Алевролитты - сазды қабат
АҢДАТПА
Дипломдық жобада Ақтөбе облысында орналасқан Мыңжылқы алаңында
жиналған геологиялық-геофизикалық мәліметтер негізінде мұнай іздеу
жұмыстарының геологиялық-техника-экономикалық тиімділігі негізделген.
Жобаланатын алаңда жоғарғы және орта юра түзілімдері өнімді болып табылады.
Жобалау тереңдігі 3250 м, бес іздеу ұңғыларын тұрғызу болжанады (біреуі
тәуелсіз,төртеуі тәуелді). Жобалау беткейлері: пермотриас.
С3 категориясы бойынша мұнайдың есептелген қоры 14903220,375 т.
АННОТАЦИЯ
В дипломном проекте обосновывается геолого-технико-экономическая
целесообразность постановки поисковых работ на нефть, на основе геолого-
геофизических материалов, собранных по площади Мынжылкы, расположенной в
Актюбинской области. На проектируемой площади продуктивны отложения верхней
и средней юры.
Проектируется заложение пяти поисковых скважин (одна зависимая и
четыре зависимые) с проектной глубиной 3250 м. Проектные горизонты:
пермотриас.
Подсчитанные запасы нефти по категории С3 составляют 14903220,375 т.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
I. ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ 13
1.1. Ауданның географиялық-экономикалық жағдайы 13
1.2. Ауданның геологиялық-геофизикалық зерттелуі 13
1.2.1. Геологиялық зерттелуі 14
1.2.2. Геофизикалық зерттелуі 15
1.3 Жобалық литологиялық-стратиграфииялық қима 22
1.4.Тектоникасы 35
1.4.1 Геотектоникалық құрылымы және Шалқар ойысының көтерілімдер түрі
(Солтүстік-батыс Аралмаңы) (арнайы бөлім) 41
1.5. Мұнайгаздылығы 46
1.6. Гидрогеологиялық сипаттамасы 49
1.7. Мұнай және газ қорын есептеу 59
1.7.1 Мұнай қорын есептеу 59
1.8 Жобалық іздеу жұмыстырының әдістері мен көлемі 61
1.8.1 Іздеу жұмыстырының нысаны мен міндеттері 61
1.8.2 Ұңғыларды орналастыру жүйесі 62
2 ТЕХНИКАЛЫҚ БӨЛІМ 64
2.1 Ұңғыма бұрғылаудың геологиялық жағдайлары 64
2.2 Жуу сұйықтығының сипаттамасы 65
2.3 Ұңғымалардың үлгі құрылысын негіздеу 66
2.3.1 Ұңғыма конструкциясын жобалау 66
2.3.2 Шегендеу тізбегінің диаметрін таңдау 71
2.3.3 Пайдалану тізбегін есептеу 73
2.4 Ұңғыма сағасына орналастырылатын жабдықтарды таңдау 78
2.5 Геологиялық, геофизикалық зерттеулер 78
2.5.1 Шлам және керн іріктеу 78
2.5.2 Геофизикалық зерттеулер 80
2.5.3. Ұңғымаларды сынамалау, сынау және зерттеу 81
3. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 86
3.1 Еңбек ақы төлеуді ұйымдастыру 86
3.2 Материалды-техникалық жабдықтауды ұйымдастыру 88
3.2.1 Ұңғы құрылысын қажет мерзімде негіздеу 88
Жұмыстың атаулары 89
Мерзімі, тәулік 89
Жинау-құрастыру 89
Бұрғылау және бекіту 89
Жоспарланған жұмыстардың 89
3.3 Техникалық-экономикалық көрсеткіштерінің негіздерін есептеу 89
4 Еңбекті және қоршаған ортаны қорғау 96
4.1 Еңбекті қорғау 96
4.1.1 Өндірістік зиянды және қауіпті факторлерды талдау 96
4.2.1 Қоршаған ортадағы зиянды факторларды талдау 102
4.2.2 Қоршаған ортаны қорғау шаралары. 105
ҚОРЫТЫНДЫ 111
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 112
ГРАФИКА
КІРІСПЕ
Арал-Тұран плитасының ортасында орналасқан. Осыған орай оның
мұнайгаздылық болашағына геологтар 60-жылдардан бастап назар аудара
бастады.
Бұл Маңғыстаудан ашылған ірі және Тұран плитасының басқада
аймақтарынан шағын мұнай шоғырларының, кен орындарының ашылуымен байланысты
болады.
Солтүстік-батыс Арал маңында эоцен түзілімдерінен қоры 20 млрд м3.
болатын Бозой газ кен орыны ашылды.
Дегенмен осы 60-жылдары Арал аймағынан мұнайгаз іздеу жұмыстары теріс
нәтиже берді. Солтүстік және Солтүстік-Батыс Арал маңында мұнайгаз іздеу
және терең параметрлік ұңғылар арқылы көмірсутекті шоғырлардың жоқтығы және
шөгінді жыныстың қалыңдығының біршама аздығы анықталды. Сондай-ақ Оңтүстік-
шығыс, Оңтүстік, Оңтүстік-Батыс Арал маңынан мұнай және газ шоғырлары
табылған жоқ.
Осы теріс нәтижелердің барлығы 70-жылдары мұнайгаз барлау жұмыстарының
тоқталуына әкеліп соқты. Тек 80-жылдардың аяғында қарастырылып отырған
регионмен іргелес жатқан Оңтүстік Торғай мұнайгазды бассейнінің жиналған
барлық геологиялық-геофизикалық материалдарды жаңа бағытта талдау және
қайта қарастыру жұмыстары басталды. Мұндай қорытындылау АН ҚазССР
геологиялық ғылымдар Институтында жасалды және Солтүстік Арал маңында
перспективті объектілерді бөлуге және мұнай газ іздеуге практикалық
рекомендацияны жетілдіруге мүмкіндік берді. Көрсетілген рекомендацияны іске
асыру мақсатында Түңғырықсор және Шоңысын құрылымдарында екі терең
параметрлік үңғылар бүрғыланды және бірталай сейсмобарлау жұмыстары
жүргізілді. 80-жылдардың соңы мен 90-жылдардың басында Шығыс Арал маңының
қүрғақ бөлігінде сирек торлы сейсмобарлау профильдері пайдаланылды.
Мұнайгаздылық болашағы Арал аймағының геологиялқ қүрлысының және
дамуының ерекшеліктері оны 3 мұнайгазды ауданға бөлуге мүмкіндік береді:
1. Батыс, Солтүстік Үстірт ойпаңының Солтүстік-Шығыс бөлігін қамтиды.
2. Орталық, Орталық-Арал белдемін қамтиды.
3. Шығыс, Шығыс-Арал ойпаңын қамтиды.
Батыс ауданында мұнай барлау жұмыстары 60-жылдардың басында
жүргізілді. Олардың нәтижесінде палеоген түзілімдерінен 300-400 метр
тереңдіктен газ кен орындары ашылды. Олардың ішіндегі ірісі - Базой.
Дегенмен, шөгінді тысының біршама терең горизонттарынан көмірсутек іздеу
жетістік әкеледі. Бұл аудандарда бор түзілімдері (неокомнан басқа) нашар
минералданған сумен шайылған болып шықты, юра түзілімдерінен шоғыр табылған
жоқ және палезой квозиплатформалық түзілімдері тіпті зерттелген жоқ.
60-жылдары іздеу құрылыстары тоқтап қалды. Тек, 90-жылдардың 2-
жартысында ғана жапон мемлекеттік мұнай компаниясының қаржыландыруымен
сейсмобарлау және бұрғылау жұмыстары жаңартылды. Бірақ бұл нәтиже бермеді.
Шөгінді тысының түзілімдерінің құрылымдық және литологиялық-фракциялық
сипаттамаларын және қабат суының гидродинамикалық ерекшеліктерін
қортындылай келе, ірі көтерілімдермен терең иілімдердің бірігу белдеміндегі
төменгі бор және юра горизонттары көмірсутек шоғырларын іздеуге біршама
перспективті екендігін көреміз. Бұл белдемдерде тек антиклиналды емес,
сондай-ақ стратиграфиялық, тектоникалық экрандалған тұтқыштардың түзілу
мүмкіндіктері бар. Бұларда шоғырлар көмірсутектердің миграциясынан түзілуі
мүмкін.
Орталық Арал ауданында мұнай барлау жұмыстары негізінен Солтүстік Арал
маңында жүргізілді. Мүнда 50-жылдары сынған толқын әдісімен жеке
сейсмобарлау профильдері пайдаланылды және 2 терең ұңғы бүрғыланды -
Құланды жарылым аралында тереңдігі 3010 метр болатын тіректік ұңғы және
тереңдігі 780 метр болатын іздеу ұңғысы Арал қалсының маңында бұрғыланды.
Бірақ нәтиже бермеді. Кейінірек 60-жылдары бұл район 1:200000 масштабты
геологиялық-гидрогеологиялық түсірулер арқылы зерттелді. Осы жұмыстар
бойынша ұсақ ұңғылардан жанғыш газ белгілері алынғанымеи, жоғарғы бор
түзілімдерінің нашар минералданған сулармен шайылуына байланысты оның
маңызы аз болды.
80-жылдардың соңында К.И.Сатпаевтың бекітуімен мұнай іздеу жұмыстары
қайта жүргізілді.
Орталық Арал ауданының геологиялық-геофизикалық мәліметтерін талдау
нәтижелері пермь-триас түзілімдерінің өте тығыз екендігін және кезекші
коллектор жыныстарының жоқ екенін, яғни болашағының аздығын көрсетті.
Жоғарғы бар түзілімдері нашар минералданған сулармен шайылғандықтан мұнай
іздеу жұмыстарын жүргізуге қызығушылық туғызбай отыр. Неокон қабаты
қалыңдығы 450 метрлік сазды құрамды болып келген және аймақтың флюидтірек
болып отыр. Екінші аймақтың флюидтірек болып оксфорд-киммеридж сазды қабаты
саналады. Атап айтқанда осының астында ортаңғы юра құмтасшы қабаты яғни
коллектор жатыр. Құмтас қабаттарының қалыңдығы 20 метр, ашық кеуектілігі 20-
26%.
Сонымен Орталық Арал ауданының ортаңғы юра түзілідерінің мұнайгаздылық
болашағы біршама жақсы.
Шығыс ауданда мұнай барлау жұмыстары 60-жылдардың соңы мен 70-
жылдардың басында жүргізілді. Сейсмобарлау жұмыстары арқылы 3
брохиантиклиналды құрылым (Қызықтөбе, Қосқазан, Досан) анықталды және 5
терең үңғылар осы құрылымдарда бүрғыланды.
Бұл ауданда Аралдың басқа да аймақтарындағы сияқты жоғарғы бор
түзілімдері шайылған болып шықты. Мұнай барлау жұмыстарын жүргізуге юра,
неонон түзілімдері қызығушылық туғызды. Юра түзілімдерінің қимасында қүмтас
қабаттарын сынау кезінде П-1 Қызықтөбе, Қасқазаң П-1 ұңғылары юра
түзілімдерінің қабат суының минерализациясы 100 гл-ден жоғары, ал еріген
газда көмірсутектердің 48% екендігін көрсетті. Осыған орай, еріген газда
көмірсутек концентрациясы батысқа қарай, яғни теңізге қарай өсетіндігі
байқалды.
Сонымен, қазіргі уақытқа дейін алынған материалдар Арал аймағының
мұнайгаздылық болашағының бар екендігін, соның ішінде Орталық Арал
белдемінің болашағының біршама жоғарылығын көрсетеді.
Ауданның шолу картасы
I. ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1. Ауданның географиялық-экономикалық жағдайы
Территориялық әкімшілік жағынан Мыңжылқы алаңы Қазақстан Республикасы,
Ақтөбе облысы, Шалқар ауданында орналасқан.
Aққұл aлaңы Үстiртaлды жaзығындa oрнaлaскaн. Жeр бeдeрi aмплитудaсы
-150м – 130м. арaлығындa. Жaзықтың oртaсындa Мыңжылқы-Сeксeуiл oйпaты
oрнaлaсқaн. Сoлтүстiктeн Қoшқaрaтa құмымeн шeктeлгeн.
Зeрттeлiп oтырғaн aудaнның климaты күрт кoнтинeнтaльды. Жaзы ыстық,
құрғaқ, тeмпeрaтурa +30 – 40oC-қa жeтeдi.Қысы aз қaрлы, суық , aязы – 30 oC-
қa дeйiн төмeндeйдi. Құм бoрaндaрғa aуысып тұрaтын қaтты жeл eсiп тұрады.
Жaуын шaшын aз, нeгiзiнeн қыстa жaнe күздe ғaнa. Жылдық oртaшa жaуын шaшым
117 – 180 мм.
Гидрoлoгиялық жүйe төмeн дaмығaн. Aудaндa кeпкeн Сaбыржылғa,
Aрыстысaй, Шaғaн, Қыздымсaй өзeндeрiнiң кeпкeн aрнaлaры бaр. Жeкe құдықтaр
кeздeсeдi: Тaссaй, Құзқұдық.
Өсiмдiктeр әлeмi Oртaлық Aзияның жaртылaй шөл aймaктaрынa сaй.
Зeрттeлeтiн aудaн aз тұрғылaнғaн. Хaлықтың нeгiзгi қызмeтi – мaл
шaруaшылығы. Aқбaсты, Қaныбeк, Бoзoй eлдi мeкeндeрiн қoсaтын құмжoлдaр мeн
дaлaлық жoлдaр бaр. Eң iрi eлдi мeкeн – Шaлқaр,aудaн oртaлығы, тeмiржoл
бeкeтi aудaннaн сoлтүстiк бaғыттa oрнaлaсқaн.
1.2. Ауданның геологиялық-геофизикалық зерттелуі
Aудaнның зeрттeлуін 2 сaтығa бөлугe бoлaды. Біріншісі 1962 жылғa
дeйін, aл 1964 жылдaн бaстaп бұл жeрдe гaз кeнoрындaрының aшылуынa
бaйлaнысты гeoлoгиялық және гeoфизикaлық жұмыстaрдың жүргізілуін
қaрaстырaмыз.
1.2.1. Геологиялық зерттелуі
A.Н.Яншиннің зeрттeлуімeн 1944 жылы Сoлтүстік Бaтыс Aрaлмaңы мeн
Сoлтүстік Үстірт зeрттeлe бaстaды. 1948 – 1949 жылдaры мaсштaбы 1 : 1000
000 бoлaтын aудaнның гeoлoгиялық кaртaсы сoнымeн қaтaр Сaрмaт
түзілімдeрінің тaбaны бoйыншa құрылымдық кaртa жaрық көрді.
Aл 1951 жылдaн бaстap гeoлoгиялық түсіруді 10 ВAГТ aeрoлoгялық
гeoлoгиялық эксpeдиция жүргізді. Aудaндa Г.Я. Aврoровтың бaстaуымeн
“Aктубeнeфтeрaзведкa” трeсті Шoшқaкөл көтeріліміндe құрылымдық іздeу
бұрғылaуы мeн гeoлoгялық түсіру жүргізілді. Oсы жылы Шaлқaр бaтыс
бөлігіндe, Шoшқaкөл aнтиклинaлінің оңтүстігіндe іздeу және гeoлoгялық
түсіру жүргізілді.
1955 – 1956 жылдaры Үстіртaлды жaзығындa Шoшқaкөл aнтиклинaлінің
оңтүстігіндe Г – 1 тeрeң бұрғылaу жүргізілді. Ұңғымa жoғaры пeрмнің aстынaн
қaтты мeтaмoрфтaнғaн туфты құмтaстaр мeн туфтaрдың қaбaтын aшты.
1961 жылы “Aктубeнeфтeрaзведкa” трeстінің 10 және 11 экспeдициялaры
жұмыс жaсaды.
1964 жылыдaн бaстap Сoлтүстік Бaтыс Aрaлмaңының тoлық гeoлoгиялық –
гeoфизикaлық зeрттeлуі бaстaлды. Бұл жылы 11 экспедицияның жүргізгeн іздeу
бұрғылаулaрының нәтижeсіндe пaлeoгeннің түзілімдeрінeн ірі Бoзoй кeнoрны
aшылды.
1966 жылы Aққұл көтeріліміндe Г – 2 тeрeң бұрғылaу жүргізілді.
Мұнaйгaздылық жaғынaн бұрғылaу нәтижeсіз бoлды. Сoнымeн қaтaр Сoлтүстік
бaтыстa Қызылoй көтeріліміндe бұрғылaу жұмыстaры жүргізілді.
70 жылдaры Кaспиймaңы oйпaтындa тұзaсты түзілімдeрінің ( кeңқияқ )
кeнoрындaрының aшылуынa бaйлaнысты бұл мaңғa нaзaр aудaрылaмaй қaлды.
1989 жылы 1990 – 1995 жылдaрғa aрнaлғaн НГO ”Южкaзгeoлoгия”,
”кaзгeoфизикa” және КaзССР ҒA МГИ кoллeктиві гeoлoгялық бaрлaу жұмыстaрының
бaғдaрлaмaсын жaсaды.
Oсы бaғдaрлaмaның нeгізіндe Тұрлaн ГФE 1989 – 1991 жылдaры aймaқтық
сeйсмикaлық бaрлaу жұмыстaрын жүргізу нәтижeсіндe 1990 – 1991 жылдaры 1 P
және 2 P ұңғылaры бұрғылaнды.
2 P ұңғымaсы іргeтaсқa жeтті, aл 1 P ұңғылaмaсы іргeтaсқa жeтпeй
тeрeңдігі 3509 мeтр тeрeңдіктe тoқтaтылды.
1.2.2. Геофизикалық зерттелуі
Бірінші геофизикалық жұмыстар зерттелу ауданында 30 – шы
жылдары басталды. Ол негізінен Үстіртті және оның шекаралас
аудандарын маятникті түсірілім жасаған кез еді. Толық маятникті
түсірілім Батыс Қазақстанда 1931-1937 жылдары жүргізілді. 1952-1954
жылдары Соловьев басшылығымен (ВНИГРИ) Үстірт және Маңғышлақ
территорияларында аэромагнитті түсірілімдер жүргізіп және масштабы
1:500000 изодинам картасын тұрғызды.
Пландық геофизикалық зерттеулердің басталуы 50-шы жылдар. 1953
жылдан Қазақстанмұнайгеофизика мекемесі масштабы 1:200000
гравиметриялық түсірілім жұмыстарын жүргізді. Соның мәліметтері
бойынша гравиметриялық карта жасалды (Тушканов А.Ф.).
Электробарлау жұмыстарының мәліметтері бойынша Солтүстік
Үстіртте 1954-1956 жылдары жүргізілген шексіз жоғарғы кедергісі бар
тіреуіш электрлік горизонты белгіленген. Авторлар оны пермотриас
түзілімдерінің үсті деген (Спецгеофизика конторасы Бычин Б.А. және
т.б.).
1954-1956 жылдары Спецгеофизика конторасы Батыс – Ақсай
районында Ақтүмсық көтерілімінде және оның солтүстігінде МОВ және
КМПВ сейсмикалық жұмыстарын жүргізді. Солардың мәліметтері бойынша,
горизонт V1=5000 мс, палеозойдың шайылу бетіне жататын және масштабы
1:100000 неоком табанына құрылымдық карталар жасалған.
1957 жылы Новосибирск геофизика тресті Закаспийда масштабы
1:200000 аэромагниттік түсірілім жүргізген. Жұмыс нәтижесінде Үстірт
пен көршілес регоиндардың тектоникалық аудандастырылуы берілді.
1958 жылы Қазақ геофизика конторасының (Сгородник Я.М.) 658
сейсмикалық ұңғымасында МОВ региональды жұмыстар жүргізді. Соның
нәтижесінде I және III шағылу горизонттардың құрылымдық карталары
тұрғызылды. 658 партиясымен бірге 758 сейсмопартия Шоғырлы
құрылымының детализациясын бітіріп, Шөмішті локальды көтерілімі
беогіленіп, детальды зерттеген.
1964 жылы Солтүстік – Батыс Арал маңы және Үстірт
территорияларын детальды геофизикалық зерттеудің басы болды. 1964
жылы Базой газ кенорнының ашылуына байланысты, қалған жылдары осы
ауданды геофизикалық зерттелуіне көп мән берді.
Жоғары айтылған жұмыстардан басқа зерттелген ауданға көптеген
статьялар және ғылыми жұмыстар арналған. Соның ішінде негізділерінің
бірі А.Л.Яншин жазған Геология Северного Приаралья жұмысы 1953
жылы шыққан. Осы ауданға В.С.Мильникуктің, Л.Г.Кирюхиннің,
И.С.Плащеевтің, Р.Б.Сапожниковтің диссертациялары арналған.
70-шы жылдардың басында және 1988 жылы практикалық барлық
геофизикалық жұмыстар тоқтатылды. Себебі: Солтүстік – Батыс Аралда бор
және юра қимасының перспективсіздігі деген пікірі қалыптасты.
Осыдан мынандай қорытынды жасауға болады, зерттелген ауданда
тек қана шөгінді қимасының жоғарғы бөлігі ғана зерттелген.(III
шағылу горизонтына дейін). МОГТ жұмыстар Арал акваториясында ғана
жасалды және көп жаңа қызықты мәліметтер берді. Шөгінді тыстың
қалыңдығы 8-10 км дейін жетеді.
1988-1990 жылдары Түрлан ГФЭ МОГТ регональды профильдер торын
жасады. Нәтижесінде зерттелген территорияның геологиялық құрылысын
нақтылады. 1991 жылы Аққұл – Қызылой көтерілімдерінде және Құланды –
Жақсыбұташ зоналарында МОГТ іздеу жұмыстары басталды.
Ауданның геофизикалық зерттеулеріне анализ жасап, мынандай
негізгі қорытындылар жасауға болады. Ауданның геологиялық құрылысын
зерттеуге сейсмобарлау негізгі әдіс болды. Ауданның геологиялық
құрылысы КМПВ және МОВ сейсмикалық жұмыстарымен зерттелді. Олардың
мақсаты мезо-кайнозой түзілімдер комплексіне сапалы материалдар алуы
болды. Осциллографикалық тербелісті жазу қолданды. Сапалы алынған
мәліметтер, терең жатқан қабаттар туралы нақты көрсетпеген (III
шағылу қабаттан төмен). Сондықтан МОВ қолдануы тек қана III
қабатпен оның үстінде жатқан қабаттардың құрылысын көрсетті. Доюра
жыныстар комплексінің көрінісі жеке созылмаған алаңдар болып
көрсетілген. Жиналған мәліметтер бойынша, МОВ сейсмобарлаудың геологиялық
эффектісін төмендететін негізгі факторлары сейсмикалық жағдайдың
тереңдігі емес (пермотриас және жарылымды бұрыштардың күшті құлау
бұрыштары), толқын алаңының жақсы көрінісінің жоқтығы. Соңында, қазіргі
кезге дейін доюра комплексті түзілімдерінің көрінісі және ауданның
тектоникалық құрылысы нақты алынған жоқ.
Соңғы он жылдықты жаңа сейсмикалық аппаратураларының пайда
болуы және жалпы тереңдік нүкте (МОГТ) әдісін жақсы қолдану
арқасында ауданды терең зерттеу мүмкіндігі көбейді. 1988-1990 жылдары
МОГТ жұмыстарын жаңа әдістермен және техникамен істеу арқасында
ауданның геологиялық құрылысын және перспективтігі бар екенін
көрсетті.
Алаңның геолого-геофизикалық зерттелуі.
Жұмыс Партияның, отчет Алаң Жұмыс істеу түрі Қысқаша нәтижелер
істеу авторларының аты
жылы
1964 ҚазақстанмұнайгеофизБазай Рекогносцирлы МОВ түсірілім, Э,I,III, шағылу горизонттарының
ика тресті, АГЭ, спкөтерілім масштабы 1:100000 құрылымдық карталары тұрғызылған.
3-4-1564 Игуменов зонасы Базай көтерілімі, Аяққұм құрылымы
В.М. зерттелген.
1964 Үстірт геофизикалық Шұрық Алаңдық МОВ түсірілім I және III шағылу горизонттарында
экспедийиясы, сп Шұрық көтерілімі контурланған.
764 Шығыс-Шұрық көтерілімінің
Федотова Г.А. периклиналы анықталған.
1964 Электробарлау тобы Базай ГЗ және МТЗ әдісімен Жоғарғы кедергілі тіректі горизонты
ГИНа АН СССР, электробарлау жұмыстары. белгіленген.
Эпштейн Б.С.
1965 АГЭ, сп 1-265, Аяққұм, МОВ деталды сейсмикалық I, III шағылу горизонттарының
3-465, Аққұл жұмыстар. құрылымдық карталары тұрғызылған.
Богомолов В.А., Аққұл көтерілімінің құрылымы
Пиричев А.М. зерттелген, жаңа оң құрылымдар
белгіленген: Қызылой, Көкбұлақ,
Қарабас.
1965 АГЭ, гравиметриялық Аяққұм, Гравиметриялық түсірілім, Гравиметриялық карта құрастырылған.
партия Аққұл масштабы 1:100000
1966 Қазгеофизтрест, ТГЭ, Солтүстік-БаКМПВ регионалды жұмыстар. Фундамент беті қарастырылған.
сп 765, сп 265, тыс Арал Фундамент бет рельефінің схемалық
сп 766. маңы, Шығыс картасы құрастырылған.
Сапожников Р.Б., Үстірт
Сорокин В.П.
1966 АГЭ, сп 1-266 Луговая, МОВ сейсмикалық түсірілім. I және III шағылу горизонттары
Қошқарата. бойынша Луговой және Қошқарата
құрылымдары белгіленіп, контурланған.
1966 АГЭ, сп 3-466 Аккулков МОВ рекогносцирлы жұмыстар. Мезозой жыныстар комплексі бойынша
Байбатыров Т. көтерілім екі жаңа көтерілімдер белгіленген:
тобының Тасай және Қосқатын.
батысында.
Алаңның геолого-геофизикалық зерттелуі.
Жұмыс Партияның, отчет Алаң Жұмыс істеу түрі Қысқаша нәтижелер
істеу авторларының аты
жылы
1967 АГЭ, сп 1-2-367 Луговая жәнеМОВ рекогносцирлы жұмыстар. I шағылу горизонты бойынша
Григорьян П.Х. одан құрылымдық картасы тұрғызылған.
солтүстік – Субмеридианды созылған геофизикалық
шығысы. тоб құрылымдар анықталған.
1967 АГЭ, сп 4-567 Аккулков МОВ рекогносцирлы I және III шағылу горизонттары
көтерілімдер жұмыстар. бойынша Солтүстік – Қызылой және
тобының Жеті көтерілімдері белгіленген.
солтүстігі
1967 Үстірт ГФЭ, сп 4-867Қосбұлақ МОВ іздеу жұмыстары. Жоғарғы юра және PZ горизонтының
Богданович П.Д. ойпатының беті бойынша Алмамбет тектоникалық
оңтүстік сатысы белгіленген. Ол екі локалды
борты көтеріліммен күрделенген.
Алмамбет
алаңы
1968 АГЭ, сп 1-268, Шиқұдық МОВ рекогносцирлы жұмыстар, I және III шағылу горизонттарының
Мазур В.Н. масштабы 1:100000 құрылымдық карталары тұрғызылған.
Мезозой түзілімдер комплексі
бойынша бірнеше локалды құрылымдар
белгіленген.
1968 АГЭ, сп 11-1268 Қарамола, КМПВ регионалды жұмыстар, Ф1 және Ф2 горизонттары бойынша
Огай Б.А., Луговая. масштабы 1:200000 құрылымдық құрылысының схемасы
Талибаев Б.С. тұрғызылған.
1969 АГЭ, гравиметриялық Шиқұдық . Деталды алаңдық түсірілім. Масштабы 1:100000 гравиметриялық
партиясы 20-21-2269, картасы тұрғызылған.
Опря Н.Н.,
Попов Н.А.
1970 АГЭ, сп 170 Құлтабан. МОВ рекогносцирлы түсірілім, I, III, IV, V? шағылу горизонттарының
Мазур В.Н. масштабы 1:100000 құрылымдық карталары тұрғызылған.
Құлтабан көтерілімін терең
бұрғылауға берген.
1971 АГФЭ, Солтүстік-БатПартия отчеты 2569-71 I, III, IV шағылу горизонттарының
Скутина А.П., ыс Арал маңы құрылым-дық карталары тұрғызылған.
Тасыбаев Б.С., және Терең ұңғыма-лар бұрғылауға анықтама
Алексеева Т.Р. Солтүстік-Шығ берілген және геофизикалық жұмыстар
ыс Үстірт. жүргізу.
Алаңның геолого-геофизикалық зерттелуі.
Жұмыс Партияның, отчет Алаң Жұмыс істеу түрі Қысқаша нәтижелер
істеу авторларының аты
жылы
1974 НПО Южморгео, ЦГГЭ Арал теңізі ОГТ сейсмобарлау. Шөгінді чехолдың қалыңдығы (8-10 км)
Арал сп анықтаған. Юра түзілімдерінің
қалыңдығы-ның үлкейюі (2 км және одан
да көп).
1988-199ТГФЗ, сп 4-8891, Солтүстік-БатМОГТ регионалды жұмыстар. PZ (Ф), V2, III, I шағылу
1 Кравченко А.М., ыс Арал маңы. горизонттарының құрылымдық карталары
Кобзарев Г.Ю. тұрғызылған.
1992 Қазақстан методикалықОңтүстік Сейсмострати- Солтүстік – Батыс Арал маңы және
экспедициясы, Торғай, графикалық профилдердің оңтүстік Торғай региондарының құрылу
Немченков В.П., Солтүстік каркасты торын құру. тарихы жазылған.
Кобзарев Г.Ю. Арал маңы,
Солтүстік-Шығ
ыс Үстірт.
1993 ТГФЭ, сп 491-93 Солтүстік – МОГТ іздеу жұмыстары. III,V1, PZ шағылу горизонттарының
Гилязов Ф.А., Батыс Арал құрылымдық карталары тұрғызылған.
Кравченко А.М. маңы. Масштабы 1:100000.
1.3 Жобалық литологиялық-стратиграфииялық қима
Қимaдa 3 құрылымдық этаж aнық көрінeді. Oлaр:
- Төменгі – гeтeрoгeнді фундaмeнт, дислoкaсиялaнғaн және
мeтaмoрфтaнғaн Oртaңғы және төменгі пaлeзoй түзілімдeрінeн
құрылғaн;
- Oртaңғы – квaзиpлaтфoрмaлық тыс – пeрмь - триастың aз
дислoкaсялaнғaн түзілімдeрінeн құрылғaн;
- Жoғaры – шөгінді тыс – мeзo- кaйнoзoйдың құмды – сaзды
түзілімдeрінeн құрылғaн.
Палеозой тобы (PZ)
Жобалық ауданда палеозойская тобы пермь және триас жүйелері
түзілімдерінің терригендік жыныстарымен берілген
Пермь және триас жүйелері (Р2–Т1). Бұл жас аралығы біртекті қызғылт-
шұбар, қызғылт–сұр, қоңыр–сұр, сұр, және жоғарғы бөлігінде жасыл–сұр
алевролит және саз қабатшалары бар ізбестасты құмтастармен берілген.
Және де қызыл конгломераттар мен майда түйірлі құмтастар және
аргиллиттерден тұратын қызылтүсті жыныстар қабаты байқалады. Жыныстар қою
сұр, қоңырлау гравелиттер, конгломераттар және әртрлі түйірлі
құмтастармен берілген.
Пермь және триас түзілімдерінің қабат қалыңдығы 1200 м.
Мезозой тобы (МZ)
Мезозой тобы шошқакөл сериясының жыныстарымен берілген (жоғарғы
триас–төменгі юра) және ортаңғы юра– төменгі плиоцен түзілімдері.
Шошқакөл сериясының жыныстары континентальды сұртүсті аргиллиттерімен,
алевролиттерімен және құмтастармен берілген.
Ортаңғы юра – төменгі плиоцен түзілімдері негізінен аз
дислорацияланған жыныстармен берілген. Литологиялық қасиеттері және
палеонтологиялық қалдықтар бойынша әрі қарай ұсақ бөлімдерге бөлінеді.
Мезозой тобының түзілімдерінің жалпы қалыңдығы 1050 м.
Триас-юра жүйесі. Рет-лейас (Т3–J1). Платформалық тыстың ең ежелгі
түзілімдері шошқакөл сериясының жыныстарымен (жоғарғы триас–төменгі юра)
берілген. Оны алғаш рет Шошқакөл мегантиклиналінің оңтүстігінде Р.Г.
Гарецким (1959 ж.) ашқан. Шошқакөл сериясының жыныстары сұртүсті
аргиллиттерімен, алевролиттерімен және құмтастармен берілген.
Шошқакөл сериясының түзілімдерінің қабат 160 м.
Юра жүйесі (J)
Юра жүйесі континентальды ортаңғы юра (байос және бат жікқабаттары),
келловей-оксфорд және теңіздік кимеридж-титон жыныстарымен берілген.
Төменгі юра және шамалы жoғaры триас кәрілеу түзілімдері Шошқакөл
мегантиклиналінің оңтүстігінде бұрғылау кезінде ашылған және ол түзілімдер
Шошқакөл сериясына енеді. Бұл түзілімдер алевролиттер және құмтасты
қабатшалы континентальды сұртүсті аргиллиттермен берілген.
Юра түзілімдерінің қабат қалыңдығы 1000 м.
Ортаңғы бөлім (J2)
Ортаңғы бөлімі байос және бат жікқабаттарының жыныстарымен берілген.
Бұл қабаттар төменіндегі рет-лейас жыныстарымен үйлесімсіз жатыр және
шайылған.
Байос жікқабаты (J2 b). Байос жікқабатының жыныстары қою-сұр саз
қабатшаларымен, ізбестасты құмтастармен, алевролиттер, көмір қабатшалары
бар аргиллиттермен берілген. Солтүстік – Батыста Байос жікқабаты қою-сұр
аргиллиттермен, сұр полимиктілі алевролиттер және ұсақ түйірлі өсімдіктекті
детритті құмтастармен берілген. Түзілімдерде негізінен Coniopteris
australis, punktatus түріндегі тозаңдар. Аз Motonisporites, Auritulina
trilateroides, Osmunda jurrssika, Converrucosisporites түріндегі тозаңдар
анықталған. Ашықтұқымдылар тозаңды Ginkgocycadophytus тараған. Бұл тозаңдар
комплексі таралуына байланысты қабатты Байос жікқабаты екендігін
анықтаймыз.
Байос жікқабатының қалыңдығы 104 м.
Бат жікқабаты (J2bt). Байос жікқабаты жоғары қарай сұр және қою-сұр, ең
жоғарысысында жасылдау көмірлі аргиллиттер мен қабатшалы сұр құмтастармен
берілген Бат жікқабатымен алмасады. Қима саз және көмірлі қабатшалы сұр,
жасылдау-сұр алевролиттерден тұрады. Каротаждық диаграммада бат жікқабаты
түзілімдері байос жікқабатының түзілімдері сияқты қиылған қисық сызықты,
бірақ шамалары төмен. Бұл жікқабатта тозаң және споралар комплексі
негізінен ашықтұқымдылар тозаңының ұлғаюымен ерекшеленеді. Тозаң комплексі
негізінен Classopollis, Araucariacites australis берілген. Споралар
комплексі негізінен: Cyathidites minor, Osmunducidites тұрады. Бұл комплекс
таралуына байланысты қабатты Бат жікқабаты екендігін анықтаймыз.
Бат жікқабатының түзілімдерінің қалыңдығы 126 м.
Жоғарғы бөлім (J3)
Жоғарғы бөлімнің түзілімдері стратиграфиялық үйлесімсіз бат
жікқабатының түзілімдерінің үстінен. Палеонтологиялық қалдықтардың
литологиялық ерекшеліктері мен ГИС зерттеулері арқьлы жоғарғы бөлімнің
түзілімдерін келловей–оксфорд және киммеридж–титон жікқабаттарына бөлеміз.
Анығырақ қабаттарды жіктеу реперлік шекаралардың болмауына байланысты
мүмкін емес.
Жоғарғы бөлімнің түзілімдерінің 240 м.
Келловей және Оксфорд жікқабаты (J3к-J3о). Келловей-оксфорд
түзілімдері Солтүстік-Батыс Арал маңында Бозой көтерілімінде Г-11
және Г-16 21462328 метр және 2241-2414 метр тереңдік интервалында,
Аққұл және Қызылой көтерілімінде Г-2-2357-2481 метр, Г-1-2270-2350
метр аралында өткен. Жыныстары жасыл аргиллиттермен, қара-жасыл, жасыл-
сұр қызыл түйірлі, жасыл-сұр қат-қабатшалы, кейде ұсақ түйірлі, көбінесе
орта кесекті полимиктілі құмтастармен және алевролиттермен берілген.
Бұл түзілімдерде тозаң-тұқым комплексі белгіленеді. Көбінесе
Classopollis және тозаң комплексінің бөлігінің құрамы біріккен
Cyathidites minor, punetutus, Klurisporites, Osmundacidites,
Converrucosisporites кездеседі.
Келловей-оксфорд түзілімдерінің қалыңдығы 230 метрге дейін
жетеді.
Киммеридж және титон жікқабаты (J3km-J3tt). Келловей-оксфорд
жыныстарының үстінде сұр , қара-сұр, жасыл-сұр құмтасты органогенді
әктастармен-ракушняктар жатыр. Бұл жыныстар Каротажды диограммада анық
көрінеді.
Аққұл Г-2, Қызылой Г-1 ұңғымаларында жоғарғы юра әктастар
пачкасы белгіленбеген. Олар ұңғыма қимасынан түсіп қалған. Мұнда
төмен жатқан келловей-оксфорд қабатының қалыңдығы азайған. Осыған
байланысты мұнда жоғарғы юра түзілімдерінің 100 метр қалыңдығы жоқ.
Осының бәрі жоғарғы юра түзілімдерінің Аққұл және Қызылой
көтерілімдерінің күмбездерінде шайылуына байланысты. Осы жасты
аралығында Melaglanilla subechinata қалдықтары анықталған.
Жоғарғы юра түзілімдерінің жалпы қалыңдығы Г-11 ұңғымасында –
223 метр, Г-16 ұңғымасында – 214 метр.
.
Бор жүйесі (К)
Бор жүйесі екі бөліммен де берілген. Төменгі бор жыныстары
төменде валанжин-готеривтің теңіз түзілімдерінен, ал жоғарысында
континентальды түзілімдерден тұрады. Олар екі қабатқа бөлінген: қызыл
түсті (готерив-баррем) және негізінен сұр түсті (апт-альб). Біріншісі
дауыл свитасына, ал екіншісі – қарашатау, қызылшең, көкбұлақ және
алтықұдық свиталарына жатады.
Жоғарғы бор жыныстары төменде негізінен құмтасты-сазды теңіз
түзілімдерінен (сеноман-сантон) және жоғарысында бортәрізді мергелдермен
(сантона-Компaн-маастрихт жоғары) берілген. Тек қана шығыс аудандарда
сеноман және турон жікқабатының төменгі бөлігі континентальды жыныстармен
берілген.
Төменгі бөлім (К1)
Неоком надъярусы (К1nc).
Валанжин және готерив жікқабаты (К1v–К1g). Солтүстік және Оңтүстік –
Батыс Арал маңында валанжин-готерив теңіз түзілімдері тараған. Олар
солтүстік – батыста жасылдау-сұр және ашық жасыл аргиллиттермен, қайта
қат-қабатталған нашар карбонатталған алевролиттермен және ұсақ кесекті
полимиктілі карбонатты құмтастармен берілген. Кейде құмтасты базальтты
қабат ұсақ гравилік кесекті кремнилік жыныстар кездеседі. Каротажды
диограммада бұл түзілімдер үлкен (толқын) КС және ПС қисықтарымен
белгіленеді.Осы түзілімдерде фораминефералар бар: Lentikculina
neocominiana, munsteri. Тағы да тозаң-тұқым комплексі белгіленеді.
Тұқымдар: Cyathidites minor, Osmundacidites. Тозаң Classopollis – тен
тұрады. Келловей комплексінен айырмашылығы, мұнда: Phyllocladidites,
Podocarpidites, Pieceaepollientis кездеседі. Микропланктон түрлерінен
Gonyaulax, Tenue, Histrichosphaeridae кездеседі.
Түзілім қалыңдығы 40 метрден 100 метрге дейін тербеледі.
Готерив және баррем жікқабаты (К1g - К1br). Дауыл свитасы. Валанжин-
готерив теңіз түзілімдерінен жоғары қарай ашық түсті дауыл
свитасының континентальды жыныстарына ауысады. Қима сұрыпталмаған,
шайылмаған бұрышты брекчиялардан басталады, олардың түйіртпектерінде
органогенды әктастар, құмтастар, аргиллиттер кездеседі.
Қабаттың жоғарғы бөлігінде (қызыл, кірпіш-қызылдау, қоңыр, жасыл,
боялған түйірлі) алевролиттермен, ұсақ-орта кесекті құмтастармен,
аргиллиттермен берілген.
Түзілімдерде тозаң-тұқым комплексі берілген. Тұқымдар: Coniopteris,
Leiotriletes, Cibotium junctum, Fundi, Sphgnum, Gleichenia, Osmandu,
Foraminisporites. Ашықтұқымды тозаң: Cupreassaceae, Monosuleites, Pinus,
Eucommidites troedsoni, Gnetuceaepollenites, G.clatratus, G.mediolabatus
түрінде берілген.
Қабат қалыңдығы солтүстігінде 20 метр, Солтүстік–Батыс Арал маңында
560 метрге дейін.
Апт, төменгі Альб жікқабаты (К1 a-К1 al1). Қарашатау свитасы (К1 a-К1
al1). Дауыл свитасы жыныстарының үстінде шайылған Қарашатау свитасының
түзілімдері жатыр және олар сұр түсті болып келген. Жыныстары: сұр және
қара-сұр құмтастармен, қабатшаланған алевролиттермен және саздармен
берілген. Төменгі бөлігінде конгломерат пачкасы берілген, құрамында ұсақ
кесекті қызыл-жасыл түсті неоком жыныстары кездеседі. Барлық қимада
өсімдіктекті көмірлі детрит, көбінесе жұқа бытыраған лигнит линзалары
кездеседі.
Мұнда тозаң-тұқым комплексі белгіленеді, онда ашық тұқымды өсімдіктер
тұқымдарға қарағанда көп. Тозаң-тұқым құрамы баррем комплексінен
ерекшеленеді. Тозаң комплексінің бөлігінде: Inaperturopollenites dubius,
Perinopollenites elatoides және әртүрлі: Disaccites, Cedrinites
кездеседі. Үлкен әртүрлігіне Gleicheniaceae және Schicaeaceae тұқымдары
жатады. Біріншілері Gleichenidites senonicus, umbnates, iaetus –пен
берілген. Екіншілерінің арасында Cicatricosisporites tersus, Ruffordia
goepperti, Appendicisporites кездеседі.
Шошқакөл антиклиналының және Солтүстік Арал маңының апт-альб қимасы
сазды болып келеді.
Апт-төменгі альб түзілімдерінің қалыңдығы 360 метрге дейін жетеді.
Ортаңғы альб подярус (К1al2). Қызылшен свитасы (К1al2). Қызылшең
свитасы алғаш рет Шошқакөл антиклиналынде ашылған. Ол каолинитті
саздармен берілген, түстері ақ, қара-сұр, жасылдау-сұр, қоңырлау-сұр,
сары, кірпіш қызыл болып келеді. Саздар көбінесе ақ, сұр, сары-сұр түсті
кварцты-слюдалы немесе каолинитты құмдарға қат-қабатшаланаған болып
келеді. Қара-сұр және сұр түсті саздарда құрамында көбінесе
өсімдіктекті көмірлі детрит кездеседі, ал кейбір жерлерде жапырақ іздері
бар.
Бұл түзілімдерде тозаң-тұқым комплексі белгіленген. Ол
тұқымдармен, ашық тұқымды және жабық тұқымды өсімдіктер тозаңдарымен
берілген. Тұқымдар арасында: Gleicheniaceae c Gleichenidites senonicus,
umbnatus, Plicifera delicata, Schizaeaceae Cicatricosisporites tersus,
Concavissimites, Tourocusporites reduncus кездеседі. Жабық тұқымды
тозаңдар Tricolpopollenites екі түрімен берілген.
Бозой-Акқұл көтерілім тобында Қызылшең свитасының түзілімдері
сұр түсті құмтастармен және алевролиттермен берілген, цементінде жұқа
түсті интенсивті слюда каолинизациясы белгіленеді.
Қызылшең свитасы түзілімдерінің қалыңдығы 260 метрге дейін
жетеді.
Жоғарғы альб-сеноман жікқабаты (К1al3–K2s). Алтыкұдық свитасы.
Алтықұдық свитасының түзілімдері сұр түсті құмтастармен,
алевролиттермен және глауконитті құмды қабатшалары бар саздармен
берілген.
Жоғарғы альбтің жеке қабатшалары және сеноман бөлігінің
көптеген жыныстары теңіздік болып келген.Теңіздік қабатшаларында:
Valvurinella, Anomalina, Cibicites, Trochammina фораминефералары
табылған. Тозаң-тұқымды комплексі табылған, тұқымдар арасында
Gleichenidites senonicus, Ruffordia goepperti кездеседі. Ашық тұқымды
тозаңдар Dissaccides, Podocfrpidites proximus тұрады.
Жоғарғы альб-сеноман түзілімдерінің ең үлкен қалыңдығы 1900
метрге дейін жетеді.
Жоғарғы бөлім (К2)
Турон және коньяк жікқабаттары (К2t–K2k). Жиркендік свитасы. Г-1
ұңғымасы (Сорбұлақ) алтықұдық свитасының үстінде 682-724 метр тереңдік
аралығында континентальды каолинитті саздар пачкасын, алевролиттерды
және құмтастарды ашқан. Қалыңдығы 42 метр. Г-11, Г-16, Г-2, Г-1
(Қызылой) ұңғымалары қара-сұр, жасыл көріністі саздарды, қара-сұр
қабатшаланған алевролиттермен құмтастарды ашқан.
Турон–коньяк түзілімдері Каротажда ұсақ тісті қисығымен
сипатталады.
Турон–коньяк түзілімдерінде фораминефералар комплексі белгіленген:
Ammobaculites, Haplophragmoides, Gaudryina acrabatensis, G. Asiatica. Тағы
да турон тозаң-тұқымды комплексі табылған. Тұқымдары келесі типтермен
түрлермен берілген: Cicatricosisporites tersus, C.mediostriatus,
Anemiaesporites exiliodes, Selaginella ketersis. Ашық тұқымды
өсімдіктер тозаңдары: Dissaccites Caytonipollenites pallidus, Cedripides,
Podocarpidites, Inaperturopollenites dubius. Жабық тұқымды өсімдік тозаңы
Tricolporopollenites, Tricoipites striatellus кездеседі.
Турон-коньяк түзілімдерінің қалыңдығы: Г-11 ұңғымасында -82 метр,
Г-16- 78метр, Г-2-88 метр, Г-1 (Қызылой)-80 метр, Г-1 (Сорбұлақ)-128 метр.
Сантон жікқабаты (К2st). Сантон жікқабатының түзілімдері қара-сұр, ұсақ
кесекті көмір қалдықтары бар құмтастармен және жасылдау-сұр, глауконитті
құмдар, қара-сұр саз, мергель қабатшаларымен берілген. Құрамы бойынша
сантон құмтастары олигомиктілі-кварцты, қоспа материалдары дала шпаты.
Жыныстардаң кесектері құмтастар құрамынан толық жойылған. Саздарда
өсімдіктекті детриттерінің органикалық қалдықтары кездеседі. Каротажды
диаграммада сантон түзілімдері жиі тісті КС қисығымен берілген.
Мергелде фораминефера комплексі белгіленген: Spiroplecatammina
baudoniniana, Gyudryina rugosa, Marssonella oxycona, Stensioina
exsculpta, Anomalina clementiana, Cibicites temirensis, Marssonella
turris.
Түзілім қалыңдығы Г-11 ұңғымасында -80 метр, Г-6 - 98 метр, Г-2 -
87 метр, Г-1 (Қызылой) - 64 метр, Г-1 (Сорбұлақ)- 40 метр құраған.
Компaн жікқабаты (К2ср). Компaн жікқабатының түзілімдері үзіліссіз
және ретті түрде сантон жыныстарының үстінде жатыр. Олар екі фациямен
берілген: карбонатты және құмтасты-сазды. Компaн жікқабаты ақ, ашық-сұр
бор тәрізді мергелдермен және жазу борымен, көбінесе арасында
қабатшаланған карбонатты глауконитты саздармен берілген. Мергелдерде
ракушняк микрофауналары бар. Сондықтан оларды биогенді деп атауға болады.
Органикалық қалдықтарының құрамында көп болуымен аутигенды пирит мөлшері
көп. Олар фораминефера ядросы болып табылады. Электрокаротажды диаграммада
Компaн жыныстары ұсақ тісті әлсіз дифференцияланған КС қисығымен
берілген.
Компaн жікқабатында келесі фораминефера комплексі белгіленген:
Marsonella tursis, Spiroplektamina lingua, S. baudoniniana, Hagenwell,
Heterostonella, lituola irregularis, Anomalina umbilikatula.
Түзілім қалыңдығы 62 метрден 115 метрге дейін жетеді.
Маастрихт жікқабаты (К2m). Маастрих түзілімдері үлкен аймаққа
таралып, компан жікқабаты түзілімдерінің үстінде жатыр.
Маастрих түзілімдерінің толық қимасы көп кездеспейді, себебі
түзілімдердің шайылуына байланысты. Бұның бәрі тектоникалық қозғалысқа
әкелді. Ол маастрих ғасырының соңында басталған. Кейбір учаскілерде
маастрих түзілімдері толық шайылған және палеоген түзілімдері компaн
жыныстардың үстінде жатыр.
Маастрих қабаты кампан ақ, ашық-сұр және жасыл-сұр мергелдермен
берілген, құрамында иноцентрат фаунасының кесектері, брахиопода және
теңіз кірпінің іздері, балық сүйектері кездеседі. Маастрих
жыныстарында келесі фораминефера комплексі белгіленген: Marsonella
trochus, Gaurdia rugosa, Orbignuna sacheri, Stensiona gracilis.
Маастрих түзілімдерінің қалыңдығы 10 метрден 151 метрге дейін
жетеді.
Кайнозой тобы (КZ)
Палеоген жүйесі (Р)
Палеоген жүйесінің түзілімдері қарастырып отырған ауданда көп таралған
және құрылымды іздеу-барлау ұңғымаларымен ашылған.
Палеоген – төменгі эоцен түзілімдері Солтүстік–Батыс Арал маңының
аймақтарында кездеспейді немесе өте кіші қалыңдығы, сондықтан оны жеке
қарастырмайды. Ортаңғы эоцен түзілімдері көп шоғырланған.
Тасаран горизонты Р2 ts. Солтүстік–Батыс Арал маңында тасаран
горизонты белгіленеді. Ол өзіне ортаңғы және жоғарғы эоцен түзілімдерін
қосады. Олар палеоцен-төменгі эоцен жыныстарын үзіліспен жауып
немесе бор түзілімдерінің шайылған бетіне жатады. Тасаран горизонты
жыныстардың литологиялық ерекшелігіне байланысты екі қабатқа бөлінеді:
төменгі – сазды, жоғарғы – алевролитты – сазды.
Сазды қабат. Төменгі бөлігінде жатыр, жасыл-сұр саздармен, ашық-сұр
алевролит қабатшаларымен, жасылдау-сұр дақты мергелдермен берілген.
Сазды қабаттың қалыңдығы 150 метрге дейін жетеді.
Алевролитты–сазды қабат. Сазды қабаттың үстінде жатыр және жұқа бір-
бірімен қайталанатын жасылдау-сұр және сұр алевролиттермен, саздармен
берілген. Жоғарғы бөлігінде жұқа саздар пачкасы байқалады, алевролиттермен
құмдар Бозой кенорындағы өнімді газ қабатына жатады. Қабатта
силицитты жыныстар бар екені көрінеді,олар жұқа кесекті базальтты опалды
цементты бар құмтастармен алевролиттерді берілген.
Тасаран горизонтының алевролитты-сазды қабатының қалыңдығы 158
метрге дейін жетеді.
Тасаран горизонтының жалпы ең үлкен қалыңдығы Қызылой көтерілімінде –
330-338 метр, Аққұлда – 321 метр, Бозойда – 290-325 метрге дейін
жетеді.
Жоғарғы эоцен–төменгі олигоцен (Р23–Р31)
Шаған горизонты (Р23–Р31). Солтүстік–Батыс Арал маңында жоғарғы эоцен
және төменгі олигоцен түзілімдері біріктіріліп Шаған горизонты болып
қарастырылады.
Шаған горизонтында аққұл және шаған свиталарынан тұрады.
Аққұл свитасы. Аққұл свитасы бірнеше алаңдарда белгіленеді, соның
ішінде Қызылой, Бозой, Аққұл алаңдары. Онда шаған горизонты сазды және
алевролитты-сазды фациялармен берілген. Аққұл свитасының түзілімдері
тасаран горизонтының алевролитты-сазды қабатының үстінде жатыр. Олар
сұр және қоңырлау сұр саздармен, кейде күшті, алевролитты, карбонатты
пиритпен берілген. Аққұл свитасының түзілімдерінде келесі фораминефера
комплексі белгіленген: Bulivinopsis turgaicus, B. Sculptillis, Unigerdina
costellata, Spiroplectamimnia.
Аққұл свитасының түзілімдерінің қалыңдығы 60-70 метрден 165-170
метрге дейін өзгереді.
Шаған свитасы. Шаған свитасының түзілімдері барлық жерде кездеседі,
аққұл жыныстарының үстінде жатыр.
Жыныстар құрамына және каратаж сипаттамасына қарай олар екі
қабатқа бөлінеді: төменгі – сазды, жоғарғы – алевролитты – сазды.
Сазды қабаттың түзілімдері жұқа саздармен, көбіне мергель
конкрецияларымен және сирек, жұқа құмтастармен алевролиттер қабатшаларымен
берілген.
Сазды қабаттың қалыңдығы 10 метрден 115 метрге дейін жетеді.
Алевролитты – сазды қабаты қайта қат-қабатшаланған жапырақты
алевролиттермен, саздармен және жұқа цементі сазды құмтас қабатымен,
көбіне сантариев құрылысты мергелды конкрециялармен берілген.
Алевролитты – сазды қабаттың қалыңдығы солтүстік-шығыстан оңтүстік-
батысқа қарай 45-130 метрге дейін үлкейеді .
Ортаңғы олигоцен (Р32)
Ащыайрық свитасы (Р32). Түзілімдер төмен бөлігінде жасыл-сұр, қара-
жасыл, қара-сұр, слюдалы, құмтасты, ашық-сұр және жасыл-сұр құрамында
фаунасы бар құм қабатшаланған саздармен берілген. Үстінде темірлі қара-
жасыл, қара түсті, ұсақ кесекті кейде оолитті, кей жерлерде нашар
цементтелген, құмға ауысатын құмтастар тараған.
Темірлі құмтастардың үстінде құмды-сазды қабат жатыр. Каротажды
диограммада ортаңғы олигоцен түзілімдері жоғары диференциялы КС қисығық
сызығымен белгіленген. Ащыайрық свитасының арасында моллюскалар,
фораминефералар, остракодтар, балық сүйектері, акула тістері, тозаң-тұқым
қалдықтары және өсімдік жапырақтарының іздері табылған. Ащыайрық свитасында
келесі моллюскалар кездеседі: Nucula compta, N. Praepenegrina, Angulus
nysti, Cardium, Cardita omaliana. Тағы да фораминефера екі комплексі
анықталған: Gaudruina gracilis, Noninella, Nonion, Cilicites.
Ащыайрық свитасы түзілімдерінің қалыңдығы 100 метрге дейін жетеді.
Жоғарғы олигоцен – төменгі миоцен (Р33-N11)
Бәйгібек свитасы (Р33-N11). Жоғарғы олигоцен–төменгі миоцен
түзілімдері үйлесімді орта олигоцен жыныстарының үстінен орналасқан.
Түзілім жұқа көмір қабатшалары бар құмды-сазды сұртүсті жыныстармен
берілген. Моллюсктер бақалшатары комплексі: Cardium lenae, Mytilus
aquitanicus, Isocardia subtrasversa kumsuatense, Ensis hausmanni, Cyprina
elliptica. Фораминифер қалдығы Spiroplectumina terekensis.
Бәйгібек свитасының жыныстарының қалыңдығы 160 м.
Неоген жүйесі (N)
Неоген түзілімдері көп аймақта таралған және ортаңғы, төменгі миоцен
теңіз түзілімдерімен берілген.
Плиоцен түзілімдері одан да көп таралған, континентальды, кейде
теңіздік түзілімдерімен берілген.
Қалыңдығы 200 метрге жетеді.
Төрттік жүйе(Q)
Арал маңы территориясының барлық бөлігінде элювиалды-делювиалды
түзілімдер жауып жатыр. Олар олигоцен мен миоцен түзілімдерінде дамыған
және супесью, суглинкамен сарылау, гипстелген кесектерінің қырлары
домалақтанбаған әктастармен, құмтастармен берілген.
1.4.Тектоникасы
Солтүстік-Батыс Арал маңы территориясы күшті құрылымды-тектоника
элементтері бар зонада орналасқан. Соған байланысты аймақтың геологиялық
құрылысы күрделі, фундаменттің гетерогенді құрамы, құрылымдық
элементтердің морфологиялық негіздерінің әртүрлігі, күрделі болып
келген және мұнайгаздылығы жағынан үлкен қызығушылықты білдіреді.
Негізгі иірілімдері,консолидирлік қыртысының пайда болуы ауданда бір
уақытты болмаған және иірілімді фундамент құрамына төменгі де, жоғарғы
да палеозой түзілімдері кіреді.
Фундамент беті бойынша Солтүстік-Батыс Арал маңында үш негізгі
теріс құрылымды-тектоникалық зоналар белгіленеді: Шошқакөл дислокациялар
жүйесі, қошқара, Аррандунг және құрғантұз мульдаларын қосатын Шалқар
ойпаты және Солтүстік–Батыс Арал маңы дислокациялар жүйесі, өзіне
Құланды және жыланды грабен-синклиналдарын қосатын. Айтылған құрылымды-
тектоникалық элементтер жоғарғы амплитудты созылған жарылымдармен
шектелген және бірте-бірте өзінің бағытын солтүстік-солтүстік-батыстан
(Шошқакөл дислокациялар жүйесі) меридиандыққа (Солтүстік – Батыс Арал
маңы дислокациялар жүйесі) дейін өзгертеді. Солтүстігінде отчеттік
алаң Орал-Тобол зонасының оңтүстік батпалысымен шектелген. Оның бір
бөлігі Жұмагүль шоқысының бөлігі болып келеді. Ол Шалқар ойпатын
және Солтүстік-Батыс Арал маңы дислокациялар жүйесін бөледі.
Тектоникалық бұзылыстардың созылыңқы тораптың көлемі және айтылған
құрылымды-тектоникалық элементтер шегіндегі фундамент жабынының жату
белгісінің тез түсуі, иірілімді бетінің күшті қаллыптасуын көрсетеді.
Фундамент жабынының жатуының минимальды белгісі Шошқакөл горст-
антиклинал шегінді (-1400-600 м)-алаңның батыс бөлігінде; солтүстіктен
оңтүстікке Орал-Тобол зонасының батуында (-1000-0 м) және батыс
бөлік – Прикиргиз моноклиналының оңтүстік бату шегінде (-1000-600 м)
белгіленген.
Теріс құрылымды-тектоникалық элементтер морфологиясымен де,
генетикалық белгісімен аажыратылады.
Шығыс-Шошқакөл грабен-синклиналы қысқа жүйелі (10-20 км),
сызғышты – созылған (40-150 км), бір бортты, терең батқан грабендер, бір-
бірінен жоғары амплитудалы жарылымдармен бөлінген көрініс болып
келеді. Жеке блоктар шегінде жату деңгейінің белгісі -2600 метрден
5000 метрге дейін өзгереді, ал жарылым белгісінің түсуі, грабен-
синклиналының шығыс және батыс борттарында 1000-3000 метрге дейін
жетеді. Оңтүстік бөлігінде Оңтүстік-Шошқакөл грабен-синклиналы
ажыратылады, ені 15-30 км, фундамент бетінің жату белгісінің түсуі
-1600 метрден -3400-3800 метрге дейін. Солтүстігінде бұл грабен-
синклинал фундаментінің моноклинальды көтеріңкі блогына ауысады (Орал-
Тобол зонасының оңтүстік батуы), шығысында Шығыс-Шошқакөл грабен-
синклиналын шектетеді, оңтүстігінде Шалқар ойпатының батыс бортын
белгілейді. Соңғысы өзіне Қошқара, Аррандунг және Құрғантұз
мульдаларын қосады. Фундамент беті бойынша ойпат ені солтүстігінде
30-40 км; оңтүстігінде 70-80 км.
Солтүстігінде ойпат солтүстік бағытта кең, моноклинальды
көтерілген фундамент блогына өтеді, Орал-Тобыл зонасының оңтүстік
бату; ал оңтүстігінде – Аққұл фундаменттің шығыңқы жерімен шектеледі.
Аққұл шоқысы белгі деңгейінің салыстырмалы тұрақтылығымен -3500-2600
м. және әртүрлі созылған жарылымдармен жеке блоктарға бөлінген.
Қошқара мульдасы Шалқар ойпатының осьтік бөлігінің негізгі
құрылымы болып табылады. Мульданың орталық бөлігінде фундамент -7400-
7600 метр белгіге дейін түседі. Батуы тұрақтылық сипатты, батыс және
оңтүстік-шығыс борттарының төзімділік градиенті 200-300 мкм.
Солтүстік және шығыс борттары жарылымдар сериясымен күрделенген.
Қошқара мульдасынан солтүстікке қарай, седловина болып бөлініп
-2600-2800 метр белгісімен, жалпы изометриялық Аррандунг мульдасы
орналасқан. Оның шегінде фундамент беті -2600-2800 метрден -3800-4000
метрге дейін батқан. Солтүстікке қарай, кішігірім седловинадан кейін,
Құрғантұз мульдасы белгіленеді. Осьтік бөлігінің бату белгісі -2200-
2400 метр.
Шығысында Шалқар ойпаты Жұмагүл фундамент шоқымен шектелген. Ол
субмеридианды бағытта 220-250 км созылған, ені 10-15 км-ден 40-45
км-ге дейін. Солтүстік және оңтүстік шоқы бөлігінде фундамент
бетінің жату белгісі -220-2400 метр және 3000-3200 метрді құрайды.
Ортасында шоқтың күмбез бөлігі белгіленеді -1600-1000 метр. Ол
Сорбқлақ антиклиналды көтеріліммен байланысты. Көтерілім өлшемдері 20-
25 км х 40-45 км. сорбұлақтың оңтүстігінде -2100 м тұйықталған
изогипсінде Аяққұм антиклиналды көтерілім белгіленеді. Оның өлшемі 5-
8 км х 15 км. Шоқтың оңтүстік бөлігінде -2600 метр изогипс бойынша
Базой көтерілімі белгіленеді.
Жұмагүл шоғының шығыс беткейі, негізінен оңтүстік бөлігінде
күрделі құрылыысымен сипатталады, батыс бөлігімен салыстырғанда. Осының
бәрі фундамент бетінің формасының қиындығын және жоғарғы
амплитудалы бұзылыстардың (500-2000 метрге дейін) пайда болғанын
көрсетеді. Бұл жабын иірілімді негізінің Құланды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жобада Ақтөбе облысында орналасқан Мыңжылқы алаңында
жиналған геологиялық-геофизикалық мәліметтер негізінде мұнай іздеу
жұмыстарының геологиялық-техника-экономикалық тиімділігі негізделген.
Жобаланатын алаңда жоғарғы және орта юра түзілімдері өнімді болып табылады.
Жобалау тереңдігі 3250 м, бес іздеу ұңғыларын тұрғызу болжанады (біреуі
тәуелсіз,төртеуі тәуелді). Жобалау беткейлері: пермотриас.
С3 категориясы бойынша мұнайдың есептелген қоры 14903220,375 т.
АННОТАЦИЯ
В дипломном проекте обосновывается геолого-технико-экономическая
целесообразность постановки поисковых работ на нефть, на основе геолого-
геофизических материалов, собранных по площади Мынжылкы, расположенной в
Актюбинской области. На проектируемой площади продуктивны отложения верхней
и средней юры.
Проектируется заложение пяти поисковых скважин (одна зависимая и
четыре зависимые) с проектной глубиной 3250 м. Проектные горизонты:
пермотриас.
Подсчитанные запасы нефти по категории С3 составляют 14903220,375 т.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
I. ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ 13
1.1. Ауданның географиялық-экономикалық жағдайы 13
1.2. Ауданның геологиялық-геофизикалық зерттелуі 13
1.2.1. Геологиялық зерттелуі 14
1.2.2. Геофизикалық зерттелуі 15
1.3 Жобалық литологиялық-стратиграфииялық қима 22
1.4.Тектоникасы 35
1.4.1 Геотектоникалық құрылымы және Шалқар ойысының көтерілімдер түрі
(Солтүстік-батыс Аралмаңы) (арнайы бөлім) 41
1.5. Мұнайгаздылығы 46
1.6. Гидрогеологиялық сипаттамасы 49
1.7. Мұнай және газ қорын есептеу 59
1.7.1 Мұнай қорын есептеу 59
1.8 Жобалық іздеу жұмыстырының әдістері мен көлемі 61
1.8.1 Іздеу жұмыстырының нысаны мен міндеттері 61
1.8.2 Ұңғыларды орналастыру жүйесі 62
2 ТЕХНИКАЛЫҚ БӨЛІМ 64
2.1 Ұңғыма бұрғылаудың геологиялық жағдайлары 64
2.2 Жуу сұйықтығының сипаттамасы 65
2.3 Ұңғымалардың үлгі құрылысын негіздеу 66
2.3.1 Ұңғыма конструкциясын жобалау 66
2.3.2 Шегендеу тізбегінің диаметрін таңдау 71
2.3.3 Пайдалану тізбегін есептеу 73
2.4 Ұңғыма сағасына орналастырылатын жабдықтарды таңдау 78
2.5 Геологиялық, геофизикалық зерттеулер 78
2.5.1 Шлам және керн іріктеу 78
2.5.2 Геофизикалық зерттеулер 80
2.5.3. Ұңғымаларды сынамалау, сынау және зерттеу 81
3. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 86
3.1 Еңбек ақы төлеуді ұйымдастыру 86
3.2 Материалды-техникалық жабдықтауды ұйымдастыру 88
3.2.1 Ұңғы құрылысын қажет мерзімде негіздеу 88
Жұмыстың атаулары 89
Мерзімі, тәулік 89
Жинау-құрастыру 89
Бұрғылау және бекіту 89
Жоспарланған жұмыстардың 89
3.3 Техникалық-экономикалық көрсеткіштерінің негіздерін есептеу 89
4 Еңбекті және қоршаған ортаны қорғау 96
4.1 Еңбекті қорғау 96
4.1.1 Өндірістік зиянды және қауіпті факторлерды талдау 96
4.2.1 Қоршаған ортадағы зиянды факторларды талдау 102
4.2.2 Қоршаған ортаны қорғау шаралары. 105
ҚОРЫТЫНДЫ 111
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 112
ГРАФИКА
КІРІСПЕ
Арал-Тұран плитасының ортасында орналасқан. Осыған орай оның
мұнайгаздылық болашағына геологтар 60-жылдардан бастап назар аудара
бастады.
Бұл Маңғыстаудан ашылған ірі және Тұран плитасының басқада
аймақтарынан шағын мұнай шоғырларының, кен орындарының ашылуымен байланысты
болады.
Солтүстік-батыс Арал маңында эоцен түзілімдерінен қоры 20 млрд м3.
болатын Бозой газ кен орыны ашылды.
Дегенмен осы 60-жылдары Арал аймағынан мұнайгаз іздеу жұмыстары теріс
нәтиже берді. Солтүстік және Солтүстік-Батыс Арал маңында мұнайгаз іздеу
және терең параметрлік ұңғылар арқылы көмірсутекті шоғырлардың жоқтығы және
шөгінді жыныстың қалыңдығының біршама аздығы анықталды. Сондай-ақ Оңтүстік-
шығыс, Оңтүстік, Оңтүстік-Батыс Арал маңынан мұнай және газ шоғырлары
табылған жоқ.
Осы теріс нәтижелердің барлығы 70-жылдары мұнайгаз барлау жұмыстарының
тоқталуына әкеліп соқты. Тек 80-жылдардың аяғында қарастырылып отырған
регионмен іргелес жатқан Оңтүстік Торғай мұнайгазды бассейнінің жиналған
барлық геологиялық-геофизикалық материалдарды жаңа бағытта талдау және
қайта қарастыру жұмыстары басталды. Мұндай қорытындылау АН ҚазССР
геологиялық ғылымдар Институтында жасалды және Солтүстік Арал маңында
перспективті объектілерді бөлуге және мұнай газ іздеуге практикалық
рекомендацияны жетілдіруге мүмкіндік берді. Көрсетілген рекомендацияны іске
асыру мақсатында Түңғырықсор және Шоңысын құрылымдарында екі терең
параметрлік үңғылар бүрғыланды және бірталай сейсмобарлау жұмыстары
жүргізілді. 80-жылдардың соңы мен 90-жылдардың басында Шығыс Арал маңының
қүрғақ бөлігінде сирек торлы сейсмобарлау профильдері пайдаланылды.
Мұнайгаздылық болашағы Арал аймағының геологиялқ қүрлысының және
дамуының ерекшеліктері оны 3 мұнайгазды ауданға бөлуге мүмкіндік береді:
1. Батыс, Солтүстік Үстірт ойпаңының Солтүстік-Шығыс бөлігін қамтиды.
2. Орталық, Орталық-Арал белдемін қамтиды.
3. Шығыс, Шығыс-Арал ойпаңын қамтиды.
Батыс ауданында мұнай барлау жұмыстары 60-жылдардың басында
жүргізілді. Олардың нәтижесінде палеоген түзілімдерінен 300-400 метр
тереңдіктен газ кен орындары ашылды. Олардың ішіндегі ірісі - Базой.
Дегенмен, шөгінді тысының біршама терең горизонттарынан көмірсутек іздеу
жетістік әкеледі. Бұл аудандарда бор түзілімдері (неокомнан басқа) нашар
минералданған сумен шайылған болып шықты, юра түзілімдерінен шоғыр табылған
жоқ және палезой квозиплатформалық түзілімдері тіпті зерттелген жоқ.
60-жылдары іздеу құрылыстары тоқтап қалды. Тек, 90-жылдардың 2-
жартысында ғана жапон мемлекеттік мұнай компаниясының қаржыландыруымен
сейсмобарлау және бұрғылау жұмыстары жаңартылды. Бірақ бұл нәтиже бермеді.
Шөгінді тысының түзілімдерінің құрылымдық және литологиялық-фракциялық
сипаттамаларын және қабат суының гидродинамикалық ерекшеліктерін
қортындылай келе, ірі көтерілімдермен терең иілімдердің бірігу белдеміндегі
төменгі бор және юра горизонттары көмірсутек шоғырларын іздеуге біршама
перспективті екендігін көреміз. Бұл белдемдерде тек антиклиналды емес,
сондай-ақ стратиграфиялық, тектоникалық экрандалған тұтқыштардың түзілу
мүмкіндіктері бар. Бұларда шоғырлар көмірсутектердің миграциясынан түзілуі
мүмкін.
Орталық Арал ауданында мұнай барлау жұмыстары негізінен Солтүстік Арал
маңында жүргізілді. Мүнда 50-жылдары сынған толқын әдісімен жеке
сейсмобарлау профильдері пайдаланылды және 2 терең ұңғы бүрғыланды -
Құланды жарылым аралында тереңдігі 3010 метр болатын тіректік ұңғы және
тереңдігі 780 метр болатын іздеу ұңғысы Арал қалсының маңында бұрғыланды.
Бірақ нәтиже бермеді. Кейінірек 60-жылдары бұл район 1:200000 масштабты
геологиялық-гидрогеологиялық түсірулер арқылы зерттелді. Осы жұмыстар
бойынша ұсақ ұңғылардан жанғыш газ белгілері алынғанымеи, жоғарғы бор
түзілімдерінің нашар минералданған сулармен шайылуына байланысты оның
маңызы аз болды.
80-жылдардың соңында К.И.Сатпаевтың бекітуімен мұнай іздеу жұмыстары
қайта жүргізілді.
Орталық Арал ауданының геологиялық-геофизикалық мәліметтерін талдау
нәтижелері пермь-триас түзілімдерінің өте тығыз екендігін және кезекші
коллектор жыныстарының жоқ екенін, яғни болашағының аздығын көрсетті.
Жоғарғы бар түзілімдері нашар минералданған сулармен шайылғандықтан мұнай
іздеу жұмыстарын жүргізуге қызығушылық туғызбай отыр. Неокон қабаты
қалыңдығы 450 метрлік сазды құрамды болып келген және аймақтың флюидтірек
болып отыр. Екінші аймақтың флюидтірек болып оксфорд-киммеридж сазды қабаты
саналады. Атап айтқанда осының астында ортаңғы юра құмтасшы қабаты яғни
коллектор жатыр. Құмтас қабаттарының қалыңдығы 20 метр, ашық кеуектілігі 20-
26%.
Сонымен Орталық Арал ауданының ортаңғы юра түзілідерінің мұнайгаздылық
болашағы біршама жақсы.
Шығыс ауданда мұнай барлау жұмыстары 60-жылдардың соңы мен 70-
жылдардың басында жүргізілді. Сейсмобарлау жұмыстары арқылы 3
брохиантиклиналды құрылым (Қызықтөбе, Қосқазан, Досан) анықталды және 5
терең үңғылар осы құрылымдарда бүрғыланды.
Бұл ауданда Аралдың басқа да аймақтарындағы сияқты жоғарғы бор
түзілімдері шайылған болып шықты. Мұнай барлау жұмыстарын жүргізуге юра,
неонон түзілімдері қызығушылық туғызды. Юра түзілімдерінің қимасында қүмтас
қабаттарын сынау кезінде П-1 Қызықтөбе, Қасқазаң П-1 ұңғылары юра
түзілімдерінің қабат суының минерализациясы 100 гл-ден жоғары, ал еріген
газда көмірсутектердің 48% екендігін көрсетті. Осыған орай, еріген газда
көмірсутек концентрациясы батысқа қарай, яғни теңізге қарай өсетіндігі
байқалды.
Сонымен, қазіргі уақытқа дейін алынған материалдар Арал аймағының
мұнайгаздылық болашағының бар екендігін, соның ішінде Орталық Арал
белдемінің болашағының біршама жоғарылығын көрсетеді.
Ауданның шолу картасы
I. ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1. Ауданның географиялық-экономикалық жағдайы
Территориялық әкімшілік жағынан Мыңжылқы алаңы Қазақстан Республикасы,
Ақтөбе облысы, Шалқар ауданында орналасқан.
Aққұл aлaңы Үстiртaлды жaзығындa oрнaлaскaн. Жeр бeдeрi aмплитудaсы
-150м – 130м. арaлығындa. Жaзықтың oртaсындa Мыңжылқы-Сeксeуiл oйпaты
oрнaлaсқaн. Сoлтүстiктeн Қoшқaрaтa құмымeн шeктeлгeн.
Зeрттeлiп oтырғaн aудaнның климaты күрт кoнтинeнтaльды. Жaзы ыстық,
құрғaқ, тeмпeрaтурa +30 – 40oC-қa жeтeдi.Қысы aз қaрлы, суық , aязы – 30 oC-
қa дeйiн төмeндeйдi. Құм бoрaндaрғa aуысып тұрaтын қaтты жeл eсiп тұрады.
Жaуын шaшын aз, нeгiзiнeн қыстa жaнe күздe ғaнa. Жылдық oртaшa жaуын шaшым
117 – 180 мм.
Гидрoлoгиялық жүйe төмeн дaмығaн. Aудaндa кeпкeн Сaбыржылғa,
Aрыстысaй, Шaғaн, Қыздымсaй өзeндeрiнiң кeпкeн aрнaлaры бaр. Жeкe құдықтaр
кeздeсeдi: Тaссaй, Құзқұдық.
Өсiмдiктeр әлeмi Oртaлық Aзияның жaртылaй шөл aймaктaрынa сaй.
Зeрттeлeтiн aудaн aз тұрғылaнғaн. Хaлықтың нeгiзгi қызмeтi – мaл
шaруaшылығы. Aқбaсты, Қaныбeк, Бoзoй eлдi мeкeндeрiн қoсaтын құмжoлдaр мeн
дaлaлық жoлдaр бaр. Eң iрi eлдi мeкeн – Шaлқaр,aудaн oртaлығы, тeмiржoл
бeкeтi aудaннaн сoлтүстiк бaғыттa oрнaлaсқaн.
1.2. Ауданның геологиялық-геофизикалық зерттелуі
Aудaнның зeрттeлуін 2 сaтығa бөлугe бoлaды. Біріншісі 1962 жылғa
дeйін, aл 1964 жылдaн бaстaп бұл жeрдe гaз кeнoрындaрының aшылуынa
бaйлaнысты гeoлoгиялық және гeoфизикaлық жұмыстaрдың жүргізілуін
қaрaстырaмыз.
1.2.1. Геологиялық зерттелуі
A.Н.Яншиннің зeрттeлуімeн 1944 жылы Сoлтүстік Бaтыс Aрaлмaңы мeн
Сoлтүстік Үстірт зeрттeлe бaстaды. 1948 – 1949 жылдaры мaсштaбы 1 : 1000
000 бoлaтын aудaнның гeoлoгиялық кaртaсы сoнымeн қaтaр Сaрмaт
түзілімдeрінің тaбaны бoйыншa құрылымдық кaртa жaрық көрді.
Aл 1951 жылдaн бaстap гeoлoгиялық түсіруді 10 ВAГТ aeрoлoгялық
гeoлoгиялық эксpeдиция жүргізді. Aудaндa Г.Я. Aврoровтың бaстaуымeн
“Aктубeнeфтeрaзведкa” трeсті Шoшқaкөл көтeріліміндe құрылымдық іздeу
бұрғылaуы мeн гeoлoгялық түсіру жүргізілді. Oсы жылы Шaлқaр бaтыс
бөлігіндe, Шoшқaкөл aнтиклинaлінің оңтүстігіндe іздeу және гeoлoгялық
түсіру жүргізілді.
1955 – 1956 жылдaры Үстіртaлды жaзығындa Шoшқaкөл aнтиклинaлінің
оңтүстігіндe Г – 1 тeрeң бұрғылaу жүргізілді. Ұңғымa жoғaры пeрмнің aстынaн
қaтты мeтaмoрфтaнғaн туфты құмтaстaр мeн туфтaрдың қaбaтын aшты.
1961 жылы “Aктубeнeфтeрaзведкa” трeстінің 10 және 11 экспeдициялaры
жұмыс жaсaды.
1964 жылыдaн бaстap Сoлтүстік Бaтыс Aрaлмaңының тoлық гeoлoгиялық –
гeoфизикaлық зeрттeлуі бaстaлды. Бұл жылы 11 экспедицияның жүргізгeн іздeу
бұрғылаулaрының нәтижeсіндe пaлeoгeннің түзілімдeрінeн ірі Бoзoй кeнoрны
aшылды.
1966 жылы Aққұл көтeріліміндe Г – 2 тeрeң бұрғылaу жүргізілді.
Мұнaйгaздылық жaғынaн бұрғылaу нәтижeсіз бoлды. Сoнымeн қaтaр Сoлтүстік
бaтыстa Қызылoй көтeріліміндe бұрғылaу жұмыстaры жүргізілді.
70 жылдaры Кaспиймaңы oйпaтындa тұзaсты түзілімдeрінің ( кeңқияқ )
кeнoрындaрының aшылуынa бaйлaнысты бұл мaңғa нaзaр aудaрылaмaй қaлды.
1989 жылы 1990 – 1995 жылдaрғa aрнaлғaн НГO ”Южкaзгeoлoгия”,
”кaзгeoфизикa” және КaзССР ҒA МГИ кoллeктиві гeoлoгялық бaрлaу жұмыстaрының
бaғдaрлaмaсын жaсaды.
Oсы бaғдaрлaмaның нeгізіндe Тұрлaн ГФE 1989 – 1991 жылдaры aймaқтық
сeйсмикaлық бaрлaу жұмыстaрын жүргізу нәтижeсіндe 1990 – 1991 жылдaры 1 P
және 2 P ұңғылaры бұрғылaнды.
2 P ұңғымaсы іргeтaсқa жeтті, aл 1 P ұңғылaмaсы іргeтaсқa жeтпeй
тeрeңдігі 3509 мeтр тeрeңдіктe тoқтaтылды.
1.2.2. Геофизикалық зерттелуі
Бірінші геофизикалық жұмыстар зерттелу ауданында 30 – шы
жылдары басталды. Ол негізінен Үстіртті және оның шекаралас
аудандарын маятникті түсірілім жасаған кез еді. Толық маятникті
түсірілім Батыс Қазақстанда 1931-1937 жылдары жүргізілді. 1952-1954
жылдары Соловьев басшылығымен (ВНИГРИ) Үстірт және Маңғышлақ
территорияларында аэромагнитті түсірілімдер жүргізіп және масштабы
1:500000 изодинам картасын тұрғызды.
Пландық геофизикалық зерттеулердің басталуы 50-шы жылдар. 1953
жылдан Қазақстанмұнайгеофизика мекемесі масштабы 1:200000
гравиметриялық түсірілім жұмыстарын жүргізді. Соның мәліметтері
бойынша гравиметриялық карта жасалды (Тушканов А.Ф.).
Электробарлау жұмыстарының мәліметтері бойынша Солтүстік
Үстіртте 1954-1956 жылдары жүргізілген шексіз жоғарғы кедергісі бар
тіреуіш электрлік горизонты белгіленген. Авторлар оны пермотриас
түзілімдерінің үсті деген (Спецгеофизика конторасы Бычин Б.А. және
т.б.).
1954-1956 жылдары Спецгеофизика конторасы Батыс – Ақсай
районында Ақтүмсық көтерілімінде және оның солтүстігінде МОВ және
КМПВ сейсмикалық жұмыстарын жүргізді. Солардың мәліметтері бойынша,
горизонт V1=5000 мс, палеозойдың шайылу бетіне жататын және масштабы
1:100000 неоком табанына құрылымдық карталар жасалған.
1957 жылы Новосибирск геофизика тресті Закаспийда масштабы
1:200000 аэромагниттік түсірілім жүргізген. Жұмыс нәтижесінде Үстірт
пен көршілес регоиндардың тектоникалық аудандастырылуы берілді.
1958 жылы Қазақ геофизика конторасының (Сгородник Я.М.) 658
сейсмикалық ұңғымасында МОВ региональды жұмыстар жүргізді. Соның
нәтижесінде I және III шағылу горизонттардың құрылымдық карталары
тұрғызылды. 658 партиясымен бірге 758 сейсмопартия Шоғырлы
құрылымының детализациясын бітіріп, Шөмішті локальды көтерілімі
беогіленіп, детальды зерттеген.
1964 жылы Солтүстік – Батыс Арал маңы және Үстірт
территорияларын детальды геофизикалық зерттеудің басы болды. 1964
жылы Базой газ кенорнының ашылуына байланысты, қалған жылдары осы
ауданды геофизикалық зерттелуіне көп мән берді.
Жоғары айтылған жұмыстардан басқа зерттелген ауданға көптеген
статьялар және ғылыми жұмыстар арналған. Соның ішінде негізділерінің
бірі А.Л.Яншин жазған Геология Северного Приаралья жұмысы 1953
жылы шыққан. Осы ауданға В.С.Мильникуктің, Л.Г.Кирюхиннің,
И.С.Плащеевтің, Р.Б.Сапожниковтің диссертациялары арналған.
70-шы жылдардың басында және 1988 жылы практикалық барлық
геофизикалық жұмыстар тоқтатылды. Себебі: Солтүстік – Батыс Аралда бор
және юра қимасының перспективсіздігі деген пікірі қалыптасты.
Осыдан мынандай қорытынды жасауға болады, зерттелген ауданда
тек қана шөгінді қимасының жоғарғы бөлігі ғана зерттелген.(III
шағылу горизонтына дейін). МОГТ жұмыстар Арал акваториясында ғана
жасалды және көп жаңа қызықты мәліметтер берді. Шөгінді тыстың
қалыңдығы 8-10 км дейін жетеді.
1988-1990 жылдары Түрлан ГФЭ МОГТ регональды профильдер торын
жасады. Нәтижесінде зерттелген территорияның геологиялық құрылысын
нақтылады. 1991 жылы Аққұл – Қызылой көтерілімдерінде және Құланды –
Жақсыбұташ зоналарында МОГТ іздеу жұмыстары басталды.
Ауданның геофизикалық зерттеулеріне анализ жасап, мынандай
негізгі қорытындылар жасауға болады. Ауданның геологиялық құрылысын
зерттеуге сейсмобарлау негізгі әдіс болды. Ауданның геологиялық
құрылысы КМПВ және МОВ сейсмикалық жұмыстарымен зерттелді. Олардың
мақсаты мезо-кайнозой түзілімдер комплексіне сапалы материалдар алуы
болды. Осциллографикалық тербелісті жазу қолданды. Сапалы алынған
мәліметтер, терең жатқан қабаттар туралы нақты көрсетпеген (III
шағылу қабаттан төмен). Сондықтан МОВ қолдануы тек қана III
қабатпен оның үстінде жатқан қабаттардың құрылысын көрсетті. Доюра
жыныстар комплексінің көрінісі жеке созылмаған алаңдар болып
көрсетілген. Жиналған мәліметтер бойынша, МОВ сейсмобарлаудың геологиялық
эффектісін төмендететін негізгі факторлары сейсмикалық жағдайдың
тереңдігі емес (пермотриас және жарылымды бұрыштардың күшті құлау
бұрыштары), толқын алаңының жақсы көрінісінің жоқтығы. Соңында, қазіргі
кезге дейін доюра комплексті түзілімдерінің көрінісі және ауданның
тектоникалық құрылысы нақты алынған жоқ.
Соңғы он жылдықты жаңа сейсмикалық аппаратураларының пайда
болуы және жалпы тереңдік нүкте (МОГТ) әдісін жақсы қолдану
арқасында ауданды терең зерттеу мүмкіндігі көбейді. 1988-1990 жылдары
МОГТ жұмыстарын жаңа әдістермен және техникамен істеу арқасында
ауданның геологиялық құрылысын және перспективтігі бар екенін
көрсетті.
Алаңның геолого-геофизикалық зерттелуі.
Жұмыс Партияның, отчет Алаң Жұмыс істеу түрі Қысқаша нәтижелер
істеу авторларының аты
жылы
1964 ҚазақстанмұнайгеофизБазай Рекогносцирлы МОВ түсірілім, Э,I,III, шағылу горизонттарының
ика тресті, АГЭ, спкөтерілім масштабы 1:100000 құрылымдық карталары тұрғызылған.
3-4-1564 Игуменов зонасы Базай көтерілімі, Аяққұм құрылымы
В.М. зерттелген.
1964 Үстірт геофизикалық Шұрық Алаңдық МОВ түсірілім I және III шағылу горизонттарында
экспедийиясы, сп Шұрық көтерілімі контурланған.
764 Шығыс-Шұрық көтерілімінің
Федотова Г.А. периклиналы анықталған.
1964 Электробарлау тобы Базай ГЗ және МТЗ әдісімен Жоғарғы кедергілі тіректі горизонты
ГИНа АН СССР, электробарлау жұмыстары. белгіленген.
Эпштейн Б.С.
1965 АГЭ, сп 1-265, Аяққұм, МОВ деталды сейсмикалық I, III шағылу горизонттарының
3-465, Аққұл жұмыстар. құрылымдық карталары тұрғызылған.
Богомолов В.А., Аққұл көтерілімінің құрылымы
Пиричев А.М. зерттелген, жаңа оң құрылымдар
белгіленген: Қызылой, Көкбұлақ,
Қарабас.
1965 АГЭ, гравиметриялық Аяққұм, Гравиметриялық түсірілім, Гравиметриялық карта құрастырылған.
партия Аққұл масштабы 1:100000
1966 Қазгеофизтрест, ТГЭ, Солтүстік-БаКМПВ регионалды жұмыстар. Фундамент беті қарастырылған.
сп 765, сп 265, тыс Арал Фундамент бет рельефінің схемалық
сп 766. маңы, Шығыс картасы құрастырылған.
Сапожников Р.Б., Үстірт
Сорокин В.П.
1966 АГЭ, сп 1-266 Луговая, МОВ сейсмикалық түсірілім. I және III шағылу горизонттары
Қошқарата. бойынша Луговой және Қошқарата
құрылымдары белгіленіп, контурланған.
1966 АГЭ, сп 3-466 Аккулков МОВ рекогносцирлы жұмыстар. Мезозой жыныстар комплексі бойынша
Байбатыров Т. көтерілім екі жаңа көтерілімдер белгіленген:
тобының Тасай және Қосқатын.
батысында.
Алаңның геолого-геофизикалық зерттелуі.
Жұмыс Партияның, отчет Алаң Жұмыс істеу түрі Қысқаша нәтижелер
істеу авторларының аты
жылы
1967 АГЭ, сп 1-2-367 Луговая жәнеМОВ рекогносцирлы жұмыстар. I шағылу горизонты бойынша
Григорьян П.Х. одан құрылымдық картасы тұрғызылған.
солтүстік – Субмеридианды созылған геофизикалық
шығысы. тоб құрылымдар анықталған.
1967 АГЭ, сп 4-567 Аккулков МОВ рекогносцирлы I және III шағылу горизонттары
көтерілімдер жұмыстар. бойынша Солтүстік – Қызылой және
тобының Жеті көтерілімдері белгіленген.
солтүстігі
1967 Үстірт ГФЭ, сп 4-867Қосбұлақ МОВ іздеу жұмыстары. Жоғарғы юра және PZ горизонтының
Богданович П.Д. ойпатының беті бойынша Алмамбет тектоникалық
оңтүстік сатысы белгіленген. Ол екі локалды
борты көтеріліммен күрделенген.
Алмамбет
алаңы
1968 АГЭ, сп 1-268, Шиқұдық МОВ рекогносцирлы жұмыстар, I және III шағылу горизонттарының
Мазур В.Н. масштабы 1:100000 құрылымдық карталары тұрғызылған.
Мезозой түзілімдер комплексі
бойынша бірнеше локалды құрылымдар
белгіленген.
1968 АГЭ, сп 11-1268 Қарамола, КМПВ регионалды жұмыстар, Ф1 және Ф2 горизонттары бойынша
Огай Б.А., Луговая. масштабы 1:200000 құрылымдық құрылысының схемасы
Талибаев Б.С. тұрғызылған.
1969 АГЭ, гравиметриялық Шиқұдық . Деталды алаңдық түсірілім. Масштабы 1:100000 гравиметриялық
партиясы 20-21-2269, картасы тұрғызылған.
Опря Н.Н.,
Попов Н.А.
1970 АГЭ, сп 170 Құлтабан. МОВ рекогносцирлы түсірілім, I, III, IV, V? шағылу горизонттарының
Мазур В.Н. масштабы 1:100000 құрылымдық карталары тұрғызылған.
Құлтабан көтерілімін терең
бұрғылауға берген.
1971 АГФЭ, Солтүстік-БатПартия отчеты 2569-71 I, III, IV шағылу горизонттарының
Скутина А.П., ыс Арал маңы құрылым-дық карталары тұрғызылған.
Тасыбаев Б.С., және Терең ұңғыма-лар бұрғылауға анықтама
Алексеева Т.Р. Солтүстік-Шығ берілген және геофизикалық жұмыстар
ыс Үстірт. жүргізу.
Алаңның геолого-геофизикалық зерттелуі.
Жұмыс Партияның, отчет Алаң Жұмыс істеу түрі Қысқаша нәтижелер
істеу авторларының аты
жылы
1974 НПО Южморгео, ЦГГЭ Арал теңізі ОГТ сейсмобарлау. Шөгінді чехолдың қалыңдығы (8-10 км)
Арал сп анықтаған. Юра түзілімдерінің
қалыңдығы-ның үлкейюі (2 км және одан
да көп).
1988-199ТГФЗ, сп 4-8891, Солтүстік-БатМОГТ регионалды жұмыстар. PZ (Ф), V2, III, I шағылу
1 Кравченко А.М., ыс Арал маңы. горизонттарының құрылымдық карталары
Кобзарев Г.Ю. тұрғызылған.
1992 Қазақстан методикалықОңтүстік Сейсмострати- Солтүстік – Батыс Арал маңы және
экспедициясы, Торғай, графикалық профилдердің оңтүстік Торғай региондарының құрылу
Немченков В.П., Солтүстік каркасты торын құру. тарихы жазылған.
Кобзарев Г.Ю. Арал маңы,
Солтүстік-Шығ
ыс Үстірт.
1993 ТГФЭ, сп 491-93 Солтүстік – МОГТ іздеу жұмыстары. III,V1, PZ шағылу горизонттарының
Гилязов Ф.А., Батыс Арал құрылымдық карталары тұрғызылған.
Кравченко А.М. маңы. Масштабы 1:100000.
1.3 Жобалық литологиялық-стратиграфииялық қима
Қимaдa 3 құрылымдық этаж aнық көрінeді. Oлaр:
- Төменгі – гeтeрoгeнді фундaмeнт, дислoкaсиялaнғaн және
мeтaмoрфтaнғaн Oртaңғы және төменгі пaлeзoй түзілімдeрінeн
құрылғaн;
- Oртaңғы – квaзиpлaтфoрмaлық тыс – пeрмь - триастың aз
дислoкaсялaнғaн түзілімдeрінeн құрылғaн;
- Жoғaры – шөгінді тыс – мeзo- кaйнoзoйдың құмды – сaзды
түзілімдeрінeн құрылғaн.
Палеозой тобы (PZ)
Жобалық ауданда палеозойская тобы пермь және триас жүйелері
түзілімдерінің терригендік жыныстарымен берілген
Пермь және триас жүйелері (Р2–Т1). Бұл жас аралығы біртекті қызғылт-
шұбар, қызғылт–сұр, қоңыр–сұр, сұр, және жоғарғы бөлігінде жасыл–сұр
алевролит және саз қабатшалары бар ізбестасты құмтастармен берілген.
Және де қызыл конгломераттар мен майда түйірлі құмтастар және
аргиллиттерден тұратын қызылтүсті жыныстар қабаты байқалады. Жыныстар қою
сұр, қоңырлау гравелиттер, конгломераттар және әртрлі түйірлі
құмтастармен берілген.
Пермь және триас түзілімдерінің қабат қалыңдығы 1200 м.
Мезозой тобы (МZ)
Мезозой тобы шошқакөл сериясының жыныстарымен берілген (жоғарғы
триас–төменгі юра) және ортаңғы юра– төменгі плиоцен түзілімдері.
Шошқакөл сериясының жыныстары континентальды сұртүсті аргиллиттерімен,
алевролиттерімен және құмтастармен берілген.
Ортаңғы юра – төменгі плиоцен түзілімдері негізінен аз
дислорацияланған жыныстармен берілген. Литологиялық қасиеттері және
палеонтологиялық қалдықтар бойынша әрі қарай ұсақ бөлімдерге бөлінеді.
Мезозой тобының түзілімдерінің жалпы қалыңдығы 1050 м.
Триас-юра жүйесі. Рет-лейас (Т3–J1). Платформалық тыстың ең ежелгі
түзілімдері шошқакөл сериясының жыныстарымен (жоғарғы триас–төменгі юра)
берілген. Оны алғаш рет Шошқакөл мегантиклиналінің оңтүстігінде Р.Г.
Гарецким (1959 ж.) ашқан. Шошқакөл сериясының жыныстары сұртүсті
аргиллиттерімен, алевролиттерімен және құмтастармен берілген.
Шошқакөл сериясының түзілімдерінің қабат 160 м.
Юра жүйесі (J)
Юра жүйесі континентальды ортаңғы юра (байос және бат жікқабаттары),
келловей-оксфорд және теңіздік кимеридж-титон жыныстарымен берілген.
Төменгі юра және шамалы жoғaры триас кәрілеу түзілімдері Шошқакөл
мегантиклиналінің оңтүстігінде бұрғылау кезінде ашылған және ол түзілімдер
Шошқакөл сериясына енеді. Бұл түзілімдер алевролиттер және құмтасты
қабатшалы континентальды сұртүсті аргиллиттермен берілген.
Юра түзілімдерінің қабат қалыңдығы 1000 м.
Ортаңғы бөлім (J2)
Ортаңғы бөлімі байос және бат жікқабаттарының жыныстарымен берілген.
Бұл қабаттар төменіндегі рет-лейас жыныстарымен үйлесімсіз жатыр және
шайылған.
Байос жікқабаты (J2 b). Байос жікқабатының жыныстары қою-сұр саз
қабатшаларымен, ізбестасты құмтастармен, алевролиттер, көмір қабатшалары
бар аргиллиттермен берілген. Солтүстік – Батыста Байос жікқабаты қою-сұр
аргиллиттермен, сұр полимиктілі алевролиттер және ұсақ түйірлі өсімдіктекті
детритті құмтастармен берілген. Түзілімдерде негізінен Coniopteris
australis, punktatus түріндегі тозаңдар. Аз Motonisporites, Auritulina
trilateroides, Osmunda jurrssika, Converrucosisporites түріндегі тозаңдар
анықталған. Ашықтұқымдылар тозаңды Ginkgocycadophytus тараған. Бұл тозаңдар
комплексі таралуына байланысты қабатты Байос жікқабаты екендігін
анықтаймыз.
Байос жікқабатының қалыңдығы 104 м.
Бат жікқабаты (J2bt). Байос жікқабаты жоғары қарай сұр және қою-сұр, ең
жоғарысысында жасылдау көмірлі аргиллиттер мен қабатшалы сұр құмтастармен
берілген Бат жікқабатымен алмасады. Қима саз және көмірлі қабатшалы сұр,
жасылдау-сұр алевролиттерден тұрады. Каротаждық диаграммада бат жікқабаты
түзілімдері байос жікқабатының түзілімдері сияқты қиылған қисық сызықты,
бірақ шамалары төмен. Бұл жікқабатта тозаң және споралар комплексі
негізінен ашықтұқымдылар тозаңының ұлғаюымен ерекшеленеді. Тозаң комплексі
негізінен Classopollis, Araucariacites australis берілген. Споралар
комплексі негізінен: Cyathidites minor, Osmunducidites тұрады. Бұл комплекс
таралуына байланысты қабатты Бат жікқабаты екендігін анықтаймыз.
Бат жікқабатының түзілімдерінің қалыңдығы 126 м.
Жоғарғы бөлім (J3)
Жоғарғы бөлімнің түзілімдері стратиграфиялық үйлесімсіз бат
жікқабатының түзілімдерінің үстінен. Палеонтологиялық қалдықтардың
литологиялық ерекшеліктері мен ГИС зерттеулері арқьлы жоғарғы бөлімнің
түзілімдерін келловей–оксфорд және киммеридж–титон жікқабаттарына бөлеміз.
Анығырақ қабаттарды жіктеу реперлік шекаралардың болмауына байланысты
мүмкін емес.
Жоғарғы бөлімнің түзілімдерінің 240 м.
Келловей және Оксфорд жікқабаты (J3к-J3о). Келловей-оксфорд
түзілімдері Солтүстік-Батыс Арал маңында Бозой көтерілімінде Г-11
және Г-16 21462328 метр және 2241-2414 метр тереңдік интервалында,
Аққұл және Қызылой көтерілімінде Г-2-2357-2481 метр, Г-1-2270-2350
метр аралында өткен. Жыныстары жасыл аргиллиттермен, қара-жасыл, жасыл-
сұр қызыл түйірлі, жасыл-сұр қат-қабатшалы, кейде ұсақ түйірлі, көбінесе
орта кесекті полимиктілі құмтастармен және алевролиттермен берілген.
Бұл түзілімдерде тозаң-тұқым комплексі белгіленеді. Көбінесе
Classopollis және тозаң комплексінің бөлігінің құрамы біріккен
Cyathidites minor, punetutus, Klurisporites, Osmundacidites,
Converrucosisporites кездеседі.
Келловей-оксфорд түзілімдерінің қалыңдығы 230 метрге дейін
жетеді.
Киммеридж және титон жікқабаты (J3km-J3tt). Келловей-оксфорд
жыныстарының үстінде сұр , қара-сұр, жасыл-сұр құмтасты органогенді
әктастармен-ракушняктар жатыр. Бұл жыныстар Каротажды диограммада анық
көрінеді.
Аққұл Г-2, Қызылой Г-1 ұңғымаларында жоғарғы юра әктастар
пачкасы белгіленбеген. Олар ұңғыма қимасынан түсіп қалған. Мұнда
төмен жатқан келловей-оксфорд қабатының қалыңдығы азайған. Осыған
байланысты мұнда жоғарғы юра түзілімдерінің 100 метр қалыңдығы жоқ.
Осының бәрі жоғарғы юра түзілімдерінің Аққұл және Қызылой
көтерілімдерінің күмбездерінде шайылуына байланысты. Осы жасты
аралығында Melaglanilla subechinata қалдықтары анықталған.
Жоғарғы юра түзілімдерінің жалпы қалыңдығы Г-11 ұңғымасында –
223 метр, Г-16 ұңғымасында – 214 метр.
.
Бор жүйесі (К)
Бор жүйесі екі бөліммен де берілген. Төменгі бор жыныстары
төменде валанжин-готеривтің теңіз түзілімдерінен, ал жоғарысында
континентальды түзілімдерден тұрады. Олар екі қабатқа бөлінген: қызыл
түсті (готерив-баррем) және негізінен сұр түсті (апт-альб). Біріншісі
дауыл свитасына, ал екіншісі – қарашатау, қызылшең, көкбұлақ және
алтықұдық свиталарына жатады.
Жоғарғы бор жыныстары төменде негізінен құмтасты-сазды теңіз
түзілімдерінен (сеноман-сантон) және жоғарысында бортәрізді мергелдермен
(сантона-Компaн-маастрихт жоғары) берілген. Тек қана шығыс аудандарда
сеноман және турон жікқабатының төменгі бөлігі континентальды жыныстармен
берілген.
Төменгі бөлім (К1)
Неоком надъярусы (К1nc).
Валанжин және готерив жікқабаты (К1v–К1g). Солтүстік және Оңтүстік –
Батыс Арал маңында валанжин-готерив теңіз түзілімдері тараған. Олар
солтүстік – батыста жасылдау-сұр және ашық жасыл аргиллиттермен, қайта
қат-қабатталған нашар карбонатталған алевролиттермен және ұсақ кесекті
полимиктілі карбонатты құмтастармен берілген. Кейде құмтасты базальтты
қабат ұсақ гравилік кесекті кремнилік жыныстар кездеседі. Каротажды
диограммада бұл түзілімдер үлкен (толқын) КС және ПС қисықтарымен
белгіленеді.Осы түзілімдерде фораминефералар бар: Lentikculina
neocominiana, munsteri. Тағы да тозаң-тұқым комплексі белгіленеді.
Тұқымдар: Cyathidites minor, Osmundacidites. Тозаң Classopollis – тен
тұрады. Келловей комплексінен айырмашылығы, мұнда: Phyllocladidites,
Podocarpidites, Pieceaepollientis кездеседі. Микропланктон түрлерінен
Gonyaulax, Tenue, Histrichosphaeridae кездеседі.
Түзілім қалыңдығы 40 метрден 100 метрге дейін тербеледі.
Готерив және баррем жікқабаты (К1g - К1br). Дауыл свитасы. Валанжин-
готерив теңіз түзілімдерінен жоғары қарай ашық түсті дауыл
свитасының континентальды жыныстарына ауысады. Қима сұрыпталмаған,
шайылмаған бұрышты брекчиялардан басталады, олардың түйіртпектерінде
органогенды әктастар, құмтастар, аргиллиттер кездеседі.
Қабаттың жоғарғы бөлігінде (қызыл, кірпіш-қызылдау, қоңыр, жасыл,
боялған түйірлі) алевролиттермен, ұсақ-орта кесекті құмтастармен,
аргиллиттермен берілген.
Түзілімдерде тозаң-тұқым комплексі берілген. Тұқымдар: Coniopteris,
Leiotriletes, Cibotium junctum, Fundi, Sphgnum, Gleichenia, Osmandu,
Foraminisporites. Ашықтұқымды тозаң: Cupreassaceae, Monosuleites, Pinus,
Eucommidites troedsoni, Gnetuceaepollenites, G.clatratus, G.mediolabatus
түрінде берілген.
Қабат қалыңдығы солтүстігінде 20 метр, Солтүстік–Батыс Арал маңында
560 метрге дейін.
Апт, төменгі Альб жікқабаты (К1 a-К1 al1). Қарашатау свитасы (К1 a-К1
al1). Дауыл свитасы жыныстарының үстінде шайылған Қарашатау свитасының
түзілімдері жатыр және олар сұр түсті болып келген. Жыныстары: сұр және
қара-сұр құмтастармен, қабатшаланған алевролиттермен және саздармен
берілген. Төменгі бөлігінде конгломерат пачкасы берілген, құрамында ұсақ
кесекті қызыл-жасыл түсті неоком жыныстары кездеседі. Барлық қимада
өсімдіктекті көмірлі детрит, көбінесе жұқа бытыраған лигнит линзалары
кездеседі.
Мұнда тозаң-тұқым комплексі белгіленеді, онда ашық тұқымды өсімдіктер
тұқымдарға қарағанда көп. Тозаң-тұқым құрамы баррем комплексінен
ерекшеленеді. Тозаң комплексінің бөлігінде: Inaperturopollenites dubius,
Perinopollenites elatoides және әртүрлі: Disaccites, Cedrinites
кездеседі. Үлкен әртүрлігіне Gleicheniaceae және Schicaeaceae тұқымдары
жатады. Біріншілері Gleichenidites senonicus, umbnates, iaetus –пен
берілген. Екіншілерінің арасында Cicatricosisporites tersus, Ruffordia
goepperti, Appendicisporites кездеседі.
Шошқакөл антиклиналының және Солтүстік Арал маңының апт-альб қимасы
сазды болып келеді.
Апт-төменгі альб түзілімдерінің қалыңдығы 360 метрге дейін жетеді.
Ортаңғы альб подярус (К1al2). Қызылшен свитасы (К1al2). Қызылшең
свитасы алғаш рет Шошқакөл антиклиналынде ашылған. Ол каолинитті
саздармен берілген, түстері ақ, қара-сұр, жасылдау-сұр, қоңырлау-сұр,
сары, кірпіш қызыл болып келеді. Саздар көбінесе ақ, сұр, сары-сұр түсті
кварцты-слюдалы немесе каолинитты құмдарға қат-қабатшаланаған болып
келеді. Қара-сұр және сұр түсті саздарда құрамында көбінесе
өсімдіктекті көмірлі детрит кездеседі, ал кейбір жерлерде жапырақ іздері
бар.
Бұл түзілімдерде тозаң-тұқым комплексі белгіленген. Ол
тұқымдармен, ашық тұқымды және жабық тұқымды өсімдіктер тозаңдарымен
берілген. Тұқымдар арасында: Gleicheniaceae c Gleichenidites senonicus,
umbnatus, Plicifera delicata, Schizaeaceae Cicatricosisporites tersus,
Concavissimites, Tourocusporites reduncus кездеседі. Жабық тұқымды
тозаңдар Tricolpopollenites екі түрімен берілген.
Бозой-Акқұл көтерілім тобында Қызылшең свитасының түзілімдері
сұр түсті құмтастармен және алевролиттермен берілген, цементінде жұқа
түсті интенсивті слюда каолинизациясы белгіленеді.
Қызылшең свитасы түзілімдерінің қалыңдығы 260 метрге дейін
жетеді.
Жоғарғы альб-сеноман жікқабаты (К1al3–K2s). Алтыкұдық свитасы.
Алтықұдық свитасының түзілімдері сұр түсті құмтастармен,
алевролиттермен және глауконитті құмды қабатшалары бар саздармен
берілген.
Жоғарғы альбтің жеке қабатшалары және сеноман бөлігінің
көптеген жыныстары теңіздік болып келген.Теңіздік қабатшаларында:
Valvurinella, Anomalina, Cibicites, Trochammina фораминефералары
табылған. Тозаң-тұқымды комплексі табылған, тұқымдар арасында
Gleichenidites senonicus, Ruffordia goepperti кездеседі. Ашық тұқымды
тозаңдар Dissaccides, Podocfrpidites proximus тұрады.
Жоғарғы альб-сеноман түзілімдерінің ең үлкен қалыңдығы 1900
метрге дейін жетеді.
Жоғарғы бөлім (К2)
Турон және коньяк жікқабаттары (К2t–K2k). Жиркендік свитасы. Г-1
ұңғымасы (Сорбұлақ) алтықұдық свитасының үстінде 682-724 метр тереңдік
аралығында континентальды каолинитті саздар пачкасын, алевролиттерды
және құмтастарды ашқан. Қалыңдығы 42 метр. Г-11, Г-16, Г-2, Г-1
(Қызылой) ұңғымалары қара-сұр, жасыл көріністі саздарды, қара-сұр
қабатшаланған алевролиттермен құмтастарды ашқан.
Турон–коньяк түзілімдері Каротажда ұсақ тісті қисығымен
сипатталады.
Турон–коньяк түзілімдерінде фораминефералар комплексі белгіленген:
Ammobaculites, Haplophragmoides, Gaudryina acrabatensis, G. Asiatica. Тағы
да турон тозаң-тұқымды комплексі табылған. Тұқымдары келесі типтермен
түрлермен берілген: Cicatricosisporites tersus, C.mediostriatus,
Anemiaesporites exiliodes, Selaginella ketersis. Ашық тұқымды
өсімдіктер тозаңдары: Dissaccites Caytonipollenites pallidus, Cedripides,
Podocarpidites, Inaperturopollenites dubius. Жабық тұқымды өсімдік тозаңы
Tricolporopollenites, Tricoipites striatellus кездеседі.
Турон-коньяк түзілімдерінің қалыңдығы: Г-11 ұңғымасында -82 метр,
Г-16- 78метр, Г-2-88 метр, Г-1 (Қызылой)-80 метр, Г-1 (Сорбұлақ)-128 метр.
Сантон жікқабаты (К2st). Сантон жікқабатының түзілімдері қара-сұр, ұсақ
кесекті көмір қалдықтары бар құмтастармен және жасылдау-сұр, глауконитті
құмдар, қара-сұр саз, мергель қабатшаларымен берілген. Құрамы бойынша
сантон құмтастары олигомиктілі-кварцты, қоспа материалдары дала шпаты.
Жыныстардаң кесектері құмтастар құрамынан толық жойылған. Саздарда
өсімдіктекті детриттерінің органикалық қалдықтары кездеседі. Каротажды
диаграммада сантон түзілімдері жиі тісті КС қисығымен берілген.
Мергелде фораминефера комплексі белгіленген: Spiroplecatammina
baudoniniana, Gyudryina rugosa, Marssonella oxycona, Stensioina
exsculpta, Anomalina clementiana, Cibicites temirensis, Marssonella
turris.
Түзілім қалыңдығы Г-11 ұңғымасында -80 метр, Г-6 - 98 метр, Г-2 -
87 метр, Г-1 (Қызылой) - 64 метр, Г-1 (Сорбұлақ)- 40 метр құраған.
Компaн жікқабаты (К2ср). Компaн жікқабатының түзілімдері үзіліссіз
және ретті түрде сантон жыныстарының үстінде жатыр. Олар екі фациямен
берілген: карбонатты және құмтасты-сазды. Компaн жікқабаты ақ, ашық-сұр
бор тәрізді мергелдермен және жазу борымен, көбінесе арасында
қабатшаланған карбонатты глауконитты саздармен берілген. Мергелдерде
ракушняк микрофауналары бар. Сондықтан оларды биогенді деп атауға болады.
Органикалық қалдықтарының құрамында көп болуымен аутигенды пирит мөлшері
көп. Олар фораминефера ядросы болып табылады. Электрокаротажды диаграммада
Компaн жыныстары ұсақ тісті әлсіз дифференцияланған КС қисығымен
берілген.
Компaн жікқабатында келесі фораминефера комплексі белгіленген:
Marsonella tursis, Spiroplektamina lingua, S. baudoniniana, Hagenwell,
Heterostonella, lituola irregularis, Anomalina umbilikatula.
Түзілім қалыңдығы 62 метрден 115 метрге дейін жетеді.
Маастрихт жікқабаты (К2m). Маастрих түзілімдері үлкен аймаққа
таралып, компан жікқабаты түзілімдерінің үстінде жатыр.
Маастрих түзілімдерінің толық қимасы көп кездеспейді, себебі
түзілімдердің шайылуына байланысты. Бұның бәрі тектоникалық қозғалысқа
әкелді. Ол маастрих ғасырының соңында басталған. Кейбір учаскілерде
маастрих түзілімдері толық шайылған және палеоген түзілімдері компaн
жыныстардың үстінде жатыр.
Маастрих қабаты кампан ақ, ашық-сұр және жасыл-сұр мергелдермен
берілген, құрамында иноцентрат фаунасының кесектері, брахиопода және
теңіз кірпінің іздері, балық сүйектері кездеседі. Маастрих
жыныстарында келесі фораминефера комплексі белгіленген: Marsonella
trochus, Gaurdia rugosa, Orbignuna sacheri, Stensiona gracilis.
Маастрих түзілімдерінің қалыңдығы 10 метрден 151 метрге дейін
жетеді.
Кайнозой тобы (КZ)
Палеоген жүйесі (Р)
Палеоген жүйесінің түзілімдері қарастырып отырған ауданда көп таралған
және құрылымды іздеу-барлау ұңғымаларымен ашылған.
Палеоген – төменгі эоцен түзілімдері Солтүстік–Батыс Арал маңының
аймақтарында кездеспейді немесе өте кіші қалыңдығы, сондықтан оны жеке
қарастырмайды. Ортаңғы эоцен түзілімдері көп шоғырланған.
Тасаран горизонты Р2 ts. Солтүстік–Батыс Арал маңында тасаран
горизонты белгіленеді. Ол өзіне ортаңғы және жоғарғы эоцен түзілімдерін
қосады. Олар палеоцен-төменгі эоцен жыныстарын үзіліспен жауып
немесе бор түзілімдерінің шайылған бетіне жатады. Тасаран горизонты
жыныстардың литологиялық ерекшелігіне байланысты екі қабатқа бөлінеді:
төменгі – сазды, жоғарғы – алевролитты – сазды.
Сазды қабат. Төменгі бөлігінде жатыр, жасыл-сұр саздармен, ашық-сұр
алевролит қабатшаларымен, жасылдау-сұр дақты мергелдермен берілген.
Сазды қабаттың қалыңдығы 150 метрге дейін жетеді.
Алевролитты–сазды қабат. Сазды қабаттың үстінде жатыр және жұқа бір-
бірімен қайталанатын жасылдау-сұр және сұр алевролиттермен, саздармен
берілген. Жоғарғы бөлігінде жұқа саздар пачкасы байқалады, алевролиттермен
құмдар Бозой кенорындағы өнімді газ қабатына жатады. Қабатта
силицитты жыныстар бар екені көрінеді,олар жұқа кесекті базальтты опалды
цементты бар құмтастармен алевролиттерді берілген.
Тасаран горизонтының алевролитты-сазды қабатының қалыңдығы 158
метрге дейін жетеді.
Тасаран горизонтының жалпы ең үлкен қалыңдығы Қызылой көтерілімінде –
330-338 метр, Аққұлда – 321 метр, Бозойда – 290-325 метрге дейін
жетеді.
Жоғарғы эоцен–төменгі олигоцен (Р23–Р31)
Шаған горизонты (Р23–Р31). Солтүстік–Батыс Арал маңында жоғарғы эоцен
және төменгі олигоцен түзілімдері біріктіріліп Шаған горизонты болып
қарастырылады.
Шаған горизонтында аққұл және шаған свиталарынан тұрады.
Аққұл свитасы. Аққұл свитасы бірнеше алаңдарда белгіленеді, соның
ішінде Қызылой, Бозой, Аққұл алаңдары. Онда шаған горизонты сазды және
алевролитты-сазды фациялармен берілген. Аққұл свитасының түзілімдері
тасаран горизонтының алевролитты-сазды қабатының үстінде жатыр. Олар
сұр және қоңырлау сұр саздармен, кейде күшті, алевролитты, карбонатты
пиритпен берілген. Аққұл свитасының түзілімдерінде келесі фораминефера
комплексі белгіленген: Bulivinopsis turgaicus, B. Sculptillis, Unigerdina
costellata, Spiroplectamimnia.
Аққұл свитасының түзілімдерінің қалыңдығы 60-70 метрден 165-170
метрге дейін өзгереді.
Шаған свитасы. Шаған свитасының түзілімдері барлық жерде кездеседі,
аққұл жыныстарының үстінде жатыр.
Жыныстар құрамына және каратаж сипаттамасына қарай олар екі
қабатқа бөлінеді: төменгі – сазды, жоғарғы – алевролитты – сазды.
Сазды қабаттың түзілімдері жұқа саздармен, көбіне мергель
конкрецияларымен және сирек, жұқа құмтастармен алевролиттер қабатшаларымен
берілген.
Сазды қабаттың қалыңдығы 10 метрден 115 метрге дейін жетеді.
Алевролитты – сазды қабаты қайта қат-қабатшаланған жапырақты
алевролиттермен, саздармен және жұқа цементі сазды құмтас қабатымен,
көбіне сантариев құрылысты мергелды конкрециялармен берілген.
Алевролитты – сазды қабаттың қалыңдығы солтүстік-шығыстан оңтүстік-
батысқа қарай 45-130 метрге дейін үлкейеді .
Ортаңғы олигоцен (Р32)
Ащыайрық свитасы (Р32). Түзілімдер төмен бөлігінде жасыл-сұр, қара-
жасыл, қара-сұр, слюдалы, құмтасты, ашық-сұр және жасыл-сұр құрамында
фаунасы бар құм қабатшаланған саздармен берілген. Үстінде темірлі қара-
жасыл, қара түсті, ұсақ кесекті кейде оолитті, кей жерлерде нашар
цементтелген, құмға ауысатын құмтастар тараған.
Темірлі құмтастардың үстінде құмды-сазды қабат жатыр. Каротажды
диограммада ортаңғы олигоцен түзілімдері жоғары диференциялы КС қисығық
сызығымен белгіленген. Ащыайрық свитасының арасында моллюскалар,
фораминефералар, остракодтар, балық сүйектері, акула тістері, тозаң-тұқым
қалдықтары және өсімдік жапырақтарының іздері табылған. Ащыайрық свитасында
келесі моллюскалар кездеседі: Nucula compta, N. Praepenegrina, Angulus
nysti, Cardium, Cardita omaliana. Тағы да фораминефера екі комплексі
анықталған: Gaudruina gracilis, Noninella, Nonion, Cilicites.
Ащыайрық свитасы түзілімдерінің қалыңдығы 100 метрге дейін жетеді.
Жоғарғы олигоцен – төменгі миоцен (Р33-N11)
Бәйгібек свитасы (Р33-N11). Жоғарғы олигоцен–төменгі миоцен
түзілімдері үйлесімді орта олигоцен жыныстарының үстінен орналасқан.
Түзілім жұқа көмір қабатшалары бар құмды-сазды сұртүсті жыныстармен
берілген. Моллюсктер бақалшатары комплексі: Cardium lenae, Mytilus
aquitanicus, Isocardia subtrasversa kumsuatense, Ensis hausmanni, Cyprina
elliptica. Фораминифер қалдығы Spiroplectumina terekensis.
Бәйгібек свитасының жыныстарының қалыңдығы 160 м.
Неоген жүйесі (N)
Неоген түзілімдері көп аймақта таралған және ортаңғы, төменгі миоцен
теңіз түзілімдерімен берілген.
Плиоцен түзілімдері одан да көп таралған, континентальды, кейде
теңіздік түзілімдерімен берілген.
Қалыңдығы 200 метрге жетеді.
Төрттік жүйе(Q)
Арал маңы территориясының барлық бөлігінде элювиалды-делювиалды
түзілімдер жауып жатыр. Олар олигоцен мен миоцен түзілімдерінде дамыған
және супесью, суглинкамен сарылау, гипстелген кесектерінің қырлары
домалақтанбаған әктастармен, құмтастармен берілген.
1.4.Тектоникасы
Солтүстік-Батыс Арал маңы территориясы күшті құрылымды-тектоника
элементтері бар зонада орналасқан. Соған байланысты аймақтың геологиялық
құрылысы күрделі, фундаменттің гетерогенді құрамы, құрылымдық
элементтердің морфологиялық негіздерінің әртүрлігі, күрделі болып
келген және мұнайгаздылығы жағынан үлкен қызығушылықты білдіреді.
Негізгі иірілімдері,консолидирлік қыртысының пайда болуы ауданда бір
уақытты болмаған және иірілімді фундамент құрамына төменгі де, жоғарғы
да палеозой түзілімдері кіреді.
Фундамент беті бойынша Солтүстік-Батыс Арал маңында үш негізгі
теріс құрылымды-тектоникалық зоналар белгіленеді: Шошқакөл дислокациялар
жүйесі, қошқара, Аррандунг және құрғантұз мульдаларын қосатын Шалқар
ойпаты және Солтүстік–Батыс Арал маңы дислокациялар жүйесі, өзіне
Құланды және жыланды грабен-синклиналдарын қосатын. Айтылған құрылымды-
тектоникалық элементтер жоғарғы амплитудты созылған жарылымдармен
шектелген және бірте-бірте өзінің бағытын солтүстік-солтүстік-батыстан
(Шошқакөл дислокациялар жүйесі) меридиандыққа (Солтүстік – Батыс Арал
маңы дислокациялар жүйесі) дейін өзгертеді. Солтүстігінде отчеттік
алаң Орал-Тобол зонасының оңтүстік батпалысымен шектелген. Оның бір
бөлігі Жұмагүль шоқысының бөлігі болып келеді. Ол Шалқар ойпатын
және Солтүстік-Батыс Арал маңы дислокациялар жүйесін бөледі.
Тектоникалық бұзылыстардың созылыңқы тораптың көлемі және айтылған
құрылымды-тектоникалық элементтер шегіндегі фундамент жабынының жату
белгісінің тез түсуі, иірілімді бетінің күшті қаллыптасуын көрсетеді.
Фундамент жабынының жатуының минимальды белгісі Шошқакөл горст-
антиклинал шегінді (-1400-600 м)-алаңның батыс бөлігінде; солтүстіктен
оңтүстікке Орал-Тобол зонасының батуында (-1000-0 м) және батыс
бөлік – Прикиргиз моноклиналының оңтүстік бату шегінде (-1000-600 м)
белгіленген.
Теріс құрылымды-тектоникалық элементтер морфологиясымен де,
генетикалық белгісімен аажыратылады.
Шығыс-Шошқакөл грабен-синклиналы қысқа жүйелі (10-20 км),
сызғышты – созылған (40-150 км), бір бортты, терең батқан грабендер, бір-
бірінен жоғары амплитудалы жарылымдармен бөлінген көрініс болып
келеді. Жеке блоктар шегінде жату деңгейінің белгісі -2600 метрден
5000 метрге дейін өзгереді, ал жарылым белгісінің түсуі, грабен-
синклиналының шығыс және батыс борттарында 1000-3000 метрге дейін
жетеді. Оңтүстік бөлігінде Оңтүстік-Шошқакөл грабен-синклиналы
ажыратылады, ені 15-30 км, фундамент бетінің жату белгісінің түсуі
-1600 метрден -3400-3800 метрге дейін. Солтүстігінде бұл грабен-
синклинал фундаментінің моноклинальды көтеріңкі блогына ауысады (Орал-
Тобол зонасының оңтүстік батуы), шығысында Шығыс-Шошқакөл грабен-
синклиналын шектетеді, оңтүстігінде Шалқар ойпатының батыс бортын
белгілейді. Соңғысы өзіне Қошқара, Аррандунг және Құрғантұз
мульдаларын қосады. Фундамент беті бойынша ойпат ені солтүстігінде
30-40 км; оңтүстігінде 70-80 км.
Солтүстігінде ойпат солтүстік бағытта кең, моноклинальды
көтерілген фундамент блогына өтеді, Орал-Тобыл зонасының оңтүстік
бату; ал оңтүстігінде – Аққұл фундаменттің шығыңқы жерімен шектеледі.
Аққұл шоқысы белгі деңгейінің салыстырмалы тұрақтылығымен -3500-2600
м. және әртүрлі созылған жарылымдармен жеке блоктарға бөлінген.
Қошқара мульдасы Шалқар ойпатының осьтік бөлігінің негізгі
құрылымы болып табылады. Мульданың орталық бөлігінде фундамент -7400-
7600 метр белгіге дейін түседі. Батуы тұрақтылық сипатты, батыс және
оңтүстік-шығыс борттарының төзімділік градиенті 200-300 мкм.
Солтүстік және шығыс борттары жарылымдар сериясымен күрделенген.
Қошқара мульдасынан солтүстікке қарай, седловина болып бөлініп
-2600-2800 метр белгісімен, жалпы изометриялық Аррандунг мульдасы
орналасқан. Оның шегінде фундамент беті -2600-2800 метрден -3800-4000
метрге дейін батқан. Солтүстікке қарай, кішігірім седловинадан кейін,
Құрғантұз мульдасы белгіленеді. Осьтік бөлігінің бату белгісі -2200-
2400 метр.
Шығысында Шалқар ойпаты Жұмагүл фундамент шоқымен шектелген. Ол
субмеридианды бағытта 220-250 км созылған, ені 10-15 км-ден 40-45
км-ге дейін. Солтүстік және оңтүстік шоқы бөлігінде фундамент
бетінің жату белгісі -220-2400 метр және 3000-3200 метрді құрайды.
Ортасында шоқтың күмбез бөлігі белгіленеді -1600-1000 метр. Ол
Сорбқлақ антиклиналды көтеріліммен байланысты. Көтерілім өлшемдері 20-
25 км х 40-45 км. сорбұлақтың оңтүстігінде -2100 м тұйықталған
изогипсінде Аяққұм антиклиналды көтерілім белгіленеді. Оның өлшемі 5-
8 км х 15 км. Шоқтың оңтүстік бөлігінде -2600 метр изогипс бойынша
Базой көтерілімі белгіленеді.
Жұмагүл шоғының шығыс беткейі, негізінен оңтүстік бөлігінде
күрделі құрылыысымен сипатталады, батыс бөлігімен салыстырғанда. Осының
бәрі фундамент бетінің формасының қиындығын және жоғарғы
амплитудалы бұзылыстардың (500-2000 метрге дейін) пайда болғанын
көрсетеді. Бұл жабын иірілімді негізінің Құланды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz