Сөз таптарын оқытуда деңгейлеп саралап оқыту технологиясын қолдану үлгілері
Мазмұны
Кіріспе.
І тарау. Қазақ тілі пәнінде деңгейлеп саралап оқыту технологиясын
қолданудың ғылыми
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .5
1.1 Деңгейлеп саралап оқыту технологиясы, зерттелуі және өзіндік
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Қазақ тілі пәнінде деңгейлеп саралап оқыту технологиясын қолданудың
педагогика- психологиялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
1.3 Қазақ тілі пәнінде деңгейлеп саралап оқыту технологиясын қолданудың
тәрбиелік
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 20
ІІ тарау.
Қазақ тілі пәнінде деңгейлеп саралап оқыту технологиясын қолданудың
әдістемесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...23
2.1 Мектеп оқулықтарындағы деңгейлеп саралап оқыту технологиясының алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.2 Деңгейлеп саралап оқыту технологиясының негізі деңгейлік тапсырмалардың
принциптері, талаптары, өзіндік ерекшеліктері ... ... ... ... ..29
2.3 Сөз таптарын оқытуда деңгейлеп саралап оқыту технологиясын қолдану
үлгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Ғылым мен техниканың дамуы, қоғамның өсіп-
өркендеуі, еліміздің өркениетті елдер қатарынан орын алуы оның білім беру
жүйесінің даму дәрежесімен тығыз сабақтасады. Осыған байланысты білім беру
жүйесінде жас ұрпақты оқыту мен тәрбиелеудің технологиясын жаңартуға
бағытталған көптеген міндеттер жүзеге асуда.
Қазақ тілі сабағында оқушылардың білімін тереңдетудің бір жолы – оқу
процесінде жаңа технологияны ұтымды пайдалана білу. Педагогикалық
технология үлгілері соңғы жылдары оқу процесінде тиімді рөл атқарып келеді.
Сабақ беру барысында жаңа технологияның түрлерін жан-жақты іске асыру
оқушылардың материалды тез әрі терең меңгеруіне игі ықпал етеді. Сондықтан
жұмыс қазақ мектептерінің 6-сынып оқушыларына морфологияны (сөз таптарын)
жаңа технологияның бір түрі деңгейлеп саралап оқыту технологиясы арқылы
оқыту әдістемесіне арналған. Осы айтылған мәселелердің барлығы зерттеліп
отырған тақырыптың өзектілігін дәлелдейді.
Зерттеу нысаны. Қазақ тілінің сөз таптарын деңгейлеп саралап оқыту
технологиясы арқылы оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері; деңгейлік
тапсырмалардың түрлері, олардың тілді оқытудағы ерекшеліктері. Деңгейлік
тапсырмалармен жұмыс жүргізу, біріншіден, оқушының жеке қабілетін ашуға,
екіншіден, өзіне деген сенімін жетілдіруге, үшіншіден, пәнге деген
қызығушылығын арттыруға, төртіншіден, сабақтың тиімді, сапалы әрі қызықты
өтуіне жағдай жасайды.
Зерттеу пәні. Қазақ тілінің сөз таптарын деңгейлеп саралап оқыту
технологиясы арқылы 6- сынып оқушыларына меңгерту.
Зерттеудің мақсаты. Қазақ тілі әдістемесінде қолданысқа енгізіліп
жатқан жаңа технологиялардың ерекшеліктерін аша отырып, деңгейлік
тапсырмалардың өзіне тән белгілерін, әр деңгейде орындалатын тапсырмалардың
мақсаты мен міндетін анықтау.
Зерттеудің болжамы. Қазақ тілінің сөз таптарын 6-сыныпта деңгейлік
тапсырмалар арқылы оқыту, біріншіден, әр деңгейде берілетін білім көлемін
анықтауға жағдай туғызады. Екіншіден, берілетін білім көлемі әр деңгейде
орындалатын тапсырмаларды іріктеп, таңдап алуға әсерін тигізеді. Үшіншіден,
әр деңгейде қамтылатын түрлі тапсырмалар оқушының білім сапасын арттыра
отырып, пәнге деген қызығушылығын жетілдіреді.
Жетекші идея. Қазақ тілінің сөз таптарын деңгейлік тапсырмалар арқылы
оқыту сабақтағы белгілі бір теориялық мәселенің бірнеше жаттығулар мен
тапсырмалар жүйесі арқылы пысықталып, оқушының түрлі тапсырмамен жұмыс
жасауына жол ашады. Сөз таптарын оқытудағы тапсырмалар желісі оқушының
танымын кеңейтіп, шығармашылық қабілетін жетілдіреді, қазақ тілінен алған
білімін тереңдетіп бекітеді.
Зерттеудің әдістанымдық негізі. Зерттеуге қазақ тілін оқыту
әдістемесі, әр түрлі ғылым салаларында жарық көрген жаңа технологиялар
жайлы әдебиеттер, оқулықтар мен оқу құралдары негізге алынды.
Зерттеу әдістері. Еңбекте жаңа педагогикалық технологиялар, оны
меңгертуге арналған теориялық әдістер, сонымен қатар баяндау, салыстыру,
сараптау, жинақтау, жүйелеу, талдау, қорыту әдістері қолданылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
- 6-сыныпта сөз таптарын деңгейлік тапсырмалар арқылы оқытудың
әдістемесі ұсынылды;
- сөз таптарын оқытуда жүзеге асатын оқушылық, алгоритмдік,
ізденімдік, шығармашылық деңгейлердің ерекшеліктері, мақсаты мен
міндеттері айқындалды;
- қазақ тілінің сөз таптарын 6-сыныпта деңгейлік тапсырмалар арқылы
оқытуға арналған кешенді жұмыстар жүйесі жасалып, берілетін
тапсырманың қызықтылығы, жүйелілігі, жетекшілігі, танымдылығы
анықталды.
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар:
- қазақ тілін жаңа технологиялар арқылы, соның ішінде сөз таптарын
деңгейлеп саралап оқыту технологиясы арқылы оқытудың тиімділігі;
- оқушылық, алгоритмдік, ізденімдік, шығармашылық деңгейлердің сөз
таптарын оқытудағы ерекшеліктері мен міндеттерін айқындаудың
тиімділігі;
- деңгейлік тапсырмаларды іріктеп алудың басты ұстанымдарын айқындай
отырып, сөз таптарын түсіндірудің ұтымдылығы.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады.
І тарау. Қазақ тілі пәнінде деңгейлеп саралап оқыту технологиясын
қолданудың ғылыми негіздері
1.1 Деңгейлеп саралап оқыту технологиясы, оның өзіндік ерекшеліктері
Еліміздің егемендік алу нәтижесінде қоғамдық өмірдің барлық
салаларында, соның ішінде, білім беру саласында жүріп жатқан
демократияландыру мен ізгілендіру мектепті осы күнге дейінгі дағдарыстан
шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты. Жаңа талпыныс жаңа ашылған
жолдардың бірі - білім берудің жаңа жүйесінің жасалуы. Білім беру
саласының барлық жағына жаңаша көзқарас, жаңаша қарым-қатынас (жаңа
базистік оқу жоспарына көшу, білім мазмұнын жетілдіру, жаңа буын
оқулықтары мен оқу әдістемелік кешендерге көшу, т.б.) жаңаша ойлау
қалыптасады. Қазір дәстүрлі білім беруде оқушыларға тек пәндік білім,
білік, дағдылардың белгілі жиынтығын меңгертуге ғана бағытталып, олардың
жеке басының дамуына, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөліп отыр.
Қазіргі кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны
меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани
азаматтық және басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін
тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына
көмектеседі.
Бұл технологияның өзін мұғалім түрліше (орташа дәрежеде, ұқыпты, дәл
нұсқау бойынша немесе шығармашылықпен) іске асыруы мүмкін. Бұл жерде
технологияны жүзеге асырушының тұлғалық компоненті, белгілі бір
ерекшеліктері елеулі түрде әсер етеді, сонымен бірге оқушы әрекеті – оның
қабылдауы, ынтасы, құштарлығы негізгі рөл атқарады.
Технологияң – бұл қандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі
амалдардың жиынтығы.
М.В.Кларин: Педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы
қолданылатын барлық қисынды ілім, амалдар мен әдіснамалық құралдардың
жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу ретің,- деп жазады.
Педагогикалық технология тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі бір
педагогикалық жағдайға сай қолданылатын әдіс-тәсілдер, оның құрамды
бөлігі ғанаң,- деп В.П. Беспалько анықтама береді.
Педагогикалық жүйе ретінде ол оқушының жан-жақты қалыптасуына ықпал
ететіндей оқытудың әдіс, құрал, үрдестердің мақсатты жиынтығын
қарастырады.
В.В. Воронов: “ Педагогикалық технология – бұл тиімді оқыту жүйесін
құрумен айналысатын жаңа бағыт”,- деп есептейді.
В.М. Шепель: Технология – бұл өнер, шеберлік, ептілік, іскерлік,
әдістердің жиынтығы, жағдайдың өзгеруің,– десе, М. Чошанов: Технология –
бұл дидактикалық жүйенің құрамды бөлігің деп анықтамасын береді.
Жоғарыда аталған авторлардың пікірі бір-біріне онша ұқсамайды.
Дидактикалық процесті В.П. Беспалько мотив, танымдық қызмет және
басқару компоненттерінің бірлігіне тұратын жүйе ретінде қарастырады. Ол
ұсынған педагогикалық технологияның анықтамасын толықтырып тұрған
педагогикалық жүйені жобалауға қойылатын мына шарттардың жиынтығы.
A. Педагогикалық технология оқытудағы педагогикалық экспроттарды жоюы
қажет. Оқу процесінің болуына 100% кепілдігі беру қажет .
B. Әрі оқушының өз бетімен жасайтын оқу танымдық қызметінің құрылымы
мен мазмұнын анықтайтын оқу-тәрбие процесінің жобасына негізделуі қажет.
C. Оқу мақсатын диагностикалық түрде нәтиже беретін жолмен анықтап оның
меңгерілу сапасын дәл тексеріп, объективті түрде бағалау қажет.
D. Дидактикалық процестің толықтығы қамтамасыз етілуі тиіс.
Оқу процесі оқушылардың денсаулығына зиян келтіруі үшін Ресей
ғылымдары М.М. Поташкин, А.М. Моисеев т.б. оқушының денсаулығын қорғайтын
оқыту технологияларын енгізуді ұсынды. Мұндай технологиялар жоғарыда
келтірілген дидактикалық талаптарға қосымша мынандай 4 шартты
қанағаттандыруға тиісті .
1. Оқушының жеке бас ерекшеліктерінің (интелекті, мотивациялық, эмоциялық,
т.б ескерілу, оқу материалын қабылдау сипатының, темпераментінің, еске
сақтау қабілетінің) ескерілуі.
2. Оқу материалын меңгеру кезінде жүйкеге күш түсіретін интеллектуалдық,
эмоциялық әскерлерден аулақ болу, оқушының уақытты аз жұмсап, тиімді
нәтижелер алуына жағдай жасау.
3. Сабақтың сынып ұжымына жайлы моральдық – психологиялық климат
жағдайында өтуін қамтамасыз етіп дөрекі қатынастарға жол бермеу.
4. Оқу процесінде оқушы денсаулығына зиян келтірмейтін тәсілдерді
қолданумен қатар оларды өзін-өзі психологиялық қорғауға үйрету.
Практикаға енгізілген педагогикалық технологияларға жасалған талдау –
олардың құрлымының төмендегідей компоненттерден тұратынын көрсетті.
1) Оқу материалын оқушылардың меңгеруін байқау мақсатында алдын-ала
жүргізілетін диагностика және оқушыларды қабілеттеріне қарай іріктеу.
Мысалы, 1-сыныпқа келген оқушылар оқи, санай, жаза білу қабілеттеріне
қарай дайындық деңгейлері әр түрлі сыныптарға бөлінеді.
2) Мотивация және оқу танымдық қызметті ұйымдастыру. Қай технология
болмасын оқушының осы технологияға сәйкес дайындалған оқу құралы мен өз
бетінше ізденіс жұмысын жасауды қажет ететін болғандықтан, оқушының
қызығушылығын, ынтасын туғызу – танымдық қызметті ұйымдастырудағы аса
маңызды шаралардың бірі болып табылады.
3) Оқу құралдарымен жүргізілген іс-әрекет. Бұл компонент оқыту
технологиясымен жүзеге асырылатын оқу процесінің негізгі бөлігін құрайды.
Оқу-таным процесі оқушының қолданылып отырылған технология талаптары
негізінде жасалған дидактикалық құралдармен ( пәнді оқытудың календарлық
жоспары, танымдық әрекеттердің бағдарлық негізін салуға арналған нұсқаулар,
әр модуль бойынша өздік жұмыс тапсырмалары, өзін-өзі тексеруге арналған
және бақылау жұмысына арналған тестер жүйесі, т.б.) жүргізілген танымдық
қызметі арқылы жүзеге асады.
Жалпы технологиялық негізде құрылған сабақта, негізінен, оқушы
дидактикалық құралдармен ғана жұмыс істеп, ал мұғалім ізденіс – таным
процесін ұйымдастырушы рөлін атқарады.
Оқу материалын меңгеру сапасын бақылау. Технологиялық негіздегі оқу
процесін бақылау мен іс-әрекетке қажет болған жағдайда түзету
(коррекция) енгізуге аса үлкен мән беріледі. Оқушының әр модульді
(бөлімді) меңгеруі сәйкесті бақылау жұмысын (әр түрлі формадағы) жүргізу
арқылы бағаланады. Оқу материалын меңгере алмаған оқушылар үшін қосымша
нұсқаулар беріліп, қайта бақылау жұмысы жүргізіледі. Оқушының оқу
материалын меңгере алмауы себептері қаралады және қажетті коррекциялық
әрекеттер жасалады. Оқу мақсаттары диагностикалық түрде қойылған
жағдайда жаңа квалиметриялық негізде білім сапасын бағалауға болады.
Толық меңгерту технологиясы. Бұл технологияның авторлары -
американдық ғылымдар Б. Блум мен Дж. Кэрролл. Аталмыш технологияның
дәстүрлі сынып-сабақ жүйесінен басты айырмашылығы – оның міндетті түрде
көзделген нәтижеге жеткізуінде. Толық меңгеру технологиясында барлық
оқушыларға бірдей деңгейдегі білім, білік, дағды қалыптастыру көзделсе де,
әр оқушыға жұмсалатын уақыттың, оқыту әдістері мен формаларының олардың
жеке бас ерекшеліктеріне сәйкес болуы қарастырылған.
Бұл технологияны ерекшелейтін басты анықтауыш – толық меңгертудің
эталоны саналатын барлық оқушылар меңгеруге тиісті оқытудың
жоспарланған нәтижелері болып табылады. Толық меңгерту эталоны
мақсаттар таксономиясы арқылы беріледі. Таксономия дегеніміз –иерархиялық
түрде өзара байланысқан педагогикалық мақсаттар жүйесі.
Әр деңгейлі оқыту технологиясы (В.Фирсов). Бұл технология әрбір
оқушының өзінің жақын даму аймағындаң танымдық қызмет жасауына
негізделген.
Ол дәстүрлі сынып – сабақ жүйесіндегі орта қабілеті бар оқушыға
ғана арналған оқу процесінің кемшілігін жоюға бағытталып құрылған.
Оқушылардың сабаққа ынтасы, сұранымы, қарқыны темпераменттерінің және
ойлау мен еске сақтау қабілеттерінің әр түрлі деңгейде болатынын
ескеріп, технология авторлары оларды аталған көрсеткіштеріне сәйкес
топтарға (жоғары, орташа, төмен) бөлуді ұсынады.
Оқушыларды саралау төмендегідей 3 түрде жүргізіледі.
А) Оқушылар оқу жылының басында білім, білік деңгейлері мен жеке
тұлғалар қасиеттерінің көрсеткіштерін анықтайтын диагностика негізінде
әр түрлі деңгейде дәстүрлі немесе тереңдетіле оқытылатын сыныптарға
бөлінеді.
Б) Сынып ішіндегі саралау мектептің орта буында жүргізіледі, мұнда
оқушылардың қабілетіне сәйкес және олардың ұйғарымдарын ескере отырып,
жекелеген пәндерді тереңдетіп оқыту топтары құрылады.
В) Оқушылардың өз ұйғарымы, ата-аналар мен мұғалімдердің ұсынысы,
эксперттік бағалау, психодиогностикалық негізінде ұйымдастырылған негізгі
және жоғары сыныптардағы дейінгі оқыту арқылы саралау.
Сараланған әр деңгейлі оқыту мыналарды қарастырады:
– оқушылардың танымдық мотивациясын қалыптастыру және танымдық
қызметке жетелеу;
– оқу материалының мемлекеттік стандарт талабына кем емес білім,
білік деңгейін оқушының өзінің таңдауы;
– оқушының әр деңгейіндегі өз бетімен танымдық қызметін ұйымдастыруы;
– жұптық, топтық және ұжымдық формалардағы оқу процесін ұйымдастыру;
– оқу материалы меңгерілуінің ағымдағы тексерілуі;
– оқу материалын әр модель бойынша кіріспе және қорытында тексеру
(басты тапсырмаларды орындай алмаған оқушылар үшін толық меңгергенге
дейін түзету жұмысы жүргізіледі);
– жеке жоспар бойынша оқушыларды өзара оқыту;
Деңгейлеп оқыту технологиясын пайдалану берілген модульдерді
толық оқытып шығуға қажет уақыт болуын талап етеді.
Оқытылу мерзіміне, сондай-ақ оқытылатын пәннің ерекшеліктеріне
туындайтын сабақтардың құрылымдық, мазмұндық ерекшеліктері де әсер
етеді.
Оқушылардың танымдық қызметін іске асыруға дайындық кезеңі оқу
мақсатын айқындауды талап етеді. Бұдан соң негізгі анықтамаларды,
ережелерді, алгоритмдерді оқушылардың меңгеру деңгейін байқау мақсатына
тест, диктант түрінде кіріспе бақылау жұмысы жүргізіледі. Бұл жұмыс
анықталған кемшіліктердің түзетілуімен аяқталады. Танымдық қызметтің
бағдарлық негізін толық қамтамасыз ету үшін оқушыларға міндетті және
нормадан тыс жұмыс көлемі, бағалау критерийлері және үй тапсырмалары
туралы мәлімет беріледі.
Жаңа материалды меңгеру кезеңі оны оқушылардың басым көпшілігінің өз
бетімен игеруін бағытталуы, ықшам түрде өтіледі. Әр оқушы оқу
материалын меңгерген сайын пікірсайысқа қосылады, жолдастарының
сұрақтарына жауап береді, өз сұрақтарына қояды. Бұл жұмыс жұппен де,
топпен де жүргізіледі. Алған білімді бекіту кезеңі тапсырмалардың
міндетті бөлігінің меңгерілуін оқушының өз бетімен және өзара тексеру
түріндегі бақылау жұмысын қажет етеді.
Танымдық қызметтің нормадан тыс бөлігінің нәтижесіне мұғалім
бағалайды, оның маңызды бөліктері қалған оқушыларға баяндалады. Сабақтар
қорытынды тестлік бағалаумен аяқталады. Өзін-өзі тексеру және өзара
тексеруден соң оқушылар сабақтағы өз жұмысын бағалайды.
Деңгейлеп саралап оқыту технологиясы (Ж.А. Қараев).
Деңгейлеп саралап оқыту технологиясы В.П. Беспалько ұсынған
педагогикалық технология ұғымына, оған негіз болатын концептуальдық
көзқарасқа сәйкес және Б. Блумның толық меңгеру технологиясының басты
идеяларына сүйеніп жасалынған. Бұл технология да басқа технологиялар
тәрізді оқу процесінің құрылымына, дидактикалық құралдарға қойылатын
жалпы технологиялық талаптардың орыдалуында. (12; 1-2 б(
Дегенмен аталмыш технологиясының басқа технологиялардан, әсіресе,
атаулары ұқсас. Әр деңгейлі оқытуң технологиясынан көптеген
айырмашылықтар бар.
1. Оқушылар алдын-ала жүргізілген диагностика негізінде шағын
топтарға бөлінбейді. Оның себебі:
а) ізгілендіру принципіне сәйкес әр оқушының танымдық қызмет
субъектісі, жеке тұлға деп қарай отыра және олардың өзінің жақын даму
аймағындаң жұмыс істеуін қамтамасыз ете отырып оқушыларды алдын-ала
қабілет деңгейлеріне қарай топқа бөлу қажет емес деп саналады. Оның
үстіне деңгейлік тапсырмалар орындау үстінде оқушылардың өздері-ақ
сараланады, бірақ тәжірибе көрсеткендей белгілі бір мерзімнен кейін,
технологияның басты компоненттері - оң мотивация қалыптастыру және
табысқа жетелейтін бағалау тәсілін пайдалану негізінде оқушылар төменгі
деңгейде жоғары деңгейге ауыса алады. Алғыр топтың оқушылары сабақ
үстінде жетекшілік рөл атқарып мұғалімнің көмекшілеріне айналады.
б) Тәжірибе сондай-ақ оқушыларды алдын-ала әлсіз, орташа, жоғарғы
топтарға бөлудің зиянды жақтары да бар екенін көрсетіп отыр. Өйткені
бұл оқу мақсатының диагностикалық түрде анықталып, бір-бірімен өзара
тығыз байланыстағы иерархиялық жүйе құрайтын болмысына қайшы.
Базалық білім қалыптастыратын (ұғым, ереже, факт, заңдылықтар)
репродуктивті таным қызметін қажет ететін, күрделілігі төмен тапсырмаларды
орындамай, бірден күрделілігі орташа немесе жоғары тапсырмаларды орындау
оқушылардың тіректік, базалық білім алуан нұсқан келтіретіні
дәлілденген факт.
в) Оқушылары өз ауыл мектебі, әсіресе, шағын комплектілігі
мектептер жағдайында саралап оқыту, тіпті тереңдетіліп оқылатын пәндері
бар сыныптар құру мүмкін емес. Бұл жағдайда деңгейлік саралап оқыту
технологиясын пайдалану тиім.
Ескерту. Деңгейлік саралап оқыту технологиясы оқу жоспарының
жылжымалы бөлігі арқылы оқытылатын таңдау, факультативтік курстардың
болуын, жоғарғы кластарға енгізілгелі отырған бейімді оқытуды, жаңа типті
мектептер – лицей, гимназиялардың болуы құптайды. Бұл жердегі шешімін
таппай жүрген мәселе – оқытудың мұндай сыртқы саралауы мен ішкі
саралаудың (мақсаттар деңгейінен туындайтын) үйлесімді жұмыс істеуі.
2. В.П Беспалько ұсынған оқытуды технологиялық негізде ұйымдастыруға
қойылатын 4 басты шарттар оқытудың методикалық жүйесі (мақсат, мазмұн,
әдіс, түр, құрал) және дидактикалық процесте (мотив+танымдық,
қызмет+басқару), яғни педагогикалық жүйені тұтас осы шарттар талабы
тұрғысынан жетілдіруді талап етеді. Педагогикалық жүйені мұндай
түрлендірусіз технолгия құрып, пайдалану мүмкін емес. Әсіресе, мақсаттар
таксономиясын пайдалану, оқу мақсатын иерархиялық жүйе тұрғысында анықтау
методикалық жүйенің қалған элементтеріне де сәйкес өзгерістер енгізуді
талап етеді. Осы себепті деңгейлік саралап оқыту технологиясының авторы оқу
процесін осы технологиялық негізде жобалаудан бұрын методикалық жүйе мен
дидактикалық процестері аталған талаптар тұғысынан қайта қарауды
ұсынады. (12; 4 б(
Жалпы дидактикада да, әлемдік әдістеме ілімінде де, бұрыннан
қалыптасқан деңгейлік оқытуң ұғымы бар. Деңгейлік оқыту мәселесінің
негізгі қағидалары, заңдылықтары оны жүзге асыру жолдары аталған ғылым
салаларында қарастырылған.
Деңгейлікң сөзі термин ретінде алғаш математика ғылымында
пайда болған. Математикада бұл термин өлшеу құралынң, шаманың
белгілейді. Деңгейлік идеясы шет елдерде педагогика ғылымына 1920
жылдың басына енген. Ал кеңестік педагогикада оқыту мәселесін
О.Б. Лошкова (деңгейлік саралап оқыту) енгізген.
Мектеп міндеті - әр оқушыға терең білім беру. Сонымен қатар оқушының
ойлау қабілеттілігін арттыру. Міне, осы мақсаттарды іске асыру үшін
көптеген ғалымдар ұзақ уақыт талмай еңбек етде. Еңбектерінің нәтижесі –
орта білім беру жүйесінде оқытудың жаңа жетілдірген Ата мұраң
бағдарламасының жасалуы. Жаңа бағдарламада, ең алдымен, оқушының білім
алуға деген ынтасын, жауапкершілігін арттыру, берілетін оқу материалының
күрделі, ірі басты рөлде теориялық білімінің болуы, материалдың жоғары
жылдамдықпен оқытылуы, баланың білім алуы үрдісін сезінуі қамтылған. Жаңа
оқулықтағы тапсырмалар жаңа технологияларға негізделіп берілген. Білім
беру саласындағы осындай оңды өзгерісте әрбір мұғалімнің өз ісіне
мұқияттылығын талап етеді. Үйреншікті дайын әдіс-тәсілдер баланы
қызықтырмайды. Сондықтан қайткен де баланың ойына, сезіміне серпіліс
ендіру мақсат етіп қою керек. Сан алуан әрекет арқылы ақыл-ойды
ұштау, жетілдіру жеке тұлғаның өзіндік идеясын, көзқарасын, сенімділігін,
жауапкершілігін біртіндеп дамыту жолдарын іздестіру – бүгінгі
қажеттілік. Қоғамымыздың қазіргі даму кезеңі мектептегі білім беру
жүйесінің алдында оқыту үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр.
Жаңа технологияны жүзеге асыруда мұғалім белсенділігі, шығармашылық
ізденісі, өз мамандығына деген сүйіспеншілігі алдындағы шәкірттерін
бағалауы орын алады.
Деңгейлік тапсырмалар беру арқылы балалардың тілін дамытып, сөздік
қорын молайтуға мүмкіндік бар. Деңгейлік оқытудың ерекшелігі
оқушылардың сабақ үрдісінде бірнеше деңгейде жұмыс жүргізе алатындығында.
Деңгейге бөліп оқытудың тиімділігі, біріншіден, оқушының әлеуметтік-
психологиялық танымы, екіншіден, оқушының ынтасы, үшіншіден, теориялық
дайындығы есепке алуы тиіс.
В.В Фирсов (міндетті нәтижеге негіздеп деңгейлеп оқыту)
В.П Беспалько (тапсырмалардың қиыншылығын есепке алуң әрекетінің
төрт деңгейі), т..б ғалымдар қарастырған.
Педагог ғалым В.П Беспалько зерттеу еңбектерінде деңгейлеп саралап
оқытуға кеңірек тоқталып, оның ең тиімді әдістерін, тың жолдарын, озық
үлгілерін жаңашылдықпен дәлелдеп береді. Ғалым оқу материалдарын
меңгерудің төрт деңгейін ұсынады.
І. Оқушылық деңгей. Мұнда білімнің берілуі, деңгейлік тапсырмалардың
іске асырылуы бағдарлама талабына сәйкес қарастырылған.
ІІ. Алгоритмдік деңгейде оқу материалдарының түсініктілігі, мазмұны
деңгейлік тапсырмалардың күрделене түсінуінен аңғарылады.
ІІІ. Ізденушілік деңгейде білімнің берілуі жүйелілігі, сабақтастағы,
іздеушілік ерекшелігі басым болып деңгейлік тапсырмалардың танымдық
жағынан жетілуіне, тереңдетілуі айрықша назар аударылады.
ІV. Шығармашылық деңгейді баланы дарындылығы, таланты, тапсырмаларды
орындаудағы ізденімпаздығы, танымы рухани интелектуалдық шеберлікке
ұштасады.
– Деңгейлік тапсырмаларды орындау барысында мынандай
әрекеттер жүзеге асырылады:
– интеллектуальдық іс-әрекеттер;
– ойлау операцилары (талдау,жинақтау, жіктеу т.б.)
– тіл таңбалары қолдану (1,42)
Яғни қорыта айтқанда, әр деңгейдің алдына қоятын мақсаты, міндеті
болатыны белгілі.
Қазіргі кездегі заман ағымына қарай ғылымның дамуы, әлеуметтік
экономикалық қажеттліктер жас жеткіншектің салауатты саналы, білікті,
білімді болуын талап етеді.
Дәстүрлі білім беру барысында оқыту шарттары, құралдары мен әдістері
белгілі де, оқыту нәтижесі белгісіз болады. Ал әдістемелік басқаруда
қанағаттандырылуы тисті талаптар алдын-ала анықталып, қалыптастыру
процедуралары әрбір оқушы ерекшелігіне байланысты өзгеріп отырады.
Қазіргі заман талабы әр оқушы әр сабақ кезінде жаңа білім қосып
қана қоймайды, соны өзі игеріп, ізденіп, талдап, пікір таластыру
деңгейіне жетіп, даму үстінде болуын қалайды.
Бүгінгі педагогика оқушының оқу барысындағы субъект ретінде
қабылдайды. Жұмабай Амантөлеұлы Қараев технологиясындағы оқу үрдісінде:
– оқушыға сенімділік білдіру;
– пәнге қызығушылығын арттыру;
– оқушы өз біліміне сенім оны әрі дамыту;
– өзіндік шығармашылық деңгейге көтерілу, мақсат етіп көзделген.
Профессор Ж.А.Қараев технологиясының тиімділігі:
Жаңа тақырыпты балалар шығармашылық ізденіс үстінде өздігінен
меңгеруі тиіс. Сондықтан мұндай сабақтарда оқушылардың ынтасын,
белсенділігін арттыру үшін оларға проблемалық сұрақтар қойылып отырады.
Тақырып бойынша жасақталған деңгейлік тапсырмалар жүйесі дамыта оқыта
идеясы жүзеге асыруға мүмкіндік береді, өйткені ол оқушының ойлауын,
елестету мен есте сақтауын, белсенділігін, дағдысын білім сапасының
дамуын қамтамасыз етеді.
Деңгейлік саралау оқушы мен мұғалімнің белсенді шығармашылық қызметін
дамытумен қатар, оқушыларға өз білімін жаңа әдіспен бағалауға мүмкіндік
береді.
Барлық оқушы өз қызметін ең төменгі деңгейдегі тапсырмаларды
орындаудан бастайды да оларды міндетті түрде толық орындап болғаннан
кейін ғана келесі деңгейге көшіп отырады. Бұл оқушылар арасында
жарысу жағдайын туғызады және әр оқушының өз қабілетін, қызметіне
сәйкесті жоғары деңгейге көтерілуіне толық жағдай жасайды.
Аталған жаңа бағалау әдісі әр оқушының дамуын қадағалайтын
педагогикалық мониторинг құрауға мүмкіндік береді. Бұл жағдайда әр бала
әр тақырып бойынша бағаланады және ұстазға, сабақтан тыс уақытта
оқушымен жеке жұмыс істеу үшін, үлгерімі төмен оқушыға қажет тақырыпты
анықтауына мүмкіндік туады.
– оқушы өзі ізденеді, оқиды
– мұғалімнің дарынды оқушылардың мүмкіншілігін анықтайды.
– әр оқушы өзін-өзі бағалайды, өз білімін жоғары деңгейге өзі жеткізе
алады.
– Оқушылар материалды толық игереді.
Оқыту мақсатындағы ерекшеліктер:
- оқушы мемлекеттік стандартқа сай білім алды.
Білім заңының 41 бабында көрсетілгендей мұғалім оқушыға стандартқа
сай білім берілуі қажет деп атап көрсетілген.
- Жаңа педагогикалық технологияны оқыту барысында өз деңгейін
көтерерлік деген оқушыға толық мүмкіндік бар.
Деңгейлеп саралап оқыту оқушылардың білімін жаңа әдіспен, яғни
рейтинг жүйе бойынша бағалауға мүмкіндік береді. Оқушыларды рейтинг
жүйе бойынша бағалауға тиімділігі әрбір оқушының өтілген тақырыпты
қалай түсінді, сонымен қатар бүкіл сынып өтілген тақырыпты қалай
түсінгенін әрбір сабақ сайын біліп отыруға мүмкіндік жасайды.
Барлық оқушы өз қызметін бірінші деңгейдің тапсырмаларынан бастайды.
Әр жаңа тақырып бойынша жасалған деңгейлік жұмыстардың төрт
деңгейге бөлінуі, үй жұмысын жақсы ұйымдастыруға және реттеуге мүмкіндік
береді. Себебі тақырыпты меңгерудегі төртінші деңгейлік тапсырмалар
үлгерімі өте жақсы оқушыға есептеліп, соған сәйкес құрылғандықтан, бұл
жұмыстарды толық сабақ үстінде орындап бітіруге барлық оқушылардың
мүмкіндігі жете бермейді. Сондықтан олар өз бетімен немесе сабақтан тыс
уақытта мұғалімнің көмегімен аяқтауға беріледі.
– Бірінші деңгейдің тапсырмаларын орындап үлгерген оқушыларға қалауы
бойынша екінші, үшінші деңгейдің тапсырмалары;
– екінші деңгейдің тапсырмаларын орындаған оқушыларға қалауы бойынша
оданда жоғары деңгейлік тапсырмаларды жалғастырып орындай беру;
– т.с.с. деңгейден деңгейге көтеріле беру тапсырылады.
Ең жоғары деңгейдің шығармашылықты қажет ететін тапсырмаларын, әрине
еңбекқор және нақты осы пән бойынша дарынды оқушы орындай алады. Осылайшы,
сыныптан тыс уақытша оқушылардың сүйікті және өзінің қабілеті жететін
пәндерінің әр тақырыбы бойынша жоғары деңгейлік тапсырмаларды орындау
арқылы көбірек ұпай жинап көтеріңкі баға алуына мүмкіндік туады да, дамыта
оқыту принципі орындалады. Нәтижесінде, оқушылардың табиғи қабілеттері мен
оқушы орындай алады. Осылайша, сыныптан тыс уақытта оқушылардың сүйікті
және өзінің қабілеті жететін пәндерінің әр тақырыбы бойынша жоғары
деңгейлік тапсырмаларды орындау арқылы көбірек ұпай жинап көтеріңкі баға
алуына мүмкіндік туады да, дамыта оқыту принципі орындалады. Нәтижесінде,
оқушылардың табиғи қабілеттері мен дарында қасиеттерінің ашылуына жағдай
жасалады.
Деңгейлеп саралап оқыту нәтижесінде төмендегідей табыстарға қол
жеткізуге болады:
– әр тақырыптың 1-деңгейінің тапсырмаларын міндетті түрде және дұрыс
орындаған үшін зачетң алу арқылы, әр оқушы барлық пән бойынша 100 пайыз
үлгеруіне кепілдік алады;
– әр тақырып бойынша қорытынды баға оның әлі келгенше еңбектеніп жинап
алған ұпайына сәйкес қойылады;
– Оқушыға табиғи жолмен кәсіптік бағдар беру және оның қабілеті
жететін саласынан дарынын ашуға жағдай жасалады.
1.2 Қазақ тілі пәнінде деңгейлеп саралап оқыту технологиясын
қолданудың педогоика-психологиялық негіздері
Саралап деңгейлеп оқыту педагогикалық технологиясының ұтымды жері -
оқушылардың өздігімен білім алу мақсаты.
Технологияның ізгілендіру принциптерін сақтаған жағдайда, өздігінен
дамитын, дұрыс шешім қабылдай алатын өзін-өзі жетілдіріп өсіруші,
тәрбиелеуші жеке тұлға қалыптастыруға болады.
Педагогика – психологиялық теорияда бұл мәселеге қатысты әр түрлі
көзқарастар бар. Олардың бірі баланың дамуы тәрбие мен білім беруі
тәуелсіз, яғни тез жүзеге асады дейді. (Э. Мейман, А.Ф. Лазурский,
Ж. Пиаже). Бұл орайда тәрбие мен оқыту дамуға бейімделеді,
баланың дамуының соңында бірге жүредің (Л.С. Выготский). Келесі бір
көзқарас бойынша даму іс-әрекеттің тарихи қалыптасқан формаларын меңгеруі
арқылы жүзеге асырылады (яғни, оқыту мен тәрбие көмегімен), бұл кезде оқыту
мен тәрбие баланың дамуының қол жеткізген деңгейінде ғана тоқтап қоймай,
сонымен қатар алдағы міндетін шешу (К.Д. Ушинский,
П.П. Блонский, Л.С. Выготский). Л.С. Выготский оқыту мен дамудың ара
қатынасын зерттей отырып, оқытуды ұйымдастыруда баланың дамуының ең жақын
болашағынаң сүйену керектігін айтқан. Ол былай деп жазған: дамудың алдында
болған оқыту ғана жақсы болып табыладың. Сондықтан тәрбиенің ең маңызды
тәсілі – табиғи бейімділіктердің жиынтығын мұқият айқындау, сол арқылы
баланың соған сай қызметін арнайы ұйымдастыру.
Баланың дамуының ең жақын аймағынң сөз ете отырып,
Л.С. Выготский оқушының тапсырманы өз бетінше орындауға әзірлігінің
дәрежесін айтқан болатын. Осылайша ол бұл әзірлікті екі деңгейге бөлген
болатын: Оқушы тапсырманы мұғалімнің көмегінсіз орындайды, ары қарай оған
орай мұғалімнің көмегін қажет ететін қиынырақ тапсырма беру керек, яғни
жаңа танымдық мәселе қойылады (қиындық, қарама-қайшылық), бұл оқушының ақыл-
ойының дамуына дем береді.
Бұл яғни, қазіргі деңгейлеп-саралап оқыту технологиясындағы
тапсырмалардың жеңілден ауырға қарай ауысуына сәйкес келеді.
Қазақ тілін оқытудың психологиясын негіздеу пәнді оқытудың тиімді
жолдарын, әдіс-тәсілдерін айқындауға мүмкіндік береді.
Қазақ тілін оқытуда лингвисканың, психологияның, педагогиканың,
педагогиканың жетістіктері басшылыққа алынуы тиіс. Себебі бұларға
сүйенбеген жалаң әдістеме ешқандай жетәістікке жете алмайдың дейді ғалым А.
Сәтбекова (3;27-б(.
Деңгейлік тапсырмалардың психологиялық ерекшеліктері неде? Деңгейлік
тапсырмаларды былайша көрсетіп, олардың әрқайсысының психологиялық
ерекшелігіне тоқталайық.
Деңгейлік тапсырмалар
Оқушылық Алгоритмдік Ізденімдік Шығармашылық
деңгей деңгей деңгей
деңгей
Деңгейлік тапсырмалардың түрлері психологиялық тұрғыдан әр түрлі болып
келеді.
Оқушылық деңгейдегі тапсырма, жаттығулар оқушыға бірден әсер етеді,
оперативтік есіндегі білім мазмұнын қорытуын, талдауын, жинақтауын мүмкін
етеді және қажет етеді.
Алгоритмдік деңгейдің психологиялық ерекшелігі бұл деңгейдегі тапсырма,
жаттығулардың алғашқыдан гөрі кеңейтілген, "оперативтік ес" пен "ұзақ
уақыттық жадының" ара байланысы түзіледі. Оқушы жадынан есіне түсіретін
білім мазмұнын іріктейді, өзіндік шешім іздейді. Түрлі альтернативтер
санада салыстырылады. Өзіндік шешімге келуге немесе басқа шешіммен
келісуіге қажетті ой операциялары жүргізіледі.
Ізденімдік деңгей – психологиялық жағынан ерекше деңгей, себебі
оқушының алдында оқу міндетін шешу белсенді түрде алға қойылады.
Проблемалық тапсырма, жаттығуларды орындау барысында оқушының ең алғашқы
деңгейге қарама-қарсы талаптарды жүзеге асыру механизмдері іске қосылады.
Ізденімдік деңгейде жағдайды шешу тапсырмалары басым болып келгендіктен,
ондағы ойлау ерекшеліктері де соған бейімделеді.
Шығармашылық деңгей - оқушының интеллектуалдық ойлау дәрежесінің
биіктегенін дәлелдейтін деңгей. Шығармашылық деңгейде оқушының шығармашылық
ойлауы, шығармашылық қабілеті оның тілден алған біліміне сүйене отырып
дамытылады. Шығармашылық деңгейдің психологиялық тағы бір ерекшелігі
мұндағы тапсырмалар мен жаттығулар алдыңғы деңгейлерден гөрі кең әрі
таратылып беріледі. Шығармашылық деңгейдегі тапсырманы орындатуда мұғалім
оқушыға мынаны ұғындыруы тиіс: бұл деңгейде оқушы өз-өзінің ойлау тұнығына
бойлап, өзінің ойындағы бар мүмкіншілігін, қабілетін жан-жақты сыртқа
шығаруы міндетті. Шығармашылық дегенді өнерге байланысты ғана түсінбеу
керек. Оқушының сыртқы тілі мен ішкі тілінің дамуында шығармашылық
тапсырмалар, жаттығулар үлкен орын алады. Ішкі тіл дегеніміз дыбыссыз тіл,
сөзсіз формада өтетін "жасырын тұрған" ойлау, өз-өзімен және өзі үшін ойлау
[46].
Шығармашылық деңгейдің маңыздылығы ішкі ғылыми тілдің қалыптасуын
мүмкін ете алуында. Шығармашылық қабілеті жетілдіріліп, шығармашылық ойлауы
қалыптасуы үшін арнайы мақсаттар қойылып, сол бағытта әдістер түрлілігі мол
болуы керек.
Деңгейлік тапсырмаларды орындау барысында жүзеге асырылатын әрекеттер:
- интеллектуалдық іс-әрекеттер;
- ойлау операциялары (талдау, жинақтау жіктеу, т.б.);
- тіл таңбаларын қолдану;
Әр деңгейдің алдына қоятын мақсаты, міндеті болатыны белгілі.
А.Н.Леонтьевтің айтуынша, міндет дегеніміз — белгілі бір жағдайға сәйкес
нақтыланып отырған мақсат. Оқу міндеттерінің шешілу барысына қарай оқушының
да психологиялық жай-күйі өзгеріп отырады. Оқу әрекеті оқу міндеттерінің
жинақталған жүйесі десек, деңгейлік тапсырмалар жүйесі бірте-бірте өсіп
отыратын оқу міндеттерінің көрінісі болып келеді.
Оқушының ой-санасын дамыту мақсатында деңгейлік тапсырмаларды қолдануда
белгілі бір психологиялық бағыт-бағдар алынады. Яғни, психология ғылымының
соңғы жетістіктеріне сүйене отырып, оқушылардың ғылым негіздерін меңгеруін
ұйымдастыруда П.Я.Гальпериннің ақыл-ой қызметін сатылап ұйымдастыру
теориясы негізге алынады.
Қазіргі уақытта білім берудің мәлімет беру-түсіндіру түрінен оқушының
өз бетімен іздену әрекетін ұйымдастыру түрі белсенді қолданылып
жүргендіктен, оқушының деңгейлік тапсырмаларды орындау арқылы ойлауы дамуы
да белсендіріліп келеді. Психолог-ғалымдардың айтуынша, оқушының дүниетаным
барысында бірінші орында сезіну тұрады. Сезіну сыртқы тітіркендіргіштен де
туындайды, ішкі тітіркендіргіштен де туындайды (ішкі организм ерекшелігі,
жүйке жүйесі, т.б.). Оқыту барысында осы сезінудің көру және есту түрлеріне
әсер ету көп жүзеге асырылады.
Егер сезіну барысында адам танылуы тиіс обьектінің белгілі бір
қасиеттері туралы мәлімет алатын болса, қабылдау сол обьектінің тұтас
бейнесін жасайды. Қабылдау дегеніміз адамның сезім мүшелеріне тікелей әсер
ету барысында обьектінің түрлі жеке-жеке қасиеттерінің бір жинақталғанын
танытатын психикалық процесс [33]. Қабылдаудың өзіндік қасиеттері мынадай
болып келеді:
0. тұтастық;
0. константтық (салыстырмалы түрдегі тұрақтылық);
0. құрылымдылығы;
0. түйсіктілігі;
0. талғампаздылығы.
Оқушы тапсырмада беріліп отырған мәннің болмысын қабылдауы барысында
осы процестер жүріп жатады. Сондықтан тіл бірлігін оқыту барысында оны
тұтастық ретінде тануға мүмкіндік беретін белгілерін үйрету керек. Ал
белгілер арқылы қабылданған обьектінің константтық түрге енуі сөздің тура
және ауыспалы мағынасы туралы тақырыпты оқыту барысында байқалады. Мысалы,
Ол бір жүрген түлкі ғой деген сөйлемді алсақ, осы сөйлемге екі түрлі сұрақ
қойып, бір формадағы жауап алып, ол екеуінің екі түрлі екенін танып, соның
өзі қабылдаудың константтық түрі екенін анықтай алуға болады. 1-сұрақ. Ана
жүгіріп жүрген не аң? 2-сұрақ. Қайрат қандай адам?
Оқушының зейінін дамыту оқу барысының міндеті болып табылады. Қабылдау
жүзеге асуы үшін қажет қасиет – зейін. Зейіннің барлық табиғаты оның
талғампаздығында, берілген мәліметті игеруде саналы не санасыз түрде әрекет
ету. Зейін сананың жеке тұлғаның белгілі бір обьектіге назар аударған
уақыттағы бағыт-бағдары, назар тоқтатуы. Оқушының зейінін дамыту үшін,
зейіннің көлемі, зейіннің бір жерге жинақылығы, бөлінетіндігі, тұрақтылығы,
ауысып отыратындығы сияқты дербес қасиеттерін білу керек. Зейіннің мынадай
түрлері бар: еркін зейін, еріксіз зейін (непроизвольный), еркіннен кейінгі
зейін.
Оқушылардың зейінін сабақта басынан аяғына дейін ұстап отыру керек, ол
үшін зейіннің түрлеріне қатысты тапсырма түрлері орындатылады. Оқушы
зейінін еріксіз өзіне аудару үшін, тітіркендіргіштің жаңа болуы керек.
Қазақ тілін оқыту психологиясы қазақ тілін оқу пәні ретінде оқыту
ерекшеліктерін талдау, екінші тілді күрделі оқу әрекеті ретінде меңгеру
процесінің ерекшеліктері.
Оқушыларға қазақ тілін деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы қарым-
қатынас психологиясы болып табылады. Яғни қарым-қатынас әрекетіндегі
сөйлеуші адам және тыңдаушы адамдардың санасы мен сезім күйлері, эмоциясы.
Қарым-қатынас жасауда әрекеттің үш түрі кездеседі: біріншіден, белгілі бір
мақсатта хабар алмасу; екіншіден, әрекет жасау нәтижесінде өзара түсінісуі,
үшіншіден, белгілі бір іс-әрекеттер жасауға түрткі болу.
Түрткің ұғымының мәнісін аша түсу үшін танымал психологтардың
анықтамаларын алып қарайық. Адамды әрекетке бағыттайтын, қажетін өтеуге
талпындыратын бір түрткі болады. Бұл түрткіні психологияда мотив (себеп)
деп атайды. Жеке адамды қандай да болмасын әрекетке итермелейтін негізгі
қозғаушы мотив – оның түрлі қажеттері, яғни бір нәрсеге мұқтаждануың. (Қ.
Жарықбаев. Психология. Алматы: 1193. 4;48-б(
Іс әрекеттің психологиялық тұрғыдан талдануында түрткі және мақсат
түсініктеріне үлкен мән беріледі. Атақты орыс ғалымы А.Н. Леонтьев оларсыз
болмайтындығынң атайды. (5;12-б(
Түрткісіз, мақсат-бағдарсыз әрекет болмайды. Түрткі әрекеттерге
итермелесе, мақсат нақты қызметті белгілейді. Әрекет жасау үшін адамдар бір-
бірімен қарым-қатынаста болуы қажет.
Қарым-қатынас сөйлеу арқылы жүзеге асады. Психолог ғалымдардың
пайымдауынша, сөйлеу адам әрекетінің бір түр. Ал әрекет дегеніміз – түрлі
қажеттерді өтеуге байланысты белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталған
процесс. Яғни психология іс-әрекеттің, оның ішінде сөйлеу әрекетінің
психологиялық болмысын танумен шұғылданады, оқыту технологияларының тиімді
жақтарын айқындауға мүмкіндік береді. Қандай да бір іс-әрекетті орындау
барысында адам оған зейін қоюы, қабылдауы, қызығушылығы, ойлауы, есінде
қалдыруы, қажет, әрекет үстінде ол қандай да бір көңіл-күйге, сезімге
бөлінеді, көзқарас қатынасы т.б. қалыптасады. Хабарды қабылдау негізінде ой
қорытындысын шығару механизмінен қоса ес механиздері де қызмет атқарады,
яғни іске қосылады.
Ең күрделі психикалық әрекеттердің бірі – ес. Бұл әрекеттің адам
өмірінде алатын орынын ерекше. Ес болғанда ғана адам дұрыс ойлап, дұрыс
сөйлей алады. Ес неғұрлым мол болса, ой да терең болады. Естің қызметі
туралы оның жеке тұлғаның қалыптасуында алатын орны жайында көптеген
ғалымдардың еңбектерінде айтылған. Қазақ зияларыларының арасынан педагогика
және психология ғылымдарының салалары бойынша зерттеулер жазған Мағжан
Жұмабаев Суреттеулерді жанның жоғалтпай сақтай білуі ес деп аталадың (6;
85( дейді. Осылай дей келе, ол есті үш түрге бөледі: 1) көру есі, 2) есту
есі, 3) қозғалу есі немесе мотор есі.
Мағжан Жұмабаевтың пікірінше: Әр адамның есі әр түрлі болады.
Кейбіреулер тез жаттап алып, тез ұмытады. Кейбіреулер шабан алады, бірақ
тез ұмытпайды. Адамның есті болуына, әрине, естің осы төртінші түрі, онан
соң үшінші түрі пайдалың (6; 85(
Оқушылардың сабаққа деген ынтасын арттыру үшін оларға берілетін
деңгейлік тапсырмалар жеңілден басталып қызықтыру әрі есте тез
сақтайтындай, ойлау қабілетін дамытатындай тапсырмалар болады. Оқытудың
жаңа технологиясының бірі деңгейлеп саралап оқыту арқылы психологияның
мынандай механизмдері жүзеге асады. Олар: есте сақтау, ойлау, тіл дамыту,
пәнге немесе тілге деген қызығушылық.
Психологтар сөйлеудің екі түрлі ажыратады: ішкі сөйлеу және сырты
сөйлеу. Сөйлеудің бұл екі түрі бір-бірімен тығыз байланысты. Ішкі сөйлеу
арқылы адам сыртқы сөйлеуге дайындалады. Сырттай қабылданған ақпаратты
сөйлеуші қабылдап, оны қорытып, тұжырымдап іштей сөйлеу арқылы дайындап,
оны сыртқа шығарады. Ал бұл процесс ойлау процесімен тығыз байланысты.
Ойлау жүйесінің, ойлау әрекетінің нәтижесінде ғана тілдік тұлғалар
арқылы ой сыртқа шығып сөйлесу, әңгімелесу, тіл арқылы ойды келесі бір
адамға жеткізу, бір іс-әрекетті орындау, яғни адамдар қарым-қатнасының
жасалыуы жүзеге асады. Оқушылар берілген тапсырмаларды дұрыс орындап, Өз
ойын жүйелі түрде жеткізу үшін оларда ең алдымен ой туады, ал ой мен сөз
бір-бірімен өте тығыз байланысты.
Ойлау-қазақ тілін сапалы оқытуға негізі ықпал ететін үрдес Ойлаусыз
ешқандай тілдік қатынас жүзеге аспайды. Ойлау мен сана, тіл мен сөйлесу-бір-
бірінен ажырамас құбылыстар. Ойлау-мәселені (тапсырманы) тереңірек түсінуге
мүмкіндік беретін танылу екінші түрі: неғұрлым адам тереңірек, жан-жақты
ойлаған сайын оның айтпақ ойы соғұрлым нақты, айқын болып шығады.
Деңгейлеп саралап оқыту технологиясындағы деңгейлік тапсырмаларды
орындау барысында әрбір оқушының жеке қабілеті, саналылығы ескеріліп, ойлау
дағдысы қалыптастырылуы тиіс.
Сөйлеудің негізгі ой болып табылатынын айта келе, И.А.Зимняя шетел
тілін үйретуге оқушыларды әуелі қызықтыру, талпындыру арқылы ойландыруға
жағдай жасау керектігін айтады. Ойлау процесі арқылы оқушылардың пәнге
деген қызығушылығы да артады.
Қызығушылық - психологиялық құбылыс. Ол жеке басқа қатысты туа
қалыптасқан қасиет емес, ол адам бойында оны қоршаған ортаның әсерінен
пайла болатын нәрес. Адамның қызығуы бір нәрселерге асыра зейін қоюдан,
оған құмартудан, соны үнемі ойлаудан көрініп отырады. Тұрақты қызығу ғана
адамның бүкіл бойын билеп, қандай бөгеттер болса да және білуге.небір
ауырталықты көтере жәрдемдеседің [6.50]. Деңгейлеп саралап оқытудың
мақсатын, қажеттілігін түсіну оқушылардың тілге деген қызығушылығына
байланысты.
Оқушылардың оқуға деген қатынасын анықтайтын көптеген психологиялық
қасиеттердің ішінде ерік үлкен қызмет атқарады. Ерік адамның қиял, ой, ес
және сезім ерекшелігімен байланысты. Ол өзінің күшімен осы процестерге
ықпал етеді.
Ерік – адамның өз қызметін және әр түрлі психикалық процестерді өзі
детерминациялауынан және өзі реттеуінен көрінетін қабілеті. Еріктеу негізгі
функциялары ретінде мыналар сараланады: түрткілер мен мақсаттарды таңдау,
іс-әрекет мотивациясы жеткіліксіз не басы артық болғанда іс-әрекетке деген
ниетң [7,82 б.].
Сабақ барысында деңгейлеп саралап оқыту технологиясының негізгі
деңгейлік тапсырмаларды қолдана отырып, оқушының қабілетін жан-жақты
дамытуға болады. Психология тұрғысынан оқушылар үшін өте тиімді әдіс.
Мысалы, бұл туралы: Н.Хамзаханқызы: Деңгейлік тапсырмаларды орындау
барысында оқушылардың өз бетімен ойланып, қиялының дамуына жағдай жасалуы
тиіс. Деңгейлік тапсырмалардың түрленіп берілуі оқушының ақыл-ойын
дамытады. Оқушының ойлауы арқылыбіртіндеп қиялы туындайды. Оқушының ойлау,
қабылдау, зейіндік, танымдық қабілеттеріайқындалып, жетілдірілгендіктен,
оқу процесінің өту формасы, мазмұны, әдіс*тәсілдері – барлығы оқушының жеке
психикалық күйімен, оның даму процесімен тығыз байланыстың, – дейді [8,11
б.].
Сол себепті деңгейлік тапсырмаларды мұғалім оқушыларға орындатқанда
олардың жас ерекшеліктері мен тапсырмалардың нақты және ойлау қабілетін
арттыра түсетіндей қарапайымнан күрделіге болуын ескеруі тиіс.
Қиял психологияда іс-әрекет басталғанға дейін нәтижесін көруге
мүмкіндік беріп, адамды сол арқылы іс-әрекет процесінде бағдарлайды. Қиял
процесі де ойлау, қабылдау, ессияқты аналитикалық-синтетикалық сипатқа ие.
Адамның басында қиял пайда болағн кезде ми қабығында бұрын жасалған уақытшы
байланыстар түрі өзгерістерге түседі де, жаңа заттар мен құбылыстардың
бейнесі туып отырадың [7, 129 б.].
Яғни қиял ойлаудың бір түрі болып табылады. Оқушылардың қиял арқылы да
өздерінің ой-өрісін дамытады. Сондықтан ойлау мен қиял бір-бірімен тығыз
байланысты.
Сонымен оқытудың осы бір түрі арқылы оқушылардың ой дамуымен қатар тіл
дамуы да жүзеге асады. Тіл дамыту – қазақ тілін оқытудың, білім мен тәрбие
берудің ең маңызды да салмақты мәселесі. Ал арқылы оқушыларды тіл өміріне
баулу, туған тілінің қыры мен сырын терең меңгерту, ойын жатық та көркем
етіп жеткізе білу, мәдениетті де сауатты жаза білу іс-әрекеттері жүзеге
асады. Тіл – бүкіл тіршіліктің алтын қазығы. Ғылымның, білімнің қай саласы
болмасын ол тек тіл арқылы дамиды.
Қазіргі білім беру талаптары тіл дамыту жұмыстарына да жаңа мақсат,
жаңа міндет жүктейді.
Оқыту процесінде пәнаралық байланыс, оның маңызы туралы Я.А.
Каменский, Ф.А. Дистерверг, И.Ф. Гербарт, И.Г. Песталоции, К.Д. Ушинский
сияқты ірі педагогтар өз кезінде жазған болатын.
Ал біздің заманымыздың 60-70 жылдарынан бастап осы мәселеге ерекше
көңіл бөлінеді. Бұл мәселені шешуде шығармашылық тапсырмалардың орны
ерекше. Оқушылардың тілін дамытуға негізделген шығармашылық тапсырмалардың
маңызын төмендегідей саралауға болады:
0. Шығармашылық бағыттағы тапсырмалар оқушының білім деңгейін
алгоритмдік, одан эвристикалық, одан шығармашылық деңгейге дейін
көтеруге жол ашады.
0. Пәннен берілетін білім тереңдетіледі, дағды, іскерлік жетіледі,
дамиды.
0. Шығармашылық тапсырмалар оқушыларды іздемпаздыққа, мақсаттан шыға
білуге дағдыландырады, дүниетанымын кеңейтеді, жеке тұлғалық қасиетін
қалыптастырады.
0. Дарынын, қабілетін дамытады.
Нұрғалиева Әсель.Т
Абай атындағы ҚазҰПУ-дың магистранты
Қазақ тілі пәнінде деңгейлеп саралап оқыту технологиясын қолданудың
тәрбиелік мәні
Тәрбие - педагогиканың ғылыми таным саласы –. Педагогика қоғамдық
өмірдегі тәрбиенің мәні мен рөлін анықтайды. – жастарды әлеуметтік өмірге
және еңбекке дарлау, тәрбие арқылы жүзеге асады. Тәрбие арқылы жеке адамның
дүниеге ғылыми – материалистік көзқарасы, адамгершілік, эстетикалық және
осы сияқты қасиеттері қалыптасады.
Қазіргі білім беру саласында оқытудың озық технологгиялары
қолданылуда. Солардың бірі – деңгейлеп – саралап оқыту технологиясы.
Деңгейлеп – саралап оқыту технологиясы негізінде құрылған сабақта оқушы өз
бетімен ойлана жұмыс істеп , ал мұғалім ізденіс - таным процесін
ұйымдастырушы ролін атқарады.
Сонымен қатар деңгейлеп – саралап оқыту технологиясы сынып ішінде
дарынды балаларды анықтауға көмектеседі. Оқушының өз бетімен деңгейлік
тапсырмаларды орындауына қарай сынып білімінің қаншалықты төмен немесе
жоғары екендігін білшуге болады. Деңгейлеп – саралап оқыту технологиясы
оқушылардың өз білімін жаңа әдіспен бағалауға мүмкіндік береді. Ең бастысы,
білім мен ғылымға деген құштарлығын арттыра түседі. Яғни, деңгейлеп –
саралап технологиясы тәжесінде оқушылдар оқу жұмысындағы жеткен
жетістіктері мен жіберген кемшіліктері туралы біліп, өз еңбектеріне талдау
жасайды.
Деңгейлеп саралап оқыту технологиясының да тәрбиелік мәні ерекше.
Деңгейлік тапсырмаларды орындау процесі кезінде оқушылардың ақыл-ой, еңбек,
адамгершілік, ұйымшылдық, эстетикалық тәрбиесі қалыптасып отырады. Мұндағы
тапсырмаладың құрлысымен қатар оның мағынасы да әр оқцшыға әсер етеді.
Тәрбиенің жалпы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе.
І тарау. Қазақ тілі пәнінде деңгейлеп саралап оқыту технологиясын
қолданудың ғылыми
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .5
1.1 Деңгейлеп саралап оқыту технологиясы, зерттелуі және өзіндік
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Қазақ тілі пәнінде деңгейлеп саралап оқыту технологиясын қолданудың
педагогика- психологиялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
1.3 Қазақ тілі пәнінде деңгейлеп саралап оқыту технологиясын қолданудың
тәрбиелік
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 20
ІІ тарау.
Қазақ тілі пәнінде деңгейлеп саралап оқыту технологиясын қолданудың
әдістемесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...23
2.1 Мектеп оқулықтарындағы деңгейлеп саралап оқыту технологиясының алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.2 Деңгейлеп саралап оқыту технологиясының негізі деңгейлік тапсырмалардың
принциптері, талаптары, өзіндік ерекшеліктері ... ... ... ... ..29
2.3 Сөз таптарын оқытуда деңгейлеп саралап оқыту технологиясын қолдану
үлгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Ғылым мен техниканың дамуы, қоғамның өсіп-
өркендеуі, еліміздің өркениетті елдер қатарынан орын алуы оның білім беру
жүйесінің даму дәрежесімен тығыз сабақтасады. Осыған байланысты білім беру
жүйесінде жас ұрпақты оқыту мен тәрбиелеудің технологиясын жаңартуға
бағытталған көптеген міндеттер жүзеге асуда.
Қазақ тілі сабағында оқушылардың білімін тереңдетудің бір жолы – оқу
процесінде жаңа технологияны ұтымды пайдалана білу. Педагогикалық
технология үлгілері соңғы жылдары оқу процесінде тиімді рөл атқарып келеді.
Сабақ беру барысында жаңа технологияның түрлерін жан-жақты іске асыру
оқушылардың материалды тез әрі терең меңгеруіне игі ықпал етеді. Сондықтан
жұмыс қазақ мектептерінің 6-сынып оқушыларына морфологияны (сөз таптарын)
жаңа технологияның бір түрі деңгейлеп саралап оқыту технологиясы арқылы
оқыту әдістемесіне арналған. Осы айтылған мәселелердің барлығы зерттеліп
отырған тақырыптың өзектілігін дәлелдейді.
Зерттеу нысаны. Қазақ тілінің сөз таптарын деңгейлеп саралап оқыту
технологиясы арқылы оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері; деңгейлік
тапсырмалардың түрлері, олардың тілді оқытудағы ерекшеліктері. Деңгейлік
тапсырмалармен жұмыс жүргізу, біріншіден, оқушының жеке қабілетін ашуға,
екіншіден, өзіне деген сенімін жетілдіруге, үшіншіден, пәнге деген
қызығушылығын арттыруға, төртіншіден, сабақтың тиімді, сапалы әрі қызықты
өтуіне жағдай жасайды.
Зерттеу пәні. Қазақ тілінің сөз таптарын деңгейлеп саралап оқыту
технологиясы арқылы 6- сынып оқушыларына меңгерту.
Зерттеудің мақсаты. Қазақ тілі әдістемесінде қолданысқа енгізіліп
жатқан жаңа технологиялардың ерекшеліктерін аша отырып, деңгейлік
тапсырмалардың өзіне тән белгілерін, әр деңгейде орындалатын тапсырмалардың
мақсаты мен міндетін анықтау.
Зерттеудің болжамы. Қазақ тілінің сөз таптарын 6-сыныпта деңгейлік
тапсырмалар арқылы оқыту, біріншіден, әр деңгейде берілетін білім көлемін
анықтауға жағдай туғызады. Екіншіден, берілетін білім көлемі әр деңгейде
орындалатын тапсырмаларды іріктеп, таңдап алуға әсерін тигізеді. Үшіншіден,
әр деңгейде қамтылатын түрлі тапсырмалар оқушының білім сапасын арттыра
отырып, пәнге деген қызығушылығын жетілдіреді.
Жетекші идея. Қазақ тілінің сөз таптарын деңгейлік тапсырмалар арқылы
оқыту сабақтағы белгілі бір теориялық мәселенің бірнеше жаттығулар мен
тапсырмалар жүйесі арқылы пысықталып, оқушының түрлі тапсырмамен жұмыс
жасауына жол ашады. Сөз таптарын оқытудағы тапсырмалар желісі оқушының
танымын кеңейтіп, шығармашылық қабілетін жетілдіреді, қазақ тілінен алған
білімін тереңдетіп бекітеді.
Зерттеудің әдістанымдық негізі. Зерттеуге қазақ тілін оқыту
әдістемесі, әр түрлі ғылым салаларында жарық көрген жаңа технологиялар
жайлы әдебиеттер, оқулықтар мен оқу құралдары негізге алынды.
Зерттеу әдістері. Еңбекте жаңа педагогикалық технологиялар, оны
меңгертуге арналған теориялық әдістер, сонымен қатар баяндау, салыстыру,
сараптау, жинақтау, жүйелеу, талдау, қорыту әдістері қолданылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
- 6-сыныпта сөз таптарын деңгейлік тапсырмалар арқылы оқытудың
әдістемесі ұсынылды;
- сөз таптарын оқытуда жүзеге асатын оқушылық, алгоритмдік,
ізденімдік, шығармашылық деңгейлердің ерекшеліктері, мақсаты мен
міндеттері айқындалды;
- қазақ тілінің сөз таптарын 6-сыныпта деңгейлік тапсырмалар арқылы
оқытуға арналған кешенді жұмыстар жүйесі жасалып, берілетін
тапсырманың қызықтылығы, жүйелілігі, жетекшілігі, танымдылығы
анықталды.
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар:
- қазақ тілін жаңа технологиялар арқылы, соның ішінде сөз таптарын
деңгейлеп саралап оқыту технологиясы арқылы оқытудың тиімділігі;
- оқушылық, алгоритмдік, ізденімдік, шығармашылық деңгейлердің сөз
таптарын оқытудағы ерекшеліктері мен міндеттерін айқындаудың
тиімділігі;
- деңгейлік тапсырмаларды іріктеп алудың басты ұстанымдарын айқындай
отырып, сөз таптарын түсіндірудің ұтымдылығы.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады.
І тарау. Қазақ тілі пәнінде деңгейлеп саралап оқыту технологиясын
қолданудың ғылыми негіздері
1.1 Деңгейлеп саралап оқыту технологиясы, оның өзіндік ерекшеліктері
Еліміздің егемендік алу нәтижесінде қоғамдық өмірдің барлық
салаларында, соның ішінде, білім беру саласында жүріп жатқан
демократияландыру мен ізгілендіру мектепті осы күнге дейінгі дағдарыстан
шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты. Жаңа талпыныс жаңа ашылған
жолдардың бірі - білім берудің жаңа жүйесінің жасалуы. Білім беру
саласының барлық жағына жаңаша көзқарас, жаңаша қарым-қатынас (жаңа
базистік оқу жоспарына көшу, білім мазмұнын жетілдіру, жаңа буын
оқулықтары мен оқу әдістемелік кешендерге көшу, т.б.) жаңаша ойлау
қалыптасады. Қазір дәстүрлі білім беруде оқушыларға тек пәндік білім,
білік, дағдылардың белгілі жиынтығын меңгертуге ғана бағытталып, олардың
жеке басының дамуына, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөліп отыр.
Қазіргі кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны
меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани
азаматтық және басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін
тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына
көмектеседі.
Бұл технологияның өзін мұғалім түрліше (орташа дәрежеде, ұқыпты, дәл
нұсқау бойынша немесе шығармашылықпен) іске асыруы мүмкін. Бұл жерде
технологияны жүзеге асырушының тұлғалық компоненті, белгілі бір
ерекшеліктері елеулі түрде әсер етеді, сонымен бірге оқушы әрекеті – оның
қабылдауы, ынтасы, құштарлығы негізгі рөл атқарады.
Технологияң – бұл қандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі
амалдардың жиынтығы.
М.В.Кларин: Педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы
қолданылатын барлық қисынды ілім, амалдар мен әдіснамалық құралдардың
жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу ретің,- деп жазады.
Педагогикалық технология тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі бір
педагогикалық жағдайға сай қолданылатын әдіс-тәсілдер, оның құрамды
бөлігі ғанаң,- деп В.П. Беспалько анықтама береді.
Педагогикалық жүйе ретінде ол оқушының жан-жақты қалыптасуына ықпал
ететіндей оқытудың әдіс, құрал, үрдестердің мақсатты жиынтығын
қарастырады.
В.В. Воронов: “ Педагогикалық технология – бұл тиімді оқыту жүйесін
құрумен айналысатын жаңа бағыт”,- деп есептейді.
В.М. Шепель: Технология – бұл өнер, шеберлік, ептілік, іскерлік,
әдістердің жиынтығы, жағдайдың өзгеруің,– десе, М. Чошанов: Технология –
бұл дидактикалық жүйенің құрамды бөлігің деп анықтамасын береді.
Жоғарыда аталған авторлардың пікірі бір-біріне онша ұқсамайды.
Дидактикалық процесті В.П. Беспалько мотив, танымдық қызмет және
басқару компоненттерінің бірлігіне тұратын жүйе ретінде қарастырады. Ол
ұсынған педагогикалық технологияның анықтамасын толықтырып тұрған
педагогикалық жүйені жобалауға қойылатын мына шарттардың жиынтығы.
A. Педагогикалық технология оқытудағы педагогикалық экспроттарды жоюы
қажет. Оқу процесінің болуына 100% кепілдігі беру қажет .
B. Әрі оқушының өз бетімен жасайтын оқу танымдық қызметінің құрылымы
мен мазмұнын анықтайтын оқу-тәрбие процесінің жобасына негізделуі қажет.
C. Оқу мақсатын диагностикалық түрде нәтиже беретін жолмен анықтап оның
меңгерілу сапасын дәл тексеріп, объективті түрде бағалау қажет.
D. Дидактикалық процестің толықтығы қамтамасыз етілуі тиіс.
Оқу процесі оқушылардың денсаулығына зиян келтіруі үшін Ресей
ғылымдары М.М. Поташкин, А.М. Моисеев т.б. оқушының денсаулығын қорғайтын
оқыту технологияларын енгізуді ұсынды. Мұндай технологиялар жоғарыда
келтірілген дидактикалық талаптарға қосымша мынандай 4 шартты
қанағаттандыруға тиісті .
1. Оқушының жеке бас ерекшеліктерінің (интелекті, мотивациялық, эмоциялық,
т.б ескерілу, оқу материалын қабылдау сипатының, темпераментінің, еске
сақтау қабілетінің) ескерілуі.
2. Оқу материалын меңгеру кезінде жүйкеге күш түсіретін интеллектуалдық,
эмоциялық әскерлерден аулақ болу, оқушының уақытты аз жұмсап, тиімді
нәтижелер алуына жағдай жасау.
3. Сабақтың сынып ұжымына жайлы моральдық – психологиялық климат
жағдайында өтуін қамтамасыз етіп дөрекі қатынастарға жол бермеу.
4. Оқу процесінде оқушы денсаулығына зиян келтірмейтін тәсілдерді
қолданумен қатар оларды өзін-өзі психологиялық қорғауға үйрету.
Практикаға енгізілген педагогикалық технологияларға жасалған талдау –
олардың құрлымының төмендегідей компоненттерден тұратынын көрсетті.
1) Оқу материалын оқушылардың меңгеруін байқау мақсатында алдын-ала
жүргізілетін диагностика және оқушыларды қабілеттеріне қарай іріктеу.
Мысалы, 1-сыныпқа келген оқушылар оқи, санай, жаза білу қабілеттеріне
қарай дайындық деңгейлері әр түрлі сыныптарға бөлінеді.
2) Мотивация және оқу танымдық қызметті ұйымдастыру. Қай технология
болмасын оқушының осы технологияға сәйкес дайындалған оқу құралы мен өз
бетінше ізденіс жұмысын жасауды қажет ететін болғандықтан, оқушының
қызығушылығын, ынтасын туғызу – танымдық қызметті ұйымдастырудағы аса
маңызды шаралардың бірі болып табылады.
3) Оқу құралдарымен жүргізілген іс-әрекет. Бұл компонент оқыту
технологиясымен жүзеге асырылатын оқу процесінің негізгі бөлігін құрайды.
Оқу-таным процесі оқушының қолданылып отырылған технология талаптары
негізінде жасалған дидактикалық құралдармен ( пәнді оқытудың календарлық
жоспары, танымдық әрекеттердің бағдарлық негізін салуға арналған нұсқаулар,
әр модуль бойынша өздік жұмыс тапсырмалары, өзін-өзі тексеруге арналған
және бақылау жұмысына арналған тестер жүйесі, т.б.) жүргізілген танымдық
қызметі арқылы жүзеге асады.
Жалпы технологиялық негізде құрылған сабақта, негізінен, оқушы
дидактикалық құралдармен ғана жұмыс істеп, ал мұғалім ізденіс – таным
процесін ұйымдастырушы рөлін атқарады.
Оқу материалын меңгеру сапасын бақылау. Технологиялық негіздегі оқу
процесін бақылау мен іс-әрекетке қажет болған жағдайда түзету
(коррекция) енгізуге аса үлкен мән беріледі. Оқушының әр модульді
(бөлімді) меңгеруі сәйкесті бақылау жұмысын (әр түрлі формадағы) жүргізу
арқылы бағаланады. Оқу материалын меңгере алмаған оқушылар үшін қосымша
нұсқаулар беріліп, қайта бақылау жұмысы жүргізіледі. Оқушының оқу
материалын меңгере алмауы себептері қаралады және қажетті коррекциялық
әрекеттер жасалады. Оқу мақсаттары диагностикалық түрде қойылған
жағдайда жаңа квалиметриялық негізде білім сапасын бағалауға болады.
Толық меңгерту технологиясы. Бұл технологияның авторлары -
американдық ғылымдар Б. Блум мен Дж. Кэрролл. Аталмыш технологияның
дәстүрлі сынып-сабақ жүйесінен басты айырмашылығы – оның міндетті түрде
көзделген нәтижеге жеткізуінде. Толық меңгеру технологиясында барлық
оқушыларға бірдей деңгейдегі білім, білік, дағды қалыптастыру көзделсе де,
әр оқушыға жұмсалатын уақыттың, оқыту әдістері мен формаларының олардың
жеке бас ерекшеліктеріне сәйкес болуы қарастырылған.
Бұл технологияны ерекшелейтін басты анықтауыш – толық меңгертудің
эталоны саналатын барлық оқушылар меңгеруге тиісті оқытудың
жоспарланған нәтижелері болып табылады. Толық меңгерту эталоны
мақсаттар таксономиясы арқылы беріледі. Таксономия дегеніміз –иерархиялық
түрде өзара байланысқан педагогикалық мақсаттар жүйесі.
Әр деңгейлі оқыту технологиясы (В.Фирсов). Бұл технология әрбір
оқушының өзінің жақын даму аймағындаң танымдық қызмет жасауына
негізделген.
Ол дәстүрлі сынып – сабақ жүйесіндегі орта қабілеті бар оқушыға
ғана арналған оқу процесінің кемшілігін жоюға бағытталып құрылған.
Оқушылардың сабаққа ынтасы, сұранымы, қарқыны темпераменттерінің және
ойлау мен еске сақтау қабілеттерінің әр түрлі деңгейде болатынын
ескеріп, технология авторлары оларды аталған көрсеткіштеріне сәйкес
топтарға (жоғары, орташа, төмен) бөлуді ұсынады.
Оқушыларды саралау төмендегідей 3 түрде жүргізіледі.
А) Оқушылар оқу жылының басында білім, білік деңгейлері мен жеке
тұлғалар қасиеттерінің көрсеткіштерін анықтайтын диагностика негізінде
әр түрлі деңгейде дәстүрлі немесе тереңдетіле оқытылатын сыныптарға
бөлінеді.
Б) Сынып ішіндегі саралау мектептің орта буында жүргізіледі, мұнда
оқушылардың қабілетіне сәйкес және олардың ұйғарымдарын ескере отырып,
жекелеген пәндерді тереңдетіп оқыту топтары құрылады.
В) Оқушылардың өз ұйғарымы, ата-аналар мен мұғалімдердің ұсынысы,
эксперттік бағалау, психодиогностикалық негізінде ұйымдастырылған негізгі
және жоғары сыныптардағы дейінгі оқыту арқылы саралау.
Сараланған әр деңгейлі оқыту мыналарды қарастырады:
– оқушылардың танымдық мотивациясын қалыптастыру және танымдық
қызметке жетелеу;
– оқу материалының мемлекеттік стандарт талабына кем емес білім,
білік деңгейін оқушының өзінің таңдауы;
– оқушының әр деңгейіндегі өз бетімен танымдық қызметін ұйымдастыруы;
– жұптық, топтық және ұжымдық формалардағы оқу процесін ұйымдастыру;
– оқу материалы меңгерілуінің ағымдағы тексерілуі;
– оқу материалын әр модель бойынша кіріспе және қорытында тексеру
(басты тапсырмаларды орындай алмаған оқушылар үшін толық меңгергенге
дейін түзету жұмысы жүргізіледі);
– жеке жоспар бойынша оқушыларды өзара оқыту;
Деңгейлеп оқыту технологиясын пайдалану берілген модульдерді
толық оқытып шығуға қажет уақыт болуын талап етеді.
Оқытылу мерзіміне, сондай-ақ оқытылатын пәннің ерекшеліктеріне
туындайтын сабақтардың құрылымдық, мазмұндық ерекшеліктері де әсер
етеді.
Оқушылардың танымдық қызметін іске асыруға дайындық кезеңі оқу
мақсатын айқындауды талап етеді. Бұдан соң негізгі анықтамаларды,
ережелерді, алгоритмдерді оқушылардың меңгеру деңгейін байқау мақсатына
тест, диктант түрінде кіріспе бақылау жұмысы жүргізіледі. Бұл жұмыс
анықталған кемшіліктердің түзетілуімен аяқталады. Танымдық қызметтің
бағдарлық негізін толық қамтамасыз ету үшін оқушыларға міндетті және
нормадан тыс жұмыс көлемі, бағалау критерийлері және үй тапсырмалары
туралы мәлімет беріледі.
Жаңа материалды меңгеру кезеңі оны оқушылардың басым көпшілігінің өз
бетімен игеруін бағытталуы, ықшам түрде өтіледі. Әр оқушы оқу
материалын меңгерген сайын пікірсайысқа қосылады, жолдастарының
сұрақтарына жауап береді, өз сұрақтарына қояды. Бұл жұмыс жұппен де,
топпен де жүргізіледі. Алған білімді бекіту кезеңі тапсырмалардың
міндетті бөлігінің меңгерілуін оқушының өз бетімен және өзара тексеру
түріндегі бақылау жұмысын қажет етеді.
Танымдық қызметтің нормадан тыс бөлігінің нәтижесіне мұғалім
бағалайды, оның маңызды бөліктері қалған оқушыларға баяндалады. Сабақтар
қорытынды тестлік бағалаумен аяқталады. Өзін-өзі тексеру және өзара
тексеруден соң оқушылар сабақтағы өз жұмысын бағалайды.
Деңгейлеп саралап оқыту технологиясы (Ж.А. Қараев).
Деңгейлеп саралап оқыту технологиясы В.П. Беспалько ұсынған
педагогикалық технология ұғымына, оған негіз болатын концептуальдық
көзқарасқа сәйкес және Б. Блумның толық меңгеру технологиясының басты
идеяларына сүйеніп жасалынған. Бұл технология да басқа технологиялар
тәрізді оқу процесінің құрылымына, дидактикалық құралдарға қойылатын
жалпы технологиялық талаптардың орыдалуында. (12; 1-2 б(
Дегенмен аталмыш технологиясының басқа технологиялардан, әсіресе,
атаулары ұқсас. Әр деңгейлі оқытуң технологиясынан көптеген
айырмашылықтар бар.
1. Оқушылар алдын-ала жүргізілген диагностика негізінде шағын
топтарға бөлінбейді. Оның себебі:
а) ізгілендіру принципіне сәйкес әр оқушының танымдық қызмет
субъектісі, жеке тұлға деп қарай отыра және олардың өзінің жақын даму
аймағындаң жұмыс істеуін қамтамасыз ете отырып оқушыларды алдын-ала
қабілет деңгейлеріне қарай топқа бөлу қажет емес деп саналады. Оның
үстіне деңгейлік тапсырмалар орындау үстінде оқушылардың өздері-ақ
сараланады, бірақ тәжірибе көрсеткендей белгілі бір мерзімнен кейін,
технологияның басты компоненттері - оң мотивация қалыптастыру және
табысқа жетелейтін бағалау тәсілін пайдалану негізінде оқушылар төменгі
деңгейде жоғары деңгейге ауыса алады. Алғыр топтың оқушылары сабақ
үстінде жетекшілік рөл атқарып мұғалімнің көмекшілеріне айналады.
б) Тәжірибе сондай-ақ оқушыларды алдын-ала әлсіз, орташа, жоғарғы
топтарға бөлудің зиянды жақтары да бар екенін көрсетіп отыр. Өйткені
бұл оқу мақсатының диагностикалық түрде анықталып, бір-бірімен өзара
тығыз байланыстағы иерархиялық жүйе құрайтын болмысына қайшы.
Базалық білім қалыптастыратын (ұғым, ереже, факт, заңдылықтар)
репродуктивті таным қызметін қажет ететін, күрделілігі төмен тапсырмаларды
орындамай, бірден күрделілігі орташа немесе жоғары тапсырмаларды орындау
оқушылардың тіректік, базалық білім алуан нұсқан келтіретіні
дәлілденген факт.
в) Оқушылары өз ауыл мектебі, әсіресе, шағын комплектілігі
мектептер жағдайында саралап оқыту, тіпті тереңдетіліп оқылатын пәндері
бар сыныптар құру мүмкін емес. Бұл жағдайда деңгейлік саралап оқыту
технологиясын пайдалану тиім.
Ескерту. Деңгейлік саралап оқыту технологиясы оқу жоспарының
жылжымалы бөлігі арқылы оқытылатын таңдау, факультативтік курстардың
болуын, жоғарғы кластарға енгізілгелі отырған бейімді оқытуды, жаңа типті
мектептер – лицей, гимназиялардың болуы құптайды. Бұл жердегі шешімін
таппай жүрген мәселе – оқытудың мұндай сыртқы саралауы мен ішкі
саралаудың (мақсаттар деңгейінен туындайтын) үйлесімді жұмыс істеуі.
2. В.П Беспалько ұсынған оқытуды технологиялық негізде ұйымдастыруға
қойылатын 4 басты шарттар оқытудың методикалық жүйесі (мақсат, мазмұн,
әдіс, түр, құрал) және дидактикалық процесте (мотив+танымдық,
қызмет+басқару), яғни педагогикалық жүйені тұтас осы шарттар талабы
тұрғысынан жетілдіруді талап етеді. Педагогикалық жүйені мұндай
түрлендірусіз технолгия құрып, пайдалану мүмкін емес. Әсіресе, мақсаттар
таксономиясын пайдалану, оқу мақсатын иерархиялық жүйе тұрғысында анықтау
методикалық жүйенің қалған элементтеріне де сәйкес өзгерістер енгізуді
талап етеді. Осы себепті деңгейлік саралап оқыту технологиясының авторы оқу
процесін осы технологиялық негізде жобалаудан бұрын методикалық жүйе мен
дидактикалық процестері аталған талаптар тұғысынан қайта қарауды
ұсынады. (12; 4 б(
Жалпы дидактикада да, әлемдік әдістеме ілімінде де, бұрыннан
қалыптасқан деңгейлік оқытуң ұғымы бар. Деңгейлік оқыту мәселесінің
негізгі қағидалары, заңдылықтары оны жүзге асыру жолдары аталған ғылым
салаларында қарастырылған.
Деңгейлікң сөзі термин ретінде алғаш математика ғылымында
пайда болған. Математикада бұл термин өлшеу құралынң, шаманың
белгілейді. Деңгейлік идеясы шет елдерде педагогика ғылымына 1920
жылдың басына енген. Ал кеңестік педагогикада оқыту мәселесін
О.Б. Лошкова (деңгейлік саралап оқыту) енгізген.
Мектеп міндеті - әр оқушыға терең білім беру. Сонымен қатар оқушының
ойлау қабілеттілігін арттыру. Міне, осы мақсаттарды іске асыру үшін
көптеген ғалымдар ұзақ уақыт талмай еңбек етде. Еңбектерінің нәтижесі –
орта білім беру жүйесінде оқытудың жаңа жетілдірген Ата мұраң
бағдарламасының жасалуы. Жаңа бағдарламада, ең алдымен, оқушының білім
алуға деген ынтасын, жауапкершілігін арттыру, берілетін оқу материалының
күрделі, ірі басты рөлде теориялық білімінің болуы, материалдың жоғары
жылдамдықпен оқытылуы, баланың білім алуы үрдісін сезінуі қамтылған. Жаңа
оқулықтағы тапсырмалар жаңа технологияларға негізделіп берілген. Білім
беру саласындағы осындай оңды өзгерісте әрбір мұғалімнің өз ісіне
мұқияттылығын талап етеді. Үйреншікті дайын әдіс-тәсілдер баланы
қызықтырмайды. Сондықтан қайткен де баланың ойына, сезіміне серпіліс
ендіру мақсат етіп қою керек. Сан алуан әрекет арқылы ақыл-ойды
ұштау, жетілдіру жеке тұлғаның өзіндік идеясын, көзқарасын, сенімділігін,
жауапкершілігін біртіндеп дамыту жолдарын іздестіру – бүгінгі
қажеттілік. Қоғамымыздың қазіргі даму кезеңі мектептегі білім беру
жүйесінің алдында оқыту үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр.
Жаңа технологияны жүзеге асыруда мұғалім белсенділігі, шығармашылық
ізденісі, өз мамандығына деген сүйіспеншілігі алдындағы шәкірттерін
бағалауы орын алады.
Деңгейлік тапсырмалар беру арқылы балалардың тілін дамытып, сөздік
қорын молайтуға мүмкіндік бар. Деңгейлік оқытудың ерекшелігі
оқушылардың сабақ үрдісінде бірнеше деңгейде жұмыс жүргізе алатындығында.
Деңгейге бөліп оқытудың тиімділігі, біріншіден, оқушының әлеуметтік-
психологиялық танымы, екіншіден, оқушының ынтасы, үшіншіден, теориялық
дайындығы есепке алуы тиіс.
В.В Фирсов (міндетті нәтижеге негіздеп деңгейлеп оқыту)
В.П Беспалько (тапсырмалардың қиыншылығын есепке алуң әрекетінің
төрт деңгейі), т..б ғалымдар қарастырған.
Педагог ғалым В.П Беспалько зерттеу еңбектерінде деңгейлеп саралап
оқытуға кеңірек тоқталып, оның ең тиімді әдістерін, тың жолдарын, озық
үлгілерін жаңашылдықпен дәлелдеп береді. Ғалым оқу материалдарын
меңгерудің төрт деңгейін ұсынады.
І. Оқушылық деңгей. Мұнда білімнің берілуі, деңгейлік тапсырмалардың
іске асырылуы бағдарлама талабына сәйкес қарастырылған.
ІІ. Алгоритмдік деңгейде оқу материалдарының түсініктілігі, мазмұны
деңгейлік тапсырмалардың күрделене түсінуінен аңғарылады.
ІІІ. Ізденушілік деңгейде білімнің берілуі жүйелілігі, сабақтастағы,
іздеушілік ерекшелігі басым болып деңгейлік тапсырмалардың танымдық
жағынан жетілуіне, тереңдетілуі айрықша назар аударылады.
ІV. Шығармашылық деңгейді баланы дарындылығы, таланты, тапсырмаларды
орындаудағы ізденімпаздығы, танымы рухани интелектуалдық шеберлікке
ұштасады.
– Деңгейлік тапсырмаларды орындау барысында мынандай
әрекеттер жүзеге асырылады:
– интеллектуальдық іс-әрекеттер;
– ойлау операцилары (талдау,жинақтау, жіктеу т.б.)
– тіл таңбалары қолдану (1,42)
Яғни қорыта айтқанда, әр деңгейдің алдына қоятын мақсаты, міндеті
болатыны белгілі.
Қазіргі кездегі заман ағымына қарай ғылымның дамуы, әлеуметтік
экономикалық қажеттліктер жас жеткіншектің салауатты саналы, білікті,
білімді болуын талап етеді.
Дәстүрлі білім беру барысында оқыту шарттары, құралдары мен әдістері
белгілі де, оқыту нәтижесі белгісіз болады. Ал әдістемелік басқаруда
қанағаттандырылуы тисті талаптар алдын-ала анықталып, қалыптастыру
процедуралары әрбір оқушы ерекшелігіне байланысты өзгеріп отырады.
Қазіргі заман талабы әр оқушы әр сабақ кезінде жаңа білім қосып
қана қоймайды, соны өзі игеріп, ізденіп, талдап, пікір таластыру
деңгейіне жетіп, даму үстінде болуын қалайды.
Бүгінгі педагогика оқушының оқу барысындағы субъект ретінде
қабылдайды. Жұмабай Амантөлеұлы Қараев технологиясындағы оқу үрдісінде:
– оқушыға сенімділік білдіру;
– пәнге қызығушылығын арттыру;
– оқушы өз біліміне сенім оны әрі дамыту;
– өзіндік шығармашылық деңгейге көтерілу, мақсат етіп көзделген.
Профессор Ж.А.Қараев технологиясының тиімділігі:
Жаңа тақырыпты балалар шығармашылық ізденіс үстінде өздігінен
меңгеруі тиіс. Сондықтан мұндай сабақтарда оқушылардың ынтасын,
белсенділігін арттыру үшін оларға проблемалық сұрақтар қойылып отырады.
Тақырып бойынша жасақталған деңгейлік тапсырмалар жүйесі дамыта оқыта
идеясы жүзеге асыруға мүмкіндік береді, өйткені ол оқушының ойлауын,
елестету мен есте сақтауын, белсенділігін, дағдысын білім сапасының
дамуын қамтамасыз етеді.
Деңгейлік саралау оқушы мен мұғалімнің белсенді шығармашылық қызметін
дамытумен қатар, оқушыларға өз білімін жаңа әдіспен бағалауға мүмкіндік
береді.
Барлық оқушы өз қызметін ең төменгі деңгейдегі тапсырмаларды
орындаудан бастайды да оларды міндетті түрде толық орындап болғаннан
кейін ғана келесі деңгейге көшіп отырады. Бұл оқушылар арасында
жарысу жағдайын туғызады және әр оқушының өз қабілетін, қызметіне
сәйкесті жоғары деңгейге көтерілуіне толық жағдай жасайды.
Аталған жаңа бағалау әдісі әр оқушының дамуын қадағалайтын
педагогикалық мониторинг құрауға мүмкіндік береді. Бұл жағдайда әр бала
әр тақырып бойынша бағаланады және ұстазға, сабақтан тыс уақытта
оқушымен жеке жұмыс істеу үшін, үлгерімі төмен оқушыға қажет тақырыпты
анықтауына мүмкіндік туады.
– оқушы өзі ізденеді, оқиды
– мұғалімнің дарынды оқушылардың мүмкіншілігін анықтайды.
– әр оқушы өзін-өзі бағалайды, өз білімін жоғары деңгейге өзі жеткізе
алады.
– Оқушылар материалды толық игереді.
Оқыту мақсатындағы ерекшеліктер:
- оқушы мемлекеттік стандартқа сай білім алды.
Білім заңының 41 бабында көрсетілгендей мұғалім оқушыға стандартқа
сай білім берілуі қажет деп атап көрсетілген.
- Жаңа педагогикалық технологияны оқыту барысында өз деңгейін
көтерерлік деген оқушыға толық мүмкіндік бар.
Деңгейлеп саралап оқыту оқушылардың білімін жаңа әдіспен, яғни
рейтинг жүйе бойынша бағалауға мүмкіндік береді. Оқушыларды рейтинг
жүйе бойынша бағалауға тиімділігі әрбір оқушының өтілген тақырыпты
қалай түсінді, сонымен қатар бүкіл сынып өтілген тақырыпты қалай
түсінгенін әрбір сабақ сайын біліп отыруға мүмкіндік жасайды.
Барлық оқушы өз қызметін бірінші деңгейдің тапсырмаларынан бастайды.
Әр жаңа тақырып бойынша жасалған деңгейлік жұмыстардың төрт
деңгейге бөлінуі, үй жұмысын жақсы ұйымдастыруға және реттеуге мүмкіндік
береді. Себебі тақырыпты меңгерудегі төртінші деңгейлік тапсырмалар
үлгерімі өте жақсы оқушыға есептеліп, соған сәйкес құрылғандықтан, бұл
жұмыстарды толық сабақ үстінде орындап бітіруге барлық оқушылардың
мүмкіндігі жете бермейді. Сондықтан олар өз бетімен немесе сабақтан тыс
уақытта мұғалімнің көмегімен аяқтауға беріледі.
– Бірінші деңгейдің тапсырмаларын орындап үлгерген оқушыларға қалауы
бойынша екінші, үшінші деңгейдің тапсырмалары;
– екінші деңгейдің тапсырмаларын орындаған оқушыларға қалауы бойынша
оданда жоғары деңгейлік тапсырмаларды жалғастырып орындай беру;
– т.с.с. деңгейден деңгейге көтеріле беру тапсырылады.
Ең жоғары деңгейдің шығармашылықты қажет ететін тапсырмаларын, әрине
еңбекқор және нақты осы пән бойынша дарынды оқушы орындай алады. Осылайшы,
сыныптан тыс уақытша оқушылардың сүйікті және өзінің қабілеті жететін
пәндерінің әр тақырыбы бойынша жоғары деңгейлік тапсырмаларды орындау
арқылы көбірек ұпай жинап көтеріңкі баға алуына мүмкіндік туады да, дамыта
оқыту принципі орындалады. Нәтижесінде, оқушылардың табиғи қабілеттері мен
оқушы орындай алады. Осылайша, сыныптан тыс уақытта оқушылардың сүйікті
және өзінің қабілеті жететін пәндерінің әр тақырыбы бойынша жоғары
деңгейлік тапсырмаларды орындау арқылы көбірек ұпай жинап көтеріңкі баға
алуына мүмкіндік туады да, дамыта оқыту принципі орындалады. Нәтижесінде,
оқушылардың табиғи қабілеттері мен дарында қасиеттерінің ашылуына жағдай
жасалады.
Деңгейлеп саралап оқыту нәтижесінде төмендегідей табыстарға қол
жеткізуге болады:
– әр тақырыптың 1-деңгейінің тапсырмаларын міндетті түрде және дұрыс
орындаған үшін зачетң алу арқылы, әр оқушы барлық пән бойынша 100 пайыз
үлгеруіне кепілдік алады;
– әр тақырып бойынша қорытынды баға оның әлі келгенше еңбектеніп жинап
алған ұпайына сәйкес қойылады;
– Оқушыға табиғи жолмен кәсіптік бағдар беру және оның қабілеті
жететін саласынан дарынын ашуға жағдай жасалады.
1.2 Қазақ тілі пәнінде деңгейлеп саралап оқыту технологиясын
қолданудың педогоика-психологиялық негіздері
Саралап деңгейлеп оқыту педагогикалық технологиясының ұтымды жері -
оқушылардың өздігімен білім алу мақсаты.
Технологияның ізгілендіру принциптерін сақтаған жағдайда, өздігінен
дамитын, дұрыс шешім қабылдай алатын өзін-өзі жетілдіріп өсіруші,
тәрбиелеуші жеке тұлға қалыптастыруға болады.
Педагогика – психологиялық теорияда бұл мәселеге қатысты әр түрлі
көзқарастар бар. Олардың бірі баланың дамуы тәрбие мен білім беруі
тәуелсіз, яғни тез жүзеге асады дейді. (Э. Мейман, А.Ф. Лазурский,
Ж. Пиаже). Бұл орайда тәрбие мен оқыту дамуға бейімделеді,
баланың дамуының соңында бірге жүредің (Л.С. Выготский). Келесі бір
көзқарас бойынша даму іс-әрекеттің тарихи қалыптасқан формаларын меңгеруі
арқылы жүзеге асырылады (яғни, оқыту мен тәрбие көмегімен), бұл кезде оқыту
мен тәрбие баланың дамуының қол жеткізген деңгейінде ғана тоқтап қоймай,
сонымен қатар алдағы міндетін шешу (К.Д. Ушинский,
П.П. Блонский, Л.С. Выготский). Л.С. Выготский оқыту мен дамудың ара
қатынасын зерттей отырып, оқытуды ұйымдастыруда баланың дамуының ең жақын
болашағынаң сүйену керектігін айтқан. Ол былай деп жазған: дамудың алдында
болған оқыту ғана жақсы болып табыладың. Сондықтан тәрбиенің ең маңызды
тәсілі – табиғи бейімділіктердің жиынтығын мұқият айқындау, сол арқылы
баланың соған сай қызметін арнайы ұйымдастыру.
Баланың дамуының ең жақын аймағынң сөз ете отырып,
Л.С. Выготский оқушының тапсырманы өз бетінше орындауға әзірлігінің
дәрежесін айтқан болатын. Осылайша ол бұл әзірлікті екі деңгейге бөлген
болатын: Оқушы тапсырманы мұғалімнің көмегінсіз орындайды, ары қарай оған
орай мұғалімнің көмегін қажет ететін қиынырақ тапсырма беру керек, яғни
жаңа танымдық мәселе қойылады (қиындық, қарама-қайшылық), бұл оқушының ақыл-
ойының дамуына дем береді.
Бұл яғни, қазіргі деңгейлеп-саралап оқыту технологиясындағы
тапсырмалардың жеңілден ауырға қарай ауысуына сәйкес келеді.
Қазақ тілін оқытудың психологиясын негіздеу пәнді оқытудың тиімді
жолдарын, әдіс-тәсілдерін айқындауға мүмкіндік береді.
Қазақ тілін оқытуда лингвисканың, психологияның, педагогиканың,
педагогиканың жетістіктері басшылыққа алынуы тиіс. Себебі бұларға
сүйенбеген жалаң әдістеме ешқандай жетәістікке жете алмайдың дейді ғалым А.
Сәтбекова (3;27-б(.
Деңгейлік тапсырмалардың психологиялық ерекшеліктері неде? Деңгейлік
тапсырмаларды былайша көрсетіп, олардың әрқайсысының психологиялық
ерекшелігіне тоқталайық.
Деңгейлік тапсырмалар
Оқушылық Алгоритмдік Ізденімдік Шығармашылық
деңгей деңгей деңгей
деңгей
Деңгейлік тапсырмалардың түрлері психологиялық тұрғыдан әр түрлі болып
келеді.
Оқушылық деңгейдегі тапсырма, жаттығулар оқушыға бірден әсер етеді,
оперативтік есіндегі білім мазмұнын қорытуын, талдауын, жинақтауын мүмкін
етеді және қажет етеді.
Алгоритмдік деңгейдің психологиялық ерекшелігі бұл деңгейдегі тапсырма,
жаттығулардың алғашқыдан гөрі кеңейтілген, "оперативтік ес" пен "ұзақ
уақыттық жадының" ара байланысы түзіледі. Оқушы жадынан есіне түсіретін
білім мазмұнын іріктейді, өзіндік шешім іздейді. Түрлі альтернативтер
санада салыстырылады. Өзіндік шешімге келуге немесе басқа шешіммен
келісуіге қажетті ой операциялары жүргізіледі.
Ізденімдік деңгей – психологиялық жағынан ерекше деңгей, себебі
оқушының алдында оқу міндетін шешу белсенді түрде алға қойылады.
Проблемалық тапсырма, жаттығуларды орындау барысында оқушының ең алғашқы
деңгейге қарама-қарсы талаптарды жүзеге асыру механизмдері іске қосылады.
Ізденімдік деңгейде жағдайды шешу тапсырмалары басым болып келгендіктен,
ондағы ойлау ерекшеліктері де соған бейімделеді.
Шығармашылық деңгей - оқушының интеллектуалдық ойлау дәрежесінің
биіктегенін дәлелдейтін деңгей. Шығармашылық деңгейде оқушының шығармашылық
ойлауы, шығармашылық қабілеті оның тілден алған біліміне сүйене отырып
дамытылады. Шығармашылық деңгейдің психологиялық тағы бір ерекшелігі
мұндағы тапсырмалар мен жаттығулар алдыңғы деңгейлерден гөрі кең әрі
таратылып беріледі. Шығармашылық деңгейдегі тапсырманы орындатуда мұғалім
оқушыға мынаны ұғындыруы тиіс: бұл деңгейде оқушы өз-өзінің ойлау тұнығына
бойлап, өзінің ойындағы бар мүмкіншілігін, қабілетін жан-жақты сыртқа
шығаруы міндетті. Шығармашылық дегенді өнерге байланысты ғана түсінбеу
керек. Оқушының сыртқы тілі мен ішкі тілінің дамуында шығармашылық
тапсырмалар, жаттығулар үлкен орын алады. Ішкі тіл дегеніміз дыбыссыз тіл,
сөзсіз формада өтетін "жасырын тұрған" ойлау, өз-өзімен және өзі үшін ойлау
[46].
Шығармашылық деңгейдің маңыздылығы ішкі ғылыми тілдің қалыптасуын
мүмкін ете алуында. Шығармашылық қабілеті жетілдіріліп, шығармашылық ойлауы
қалыптасуы үшін арнайы мақсаттар қойылып, сол бағытта әдістер түрлілігі мол
болуы керек.
Деңгейлік тапсырмаларды орындау барысында жүзеге асырылатын әрекеттер:
- интеллектуалдық іс-әрекеттер;
- ойлау операциялары (талдау, жинақтау жіктеу, т.б.);
- тіл таңбаларын қолдану;
Әр деңгейдің алдына қоятын мақсаты, міндеті болатыны белгілі.
А.Н.Леонтьевтің айтуынша, міндет дегеніміз — белгілі бір жағдайға сәйкес
нақтыланып отырған мақсат. Оқу міндеттерінің шешілу барысына қарай оқушының
да психологиялық жай-күйі өзгеріп отырады. Оқу әрекеті оқу міндеттерінің
жинақталған жүйесі десек, деңгейлік тапсырмалар жүйесі бірте-бірте өсіп
отыратын оқу міндеттерінің көрінісі болып келеді.
Оқушының ой-санасын дамыту мақсатында деңгейлік тапсырмаларды қолдануда
белгілі бір психологиялық бағыт-бағдар алынады. Яғни, психология ғылымының
соңғы жетістіктеріне сүйене отырып, оқушылардың ғылым негіздерін меңгеруін
ұйымдастыруда П.Я.Гальпериннің ақыл-ой қызметін сатылап ұйымдастыру
теориясы негізге алынады.
Қазіргі уақытта білім берудің мәлімет беру-түсіндіру түрінен оқушының
өз бетімен іздену әрекетін ұйымдастыру түрі белсенді қолданылып
жүргендіктен, оқушының деңгейлік тапсырмаларды орындау арқылы ойлауы дамуы
да белсендіріліп келеді. Психолог-ғалымдардың айтуынша, оқушының дүниетаным
барысында бірінші орында сезіну тұрады. Сезіну сыртқы тітіркендіргіштен де
туындайды, ішкі тітіркендіргіштен де туындайды (ішкі организм ерекшелігі,
жүйке жүйесі, т.б.). Оқыту барысында осы сезінудің көру және есту түрлеріне
әсер ету көп жүзеге асырылады.
Егер сезіну барысында адам танылуы тиіс обьектінің белгілі бір
қасиеттері туралы мәлімет алатын болса, қабылдау сол обьектінің тұтас
бейнесін жасайды. Қабылдау дегеніміз адамның сезім мүшелеріне тікелей әсер
ету барысында обьектінің түрлі жеке-жеке қасиеттерінің бір жинақталғанын
танытатын психикалық процесс [33]. Қабылдаудың өзіндік қасиеттері мынадай
болып келеді:
0. тұтастық;
0. константтық (салыстырмалы түрдегі тұрақтылық);
0. құрылымдылығы;
0. түйсіктілігі;
0. талғампаздылығы.
Оқушы тапсырмада беріліп отырған мәннің болмысын қабылдауы барысында
осы процестер жүріп жатады. Сондықтан тіл бірлігін оқыту барысында оны
тұтастық ретінде тануға мүмкіндік беретін белгілерін үйрету керек. Ал
белгілер арқылы қабылданған обьектінің константтық түрге енуі сөздің тура
және ауыспалы мағынасы туралы тақырыпты оқыту барысында байқалады. Мысалы,
Ол бір жүрген түлкі ғой деген сөйлемді алсақ, осы сөйлемге екі түрлі сұрақ
қойып, бір формадағы жауап алып, ол екеуінің екі түрлі екенін танып, соның
өзі қабылдаудың константтық түрі екенін анықтай алуға болады. 1-сұрақ. Ана
жүгіріп жүрген не аң? 2-сұрақ. Қайрат қандай адам?
Оқушының зейінін дамыту оқу барысының міндеті болып табылады. Қабылдау
жүзеге асуы үшін қажет қасиет – зейін. Зейіннің барлық табиғаты оның
талғампаздығында, берілген мәліметті игеруде саналы не санасыз түрде әрекет
ету. Зейін сананың жеке тұлғаның белгілі бір обьектіге назар аударған
уақыттағы бағыт-бағдары, назар тоқтатуы. Оқушының зейінін дамыту үшін,
зейіннің көлемі, зейіннің бір жерге жинақылығы, бөлінетіндігі, тұрақтылығы,
ауысып отыратындығы сияқты дербес қасиеттерін білу керек. Зейіннің мынадай
түрлері бар: еркін зейін, еріксіз зейін (непроизвольный), еркіннен кейінгі
зейін.
Оқушылардың зейінін сабақта басынан аяғына дейін ұстап отыру керек, ол
үшін зейіннің түрлеріне қатысты тапсырма түрлері орындатылады. Оқушы
зейінін еріксіз өзіне аудару үшін, тітіркендіргіштің жаңа болуы керек.
Қазақ тілін оқыту психологиясы қазақ тілін оқу пәні ретінде оқыту
ерекшеліктерін талдау, екінші тілді күрделі оқу әрекеті ретінде меңгеру
процесінің ерекшеліктері.
Оқушыларға қазақ тілін деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы қарым-
қатынас психологиясы болып табылады. Яғни қарым-қатынас әрекетіндегі
сөйлеуші адам және тыңдаушы адамдардың санасы мен сезім күйлері, эмоциясы.
Қарым-қатынас жасауда әрекеттің үш түрі кездеседі: біріншіден, белгілі бір
мақсатта хабар алмасу; екіншіден, әрекет жасау нәтижесінде өзара түсінісуі,
үшіншіден, белгілі бір іс-әрекеттер жасауға түрткі болу.
Түрткің ұғымының мәнісін аша түсу үшін танымал психологтардың
анықтамаларын алып қарайық. Адамды әрекетке бағыттайтын, қажетін өтеуге
талпындыратын бір түрткі болады. Бұл түрткіні психологияда мотив (себеп)
деп атайды. Жеке адамды қандай да болмасын әрекетке итермелейтін негізгі
қозғаушы мотив – оның түрлі қажеттері, яғни бір нәрсеге мұқтаждануың. (Қ.
Жарықбаев. Психология. Алматы: 1193. 4;48-б(
Іс әрекеттің психологиялық тұрғыдан талдануында түрткі және мақсат
түсініктеріне үлкен мән беріледі. Атақты орыс ғалымы А.Н. Леонтьев оларсыз
болмайтындығынң атайды. (5;12-б(
Түрткісіз, мақсат-бағдарсыз әрекет болмайды. Түрткі әрекеттерге
итермелесе, мақсат нақты қызметті белгілейді. Әрекет жасау үшін адамдар бір-
бірімен қарым-қатынаста болуы қажет.
Қарым-қатынас сөйлеу арқылы жүзеге асады. Психолог ғалымдардың
пайымдауынша, сөйлеу адам әрекетінің бір түр. Ал әрекет дегеніміз – түрлі
қажеттерді өтеуге байланысты белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталған
процесс. Яғни психология іс-әрекеттің, оның ішінде сөйлеу әрекетінің
психологиялық болмысын танумен шұғылданады, оқыту технологияларының тиімді
жақтарын айқындауға мүмкіндік береді. Қандай да бір іс-әрекетті орындау
барысында адам оған зейін қоюы, қабылдауы, қызығушылығы, ойлауы, есінде
қалдыруы, қажет, әрекет үстінде ол қандай да бір көңіл-күйге, сезімге
бөлінеді, көзқарас қатынасы т.б. қалыптасады. Хабарды қабылдау негізінде ой
қорытындысын шығару механизмінен қоса ес механиздері де қызмет атқарады,
яғни іске қосылады.
Ең күрделі психикалық әрекеттердің бірі – ес. Бұл әрекеттің адам
өмірінде алатын орынын ерекше. Ес болғанда ғана адам дұрыс ойлап, дұрыс
сөйлей алады. Ес неғұрлым мол болса, ой да терең болады. Естің қызметі
туралы оның жеке тұлғаның қалыптасуында алатын орны жайында көптеген
ғалымдардың еңбектерінде айтылған. Қазақ зияларыларының арасынан педагогика
және психология ғылымдарының салалары бойынша зерттеулер жазған Мағжан
Жұмабаев Суреттеулерді жанның жоғалтпай сақтай білуі ес деп аталадың (6;
85( дейді. Осылай дей келе, ол есті үш түрге бөледі: 1) көру есі, 2) есту
есі, 3) қозғалу есі немесе мотор есі.
Мағжан Жұмабаевтың пікірінше: Әр адамның есі әр түрлі болады.
Кейбіреулер тез жаттап алып, тез ұмытады. Кейбіреулер шабан алады, бірақ
тез ұмытпайды. Адамның есті болуына, әрине, естің осы төртінші түрі, онан
соң үшінші түрі пайдалың (6; 85(
Оқушылардың сабаққа деген ынтасын арттыру үшін оларға берілетін
деңгейлік тапсырмалар жеңілден басталып қызықтыру әрі есте тез
сақтайтындай, ойлау қабілетін дамытатындай тапсырмалар болады. Оқытудың
жаңа технологиясының бірі деңгейлеп саралап оқыту арқылы психологияның
мынандай механизмдері жүзеге асады. Олар: есте сақтау, ойлау, тіл дамыту,
пәнге немесе тілге деген қызығушылық.
Психологтар сөйлеудің екі түрлі ажыратады: ішкі сөйлеу және сырты
сөйлеу. Сөйлеудің бұл екі түрі бір-бірімен тығыз байланысты. Ішкі сөйлеу
арқылы адам сыртқы сөйлеуге дайындалады. Сырттай қабылданған ақпаратты
сөйлеуші қабылдап, оны қорытып, тұжырымдап іштей сөйлеу арқылы дайындап,
оны сыртқа шығарады. Ал бұл процесс ойлау процесімен тығыз байланысты.
Ойлау жүйесінің, ойлау әрекетінің нәтижесінде ғана тілдік тұлғалар
арқылы ой сыртқа шығып сөйлесу, әңгімелесу, тіл арқылы ойды келесі бір
адамға жеткізу, бір іс-әрекетті орындау, яғни адамдар қарым-қатнасының
жасалыуы жүзеге асады. Оқушылар берілген тапсырмаларды дұрыс орындап, Өз
ойын жүйелі түрде жеткізу үшін оларда ең алдымен ой туады, ал ой мен сөз
бір-бірімен өте тығыз байланысты.
Ойлау-қазақ тілін сапалы оқытуға негізі ықпал ететін үрдес Ойлаусыз
ешқандай тілдік қатынас жүзеге аспайды. Ойлау мен сана, тіл мен сөйлесу-бір-
бірінен ажырамас құбылыстар. Ойлау-мәселені (тапсырманы) тереңірек түсінуге
мүмкіндік беретін танылу екінші түрі: неғұрлым адам тереңірек, жан-жақты
ойлаған сайын оның айтпақ ойы соғұрлым нақты, айқын болып шығады.
Деңгейлеп саралап оқыту технологиясындағы деңгейлік тапсырмаларды
орындау барысында әрбір оқушының жеке қабілеті, саналылығы ескеріліп, ойлау
дағдысы қалыптастырылуы тиіс.
Сөйлеудің негізгі ой болып табылатынын айта келе, И.А.Зимняя шетел
тілін үйретуге оқушыларды әуелі қызықтыру, талпындыру арқылы ойландыруға
жағдай жасау керектігін айтады. Ойлау процесі арқылы оқушылардың пәнге
деген қызығушылығы да артады.
Қызығушылық - психологиялық құбылыс. Ол жеке басқа қатысты туа
қалыптасқан қасиет емес, ол адам бойында оны қоршаған ортаның әсерінен
пайла болатын нәрес. Адамның қызығуы бір нәрселерге асыра зейін қоюдан,
оған құмартудан, соны үнемі ойлаудан көрініп отырады. Тұрақты қызығу ғана
адамның бүкіл бойын билеп, қандай бөгеттер болса да және білуге.небір
ауырталықты көтере жәрдемдеседің [6.50]. Деңгейлеп саралап оқытудың
мақсатын, қажеттілігін түсіну оқушылардың тілге деген қызығушылығына
байланысты.
Оқушылардың оқуға деген қатынасын анықтайтын көптеген психологиялық
қасиеттердің ішінде ерік үлкен қызмет атқарады. Ерік адамның қиял, ой, ес
және сезім ерекшелігімен байланысты. Ол өзінің күшімен осы процестерге
ықпал етеді.
Ерік – адамның өз қызметін және әр түрлі психикалық процестерді өзі
детерминациялауынан және өзі реттеуінен көрінетін қабілеті. Еріктеу негізгі
функциялары ретінде мыналар сараланады: түрткілер мен мақсаттарды таңдау,
іс-әрекет мотивациясы жеткіліксіз не басы артық болғанда іс-әрекетке деген
ниетң [7,82 б.].
Сабақ барысында деңгейлеп саралап оқыту технологиясының негізгі
деңгейлік тапсырмаларды қолдана отырып, оқушының қабілетін жан-жақты
дамытуға болады. Психология тұрғысынан оқушылар үшін өте тиімді әдіс.
Мысалы, бұл туралы: Н.Хамзаханқызы: Деңгейлік тапсырмаларды орындау
барысында оқушылардың өз бетімен ойланып, қиялының дамуына жағдай жасалуы
тиіс. Деңгейлік тапсырмалардың түрленіп берілуі оқушының ақыл-ойын
дамытады. Оқушының ойлауы арқылыбіртіндеп қиялы туындайды. Оқушының ойлау,
қабылдау, зейіндік, танымдық қабілеттеріайқындалып, жетілдірілгендіктен,
оқу процесінің өту формасы, мазмұны, әдіс*тәсілдері – барлығы оқушының жеке
психикалық күйімен, оның даму процесімен тығыз байланыстың, – дейді [8,11
б.].
Сол себепті деңгейлік тапсырмаларды мұғалім оқушыларға орындатқанда
олардың жас ерекшеліктері мен тапсырмалардың нақты және ойлау қабілетін
арттыра түсетіндей қарапайымнан күрделіге болуын ескеруі тиіс.
Қиял психологияда іс-әрекет басталғанға дейін нәтижесін көруге
мүмкіндік беріп, адамды сол арқылы іс-әрекет процесінде бағдарлайды. Қиял
процесі де ойлау, қабылдау, ессияқты аналитикалық-синтетикалық сипатқа ие.
Адамның басында қиял пайда болағн кезде ми қабығында бұрын жасалған уақытшы
байланыстар түрі өзгерістерге түседі де, жаңа заттар мен құбылыстардың
бейнесі туып отырадың [7, 129 б.].
Яғни қиял ойлаудың бір түрі болып табылады. Оқушылардың қиял арқылы да
өздерінің ой-өрісін дамытады. Сондықтан ойлау мен қиял бір-бірімен тығыз
байланысты.
Сонымен оқытудың осы бір түрі арқылы оқушылардың ой дамуымен қатар тіл
дамуы да жүзеге асады. Тіл дамыту – қазақ тілін оқытудың, білім мен тәрбие
берудің ең маңызды да салмақты мәселесі. Ал арқылы оқушыларды тіл өміріне
баулу, туған тілінің қыры мен сырын терең меңгерту, ойын жатық та көркем
етіп жеткізе білу, мәдениетті де сауатты жаза білу іс-әрекеттері жүзеге
асады. Тіл – бүкіл тіршіліктің алтын қазығы. Ғылымның, білімнің қай саласы
болмасын ол тек тіл арқылы дамиды.
Қазіргі білім беру талаптары тіл дамыту жұмыстарына да жаңа мақсат,
жаңа міндет жүктейді.
Оқыту процесінде пәнаралық байланыс, оның маңызы туралы Я.А.
Каменский, Ф.А. Дистерверг, И.Ф. Гербарт, И.Г. Песталоции, К.Д. Ушинский
сияқты ірі педагогтар өз кезінде жазған болатын.
Ал біздің заманымыздың 60-70 жылдарынан бастап осы мәселеге ерекше
көңіл бөлінеді. Бұл мәселені шешуде шығармашылық тапсырмалардың орны
ерекше. Оқушылардың тілін дамытуға негізделген шығармашылық тапсырмалардың
маңызын төмендегідей саралауға болады:
0. Шығармашылық бағыттағы тапсырмалар оқушының білім деңгейін
алгоритмдік, одан эвристикалық, одан шығармашылық деңгейге дейін
көтеруге жол ашады.
0. Пәннен берілетін білім тереңдетіледі, дағды, іскерлік жетіледі,
дамиды.
0. Шығармашылық тапсырмалар оқушыларды іздемпаздыққа, мақсаттан шыға
білуге дағдыландырады, дүниетанымын кеңейтеді, жеке тұлғалық қасиетін
қалыптастырады.
0. Дарынын, қабілетін дамытады.
Нұрғалиева Әсель.Т
Абай атындағы ҚазҰПУ-дың магистранты
Қазақ тілі пәнінде деңгейлеп саралап оқыту технологиясын қолданудың
тәрбиелік мәні
Тәрбие - педагогиканың ғылыми таным саласы –. Педагогика қоғамдық
өмірдегі тәрбиенің мәні мен рөлін анықтайды. – жастарды әлеуметтік өмірге
және еңбекке дарлау, тәрбие арқылы жүзеге асады. Тәрбие арқылы жеке адамның
дүниеге ғылыми – материалистік көзқарасы, адамгершілік, эстетикалық және
осы сияқты қасиеттері қалыптасады.
Қазіргі білім беру саласында оқытудың озық технологгиялары
қолданылуда. Солардың бірі – деңгейлеп – саралап оқыту технологиясы.
Деңгейлеп – саралап оқыту технологиясы негізінде құрылған сабақта оқушы өз
бетімен ойлана жұмыс істеп , ал мұғалім ізденіс - таным процесін
ұйымдастырушы ролін атқарады.
Сонымен қатар деңгейлеп – саралап оқыту технологиясы сынып ішінде
дарынды балаларды анықтауға көмектеседі. Оқушының өз бетімен деңгейлік
тапсырмаларды орындауына қарай сынып білімінің қаншалықты төмен немесе
жоғары екендігін білшуге болады. Деңгейлеп – саралап оқыту технологиясы
оқушылардың өз білімін жаңа әдіспен бағалауға мүмкіндік береді. Ең бастысы,
білім мен ғылымға деген құштарлығын арттыра түседі. Яғни, деңгейлеп –
саралап технологиясы тәжесінде оқушылдар оқу жұмысындағы жеткен
жетістіктері мен жіберген кемшіліктері туралы біліп, өз еңбектеріне талдау
жасайды.
Деңгейлеп саралап оқыту технологиясының да тәрбиелік мәні ерекше.
Деңгейлік тапсырмаларды орындау процесі кезінде оқушылардың ақыл-ой, еңбек,
адамгершілік, ұйымшылдық, эстетикалық тәрбиесі қалыптасып отырады. Мұндағы
тапсырмаладың құрлысымен қатар оның мағынасы да әр оқцшыға әсер етеді.
Тәрбиенің жалпы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz