Тұз асты түзілімдері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 101 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Есеп беріліп отырған жұмыс Орал-Волга өзенаралық бөлігінің батыс
зонасындағы Басқынчак-Азгир төңерегінде ОГТ әдісімен сейсмикалық
зерттеулер өткізудегі геологиялық тапсырмаға сәйкес, ПГО Қазгеофизика
Атырау геофизикалық экспедициясымен келісім-шарт бойынша, Запприкаспий-
геофизика тресінің күшімен орындалды. Тапсырма Атырау геофизикалық
экспедициясының геологиялық барлау жұмыстарының объектілерінің жоспары
негізінде оған қоса, хаттамада көрсетілгендей ЭПГ тресінің жұмыс
жоспарымен келісіліп берілген.
Геологиялық тапсырмаларда зерттеулердің екі негізгі этапы
көрсетілген. Бірінші этапта, 1989 жылы, Бұлақ-Кемер алаңында МОГТ
профилінде желілерді детализациялау жұмысы объектіні терең бұрғылауға
әзірлеу мақсаты жоспарланды. Екінші этапта, 1990 жылы, аз зерттелген,
үлкен көлемдегі Басқынчак-Азгир зоналарында МОГТ профилінде іздеу
желілерін жасау белгіленді. Территорияны рекогносцировкалау, тұз астындағы
және тұз үстіндегі қабаттар кешенінде түзілімдер объектілерін табу
мақсатында, болашақтағы мұнай және газ тұтқыштарын іздестірудегі
перспективті көз қарасы.
Алайда, 1990 жылға Заприкаспий тресінің жұмыс көлемі мен
ассигнованияның бірден артуы салдарынан, Атырау облысынан тыс өңірдегі
геологиялық тапсырма өзгертілген. Одан зерттеудің екінші этапы, 1990 жылы
Басқынчак-Азгир зонасы көлемінде жүргізілген іздеу жұмыстары (қосымша 1)
алынып тасталынды. Сондықтан, осы беріліп отырған есеп тек қана 1989 жылғы
Бұлақ-Кемер алаңындағы детализациялық түсірімдердің жұмыс нәтижелері
бойынша жасалған.
Жұмыс ауданы қазіргі заманның геофизикалық әдістері мен
бұрғылаулары бойынша аз зерттелген ауданға жатады. Сонымен қатар, 1983-
1985 жылдары Волгоград НВНИИГГ геофизикалық экспедициясы жасаған сирек
кездесетін рекогносцировалық кескіндер, тұзүсті түзілімдер комплексінде
бірнеше перспективалық, көмірсутегілер тұтқыштарын іздеу объектілерін
ашты. Олардың ішінде тұзды карниздер, тектониялық бұзылулар мен тұзды
жарларға кіріп жатқан қабат аралық мұнай және газ тұтқыштары, күмбез
аралық антиклиналилер бар. Осы объектілердің қазіргі заманғы бұрғылауға
жататындығын және дамыған қайта өңдеу мен өндіру Астрахан газконденсатты
комплексіне жақындығын ескеретін болсақ, бұл объектілер өте үлкен
қызығушылық туғызады.
Жоғарыда айтылғандарға байланысты, Заприкаспийгеофизика тресінің
алдына табылған тұз үсті объектілерін детализациялау мен оны іздестірудегі
бұрғылауларға әзірлеу міндеттері қойылды. Жекелеп алғанда, осы жасалған
есепте бор және юрск жасындағы түзілімдер кешені бойынша брахиоантиклиналь
болып келетін Бұлақ-Кемердің күмбез аралық құрылымын бұрғылауға әзірлеу
міндеті шешілді.
1989 жылы жүргізілген далалық жұмыстар көп кезекті кескіндеу (МОГТ)
әдісі бойынша біротрядты партияның күшімен жасалынды. Орындалған далалық
жұмыстардың көлемі – МОГТ кескінінде 220 км 24 рет қайталанады. Алынған
материалдарды өңдеу мен интерпретациялау 1989-1990 жылдары ГПМО тресінің
ЗПГ іске асырылды. Жұмыс қорытындысында Бұлақ-Кемер құрылымыныың
антиклинальды көлемінде іздеу құбырларының тереңдегі қабатқа салынатыны
туралы паспорты дайындалды.
Зерттелу алаңы әкімшілік бөлінулері бойынша Қазақстан
Республикасының Атырау облысының Тенгиз ауданында орналасқан (1.1
сурет).
Жұмыс алаңы географиялық қатынас бойынша Каспий маңындағы ойыста,
Орал-Волга өзен аралығының батыс бөлігінде жатыр. Зерттеулердің
географиялық координаттары: 47052' c.к., 47021' ш.б. 48000 ' с.к.
47015' ш.б. 48006' c.к., 47028' ш.б.; 47058' c.к., 47035' ш.б.
Жұмысты жүргізудің календарлық мерзімі: далалық жұмыстардың
басталуы – қыркүйек 1989 жыл, камеральдық жұмыстардың басталуы - қыркүйек
1989 жыл, камеральдық жұмыстың соңы – маусым 1990 жыл.

1. ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1. Географо-экономикалық жағдай (ауданның физико-географиялық
және экономикалық сипаттамасы)

Территория Орал-Волга өзендері аралығында орналасқан және әкімшілік
бөлінулері бойынша Қазақстан Республикасының Атырау облысының Тенгиз
ауданына жатады (1.1 сурет). Жұмыс алаңы жал-жал болып үйілген қозғалмалы
құм-дөңдер (Рын-пески) мен тұзды саз жерлерге ұласатын, шөлайтты ойпат
жазықтығында орналасқан. Локальды көтерілімдердің абсолютті белгісі плюс
20 м, төменгі жерлері – минус 10 м. Кеприктердің күндізгі үстіне шығу
аудандарында, гипс пен ангидриттер қабатталған, карст воронкалары 10 м
тереңдікте таралған. Тұзды саз (солончак) жүйесі дамыған. Өсімдіктері шөл
мен шөлайтты зоналарға тән.
Табиғаты бірден континентальды. Температураның экстремальды түсіп-
көтерілуі: плюс 450С, минус 300С. Атмосфералық ылғалдың түсу көлемі жылына
300 мм. Жазда шаңды құйындар жиі болып тұрады.
Жұмысты жүргізу жағдайы П.(60%) және Ш.(40%) қиындық
категорияларына сәйкес келді.
Топографо-геодезиялық жұмыстары қиындық категориясының П.
жағдайында орындалды.
Жобаланған алаңнан периметрі бойынша 15-20 шақырымда келесі ауылдық
пункттер орналасқан: Сүйіндік, Жалғызапақ, Балқұдық, Азгир. Орталық ауданы
Ганюшкино, оларды грунтты жолдар қосып жатыр. Ресей Федерациясының батыс
шекарасында 50 шақырымында Верблюжья темір жол станциясы бар.
Территория алаңында сумен қамтамасыз ететін ешқандайда құрылыстар
жоқ. Тұщы (ауыз) сумен көптеген құдықтар қамтамасыз етеді. Техникалық
сумен қамтамасыз ету көзі гидрогеологиялық құбырлар болып табылады.
Басқа да кез-келген жер асты сулары сияқты, Каспий аймағындағы жер
асты сулары да бірінші кезекте физика-географиялық (жер бедері, климат,
жер бетіндегі сулар) және геологиялық сияқты әртүрлі табиғи факторлар
әсерінен құрылып пайда болады. Сонымен әр түрлі аудандарда ең бастысы
болып факторлар бірінен кейін бірі, өзара бір-бірімен күрделі түрде
сәйкестеледі. Олардың гидрогеологиялық процестерге бағытталу әсерін
анықтау үшін жалпылама байланыстардан жекелеген факторларды бөліп алып
және оларды өз бетінше қарастыруға тура келеді.
Физико-географиялық факторлардың гидрогеологиялық рөлі әрқалай
күрделі. Жер бедері геоқұрылымды және топырақ-ландшафты факторлармен
қосылғанда гидрогеологияда климаттық және гидрологиялық түрбөлшектердің
өзгеруіне әсер етеді. Климаттың кейбір түрбөлшектері (атмосфералық жауын-
шашын, ылғалдану факторлары) жер асты суларын толтыру жағдайымен, ал
басқалары (булану немесе булануы) олардың жоғалуымен анықталады. Жылу
факторлары оларды күшейтеді немесе әлсіретеді. Жер бетіндегі сулардың жер
асты суларына әсері алаңға байланысты, жердің биіктіктегі орны, климаттық
зоналар мен ландшафттық жағдай кешенімен анықталады.
Көпжылдық, жылдық және науқандық кескінде аймақ бойынша және оған
жақын орналасқан аудандардағы негізігі физика-географиялық көрсеткіштердің
өзгеру сипаты, кеңістіктегі орны, олардың жер асты суларының тарауы мен
олардың пайда болуы жеткілікті түрде қарастырылғанын атап көрсетеміз.
Аймақтың климатының құрғақшылығы оның жер беті суларына
тапшылығымен байланысты. Өзен жүйелері оның Орал өзенінің салаларында
тұрақты ағымы бар солтүстік бөлігінде ғана дамыған, басқалары кішігірім
өзендер және көптеген уақытша су ағымдары олардың дельталарында жоғалып
отырады. Аймақтың ең ірі су қоймасы Каспий теңізі, дүниежүзі бойынша
континенттер ішіндегі көлдерден көлемі жағынан бірінші орын алады. Басқа
дельта маңындағы көлдер мен соңғы көл тәріздес уақытша су ағымы кішігірім,
жаз айларында тез кеуіп қалады.

2. Геолого-геофизикалық зерттелуі

Жұмыс алаңы төңірегінде геолого-геофизикалық зерттеулер қорытындысы
1.2 кестеде көрсетілген.
Алынған жаңа геофизикалық материалдар мен бұрғылау материалдары
дислоцировалық Басқынчак зонасының геологиялық құрылымы туралы
мәліметтерді толықтырады. Шындығында, 1988 жылы іздестіру бұрғылауға
Басқынчак маңында триасалық қиықформасы әзірленген. Жобалы 5200 м
тереңдікте тирассалық қабаттарды ашу мақсатында 1-Басқынчак маңында
терең параметриялық құбыр қойылды. Құбырда көлденең толқын мен кескіннің
ашылған бөлігіндегі литологияның жылдамдығы туралы мәліметтер алуға
мүмкіндік берген, ГИС (5000 м тереңдікке дейін) және ВСП (3900 м
тереңдікке дейін) бақылаулары жасалынды. Терригенді триассалық қабаттардың
3906-3908 м тереңдігінен мұнай белгілері бар керн шығарылды. Осыған
байланысты зерттелу ауданына деген қызығушылық біршама артты. Алайда,
триассалық қабаттар бойынша 2004 м жүргеннен кейін, төселген қалық қабатқа
жетпей, 5000 м ұңғымадағы бұрғылау тоқтатылды. ВСП мәліметтері 1.3 суретте
келтірілген.
1989 жылы Заприкаспийгеофизика тресті бір партияның күшімен
дислоцировандық Басқынчакско-Азгир зонасы маңында сейсмобарлау жұмыстарын
қайта бастайды. Бұл жерлерде іздестірулермен қатар Бұлақ-Кемер күмбез
аралық антиклинальды құрылымна тиянақты зерттеулер жүргізіледі, сондай-ақ
Бұлақ–Кемерге ұқсас ертеректе тұз асты түзілімдерінің қиындау құрылысы
белгіленген, көршілес Батыс-Азгир мульды төңерегінде де жұмыстар
жүргізілді.
Жұмыс территориясы геологиялық жағынан алып қарағанда Сарпин
мегасының шығысындағы Басқынчак дислоцировалық зонасы маңында орналасқан.
Қабаттардың негізгі құрылымын түзілімдер қабатына тоқталамыз.
Бірінші кезекте тұздар, бұлар Каспий маңында тұзды қырқалар
(штоктар) түрінде болады, қиылыстарында ірі тұзды күмбез-массивтерін
түзеді және күрделі жүйені құрайды. Олардың бетіндегі гипсометрия бірден
өзгереді. Кейбір жағдайларда олар шөгінділер қабатын жауып жатқан қабықты
бұзып күндізгі беткі қабатына шығады (Басқынчак көлінің шығысына қарай Вак-
Тау тұзды қатар).
Зерттеліп отырған территориядағы тұзды массивтер (Успенский мен
Болхунскийден, Западныйдың батысында және Шығыс Азгирлердің шығысында)
әртүрлі көлемдер мен конфигурацияларға ие. Күмбез аралық кеңістікті
атқаратын, тұз үсті түзілімдері кешенінің морфологиялық астасу
ерекшеліктерін анықтайды. Және де осы күмбездер мен қырқалар келбетін де.
Ең қызықтысы сенімді мұнай мен газ тұтқыштарын жасай отырып шөгінді
қабатсының мульдынан, күмбездер мен жарлар экран құрады. Өз бетінше
іздестіру қызығушылығы және тұзды карниздер, кейбір жағдайларда Орал-Волга
өзендері аралығының оңтүстігінде (Новобогатин күмбезі, Доссор және басқа
да күмбездер) мұнай кен орындары өнеркәсіппен байланысты. Сонымен қатар,
мезакайназойлық үстіңгі тұзды қабат кешені мен тұзды денелердің өзара
қатынасы. Күмбез аралық кеңістікті атқарушы және күмбездердің алдын
жабушы, көп түрлі формалар мен құрылымдық, құрылымдық емес тұтқыштар
типтерін жасайды.
Тұз үсті кешені негізінен, терригенді жыныстарымен, карбонаттар
қабаттарымен өте күрделі. Оның қалыңдығы, тұзды массивтерде, өте кең
көлемде ауытқиды (бірнеше ондаған метрден бірнеше километрге дейін).
Тұз үсті кешенінің құрылымы туралы жұмыс алаңына жақын орналасқан
жерлерге қарап айтуға болады. 1-Верблюжья құбыры, күмбез-штоктарымен
аттас бұрғыланған бөлігі. Құбыр 1782 м белгіде тұз қабатын ашып, 1818 м
белгісіне дейін жетті. Қуаттылығы 84 м қалқатас төменгі триасаның Т1(?)
ветлуж сериясының 50 метрлік терригенді қапшығымен алдын-ала жабылды.
Ветлужский терригенінің шайылған беткі қабатында қуаттылығы 222 м
ортаюрск (J2) жыныстары байос-ааленский және жоғарғыбайосский ярустары,
төменгі бөлігінде (байосс+аален) литологиялық түрінде болатын балшық пен
құмайтастар аздаған қабаттары құмдақ болып келеді. J2 в,а түзілімдері
нысаналы және каротажды диаграммада ПС (граф. қосымша 2) ең тереңгі
минимумуна дейін сенімді түрде сәйкестендіріледі. Жоғарғыбайосский
шөгінділері J2 В2 құмды-саз жыныстары қалыңдығы түрінде саз фациялар
мәнінде болады
Жоғарғы юрск таужыныстары келловей мен оксфорд ярустары көлемінде
жоғарғы байосстың шайылып кеткен бетінде жатады. Құмды-саз таужыныстары
азадаған құмды, литологиялы түрінде болады. Жоғарғы юраның қалыңдығы құбыр
бойынша 51 м құрайды.
Бор жасындағы түзілімдер пайда болған юрскіде трансгрессивті
түрінде және төменгі, жоғарғы бөлімдерінде көрсетілген. Төменгі бөлім
құмды-саз таужыныстары қабатымен қатталған. Ал жоғарғы бөлімі негізінен,
қалыңдығы 518 м құрайтын карбонатты қабаттан тұрады.
Жоғарғы бордың шайылған бетінде палеоген көнелік түзілімдер
стратиграфиялық сәйкессіз түрінде болады. Олар негізінен, құбыр бойынша
қалыңдығы 183 м құрайтын әртүрлі саз түрінде болап келеді.
Жұмыс территориясында неогенді түзілімдер өте кең тараған және
жоғарғы плиоцен мен орта плиоценнің континентальды мүшеленбеген түзілімдер
түрінде болады. Олар күмбез аралық дегрессияларда толығымен көрсетілген.
Литологиялы дегеніміз бұл құм қабаттарымен және барлық бұрынғы
түзілімдерінде жатқан калевролиттер, субгоризонтальды біртекті құмды
қабат. Олардың қалыңдығы құбырда 541 м, ал жұмыс ауданында, 400-800 м
ауытқиды, ал кейбір жас мульдтарда екі-үш километрге жетеді.
Күмбездердің дөңбеккүмбез бөлігінде олар төртінші уақытта шайылған.
Мезозой және палеозой, палеогеннің шайылған бетінде трансгрессивті
түрінде жатқан төртінші түзілімдер қимасымен аяқталады. Литологиялы
түрінде саз, құм, Бакулік құмтастармен, хазарлық, хвалын мен қазіргі
заманғы түзілімдер. Олардың қалыңдығы 1-Верблюжья құбырындада 136
м алаң бойынша 2 м 216 м дейін өзгеріп отырады (1-Басқынчак
маңы құбыры).

1.2 Кесте. Ауданның геологиялық және жалпы геофизикалық зерттелуі
№ Есептің Жұмысты Жұ-мыстЖұмыстық Зерттеулердің негізгі
№ не-месе жүргізген ұйым ы масштабы нәтижелері мен олардың
басылым жүргізумен түрі бағасы
жұмысының жылы
авторы
1 Шванк О.А. ВНИИГ геофиз. 1956 Грави-барлЖағымды және жа-ғымсыз
№518 тақырып-тықжыл ау қалыпсыздығы
партия 1:200000 көрсетілген, 1:200000м
2 миллигальды ауыр-лық
күшінің қалып-сыздық
картасы жасалынды
2 Панов А.П. АГРЭ Басқын-чак 1974 Бұрғылау Ауданның калий
көлі, ПГО жыл жұмыс-тарытұз-дары, бораттар,
Нижневолжск-геол . 1:50000 жер асты тұщы сулары,
огия м құрылыс материалда-ры
аудан-дарының масшта-бынқорлары бойынша
геоло-гидрология түсіру болашағы бағаланды
лық түсірілімі
3 Аношин А.В. Басқынчак 1977 550-600 м Мезозой, кейбір перм
күм-безінің жыл тереңдік-тжүйелерінің төртінші
солтүстік е түзілімдері ашылды.
бөлігінде калий құбыр-лардБасқынчак көлінің
тұздарын іздеу. ы бұрғылаусолтүстігінде тұздың
ВГРЭ, ПГО беткі құрылымына
Ниж-неволжская-г сипаттама алынды
еология
4 Тумилович Сп 1261-63 Сейсмо-Аймақтық Орал-Волга өзендері
Н.И. СГЭНВНИИГГ барлау МОВ арасындағы күмбез
1961 1:100000 ара-лық зоналар мен
жыл кейбір күмбездер
құрылымына сипаттама
алынды
5 Попов Е.А. сп. 1972- ГАЗ Тұздың табаны (ПС) П1
2472-73 1973 Элиста-Бузбеткейінен
2572-73 улук гипсо-метриялық жоғары
2872-73 Саратов-Гуек-ендігі анықталды.
ВНИИГ Геофиз рьев. Тұз-ды төсеніш қабығы
Бузулук- терригенді түзілімдер
Кумкизрук түрінде болады.
Крис-тал іргетасының
гео-метриясы
тексерілді
6 Петрова Л.С. сп № 479, 1979 МОГТ Басқынчак бөлімі
№ 480, АГЭ ЦГТ 1980 1:100000 құ-рылымы анықталды.
Детализацияны қажет
ететін тұзүсті
түзілім-дерінің
объектілері (Баритті
құрылым) жә-не
Астрохан дөңбек-күмбез
шектеуі анықталды
7 Громов О.И. Сп № 65179 1979 МОГТ Кең Басқынчак аймағының
жыл кескін күмбез аралық тұзсыз
1:100000 зоналар мен тұзды
қыр-қаларының құрылымы
туралы сипаттама
алы-нды. Кристалл
іргета-сының беті мен
тұз үсті табанының
тереңдігі шамамен
анықталды. П1 беткейі
(Больше-богдин шатқал
дене) мен тұз
табандары
ин-тервалындағы
қалып-сыз алаңы
анықталды
8 Кузнецов В.И.Сп № 71880 1980 МОГТ Мүшелену сипаты
жыл 1:100000 ан-ықталды. Сарпы
иілі-мінде, шығыс және
сол-түстік
бөліктеріндегі
баспалдақтар. Тұз үсті
түзілімдері бойынша
антиклинальды иілуі
бөлінді
(Верблюжья-тұзды
штогінің құрыл.)
9 Петрова Л.С. Сп № 480 1980 МОВ Басқынчак алаңының
ГЭ ЦГТ жыл 1:100000 оңтүстік-батыс бөлігі
құрылымы анықталып,
тұз үстіндегі
түзілім-дер объектісі
(Барит құрылымы) және
де-тализацияны қажет
ететін, Астрохан
дөң-беккүмбез
шектеулері анықталды
10 Громов О.И. Сп № 2181 1981 МОГТ Тұз асты түзілімдері
ВГЭ НВНИИГГ жыл Бөлшекті Р1(?) бойынша
және Боль-шебогдинск
рекогнос-цантикли-нальды
ирова-лық көтерілімдері
жұмыстар белгіленді,
1:100000 дөңбек-күмбездегі дара
белгісі – 5100м,
ауданы шама-мен 100км2
құрайды. Бор
түзілімдерінде
(антиклиналды
иілім-дер мен тұзды
дене-лердің жақындау
құ-рылымы) көтерілу
зоналары, тұз үсті
тү-зілімдерінде
(Бурун-дин) үшкір
түріндегі тұтқыштар
анықталды
11 Кузнецов В.И.Сп № 7482 1982 МОГТ Оңтүстік-Басқынчак
ВГЭ НВНИИГГ жыл 1:100000 ауданында бірнеше
құ-рылымдық және
құры-лымсыз бор, юрск
жә-не триасты
түзілімдері тұтқыштары
анықтал-ды және
білгіленді.Бас қынчак
көлемінде тұз асты
түзілулері бой-ынша
(Р1) ірі
Боль-шебогдин
құрылым-дық формасының
бар екендігі анықталды
12 Кузнецов В.И.Сп № 14983 1983 МОГТ Юрск және триас
ВГЭ НВНИИГГ жыл 1:50000 түзі-лімдері бойынша
Вер-блюжье құрылымы
бұрғылауға жарылған
антиклинальды
қат-парлары табылған
Бас-қынчак маңындағы
тр-иасты қиықформасы
мен ірі шатқалды
Бо-льшебодин
құрылым-дарына сәйкес
келетін, қалыпсыз
толқын алаңының бар
екендігі дәлелденді
13 Кузнецов В.И.Сп № 21684 1984 МОГТ Басқынчак алаңының
Калиниченко Сп № 22584 жыл 1:100000 геологиялық құрылы-мы
Г.П. ВГЭ НВНИИГГ анықталды.Ірі
бас-қынчак
Большебогдин, шамамен
төменгі перм жасындағы
пайда бол-ған
шатқалдар анық-талды.
Куба-Тау тұзды
массивінің
солтүстік-шығыс
перифериясы бойынша
ірі карниз, мульд
шөгінді жыныс-тарының
беткейінің экрандалуы
14 Кузнецов В.И.Сп № 27285 1985 МОГТ Басқынчак-Виш-Чохо
ВГЭ НВНИИГГ жыл 1:50000 аймақтық кескіні
бой-ынша Гурьев
облысы-ның
солтүстік-батыс-ында
геологиялық
құ-рылымының
рекогно-сцировкасы
жүргізілді. Басқынчак
маңындағы триасалық
қиықфор-малы
құрылымдардағы
жұмыстар түгел
көрсе-тіліп,
нәтижесінде із-дестіру
бұрғылауына паспорт
әзірленді. Шат-қалды
генезис тұзды Үлкен
Богдо массивінің
астында қуатты
шөгін-ді қабаты
анықталды
15 Калиниченко Сп № 27285 1985 МОГТ Басқынчак және Азгир
Г.П. ВГЭ НВНИИГГ жыл 1:100000 арасындағы
геология-лық құрылысы
туралы анықтамалар
алынды. Бірнеше
күрделі түрде салынған
тұзсыз мульд табылды.
Бұл мульдтар
Бұлақ-Кемер,
Балху-дук, Батыс
Азгир, Шы-ғыс
Басқынчактар.
Бұлақ-Кемер мульдын-да
орта юрадан жоғар-ғы
борға дейін, мүмкін
палеогенге дейін
сипат-тары бар
антиклиналь-ды құрылым
белгіленді
16 Черный В.А. Сп № 32886 1986 МОГТ Тұз үстіндегі
ВГЭ НВНИИГГ жыл 1:100000 антикли-нальды
күмбезаралық
Бұлақ-Кемер құрылы-мы
анықталды.Куба-Тау
күмбезінің
солтүс-тік-шығыс
жарларында қабат
басына тұзды
карниздердің
салбы-рауы, мульдан
тұратын, тұтқыштар
үшін өте қо-лайлы
жағдай жасайды.

1.3 Стратиграфия

Каспий маңы ойысына кіріп жатқан негізінен күмбез аралық
кеңістіктегі жоғарғыперм түзілімдері.
Осы стратиграфиялық кешеннің аз зерттелуі тасбаған материалдарының
аз көлемі, органикалардың дұрыс сақталмауынан, палеонтологиялық және басқа
да зерттеулерімен байланысты Бұл кешенді жеке бөліп алу, өзінің
литологиялық сипаттамаларымен төменгі триассалыққа ұқсастығы, сондай-ақ
сейсмикалық мәліметтері бойынша өте күрделі мақсатты өкілеттілігі мен
ойпаттың бірде-бір пункітінде тәжірибе жүзінде іске аспаған. Сондықтан
таужыныстардың минералогиялық құрамының ең басты сәйкестендіргіштерінің
бірі қабылданды.
Жалпы алып қарағанда зерттеулер Каспий маңы ойысында осы бөлімнің
барлық үш ярусын, халықаралық стратиграфиялық шкалаға стратиграфиялық
нақтылауға мүмкін болды.
Уфа ярусы. Уфа ярусының тұзілімдері Щучкинск, Павлов, Чинарев,
Тепловая солтүстік зоналарының алаңдарында, уфа ярусының сульфатты-доломит
түзілімдері бірте-бірте Орыс платформасы территориясындағы сульфатты-
галогендеріне алмасады.
Ойпаттың ішкі бөлігінде уфа тұнбаларының болуы туралы мәлімет
алынған жоқ. Кунгур таужыныстарына астасатын және жоғарғыказанның ярусы
астында карбонатты таужыныстармен көмкерілген 23 метрлік қызыл түсті құмды-
саз қабаты анықталғаны, Эльтон параметриялық құбыры бойынша ғана
мәліметтер бар (Н.Ускова, 1953 ж).
Әктүріндегі қара-сұр және қоңыр сазтастар мен сазтастар қабаты,
құмтастар және ангидриттер қабаттарымен қатпарланған Уфа ярусының шығыс
бөлігі төңерегіне жатады. Уфа түзілімдерінің қабаты бұл жерде 300 м
жетеді.
Қазан ярусы. Қазан түзілімдері жеткілікті түрде жақсы негізделген.
Актөбенің Орал маңы қимасындағы, тұқым-тозаңды кешендер мәліметтері
бойынша. Бұрғыланған күмбез аралық зоналарда, ойпаттың орталық бөлігінде
және батыс бортының тігінен орнатылған, құбырлардың батыс борты маңында
нақтыланған. Оңтүстік-Ембі ауданы маңында қазан түзілімдерінің бар
екендігі туралы мәлімет, бұл жерде бірде-бір қазан жасының нақты уақытын,
жас анықтауларының жоқтығынан қарама-қайшы сипаттама береді.
Қазан ярусының таужыныстары, қалың емес, көкшілдеу және жасыл
түсті әктердің жекелеген қабатымен, сазтастар мен құмдар қабатының құмайт
түрінде болады. Ангидрид ұясы мен сеппелер, ұсақ түрінде кездесетін,
ангидритке тән.
Қиманың жорғарғы бөлігінде қара-қоңыр құмайтастар, құмтастары мен
аргиллиттер, көкшіл-қоңыр қатталған, ал төменгі бөлігі сұр түсте болады.
Төменгі бөлігінде ең бастысы, жоғарыда айтылған әктер, әр түрлі
терригендер жоғарғы карбонаттары бар. Г-Кенқияқ құбырында Блактыкөл
күмбезіндегі қазан түзілімдерінің қалыңдығы 800 м, П-1 Шенгельши – 380
м. Солтүстік бортты зоналарда қазан ярусы литолого-фациальды
ерекшеліктерімен 2 ярус астына бөлінеді: төменгіқазан және жоғарғықазан.
Қазан түзілімдері ойпатының орталық бөлігінде СГ-1 Аралсор
құбырында максимальды қалыңдығынан өтеді. Бұл жерде терригенді
таужыныстардың континетальды келбеті тән. Олар, ангидрит пен өте сирек
остракод әктері қабатымен араласқан қызылтүсті аргиллиттер түрінде болады.
Төменгіқазан ярус астының қалыңдығы 240 м, жоғарғысы – 345 м.
Индер көлінің ауданында қазан ярусына шамамен қызылтүсті және
алатүсті әктастар балшықты жіктастар, литологиялық ерекшеліктеріне және
қима жағдайы бойынша қызылтүсті құмтастарымен қатталған қызыл әктасты
жіктастар қалыңдығы (200 м дейін) жатады.
Ойыстың оңтүстік-батыс бөлігінде қазан түзілімдері Чапчачи (Азгир
күмбезі) биіктігінде және саз, құмтастар қабаттарымен, ашық сұр
доломиттелген әктер түрінде нақтыланды.
Сонымен, қазан түзілімдері Каспий маңы ойысында континентальды
тұнбалану режимі жағдайында кішісулы-теңіздік режимді үнемі қалпына
келтіру жағдайында пайда болды.
Татар ярусы. Бұл көнеліктің түзілімдері Каспий маңы ойпаты
маңындағы барлық жерде дамыған. Алайда Оңтүстік-Ембі палеозой көтерілімі
маңында және оған жақын жатқан оңтүстік территориясы, Биикжал күмбезінің
ендігіне дейін, фаунистикалық сипаттағы татар ярусының түзілімдері осы
уақытқа дейін белгіленбеген. Бұл ең алдымен, бұрғыланған күмбезаралық
бөлімдердің құбырлары жайындағы материалдардың жоқтығына байланысты.
Солтүстік және солтүстік-батысында татар ярусына әктермен, доломиттермен,
гипс және ангидриттермен қосқандағы әктастармен қатпарланған, құмтасты-
сазды қызылтүсті таужыныстары жатады. Западно-Тепловой, Чувашин, Курилов,
Павлов және де басқа алаңдардың солтүстігінде бұл түзілімдер қоңыр және
шие-қызыл аргиллиттерді, қоңыр құмайтастар мен сазды құм, ішінара әктастар
мен әктер қатпарларынан тұрады. Татар ярусының сыртқы бортындағы қалыңдығы
100 м (Чинарев, П-2), ішкі бөлігінде 1000 м жоғары (Чувашин, П-19) болады.
Аралсор СГ-1 құбырындағы татар түзілімдері қара-қызыл
аргиллиттердің біртекті қалыңдығы, көкшіл әктастар, құмтастар,
құмайтастардың жасыл-сұр қатпарларынан тұрады. Бұл түзілімдердің
көнелігі Pseudostheria afltisemicirculata Molin. Острокод Sphaerochara
bachmutica Said, Sph. Volgensis Said конхострларында және де басқа
табылғандарға негізделген. Аралсор құбырындағы татар ярусының қалыңдығы
553 м құрайды.
Жоғарғыперм түзілімдерінің оңтүстік-батысында литолого-
минералогиялық ерекшеліктеріне шамамен П-1 Мынтөбе, П-2 Көксазды
құбырларына енгізілген. Олар тек П-2 Джамбай және Г-1 Танаш құбырларының
қимасында ғана фаунистикалық сипатталған. Соңғы татар ярусы тұқым-тозаңды
кешендер мен қызылтүсті аргиллиттар тұзбен қоса табылуларына негізделген.
П-22 Джамбай құбырында құмтастар мен саз қабаты ашылды. Сазы қара-
қоңыр, көкшіл-қоңыр, жасылдау-сұр. Құмтасты және құмайтты жасылдау-сұр
және сұр түсті. Қабат татар ярусына жатады. Сейсмологиялық зерттеулер
мәліметтері мен Кобяков және Алға алаңдарындағы 2100 м бұрғылау, П-22
Джамбай құбырында оның ашылған қабаты 300м. Оңтүстік-Ембі ауданында татар
түзілімдері сұр саз балшықтың топтамасы мен арасында қара-қоңыр, қызыл-
қоңыр, жасыл-сұр майда түйіршікті құм және құмтастар қатар кезектесіп
отырады. Саз-балшықта майда гастропод, эстерий, остракод және харковтердің
табылуы белгіленеді.
Соңғы жылдары Қарсақ, Акаткөл (Гурьев дөңбеккүмбезі) күмбездері
төңерегінде құбырды бұрғылау арқылы, аталған пермотриас түзілімдері
бүтіндей күмбезаралық мульдадан өтіп, кей жерлерде қима ерекшеліктері
бойынша татар түзілімдері шамамен бөлінеді. Ойпаттың шығыс бөлігінде осы
жыныстар өте кең дамыған және күмбез аралық зоналарда, тұзды күмбездердің
жоғарғы беті деңгейіне дейін астасады (Остансук, Ащи, Шенгельши, Мортук,
Құмсай, Көкжиде, Кенкияқ, Луговая, Башенкуль, Итассай, Мойынқұм, Ақжар,
Қаратөбе, Шикембай, Санқубай және басқалар).
Сонымен қатар, татар ғасырында ойпаттың барлық жерінде терригенді
түрде пайда болған континентальды жинақталулар өтті. Жоғарғыперм
түзілімдерінің жинауышты қасиеттері жалпы алғанда төменгі сипатта. Кейбір
жеке пункттерде ғана, ең бастысы, шығыс бөлігі төңерегінде, олар
қанағаттанарлық сипаттамасы бар жинауыш-қабатлар түзеді.
Триасты жүйе. Триас жүйесі құрамында 3 бөлім бөлектенеді. Төменгі
триас үнді ярустың континентальды түзілімдерін біріктіреді, ветлуж сериясы
ретінде қарастырылады; оленек ярусының теңіз түзілімдері, басқынчак
сериясы боп аталатын, қима бойынша жоғарыға қарай ауысатын лагунно-
континентальды және алатүсті континентальды пайда болулар. Орта триас
құрамында, Д.Кухтиновтың мәліметі бойынша, индер тастопшасының терригенді-
карбонат қабаты мен оның алатүсті баламасы кіреді, сондай-ақ анизий және
ладин ярустарына сәкес келетін, жоғарыда сұртүсті құмды-саз
таужыныстарының топтамасы – гемманелды қабатпен астасқан. Жоғарғытриасты
түзілімдер сұртүсті және алатүсті жыныстардың қалың топтама түрінде
болады.
Төменгі триас. Төменгі триас құрамында, жоғарыда айтқандай, үнді
(ветлуж сериясы) және оленек (басқынчак сериясы) ярустары бөлінеді.
Ветлуж сериясын толық ашқан жалғыз құбыр, Аралсор СГ-1 құбыры болып
табылады. Ол қызылтүсті, арасында сұртүсті құмайтастар, сазтастар, құмды-
құмайт таужыныстардың кезектесіп қатпарлану қабаты болады. Д.Кухтинов
тастопшаларды 5492-4222 м интервалында, ал Богданов пен Васильев 5492-3
740 м интервалында тастопшаны бөліп көрсеткен.
ТГ-1 Үштөбе - 926 м құбырында қабат бойынша қалың инда қимасы.
Ветлуж түзілімдерінің оңтүстік-батысында П-22 Джамбай құбыры өткен
және КазНИГРИ мәліметтеріне сәйкес литологиялық, үш топтама: қара-қоңыр
саз-балшық, алатүсті саз-балшық және құмтастар, қоңыр және сұр-жасыл саз-
балшық түрінде болады.
Оңтүстік-Ембі ауданында ветлуж сериясына құмды-конгломератты және
құмды-саз қабаты жатады. Құмды-саз қабаты қызылтүсті саз, кей жерлерінде
жасыл дақтары бар алатүсті құм мен қиыршық-құм кішігірім конгломератты
линзалары бар қабаттардан тұрады. Бұл қабаттың көнелігі Дангар
күмбезаралық мульдында, Darwinula oblonga Schneid мен басқалардың
табулары мен харолық балдырлар бойынша анықталды. Оның қабаты бұл жерде
120 м жетеді.
Басқынчак сериясының қимасы богдин тастопшасы территориясының үлкен
бөлігінде көрсетілген. Қима бойынша жоғарыда Орал-Волга өзендері аралығы
төңерегінде және Орла өзенінің солжақ жағалауында жекелеген индер
тастопшасы астасады. Богдинск тастопшасының типтік қимасы, Б.Богдо тауында
ашылған.
Тастопша табағыда, алатүсті саз жоғарғы бөлігінде әктердің қабаты
бар – типті лагунды пайда болуымен төселген.
Саздар сары-жасылдау құмтастармен бөгеледі. Жоғарыда тоған
шөгінділері мен судағы майда теңіз түзілімдерінен тұратын, әкті-саз
қабатымен астасады. Олар сұр түсті әктермен, сирегірек әкті құмтастар,
сидериттермен қабатталған сұр, жасылдау және қызылтүсті саз-балшық тармен
қатталған. Ойпаттың орталық бөлігінде Аралсор СГ-1, Г-1 Үштөбе
құбырларымен басқынчак сериясының қимасы ашылған және Ақмамық, Порт-Артур,
Қарағай, Көктау алаңдарында орнатылған. Ойпаттың осы бөлігінің
территориясында оленек ярусы екі қабатқа мүшеленген: құмды-құмайт-саз және
карбонатно-терригеннді.
Бірінші қабаты құтастармен, құмайтастармен, аргиллитермен бірнеше
метр қабатталған. Оның жоғарғы бөлігі саз болып келеді. Құмтастары сұр,
қоңыр-сұр, майда түйірлі, әлсіз әкті. Құмайтастар қызыл-қоңыр, сұр, күлгін-
сұр, әктелген, аргиллиттерге ауысып кетеді.
Оңтүстік-Ембі ауданы төңерегінде басқынчак түзілімдері барлық жерде
бірдей дамыған, күмбезаралық зоналар мен дөңбеккүмбездерде, құмды-саз
тастопша құрамында қарастырылады.
Олар қара-сұр, көкшіл-сұр, жасыл қабатты қызыл-қоңыр, қара-қызыл,
қатты-қызыл саздар түрінде болады. Құмтастар және құмдар сұр, қоңырлау,
майда түйірлі.
Басқынчак түзілімдері солтүстігіне қарай Құбасай алаңында Г-4 (ара
қашықтығы 1904-1570 м), Чингиз Г-7 (1068-1105 м), Бекет Г-2 (1774-2090
м), Телеу Г-2 (1406-1144 м) құбырлары ашылады. Олар әртүрлі мөлшерде
әкті, слюдалы, құмайтты, көкшіл-сұр, алатүсті, қара-қоңыр құмайтастармен
тығыз қабатталған, майда түйірлі әктер, алатүсті, жасылдау-сұр, қара-қоңыр
саз-балшықтар.
Солтүстік борты зонасы маңындағы Басқынчак түзілімдері. Олар
қызылтүсті таужыныстармен – қара-қоңыр дақты саз-балшықтар және жасылдау-
көкшіл-сұр және осы түстес құмдар мен құмайтастармен қатталып салынған.
Оленек ярусының шығыс борты зонасы маңында ақжар тастопшасы
түрінде, құмдар, құмтастар және саз-балшықтар өзара кезектесіп келіп
отырады. Саз-балшықтары қара-қызыл, қоңыр-қызыл, алатүсті. Олардың
текстурасы тақталы-тас қабаттарымен, тасты болады. Түйіртпекті таужыныстар
құмды, құмтасты, конгломератты.
Орташа триас. Аралсор СГ-1 қимасында орташа триасқа анизий мен
ладин ярустарына сәйкес келетін, длер тастопшасы және сұртүсті топтама
(гемманелді қабат) жатады.
Днизий ярусы. Аралсор СГ-2 құбырында индер тастопшасы терригенді-
карбонатты таужыныстар топтамасы (3575-3525) – жоғарыда саз-балшық пен
әктерге ауысатын, аргиллиттер, құмайтатар мен құмтастар-құмдар болады.
Жоғарыда сұртүсті әктермен, әктастармен, сазбен қабатталып, сазды-әктер
топтамасымен (3440-3328 м) астасады. Ойыстың оңтүстік-батыс бөлігінің
көлденеңінде орташа триас қимасының екі түрі анықталады. Ол П-22 Джамбай
(1740-1450 м) құбырының қимасында анықталған және қалыңдығы төмен қоңыр,
майда түйірлі құмдар мен құмайтастар қабаттарымен, қара-қоңыр, жасылдау-
сұр, қызылдау-қоңыр, ала, жасыл, сұр саз-балшықтар ұсынылады. Көнелігі
Дарвинулид табуларына негізделген.
Индер тастопшасы қимасының екінші типі, ойыстың орталық және батыс
бөлігінде анықталған. Индер тастопшасының оңтүстік бөлігі Баксай, Тегень,
Лиман, Гран, Қамысты алаңдарына тарайды. Соңғы жылдары Сазанкұрақ алаңында
орташа триасының қабаты 400 м карбонаттар қимасы анықталды. Литологиялық
қатынасында әктер органогенді-түйірлі, кристаллды, сызатты, сұр, әр түрлі
түсті болады. Сазы қара-сұр, жасылдау-сұр, жасыл, қызыл. Тастопшаның
қалыңдығы 90-100 м, Сазанкурак алаңындағы әктер біршама қалың.
Оңтүстік-Ембі күмбезді ауданында (Искене, Байшонас, Төлеген,
Таңатар, Досср, Камсактыкөл) индер тастопшасы, жасылдау-сұр, қара-сұр,
сұр, әкті және құмтасты саз-балшықтан қабатталған.
Одан ары индер тастопшасының шығысына қарай, Джамбай ауданында
терригенді таужыныстар түріндегі, өз көнелік баламасына көшеді, соңғысының
құрамында барлық өсуі шығысқа қарай әр түрлі қызыл-түсті болады.
Кұбасай, Бекет, Шингиз, Телсу алаңдары ауданында солтүстікке
қарай саз-балшықты қабат түріндегі, индер тастопшасының қимасы терригенді
баламасы дамыған. Саз-балшықтары қара-қоңыр, қоңыр, сұр, сирегірек көкшіл-
сұр, сұр қабаттарымен, қоңыр, қара-сұр құмайтастар мен құмтастар.
Шұбарқұдық, Қопа, Жаксымбай күмбездері төңерегінде орташа триастың
терригенді түзілімдері қоңыр, қоңырлау, қара-қызыл саз-балшықтар, қара-
қызыл әкті құмайтастар қабатымен және майда түйірлі сұр, қызыл-қоңыр,
жасылдау-сұр құмтасты .
Ладин ярусы. Ладин ярусына шамамен сұртүсті таужыныстардың
топтамасы, саз-балшықтар, аргиллаттер, құмайтастар, сұр, қоңыр, қара-сұр
құмтастар жатады. Бұл қабат ойыстың батыс бөлігіндегі Шунгай (құб.
Ринт. 2871-2715 м ), Эльтон (құб., 1815-1800 м) маңында, астрахан
көтерілу алаңында: Шаджин, Бугрин, Сарпин және де басқа, Орал-Волга өзен
аралығының оңтүстік-батыс бөлігінің жекелеген пунктінде: Манаш, Черная
өзендері, Орал және Уила, Солтүстік Ембі өзендері аралығында дамыған.
Оңтүстік-Ембі ауданының маңында, ойыстың солтүстігіндегі шығыс
зонасында және Орал-Волга өзендері аралығының оңтүстік территориясының
біршама бөлігінде гемманелды қабат болмайды.
Каспий маңы ойысының жекелеген күмбезаралық зоналарында орта
триастың жоғарғы мәндегі қабаты бар екенін атап көрсетіледі.
Осындай орта триастың жоғарғы мәндегі қабатты зона Қандысай
мульдында (ОП-1 Хобда құбырында) анықталған. Ортатриасты қабат бұл жерде
3955-1910 м ара қашығында анықталған және индер мен гемманельды
қабаттардың Киильды тастопша-баламасы құрамында қарастырылады. Киильды
тастопшасы теңіздік индер мен континентальды тасший тастопшасынан
ерекшеленеді. Қызылтүсті және сұрдан қараға дейінгі әртүрлі терригенді
таужыныстар – аргиллиттер, саз-балшық, құмайтастар, майда-орташатүйірлі
құмтастардың бар екендігі оған тән сипат. Қабатта индер тастопшасының
түрлері анықталған.
Хобда құбырындағы гемманелогиялық қабат 2188-1910 м аралығында
анықталған және негізнен сұр түсті, өсімдік қалдықтары бар сирек алатүсті
саз-балшықтан, қарасұр құмайтастың қабаттарынан тұрады.
Жоғарғы қалың ортатриаса жиынтығының саны құбыр көлемі мөлшерінде
Г-3 Батыс Сазанқұрақ (инт. 3945-4200 м ұңғыма), Т-2 Забуренье және Г-1
Батыс Жетіаралдың әр қайсысында 2735 – 4000 м (ұңғыма) және 3500-1940 м
арақашықтық бойынша Орал-Волга өзендері арасының оңтүстігі шамасында
белгілі болды.
Батыс Сазанқұрақта ашылған триастың орта қимасы құмтастардан гөрі
(70%) алуан саз-батпақты болып келетіні сипатталады. Саз-батпақтар мен
құмтастар батпақты, құмайтты, берік 0,01 кіші фракция түйіршіктерінің
мөлшері 48% құраса, өткізбеушілігі кезінде ашық кеуектерін кернеу бойынша
6% жетеді.
Осы құбырлардағы орташа триастың толық ашық қалыңдығы 1300 м
құрайды. Бұрынғы сейсмологиялық зерттеулерді ескере отырып, күмбезаралық
зонада бұл түзілімдердің қалыңдығы 1500-2000 м құруы мүмкін.
Сондықтан, триаста орта есеппен негізгі құрылу кезеңі осы уақытқа
келетін күмбезаралық зоналар дами бастайды.
Жоғарғы триас. Жоғарғы триас түзілімдері континентальдық
шөгінділер жүйесінің жағдайында құрылған және триастық жиынтығының әр
түрлі беткейінде жатады. Бұл таужыныстар шығысқа борттағы мериаданнан
шығысқа қарай Урхур-Санкубай күмбездерін қоспағанда барлық ойыстара да
дамыды.
Оны ярус бойынша мүшелеу негізінен, мүшеленбеген норийлық және
карнийлық ярустары немесе кейпер, сол сияқты рэт ярусын бөлетін
флористикалық қалдықпен жүргізілген.
Кейпер түзілімі Аралсорлық құбыр СГ-1 қимасы бойынша өте толық
сипаттама алды. Бұл жерде астыңғы бөлім жоғарыда қима бойынша құмды-сазды
қызыл түсті таужыныстармен сұртүсті құмды таужыныстарға бағынышты
қабаттармен, сұртүсті ариллиттер, құмайтастар, құмтастармен ауысады.
Тұқым-тозаңды жиынтықтар негізінде кейпердің төменгі бөлімі
карнийлық яруспен, шұбыртүсті қиманың үстіңгі бөлігі нориилық яруспен
белгіленеді. Кейпер түзілімдерінің жалпы қалыңдығы 516 м құрайды. Көршілес
Мастексай құбыры П-28, Порт-Артур құрылымдарында кепер қимасына сәйкес
құрылымдар пайда болады.
Шығысқа қарай кейпердің түзілімдері Индер күмбездерінің
түзілімдерінде, Матенқожа құбыры алаңының қимасында, Хобда ОП-1 құбырында
орнатылады. Мұнда олар сұр, сирек шұбарланып боялған саздар, құмдар,
құмайтастар, құмтастар, әктастар қабаты кезектеліп ұсынылады. Олардың
түзілімдерінің қалыңдығы Индерде 280 м, Матенқожада - 245 м дейін, Хобда
құбырында – 520 м құрайды.
Оңтүстік – Ембі ауданында бағынышты саз қабаттары мен
ұсақмалтатасты конгломераттарында әсер етуші құмдауыттарыда триасаның
жоғарғы қимасының құмдымалтатастар қалыңдығы (20-60 м) басталады.
Құмдауыттар сұр, қара сұр, полимиктер ұсақ, орта, ірітүйіршікті.
Конгломератты қабаттар жартылайокатты және бұрышталған кремді, кварцты
малтатастардан тұрады. Жоғарыда құмтастардан, құмайтастардан, әктастармен
ұсынылған шұбартүсті саз-балшық тастопша-сымен астасады. Ұсақмалтатастар
конгломераттарының линзасы мен кремді-кварцты малтатастар кездеседі. Саз-
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.