Табиғи цеолиттердің қасиеттері

Мазмұны

Кіріспе6

І. ТАРАУ. ӘДЕБИ ШОЛУ. 7

1. 1 Силикатты структураға шолу. Жалпы мағлұматтар. Цеолиттер. 7

1. 2 Цеолиттер туралы жалпы мағлұматтар12

1. 3 Цеолитгік құрылымдардың классификациясы14

1. 4 Кристалдық цеолиттер16

1. 5 Цеолиттердегі ионалмасу реакциясы19

1. 6 Ионалмасу сыйымдылығы23

1. 7 Ионалмасуды цеолиттерге қолдану24

1. 8 Табиғи цеолиттер25

1. 9 Табиғи цеолиттердің қасиеттері32

1. 9 Статикалық алмасу сыйымдылығын анықтау әдісі34

ІІ. Тарау. Эсперименттік бөлім. 37

2. 1 Бастапқы заттардың сипаттамасы. 37

2. 2 Жұмыстың орындалу барысы. 38

2. 3 Нәтижелерді талқылау46

2. 4 Қышқылды декатиондау және деалюминдеу48

Қорытынды51

Қолданылған әдебиеттер тізімі52

ҚОСЫМШАЛАР56

Реферат

Бітіру жұмысы 55 беттен, 9 кестеден, 4 суреттен, 40 әдеби көзден тұрады.

Кілтті сөздер: модификацияланған цеолит, ионалмастырғыш, сорбция.

Зерттеу нысандары: Шанханай цеолиті, 25% ортофосфор қышқылы.

Жұмыс мақсаты: механо-химиялық өңдеу негізінде модификацияланған цеолиттің ионалмастырғыш қасиетін арттыру.

Зерттеу әдістері: фотокалориметрлік, рентгенофазалық анализ.

Қорытынды: Эксперименттік бөлімінде модификацияланған цеолиттің ортофосфор қышқылымен механо-химиялық әрекеттесу зерттеуінің нәтижелері алынды. Модификацияланған цеолиттің синтездеу жағдайлары және статистикалық режимде сорбциялық қасиеттері зерттеліп анықталды. Мn (ІІ) иондарының модификацияланған цеолитпен сіңірілу дәрежесі 97% .

Реферат

Выпускная работа содержит 55 страниц, 9 таблиц, 4 рисунков. Список литературных источников состоит из 40 наименований.

Ключевые слова : модифицированный цеолит, ионообменный, сорбция.

Объекты исследования: Чанканайский цеолит, 25% ортофосфорная кислота.

Цель работы: модификация цеолитов в результате механохимической обработки, способствующей увеличению их ионообменной емкости и исследование их ионообменных свойств.

Методы исследования: фотоколориметрический, рентгенофазовый анализ.

Выводы: В экспериментальной части даны результаты исследования механохимического взаимодействия модифицирования цеолита с Н ₃ РО ₄

Взятые при различных соотношениях. Определены условия синтеза модифицированных цеолитов и изучены сорбционные свойства в статическом режиме: степень поглощения ионов Мn (ІІ) модифицированным цеолитом составляет 97%.

Кіріспе

Көптеген әдебиеттерден белгілі болған табиғи алюмосиликатты цеолиттер бір қатар комплексті қасиеттерге ие. Оның ішінде нейтралды (бейтарап) газ тектес молекулаларды сіңірудегі жоғары сорбциялық қасиет көрсетеді. Ал ион алмастырғыш қасиет ауыр металдағы ионы бар сұйық қалдықтардан тазалуда қолданылады. Дегенмен табиғи цеоллитер, Онай ішінде Чанканайлық цеолит әлсіз сорбциялық қасиет көрсетеді.

Табиғи цеолиттердің жоғары технологиялығы жаңа экологиялық технологияларды, композициялық материалдарды, катализаторларды, әр түрлі емдік құралдарды өңдеуге мүмкіндіктер ашады. Бұл кезде шикізат табиғи түрде қолданылуы мүмкін немесе ерекше қасиеттер бар синтетикалық, модификацияланған және активтелген цеолиттерді алудың негізі болып табылады.

Табиғи цеолиттер сорбциялық ионалмастырғыштық, молекулярлы-ситалық, каталитикалық және биологиялық эффект тудыратын басқа да ерекшеліктерге ие болады.

Сондықтан бұл жұмыстың негізгі мақсаты цеолиттердің ионалмасу сыйымдылығын арттыру үшін оларды модификациялау жағдайларын зерттеу.

І. ТАРАУ. ӘДЕБИ ШОЛУ.

1. 1 Силикатты структураға шолу. Жалпы мағлұматтар. Цеолиттер.

Силикатты құрылымы туралы қазіргі түсініктер күрделі иондық кристалдардың құрлымын анықтайтын Полинг дамытқан принциптерге негізделген. құрылымын кристалдардың алғашқы бірлігі аздаған катионнан түратын Sі ⁴⁺ сияқты төрт оттек иондарымен тетраэдрлік координирленген тетраэдрлік комплекс болып табылады. (Полингтің бірінші ережесі) . Силикатттарда А1 ³⁺ ионы оттегімен тетраэдрлік және октаэдрлік сияқты координацияланады. Бұл алюмосиликаттардың құрамы мен құрылымы үшін өте маңызды. Тетраэдрлік координацияда Р ⁵⁺ , Gа ³⁺ және Gе ⁴⁺ иондарыда болуы мүмкін.

Тетраэдрлік топтар жалпы оттек иондары арқылы әртүрлі көпядролы комплекстерге байланысады, нәтижесінде күрделі силикатты құрылымдар түзіледі. Бұл құрылымдардың химиялық құрамының әртүрлілігі тетраэдрлік және октаэдрлік жағдайларда Полингтің электроваленттілік ережесіне сәйкес жүретін катиондардың орын басуының салдары болып табылады

(1 кесте) . Кремнийдің алюминийге орын басуы артық теріс зарядтың пайда болуына әкеледі, ол өз кезегінде құрылымнын бос жерінде орналасқан (сілтілік немесе сілтілік жер металдардың иондарымен) қосымша оң иондарымен нейтралдануы керек. Әртүрлі типті алюмосиликаттардың түзілуі бір өлшемді, екіөлшемді немесе үшөлшемді құрылымдардарға тетраэдрдің әртүрлі жолмен қосылуының және қосымша катиондардың орын басуының нәтижесі. Кейбір құрылымдардарда тетраэдрлар ұзын тізбекке қосылады, одан талшықты немесе ине тәрізді кристалдар түзіледі. Басқа құрылымдардарда тетраэдрлар табиғи слюдалар сияқты қабаттарда түзеді. Тура осындай құрылымдарда сазды минералдарда бар, оларды кремний оттекті қабаттармен бірге, алты оттек ионымен қоршалған алюминий, темір немесе магний иондарымен түзілген қабаттарда бар. Мұндай қабатта құрылымдардың үш бағытта әртүрлі түрақтылығы болады және судың немесе басқа молекула мен иондардың әсерінен ісінеді. Егер SіO ₄ немесе АІО ₄ тетраэдрлары жалпы оттек ионымен үшөлшемді торға қосылса, каркасты структура түзіледі.

Кесте 1.

Силикатты құрылымдардағы катиондардың оттекпен координациясы (1)

Силикатты құрылымның кластары

Цеолиттердің кристаллохимиясын жақсы түсіну үшін, келесі бес негізгі типті силикаттармен алюмосиликаттарды қысқаша қарастырайық: аралық құрылым, оқшауланған топты құрылым, тізбекті құрылымды, құрылымдар, тізбекті құрылымдық /2/.

Силикаттардың кристалдық құрылымдарын бейнелеу үшін төрт түрлі модельдер қолданылады:

1. Көпқырлылар. МО ₄ және МО ₆ топтарды дүрыс тетраэдрлар мен октаэдрлар түрінде беруге болады. Күрделі құрылымдарды бейнелеу үшін куб, алтықырлы призма және архимедовты көпқырлар, қималы октаэдр мен кубооктаэдр қолданылады. Осы көпқырлылардың геометриялық сипаттамалары 2-кестеде келтірілген.

Кесте 2.

Силикатты құрылымдарға кіретін кейбір көпқырлылар

1. Каркасты модельдер. Егер төрт сымды МО ₄ тетраэдрінің М-О төрт байланысына сәйкес келетіндей етіп орналастырса, онда сымдардың байланысқан жері кремний атомының орнын көрсетеді.

Көлемдік модельдер. Мүндай модельдер құрылымдарындағы оттек атомдарының орнын көрсетеді. Олар құрылым туралы нақтыұғымды алуға мүмкіңдік береді, бірақ мүндай модельдерді салу қиын.

Шариктер мен стерженьдерден моделъдер. Мұндай модельдер кристалдағы атомдардың көлемдік орнын көрсетеді.

1. 2 Цеолиттер туралы жалпы мағлұматтар

Цеолиттердің химиялық және каталитикалық қасиеттерін қарастырғанда жиі формальды жазу жеткілікті, бірақ бұл құбылысты нақты түсіну үшін, цеолиттердің кристалдық құрылымын детальды зерттеу керек. Мына жұмыста /2/ негізгі құрылымдық сипаттамасы - алюмосиликатты каркастың топологиясынан катиондардың локализациясына дейін, сонымен бірге цеолиттердің термодинамикалық қасиетімен кристализациялану кинетикасы сияқты сұрақтар талқыланады. Негізінен құрылымды анлиздеу нәтижесіне көңіл бөлінеді, бірақ кейбір жағдайларда басқа әдістермен (ЭПР, ЯМР, ИҚ- спектроскопия) алынған нәтижелерде қолданылады.

Цеолиттердің физикалық қасиетінің күрделілігінен оларға нақты анықтама беру қиын. Мәселен, /3/ автор "Үлкен иондар және су молекулаларымен, оның ішінде иондық алмасу қозғалмалдығымен сипатталатын жолақтары бар каркасты құрылымды алюмосиликаттарды" цеолиттер деп атауды ұсынады. Каркасты құрылым тетраэдрлардың төбелерімен қосылған және атомдары (Т-төбе деп аталатын) тетраэдрдің ортасында жатыр, ал оттек атомдары олардың төбесінде. Табиғи цеолиттерде Т жағдай А1 және Sі атомдарымен толтырылған, бірақ синтетикалық цеолиттерде оларды табиғи жағынан жақын Gа, Gе және Р атомдарына алмастыруға болады.

Табиғи цеолиттердің жолақтарындағы: үлкен иондардың ролін бір және екі зарядты катиондар Nа, Мg және Ва орындайды, олардың мөлшері минерал түзудің ортасының геохимиялық құрамына және кристалданатын минералдардың арасында элементтердің таралуына тәуелді. Зертханалық жағдайда цеолитке иондық алмасу жолымен немесе тікелей синтездеуден басқа катиондардың кең жиынтығын енгізуге болады. Өйткені әрбір төбеге екі тетраэдр келеді, каркастағы оттек атомдары Т- атомдарға қарағанда екі есе аз.

Барлық таңдап алынған цеолиттерде кең саңылаулар бар, дегидратациядан кейін молекулалар енеді. Катиондар алмасу және алюмосиликатты каркасты химиялық өңцеумен модифицирлейді, сорбцияланған молекулаларға әсер ететін химиялық күштерді реттеуге мүмкіндік береді. Шартты дұрыс таңдағанда модифицирленген цеолит катализатор сияқты әсер етеді де, адсорбцияланған молекулаларды қажетті бағытта химиялық өзгерістерге әкеледі.

Қазіргі уақытта 30 астам табиғи цеолиттер белгілі болса да, негізінен шөгінді жыныстарда кездесетін тек 8-інің ғана өнеркәсіптік мәні бар. Табиғи цеолиттерді далалық жағдайда оларды нақты идентификациялау, рентгено құрылымдардық және электронды микроскопиялық анализдерден кейін де зерттеу қиын.

Зертханалық жағдайда цеолитті кристаллизациялаудың ең қарапайым жолы төмендегідей: күшті аса қаныққан судағы ерітіндісін дайындап, оны 0-300ӘС салыстырмалы төмен температурада ұстайды. Бұл кезде кристаллизация процессі тепе- теңдік жағдайда жүреді, сондықтан өнімнің құрамы кинетикалық факторлармен анықталады. Әр түрлі алюмосиликатты системаларда цеолиттің синтезінің жағдайының шолуы Брека монографиясында /4/ келтірілген, көптеген мақалалар мен патенттерде жақсы жазылған. Кристаллизация процесі термодинамикалық тепе-теңдіксіз болып табылады, ерітіндінің құрамы және кристаллизация шартын кең ауқымды алмастырып және сәйкес жаңа цеолиттерді алып немесе олардың құрамын және физикалық қасиеттерін модифицирлейді, мысалы 8іО ₂ /А1 ₂ О ₃ арақатынасы немесе кристалдардың размері. Синтез өнімінің құрамын жазу үшін фазалар ережесіне бағынатын фазалық тепе-теңдік диаграммасын емес, реакция диаграммасын қолданады.

1. 3 Цеолитгік құрылымдардың классификациясы

Цеолиттер каркасты құрылымдарды алюмосиликаттардың ең үлкен тобын құрайды; әртүрлі топологиялы 35-тен астам каркас белгілі, ал мүмкін құрылымдарының саны шексіз.

Цеолиттердің физикалық және химиялық қасиеттерін алғаш рет түсіндіру олардың құрылымдары бөлек мағлұматтарға негізделген. Соңғы он жылда жүргізілген зерттеулер нәтижесінде 35-тен астам әртүрлі цеолиттердің кристалдық құрылымдары жайында кең ақпарат алынған, бұл ақпарат бір структура үшін өте нақты, басқалар үшін үстірт болып табылады. 100 типті жаңа цеолиттер синтезделген. Жеке топтар бойынша цеолиттердің классификациясы алюмосиликаттардың каркасының ерекшеліктеріне негізделген.

Цеолиттердің құрылымдарының ерекшеліктері олардың көптеген маңызды қасиеттерін түсіндіреді, оның ішінде:

жоғары дәрежелі гидратация және " цеолиттік су" болуы;

дегидратирленген үлгілердегі бос көлемнің үлкен үлесі және аз тығыздықты;

көптеген дегидратирленген цеолиттердің кристалдық құрылымының тұрақтылығы, бос ішкі кристалдық кеңістік кристалдық көлемінің 50% дейін бөлігін құрайды;

ионалмасу қасиеті;

молекулярлық размерлері диаметрмен біртекті каналдардың дегидратирленген кристалдарда болуы;

әр түрлі физикалық қасиеттері; мысалы электрөткізгіштік;

газдар және булардың адсорбциясы;

каталитикалық қасиеті;

Бұл қасиеттерді түсіну үшін және оны құрылымдарымен байланыстыруға құрылымдарының негізгі компоненттерінің, яғни тетраэдрлер, су катиондары мен молекулаларының кеңістікте орналасуы туралы түсініктер қажет. Смит, Фишер және Брек ұсынған цеолиттерді классификациялаудың бірнеше варианттары бар /2/. Бастапқыда цеолиттерді классификациялауды олардың морфологиялық қасиетінен бастады. Барлық цеолиттер 7 топқа бөлінген, әрбіреуі структураға бірдей сипаттағы мүшеленуі тетраэдрімен (А1, Sі) О ₄ құрылымдық элемент болып кіреді. Бұл кезде Sі-А1 тарылуы көңілге алынбайды. Көптеген каркасты алюмосиликаттар үшін оларға тән төрт сақина және алты тетраэдр, екі қарапайым құрылымдары элементтің мысалы болып табылады. Мұндай құрылымды элементті Мейер /5/ екіншілік құрылымдық бірліктер деп атады. (Біріншілік бірліктерге SіO ₄ және АІО ₄ - тетраэдрлер жатады) . Бұл бірліктердің кейбіреулері түгелімен кристалдың өсу процесіне қосылады. Мейер ұсынған екіншілік структуралық бірліктер тетраэдрге тән конфигурация болып табылады. Ондай көпқырлылардан, мысалы, қималанған октаэдрлерден кейбір цеолиттердің каркасын құруға болады. Мұндай бірнеше көпқырлылар цеолиттік структураға кіреді. Бұл структуралық бірліктер ішінде жолағы бар фонариктерге ұқсас және грек әріптерімен α, β, γ және т. б. белгіленеді. а- жолақты ең үлкен бірлік- қималы кубооктаэдр деп атайды.

1. 4 Кристалдық цеолиттер

Цеолиттер құрамында катиондар ретінде периодтық жүйенің І және ІІ топ элементтері натрий, калий, магаий, кальций, стронций және барий болатын кристалдық сулы алюмосиликаттар болып табылады. Цеолиттер каркасты алюмосиликаттар тобына жатады, шексіз алюмосиликатты каркасты тетраэдрдің АЮ ₄ және 8іО ₄ жалпы төбелері мүшелену арқылы түзіледі.

Цеолиттердің құрамын келесі эмпирикалық формуламен бейнелейді:

М _2/п О • А1 ₂ О ₃ • х 8іО ₂ • у Н ₂ О

Мұндағы, х - 2-ге тең немесе артық, өйкені А1О ₄ тетраэдры тек қана 8Ю ₄ тетраэдрмен қосылады; п - катионның тотығу дәрежесі.

Цеолиттердің каркасында каналдар бар және катиондармен су молекуласы болатын өзара байланыстыратын жолақтар болады. Катиондар қозғалмалы жөне басқа катиондарға алмасады. Бір цеолиттерде ішкі кристалдық немесе цеолиттік суларды біртіндеп және қайтымды шығарады, ал басқаларында (табиғида да, синтетикалық цеолиттерде) катиондық алмасу немесе дегидратация каркастың структуралық өзгерісімен жүреді. Бірқатар синтетикалық цеолиттерде алюминийлік немесе алкиламмоний катиондары бар, мысалы, КН ₄ ⁺ , СН ₃ КН ₃ ⁺ , (СН ₃ ) ₂ ШІ ²⁺ , (СН ₃ ) ₃ КН ⁺ және (СН ₃ ) ₄ К кейде цеолиттердің синтезінде алюминийді галлийге алмастыруға мүмкіңдік болды. Ал кремнийді германийге және фосфорға, осы кезде минералдың структуралық формуласы өзгереді.

Жалпы жағдайда цеолиттердің структуралық формуласы осындай құрамды элементарлық ұяшыққа сәйкес болады:

М _х/ Л(А10 ₂ ) -х(8Ю ₂ ) _у ] -^Н ₂ 0

Мұндағы, М-n тотығу дәрежелі катион; \у - су молекуласының саны; ал у/х қатынасы структураға байланысты 1-ден 5-ке дейінгі мәнді қабылдайды. Квадратты жақшадағы формуланың бөлігі каркасты құрамын бейнелейді.

Қазіргі уақытта 34 табиғи жөне 100 жақын әртүрлі синтетикалық цеолиттер белгілі, бірақ тек бірнеше типтерінің практикалық мәні бар. Бір цеолиттер дегидратациядан кейін структуралық бұзылулардан диффузия қиындап, каналдардың бір-біріне қатынасы жоғалады да, өте қысқа жүйе пайда болады. Басқалары дегиратация нәтижесінде структурасы аздап бұзылады, ал дегиратация процесінің өзі қайтымсыз болады. Бірақ молекулярлы елеуіш ретінде толық дегиратациядан кейін структурасы өзгеріссіз қалатын цеолиттерді қолданады /6/. физикалық қасиеттері

Таза цеолиттер түссіз, әртүрлі түсті болуы ұсақ диспергирленген темір оксидтерінен басқа бөгде заттардың қатысуымен түсіндіріледі. Кейбір синтетикалық цеолиттердің түсі модифицирленген иондық алмасумен, яғни Со ²⁺ сияқты ауыспалы металдардың иондарының қатысуымен болады. Цеолиттердің тығыздығы 2-2, 3 г/см ³ тең. Алмасу катиондардың болуы минералдардың тығыздығын өзгертеді. Ол каркастың құрылысымен, яғни структураның ашылу дәрежесімен, жолақтардың көлемімен анықталады. Көп мөлшерде барий бар цеолиттердің тығыздығы 2, 5-2, 8 г/см ³ тең. Бұл минералдардың оптикалық қасиеті, яғни сыну көрсеткіштері 1, 47-ден 1, 52-ге дейін, ал екі рет сынуы 0-ден 0, 015-ке дейін өзгереді.

Рентгенография - шөгінді жыныстарда ұсақ дәнді кристалдар түрінде кездесетін цеолиттерді идентификациялаудьң маңызды әдісі. Рутинді дифрактометрлік анализ егерде олардың мөлшері табиғатта 10% асатын цеолиттерді идентифицирлеуге мүмкіндік береді. Ең болмағанда байыту әдісін қолданады. Цеолиттердің ірі кристалдарын идентификациялау үшін кристалды оптикалық константаларды қолдануға болады. Мәселен, сыну көрсеткіші бойынша клиноптилолитті гейландиттен айыруға болады. Бірақ кристалды оптикалық нәтижелер рентгенографикалық анализдің нәтижелерін толықтырады.

Цеолиттерді идентификациялаудың басқа жолдарыда үсынылған. Солардың бірі қүрамында ионалмасу катиондары бар цеолиттерді, катионның мөлшері көп хлорлы тетрабутиламмоний ерітіндісімен өңдеу қарастырылған. Басында алмасу реакциясы қолданылып, күміс нитратымен күмісті түрге айналдырады. Ал содан кейін алкиламмоний түзының ерітіндісімен өндейді. Алкиламмоний катионы цеолит кристалының ішіне ене алмайтындықтан, күміс ионы цеолиттен ерітіндіге ауысып, күміс хлориді түрінде тұнбаға түседі. Бұл жағдайда күміс катионы сутек ионына алмасады да, нәтижесінде ерітінді сілтілі болады.

Цеолит қатысын ерітіндінің рН-ы 6-дан 9-ға дейін артуы бойынша анықтайды. Егер осындай сынауға иондық алмасуға қабілеті бар басқа минералдар түссе, мысалы, оаз - рН-ы тек 6, 5- тен 7, 5-ке дейін өзгеретін, өйкені ірі органикалық катиондар олармен гидролизсіз алмасады /7/.

1. 5 Цеолиттердегі ионалмасу реакциясы

Табиғи цеолиттердің катиондарды алмастыру қабілеті алғаш рет 100 жыл бұрын байқалған. Цеолиттерде иондық алмасу жеңіл жүреді. Оларды суды жұмсарту үшін қолдану мүмкіндігі түрғысынан зерттей бастайды. Бірақ кристалдық цеолиттер су жұмсартқыш ретінде өнеркәсіпте қолданыс таппады. Алғашында осы мақсат үшін синтетикалық аморфты алюмосиликаттарды қолданып, соңынан оларды органикалық ионалмастырғыш шайырларға алмастырды. Сонда да цеолитке деген қызығушылық жоғалмады. Оларды зерттеуді жалғастыра берді, ал соңынан өнеркәсіптің әртүрлі салаларында қолдана бастады. Мәселен, клиноптилолит - кең таралған табиғи цеолит - атомдық өнеркәсіптердің қалдықтарынан радиоактивті иондарды селективті бөлу үшін қолданылады /8/.

Әртүрлі бейорганикалық алмастырғыштармен басқа типті кристалдық силикаттардың ионалмасу қасиеті, /9/ жұмыста толық қарастырылған.

Фелыппатиодты көптеген цеолиттер үшөлшемді каркасты структуралы, сондықтан олардың торларының параметрлері иондық алмасуда өзгермейді. Ал қабатты струкутрасы бар сазды минералдар иондық алмасу кезінде ісінеді немесе сығылады.

Катиондық алмасу процесінде цеолиттердің жағдайы келесі факторларга тәуелді:

1. дегиратирленген жағдайдағы катионның табиғатына, оның заряды мен размеріне;

2. температураға;

3. ерітіндідегі катионның концентрациясына;

4. ерітіндіде катаонмен ассоцирленген анионның табиғатына;

5. еріткішке (көптеген жағдайда ионалмасу судағы ерітінділерде жүргізіледі, кейде органикалық еріткіштер қолданылады)

6. сол цеолиттің структуралық ерекшелігіне;

Цеолиттер көрсететін жеке катиондарға қатысты селективтілік басқа бейорганикалық және органикалық ионалмастырғыштар үшін зандылықтарға сәйкес келмейді. Цеолиттердегі ионалмасу процестеріне ерекше сипат (жеке катиондарға қатысты селективтілік, елеуіштік эффектінің болуы) кристадцық структураның ерекшелігімен байланысты Цеолиттердің структурасына соңғы жылдары жүргізілген айализдер, олардың катиондық алмасудағы әртүрлі жағдайын түсіндіруге мүмкіндік береді.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс