Delphi тіліндегі бағдарламаның құрамына

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 Техникалық тапсырма 5
1.1 Бағдарламалық өнімді құрастырудың негізі 5
1.2 Бағдарламалық өнімге қойылатын талаптар 6
2 Бағдарламалық өнімнің жазылуы 7
2.1 Бағдарламалық өнімде қолданылған бағдарлама туралы 7
2.2 Бағдарламалық өнімнің логикалық құрылымдарына сипаттама 12
3 Қолданушыға көмек 29
3.1 Бағдарламаны іске қосу 29
3.2 Анықтамалықтармен жұмыс 30
3.3 Құжаттар мен есеп берулер 32
4 Еңбекті қорғау 37
4.1 Жұмыс берушінің құқығы мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..37
4.2 Қызметкерлердiң еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау құқықтарын
қорғау жөнiндегi құқықтары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...38
5 Өңдеудің экономикалық эффективтілігін таңдау 40
5.1 Бағдарламалық өнімді өңдеуге арналған шығынды анықтау 40
5.1.1 Бағдарламалық өнімді құрастырушының еңбекақысына кеткен шығындар
40
5.1.2 Бағдарламалық өнімнің жасалуының еңбек өнімділігінің есебі 40
5.1.3 Есептің қойылымын жазуға кеткен шығыны 41
5.2.4. Алгоритмді құрастыруға арналған еңбек шығыны 41
5.2.5 Бағдарламаның қатесін тексеруге кеткен шығыны 41
5.1.6 Программистің орташа еңбекақысы 42
5.2 Жалпы шығындар есебі 42
Қорытынды 43
Қолданылған әдебиеттер тізімі 44

Кіріспе

Ақпараттық және компьютерлiк технологиялар әлемi, қазiргi кезде үлкен
дамулы ұмтылыстың жолында. Өткен жылдардың компьютерлiк технологиясын осы
уақытпен салыстырғанда, қазiргi компьютерлiк технология өзiнiң құз, шыңына
жеттi.
Мәліметтер қоймаларының басқару жүйелері, ақпараттың көлемі өте
үлкен боса да, керек ақпаратты үлкен жылдамдықпен табуды
қамтамасыздандырады. Осындай мәліметтер қоймаларының қолданушысы әр түрлі
оған керек параметр бойынша іздуді орындайды. Сонымен қатар, мәліметтер
қоймалары өте көп орын алмайды, мысалы, бірнеше мың жазулардан тұрытын
мәліметтер қоймасы бір дискетаға сыйуы да мүмкін.
Қазіргі уақытта көптеген тауарлық фирмалар және ұйымдар тауарларды сату
және сатып алу есебін жүргізу үшін мәліметтер қоймасын қолданады. Бұл
қолданушыға өте ыңғайлы, өйткені барлық әрекеттер автоматтандырылған.
Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты Жанармай құю станциясы
реляционды деректер базасын өңдеу болып табылады. Берілген тапсырма сондай-
ақ, осы реляционды деректер базасымен жұмыс жасауды қамтамасыздандырады.
Жанармай құю станциясы реляционды деректер базасын өңдеу сондай-ақ
қажетті ақпаратты сақтау үшін қарастырылды.
Ұсынылып отырған Бағдарлама өнімі Borland Delphi тілінде жазылған.
Borland Delphi өзінің қолдану интерфейстерінің ыңғайлылығынан,
компонентті архитектурасынан, dBase және Paradox-тан бастап серверлік
мәліметтер қорының басқару жүйесіне (МҚБЖ) дейін, Borland Database Engine
әдістерімен үстелдік және корпоративтік ақпараттық жүйелер құрудан қазіргі
күнде ең танымал инструменттердің бірі.
Берілген бағдарлама Windows’95 – тен бастап Windows – тың барлық
версияларында жұмыс істейді.

1 Техникалық тапсырма
1.1 Бағдарламалық өнімді құрастырудың негізі

Бұл дипломдық жұмысты Мұнай өнімдері фирмасының басшысының
тапсырмасымен жасалған. Бұл программаны фирмада оператор және басшы
қолдану кажет.
Өңдеудің негізгі белгіленуі оператор жұмысының автоматизация процесі
болып табылады, яғни тауар-айналымын есепке алатын құжаттарды жүргізу.
Берілген автоматтандырылған жүйе Borland Delphi бағдарламасында
жасалған, Мұнай өнімдері фирмасына еңгізіледі және жаңармай келіп кетуін
бақылау үшін қолданылады. Сонымен қатар қоймадағы жанармайдың есебін
қалыптастырады.
Мұнай өнімдері фирмасының операторының автоматтандырылған жұмыс
орнының программасының мазмұны:
- қандай типті жанармай станцияға түсті және қандай мөлшерде келгенін
анықтайды;
- енгізілген деректерді Анықтамалықтар бөлімінде редактірлеуге, жоюға
мүмкіндік туғызады;
- белгілі бір кезеңінің уақытының есебі;
- жанармайдың санын енгізе отырып оның қайда, қандай мөлшерде және қандай
бағамен кеткенін бақылануы және есептеленуі қажет;
- есептің баспаға шығару мүмкіндігі.
Қосымшаны өндіру үшін Borland Delphi бағдарламасын қолдану қажет деп
шешілді, себебі Borland Delphi бағдарламасын кәсіпорын қызметінің
басқарудың ең тиімді жүйесі болып табылады. Автоматтандыру есептерін шешу
үшін жүйемен берілетін мүмкіндіктердің бір бөлігі базалық болып табылады,
яғни жүйенің жеткізуінің әр түрлі нұсқауын қолдайды. Ең алдымен бұл
анықтамалықтар мен құжаттарды қолдайтын механизмдер.
Программа әрбір IBM бірлескен компьютерлерде Windows 9x, XP басқаруымен
жұмыс істеу қажет. Программаны орнату және оны жүктеу қолданушыларда
қиындықты туғызбау керек.
Берілген дипломдық жұмысты құрастырудың негізі болып – “Borland Delphi”
бағдарламалау ортасында Мұнай өнімдері фирмасының мысалында жаңармай
келіп кетуін бақылау үшін тіркейтін реляционды деректер базасының
болмауының себебінен, тұтынушылармен жұмыс жасаудың сапасының төмендеуіне
байланысты осы бағдарламаны құрастыру қажет болды.
Бірінші кезекте бағдарлама анықталған талаптарға сәйкес және келесі
сұрақтарды шешуі қажет:
– көп терезелі өте ыңғайлы интерфейс;
– бағдарлама өнімінің конфигурациясын өзгерту мүмкіншілігі.
1.2 Бағдарламалық өнімге қойылатын талаптар

Бұл бағдарламалық өнімнің өзінің анықталған талаптары бар. Ең алдымен,
бағдарламалық өнімнің қарапайымда, қолжетім интерфейсі болуы қажет.
Бағдарламада қолданушының талаптарын қанағаттандырып, мәліметтерді іздей
алатын алгоритм өнделуі қажет. Сонымен қатар, бағдарлама қолданушыға
реляционды деректер базасында сақталған мәліметтермен жұмыс жасауға
мүмкіндік туғызуы қажет.
Бағдарлама Windows 9x,Me,2K,XP басқаруында үйлесімді компьютерлердің
кезкелген ЭЕМ-де жұмыс істей алуы керек. Жұмыс істейтін оперативті жадының
мөлшері 50 мбайттан асып кетпеуі керек. Орнатқаннан кейінгі жұмыс істеп
отыратын қатты дискідегі орынның көлемі 20 Mb-н асып кетпеуі керек.
Бағдарламаны қосу және орнату кезінде қолданушыға қиындықтар туғызбауы
керек.
Қосымшаларды өңдеп шығу үшін Borland Delphi интегралдық ортасы
зерттемесін пайдалану шешілді. Бұл орта визуалды емес компьютердің және
визуалды кітапханалар арқасында бағдарламалық өнімдерді жылдам және сапалы
өңдеп шығарады.

2 Бағдарламалық өнімнің жазылуы
2.1 Бағдарламалық өнімде қолданылған бағдарлама туралы

Мұнай өнімдері фирмасының мысалында автотұрақ реляционды деректер
базасының бағдарламалық өнімін өңдеуді Borland Delphi бағдарламалау тілі
арқылы жүзеге асыру шешілді.
Borland Delphi – бұл бірнеше маңызды технологиялардың жиынтығы:
• Машиналық кодқа келтіретін жоғары өндіруші компилятор;
• Компоненттердің объектті – бағытталған моделі;
• Бағдарламалық прототиптерден қосымшаларды визуалды құру;
• Мәліметтер қоймаларын құру үшін масштабталған құралдар.
Borland Delphi ортасы қолданушылық интерфейсті өңдеуді және
корпоративті мәліметтер қоймаларына қосуды қамтамасыздандыратын
қосымшаларды жылдам өңдеу үшін визуалдық құралдардың (RAD - rapid
application development) толық жиынтығынан тұрады.
Borland Delphi – ең күрделі жүйелердің бірі, бұл бағдарламалау тілі
Windows – тың жеке қолданбалы бағдарламаларын, сонымен қатар корпоративті
желілерде, Интернетте жұмыс істеу үшін тағайындалған әр түрлі тармақты
комплекстерді құруды қамтамасыздандырады.
Borland Delphi ортасын шақырғаннан кейін ортаның жұмысын
басқаратын алты негізгі терезе шығады:
- негізгі терезе;
- объектілер тармағының терезесі;
- объектілер инспекторының терезесі;
- броузер (көру) терезесі;
- формалар терезесі; 6)программа кодының терезесі.
Программа кодының терезесін көру үшін F12 клавишын басу жеткілікті.
Borland Delphi -ді алғаш шақырғаннан кейін Borland Delphi терезесі барлық
терезенің үстіне шығады. Осы терезенің көмегімен Іпргізе коорпорациясының
WEB-беттеріне кіруге мүмкіндік туады.
Негізгі терезе құрылатын программаның жобаларын басқаратын негізгі
қызметті атқарады. Бүл терезе экранда барлық уақытта болады жэне ең жоғарғы
бөлігінде орналасады. Негізгі терезеде Delphi ортасының бас менюі,
пиктографиялық командалық батырмалар жиынтығы, компоненттер палитрасы
орналасқан.
Бас меню жобаны басқаруға арналған барлық қажетті командалардан тұрады.
Бас менюдің барлық опциялары екінші деңгейде ашылатын опциялар тақырыбын
қамтиды.
Бас терезенің барлық элементтері арнайы панельдерде орналасқан, оның
сол жақ бөлігінде басқару батырмалары бар. Бас менюден басқа кез келген
панельді терезеден алып тастауға болады.
Панельде көрінетін батырмалардың құрамын өзгерту үшін оған курсорды
келтіріп, тышқанның оң жақ батырмасын басу жеткілікті. Бүдан кейін ашылған
көме Run меню терезесінде барлық панельдердің аттары келтірілген жэне
олардың статусы көрсетілген (жалаушалар). Олардың ішінен Customize-ды
(настройка, баптау) таңдағаннан кейін баптау терезесі пайда болады. Енді
қажет емес батырмаларды алып тастауға да болады, Сommands терезесіндегі
тізімнен қажетті батырмаларды таңдап, оны экранға тасып апаруға болады.
Borland Delphi ортасының 5-нұсқасынан бастап, үш жаңа интерфейстік
элементтермен толықтырылған, олар Desktops тобында орналасқан. Осы
инструменттердің көмегімен программист Borland Delphi -дің қалған
терезелерінің орналасуының бірнеше варианттарын дайындап, оны түзету
файлында сақтап қоюына болады. Әдетте екі немесе үш терезенің негізгі
конфигурациясы таңдалынады: форма жасау режимі, кодтау режимі жэне отладка.
Форма жасау кезінде экранда форманың өзі, обbектілер тармағы мен обbектілер
инспекторы терезелері көрініп тұруы тиіс.
Терезелердің сэйкес өлшемі мен оны орналастырудың күйін келтіргеннен
кейін, оны мысалы, Design desk деген атпен сақтауға болады. Кодтау
режимін түзеткеннен кейін Соde desk, отладкалық режимді Debug desk
деген атпен сақтауға болады.
Компоненттер палитрасы - Borland Delphi ортасының ең басты байлығы
болып табылады. Ол негізгі терезенің оң жақ бөлігінде орналасқан жэне онда
қажетті компонентті жылдам іздеуді қамтамасыз ететін ашылатын беттері бар.
Компонент деп белгілі бір қасиеті бар, программист формалар терезесіне
орналастыра алатын қандай да бір басқару элементін түсінеміз.
Компоненттердің көмегімен программаның сүлбесі (каркасы) жасалады, жалпы
жағдайда экранда көрінетін терезелер, батырмалар, таңдаулар тізімі және
т.б.
Батырмалар панелі тәрізді, компоненттер палитрасы да түзетіледі. Ол
үшін арнайы редактор пайдаланылады, редактор терезесі компоненттер
палитрасындағы кез келген пиктограммаға курсорды келтіріп, тышқанның оң жақ
батырмасын басқанда жэне Properties опциясын таңдағанда пайда болады.
Формалар терезесі Windows жобасы - болашақта программа жазатын терезе
болып табылады. Басында бүл терезе бос болады. Дэлірек айтсақ, ол Windows
-дің интерфейстік элементтері үшін стандартты жүйелік менюді шақыру
батырмаларынан, терезені үлкейту, кішірейту, жабу батырмаларынан және
тақырып жолынан түрады. Әдетте, терезенің жұмыс алаңы нүктелік
координаталық тормен толтырылған, ол формадағы компоненттердің орналасуын
реттеу қызметін атқарады (бүл нүктелерді алып тастау үшін ТооlЕnvironment
Орtions меню командаларының көмегімен, Рreferences қойымтасындағы Display
Grid ауыстырып қосқышындағы жалаушаны алып тастау қажет).
Объектілер инспекторы терезесінің кез келген беті екі бағанды кесте
түрінде беріледі, сол бағанда қасиеттің немесе оқиғаның аты, ал оң жақта -
қасиеттің нақты мэні немесе сэйкес оқиға өңдейтін қосалқы программаның аты
болады.
Броузер терезесіндегі элементті тышқанмен екі рет белгілеу сэйкес
обbектіні сипаттау үшін код терезесіне курсорды орналастырады немесе оны
алғашқы сақтау кезінде орындалады. Аса күрделі емес оқу программаларын
құруда броузер терезесін жауып қоюға болады. Броузер терезесін шығару үшін
View Ехрlorer терезесін таңдаймыз.
Borland Delphi программалауда алғашқы қадамдар жасап жүргендер үшін
ерекше тартымды. Бірнеше түйінді сөз үйреніп, Windows-та жұмыс істеу
дағдылар болса жеткілікті. Қолданбаның сыртқы көрінісін жасау үшін, Paint
сияқты дайын объектілерді экранның қажетті орнына жай ғана тасымалдап
отыруға болады.
Borland Delphi программалау жүйесі Windows-тың барлық офистік
қолданбаларына енгізілген, бұл жағдайда ақпараттық технологияға ойшыл,
шығармашылық тұрғыдан қарауға мүмкіндік береді.
Есептеуіш техниканың қарқынды дамуы, нәтижелі бағдарламалық
құралдарын қажеттілігі жылдам өндеуші жүйелі программалаудың пайда
болуына әкеліп соқтырды, олардың ішінен Borland Delphi және Microsoft
Visual Basic атап өтуге болады. Жылдам өндеуіш жүйелер негізінде (RAD-
жүйесі, Rapid Application Development – қосымшаларды жылдам өндейтін орта)
оқиғалы программалау мен визуалды жобалау технологиясы жатады, өндеу ортасы
өзінің мойнына жұмыстың үлкен көлемін алады, программистке тек қана
диалогті терезелерді құрастыруға және функцияларды өндеу. RAD-жүйесін
қолданғанда программалаушының өнімділігі фантастикалық болып табылады.
Borland Delphi - дегеніміз жылдам өндеу ортасы, программалау тілі
ретінде Delphi тілі қолданылады. Delphi тілі - қатаң объекті бағытталған
типті тіл, оның негізіне программистерге танымал Object Pascal жатады.
Borland Delphi ортасы – программистің аса тиімді жұмысын қамтамасыз
етуші күрделі механизм. Визуалды ол бірнеше терезелермен бір уақытта жұмыс
істеуді жүзеге асырады. Терезелер жартылай немесе толығымен экранды жауып
отыруы мүмкін, әдетте Excel-де немесе Word-да жұмыс істеп үйренген, оның
қатан текстік процессіне жатыққан қолданушыға ыңғайсыз болып келеді.
Тәжірибеленгенен кейін бұл ыңғайсыздық кетеді.
Жылдам өндеуіш жүйелер негізінде (RAD-жүйесі, Rapid Application
Development – қосымшаларды жылдам өндейтін орта) оқиғалы программалау мен
визуалды жобалау технологиясы жатады, өндеу ортасы өзінің мойнына жұмыстың
үлкен көлемін алады, программистке тек қана диалогті терезелерді
құрастыруға және функцияларды өндеу. RAD-жүйесін қолданғанда
программалаушының өнімділігі фантастикалық болып табылады.
Borland Delphi-да программалауда екі процесс әрекеттеседі: программаның
визуалды құрастыруында (Windows терезелерін жасауда), және кодты жазу
процесінде, ол терезе элементтеріне қажетті функционалдығын береді. Кодты
жазу үшін код терезесі қолданылады, программаны құрастыру үшін форма
терезесі қолданылады. Форма терезесімен код терезесінің арасында ажырамас
байланыс бар оны Delphi қатаң қадағалап отырады. Ол дегеніміз формада
қандайда бір компонеттің пайда болуы немесе жоюлуы кодтын өзгеруіне әкеліп
соқтырады немесе керсінше кодтын жойылу компонентің жояды. Сондықтан
программистер алдымен форманы құрастырады, содан соң код фрагментін жазуға
көшеді.
Delphi тіліндегі бағдарламаның құрамына .dpr кеңейтілуі бар жобаның
файлы және .pas кеңейтілуі бар бір немесе бірнеше модульдер файлдары
кіреді.
Объектілік типтердің негізгі қасиеттері- функционалды толықтығы және
өрістер мен әдістерінің бір бірінен ажыратылмауы оларды бағдарламаның бөлек
бір тәуелсіз бөлігі ретінде қолдануға мүмкіндік туғызады. Мұндай
обьектілерді бір бағдарламадан екіншіге оңай алмастыруға болады. Бұл
принципті обьектіге бағытталған бағдарламалау тәсілдері деп аталады.
Модульдер - бағдарламаның үзіндісін орналастыру үшін қолданылатын
бағдарламалық бірлік. Модуль деп бағдарламаның белгілі бір тәуелсіз бөлігін
атайды және олар стандартты және бейстандартты болып екі топқа бөлінеді.
Модульдің коды бағдарламының бет алысын анықтайды.
Модуль басқа модульдерде және бағдарламаларда пайдалану мүмкіндігін
туғызатын бөлек компиляцияланатын әр түрлі типтердің анықтамалық бөлігінен
және орындалатын операторлар жиынтығанан тұратын бағдарлама. Модульдер
қолданбалы бағдарламалардың жиынын құрастыруға мүмкіндік береді және олар
жадтың бөлек сегментінде орналасады. Жалпы модульдер бөлек орындала
алмайтын бағдарлама. Модульдерді қолдану арқылы күрделі бағдарламаларды
құруға болады.
Кез келген модульдің құрамына келесі бөліктер кіріді: тақырыбы,
интерфейстік бөлігі, орындалтын бөлігі, терминатор.
Delphi-да программалауда екі процесс әрекеттеседі: программаның
визуалды құрастыруында (Windows терезелерін жасауда), және кодты жазу
процесінде, ол терезе элементтеріне қажетті функционалдығын береді.
Delphi – визуалды бағдарлаушы саласындағы соңғы жетістік. Ол маңызды
басылымдар бойынша жоғары сапалы өнім ретінде танылған, бірнеше дүркін
марапатталған, мыңдаған құрастырушылар және қарапайым қолданушылар жеке
жұмыстарында осы бағдарламалау жүйесін таңдайды.
Объектті бағыттау принциптерінен жасалған қосымша – бұл кез келген
операторлардың тізбегі емес, қатты алгоритм да емес. Объектті – бағытталған
бағдарлама – бұл объекттердің және олардың қарым- қатынастарының жиынтығы.
Мұндай жағдайларда жеке (басты) объект болып бағдарламаның қолданушысы
болады. Ол негізгі, бірақ жалғыз емес қосымшаларды басқаратын жағдайлардың
қайнар көзі болады.
Объектті кез келген мәліметтердің және олармен жұмыс істейтін
әдістердің жиынтығы түрінде анықтауға болады. Мәліметтерді жазулардың
өрістері түрінде қарастыруға болады. Бұл объекттердің сипаттамалары.
Бағдарлама қолданушысында және объекттерінде бұл объекттерді оқудың
мүмкіндігі болу керек, сонымен қатар оларды кез келген түрде өңдеу және
объектке жаңа мәліметтерді жазулары керек. Мұнда инкапсуляция принциптері
маңызды болады. Осындай жағдай бойынша 2 мәселені қарастыруға болады.
Біріншіден, объект сенімді түрде жұмыс істеу үшін оның мәліметтерінің
бүтінділігін және қайшылықсыздығын ескеру керек. Егер біз бұны ескермесек,
онда сыртқы объект немесе қолданушы объектке дұрыс емес мәліметтерді
еңгізеді.
Екіншіден, сыртқы объекттерді мәліметтердің ішкі жүзеге асыруының
ерекшеліктерінен бөлу(айыру) керек. Мәліметтердің сыртқы тұтынушылары үшін
тек қана қолданушылық интерфейс қолайлы болады – ол қандай мәліметтер,
функциялар бар екендігін және оларды қалай қолдану екендігін сипаттайды.
Ал ішкі жүзеге асыру - бұл объектті өңдеушінің ісі. Мұндай келуде өңдеуші
кез келген уақытта объектті модернизациялайды, мәліметтерді сақтаудың
құрылымын және көрсету формасын өзгерте алады.
Мұндай принципті қолдану үшін көп жағдайда объектте мәліметтерге
жасалатын қажет операцияларды қамтамасыздандыратын (мысалы: оқу, жазу,
түрлендіру) процедуралар және функциялар анықталады. Бұл функциялар және
процедуралар әдістер деп аталады. Мәліметтер және оларды оқу әдістерінің
жиынтығы қасиет деп аталады. Қасиеттерді жобалау кезінде орнатуға болады.
Оларды қолданбалы бағдарламаны орындаған кезде де өзгертуге болады.
Жеке мәліметтермен жұмыс істейтін әдістермен қатар объектте барлық
жиынтықпен жұмыс істейтін және оның құрылымын өзгертетін әдістер бар.
Сондықтан, объект қасиеттердің және әдістердің жиынтығы болады.
Мұнай өнімдері фирмасының мысалында автотұрақ реляционды деректер
базасының бағдарламалық өнімі бұл Windows операциялық жүйесінің қосымшасы
болып табылады және кезкелген жүйенің тізімдерімен жұмыс істей алады.
Қазіргі уақытта көпшілікке таратудың ең көп түрі Windows XP жүйесі арқылы
жүзеге асады. Осыдан барып, тестілеудің негізгі тірегі болып осы
операциялық жүйесі таңдалынып алынды.
Мұнай өнімдері фирмасының мысалында автотұрақ реляционды деректер
базасының бағдарламалық өнімі келесі формалар жиынтығынан жасалынған:
Fоrm1 – реляционды деректер базасының бағдарламалық өнімінің басты
формасы;
Help – бағдарлама туралы түсінік беретін анықтама формасы;
Jprihod – түсімді реттейтін формасы;
Jrachod – шығысты реттейтін формасы;
Oth – бағдарлама жайлы есеп беру формасы;
Post – тауардың түсімін анықтайтын форма;
Azs - жанармайды таңдау формасы;
SprGsm – жанармай түрлерін анықтауға арналған формасы;
SprPost – тұтынушылар формасы;
Admin – бағдарламаның әкімшіліктеу бөліміне арналған формасы.
Бағдарламаның әкімшіліктеу бөліміне арналған формасы көптеген
мәліметтер туралы мағлұмат алуға, өзгертуге, керек уақытында жоюға болады.

2.2 Бағдарламалық өнімнің логикалық құрылымдарына сипаттама

Біздің осы бағдарламалық өнімімізді жүзеге асыру үшін ДББЖ ретінде
Borland Delphi стандартты пакетіне жататын және реляционды деректер базасын
құрылымын жасауға мүмкіндік туғызатын Database Desktop қосымшасын
қолданамыз.
Бұл бағдарламалық өнім тұтынушылармен автомашиналарға арналған есепті
жүргізуі қажет. Кейбір қосымша функцияларды жүзеге асыру үшін көмекші
кестелерді, яғни тұтынушылар туралы ақпаратты сақтайтын, автомашиналар
туралы мәлімет беретін кестелерді қосу қажет.
Деректер базасын объектінің ақпараттық моделі ретінде қарастыруға
болады. Егер де деректер базасына тек деректерді сақтау тағайындалған
болса, онда оның түрі қарапайым болар еді. Деректердің әртүрлі
элементтерімен арасындағы байланысты қамтамасыз етуі, оның күрделілігін
түсіндіреді.
Деректердің ең кіші элементін өріс деп атаймыз. Деректер базасының
элементтері мәліметтердің кішірейтілген түрлеріне бөлшектене алмайды,
сондықтан да пайдаланушы үшін оның мағынасы жоғалмайды. Деректер базасының
элементтері жеке өзі ештеңені түсіндіре алмайды. Егер ол басқа
мәліметтердің басқа элеметтерімен байланысты болған жағдайда ғана, оның
мағынасы болады. Мысалы, туған жылдар деректер элементін, жер бетіндегі
өмір сүріп жатқан әрбір адаммен сәйкестендіруге болады. Бірақ мынадай
жағдай болуы мүмкін, мысалы, мынадай байланыс; мекемедегі жұмысшылардың
нөмірлері - туған жылына сәйкес келген жағдайда, біз мекемедегі нақты сол
жұмысшы туралы толық ақпарат ала-аламыз.
Деректер элементтерінің арасындағы өзара байланысты көрсететін
деректер жиынтығын кортеж деп атаймыз. Бірақ әртүрлі программалық
жабдықтауларда бұл терминнің орнына басқалары қолданылады, олар: деректер
элементтерінің тобы, жол, сегмент, жазу. Қазіргі кезде жазу жалпы
қабылданған термин болып табылады. Өріс - мәліметтердің ең кіші элементі.
Жазу - анықталған объекті туралы мәліметтердің толық жиынтығы.
Деректер базасының қалыптасуын бірнеше кезеңдерге бөлуге болады.
Бұл кезеңнің программалық жабдықталуы, негізінен есте сақтау
құрылғысына енгізу-шығару амалдарын жүзеге асыруды қамтамасыз етеді, ал
сонымен бірге мұнда мәліметтерді өңдеуге арналған аздаған қосымшалар
қосылған. Берілгендерді ұйымдастыру жөнінде ол оңай әдіспен
орындалатындай етіп, қолданбалы проблемаларды жазуда-ақ қамтылады, яғни
берілгендерді ұйымдастыру қарапайым тізбектелген файлдар түрінде беріледі.
Екінші кезең (60 ж. соңы), бірінші кезеңмен салыстырғанда файлдар
табиғатындағы секілді, олар сақталған құрылғылардың сақталуындағы
өзгерістермен сипаттаулары. Бұл кезеңде берілгендерді ұйымдастыру
тізбектелген жинақ түрінде ғана емес, тура өту жиынтығы түрінде де
ұйымдастырылады.
Берілгендерді өңдеудің керек-жарақтарының дамуында, қолданбалы
программаларды мүмкіндігінше, файлдар көлемінің ұлғайуына, берілгендерді
аппараттық сақтау құрылғыларының өзгеруіне, бұрыннан сақталынған
мәліметтерге жаңа байланыс және жаңа өрістер қосуға байланыссыз жасау
болды. Деректер базасы эволюциясының үшінші кезеңінде осы жоғарыда
айтылғандарды тарату мүмкіндіктерін іске асыру қажет. Бұл уақытта деректер
базасын басқаратын-ДББЖ программалық жабдықтауы пайда болды.
Деректер базасы басқару жүйесін құрудың принциптері деректер
базасын ұйымдастыруды қанағаттандыруы қажет. Пайдаланушы деректер базасымен
жұмыс істеуі үшін, деректер базасын басқару жүйесін пайдаланады.
Мәліметтердің модель түріндегі берілуі деректер базасының төртінші
кезеңінің айтарлықтай ерекшелігі болып табылады.
Бұл күндері деректер базасы саласымен айналысатын көптеген мамандар
деректер базасын құрудың негізгі үш тәсілі бар деп есептейді:
иреархиялық, желілік және реляциялық. Мәліметтердің иреархиялық моделі, бұл
модельдегі барлық жазулар тармақты құрылыммен байланысқан модель түрі.
Егер қатынастағы мәліметтердің арасынан туындаған элементте алғашқы
элементтен көп элемент болса, онда бұл қатынасты иреархиялық модельдің
көмегімен сипаттауға болмайды. Оны желілік модель түрінде сипаттауға
болады.
Реляциялық модельдің идеясы мәліметтердің элементтері мен
байланыстарын бірдей көрсетуге болатындығында. Реляциялық модель
мәліметтерді анықтауға, мәліметтерді басқаруға және оған әртүрлі
операциялар жасауға мүмкіндік беретін бірегей тілдік қасиеті бар. Сонымен
қатар, реляциялық деректер пайдаланушының графикалық интерфейсімен жұмыс
істеуге қолайлы. Реляциялық деректер базасында ақпарат бір немесе бірнеше
кестеде сақталады. Мұндай кестелердегі бағандар мен жолдарды өрістер және
жазулар деп атайды. Кестелердің арасындағы байланыс бір немесе бірнеше
сәйкес келетін өрістердің мәндері арқылы жүзеге асырылады. Кестедегі әрбір
жол, яғни жазулар қайталанбауы тиіс. Жазулардың қайталанбауын болдырмау
үшін кілттер пайдаланылады, олар кестенің бір немесе бірнеше өрістерін
қамтиды. МҚБЖ-не қойылатын негізгі талаптардың бірі үлкен көлемді
ақпараттардың ішінен қажеті жазуды жылдам іздеп табу болып табылады.
Кілттік өрістер бұл операцияны орындауды айтарлықтай жеделдетеді. Қазіргі
МҚБЖ-нің аса маңызды артықшылықтарының бірі мәліметтердің физикалық және
логикалық тәуелсіздігінде. Мысалы, DBASE деректер базасын басқару жүйесінде
құрылған деректер базасы кем дегенде үш физикалық файлдан тұрады.
Деректер базасын объектінің ақпараттық моделі ретінде қарастыруға
болады. Егер де деректер базасына тек деректерді сақтау тағайындалған
болса, онда оның түрі қарапайым болар еді. Деректердің әртүрлі
элементтерімен арасындағы байланысты қамтамасыз етуі, оның күрделілігін
түсіндіреді.
Деректердің ең кіші элементін өріс деп атаймыз. Деректер базасының
элементтері мәліметтердің кішірейтілген түрлеріне бөлшектене алмайды,
сондықтан да пайдаланушы үшін оның мағынасы жоғалмайды. Деректер базасының
элементтері жеке өзі ештеңені түсіндіре алмайды. Егер ол басқа
мәліметтердің басқа элеметтерімен байланысты болған жағдайда ғана, оның
мағынасы болады. Мысалы, туған жылдар деректер элементін, жер бетіндегі
өмір сүріп жатқан әрбір адаммен сәйкестендіруге болады. Бірақ мынадай
жағдай болуы мүмкін, мысалы, мынадай байланыс; мекемедегі жұмысшылардың
нөмірлері - туған жылына сәйкес келген жағдайда, біз мекемедегі нақты сол
жұмысшы туралы толық ақпарат ала-аламыз.
Деректер элементтерінің арасындағы өзара байланысты көрсететін
деректер жиынтығын кортеж деп атаймыз. Бірақ әртүрлі программалық
жабдықтауларда бұл терминнің орнына басқалары қолданылады, олар: деректер
элементтерінің тобы, жол, сегмент, жазу. Қазіргі кезде жазу жалпы
қабылданған термин болып табылады. Өріс - мәліметтердің ең кіші элементі.
Жазу - анықталған объекті туралы мәліметтердің толық жиынтығы.
Деректер базасының қалыптасуын бірнеше кезеңдерге бөлуге болады.
Бұл кезеңнің программалық жабдықталуы, негізінен есте сақтау
құрылғысына енгізу-шығару амалдарын жүзеге асыруды қамтамасыз етеді, ал
сонымен бірге мұнда мәліметтерді өңдеуге арналған аздаған қосымшалар
қосылған. Берілгендерді ұйымдастыру жөнінде ол оңай әдіспен
орындалатындай етіп, қолданбалы проблемаларды жазуда-ақ қамтылады, яғни
берілгендерді ұйымдастыру қарапайым тізбектелген файлдар түрінде беріледі.
Екінші кезең (60 ж. соңы), бірінші кезеңмен салыстырғанда файлдар
табиғатындағы секілді, олар сақталған құрылғылардың сақталуындағы
өзгерістермен сипаттаулары. Бұл кезеңде берілгендерді ұйымдастыру
тізбектелген жинақ түрінде ғана емес, тура өту жиынтығы түрінде де
ұйымдастырылады.
Берілгендерді өңдеудің керек-жарақтарының дамуында, қолданбалы
программаларды мүмкіндігінше, файлдар көлемінің ұлғайуына, берілгендерді
аппараттық сақтау құрылғыларының өзгеруіне, бұрыннан сақталынған
мәліметтерге жаңа байланыс және жаңа өрістер қосуға байланыссыз жасау
болды. Деректер базасы эволюциясының үшінші кезеңінде осы жоғарыда
айтылғандарды тарату мүмкіндіктерін іске асыру қажет. Бұл уақытта деректер
базасын басқаратын-ДББЖ программалық жабдықтауы пайда болды.
Деректер базасы басқару жүйесін құрудың принциптері деректер базасын
ұйымдастыруды қанағаттандыруы қажет. Пайдаланушы деректер базасымен жұмыс
істеуі үшін, деректер базасын басқару жүйесін пайдаланады.
Мәліметтердің модель түріндегі берілуі деректер базасының төртінші
кезеңінің айтарлықтай ерекшелігі болып табылады.
Бұл күндері деректер базасы саласымен айналысатын көптеген мамандар
деректер базасын құрудың негізгі үш тәсілі бар деп есептейді:
иреархиялық, желілік және реляциялық. Мәліметтердің иреархиялық моделі, бұл
модельдегі барлық жазулар тармақты құрылыммен байланысқан модель түрі. Егер
қатынастағы мәліметтердің арасынан туындаған элементте алғашқы элементтен
көп элемент болса, онда бұл қатынасты иреархиялық модельдің көмегімен
сипаттауға болмайды. Оны желілік модель түрінде сипаттауға болады.
Реляциялық модельдің идеясы мәліметтердің элементтері мен
байланыстарын бірдей көрсетуге болатындығында. Реляциялық модель
мәліметтерді анықтауға, мәліметтерді басқаруға және оған әртүрлі
операциялар жасауға мүмкіндік беретін бірегей тілдік қасиеті бар. Сонымен
қатар, реляциялық деректер пайдаланушының графикалық интерфейсімен жұмыс
істеуге қолайлы. Реляциялық деректер базасында ақпарат бір немесе бірнеше
кестеде сақталады. Мұндай кестелердегі бағандар мен жолдарды өрістер және
жазулар деп атайды. Кестелердің арасындағы байланыс бір немесе бірнеше
сәйкес келетін өрістердің мәндері арқылы жүзеге асырылады. Кестедегі әрбір
жол, яғни жазулар қайталанбауы тиіс. Жазулардың қайталанбауын болдырмау
үшін кілттер пайдаланылады, олар кестенің бір немесе бірнеше өрістерін
қамтиды. МҚБЖ-не қойылатын негізгі талаптардың бірі үлкен көлемді
ақпараттардың ішінен қажеті жазуды жылдам іздеп табу болып табылады.
Кілттік өрістер бұл операцияны орындауды айтарлықтай жеделдетеді. Қазіргі
МҚБЖ-нің аса маңызды артықшылықтарының бірі мәліметтердің физикалық және
логикалық тәуелсіздігінде. Мысалы, DBASE деректер базасын басқару жүйесінде
құрылған деректер базасы кем дегенде үш физикалық файлдан тұрады.
Клиент – серверлік архитектура(сәулет) – қазіргі кезде ең көп
тараған архитектура болып табылады. Бұл модельдегі серверде тек базалар
ғана сақталып қоймайды ДББЖ (Деректер базасын басқару жүйесі) сақталады.
Пайдаланушы программалары базамен тікелей емес, ДББЖ арқылы қатынас
жасайды. Жұмыстың көбі сервер жақта жасалып, клиент жақтың жұмысы азаяды.
ДББЖ-лар автоматты түрде базадағы мәліметтердің бұзылмауын қадағалайды.

Клиентсерверлер жазба деңгейінде, кейде өріс деңгейінде бөгет
орнатады. Бұл-кестемен бірнеше пайдаланушының бір мезгілде жұмыс атқара
алатындығын, бірақ нақтылы бір жазбаны немесе оның өрістерін олардың біреуі
ғана өзгерте алатындығын көрсетеді. Негізгі кемшілігі – сенімділік
дәрежесінің төмендігі, яғни сервер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.