрақтарын шешуге қолданылуы мүмкін. Айырудың тиімді жағдайы
булануда аз мұнай шығымына және ең төмен газ факторына қол жеткізуді
қарастырады.
1.6.2 Мұнай мен газдың компоненттік құрамы.
БҚ-1 ұңғымасын сынау үрдісінде, VT зерттеуін жүргізу барысында қабат
мұнайын бір рет газсыздандыру кезінде бөлінген газдың, газсызданған және
қабат мұнайының компоненттік құрамы анықталған. Қабат мұнайын бір рет
газсыздандыру кезінде тәжірибелер башқұрт ярусының жеті сынамасы және
төменгі визей ярусының тоғыз сынамасы бойынша жасалған. МДТ тәсілімен
алынған қабат флюидінің сынамасында басқа сынамалармен салыстырғанда екі
есе аз күкіртсутек мөлшері болған.
Күкіртсутек мөлшерінің аз болу себебі осы сынамалардың сазды
сүзгілермен ластануы және күкіртсутектің сүзгілерге жұтылуы болуы мүмкін.
Басқа сынамалар бойынша қабат флюидіндегі күкіртсутек мөлшері, башқұрт
ярусында 15.8-18.48 % , төменгі визей ярусында 13.9-18.80%. 4.5.2
кестесінде барлық зерттелген сынамалар бойынша қабат мұнайының және бір рет
газсыздандыру газының орташа компоненттік құрамы келтірілген (МДТ тәсілімен
алынған сынамаларды қоспағанда). Салыстыру үшін кестеде үлгілеуде [10]
қолданылған. Теңіз кен орны қабат мұнайының құрамы келтірілген. Көрініп
тұрғандай Қашаған және Теңіз мұнайларының құрамдары өзара жақын, үлгілеуде
флюид сипаттамасы үшін қабылданған компоненттердің көп бөлігі, БҚ-1
ұңғымасынан алынған Қашағанның зерттелген сынамаларының өзгеру аймағында.
Төменгі визей ярусының мұнайынан бөлінген газдағы микрокомпоненттер
Petrotech фирмасымен қабат сынағышпен зерттеу барысында тура алаңда
анықталған. Сынамалар қалыптасқан режимде тесттік айырғыштан алынған және
газда радонның-222, меркаптанның ,сынаптың бар-жоқтығы зерттелген.
Зерттелген газдағы меркаптанның мөлшері 0.05млм, сынаптың мөлшері 0.31-
0.58мгм3, радонның-222 максималды меншікті радиоактивтілігі 286Бкм3.
Кесте 1.7.1 - Қабат мұнайының және бір рет газсыздандыру газының
компоненттік құрамы.
Компонент Шығыс Қашаған-1 ұңғымасы
Мұнай газы
Башқұрт ярусы Төменгі визей ярусы
өзгеру аралығы орташа өзгеру аралығыОрташа
H2S 19.449-22.035 21.343 16.641-22.151 19.657
CO2 4.606-4.659 4.635 0.660-1.422 1.018
N2 0.978-2.013 1.242 4.518-4.900 4.719
C1 53.020-53.622 53.383 52.840-58.190 54.525
C2 8.228-8.283 8.255 8.220-9.150 8.467
C3 4.580-4.755 4.636 4.632-5.690 5.005
i-C4 0.957-1.184 1.022 0.950-1.080 1.009
n-C4 2.168-2.356 2.245 2.200-2.549 2.309
i-C5 0.839-1.016 0.913 0.867-1.124 0.936
nC6 0.792-0.984 0.875 0.810-1.120 0.887
C6
C7
C9
C9
C 10+
C6+ 1.088-2.114 1.451 0.900-2.843 1.468
Теңіз кен орны Қабат мұнайы
мұнайы
Кесте 1.7.1 - Жалғасы.
16.060 15.791-18.480 17.762 13.960-18.798 16.647
2.830 3.749-3.898 3.854 3.770-4.220 3.988
0.800 0.819-1.634 1.027 0.550-1.201 0.862
42.290 43.266-44.854 44.398 44.642-48.270 46.063
8.400 6.704-6.970 6.895 6.830-7.690 7.171
4.65 3.933-3.965 3.954 3.977-4.770 4.285
1.05 0.864-1.022 0.908 0.818-0.940 0.894
2.47 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz