Таратудың тірек сигналының байланыс жүйелер
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .. 7
1 Радиобайланыстың кеңжолақты жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1 Кеңжолақты сигналдардың артықшылықтары ... ... ... ... ... ... . 10
1.2 АКЖ жүйелерді құруды және оларды енгізу жолдарының негізгі
мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15
1.3 АКЖ пайдаланудың статистикалық деректері ... ... ... ... ... ... . 15
1.4 Кеңжолақты байланыстың лицензияланбайтын жүйелері ... ... ... 17
2 АКЖ байланысының құрылғыларын мүмкін болатын пайдалануының
мысалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 18
2.1 Тіректік сигналдарды тарататын байланыс жүйелері ... ... ... ... .. 18
2.2 Тірктік және ақпараттық сигналдардың спектрлерін жапқан
кезде тіректік сигналды тарататын жүйе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 21
3 Ақпаратты таратудың аса тығыздалған арнасын әзірлеу ... ... ... ... ... 28
3.1 Қуатты ракета жүйелерін іске қосқан кезде жердің
электромагниттік өрісі мен ДВ-сигналының амплитудалық-жиіліктік
сипаттамаларының қозуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
3.2 Хабарды синхрондық тарататын станция үшін өлшеуіш кешені 31
4 Жиіліктің біреселенген түрлендіретін супергетеродин қабылдағышты
әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .. 42
5 Қабылдағыш құрылымының негізгі тораптарын есептеу ... ... ... ... ... 45
5.1 Қабылдағыштың сезімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
5.2 Қосалқы диапазондарды және олардың шегін таңдау ... ... ... ... . 46
5.3 Қосалқы диапазондардың қайта жабылуын тексеру ... ... ... ... .. 47
5.4 Аралық жиілікті таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 49
5.5 Өткізу жолағының енін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 50
5.6 Аралық жиіліктің радиожиілік күре жолы үшін қабылдағыштың 51
транзисторларын таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5.6.1 Транзистордың жоғарыжиіліктік параметрлерін 53
таңдау ... ..
5.7 ЖЖ күре жолдың таңдамалы жүйесінің параметрлерін таңдау ... . 54
5.8 ПЖ күре жолдың таңдамалы жүйесін таңдау ... ... ... ... ... ... .. 59
5.9 Жиілік түрлендіргішін есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 60
6 Өміртіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 64
6.1 Электрондық бұйымдарды тағайында, оның пайдалану жағдайларын
сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
6.2 “Адам-машина” жүйесі сапасын таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... . 64
6.3 Еңбек жағдайларын таңдау 68
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
6.4 Жалпы жарықтандыруды есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 74
6.5 Ауабаптау жүйесін есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 78
6.5.1Температураның айырымына байланысты жылутүсулері және
жылушығындары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 78
6.5.2 Шынылау арқылы күн сәулесінен жылутүсулері ... ... ... ... 79
6.5.3 Адамдардан жылутүсуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 80
6.5.4 Оргтехникадан және жарықтандырғыш аспаптардан
жылутүсулер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 81
6.5.5 Сплит-жүйенің ауабаптауын таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... .. 81
7 Бизнес-жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 84
7.1 Жобаның маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 84
7.2 Жобаның сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 85
7.3 Жобаның маркетингісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 86
7.4 Ұйымдастыру-өндірістік жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 88
7.5 Қаржы жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 88
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 97
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 98
1 Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 100
КІРІСПЕ
Қазіргі уақытта адам өркениетінің прогресі коммуникациясыз тіпті
мүмкінсіз. Коммуникация – бұл кеңістіктің екі нүктелері арасында байланысты
орнату және солардың арасында ақпаратты тарату процесі болып табылады.
Байланыс жүйелері саласында жетістіктермен бірмәнді байланысатын ХІХ
және ХХ ғасырларда ғылыми-техникалық прогрестің жетістігінің көшкінтәрізді
өсуін атамауға болмайды. Әсіресе жарық жылдамдықпен үлкен қашықта
ақпаратты тарату мүмкіндігінің тәжірибелік пайдаланудың ашылуы мен басталуы
адамзаттың дамуына қатты әсер етті. Радиотолқындарды пайдалану әр уақытта
жер шарының әр нүктелерінде болатын абоненттердің өзара байланыстыратын
коммуникация инфрақұрылымын күрт арзандатуға мүмкіндік берді. Байланыс
жүйелері тез, сенімді және арзан болған сайын, ғылыми-техникалық прогресс
қарқындала бастады.
Бірақ телекоммуникацияның жалпы және радиобайланыс жүйелерінің
қарқынды дамуы, жеке алғанда, бірқатар проблемалар тудырды. Бірінші кезеңде
– бұл әртүрлі байланыс жүйелерінің сыйысушылық мәселелері. Жергілікті
байланыс жүйелері басқа өндіруші фирма шығарған осындай байланыс жүйесімен
байланысты қамтамасыз ете алмауы тәжірибеде әдетті құбылысқа айналды.
Сондай-ақ радиотолқындар мемлекеттік шекараларды танымайтынына
байланысты радиобайланыс жүйелерін пайдаланудың алғашқы жылдарында
радиожиіліктік спектрді пайдалануды халықаралық реттеу қажеттілігі туды.
Радиостанциялар көбейгеннің үстіне көбейе берді, және олар өзара бөгеуілдер
жасай бастады. Радиобайланыс жүйесінің ұйымы үшін бір мемлекетте нақты
жиілік бөлінгеннен қандай пайда бар, егер көрші мемлекетте осы жиіліктер
басқа радиостанция жұмыс істеп жатса. Өзара бөгеуілдер осы екі байланыс
жүйелерінің ешбіріне қалыпты жұмыс істеу мүмкіндігін бермейді.
Сондықтан электр байланыстың Халықаралық Одағы құрылды (ЭХО). ЭХО
негізгі құжаты “Электр байланыстың халықаралық конвенциясы” болып табылады.
ЭХО басты мақсаты электр байланыстың барлық түрлерін, соның ішінде радио,
телефон және телеграфты қоса отырып, тиімді және үнемді пайдалану бойынша
мемлкеттердің қызметін үйлестіру болып табылады, сондай-ақ дамып келе
жатқан елдерге қажетті көмек көрсету, телекоммуникацияның техникалық
құралдарын дамытуға ықпал етеді.
ЭХО радиожиіліктерді бөлуде икемділікті арттыру үшін жер шарын үш
ауданға бөлді, әр аудан үшін радиобайланыс жүйелерінің әртүрлі
радиожиіліктерін тарату жоспарын белгіледі. Радиобайланыс жүйелері бір
біріне кедергі жасамау үшін радиожиіліктердің бөлігінің арнаулы қызметі
енгізілді (меншіктік беру), мұнымен радиожиіліктер бойынша Республикалық
мемлекеттік комиссия шұғылданады (РГКРЧ). Қазасқтанда радиожиіліктерді
пайдалануға рұқсатты Ақпарат және байланыс жөніндегі ҚР агенттігі береді.
Ол меншікке берілген жиілік жоспарын радиостанциялардың орындауын
бақылайды.
Қазіргі дүние жүзіндегі технологиялардың дамуы, радиожиіліктің
тапшылығы және радиоспектрінің асқын тығыздығының артуына байланысты
берілетін ақпараттың ұланқайыр көлемін тарату және сақтау қажеттілігін
тудырды. Үлкен жылдамдықтар, үлкен трафик, жоғары технологиялар, ірі
компаниялары мен провайзерлердің меншігі болып қалды. Деректерді жоғары
жылдамдықпен тарату үшін жетекші Ni-Tech компаниялар әзірлеген жоғары
технологиялар енгізудің үлкен құнына және игерудің жоғарғы бағасына ие бола
отырып, өте қымбат ризашылығы болды.
Қалыптасқан осы жағдай базасында қазіргі әлемдік жоғары технологиялар
барлық талаптарына сәйкес келетін ақпараттық таратудың ең қол жетімді және
үнемді тәсілін іске асыру талап етілетін және қажетті шешім болып отыр.
Мұндай шешім жиіліктің кең жолағында ақпарат таратудың асқын тығыздалған
арнасы болып отыр. Қазіргі уақытта мұндай жүйелерді жобалау және қолдану
мақсатты болып есептеледі, себебі бұл жүйелер байланыс жолының тығыздығын
және күрделігін азайтуға, арналардың санын арттыруға, абоненттерге қызмет
көрсетудің сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. Ақпарат таратудың асқын
тығыздалған арнасын іске асырудың мүмкіндігін дәлелдеу осы дипломдық
жұмыстың мақсаты болып табылады, ондай қабылдағыш кеңжолақты арнаның
қабылданатын сигналдарын бөлуге және айыруға қабілетті болады.
Қабылдағыш әзірлеу қуатты ракета жүйелерін ұшыруды торуылдау және тану
өлшеуіш кешенінің нысанында іске асырылатын болады. Ракета ұшырылғаннан
кейін қабылдағыш жүйесі Қазақстан аумағында жұмыс істейтін ДВ ауқымды
синхрондық радиотарату станциялары желілерінің амплитудалы-жиіліктік қозу
сипаттамаларын тіркейді. Алынған деректерді зерттеу ракетаның ұшылған орнын
анықтауға мүмкіндік береді. Сөйтіп, негізгі қажетті талап әртүрлі
станциялардан қабылданатын сигналдарды бөлуге және айыруға қабылдағыштың
қабілеттілігі болып табылады.
1 БАЙЛАНЫСТЫҢ АСҚЫН КЕҢ ЖОЛАҚТЫ ЖҮЙЕЛЕРІ
Қазіргі уақытта радиолокацияны (РЛ), акустолокацияны, радиобайланысты
(РБ) және техниканың басқа аралас бағыттары кеңжолақты сигналдарды (КЖС)
пайдаланусыз болмайды. Локацияда КЖС пайдалану көбінесе ажыратушы
қабілеттігін, дәлдігін, бөгеуілден қорғанушылығын және басқа сипаттамаларын
анықтайды. Осындай сигналдардың пайда болуы сапалы секірісті іске асыруға
және РЛ міндеттерін, көптеген нысандарды сенімді табу және аса жоғары
нүктелер жүргізу, ракеталарды нысаналау және т.б. осындай міндеттерді
шешуді қамтамасыз етуге мүмкіндік берді. РЛ жетістіктері радиобайланыста
КЖС пайдалануға, сөйтіп рұқсат етілмеген қатынаудан оның сенімділігін және
қорғасын шұғыл арттыруға мүмкіндік берді. Бұл технология шығыс сигналдар
спектрін елеулі асатын спектр сигналдарын пайдаланады.
1. Кеңжолақты сигналдардың артықшылықтары
РБ жүйелерінде КЖС ауысу белгілі Шеннон формуласына сәйкес ақпарат
таратудың жылдамдығын елеулі арттыруға мүмкіндік береді. Жолаққа байланысты
байланыс арнасының әлеуетті мүмкіндіктері туралы түсінік алу үшін үш типтік
жағдайларды қарастыруға болады.
Бірінші жағдай 10 мкВт ретіндегі таратқыш қуатын және дискретті
ақпараттың шағын көлемін таратуда туындауы мүмкін. Бұл жағдайда әлсіз
бағытталған антенналардың сигнал қуатында қабылдағыш кірісінде 10–13 Вт
ретіндегі мәнді таратқыштан 1 км жобалы қашықтықта алуға болады.
Екінші жағдай радиотелефонды қолдануда пайда болуы мүмкін. Бұл
жағдайда ақпаратты сенімді қабылдау үшін бір шама қуаттырақ таратқыш – 10
мВт реті қолданылады. Сол қалған басқа жағдайларда қабылдағыш кірісіндегі
қуат 10-11 Вт шамалы құрайды.
Ең соңында, үшінші жағдай компьютерлер арасында, солардың арасындағы
100 м реттік қашықтығында және таратқыштың шамалы 1 мВт қуаты кездегі
байланысқа сәйкес келеді. Осы кезде қабылдағыш кірісіндегі қуатты 10-9 Вт
тең салуға болады.
1.1 кестеде байланыс арнасының енінен тәуелді қабылдағыш кірісіндегі
сигналдың көрсетілген үш қуаты үшін төмендегі формула бойынша есептелген С
ақпаратын (бодаларда) таратудың жылдамдығы бойынша деректер келтірілген 10-
18 ВтГц шуылдарды спектралдық тығыздығы бар
қарапайым қабылдағыш қарастырылған.
с = tlf.1og2' С 1 + Р cP ш),
(1.1)
1.1 кесте – сигнал қуатынан және жиілік жолағынан ақпаратты тарату
жылдамдығының тәуелділігі
Тарау 1.01 Р W (Гц)
(Вт) 104 106 107 1 о!; .10У 00
10-1J 0,346.105 1,375.1051,430.105 1,442.10 1 ,443 . 11,443.105
5 05
10-11 0,997.105 3,460.1 1 о 1,375.10 1,430.107 1,443.107
об 7
1 о-У 1,660.105 0,997.1076,650.107 3,460.10 10'.1 1,443.109
8
Келтірілген берілгендерден байланыстың таржолақты жүйелерінде (W=10000
Гц) қуатты 1000 рет өсірген кезде ақпаратты таратудың ең үлкен жылдамдығы
азғантай өзгеретіні көрінеді. Бірақ кеңжолақты байланыста (W=109 Гц)
ақпаратты таратудың жылдамдығын өсіру сигнал қуатын өсіруге пропорционал
болады. Осыдан тікелей қорытынды шығаруға болады, яғни радиобайланыстың
тиімді жүйелерін құру үшін жиіліктер спектрі бойынша сәулеленетін қуатты
кеңірек тарату жөн болады. Құрастырушылар фирмаларының біреуі ақпаратты
таратудың жылдамдығы 10 метрге 50 Мбитс жеткені туралы айтып кетті.
Нәтижесінде оның 6 қабылдаутаратқыштары ақпаратты таратудың тығыздығын
1000000 битскв.м. астам қамтамасыз ете алады. Сөйтіп, кеңістік өткізу
қабілеттігі сияқты осындай параметр бойынша СШС технологиясы бәсекелесуден
тыс, ол орналасқан спектрдің учаскесі 2 ГГц және одан әрі ең кең учаске
болып табылады.
Ақпаратты таратудың жылдамдығын арттырудан басқа байланыстың
кеңжолақты жүйелерінде басқа да қасиеттері бар, оны төменде қарастырамыз.
Көпарналы. Байланыс арнасының жолағын кеңейту, асқынкең жолақты
арналарға өту байланыс арнасының санын тәжірибеде шексіз өсіруге мүмкіндік
береді. Абоненттер арасындағы сигналды (олардың жиілігін, модуляция түрін
және т.т) ертерек таратып, солар арасында байланыстың өзара бөгеуілдерін
және өзара тәуелсіз тыңдауын қамтамасыз етуге болады. Осымен көпарналы,
бірақ уақытымен бөлінген байланыс таратқыштың қуатын өсіруді талап етпейді,
сонда бірнеше абоненттерге тәуелсіз (әртүрлі) ақпаратты біруақытта тарату
осы қуатты өсіруді немесе ақпарат таратудың жылдамдығын қысқартуды талап
етеді.
Бөгеуілге орнықтылық. Байланыс арнасының осы параметрі хабар тарату
үшін пайдаланылатын сигнал жолағының еніне тікелей байланысты болады. Яғни
сигнал жолағы байланыс арнасының жолағымен өлшемді болады, сонда СШС үшін
сығыстыру коэффициенті өте үлкен мәндерге жетуі мүмкін, мысалы, 1010, нақты
айтқанда, осы коэффициенттің мәнін таржолақты бөгеуілдерді басу дәрежесі
және басқа модуляциялы сигналдар әсерінің деңгейі анықтайды. Әртүрлі
бөгеуілдердің, соның ішінде көрші арналардың бөгеуілдердің әсерінен
байланыс арнасының тұрақтылығы артады. Жоғарыда айтқандай, осымен бір
жиіліктік ауқымда СШС байланыс арналарының үлкен санының біруақытта жұмыс
істейтін мүмкіндігі қамтамасыз етіледі.
Жасырын. АКС бар радиобайланыста ақпаратты рұқсат етілмеген тыңдаудан
және ұстап алудан қорғаудың мәселелері жаңаша шешіледі. Сонымен таратылатын
ақпаратты кодалау туралы емес, ал ақпаратты таратудың фактісінің өзін табу
жиі қиындыққа түсетіні туралы әңгіме болады. Бұл сәулеленетін сигналдың өте
төмен спектралдық тығыздығының есебінен жетеді, және олардың энергетикалық
жасырындығының өте жоғары деңгейін қамтамасыз етеді. Содан басқа, сигналдың
өзін тапқан жағдайда оның параметрін бағалау, таратылатын сигналдың түрін
және оның параметрлерін (таратылатын ақпаратты) білмей нақты емес мәселе
болып табылады.
Басқа радиожүйелер бөгеуілдері. Ақпаратты таратудың жасырындығын тура
өсіру, сол жиілік ауқымда бір уақытта жұмыс істейтін басқа радиожүйелер
бөгеуілдерінің ең аз деңгейін құрудың талабымен келісіледі. Мысалы,
байланыстың қарапайым таржолақты арнасына СШС арна жағынан бөгеуілдер
деңгейін қарастыруға болады. Осымен, СШС спектралдық тығыздығы байланыстың
таржолақты арнасы қабылдағышының кірісіне Ssss СШС таратқышынан осы
қабылдағышты жойған кезде, оның өз шуылдарының Shb спектралдық тығыздығының
деңгейін асырмау қажет, мысалы, 3 м. Таржолақты сигналдың қабылдағышының
антеннасы шығысындағы СШС спектралдық тығыздығы мына формула бойынша
анықталуы мүмкін:
(1.2)
мұнда РSSS – таратқыш қуаты;
(fSSS – СШС спектрінің ені;
( - СШС спектрінің таңдап алынған толқын ұзындығы;
GSSS және Gnb – сәулеленетін және қабылдайтын антеннаның күшейту
коэффициенті;
R – екі антенна арасындағы қашықтық.
GSSS күшейту коэффициенті жалпы жағдайда ( тәуелді болады. Бірақ
есептемелердің жақын сипатын ескере отырып, бірқатар орталықтандырылған,
мысалы, ( орта мәні үшін алынған шамамен пайдалануға болады.
Бірақ таржолақты сүзгі арқылы өткен СШС спектрінің бөлігі когерентті
қосылмайтынын ескеру қажет. Екі сигналдың параметрлеріне қарағанда, СШС
үлкен болу мүмкін екенін көрсетуге болады. тәжірибеде екі антенна
арасындағы қашықтық келтірілген мысалға қарағанда, үлкен болуы мүмкін, ал
таржолақты арнаның қабылдағышы кірісіндегі СШС бар болғанда, шуыл фонының
деңгейі өз шуылдары деңгейінен асуы мүмкін. Сондықтан СШС сәулеленуінің
басқа жүйелердің жұмысына әсер етуі жетімді деп есептеуге, таратқыш қуаты
10-3 Вт және одан жоғары болады.
Кенңістікте СШС тарату. СШС пайдаланған кезде осындай сигналдардың
әртүрлі орта арқылы өтетін ерекшеліктерін және олардың әртүрлі беттерден
және объектілерден қайта шағылысуын ескеру қажет. Сәулеленетін жиіліктің
кең спектріндегі (октава және одан астам) ортаның қасиеттері, әдетте,
едәуір ерекшеленеді. Мысалы, арматураланған бетон бұйымдар арқылы энергия
өткен кездегі сөнуді толқын ұзындығы және арматура ұйяшықтарының мөлшері
қатынасымен анықталады, сигнал спектрінің бір бөлігі экрандалады, ал бір
бөлігі экрандалмайды. Сондай-ақ кіріс сигналдың тынуы (сәулеленген
сигналдың көпсәулелік таратқаны және оның құрнаушыларының интерференциясы
үшін) АКС жиіліктер ауқымында әртүрлі болады, содан сигналдың жиіліктік
спектрінің бір бөлігінде басылу пайда болады, ал басқа бөлігінде сигналдық
компоненттер өсуі мүмкін. АКС байланыс арнасының жобалаушылары және
зерттеушілерінің міндеті байланыстың осындай жүйелері ерекшеліктерін ескеру
және байланыстың сапасын жақсарту үшін потенциалдық мүмкіндіктерді
максималды пайдалану, көпсәулеліктің және интерференцияның әсерін азайту
болып табылады.
2. АКЖ жүйелерді құруды және оларды енгізу жолдарының негізгі
мәселелері
АКС спектрі ауқымында түрлі жиіліктердегі байланыс арналарының
қабылдап-тарататын кұре жолдардың өзін және ортаның қасиеттерінің
ерекшеліктері оның декорреляциясымен таратылатын сигналдың бұрмалануымен
байланысты мәселелерді тудырады. Фазалық және амплитудалық модуляция
бұрмаланады, сигналдардың ұзақтығы өзгереді. Априорлық болжанбайтын сипаты,
тіпті параметрлердің декорреляциясы, таратқышта қолданған тірек АКС қатаң
келісілген өңдеудің қабылдағыштағы пайдалану мүмкіндігін болдырмайды.
Декорреляция құбылысын ескеретін әдістерді қолдану қажет.
3. АКЖ пайдаланудың статикалық деректері
Байланыстың әлемдік нарығында СШС пайдаланудың статикалық деректерін
қарастырайық.
АҚШ Байланыс бойынша федералдық комиссия (БФК) 1996 ж қабылданған
Байланыс туралы заңның 706 бабында тұжырымдалған мәселелерді орындау барысы
туралы Төртінші есептемені жариялады.
БФК есептемесінде мәселелерді орындау барысы бойынша жоғары
жылдамдықты арна ретінде түсінікті жиі көрсетеді. Соңғысының ені бір
бағытта (абонентке) 200 кбитс кем емес болу қажет. Қатынаудың осындай
арналарының саны, соның ішінде кеңжолақты, сондай-ақ есептік периодта – 9,6-
дан 28 млн. дейін үш еселенді.
Осы технология базасында АҚШ қатынаудың кеңжолақты және
жоғарыжылдамдықты арналары ұйымдастырылады, әрине мұнда көшбасшылық
кәбілдік теледидар желісі бойынша деректерді тарату технологияларына
жатады (КТВ). 2003 ж соңында кәбіл модемдерінің үлесіне АҚШ кеңжолақты
арналардың 73(, ал DSL-модеміне тек 14( келетін. Қалғандардың кеңжолақты
арналары тіпті 10( сымдық қатынаудың басқа технологияларында
пайдаланылатын. БФК есептемесінде АҚШ-та жоғарыжылдамдықты қатынауды халық
және кішігірім кәсіпорындар кең пайдаланады. Олардың үлесіне 26 млн. жоғары
жылдамдықты, соның ішінде 18,1 млн. кеңжолақты арналар кіреді.
Электр байланыстың халықаралық одағының (ЭХО) сілтемесінде БФК
анықтайды, кеңжолақты қатынаудың ені дәрежесіне қарай АҚШ әлемде 11 орынды
ғана алады. Экономикалық ынтымақтастық және дамыту жөнінде ұйымның (ЭЫДҰ-
ОЭСР))деректеріне сәйкес 2004ж сәуірінің көрсеткіштері бойынша АҚШ-қа
Европалық қауымдастығы елдері жақындады. Олар бәрі қосылып, қатынаудың 23
млн. кеңжолақты арналарын қатарға енгізді. Бірінші алты қатарға Жапония (14
млн.), КНР (12 млн.), Оңтүстік Корея (11 млн.) және Канада (4,5 млн.)
кіреді. Бірінші алтылықта Оңтүстік Корея мен Канададан басқасы ену бойынша
(100 тұрғынға кеңжолақты арналар саны бойынша) мүлде басқа елдер кірген.
Корейлер осы көрсеткіш бойынша (21,3) жер шарының басқа елдерінен ертеден
және көпілгеріге озады. Гонконг (14,9), Канада (11,2) және Тайвань (9,4)
көп артта қалды. 5-7 орында 100 тұрғынға 8,4 кеңжолақты арналарымен
Исландия, Бельгия және Дания бөледі.
Қазақстанға қатысты бұл жерде, сондай-ақ ақпарат көлемін өсіру
қажеттілігі бақыланады. сонымен бірге кеңжолақты арналар кем емес талап
етілген, мысалы, жерсеріктік арналарды пайдаланған кезде.
Байланыстың жерсеріктік арнасы ҚР телекоммуникациялық инфрақұрылымы
жеткіліксіз дамытылған жағдайда Интернет желісіне қосылу үшін жалғыз
техникалық шешім, жиі болса, альтернативтік бөлінген желі болуы мүмкін.
Ұсынылған жабдық пен кеңжолақты ассиметрялық қатынаудың технологиясы бөлек
пайдаланушыларды, сондай-ақ кәсіпорындардың жергілікті желілерінің соңғы
жабдығын Интернет желісіне қосуға мүмкіндік береді.
Ассиметриялық қатынау кішігірім компаниялар мен ұйымдарға, сондай-ақ
жеке пайдаланушыларға бағдарланған. Оның негізіне байланыстың екі арнасын
пайдалану жатады: біреуі, үлкен өткізу қабілеттігі (секундаға жүздеген
килобит) бар жерсеріктік арна – Желіден ақпарат алу үшін арналған,
екіншісі, әдетте, жер бетілік арна (секундасына ондаған килобит
жылдамдығымен), ол сол немесе басқа итернет-қордан ақпаратты ұсыну туралы
сұранысты ұйымдастыру үшін арналған.
Жерсеріктік кеңжолақты арна тек файлдарды және Интернет желісінен
электрондық поштаны көшіру ғана емес, басқа да мүмкіндік береді. Ол
көптеген тарату қызметтеріне қатынауға мүмкіндік береді, олар
мультимедиялық ақпарат деректерін, бизнес және ойын-сауық арналарын
таратумен оff-line жоғары жылдамдықты аудио- және көрілім ақпаратын
бағдарламалық қамтамасыз ету, графикалық және мәтіндеік файлдарды, push-e-
meil u push-ftp жіберумен шұғылданады. Қызметтік деректері әдетте, арнаның
кері байланысын талап етпейді, бұл жербетілік қосуда төлем бойынша
шығындарды елеулі үнемдеуге мүмкіндік береді.
4. Кеңжолақты байланыстың лицензияланбайтын жүйелері
Дамыған елдерде (АҚШ, Европа елдері, Жапония және б.) байланыстың
белгілі желілеріне (жеке алғанда, FСС АҚШ 15 ережелерінің бөлігіне сәйкес)
сәйкес стандарттары бар, оларға лицензия талап етілмейді. С
Бұл үшін жиіліктердің рұқсат етілген ауқымдарында жұмыс істеу және
таратқыштың қуаты мен пайдаланылатын тіректік сигналдың түріне белгілі
шектіктерді орындау қажет. Бұл жиіліктік учаскелер салыстырмалы шағын және
ISМ стандартының әртүрлі жиіліктік ауқымдарында 26 МГц немесе 85
МГц құрайды. Бұл жағдайда КЖБ (ШПС) пайдаланған кезде оның спектрі
жиіліктердің жіберілетін барлық учаскелерін жабады, оны таратып және
қабылдаған кезде сигнал декорреляциясын болдырмауға және үйлесілген
өңдеудің қарапайым әдістерін пайдалануға болады. Бірақ қазіргі уақытта
лицензияланбайтын ШПС байланыс жүйелері кең қолданылса да осы технологияға
көшу кейбір минустерінде ең алдымен – энергетикалық шығындарда, бірқатар
артықшылықтар алуға мүмкіндік береді және байланыстың арзан қарапайым
арналары жасалынады.
Лицензиялау мәселесін қарастыра отырып, ол қазір шектелген аз
қуаттарды пайдалануымен байланысты тағы да бір мүмкіншілікті атап кету
керек. Әрине, ақпаратты таратудың осындай жүйелері жұмысының қашықтығы өте
аз. Бірақ бұл, мысалы, әрекет қашықтығы 0,5 м аспайтын жасырын радиокілтті
жасаған кезде пайдаланылуы мүмкін. Осындай кілттің жасырындығы, соның
сигналы басқа жүйелерге кедергі келтіретін әсері ретінде таржолақты
жүйелермен салыстырғанда, көп ретке азаяды.
Ең соңында, үшіншісі бар, ертеректе пайдаланылмаған СШС-сигналдарының
ерекшеліктерін ескере отырып, стандарттарды қайта қарастыруымен байланысты
негізгі бағыты болуы мүмкін. Қазіргі уақытта қолданыстағы стандартты қайта
қарау барысы және оларды жаңа талаптармен толықтыруы басталды. 1998 ж АҚШ-
та FСС жанында ультракеңжолақты сигналдарды (Ultra WIDEBAND Working Grouh)
қолдану мақсатында ереженің 15 бөлігін өзгертуді даярлау бойынша жұмыс тобы
құрылған. Бұл бастаулар лицензияланбайтын аппаратураны СШС-мен өңдеу
бойынша жаңа мүмкіндіктерге келтіруі мүмкін екеніне сенуге болады.
2 АСҚЫН КЕҢЖОЛАҚТЫ СИГНАЛДЫ БАЙЛАНЫС ҚҰРЫЛҒЫЛАРЫН ҚОЛДАНУДЫҢ МҮМКІНДІГІ
МЫСАЛДАРЫ
2.1 Таратудың тірек сигналының байланыс жүйелер
Автотүзегіш өңдеумен, жеке алғанда ақпараттық және тірек таратылатын
сигналдардың жеке қабылдау жүйесімен, жүйелерінің энергетикалық
сипаттамаларын қарастырайық.
Мұндай жүйелердегі энергетикалық шығындар кедергілейтін сигналдардың
ауқымында берілген тірек сигналы қабылдануымен шартталған: қабылдағыштың өз
шуылдары, сыртқы шуылдар (сигналдар кедергілері) және жүйені құрудың кейбір
нұсқаларында радиобайланыстың ауқымындағы өзінің беретін ақпарат сигналы.
Соңғы құрауыш С кейбір жағдайларда өте “зиянды” болуы мүмкін. Себебі
қабылдананған сигналдардың деңгейі өз шуылдарының және сыртқы
кедергілерінің елеулі артық жағдайларында тарату сигналы сапасы
қанағаттанарлықсыз болкуы мүмкін. Таратқыштың қуатын арттыру оны жақсартуға
келтірмейді, сондықтан радиобайланыс жүйелерін жасаушылар жиілік бойынша
берілетін екі синалды бөлектеу есебінен ақпараттық және тіректік берілетін
сигналдарды жекелеп қабылдауды қамтамасыз етуге тырысады. Бұл ең “зиянды”
құраушының болуын болдырмайды.
Тірек сигналын таратумен шартталған энегетикалық шығындар жағдайында
осы сигнал сапасында қалыпты шуыл бағалануы мүмкін. Егер табу параметрі
үшін өрнегін пайдаланса. Бұл параметр түзеулік өңдеуден кейін g2 вых
сигнал шуылының шығыс қатысын сипаттайды.
сигналдың қуаттарының теңдігінде қарастырылып отырған жағдай үшін келесі
өрнек алынады.
(2.1)
мұндағы Ксж- осы жағдай үшін қысу коэффициенті.
(2.2)
мұндағы fsss . finf - АКС таратылатын хабардың және тірек АКС
спектрінің ені (қабылдағыштың шығысындағы сүзгінің жолағы);
q ВХ 2 = q 1 = q 2, а q 1 және q 2 - сигналдардың бөлінгенінен кейін
ақпараттық және тіректік сигналдар үшін кореллятор кірісіндегі сигналшуыл
қатынастары (мысалы жиіліктік сүзгі есебінен).
Осындай ақпаратты тартуда және қабылдағышта келістірілген өңдеуде
тірек сигналын пайдалануда қабылдағыштың шығысындағы сиганл дисперциясы
шуыл түрінде тек кедергі келтіретін сигналдармен – қабылдағыштың өз
шуылдары сияқты және т.б. анықталады. Қабылдағыштың шығысындағы сигналшуыл
қатынасы бұл жағдайда:
q 6ЫХ =q опm = Ксж qGX
6.5-суретте өзгеру графиктері келтірілген q2 қисық және q2 6ЫХ
тарату сигналының байланыс жүйесі үшін (қисық екі) тәуелділікте, мұнда
ксж=lООО (30 дБ).
2.1–сурет.Кіріс мәнінің жүйенің шығысындағы сигналшуыл қатынастарының
тәуелділігі
Суреттен көрінетіндей энергетикалық параметрлер бойынша жұмыс оңтайлы
өңдеуде тірек сигналын таратудан ұтылады.
q ВХ ='1 2 (-1,5 дБ) бұл ұтылыс аз және қарастырылып отырған жағдайда 7 дБ
құрайды. Аз кіріс сигналында шығындар қатты өседі, бұл q ВХ өте аз
мәндерінде мұндай өңдеуді пайдалану мүмкіндігі нақты болмайды. Сонда да
үлкен сығыстыру коэффициенттерінде (40...60 дБ және одан артық) шығыс
сигналшуыл қатысы айтарлықтай үлкен болады (20 дБ және одан жоғары), тіпті
q2 ВХ = -(10...20) дБ. q2 ВХ “1 үшін сигналшудың шығыс қатынасы
кейбір шектен аспайды, бұл жайдайда Ксж. Және бұл жағдайда ұтылыс елеулі
болса да Ксж жеткілікті үлкен мәндерінде бұл жайдайдың кейбір оң мәні
болады, ол үшін алу функциясын орындап байланыстың қашықтығын өзгертуде
динамикалық ауқымын азайтамыз.
Жиілік бойынша бөлектеп берілетін ақпараттық және тірек
сигналдарының байланыс жүйесінің қарастырылған нұсқасы кейбір энергетикалық
шығындар жіберілгенде пайдалануы мүмкін. Екі берілетін сигналдар жиілігі
бойынша бөлектеу осы сигналдардың спектрінің кеңейту мүмкіндігін шектейді,
себебі екі сигнал орын алатын жиілік саласы интервалдан үлкен болмауы
қажет, мұнда олардың өзара түзетілуі кепілді түрде болмайды және ол f0
интервалдың орташа жиілігің 5 ...10 % аспайды. Сәйкесті, әр берілетін
сигналдың спектр ені мына шамадан аспайды: 2...4 %.
2.2 Тірек және ақпарат сигналдарының спектрларын жабудағы тірек
сигналын тарату жүйесі
Жиілігі бойынша таратылатын екі сигналдарды бөлектеудің байланыс
арнасының баламасы сапасында таратылатын сигналдардың спектрларының кеңейту
проблемасын түбегейлі шешетін әдіс қызмет етуі мүмкін. Бұл әдіс сондай –ақ
тірек сигналды таратуды пайдаланады, бірақ ол уақыт және жиілік бойынша екі
берілетін сигналдардың нақты толық жабылуының жетілдігіне негізделген. Осы
ұсынысқа сәйкес екі берілетін сигнал – ақпараттық –тірек сигналы бір біріне
қатынасында жиіліктік немесежәне уақыттық ерекшеліктері болады. Ол
ерекшеліктер берілетін хабармен шартталған. Әр параметрлер бойынша бұл
ерекшеліктердің шамасы сигналдар декорреляциясы болмайтын интервалдан
аспауы қажет. АКС жалпы жолағы бұл жағдайда тек техникалық ойластырулармен
шектеледі және декорреляцияның көрсетілген интервалынан елеулі асуы мүмкін.
Міне осы жағдайда сығысу коэффиенті 10 10 және одан артық АКС пайдалануы
мүмкін, ал таратқыштың және қабылдағыштың практикалық іске асуы өте
қарапайым болуы мүмкін. Тірек сигналы сапасында кез келген күрделі, соның
ішінде таратқышта қалыптасатын шуыл сигналы пайдалануы мүмкін. Осындай
байланыс арнасының мүмкін болатын бір блок – сұлбасы 2.2-суретте
келтірілген.
2.2-сурет – байланыс арнасының блок сұлбасы
1-блокта асқын кеңжолақты тірек сигналы қалыптасады, одан кейін ол
блокта екі құрауышқа тармақталады. Оның бірі берілетін тірек сигналы
ретінде пайдаланылады және 3 сумматор – кірісіне түседі, ал екіншісі 4-1
көбейткішіне беріледі. Берілетін хабардың біруақытта 5-блокта салыстырмалы
тқөмен жиілікті ақпараттық сигналы қалыптасады. Оның жоғарғы жиілігі
байланыс арнасының жиілікті декорреляция интервалынан аз болуы қажет.
Ақпараттық сигнал 4.1-көбейткішінің екінші кірісіне келіп түседі, Оның
шығысы таратылатын ақпараттық сигнал болып табылады. Бұл ретте
салыстырмалы таржолақты ақпараттық сигнал кеңжолақты және тіпті асқын
кеңжолақты таратылатын ақпарат сигналына түрленуі мүмкін, бұл тірек
сигналының жолағымен анықталады. Таратылатын екі сигнал қосылады және 3-
блокта күшейеді және сәулеленеді. Қабылдағыштың 6-блогында жиілікті
сүзгілеп қабылданған сигналды күшейтеді және екі ұқсас сигнал түрінде қайта
құрайды. Екі сигнал 4.2-блогында көбейтіледі. 7-блоктың шығысындағы
көбейтілген ақпараттық сигнал жолағында және жиілік сигналында сүзгіленеді,
сонда кейін 8-блокта шығыс хабардың демодуляциясы және қалыптасуы жүреді.
Нақтысында екі сигналдың да толық жиілігі бойынша жабылуында бұған
қарамай –ақ осындай шешімдер қабылдағышта төмен жиілікті ақпараттық сигнал
алуға болады, себебі спекрдің әр түрлі учаскелерінде берілетін сигналдарды
тарату жағдайларының елеулі айырымында бұл жағдайлар екі сигналға да бірдей
болады. Берілетін тірек сигалын шу фонында және берілетін ақпараттық сигнал
фонында қабылдау шығыс сигналшуыл қатынасын өзгертеді. Әрине, бұл жағдайда
бұрынырақ қаралған екі сигнал жиілігі бойынша толық айыру жағдайына
салыстырғанда, қосымша энергетикалық шығындар болады, бірақ негізінен бұл q
вых үлкен қатынастарында жүреді. Сигналдардың және олардың параметрлерінің
тіректік және ақпараттық түрлерінің өңдеудің әр түрлі нұсқауларын а
жүргізілген зерттеу энергетикалық шығындарды азайтуға және қолдану мәніне
келтіруге мүмкіндік береді. Әсіресі бұл жағдай байланыс арнасының басқа
сипаттамаларын елеулі жақсартуда ескеріледі. Жалпы атай кету қажет бұдан да
энергетикалық түрде ұтымды нұсқалар бар, олардың шығындары қарастырылған
сұлбаларына салыстырғанда тіпті аз. Мысалы кейбір жағдайларда бұл
фазаманипуляцияланған сигналдарды (ФМ) тірек сигналдарды сапасында
пайдалану есебінен жетімді болкы мүмкін, сондай-ақ лицензияланбайтын
байланыс аппаратурасы үшін (ISM стандарты) үшін FCC байланысы бойыша АҚШ
федералдық комиссиясының талаптарына сай келеді. Осы нұсқалардың біреуі
үшін байланысарнасын құру сипаты q2 вых, q2 вх тәуелділігі 2.1
–қисық 3 –суретінде көрсетілген. Сонымен бірге ұсыныстар әзірленген,
олардың бірі know-how алдағы жазылғандарға қарағанда байланыс жүйесінің
сипаттамаларын елеулі жақсартады. Бұл жүйелер көп жағдайда АКС жүйесінң
әлеуметтік мүмкіндігін іске асырады, оның жазбасы басында бөлімнің басында
берілді. Атап айтқанда, энегетикалық шығындар шұғыл азаяды. Қрастырылып
отырған жүйелер класы үшін қазіргі уақытта алға қойған міндеттер мен мүмкін
болатын шектеулерді ескере отырып, оларды әзірлеудің жалпы жолдары
анықталған. Қарастырылып отырған байланыс жүйесін қолданудың әр түрлі
вриант нұсқаларының есептеулері жүргізілген. Атап айтқанда байланыстың
арзан, сенімді, жасырын жедел әрекетті дуплекстік арнасын жасау мүмкіндігі
талданды. Және солардың негізінде “әрқайсысы-әрқайсысымен” типті
қосылыстарда белгілі бір нысанды немесе “нүкте-көп нүкте” типті қосылыстар
үшін қосылыстар әзірленді. Мысалы, ауылға телефон жүргізу немесе тек “нүкте-
нүкте” (радиотрубка және басқаларды) қолданылады. Аналогтық ақпаратты
цифрлық таратудың жоғары сапалы нұсқалары қарастырылды. Цифрлық деректерді
тарату бойынша ұсыныстар әзірленді және матаматикалық моделдеуімен олардың
алдын ала зерттеуі жүргізілді, бұл зерттеулерде ақпараттық информацияларды
таратудағы қате, мысалы, 10-6 аспайды. Сөз болып отырған жүйелердің
қолдану мүмкіндігінің мысалы сапасында жасырын қорғалған байланыс үшін
келесілерді келтіруге болады:
- дыбыс және көрілім ақпаратын қашықтыққа тарату 1...20 км дейін;
- арзан жергілікті желі ұйымдастыру, радиус реті 1... 3 км (ауылды
телефондандыру үшін, кәсіпорында байланыс ұйымдастыру үшін және
т.б.);
- компьютерлер арасында ақпарат алмасу (қашықтығы 2...10 м) және одан
астам, ақпарат тарату жылдамдығы 10Мбод дейін және одан астам);
- аумақты қорғауда хабарлау жүйесін ұйымдастыру;
- жеке тұлғаны және т.б. сәйкестендіру үшін радиокілт және смарт-карт
әзірлеу.
Абонентті біруақытта торауылдаумен (осы сәулелену көзімен) қажетті
жағдайда және оған дейінгі қашықтықты өлшеу, оның автоматты сәйкестендіру
және басқаларын өлшеу байланысын ұйымдастыру бойынша жұмыстар жүргізілді.
Ақпарат таратудың қарастырылып отырған әдісі компьютерлік
технологияларды пайдалану арқылы байланытың құпиялылығын қамтамасыз ету
үшін пайдалануы мүмкін. Сондай-ақ АКС базасында жоғары шешімі бар
радиокөрілім барлық ауа-райлық жасырын жүйелерін жасау бойынша ұсыныстар
әзірленді. Бұл ретте байланыс және жүргізу міндеттерін қосу мүмкін.
Таратудың тірек сиганалын байланыста қолдану АКС жүйесінің нақты жасау
мүмкіндігіне береді, себебі осындай сигналдарды пайдаланумен байланысты
негізгі проблемалар принципті шешіледі. Әрине, барлық айтылғаннан АКС
қолданудың тиімділігі және мүмкіндігі үшін анықталған сала болады. Бұл
“сала жақын қашықтықтарға және сәулеленетін қуаттарға қатысты саламен
анықталады, мұнда бір жағынан байланыс арнасының басқа параметрлерін
жақсарту немесе энергетикалық шығындарды өтемдеу үшін қуаттың кейбір арту
мүмкіндігі болады, ал екінші жағынан осы қуат байқа радиожүйелерге соншама
бір бөгеуілдер жасамайды.
Тірек сигналды тарату байланыс арналардың негізгі энегетикалық
қатынастарын жүргізілген қарастырылуы, энегетикалық шығындардың белгілі бір
мәнді, бірақ көптеген жағайларда байаныстың ең үлкен қашықтығын азайту
жетімдігіне қатысты екенін көрсетеді. Тіптен, үлкен қашықтықтарда
шығынардың арттуы оң сипат атқаруы мүмкін, себебі параметрлерді және оның
байаныс әдістерін біле тұра мүмкін болатын тыңдау шегін күрт шектейді. Ал
аз қашықтықтағы шығындардың өсуі сондай-ақ динамикалық диапозонды азайту
үшін қолдынылуы мүмкін (лагорифмдік қабылдағыш рөлін атқарады).
Сонымен қатар энергетикалық ұтысты әдістері де бар. Олардың кейбірі
принципті сипат алмайды, бірақ және соншама күрделі техникалық шешімдерді
талап етпейді. бірақ әдістер ұсынылды, оның бір бөлігі байланыс арнасының
басқа сипаттамалары үшін жақсару және шығындарды жеткілікті азайтуды
қамтамасыз ету үшін know-how болып табылады, бұл тәжірибеде ақырғысы
жүйесінің әлеуетті мүмкіндіктерін елеулі түрде іске асыруға мүмкіндік
жасайды. Сөйте тұра бұл шешімдер байланыс құрылғысының кейбір күрделенуіне
келтірсе де, олардың күтілетін құны және көлемі, мысалы, қолданыстағы
жедел әрекетті ұялы телеофн аппараттарының мөлшері мен құнынан аспайды.
Таратудың тірек сигналына көшу АКС байланыс жүйесінің әлеуетті
мүмкіндіктеріне салыстыру бойынша осы арнаның бөгеуіл тұрақтылығын біршама
төмендетеді. Әсіресе бұл ең мүмкіндікті болатын жақын, байланыстың алыс
жұмысында байқалады. Сонымен қатар Мәскеудегі Останкино телемұнарасы
ауданындағы тәжірибелік ұқсас үлгінің эксперименттік тексеруі оның
жұмысының тіпті күшті электромагниттік өрістер жағдайында да істей
алатынын көрсетті. Тәжірибелік үлгі қашықтықты біршама төмендетуде байланыс
сапасын елеусіз төмендетусіз атқарды. АКС декорреляциясы ақпарат
таратудың жылдамдығын елеулі төмендетуге келтіреді. Сонымен бірге екі
берілетін жабылатын АКС пайдалану ақпараттық сигналдың жолағын елеулі
ұлғайтуға мүмкіндік береді (АКС спектрінде 10 % және одан астам үлкен
жиілікке дейін). Ортақ жолақта АКС бірнеше ГГц –те бұл жүздеген МГЦ құрай
алады (ШПС жүйелеріндегі бірнеше МГц). Жолақты кеңейту жұмыс істейтін
абоненттерге тәуелсіз санды және арнаны дискреттік ақпаратты таратудың
жылдамдығын ұлғайтудың қосымша мүмкіндіктерін береді. Қарастырылып отырған
байланыс жүйесінің жасырындылығы АКС жүйелерінің әлеуетті мүмкіндіктерінен
аз ғана ерекшелінеді. Жоғарыда көрсеткініміздей, берілетін хабарды
рұқсатсыз ұстап алу нақысында мүмкін емес. Сәулеленудің өзінің жасырындығын
байқау қиын, бірақ кейбір АКС байқаған жағдайда да, ол бойынша берілетін
хабарды қайта қалпына келтіру сигнал параметрлері туралы ұлан-ғайыр білімді
қажет етеді. Байланыстың қарастырылып отырған құрылғысына лицензиялау
шынайы міндет болып табылады. Себебі жақын келешекте АКС пайдалануда жаңа
ережелердің пайда болуы мүмкін. Жоғарыда ескерткеніміздей, мұндай жұмыс АҚШ
қазір басталып кетті.
Таратылатын тірек сигналын қолданудың қосымша артықшылығы сол
қабылдау-тарату күрежолдарының тұрақсыздығы және ортаның дисперциялылығы
байланыс арнасының жұмысына әсерін елеулі әлсірету болып табылады.
Таратудың тірек сигналының байланысы голографияға ұқсас, берілетін хабарды
толық қайта қалпына келтіру үшін таратқыш сигналдың сәулелену аз
учаскесіне қатысты кез келген қабылдау жеткілікті. Бұл осындай байланыс
арнасының жұмысын жақсы жұмысын шарттайды, мұндай сөну және кідірту
жиілігі бойынша тең емес орта арқылы сигнал өткенде болады. Бұдан басқа
таратудың тірек сигналын және АКС біруақытта пайдалану сигналдың таралуының
көпшоғырлылығын әсерін елеулі әсер етеді: сигналдың кеңжолағында оның толық
интерференттік тынуы мүмкін емес.
Қрастырылып отырған байланыс типінің ұқсастық жүйелеріндегі екі нысан
арасындағы байланыс осы нысандардың өзара орын ауыстыру жылдамдығы шамасына
тәуелді емес, яғни жедел әрекетке шектеу жоқ. Осы типтік байланыстың
цифрлық жүйелерінде синхрондау енгізу қажет етілсе, бірақ синхрондаудың
міндеттерін техникалық шешу қарапайымдалған. Осы арнаулы импульстар үшін
синхрондауды қолданусыз және деректерді таратудың басталуын тез анықтау
және жылдамдату нұсқалары қарастырылған. Арзан микропроцессорларда іске
асырылатын сигналдарды өңдеу және қалыптастыру байланыс арналарын
ұйымдастру нұсқалары және алгоритмдері ШПС-мен жұмыстың қарапайым
жағдайлары үшін қазірден ұсынылды.
Ақпарат таратудың цифрлық нұсқасы шуыл фонын 15 дБ ретке сигал
арттуларына қатысты қателердің аз ықтималдылығын және жоғары сапалы
таратудың дикреттік және аналогтық ақпаратын қамтамасыз етеді. Бұл цифрлық
ақпаратты берілетін тірек және ақпарат сигналдарына үзілісті таратуда
ақпарат таратудың жылдамдығы елеулі өседі. Әрине 1 ГГц және одан астам
жолақ сигналымен АКС-ны келісілген өңдеуде мүмкін болатын әлеуетті
жылдамдықтарға қол жетпейді, бірақ соған қарамай ISM стандарттарына
сәйкесетін сигнал жолағында, ал тіпті АКС-да қол жететін цифрлық
ақпараттың осы жүйесінің тарату жылдамдығы бірліктер және ондаған Мботтар
құрайды. Және бұл да шектік емес. Әлеуетті жылдамдық ISM сәйкесті
стандарттары және 1 Гвот ретінде АКС үшін сигналдар ондаған Мботқа жетуі
мүмкін. Және АКС жүйесі өте біргей жасырындық және бөгеуіл тұрақтылыққа ие
болады.
Ақпаратты цифрлық тарату синхрондауды енгізуді талап етеді. Бірақ
таратудың тірек сигналы жүйесі үшін бұл міндет елеулі қарапайымдалады.
Тіпті ШПС үшін байланыс жүйелерінің нұсқалары жедел синхрондау және ақпарат
таратудың басталуын байқауын өңдеу және осындай сигналдардың қалыптасу
алгоритмдерінің TMS типті цифрлық процессорларында іске асыру қарастырылды.
3 АСА ТЫҒЫЗДАЛҒАН АҚПАРАТ ТАРАТУ АРНАСЫН
ӘЗІРЛЕУ
Ақпарат таратудың асқын тығыздалған арнасын жасау үшін
еңжолақты арнаның сигналдарын бөле және талдай алатын қабылдағыш әзірлеу
қажет.
Қабылдағыш әзірлеуді қуатты ракета жүйелерін жіберуді торауылдау және
танудың өлшеуіш кешені мысалында жүргіземіз. Ракета жүйесінің старттынан
кейін қабылдағыш Қазақстан аумағында жұмыс істейтін дБ диапозонды
радиотарату жүйелерінің синхрондық желісінің амплитудалық, жиіліктік
сипаттамаларының қозуын тіркейді. Алынған деректерді зерттеу ұшырылған
орынның координаттарын анықтауға мүмкіндік береді. Сөйтіп, қажетті талап
қабылдағыштың әр түрлі станциялардан қабылданатын сигналды бөлу және айыру
қабілеті болып табылады.
Қуатты ракета жүйелерін ұшыру уақытындағы жердің электромагниттік
өрісінің және дБ-сигналының амплитуда –жиіліктік сипаттамаларының ұйытқуын
қарастырайық.
3.1 Қуатты ракета жүйелерін ұшыру уақытындағы жердің электромагниттік
өрісінің және ДВ-сигналының амплитуда –жиіліктік сипаттамаларының
ұйытқулары
13.03.86 жылы “Саоз –Т-15” ғарыш кемесінің ұшу уақытында Алматы
қаласында 164 кГц жиіліктегі ташкент пунктінде жұмыс істеп тұрған
радиотаратқыштың доплер жиілігінің амплитудасы, Жердің электр өрісінің Еz
компонеттері және магниттік D компонентті және Н вариациялық өлшеуі
жүргізілді. 3.1-суретте ұсынылған тіркеу нәтижелері ракета жүйесінің
станрттынан кейінгі өрнектілген уақыт интервалдың (1-8, 18-22 және 26-32
минут) үшеуін бөлуге мүмкіндік береді, оларда тіркелетін параметрлердің
келісілген, оқшауланған ұйтқулары байқалды. Интервалдардың басталуы
стрелкамен белгіленді және нөмірленді.
ЭМПЗ екі ұйытқу байқалды. Бірінші интервалда D және Н геомагниттік
компонеттерінде амплитудасы ~1,5 нТл және 1 мин квазипериодтық
тербелістер байқалды, бұлар қозғалтқыштың ионосфера плазасы арқылы өтуінде
электромагниттік лүпілді өндірумен байланысты болуы мүмкін. Екінші
интервалда тербелістер біршама үлкен периоды бар ~ 2 нТл болды.
Біруақытта Ez компонеттінде электр өрісінің вариациялары байқалды. Бұл
ұйытқулар соққылықтан қайта қалыптасқан магниттік-гидродинамикалық
толқынның (МГД) тіркеу ауданындағы өтуден пайда болған.
Радиосигналдардың амплитуда –жиіліктік сипаттамалының ұйытқулары
барлық үш интервалда байқалды. Бірінші интервал ракетаның ионосфера арқылы
уақытша өтуімен дәл келеді, бұдан бүйірлік кеңістік сигналды, сондай-ақ
және ракетаның старт орнынан толқын соққысының осы саласынағы өту уақытымен
күтуге болады. Доплерлік ығысу жиілігің шамасы fд 3,5 * 10-3 Гц
құрады. Екінші интервал ташкент-Алматы трассасындағы радиосигналдың
шағылысу ауқымы арқылы 0,088 кмс орташа жылдамдықпен МГД толқынының өту
уақытымен сәйкес келеді. fд шамасы ~1* 10-3 Гц мәнді құрады. Үшінші
интервал жылдамдығы 0,3 кмс соққы толқынының ауқымынан өтудегі
уақытқа сәйкес келеді. Бұл интервалдағы жиіліктің доплер ығысуы 2 * 10-3
Гц мәнге жетті. Кеңістік сигнал а( А)
3.1-сурет – Жер электр өрісінің, радиотаратқыштың доплер жиілігінің
амплитудасының Ez вариациясын және D магнит компонентін және
H компонетінің өлшеулері
Нақты ұшырудың келтірілген деректерін басқа ұшырулардың деректерімен
қорытындылай отырып, мынандай сенімді қорытындыжасауға болады: ғарыш
кемесін ұшыру, ионосфера ұйытқуы үш кезеңнен жүреді, оның алдынғы екеуі
ЭПМЗ дефектіліремін дәл түседі. Ақпарттық геомагниттік радиофизикалық
бірлескен талдауы байқалатын дефектілердің құрылыстарын диагностикалау
мақсаттары тестілер сапасында қабылдауға болады. Қазақстан аумағында 180
–245 кГц жиілікте жұмыс істейтін дБ диапозонды-синхронды радиотарату
желілерінің амплитуда-жиіліктік спектрлерді зерттеу оларды ракета жүйесінің
ұшу орнын торуылдау үшін пайдалануға болатынын көрсетті. Радиостанциялардың
әрқайсысы үшін уақыт есебінің басталуы үшінші уақыттық интервалға сәйкес
келетін доплер ығысу жиілігінің пайда болуымен біруақытта болады.
Бағыттарға тәуелсіз толқын соққысының таралу жылдамдығын болжай отырып
ұшыру есептеу еш қиындық келтірмейді.
Синхронды радиотарату желісіндегі үшінші және екінші интервалдар
арасындағы уақыт өлшеулерінің деректерін пайдалану бұдан әрі нақты
зертетулер жүргізуге толқын соққысының бұзылу механизмдерінің МГД толқынына
тәуелділігі және соңғының Жер магнит өрісіне қатысты трассасын бағдарлауға
тәуелділігі таралу жылдамдығын есептеу мүмкіндік береді.
3.2 Синхрондық хабартарату станциялары үшін өлшеу кешені
Ионосфералық сигналдардың болуында және синхрондық
желітаратқыштарының біруақыттағы жұмысындағы қажетті зерттеулер
мүмкіндік беретін өлшеу кешенінің жылжымалы нұсқасын қарастырайық. Бұл
таратқыштар нақтысында, синхронды емес, себебі олардың жұмыс жиіліктері
өзара біршама кейбір шамаға ерекшелінеді (әдетте, 0,5...0,7 Гц интервалында).
Аппаратура кешенінің құрылымдық сұлбасы 3.2-суретте берілген.
Кешеннің негізі жиіліктің бір есе түрлендіргіші бар асқын гетеродинді
қабылдағышы болып табылады (қабылдағыш сапасында селективтік микровольтметр
SMV–6,5 пайдаланылған). Сигналдарды қабылдау антеннада жүрізіледі, одан
кернеу антенна күшейткіші арқылы жоғары жиілік күшейткішіне (УПЧ) түседі
және одан ары ауыстырғышқа (СМ-1) түседі. Қабылдағыш үшін сыртқы гетеродин
сапасында 46 –31 типті жиілік синтезаторы пайдаланылған. Оның жиілігі
қажетті 1 Гц артық. Сөйтіп УПЧ аралық жиілігің күшейткішіне келіп түсетін
қабылдағыштың аралық жиілігі паспорттық 66666,6(6) Гц орнына 66667,6(6)
Гц тең; жиіліктің стандарттықтан айырымы соншалықты аз, тіпті қабылдағыш
күшейткішінде байқалмайды. Екінші араластырғыш жиіліктің (СМ-2) бір
кірісіне аралық күшейткіш жиіліктің (УПЧ) шығысынан сигнал келеді,
екіншісіне 1:15 қатысындағы ВГ шығысынан алынатын 1 МГц сигнал жиілігіндегі
ИКЗ-15 типті жиілік бөлгіші құрылғысында бөлу жолымен алынған 66666,6 (6)
Гц жиілік сигналы келеді. СМ-2 ауыстырғышы жобамен 1 Гц тең жиіліктегі
сигнал бөледі. Бұл сигнал СК4-72 типті спектр анализаторына келеді, оның
экранында жаймалау аламыз, ол амплитудасы және ығысу сигналы антеннаның
өлшеуіш қондырғысы қабылдайтынға сәйкес болады.
Борттағы дербес компьютердің көмегімен олардың амлплитудасының
мәндері және шектік жағдайы анықталады, оларды сигналдың нақты көздерімен
сәйкестендіру шығарылады және тіркеу пунктінің кординаттарын жүргізуде
сәулелегіштерге дейінгі қашықтыққа тәуелді сигналдар амплитудасының
функциясы ашылады. Байқалатын нақты сәулелегіштермен сәйкестендіру штыр
антеннасынан рамалыққа алдын ала ауыстыру арқылы сигналдардың кейбір
бағыттарын анықтау жолымен іске асырылады. Бақылау белгісін шектік максимум
нүктесімен жанастыруда сигналдың амплитуда шамасын және жиілігін АС –да
белгілейміз. Вертикаль жаймалауы логарифмдікпен таңдалады және мкВ қатысты
тДВ сигналының әр түрлі деңгейлері үшін амплитуда сигналы калибірленеді.
Әзірленген жылжымалы өлшеуіш кешенінің өлшеулерінің дәлдігі қондырғыға
енетін аспаптардың кемшіліктерімен анықталады.
Аспаптардың өлшеу кешеніне жататын техникалық сипаттамаларды
келтірейік, олар өлшенетін сигналдардың параметрлеріне әсер етеді
(амплитудаға және жиілікке) және барлық қондырғының қателіктерін анықтайды.
Сигналдар амплитудасының деңгейлерін өлшеулерінде:
1. Селективті микровольметр SMV-6,5 – логарифмдік масштабта
индекаторлық шәкілдің қателігі +0,2 дБ аспайды;
2. Спекрталғаш СК4-72 вертикаль қателігі – логарифмдік масштабта
+1,4 дБ аспайды.
Жиілікті өлшеуде:
1. Селективті микровольметр SMV-6,5 – калибрден кейінгі жиілік шкала
қателігі +10-3;
2. Сыртқы гетеродин (46-31 жиілік синтезаторы стандарт жиілігімен
бірге) – беріліс генераторының рөліндегі сыртқы гетеродин жиілік
стандартын орындайды, онда шығыс сигналдың жиілік тұрақтылығы
жиілік стандарттының - 10-11 тұрақтылығымен анықталады,
3. Спекрталдағыш СК4-72 – 0,01 –2 Гц ауқымында пайдаланатын
диапозондардың келтірілген 9,1 –де гармоникалық өлшеуішінің
қателері +1 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .. 7
1 Радиобайланыстың кеңжолақты жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1 Кеңжолақты сигналдардың артықшылықтары ... ... ... ... ... ... . 10
1.2 АКЖ жүйелерді құруды және оларды енгізу жолдарының негізгі
мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15
1.3 АКЖ пайдаланудың статистикалық деректері ... ... ... ... ... ... . 15
1.4 Кеңжолақты байланыстың лицензияланбайтын жүйелері ... ... ... 17
2 АКЖ байланысының құрылғыларын мүмкін болатын пайдалануының
мысалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 18
2.1 Тіректік сигналдарды тарататын байланыс жүйелері ... ... ... ... .. 18
2.2 Тірктік және ақпараттық сигналдардың спектрлерін жапқан
кезде тіректік сигналды тарататын жүйе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 21
3 Ақпаратты таратудың аса тығыздалған арнасын әзірлеу ... ... ... ... ... 28
3.1 Қуатты ракета жүйелерін іске қосқан кезде жердің
электромагниттік өрісі мен ДВ-сигналының амплитудалық-жиіліктік
сипаттамаларының қозуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
3.2 Хабарды синхрондық тарататын станция үшін өлшеуіш кешені 31
4 Жиіліктің біреселенген түрлендіретін супергетеродин қабылдағышты
әзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .. 42
5 Қабылдағыш құрылымының негізгі тораптарын есептеу ... ... ... ... ... 45
5.1 Қабылдағыштың сезімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
5.2 Қосалқы диапазондарды және олардың шегін таңдау ... ... ... ... . 46
5.3 Қосалқы диапазондардың қайта жабылуын тексеру ... ... ... ... .. 47
5.4 Аралық жиілікті таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 49
5.5 Өткізу жолағының енін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 50
5.6 Аралық жиіліктің радиожиілік күре жолы үшін қабылдағыштың 51
транзисторларын таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5.6.1 Транзистордың жоғарыжиіліктік параметрлерін 53
таңдау ... ..
5.7 ЖЖ күре жолдың таңдамалы жүйесінің параметрлерін таңдау ... . 54
5.8 ПЖ күре жолдың таңдамалы жүйесін таңдау ... ... ... ... ... ... .. 59
5.9 Жиілік түрлендіргішін есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 60
6 Өміртіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 64
6.1 Электрондық бұйымдарды тағайында, оның пайдалану жағдайларын
сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
6.2 “Адам-машина” жүйесі сапасын таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... . 64
6.3 Еңбек жағдайларын таңдау 68
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
6.4 Жалпы жарықтандыруды есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 74
6.5 Ауабаптау жүйесін есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 78
6.5.1Температураның айырымына байланысты жылутүсулері және
жылушығындары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 78
6.5.2 Шынылау арқылы күн сәулесінен жылутүсулері ... ... ... ... 79
6.5.3 Адамдардан жылутүсуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 80
6.5.4 Оргтехникадан және жарықтандырғыш аспаптардан
жылутүсулер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 81
6.5.5 Сплит-жүйенің ауабаптауын таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... .. 81
7 Бизнес-жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 84
7.1 Жобаның маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 84
7.2 Жобаның сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 85
7.3 Жобаның маркетингісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 86
7.4 Ұйымдастыру-өндірістік жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 88
7.5 Қаржы жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 88
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 97
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 98
1 Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 100
КІРІСПЕ
Қазіргі уақытта адам өркениетінің прогресі коммуникациясыз тіпті
мүмкінсіз. Коммуникация – бұл кеңістіктің екі нүктелері арасында байланысты
орнату және солардың арасында ақпаратты тарату процесі болып табылады.
Байланыс жүйелері саласында жетістіктермен бірмәнді байланысатын ХІХ
және ХХ ғасырларда ғылыми-техникалық прогрестің жетістігінің көшкінтәрізді
өсуін атамауға болмайды. Әсіресе жарық жылдамдықпен үлкен қашықта
ақпаратты тарату мүмкіндігінің тәжірибелік пайдаланудың ашылуы мен басталуы
адамзаттың дамуына қатты әсер етті. Радиотолқындарды пайдалану әр уақытта
жер шарының әр нүктелерінде болатын абоненттердің өзара байланыстыратын
коммуникация инфрақұрылымын күрт арзандатуға мүмкіндік берді. Байланыс
жүйелері тез, сенімді және арзан болған сайын, ғылыми-техникалық прогресс
қарқындала бастады.
Бірақ телекоммуникацияның жалпы және радиобайланыс жүйелерінің
қарқынды дамуы, жеке алғанда, бірқатар проблемалар тудырды. Бірінші кезеңде
– бұл әртүрлі байланыс жүйелерінің сыйысушылық мәселелері. Жергілікті
байланыс жүйелері басқа өндіруші фирма шығарған осындай байланыс жүйесімен
байланысты қамтамасыз ете алмауы тәжірибеде әдетті құбылысқа айналды.
Сондай-ақ радиотолқындар мемлекеттік шекараларды танымайтынына
байланысты радиобайланыс жүйелерін пайдаланудың алғашқы жылдарында
радиожиіліктік спектрді пайдалануды халықаралық реттеу қажеттілігі туды.
Радиостанциялар көбейгеннің үстіне көбейе берді, және олар өзара бөгеуілдер
жасай бастады. Радиобайланыс жүйесінің ұйымы үшін бір мемлекетте нақты
жиілік бөлінгеннен қандай пайда бар, егер көрші мемлекетте осы жиіліктер
басқа радиостанция жұмыс істеп жатса. Өзара бөгеуілдер осы екі байланыс
жүйелерінің ешбіріне қалыпты жұмыс істеу мүмкіндігін бермейді.
Сондықтан электр байланыстың Халықаралық Одағы құрылды (ЭХО). ЭХО
негізгі құжаты “Электр байланыстың халықаралық конвенциясы” болып табылады.
ЭХО басты мақсаты электр байланыстың барлық түрлерін, соның ішінде радио,
телефон және телеграфты қоса отырып, тиімді және үнемді пайдалану бойынша
мемлкеттердің қызметін үйлестіру болып табылады, сондай-ақ дамып келе
жатқан елдерге қажетті көмек көрсету, телекоммуникацияның техникалық
құралдарын дамытуға ықпал етеді.
ЭХО радиожиіліктерді бөлуде икемділікті арттыру үшін жер шарын үш
ауданға бөлді, әр аудан үшін радиобайланыс жүйелерінің әртүрлі
радиожиіліктерін тарату жоспарын белгіледі. Радиобайланыс жүйелері бір
біріне кедергі жасамау үшін радиожиіліктердің бөлігінің арнаулы қызметі
енгізілді (меншіктік беру), мұнымен радиожиіліктер бойынша Республикалық
мемлекеттік комиссия шұғылданады (РГКРЧ). Қазасқтанда радиожиіліктерді
пайдалануға рұқсатты Ақпарат және байланыс жөніндегі ҚР агенттігі береді.
Ол меншікке берілген жиілік жоспарын радиостанциялардың орындауын
бақылайды.
Қазіргі дүние жүзіндегі технологиялардың дамуы, радиожиіліктің
тапшылығы және радиоспектрінің асқын тығыздығының артуына байланысты
берілетін ақпараттың ұланқайыр көлемін тарату және сақтау қажеттілігін
тудырды. Үлкен жылдамдықтар, үлкен трафик, жоғары технологиялар, ірі
компаниялары мен провайзерлердің меншігі болып қалды. Деректерді жоғары
жылдамдықпен тарату үшін жетекші Ni-Tech компаниялар әзірлеген жоғары
технологиялар енгізудің үлкен құнына және игерудің жоғарғы бағасына ие бола
отырып, өте қымбат ризашылығы болды.
Қалыптасқан осы жағдай базасында қазіргі әлемдік жоғары технологиялар
барлық талаптарына сәйкес келетін ақпараттық таратудың ең қол жетімді және
үнемді тәсілін іске асыру талап етілетін және қажетті шешім болып отыр.
Мұндай шешім жиіліктің кең жолағында ақпарат таратудың асқын тығыздалған
арнасы болып отыр. Қазіргі уақытта мұндай жүйелерді жобалау және қолдану
мақсатты болып есептеледі, себебі бұл жүйелер байланыс жолының тығыздығын
және күрделігін азайтуға, арналардың санын арттыруға, абоненттерге қызмет
көрсетудің сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. Ақпарат таратудың асқын
тығыздалған арнасын іске асырудың мүмкіндігін дәлелдеу осы дипломдық
жұмыстың мақсаты болып табылады, ондай қабылдағыш кеңжолақты арнаның
қабылданатын сигналдарын бөлуге және айыруға қабілетті болады.
Қабылдағыш әзірлеу қуатты ракета жүйелерін ұшыруды торуылдау және тану
өлшеуіш кешенінің нысанында іске асырылатын болады. Ракета ұшырылғаннан
кейін қабылдағыш жүйесі Қазақстан аумағында жұмыс істейтін ДВ ауқымды
синхрондық радиотарату станциялары желілерінің амплитудалы-жиіліктік қозу
сипаттамаларын тіркейді. Алынған деректерді зерттеу ракетаның ұшылған орнын
анықтауға мүмкіндік береді. Сөйтіп, негізгі қажетті талап әртүрлі
станциялардан қабылданатын сигналдарды бөлуге және айыруға қабылдағыштың
қабілеттілігі болып табылады.
1 БАЙЛАНЫСТЫҢ АСҚЫН КЕҢ ЖОЛАҚТЫ ЖҮЙЕЛЕРІ
Қазіргі уақытта радиолокацияны (РЛ), акустолокацияны, радиобайланысты
(РБ) және техниканың басқа аралас бағыттары кеңжолақты сигналдарды (КЖС)
пайдаланусыз болмайды. Локацияда КЖС пайдалану көбінесе ажыратушы
қабілеттігін, дәлдігін, бөгеуілден қорғанушылығын және басқа сипаттамаларын
анықтайды. Осындай сигналдардың пайда болуы сапалы секірісті іске асыруға
және РЛ міндеттерін, көптеген нысандарды сенімді табу және аса жоғары
нүктелер жүргізу, ракеталарды нысаналау және т.б. осындай міндеттерді
шешуді қамтамасыз етуге мүмкіндік берді. РЛ жетістіктері радиобайланыста
КЖС пайдалануға, сөйтіп рұқсат етілмеген қатынаудан оның сенімділігін және
қорғасын шұғыл арттыруға мүмкіндік берді. Бұл технология шығыс сигналдар
спектрін елеулі асатын спектр сигналдарын пайдаланады.
1. Кеңжолақты сигналдардың артықшылықтары
РБ жүйелерінде КЖС ауысу белгілі Шеннон формуласына сәйкес ақпарат
таратудың жылдамдығын елеулі арттыруға мүмкіндік береді. Жолаққа байланысты
байланыс арнасының әлеуетті мүмкіндіктері туралы түсінік алу үшін үш типтік
жағдайларды қарастыруға болады.
Бірінші жағдай 10 мкВт ретіндегі таратқыш қуатын және дискретті
ақпараттың шағын көлемін таратуда туындауы мүмкін. Бұл жағдайда әлсіз
бағытталған антенналардың сигнал қуатында қабылдағыш кірісінде 10–13 Вт
ретіндегі мәнді таратқыштан 1 км жобалы қашықтықта алуға болады.
Екінші жағдай радиотелефонды қолдануда пайда болуы мүмкін. Бұл
жағдайда ақпаратты сенімді қабылдау үшін бір шама қуаттырақ таратқыш – 10
мВт реті қолданылады. Сол қалған басқа жағдайларда қабылдағыш кірісіндегі
қуат 10-11 Вт шамалы құрайды.
Ең соңында, үшінші жағдай компьютерлер арасында, солардың арасындағы
100 м реттік қашықтығында және таратқыштың шамалы 1 мВт қуаты кездегі
байланысқа сәйкес келеді. Осы кезде қабылдағыш кірісіндегі қуатты 10-9 Вт
тең салуға болады.
1.1 кестеде байланыс арнасының енінен тәуелді қабылдағыш кірісіндегі
сигналдың көрсетілген үш қуаты үшін төмендегі формула бойынша есептелген С
ақпаратын (бодаларда) таратудың жылдамдығы бойынша деректер келтірілген 10-
18 ВтГц шуылдарды спектралдық тығыздығы бар
қарапайым қабылдағыш қарастырылған.
с = tlf.1og2' С 1 + Р cP ш),
(1.1)
1.1 кесте – сигнал қуатынан және жиілік жолағынан ақпаратты тарату
жылдамдығының тәуелділігі
Тарау 1.01 Р W (Гц)
(Вт) 104 106 107 1 о!; .10У 00
10-1J 0,346.105 1,375.1051,430.105 1,442.10 1 ,443 . 11,443.105
5 05
10-11 0,997.105 3,460.1 1 о 1,375.10 1,430.107 1,443.107
об 7
1 о-У 1,660.105 0,997.1076,650.107 3,460.10 10'.1 1,443.109
8
Келтірілген берілгендерден байланыстың таржолақты жүйелерінде (W=10000
Гц) қуатты 1000 рет өсірген кезде ақпаратты таратудың ең үлкен жылдамдығы
азғантай өзгеретіні көрінеді. Бірақ кеңжолақты байланыста (W=109 Гц)
ақпаратты таратудың жылдамдығын өсіру сигнал қуатын өсіруге пропорционал
болады. Осыдан тікелей қорытынды шығаруға болады, яғни радиобайланыстың
тиімді жүйелерін құру үшін жиіліктер спектрі бойынша сәулеленетін қуатты
кеңірек тарату жөн болады. Құрастырушылар фирмаларының біреуі ақпаратты
таратудың жылдамдығы 10 метрге 50 Мбитс жеткені туралы айтып кетті.
Нәтижесінде оның 6 қабылдаутаратқыштары ақпаратты таратудың тығыздығын
1000000 битскв.м. астам қамтамасыз ете алады. Сөйтіп, кеңістік өткізу
қабілеттігі сияқты осындай параметр бойынша СШС технологиясы бәсекелесуден
тыс, ол орналасқан спектрдің учаскесі 2 ГГц және одан әрі ең кең учаске
болып табылады.
Ақпаратты таратудың жылдамдығын арттырудан басқа байланыстың
кеңжолақты жүйелерінде басқа да қасиеттері бар, оны төменде қарастырамыз.
Көпарналы. Байланыс арнасының жолағын кеңейту, асқынкең жолақты
арналарға өту байланыс арнасының санын тәжірибеде шексіз өсіруге мүмкіндік
береді. Абоненттер арасындағы сигналды (олардың жиілігін, модуляция түрін
және т.т) ертерек таратып, солар арасында байланыстың өзара бөгеуілдерін
және өзара тәуелсіз тыңдауын қамтамасыз етуге болады. Осымен көпарналы,
бірақ уақытымен бөлінген байланыс таратқыштың қуатын өсіруді талап етпейді,
сонда бірнеше абоненттерге тәуелсіз (әртүрлі) ақпаратты біруақытта тарату
осы қуатты өсіруді немесе ақпарат таратудың жылдамдығын қысқартуды талап
етеді.
Бөгеуілге орнықтылық. Байланыс арнасының осы параметрі хабар тарату
үшін пайдаланылатын сигнал жолағының еніне тікелей байланысты болады. Яғни
сигнал жолағы байланыс арнасының жолағымен өлшемді болады, сонда СШС үшін
сығыстыру коэффициенті өте үлкен мәндерге жетуі мүмкін, мысалы, 1010, нақты
айтқанда, осы коэффициенттің мәнін таржолақты бөгеуілдерді басу дәрежесі
және басқа модуляциялы сигналдар әсерінің деңгейі анықтайды. Әртүрлі
бөгеуілдердің, соның ішінде көрші арналардың бөгеуілдердің әсерінен
байланыс арнасының тұрақтылығы артады. Жоғарыда айтқандай, осымен бір
жиіліктік ауқымда СШС байланыс арналарының үлкен санының біруақытта жұмыс
істейтін мүмкіндігі қамтамасыз етіледі.
Жасырын. АКС бар радиобайланыста ақпаратты рұқсат етілмеген тыңдаудан
және ұстап алудан қорғаудың мәселелері жаңаша шешіледі. Сонымен таратылатын
ақпаратты кодалау туралы емес, ал ақпаратты таратудың фактісінің өзін табу
жиі қиындыққа түсетіні туралы әңгіме болады. Бұл сәулеленетін сигналдың өте
төмен спектралдық тығыздығының есебінен жетеді, және олардың энергетикалық
жасырындығының өте жоғары деңгейін қамтамасыз етеді. Содан басқа, сигналдың
өзін тапқан жағдайда оның параметрін бағалау, таратылатын сигналдың түрін
және оның параметрлерін (таратылатын ақпаратты) білмей нақты емес мәселе
болып табылады.
Басқа радиожүйелер бөгеуілдері. Ақпаратты таратудың жасырындығын тура
өсіру, сол жиілік ауқымда бір уақытта жұмыс істейтін басқа радиожүйелер
бөгеуілдерінің ең аз деңгейін құрудың талабымен келісіледі. Мысалы,
байланыстың қарапайым таржолақты арнасына СШС арна жағынан бөгеуілдер
деңгейін қарастыруға болады. Осымен, СШС спектралдық тығыздығы байланыстың
таржолақты арнасы қабылдағышының кірісіне Ssss СШС таратқышынан осы
қабылдағышты жойған кезде, оның өз шуылдарының Shb спектралдық тығыздығының
деңгейін асырмау қажет, мысалы, 3 м. Таржолақты сигналдың қабылдағышының
антеннасы шығысындағы СШС спектралдық тығыздығы мына формула бойынша
анықталуы мүмкін:
(1.2)
мұнда РSSS – таратқыш қуаты;
(fSSS – СШС спектрінің ені;
( - СШС спектрінің таңдап алынған толқын ұзындығы;
GSSS және Gnb – сәулеленетін және қабылдайтын антеннаның күшейту
коэффициенті;
R – екі антенна арасындағы қашықтық.
GSSS күшейту коэффициенті жалпы жағдайда ( тәуелді болады. Бірақ
есептемелердің жақын сипатын ескере отырып, бірқатар орталықтандырылған,
мысалы, ( орта мәні үшін алынған шамамен пайдалануға болады.
Бірақ таржолақты сүзгі арқылы өткен СШС спектрінің бөлігі когерентті
қосылмайтынын ескеру қажет. Екі сигналдың параметрлеріне қарағанда, СШС
үлкен болу мүмкін екенін көрсетуге болады. тәжірибеде екі антенна
арасындағы қашықтық келтірілген мысалға қарағанда, үлкен болуы мүмкін, ал
таржолақты арнаның қабылдағышы кірісіндегі СШС бар болғанда, шуыл фонының
деңгейі өз шуылдары деңгейінен асуы мүмкін. Сондықтан СШС сәулеленуінің
басқа жүйелердің жұмысына әсер етуі жетімді деп есептеуге, таратқыш қуаты
10-3 Вт және одан жоғары болады.
Кенңістікте СШС тарату. СШС пайдаланған кезде осындай сигналдардың
әртүрлі орта арқылы өтетін ерекшеліктерін және олардың әртүрлі беттерден
және объектілерден қайта шағылысуын ескеру қажет. Сәулеленетін жиіліктің
кең спектріндегі (октава және одан астам) ортаның қасиеттері, әдетте,
едәуір ерекшеленеді. Мысалы, арматураланған бетон бұйымдар арқылы энергия
өткен кездегі сөнуді толқын ұзындығы және арматура ұйяшықтарының мөлшері
қатынасымен анықталады, сигнал спектрінің бір бөлігі экрандалады, ал бір
бөлігі экрандалмайды. Сондай-ақ кіріс сигналдың тынуы (сәулеленген
сигналдың көпсәулелік таратқаны және оның құрнаушыларының интерференциясы
үшін) АКС жиіліктер ауқымында әртүрлі болады, содан сигналдың жиіліктік
спектрінің бір бөлігінде басылу пайда болады, ал басқа бөлігінде сигналдық
компоненттер өсуі мүмкін. АКС байланыс арнасының жобалаушылары және
зерттеушілерінің міндеті байланыстың осындай жүйелері ерекшеліктерін ескеру
және байланыстың сапасын жақсарту үшін потенциалдық мүмкіндіктерді
максималды пайдалану, көпсәулеліктің және интерференцияның әсерін азайту
болып табылады.
2. АКЖ жүйелерді құруды және оларды енгізу жолдарының негізгі
мәселелері
АКС спектрі ауқымында түрлі жиіліктердегі байланыс арналарының
қабылдап-тарататын кұре жолдардың өзін және ортаның қасиеттерінің
ерекшеліктері оның декорреляциясымен таратылатын сигналдың бұрмалануымен
байланысты мәселелерді тудырады. Фазалық және амплитудалық модуляция
бұрмаланады, сигналдардың ұзақтығы өзгереді. Априорлық болжанбайтын сипаты,
тіпті параметрлердің декорреляциясы, таратқышта қолданған тірек АКС қатаң
келісілген өңдеудің қабылдағыштағы пайдалану мүмкіндігін болдырмайды.
Декорреляция құбылысын ескеретін әдістерді қолдану қажет.
3. АКЖ пайдаланудың статикалық деректері
Байланыстың әлемдік нарығында СШС пайдаланудың статикалық деректерін
қарастырайық.
АҚШ Байланыс бойынша федералдық комиссия (БФК) 1996 ж қабылданған
Байланыс туралы заңның 706 бабында тұжырымдалған мәселелерді орындау барысы
туралы Төртінші есептемені жариялады.
БФК есептемесінде мәселелерді орындау барысы бойынша жоғары
жылдамдықты арна ретінде түсінікті жиі көрсетеді. Соңғысының ені бір
бағытта (абонентке) 200 кбитс кем емес болу қажет. Қатынаудың осындай
арналарының саны, соның ішінде кеңжолақты, сондай-ақ есептік периодта – 9,6-
дан 28 млн. дейін үш еселенді.
Осы технология базасында АҚШ қатынаудың кеңжолақты және
жоғарыжылдамдықты арналары ұйымдастырылады, әрине мұнда көшбасшылық
кәбілдік теледидар желісі бойынша деректерді тарату технологияларына
жатады (КТВ). 2003 ж соңында кәбіл модемдерінің үлесіне АҚШ кеңжолақты
арналардың 73(, ал DSL-модеміне тек 14( келетін. Қалғандардың кеңжолақты
арналары тіпті 10( сымдық қатынаудың басқа технологияларында
пайдаланылатын. БФК есептемесінде АҚШ-та жоғарыжылдамдықты қатынауды халық
және кішігірім кәсіпорындар кең пайдаланады. Олардың үлесіне 26 млн. жоғары
жылдамдықты, соның ішінде 18,1 млн. кеңжолақты арналар кіреді.
Электр байланыстың халықаралық одағының (ЭХО) сілтемесінде БФК
анықтайды, кеңжолақты қатынаудың ені дәрежесіне қарай АҚШ әлемде 11 орынды
ғана алады. Экономикалық ынтымақтастық және дамыту жөнінде ұйымның (ЭЫДҰ-
ОЭСР))деректеріне сәйкес 2004ж сәуірінің көрсеткіштері бойынша АҚШ-қа
Европалық қауымдастығы елдері жақындады. Олар бәрі қосылып, қатынаудың 23
млн. кеңжолақты арналарын қатарға енгізді. Бірінші алты қатарға Жапония (14
млн.), КНР (12 млн.), Оңтүстік Корея (11 млн.) және Канада (4,5 млн.)
кіреді. Бірінші алтылықта Оңтүстік Корея мен Канададан басқасы ену бойынша
(100 тұрғынға кеңжолақты арналар саны бойынша) мүлде басқа елдер кірген.
Корейлер осы көрсеткіш бойынша (21,3) жер шарының басқа елдерінен ертеден
және көпілгеріге озады. Гонконг (14,9), Канада (11,2) және Тайвань (9,4)
көп артта қалды. 5-7 орында 100 тұрғынға 8,4 кеңжолақты арналарымен
Исландия, Бельгия және Дания бөледі.
Қазақстанға қатысты бұл жерде, сондай-ақ ақпарат көлемін өсіру
қажеттілігі бақыланады. сонымен бірге кеңжолақты арналар кем емес талап
етілген, мысалы, жерсеріктік арналарды пайдаланған кезде.
Байланыстың жерсеріктік арнасы ҚР телекоммуникациялық инфрақұрылымы
жеткіліксіз дамытылған жағдайда Интернет желісіне қосылу үшін жалғыз
техникалық шешім, жиі болса, альтернативтік бөлінген желі болуы мүмкін.
Ұсынылған жабдық пен кеңжолақты ассиметрялық қатынаудың технологиясы бөлек
пайдаланушыларды, сондай-ақ кәсіпорындардың жергілікті желілерінің соңғы
жабдығын Интернет желісіне қосуға мүмкіндік береді.
Ассиметриялық қатынау кішігірім компаниялар мен ұйымдарға, сондай-ақ
жеке пайдаланушыларға бағдарланған. Оның негізіне байланыстың екі арнасын
пайдалану жатады: біреуі, үлкен өткізу қабілеттігі (секундаға жүздеген
килобит) бар жерсеріктік арна – Желіден ақпарат алу үшін арналған,
екіншісі, әдетте, жер бетілік арна (секундасына ондаған килобит
жылдамдығымен), ол сол немесе басқа итернет-қордан ақпаратты ұсыну туралы
сұранысты ұйымдастыру үшін арналған.
Жерсеріктік кеңжолақты арна тек файлдарды және Интернет желісінен
электрондық поштаны көшіру ғана емес, басқа да мүмкіндік береді. Ол
көптеген тарату қызметтеріне қатынауға мүмкіндік береді, олар
мультимедиялық ақпарат деректерін, бизнес және ойын-сауық арналарын
таратумен оff-line жоғары жылдамдықты аудио- және көрілім ақпаратын
бағдарламалық қамтамасыз ету, графикалық және мәтіндеік файлдарды, push-e-
meil u push-ftp жіберумен шұғылданады. Қызметтік деректері әдетте, арнаның
кері байланысын талап етпейді, бұл жербетілік қосуда төлем бойынша
шығындарды елеулі үнемдеуге мүмкіндік береді.
4. Кеңжолақты байланыстың лицензияланбайтын жүйелері
Дамыған елдерде (АҚШ, Европа елдері, Жапония және б.) байланыстың
белгілі желілеріне (жеке алғанда, FСС АҚШ 15 ережелерінің бөлігіне сәйкес)
сәйкес стандарттары бар, оларға лицензия талап етілмейді. С
Бұл үшін жиіліктердің рұқсат етілген ауқымдарында жұмыс істеу және
таратқыштың қуаты мен пайдаланылатын тіректік сигналдың түріне белгілі
шектіктерді орындау қажет. Бұл жиіліктік учаскелер салыстырмалы шағын және
ISМ стандартының әртүрлі жиіліктік ауқымдарында 26 МГц немесе 85
МГц құрайды. Бұл жағдайда КЖБ (ШПС) пайдаланған кезде оның спектрі
жиіліктердің жіберілетін барлық учаскелерін жабады, оны таратып және
қабылдаған кезде сигнал декорреляциясын болдырмауға және үйлесілген
өңдеудің қарапайым әдістерін пайдалануға болады. Бірақ қазіргі уақытта
лицензияланбайтын ШПС байланыс жүйелері кең қолданылса да осы технологияға
көшу кейбір минустерінде ең алдымен – энергетикалық шығындарда, бірқатар
артықшылықтар алуға мүмкіндік береді және байланыстың арзан қарапайым
арналары жасалынады.
Лицензиялау мәселесін қарастыра отырып, ол қазір шектелген аз
қуаттарды пайдалануымен байланысты тағы да бір мүмкіншілікті атап кету
керек. Әрине, ақпаратты таратудың осындай жүйелері жұмысының қашықтығы өте
аз. Бірақ бұл, мысалы, әрекет қашықтығы 0,5 м аспайтын жасырын радиокілтті
жасаған кезде пайдаланылуы мүмкін. Осындай кілттің жасырындығы, соның
сигналы басқа жүйелерге кедергі келтіретін әсері ретінде таржолақты
жүйелермен салыстырғанда, көп ретке азаяды.
Ең соңында, үшіншісі бар, ертеректе пайдаланылмаған СШС-сигналдарының
ерекшеліктерін ескере отырып, стандарттарды қайта қарастыруымен байланысты
негізгі бағыты болуы мүмкін. Қазіргі уақытта қолданыстағы стандартты қайта
қарау барысы және оларды жаңа талаптармен толықтыруы басталды. 1998 ж АҚШ-
та FСС жанында ультракеңжолақты сигналдарды (Ultra WIDEBAND Working Grouh)
қолдану мақсатында ереженің 15 бөлігін өзгертуді даярлау бойынша жұмыс тобы
құрылған. Бұл бастаулар лицензияланбайтын аппаратураны СШС-мен өңдеу
бойынша жаңа мүмкіндіктерге келтіруі мүмкін екеніне сенуге болады.
2 АСҚЫН КЕҢЖОЛАҚТЫ СИГНАЛДЫ БАЙЛАНЫС ҚҰРЫЛҒЫЛАРЫН ҚОЛДАНУДЫҢ МҮМКІНДІГІ
МЫСАЛДАРЫ
2.1 Таратудың тірек сигналының байланыс жүйелер
Автотүзегіш өңдеумен, жеке алғанда ақпараттық және тірек таратылатын
сигналдардың жеке қабылдау жүйесімен, жүйелерінің энергетикалық
сипаттамаларын қарастырайық.
Мұндай жүйелердегі энергетикалық шығындар кедергілейтін сигналдардың
ауқымында берілген тірек сигналы қабылдануымен шартталған: қабылдағыштың өз
шуылдары, сыртқы шуылдар (сигналдар кедергілері) және жүйені құрудың кейбір
нұсқаларында радиобайланыстың ауқымындағы өзінің беретін ақпарат сигналы.
Соңғы құрауыш С кейбір жағдайларда өте “зиянды” болуы мүмкін. Себебі
қабылдананған сигналдардың деңгейі өз шуылдарының және сыртқы
кедергілерінің елеулі артық жағдайларында тарату сигналы сапасы
қанағаттанарлықсыз болкуы мүмкін. Таратқыштың қуатын арттыру оны жақсартуға
келтірмейді, сондықтан радиобайланыс жүйелерін жасаушылар жиілік бойынша
берілетін екі синалды бөлектеу есебінен ақпараттық және тіректік берілетін
сигналдарды жекелеп қабылдауды қамтамасыз етуге тырысады. Бұл ең “зиянды”
құраушының болуын болдырмайды.
Тірек сигналын таратумен шартталған энегетикалық шығындар жағдайында
осы сигнал сапасында қалыпты шуыл бағалануы мүмкін. Егер табу параметрі
үшін өрнегін пайдаланса. Бұл параметр түзеулік өңдеуден кейін g2 вых
сигнал шуылының шығыс қатысын сипаттайды.
сигналдың қуаттарының теңдігінде қарастырылып отырған жағдай үшін келесі
өрнек алынады.
(2.1)
мұндағы Ксж- осы жағдай үшін қысу коэффициенті.
(2.2)
мұндағы fsss . finf - АКС таратылатын хабардың және тірек АКС
спектрінің ені (қабылдағыштың шығысындағы сүзгінің жолағы);
q ВХ 2 = q 1 = q 2, а q 1 және q 2 - сигналдардың бөлінгенінен кейін
ақпараттық және тіректік сигналдар үшін кореллятор кірісіндегі сигналшуыл
қатынастары (мысалы жиіліктік сүзгі есебінен).
Осындай ақпаратты тартуда және қабылдағышта келістірілген өңдеуде
тірек сигналын пайдалануда қабылдағыштың шығысындағы сиганл дисперциясы
шуыл түрінде тек кедергі келтіретін сигналдармен – қабылдағыштың өз
шуылдары сияқты және т.б. анықталады. Қабылдағыштың шығысындағы сигналшуыл
қатынасы бұл жағдайда:
q 6ЫХ =q опm = Ксж qGX
6.5-суретте өзгеру графиктері келтірілген q2 қисық және q2 6ЫХ
тарату сигналының байланыс жүйесі үшін (қисық екі) тәуелділікте, мұнда
ксж=lООО (30 дБ).
2.1–сурет.Кіріс мәнінің жүйенің шығысындағы сигналшуыл қатынастарының
тәуелділігі
Суреттен көрінетіндей энергетикалық параметрлер бойынша жұмыс оңтайлы
өңдеуде тірек сигналын таратудан ұтылады.
q ВХ ='1 2 (-1,5 дБ) бұл ұтылыс аз және қарастырылып отырған жағдайда 7 дБ
құрайды. Аз кіріс сигналында шығындар қатты өседі, бұл q ВХ өте аз
мәндерінде мұндай өңдеуді пайдалану мүмкіндігі нақты болмайды. Сонда да
үлкен сығыстыру коэффициенттерінде (40...60 дБ және одан артық) шығыс
сигналшуыл қатысы айтарлықтай үлкен болады (20 дБ және одан жоғары), тіпті
q2 ВХ = -(10...20) дБ. q2 ВХ “1 үшін сигналшудың шығыс қатынасы
кейбір шектен аспайды, бұл жайдайда Ксж. Және бұл жағдайда ұтылыс елеулі
болса да Ксж жеткілікті үлкен мәндерінде бұл жайдайдың кейбір оң мәні
болады, ол үшін алу функциясын орындап байланыстың қашықтығын өзгертуде
динамикалық ауқымын азайтамыз.
Жиілік бойынша бөлектеп берілетін ақпараттық және тірек
сигналдарының байланыс жүйесінің қарастырылған нұсқасы кейбір энергетикалық
шығындар жіберілгенде пайдалануы мүмкін. Екі берілетін сигналдар жиілігі
бойынша бөлектеу осы сигналдардың спектрінің кеңейту мүмкіндігін шектейді,
себебі екі сигнал орын алатын жиілік саласы интервалдан үлкен болмауы
қажет, мұнда олардың өзара түзетілуі кепілді түрде болмайды және ол f0
интервалдың орташа жиілігің 5 ...10 % аспайды. Сәйкесті, әр берілетін
сигналдың спектр ені мына шамадан аспайды: 2...4 %.
2.2 Тірек және ақпарат сигналдарының спектрларын жабудағы тірек
сигналын тарату жүйесі
Жиілігі бойынша таратылатын екі сигналдарды бөлектеудің байланыс
арнасының баламасы сапасында таратылатын сигналдардың спектрларының кеңейту
проблемасын түбегейлі шешетін әдіс қызмет етуі мүмкін. Бұл әдіс сондай –ақ
тірек сигналды таратуды пайдаланады, бірақ ол уақыт және жиілік бойынша екі
берілетін сигналдардың нақты толық жабылуының жетілдігіне негізделген. Осы
ұсынысқа сәйкес екі берілетін сигнал – ақпараттық –тірек сигналы бір біріне
қатынасында жиіліктік немесежәне уақыттық ерекшеліктері болады. Ол
ерекшеліктер берілетін хабармен шартталған. Әр параметрлер бойынша бұл
ерекшеліктердің шамасы сигналдар декорреляциясы болмайтын интервалдан
аспауы қажет. АКС жалпы жолағы бұл жағдайда тек техникалық ойластырулармен
шектеледі және декорреляцияның көрсетілген интервалынан елеулі асуы мүмкін.
Міне осы жағдайда сығысу коэффиенті 10 10 және одан артық АКС пайдалануы
мүмкін, ал таратқыштың және қабылдағыштың практикалық іске асуы өте
қарапайым болуы мүмкін. Тірек сигналы сапасында кез келген күрделі, соның
ішінде таратқышта қалыптасатын шуыл сигналы пайдалануы мүмкін. Осындай
байланыс арнасының мүмкін болатын бір блок – сұлбасы 2.2-суретте
келтірілген.
2.2-сурет – байланыс арнасының блок сұлбасы
1-блокта асқын кеңжолақты тірек сигналы қалыптасады, одан кейін ол
блокта екі құрауышқа тармақталады. Оның бірі берілетін тірек сигналы
ретінде пайдаланылады және 3 сумматор – кірісіне түседі, ал екіншісі 4-1
көбейткішіне беріледі. Берілетін хабардың біруақытта 5-блокта салыстырмалы
тқөмен жиілікті ақпараттық сигналы қалыптасады. Оның жоғарғы жиілігі
байланыс арнасының жиілікті декорреляция интервалынан аз болуы қажет.
Ақпараттық сигнал 4.1-көбейткішінің екінші кірісіне келіп түседі, Оның
шығысы таратылатын ақпараттық сигнал болып табылады. Бұл ретте
салыстырмалы таржолақты ақпараттық сигнал кеңжолақты және тіпті асқын
кеңжолақты таратылатын ақпарат сигналына түрленуі мүмкін, бұл тірек
сигналының жолағымен анықталады. Таратылатын екі сигнал қосылады және 3-
блокта күшейеді және сәулеленеді. Қабылдағыштың 6-блогында жиілікті
сүзгілеп қабылданған сигналды күшейтеді және екі ұқсас сигнал түрінде қайта
құрайды. Екі сигнал 4.2-блогында көбейтіледі. 7-блоктың шығысындағы
көбейтілген ақпараттық сигнал жолағында және жиілік сигналында сүзгіленеді,
сонда кейін 8-блокта шығыс хабардың демодуляциясы және қалыптасуы жүреді.
Нақтысында екі сигналдың да толық жиілігі бойынша жабылуында бұған
қарамай –ақ осындай шешімдер қабылдағышта төмен жиілікті ақпараттық сигнал
алуға болады, себебі спекрдің әр түрлі учаскелерінде берілетін сигналдарды
тарату жағдайларының елеулі айырымында бұл жағдайлар екі сигналға да бірдей
болады. Берілетін тірек сигалын шу фонында және берілетін ақпараттық сигнал
фонында қабылдау шығыс сигналшуыл қатынасын өзгертеді. Әрине, бұл жағдайда
бұрынырақ қаралған екі сигнал жиілігі бойынша толық айыру жағдайына
салыстырғанда, қосымша энергетикалық шығындар болады, бірақ негізінен бұл q
вых үлкен қатынастарында жүреді. Сигналдардың және олардың параметрлерінің
тіректік және ақпараттық түрлерінің өңдеудің әр түрлі нұсқауларын а
жүргізілген зерттеу энергетикалық шығындарды азайтуға және қолдану мәніне
келтіруге мүмкіндік береді. Әсіресі бұл жағдай байланыс арнасының басқа
сипаттамаларын елеулі жақсартуда ескеріледі. Жалпы атай кету қажет бұдан да
энергетикалық түрде ұтымды нұсқалар бар, олардың шығындары қарастырылған
сұлбаларына салыстырғанда тіпті аз. Мысалы кейбір жағдайларда бұл
фазаманипуляцияланған сигналдарды (ФМ) тірек сигналдарды сапасында
пайдалану есебінен жетімді болкы мүмкін, сондай-ақ лицензияланбайтын
байланыс аппаратурасы үшін (ISM стандарты) үшін FCC байланысы бойыша АҚШ
федералдық комиссиясының талаптарына сай келеді. Осы нұсқалардың біреуі
үшін байланысарнасын құру сипаты q2 вых, q2 вх тәуелділігі 2.1
–қисық 3 –суретінде көрсетілген. Сонымен бірге ұсыныстар әзірленген,
олардың бірі know-how алдағы жазылғандарға қарағанда байланыс жүйесінің
сипаттамаларын елеулі жақсартады. Бұл жүйелер көп жағдайда АКС жүйесінң
әлеуметтік мүмкіндігін іске асырады, оның жазбасы басында бөлімнің басында
берілді. Атап айтқанда, энегетикалық шығындар шұғыл азаяды. Қрастырылып
отырған жүйелер класы үшін қазіргі уақытта алға қойған міндеттер мен мүмкін
болатын шектеулерді ескере отырып, оларды әзірлеудің жалпы жолдары
анықталған. Қарастырылып отырған байланыс жүйесін қолданудың әр түрлі
вриант нұсқаларының есептеулері жүргізілген. Атап айтқанда байланыстың
арзан, сенімді, жасырын жедел әрекетті дуплекстік арнасын жасау мүмкіндігі
талданды. Және солардың негізінде “әрқайсысы-әрқайсысымен” типті
қосылыстарда белгілі бір нысанды немесе “нүкте-көп нүкте” типті қосылыстар
үшін қосылыстар әзірленді. Мысалы, ауылға телефон жүргізу немесе тек “нүкте-
нүкте” (радиотрубка және басқаларды) қолданылады. Аналогтық ақпаратты
цифрлық таратудың жоғары сапалы нұсқалары қарастырылды. Цифрлық деректерді
тарату бойынша ұсыныстар әзірленді және матаматикалық моделдеуімен олардың
алдын ала зерттеуі жүргізілді, бұл зерттеулерде ақпараттық информацияларды
таратудағы қате, мысалы, 10-6 аспайды. Сөз болып отырған жүйелердің
қолдану мүмкіндігінің мысалы сапасында жасырын қорғалған байланыс үшін
келесілерді келтіруге болады:
- дыбыс және көрілім ақпаратын қашықтыққа тарату 1...20 км дейін;
- арзан жергілікті желі ұйымдастыру, радиус реті 1... 3 км (ауылды
телефондандыру үшін, кәсіпорында байланыс ұйымдастыру үшін және
т.б.);
- компьютерлер арасында ақпарат алмасу (қашықтығы 2...10 м) және одан
астам, ақпарат тарату жылдамдығы 10Мбод дейін және одан астам);
- аумақты қорғауда хабарлау жүйесін ұйымдастыру;
- жеке тұлғаны және т.б. сәйкестендіру үшін радиокілт және смарт-карт
әзірлеу.
Абонентті біруақытта торауылдаумен (осы сәулелену көзімен) қажетті
жағдайда және оған дейінгі қашықтықты өлшеу, оның автоматты сәйкестендіру
және басқаларын өлшеу байланысын ұйымдастыру бойынша жұмыстар жүргізілді.
Ақпарат таратудың қарастырылып отырған әдісі компьютерлік
технологияларды пайдалану арқылы байланытың құпиялылығын қамтамасыз ету
үшін пайдалануы мүмкін. Сондай-ақ АКС базасында жоғары шешімі бар
радиокөрілім барлық ауа-райлық жасырын жүйелерін жасау бойынша ұсыныстар
әзірленді. Бұл ретте байланыс және жүргізу міндеттерін қосу мүмкін.
Таратудың тірек сиганалын байланыста қолдану АКС жүйесінің нақты жасау
мүмкіндігіне береді, себебі осындай сигналдарды пайдаланумен байланысты
негізгі проблемалар принципті шешіледі. Әрине, барлық айтылғаннан АКС
қолданудың тиімділігі және мүмкіндігі үшін анықталған сала болады. Бұл
“сала жақын қашықтықтарға және сәулеленетін қуаттарға қатысты саламен
анықталады, мұнда бір жағынан байланыс арнасының басқа параметрлерін
жақсарту немесе энергетикалық шығындарды өтемдеу үшін қуаттың кейбір арту
мүмкіндігі болады, ал екінші жағынан осы қуат байқа радиожүйелерге соншама
бір бөгеуілдер жасамайды.
Тірек сигналды тарату байланыс арналардың негізгі энегетикалық
қатынастарын жүргізілген қарастырылуы, энегетикалық шығындардың белгілі бір
мәнді, бірақ көптеген жағайларда байаныстың ең үлкен қашықтығын азайту
жетімдігіне қатысты екенін көрсетеді. Тіптен, үлкен қашықтықтарда
шығынардың арттуы оң сипат атқаруы мүмкін, себебі параметрлерді және оның
байаныс әдістерін біле тұра мүмкін болатын тыңдау шегін күрт шектейді. Ал
аз қашықтықтағы шығындардың өсуі сондай-ақ динамикалық диапозонды азайту
үшін қолдынылуы мүмкін (лагорифмдік қабылдағыш рөлін атқарады).
Сонымен қатар энергетикалық ұтысты әдістері де бар. Олардың кейбірі
принципті сипат алмайды, бірақ және соншама күрделі техникалық шешімдерді
талап етпейді. бірақ әдістер ұсынылды, оның бір бөлігі байланыс арнасының
басқа сипаттамалары үшін жақсару және шығындарды жеткілікті азайтуды
қамтамасыз ету үшін know-how болып табылады, бұл тәжірибеде ақырғысы
жүйесінің әлеуетті мүмкіндіктерін елеулі түрде іске асыруға мүмкіндік
жасайды. Сөйте тұра бұл шешімдер байланыс құрылғысының кейбір күрделенуіне
келтірсе де, олардың күтілетін құны және көлемі, мысалы, қолданыстағы
жедел әрекетті ұялы телеофн аппараттарының мөлшері мен құнынан аспайды.
Таратудың тірек сигналына көшу АКС байланыс жүйесінің әлеуетті
мүмкіндіктеріне салыстыру бойынша осы арнаның бөгеуіл тұрақтылығын біршама
төмендетеді. Әсіресе бұл ең мүмкіндікті болатын жақын, байланыстың алыс
жұмысында байқалады. Сонымен қатар Мәскеудегі Останкино телемұнарасы
ауданындағы тәжірибелік ұқсас үлгінің эксперименттік тексеруі оның
жұмысының тіпті күшті электромагниттік өрістер жағдайында да істей
алатынын көрсетті. Тәжірибелік үлгі қашықтықты біршама төмендетуде байланыс
сапасын елеусіз төмендетусіз атқарды. АКС декорреляциясы ақпарат
таратудың жылдамдығын елеулі төмендетуге келтіреді. Сонымен бірге екі
берілетін жабылатын АКС пайдалану ақпараттық сигналдың жолағын елеулі
ұлғайтуға мүмкіндік береді (АКС спектрінде 10 % және одан астам үлкен
жиілікке дейін). Ортақ жолақта АКС бірнеше ГГц –те бұл жүздеген МГЦ құрай
алады (ШПС жүйелеріндегі бірнеше МГц). Жолақты кеңейту жұмыс істейтін
абоненттерге тәуелсіз санды және арнаны дискреттік ақпаратты таратудың
жылдамдығын ұлғайтудың қосымша мүмкіндіктерін береді. Қарастырылып отырған
байланыс жүйесінің жасырындылығы АКС жүйелерінің әлеуетті мүмкіндіктерінен
аз ғана ерекшелінеді. Жоғарыда көрсеткініміздей, берілетін хабарды
рұқсатсыз ұстап алу нақысында мүмкін емес. Сәулеленудің өзінің жасырындығын
байқау қиын, бірақ кейбір АКС байқаған жағдайда да, ол бойынша берілетін
хабарды қайта қалпына келтіру сигнал параметрлері туралы ұлан-ғайыр білімді
қажет етеді. Байланыстың қарастырылып отырған құрылғысына лицензиялау
шынайы міндет болып табылады. Себебі жақын келешекте АКС пайдалануда жаңа
ережелердің пайда болуы мүмкін. Жоғарыда ескерткеніміздей, мұндай жұмыс АҚШ
қазір басталып кетті.
Таратылатын тірек сигналын қолданудың қосымша артықшылығы сол
қабылдау-тарату күрежолдарының тұрақсыздығы және ортаның дисперциялылығы
байланыс арнасының жұмысына әсерін елеулі әлсірету болып табылады.
Таратудың тірек сигналының байланысы голографияға ұқсас, берілетін хабарды
толық қайта қалпына келтіру үшін таратқыш сигналдың сәулелену аз
учаскесіне қатысты кез келген қабылдау жеткілікті. Бұл осындай байланыс
арнасының жұмысын жақсы жұмысын шарттайды, мұндай сөну және кідірту
жиілігі бойынша тең емес орта арқылы сигнал өткенде болады. Бұдан басқа
таратудың тірек сигналын және АКС біруақытта пайдалану сигналдың таралуының
көпшоғырлылығын әсерін елеулі әсер етеді: сигналдың кеңжолағында оның толық
интерференттік тынуы мүмкін емес.
Қрастырылып отырған байланыс типінің ұқсастық жүйелеріндегі екі нысан
арасындағы байланыс осы нысандардың өзара орын ауыстыру жылдамдығы шамасына
тәуелді емес, яғни жедел әрекетке шектеу жоқ. Осы типтік байланыстың
цифрлық жүйелерінде синхрондау енгізу қажет етілсе, бірақ синхрондаудың
міндеттерін техникалық шешу қарапайымдалған. Осы арнаулы импульстар үшін
синхрондауды қолданусыз және деректерді таратудың басталуын тез анықтау
және жылдамдату нұсқалары қарастырылған. Арзан микропроцессорларда іске
асырылатын сигналдарды өңдеу және қалыптастыру байланыс арналарын
ұйымдастру нұсқалары және алгоритмдері ШПС-мен жұмыстың қарапайым
жағдайлары үшін қазірден ұсынылды.
Ақпарат таратудың цифрлық нұсқасы шуыл фонын 15 дБ ретке сигал
арттуларына қатысты қателердің аз ықтималдылығын және жоғары сапалы
таратудың дикреттік және аналогтық ақпаратын қамтамасыз етеді. Бұл цифрлық
ақпаратты берілетін тірек және ақпарат сигналдарына үзілісті таратуда
ақпарат таратудың жылдамдығы елеулі өседі. Әрине 1 ГГц және одан астам
жолақ сигналымен АКС-ны келісілген өңдеуде мүмкін болатын әлеуетті
жылдамдықтарға қол жетпейді, бірақ соған қарамай ISM стандарттарына
сәйкесетін сигнал жолағында, ал тіпті АКС-да қол жететін цифрлық
ақпараттың осы жүйесінің тарату жылдамдығы бірліктер және ондаған Мботтар
құрайды. Және бұл да шектік емес. Әлеуетті жылдамдық ISM сәйкесті
стандарттары және 1 Гвот ретінде АКС үшін сигналдар ондаған Мботқа жетуі
мүмкін. Және АКС жүйесі өте біргей жасырындық және бөгеуіл тұрақтылыққа ие
болады.
Ақпаратты цифрлық тарату синхрондауды енгізуді талап етеді. Бірақ
таратудың тірек сигналы жүйесі үшін бұл міндет елеулі қарапайымдалады.
Тіпті ШПС үшін байланыс жүйелерінің нұсқалары жедел синхрондау және ақпарат
таратудың басталуын байқауын өңдеу және осындай сигналдардың қалыптасу
алгоритмдерінің TMS типті цифрлық процессорларында іске асыру қарастырылды.
3 АСА ТЫҒЫЗДАЛҒАН АҚПАРАТ ТАРАТУ АРНАСЫН
ӘЗІРЛЕУ
Ақпарат таратудың асқын тығыздалған арнасын жасау үшін
еңжолақты арнаның сигналдарын бөле және талдай алатын қабылдағыш әзірлеу
қажет.
Қабылдағыш әзірлеуді қуатты ракета жүйелерін жіберуді торауылдау және
танудың өлшеуіш кешені мысалында жүргіземіз. Ракета жүйесінің старттынан
кейін қабылдағыш Қазақстан аумағында жұмыс істейтін дБ диапозонды
радиотарату жүйелерінің синхрондық желісінің амплитудалық, жиіліктік
сипаттамаларының қозуын тіркейді. Алынған деректерді зерттеу ұшырылған
орынның координаттарын анықтауға мүмкіндік береді. Сөйтіп, қажетті талап
қабылдағыштың әр түрлі станциялардан қабылданатын сигналды бөлу және айыру
қабілеті болып табылады.
Қуатты ракета жүйелерін ұшыру уақытындағы жердің электромагниттік
өрісінің және дБ-сигналының амплитуда –жиіліктік сипаттамаларының ұйытқуын
қарастырайық.
3.1 Қуатты ракета жүйелерін ұшыру уақытындағы жердің электромагниттік
өрісінің және ДВ-сигналының амплитуда –жиіліктік сипаттамаларының
ұйытқулары
13.03.86 жылы “Саоз –Т-15” ғарыш кемесінің ұшу уақытында Алматы
қаласында 164 кГц жиіліктегі ташкент пунктінде жұмыс істеп тұрған
радиотаратқыштың доплер жиілігінің амплитудасы, Жердің электр өрісінің Еz
компонеттері және магниттік D компонентті және Н вариациялық өлшеуі
жүргізілді. 3.1-суретте ұсынылған тіркеу нәтижелері ракета жүйесінің
станрттынан кейінгі өрнектілген уақыт интервалдың (1-8, 18-22 және 26-32
минут) үшеуін бөлуге мүмкіндік береді, оларда тіркелетін параметрлердің
келісілген, оқшауланған ұйтқулары байқалды. Интервалдардың басталуы
стрелкамен белгіленді және нөмірленді.
ЭМПЗ екі ұйытқу байқалды. Бірінші интервалда D және Н геомагниттік
компонеттерінде амплитудасы ~1,5 нТл және 1 мин квазипериодтық
тербелістер байқалды, бұлар қозғалтқыштың ионосфера плазасы арқылы өтуінде
электромагниттік лүпілді өндірумен байланысты болуы мүмкін. Екінші
интервалда тербелістер біршама үлкен периоды бар ~ 2 нТл болды.
Біруақытта Ez компонеттінде электр өрісінің вариациялары байқалды. Бұл
ұйытқулар соққылықтан қайта қалыптасқан магниттік-гидродинамикалық
толқынның (МГД) тіркеу ауданындағы өтуден пайда болған.
Радиосигналдардың амплитуда –жиіліктік сипаттамалының ұйытқулары
барлық үш интервалда байқалды. Бірінші интервал ракетаның ионосфера арқылы
уақытша өтуімен дәл келеді, бұдан бүйірлік кеңістік сигналды, сондай-ақ
және ракетаның старт орнынан толқын соққысының осы саласынағы өту уақытымен
күтуге болады. Доплерлік ығысу жиілігің шамасы fд 3,5 * 10-3 Гц
құрады. Екінші интервал ташкент-Алматы трассасындағы радиосигналдың
шағылысу ауқымы арқылы 0,088 кмс орташа жылдамдықпен МГД толқынының өту
уақытымен сәйкес келеді. fд шамасы ~1* 10-3 Гц мәнді құрады. Үшінші
интервал жылдамдығы 0,3 кмс соққы толқынының ауқымынан өтудегі
уақытқа сәйкес келеді. Бұл интервалдағы жиіліктің доплер ығысуы 2 * 10-3
Гц мәнге жетті. Кеңістік сигнал а( А)
3.1-сурет – Жер электр өрісінің, радиотаратқыштың доплер жиілігінің
амплитудасының Ez вариациясын және D магнит компонентін және
H компонетінің өлшеулері
Нақты ұшырудың келтірілген деректерін басқа ұшырулардың деректерімен
қорытындылай отырып, мынандай сенімді қорытындыжасауға болады: ғарыш
кемесін ұшыру, ионосфера ұйытқуы үш кезеңнен жүреді, оның алдынғы екеуі
ЭПМЗ дефектіліремін дәл түседі. Ақпарттық геомагниттік радиофизикалық
бірлескен талдауы байқалатын дефектілердің құрылыстарын диагностикалау
мақсаттары тестілер сапасында қабылдауға болады. Қазақстан аумағында 180
–245 кГц жиілікте жұмыс істейтін дБ диапозонды-синхронды радиотарату
желілерінің амплитуда-жиіліктік спектрлерді зерттеу оларды ракета жүйесінің
ұшу орнын торуылдау үшін пайдалануға болатынын көрсетті. Радиостанциялардың
әрқайсысы үшін уақыт есебінің басталуы үшінші уақыттық интервалға сәйкес
келетін доплер ығысу жиілігінің пайда болуымен біруақытта болады.
Бағыттарға тәуелсіз толқын соққысының таралу жылдамдығын болжай отырып
ұшыру есептеу еш қиындық келтірмейді.
Синхронды радиотарату желісіндегі үшінші және екінші интервалдар
арасындағы уақыт өлшеулерінің деректерін пайдалану бұдан әрі нақты
зертетулер жүргізуге толқын соққысының бұзылу механизмдерінің МГД толқынына
тәуелділігі және соңғының Жер магнит өрісіне қатысты трассасын бағдарлауға
тәуелділігі таралу жылдамдығын есептеу мүмкіндік береді.
3.2 Синхрондық хабартарату станциялары үшін өлшеу кешені
Ионосфералық сигналдардың болуында және синхрондық
желітаратқыштарының біруақыттағы жұмысындағы қажетті зерттеулер
мүмкіндік беретін өлшеу кешенінің жылжымалы нұсқасын қарастырайық. Бұл
таратқыштар нақтысында, синхронды емес, себебі олардың жұмыс жиіліктері
өзара біршама кейбір шамаға ерекшелінеді (әдетте, 0,5...0,7 Гц интервалында).
Аппаратура кешенінің құрылымдық сұлбасы 3.2-суретте берілген.
Кешеннің негізі жиіліктің бір есе түрлендіргіші бар асқын гетеродинді
қабылдағышы болып табылады (қабылдағыш сапасында селективтік микровольтметр
SMV–6,5 пайдаланылған). Сигналдарды қабылдау антеннада жүрізіледі, одан
кернеу антенна күшейткіші арқылы жоғары жиілік күшейткішіне (УПЧ) түседі
және одан ары ауыстырғышқа (СМ-1) түседі. Қабылдағыш үшін сыртқы гетеродин
сапасында 46 –31 типті жиілік синтезаторы пайдаланылған. Оның жиілігі
қажетті 1 Гц артық. Сөйтіп УПЧ аралық жиілігің күшейткішіне келіп түсетін
қабылдағыштың аралық жиілігі паспорттық 66666,6(6) Гц орнына 66667,6(6)
Гц тең; жиіліктің стандарттықтан айырымы соншалықты аз, тіпті қабылдағыш
күшейткішінде байқалмайды. Екінші араластырғыш жиіліктің (СМ-2) бір
кірісіне аралық күшейткіш жиіліктің (УПЧ) шығысынан сигнал келеді,
екіншісіне 1:15 қатысындағы ВГ шығысынан алынатын 1 МГц сигнал жиілігіндегі
ИКЗ-15 типті жиілік бөлгіші құрылғысында бөлу жолымен алынған 66666,6 (6)
Гц жиілік сигналы келеді. СМ-2 ауыстырғышы жобамен 1 Гц тең жиіліктегі
сигнал бөледі. Бұл сигнал СК4-72 типті спектр анализаторына келеді, оның
экранында жаймалау аламыз, ол амплитудасы және ығысу сигналы антеннаның
өлшеуіш қондырғысы қабылдайтынға сәйкес болады.
Борттағы дербес компьютердің көмегімен олардың амлплитудасының
мәндері және шектік жағдайы анықталады, оларды сигналдың нақты көздерімен
сәйкестендіру шығарылады және тіркеу пунктінің кординаттарын жүргізуде
сәулелегіштерге дейінгі қашықтыққа тәуелді сигналдар амплитудасының
функциясы ашылады. Байқалатын нақты сәулелегіштермен сәйкестендіру штыр
антеннасынан рамалыққа алдын ала ауыстыру арқылы сигналдардың кейбір
бағыттарын анықтау жолымен іске асырылады. Бақылау белгісін шектік максимум
нүктесімен жанастыруда сигналдың амплитуда шамасын және жиілігін АС –да
белгілейміз. Вертикаль жаймалауы логарифмдікпен таңдалады және мкВ қатысты
тДВ сигналының әр түрлі деңгейлері үшін амплитуда сигналы калибірленеді.
Әзірленген жылжымалы өлшеуіш кешенінің өлшеулерінің дәлдігі қондырғыға
енетін аспаптардың кемшіліктерімен анықталады.
Аспаптардың өлшеу кешеніне жататын техникалық сипаттамаларды
келтірейік, олар өлшенетін сигналдардың параметрлеріне әсер етеді
(амплитудаға және жиілікке) және барлық қондырғының қателіктерін анықтайды.
Сигналдар амплитудасының деңгейлерін өлшеулерінде:
1. Селективті микровольметр SMV-6,5 – логарифмдік масштабта
индекаторлық шәкілдің қателігі +0,2 дБ аспайды;
2. Спекрталғаш СК4-72 вертикаль қателігі – логарифмдік масштабта
+1,4 дБ аспайды.
Жиілікті өлшеуде:
1. Селективті микровольметр SMV-6,5 – калибрден кейінгі жиілік шкала
қателігі +10-3;
2. Сыртқы гетеродин (46-31 жиілік синтезаторы стандарт жиілігімен
бірге) – беріліс генераторының рөліндегі сыртқы гетеродин жиілік
стандартын орындайды, онда шығыс сигналдың жиілік тұрақтылығы
жиілік стандарттының - 10-11 тұрақтылығымен анықталады,
3. Спекрталдағыш СК4-72 – 0,01 –2 Гц ауқымында пайдаланатын
диапозондардың келтірілген 9,1 –де гармоникалық өлшеуішінің
қателері +1 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz