Курсты оқыту әдістемесі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
4
I-бөлім. Мектеп информатикасының базалық
курсы ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1. Информатика
бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2. Тақырыптық үлгі
жоспар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.3.Курстың негізгі
мақсаттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.4. Тәжірибелік зерттеу жұмысының
нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
Тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 19
II- бөлім. Курсты оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...21
2.1.Оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..22
2.2. Тест
тапсырмалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...91
2.3. Бақылау
сұрақтары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 91
Тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 95
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..96
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 98
Кіріспе
Информатика жалпы орта білім берудегі негізгі пәндердің бірі. Орта
білім беру жүйесіндегі оның ролі ақпараттық білімнің, ақпараттық орта мен
адамның өзара қарым-қатынасын үйлесімді етудегі және жаңа ақпараттық
қоғамда кәсіпкерлік қызметтің басты құрамды бөлігі болып табылатын
ақпараттық технологияны пайдалану дағдыларын қалыптастырудағы, сондай-ақ
оның әлемнің жүйелік-ақпараттық бейнесін қалыптастырудағы алатын орнымен
қамтамасыз етіледі.
Информатика пәнін ғылыми әдістемелік жағынан қамтамасыз ету бағытына
сәйкес Информатика пәнінің оқу-әдістемелік құралдарына қойылатын талаптарды
анықтауда жалпы оқулықтарға қойылатын дидактикалық талаптар басшылыққа
алынады. Зеттеулерге сүйене отырып дайындалған материалдар
жалпы білім беретін мектептерде сынақтан өтіп, сынақ нәтижесіндегі
ескертулер мен ұсыныстар негізінде түзетіліп өңделеді. Информатика оқу-
әдістемелік құралдарының құрамы мен құрылымына, мазмұнына қойылатын жалпы
талаптарды пәннің өзіне тән ерекшелігін ескере отырып анықтау – осы пәнді
оқытуды жетілдірудің негізгі бағыттарының бірі деуге болады. Бұл бағыттағы
мәселелерді зеттеуде жалпы мектеп оқулықтарына қойылатын талаптарға сүйене
отырып, зерттеудің мақсат, міндеттері белгіленді.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев “Болашақта еңбек етіп, өмір
сүретіндер – бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе
Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін ауыр міндет”
деген болатын [18.Б.9]. Қазіргі заманғы мұғалімнен тек өз пәнін терең
білгірі болу емес, тарихи танымдық, педагогикалық-психологиялық сауаттылық
талап етілуде.
Зерттеудің көкейтестілігі: Информатика пәнін мектепте оқытудың
әдістемесін дамыту, ақпараттық орта мен оқушының өзара қарым-қатынасын
үйлесімді ету.
Зерттеудің мақсаты: Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға
бағытталған әдістеме ұсыну. Соған байланысты Информатиканың базалық курсы
бойынша электронды оқу құралын жасақтау.Мұндай электронды оқу құралына
күмәнсіз мұқтаждық бар, ал осы түрдегі оқулықтар тіпті жоқ немесе болса да
мемлекеттік тілде емес, аударма жасау кезінде көптеген психология-
педагогикалық факторлар ескерілмейді, оқытудың жергілікті, ұлттық
ерекшеліктері есепке алынбайды. Сондықтан, зерттеу мақсаты – мектеп
Информатикасының базалық курсын оқыту әдістемесін көрсету бойынша
электрондық құрал жасақтау арқылы алған білімімді жүйелендіру деп
есептеймін.
Зерттеу объектісі – мектеп информатикасының базалық курсы.
Зерттеу пәні – информатиканың базалық курсын оқыту әдістемесі.
Болжам жасау: Бұл әдістемелік құрал мектеп информатикасының базалық
курсы бойынша материалды меңгеру және материалды беру көрнекілігі
дәрежесін, танымдық белсенділікті көтеруге мүмкіндік береді, әдебиет,
оқулықтарды іздеу шығынын азайтады, тәжірибелік тапсырмаларды шешу дағдысын
меңгеру және алынған білімді уақытында тексеріп отыруға мүмкіндік береді.
Зерттеу әдістерін анықтау: оқушылардың информатика курсы бойынша
білімін зерттеу, мұғалім жұмысын бақылау, сауалнама, проблемалық әдіс.
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің
мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты, 8- сыныпқа арналған Информатика
курсының бағдарламасы
Дипломның құрылымы кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен және жұмыстың компакт дискіге жазылған электрондық
құралынан тұрады тұрады.
Мектеп информатикасының базалық курсы
1.1. Информатика бағдарламасы.
Информатика бағдарламасы
(34 сағат, аптасына 1 сағат)
• Ақпарат. Ақпараттық процесс.Ақпараттың қасиеттері.Ақпарат
мөлшері.Ақпаратты кодтау.Әлемнің ақпараттық бейнесі.Ақпарат және оны
басқару. Информатика ғылым ретінде. Тірі табиғаттағы,
техникадағы,қоғамдағы ақпараттық процестер.
• Компьютер.Компьютердің арифметикалық негіздері.Компьютерде
пайдалынылатын санау жүйелірінің типтері. Санаужүйелері:
екілік,сегіздік,ондық,оналтылық. Сандарды бір санау жүйесінен басқа
санау жүйесіне аудару.
• Компьютердің логикалық негіздері.Элементар логикалық
операциялар.Ақиқаттық кестесін құру.Компьютердің логикалық элементтері
және функциялары.
• Дербес пайдаланылатын компьютердің техникалық сипаттамаларының
орындайтын міндеттерімен өзара байланысы.
• Компьютердің құрылымдық ұйымдастырылуы мен жұмыс істеуі. Программалық
басқару принципі.
• Компьютердің қолданбалы программалық етілуі туралы түсінік. Қолданбалы
программалық қамтамасыз ету түрлері.
• Операциялық жүйе. Дербес пайдаланылатын компьютердің операциялық
жүйелерінің түрлері.Сервистік қабықшалар.Операциялық жүйе
жұмысы.Ақпаратты қорғау. Антивирустық бағдарламалар.Ақпаратты сығу.
Архивтеу бағдарламалары.
• Графикалық ақпаратты өңдеу. Графикалық деректерді бейнелеу
әдістері.Графикалық обьектілерге амалдар қолдану.Түстер мен палитра.
Графикалық редакторлар.
• Компьютерде мәтіндік ақпаратты өңдеу. Мәтіндік ақпаратты өңдеу
технолоиясы: құру, өңдеу, сақтау, оқу, қорытынды. Кестелермен жұмыс
істеу. Мәтіндік құжатқа графикалық обьектілер енгізу.Мәтіндік
редакторлар.Гипермәтін ұғымы.
• Компьютерде сандық ақпараттың кескінделуі.Деректерді кескіндеудің
кестелік түрі. Электрондық кестелер кітабы, электрондық кестелердің
жұмыстық парақтары туралы ұғым,оқу,жазу,формулаларды
пайдалану,диаграммалар құру.
• Компьютердің жадында кестелік түріндегі үлкен көлемді ақпарат сақтау
және өңдеу. Дерек базасы.Дерек базасының құрылымы. Дерек базаларын
басқару жүйесі.Дерек базаларын толтыру, ақпаратты берілген үлгі
бойынша сұрыптау және іздестіру.
1.2. Тақырыптық үлгі жоспар
8- сынып
Информатиканың базалық курсы
Аптасына бір сағат. Барлығы 34 сағат.
№ Тақырып Сағат
Қауіпсіздік техникасы. ЕТ кабинетінде жұмыс істеу 1
ережелері
Ақпарат. Ақпараттық процесс. Ақпараттың 3
қасиеттері.Ақпарат мөлшері. Ақпаратты кодтау. Санау
жүйелері. Сандарды санау жүйесінен басқа жүйесіне
аудару. Екілік сандарға амалдар қолдану
Логика. Логика пән ретінде. Формальды, математикалық3
логика.
Логикалық операциялар. Ақиқаттық кестелер.Орындау
кестелері. Компьютердің логикалық негіздері.
ЭЕМ-де деректерді кескіндеу түрлері. ЭЕМ-нің 2
техникалық сипаттамалары мен ондағы орындалатын
міндеттердің өзара байланысы. ЭЕМ-нің буындары және
элементтік базасы.
Операциялық жүйе. Операциялық жүйе түрлері. 3
Операциялық жүйе ядросы. Қапшық, файл, дискілермен
жұмыс істеудің негізгі командалары. Қолданбалы
программалар
Windows қосымшалары. Графикалық және мәтіндік 10
редакторлар.
Электрондық кестелер. Электрондық кестелердегі 8
деректерді өңдеу. Кесте құрудың және толтырудың
құрылымы
Деректер базасы және деректер базасын басқару 4
жүйелері. Іздестіру операциялары. Деректер базасын
құру және өңдеу
Барлығы: 34
1.3. Курстың негізгі мақсаттары
8- сыныпқа арналған информатика бағдарламасының мазмұны оқушылардың оқу-
танымдық қызметінде компьютерлік техниканы еркін пайдалану дағдысын
қалыптастыруға қажет материалдарды қамтиды және ақпараттық технологияны
кеңінен пайдалану жағдайындағы оқуға даярлайды. Курстың мақсатына
оқушылардың ойында ақпарат үғымы мен оның өңдеу тәсілдері туралы түсінік
қалыптастыру, оқушылардың компьютердің мүмкіндіктері туралы көзқарастарын
қалыптастыру, күнделікті өмірде ақпараттық технологияларды қолдануға
қызығушылығын туғызу, мәтіндік және графикалық редактормен жұмыс жасау
дағдыларын , компьютерді аспап ретінде еркін игеру кіреді.
8-сыныптың информатика курсының негізгі мақсатын төмендегіше анықтауға
болады:
1.Информатиканың негізгі ұғымдары, есептері және оның қоғам өміріндегі
орны туралы мұғалім әңгімесі;
2. Есептеуіш техника кабинетімен, дербес ЭЕМ-мен,оның құрылымы және жеке
құрылғыларының қызметімен танысу, қауіпсіздік техникасы бойынша инструктаж;
3. Дербес ЭЕМ-де жұмыс істеудің бастапқы тәжірибесін қалыптастыру.
4. Компьютер құрылғылары, олардың жұмыс принциптерімен танысу;
Есептеуіш техника кабинетінде жұмыс кезінде оқушыларды зерделі
көзқарасқа тәрбиелеу және олардың жұмысты дұрыс әрі қауіпсіз орындауы үшін
қауіпсіздік техникасының ережелері оқытылады. Оқушылар осы оқу процесі
барысында есептеу техникасын қолдану алдында қауіпсіздік техникасы бойынша
нұсқау алып, апат жағдайындағы әрекеттер ережелерімен, электр тогымен
зақымданғанда алғашқы медециналық көмек көрсету тәсілдерімен және
шаршағанда көз талғанда, дем алу үшін орындалатын жаттығулармен танысады.
Есептеуіш техника кабинеттегі инструктажды жүргізудің мақсаты
оқушыларды жұмыс орнын дұрыс орналастыруға, оны күтуге қойылатын
талаптармен таныстыру, қосымша құралдармен, жұмысты қауіпсіз ұйымдастыру
әдістерімен таныстыру. Сонымен қатар әрбір жұмыс орнында жұмыс істеушілер
міндеттерімен, қауіпті жағдайларымен және ондай жағдайлардағы іс-
әрекеттермен таныстыру.
Информатика ғылымы ақпарат жинаудың, оны берудің,өңдеудің заңдары мен
әдістерін зерттейді. Сондықтан оның дамуы мен қолданылуы электрондық
есептеуіш машиналарға байланысты. ЭЕМ-ді пайдалану үшін оның жұмысының
программасын бере білу, яғни қойылған есепті шешу үшін ЭЕМ қандай
әркеттерді және қай ретпен орындау керектігін көрсете білу керек. ЭЕМ-ге
арналған прорамманың негізінде алгоритм алынады, ол арнаулы алгоритмдік
тілде жазылған қатал ережелер жиынтығы және ол есептің шартына сай қажетті
мақсатқа жету үшін не істеу керектігін көрсетеді [5.Б.12]..
Графикалық редакторды оқыту мақсаты:
- компьютерді пайдалану тәсіліне – сурет салуға, әртүрлі сызуға оқушыны
тәжірибелік дайындау, тиянақты жұмыс істеу тәртібін қалыптастыру;
- суретті компьютерлік өңдеудің тиімділігі жөнінде түсінік қалыптастыру;
- суретті жоғары деңгейде салуға өзінің іс-әрекетін ойша реттей білу,
яғни алгоритмдей білу іс-әрекетін қалыптастыру;
- суретті түрлендіру үшін әртүрлі бұйрықтарды қолдана білуге үйрету;
- салынған суретті дискіге жазу, фрагментін өшіру, т.б. әрекеттерді
орындауға үйрету.
WordPad мәтіндік редакторын оқыту мақсаттарына мыналар жатады:
-Оқушыларды ЭЕМ-ді пайдаланудың қарапайым әдісі – мәтінмен жұмыс істеуді
орындауға дайындау, тиянақты жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру;
-Мәтіндерді компьютерлік өңдеудің артықшылықтары жайлы болжам
қалыптастыру;
-Мәтінмен жұмыс жасау барысында өзінің әрекетін ойша реттеу ісін,яғни
алгоритмдеуін қалыптастыру;
1.4. Тәжірибелік зерттеу жұмысының нәтижесі.
Қазіргі кезде оқушының оқу әрекетінің жемісті, нәтижелі болуына,
танымдық белсенділігі мен ізденімпаздығын ынталандыруға септігін
тигізетін оқу үрдісін ұйымдастырудың түрлі әдіс – тәсілдері мен
нысандарын іздестіру аса маңызды міндет.
Белсендірудің қандай да бір тәсілі мен әдістерін пайдалануда
оқушының қабілет дәрежесін ескеру керек. Күрделі танымдық
міндеттерді танымдық қабілет дәрежесі жоғары оқушылар ғана тапсыра
алады. Оқушыға оның таным күшіне сәйкес келмейтін, мүмкіндігінен
жоғары, білім деңгейінен анағұрлым асып түсетін міндеттер жүктеу
білім беруде оңды нәтиже бермейді.
Ж.Қараевтың Танымдық белсенділік деңгейлері атты кітабында жоғары
сынып оқушыларының танымдық белсенділігі дамуының деңгейлері
анықталған [19.Б.17]. Оны тағайындау үшін мынадай көрсеткіштер
пайдаланылған: танымдық ұмтылыс, ынталығы, білім деңгейі, дербестігі,
ізденімпаздығы, шығармашылығы.
Танымдық белсенділігі төмен оқушылар - білімдерінің төмен екендігін
көрсетеді: игерілетін материалдың негізгі мәнін ашып бере алмайды;
логикалық байланысты таба алмайды, танымдық тапсырмаларды өз бетінше
орындай алмайды, мұғалімнің көмегін қажет етеді, өздігінен жұмыс
істеуді қажетсінбейді (тақтадан, сыныптасынан көшіреді), танымдық істің
қандай да бір түріне қабілетінің болмау, тапсырманы үлгі бойынша
баяу орындайды. Танып – білуде белсенділік танытпайды, қиыншылықты
жеңу ниеті төмен.
Оқу – танымдық белсенділіктің орта деңгейі қалыптасқан
оқушылар -білімдерді игергендігін көрсетеді, қорытындылауға қабілеті
бар. Танымдық іс - әрекет тәсілдерін қолданады. Үлгі бойынша және
біраз қиындығы бар тапсырмаларды мұғалімнің көмегінсіз орындай
алады, бірақ шығармашылық тапсырмаларды орындауда олар едәуір күш
жұмсайды және үнемі көмек қажет етеді.
Қалыптасудың жоғары деңгейіне ие оқушылар өз білімін
тәжірибеде қолданады. Қалыптасқан белсенді танымдық ұмтылыстың болуы,
құбылыстың маңыздылығына қызығушылық танытады. Тапсырмаларды шешудің
жолдарын болжап. дербес орындайды,білімін шығармашылық тұрғыда
қолданады, кейде мұғалімнің көмегін қажет етеді, белсенді іс -
әрекет дербестігі сақталады, өз әрекеттерін бақылап, өздігінен
бағалайды. Бұндай оқушылар олимпиадаларға, әр түрлі білім сайыстарына
қатысады, сабақтарда баяндама, реферат жазып, зерттеу жұмыстарымен
айналысады.
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, танымдық белсенділік –
адамның өз бетінше әрекет етуге дайын болуға ұмтылысынан, алға
қойылған мақсаттарға жету үшін оңтайлы жолдарды таңдай білуден,
танымға деген тұрақты құлшынысынан көрініс табатын жеке тұлғаның
сипаты ретінде айқындалады. Сондықтан мен дипломдық жұмысты жазуда
информатиканың 8-сыныпқа арналған курсын оқытуда оқушылардың танымдық
белсенділігін, яғни өз бетіндік жұмыстарды орындау белсенділігін арттыру
мақсатын қойдық.
Біздің тәжірибелік зерттеу жұмысымыз Ақтау қаласының №20
орта мектебінде, 8а және 8г сыныптарында жүргізілді.
Тәжірибе барысында оқушылардың оқу үрдісіндегі информатиканың
базалық курсы бойынша танымдық белсенділігін, әрекетін анықтау
мақсатында әдіс – тәсілдер қолданылды (үлгерім тексеру, бақылау,
өзіндік бақылау, әңгімелесу, сауалнама алу).
8-сынып оқушыларының информатикадан өзіндік жұмыс істеу белсенділігі
1- кестеде көрсетілді .
1 кесте – Сауалнама жауаптары
Бақылау
Оқушылардың сыныптары
жауаптары
8а (22) 8г (25)
1.Өз бетінше білім ала аламын және
белсенді әдістерін білемін 25% 28%
2. Өз бетіндік жұмыс кезінде оқу
әдебиеттерін пайдаланамын 21% 27%
3. Ғылыми әдебиеттерді пайдаланамын 5% 7%
4. Мерзімді баспасөзбен жұмыс 30% 32%
жасаймын
5. Интернетті пайдаланамын 3% 5%
Мектептегі 8- сынып оқушылары арасында жүргізілген сауалнаманың
нәтижелерін талдай отырып, оқушылардың өз бетінше жұмыс істей
білмеуі және оқу материалын талдау, алған білімдерін іс жүзінде
қолдана білмеуі байқалды. Алынған мәліметтерді талдай отырып,
оқушылардың танымдық білігі, өзіндік білім алуы төмен дәрежеде
екенін көрдік .
Сауалнаманың сұрақтары:
1. Информатика пәнін оқуға қызығушылығыңыз, танып білу ынтаңыз бар
ма?
2. Өз ойыңызды, пікіріңізді дәлелдей аласыз ба?
3. Өз біліміңізді әр түрлі тапсырмаларды орындауда үнемі
қолданасыз ба?
4. Негізгіні бөліп көрсете аласыз ба?
5. Қорытындылап, жалпылай білесіз бе?
6. Тапсырманы үнемі өз бетінше орындайсыз ба?
7. Қандай тапсырманы орындауда қиналасыз?
- үлгі бойынша
- шығармашылық
- біраз қиындығы бар.
8. Өзіндік жұмыс істеуді қажетсінесіз бе?
Орта мектепте жоғары 8-сынып оқушыларымен жүргізілген
зерттеулеріміздің қорытындысы мынадай болды:
- Оқуға қызығушылығы төмен - 56%
- өз ойын, пікірін дәлелдеу білігі қалыптаспаған - 43%
- өз білімін іс жүзінде қолдана алмайды - 40%
- негізгіні бөліп көрсете алмайды - 30%
- қарапайым жалпылауды білмейді - 51%
- күрделі емес тақырыпты өз бетінше орындай алмайды - 55%
- өзіндік жұмысқа мән бермейді - 38%
Тәжірибе барысында 8-сынып оқушыларының арасында сауалнама,
пікір алысу ұйымдастырылды.
Оқушылардың 41,2% өздерінің өзіндік жұмыстарды орындауда
қиналатындықтарын айтса, 25,3 %- жоқ десе, 35 % әр кезде әрқалай деген
жауаппен шектелді.
Көптеген оқушылар өзіндік жұмысқа мән бермейді. 38 % - і өзіндік
жұмысты мүлдем жоспарламайды, 32 % - і жоспар құрғанмен оны орындамай
тастайды.
Оқушы өз тарапынан таным әрекеттеріне бақылау жасамаса,
ізденіс нәтижесін бағаламаса жетістіктерге жетуге болады деп айту
қиын. Өзгелердің тарапынан болатын бақылаудан гөрі, оқушы өз білім
деңгейіне, біліктері мен дағдыларына сын көзбен қарап, бақылау жасау,
оның білімді сапалы меңгеруіне септігін тигізеді.
8а және 8г сыныптары оқушыларының танымдық білігі, өзіндік
жұмыстарды орындау белсенділігін осылайша зерттей келе төмендегіні байқауға
болады (2 сурет)
2 сурет- оқушылардың тәжірибелік зерттеуге дейінгі өзіндік жұмысты
орындау белсенділігі нәтижесі
Дамыта оқыту идеясын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін, оқушының
ойлауын, елестету мен есте сақтауын, ынтасын, белсенділігін, білім
сапасының дамуына көмектесетін деңгейлік саралау технологиясы, яғни
деңгейлік тапсырмалар арқылы оқыту [19.Б.11].
- білімнің базалық деңгейінің барлық оқушылар үшін міндеттері;
- оқушыларға берілген тапсырманың саралануы, тапсырма оқушының күші
жететіндей және қолайлы болуы шарт;
- білімнің базалық деңгейі оқытудың жаңа технологиясының
механизмі ретінде оқушының бірте – бірте өрістей дамуына
мүмкіншілік жасауы тиіс;
- оқушыға оқу деңгейін таңдауға ерік беру;
- оқушы өз мүмкіндігіне орай тек міндетті деңгейден кем емес
білім алуға ерікті.
1 – деңгей – “міндетті, оқушылық”,
2 – деңгей – алгоритмдік,
3 – деңгей – шығармашылық.
Саралап – деңгейлеу:
-жаңа ұғыммен таныстыруда;
- жаңа ұғымды игертуге арналған тапсырмалар жүйесінде;
- өзіндік тапсырмаларда;
- практикалық жұмыстарда;
- қайталауда;
- білімді бекітуде;
- білімді бақылап – бағалауда қолданылатын әмбебап педагогикалық
жүйе.
Модульдік технология дамыта оқыту идеясына негізделген.
Модульдік оқытудағы негізгі мақсат – оқушының өз бетінше жұмыс істей
алу мүмкіндігін дамыту, оқу материалын өңдеудің жекелеген тәсілдері
арқылы жұмыс істеуге үйрету[6.Б.12]
Модульдік оқытудың өзегі – оқу модулі. Оқу модулі
ақпараттарының аяқталған блогынан, бағдарламаны табысты жүзеге асыру
бойынша берілген мұғалімнің нұсқауларынан және оқушы іс - әрекетінің
мақсатты бағдарламасынан тұрады.
Модульдік оқыту білім мазмұны, білімді игеру қарқыны, өз
бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігі, оқыудың әдісі мен тәсілдері
бойынша оқытудың дербестігін қамтамасыз етеді.
Аталған жаңа педагогикалық технологиялардан басқа келешегі
мол ақпараттық – компьютерлік технологиялар, ойын – тренинг
технологиялары, диалогтық, жобалау әдістерін қолдану арқылы оқыту
технологияларын атап өтуге болады.
Барлық жаңа технологияның алдына қоятын мақсаты – оқушының
білім сапасын, өз бетінше ізденуін, белсенділігін арттырып,
шығармашылықтарын қалыптастыру.
Жаңа технология, дәстүрлі емес әдіс тәсілдердің маңызы
жоғары, бірақ, қазіргі кезеңде орта мектептерде бүгінгі күні әлі де
болса өз мәнін жоймаған, оқу үрдісінде пайдаланып жүрген, қазіргі
қалыптасқан оқыту жағдайында жеке оқыту ( репетитор, тьюторлық,
менторлық, отбасылық оқыту, өз бетімен білім алу, алыстан білім
алу), ұжымдық сабақтар (шығармашылық сабақтар, семинарлар, мектеп
лекциясы, конференция, олимпиада, экскурсия, іскерлік ойын т.б.),
жеке – ұжымдық жұмыстар арқылы (шығармашылық, пәндік және ғылыми
апталықтар, жобалар, т.б,), оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру
барысында оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастыруға болады.
Дәстүрлі оқыту әдістері арқылы бұл мақсатқа толық жету
мүмкіндіктері аз болғандықтан, пәндерді оқыту әдісін дамыту керек.
Сондықтан дипломалды тәжірибеде зерттеуге қатысқан 8а-сыныпқа өз
әдістемемді пайдаланып сабақ жүргізуді жоспарладым. Алға қойған мақсатым-
оқушыларға топтық, жекеше оқыту, деңгейлік тапсырмалар, шығармашылық
жұмыстар ұсыну, көрнекіліктерді тақтада емес интерактивті тақтада көрсету
арқылы өз әдістемемді ұсыну.
Осы мақсатқа байланысты тақырыпқа байланысты деңгейлік тапсырмалардан
тұратын тақырыптық өзіндік жұмыс, деңгейлік тапсырмалардан тұратын бақылау
жұмысы , шығармашылық жұмыс жоспарлары дайындалды. Мұндай сабақтардың
тиімділігін атап өтсек: сабақ құрылымының ұйымдастырылуы, сыныптағы
оқушылардың іс - әрекетін бақылауға қолайлылық, оқу – танымдық
тапсырмаларды орындаудағы ұжымдық бірлескен әрекеттің жүзеге асуы,
оқыту уақытының үнемделуі. Орта мектептерде оқушылардың танымдық
белсенділігін қалыптастыруда сабақтарды түрлендіріп өткізудің маңызы
ерекше.
Мысалы, сол сабақтарымның бірі ретінде оқушылардың шығармашылықпен
жұмыс істеуін дамыту үшін Microsoft Word мәтіндік редакторын пайдаланып
оқушыларға қазақтың ою-өрнектері туралы мағлұмат беретін сабақ жоспары
ұсынылды
Сабақ тақырыбы: Мәтіндік редакторда сурет салу құралдар тақтасын
пайдалану
Мақсаты: Рисования құралдар тақтасын пайдалану дағдысын қалыптастыру,
қазақ ұлттық ою-өрнек өнері бойынша толық білім сапасын және
іскерлігі мен қабілетін дамыту, эстетикалық, эмоционалдық,
интелектуалдық тұрғыда әсер ету.
Курстың үш тарауы 8а сыныбында дипломдық жұмыста ұсынылған
әдістемені пайдаланып өткізілді. Тоқсан аяғында осы үш тарау қорытындысы
бойынша тәжірибелік зерттеу екі сыныпқа қайта жүргізілді.
Тәжірибе нәтижесі (3-сурет):
3 сурет- оқушылардың тәжірибелік зерттеуден кейінгі өзіндік жұмысты
орындау белсенділігі нәтижесі
Кестеден 8а сынып оқушыларының танымдық белсенділігінің нәтижесі
зерттеуге дейінгі нәтижеден өскендігін байқауға болады.
8а сынып оқушыларының нәтижесін жеке қарасақ:
4 сурет- 8а сынып оқушыларының тәжірибелік зерттеуге дейінгі және
кейінгі өзіндік жұмысты орындау белсенділігі нәтижесі.
Тәжірибелік зерттеу нәтижесін талдай келе мынадай қорытынды
жасадым: орта мектептерде оқушылардың танымдық белсенділігін
қалыптастыру мәселесін жетілдіріп, оқыту үрдісіндегі әдіс – тәсілдерді
арнайы ұйымдастыру, оқыту формасын жетілдіру (дәстүрлі емес,
шығармашылық сипаттағы сабақтар, сабақтан тыс шаралар өткізу,
сайыстар, диспут, шығармалар,танымдық тапсырмалар, жеке, ұжымдық оқыту
формаларын қолдану және т.б)-оқу үрдісін жетілдірудің негізгі жолдары
болып табылады. Осындай жұмыстар оқушылардың танымдық белсенділігін
арттырып, дүниетанымын кеңейтеді, білім мен қабілетін шыңдауға
мүмкіндік береді, алған білімдерін тәжірибеде еркін пайдалануға т.б.
дағдыланады.
Тұжырым
Информатика және есептегіш техника негіздері жалпы білім беретін орта
мектепке тән міндетті пән ретінде енгізгелі бері курсты оқытудың
дидактикалық жүйесі де қалыптасып келеді.Қ азақстан Республикасын
Президентінің Білім беру жүйесін информатикаландыруға бағытталған
бағдарламасына байланысты бірқатар шаралар жасалды. Сонымен қатар, педагог
қауымдар үшін мектеп психологиясы және жалпы дидактикалық ұғымдар
көмегімен, сондай ақ, орта мектептегі физика мен математиканы оқыту
тәжірибелеріне сүйене отырып, орта мектептегі информатика курсын оқытудың
бір жүйеге келтірілуі қажет. Бұл мәселе, әсіресе жас мамандарды
информатиканы оқыту процесіне жұмылдыруда өзекті мәселенің бірі.
Информатиканы оқыту әдістемесі курсын оқи отыра болашақ мұғалім
мектептегі Информатика және есептеуіш техника негіздері пәнінің жастарға
жалпы білім берудегі маңызын оның болашақ кәсіби түрде дайындаудағы орнын
терең түсінуі, мектеп информатикасы курсының мазмұнын іріктеу принциптерін
түсіндіре алуы, бұл курстың мектептегі пәндермен өзара байланысын түсінуі,
бұл пәннің білім беруді компьютерлендірудің жалпы мәселелерін шешудегі
алатын орнын ұғынуы қажет. Информатика мұғалімі мектептегі жергілікті
желімен жабдықталған информатика кабинетін пайдалану мақсаты мен оны
ұйымдастыру принциптерін білуі, информатика оқулықтарын терең оқып зерттеп,
мектептегі компьютерлік сынып жағдайында жұмыс әдістерін меңгеруі тиіс.
Дипломдық жұмысымның 1-бөлімінде дипломдық жұмысымның тақырыбын
таңдап алу мақсатыма, соған байланысты 8- сыныпқа арналған Информатика
курсының бағдарламасы, оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар,
осы курсты оқытудың жалпы мақсаттарына тоқталып өттім.
Педагогикалық тәжірибелерден өте жүріп мен оқушылардың информатика курсы
бойынша білім дәрежесінің жоғары дәрежеде емес екендігін байқап жүрмін.
Мектептегі 8- сынып оқушылары арасында жүргізілген сауалнаманың
нәтижелерін талдай отырып, оқушылардың өз бетінше жұмыс істей
білмеуі және оқу материалын талдау, алған білімдерін іс жүзінде
қолдана білмеуі байқалды. Алынған мәліметтерді талдай отырып,
оқушылардың танымдық білігі, өзіндік білім алуы төмен дәрежеде
екенін көрдік . Сол себепті ақпарат ұғымының қыр-сырымен, ЭЕМ-нің
құрылғылары мен олардың атқаратын қызметін оқушылар санасына сіңіру және
сол тақырыптарды меңгеруде өз бетіндік жұмыстарды орындау белсенділігін
дамыту мақсатында базалық курсты оқыту әдістемесін ұсынуды жоспарладым. Ол
бағытта 8-сыныпқа арналған информатикадан әдістемелік құралдарға, қажетті
әдебиеттерге шолу жасадым.
Сонымен қатар 1-бөлімде ұсынылған әдістемені оқу үрдісінде қолдануға
жасалған тәжірибелік зерттеу қорытындысы көрсетілді. Эксперимент
қорытындысы бойынша менің ұсынған әдістемем өзінің белгілі бір деңгейде өз
нәтижесін бергенін көрсетеді. Соған байланысты 2- бөлімде информатика
курсын оқытуда қолданылған тапсырмалар, бақылау сұрақтары ,сабақ,
шығармашылық сабақтар жоспарлары көрсетілді.
Курсты оқыту әдістемесі
Әр пәннің өз ерекшелігімен қатар, бір пәннің өзінде де әр тақырыптың
өзіндік күрделілігі болады. Егер оқушы берілген тапсырманы жылдам орындап
тастап, басқалардың бітіруін күтіп отырып қалса, оған көңілсіз болып, оның
оқуға деген қызығушылығы азайып кетеді. Осылай болдырмау үшін оқушының
қызығушылығын төмендетпейтін, олардың алға ұмтылуына түрткі болатын
тапсырмалар дайындаған жөн. Тапсырмалардың келесі бөлігі оның
алдыңғыларының негізінде құрылған жаңа тәсілдерді пайдалану жолымен жүзеге
асырылуы тиіс [11.Б.37]. Сондықтан да ұстаздың міндеті осы күрделілікті
дұрыс қарастырып, сабақтың әр сағатын тиімді өткізуге мүмкіндік беретін
тапсырмалар дайындау.
Мұндай тапсырмалар оқушылардың олармен жұмыс істеу процесінде зерттеу
және бақылау, мұғалімге олардың үлгермеу себептерін ашуға, балалардың даму
дәрежесін, олардың сабаққа деген қатынасын айқындауға, оқу жұмыстарында
жеке оқушының өз қабілеті мен мүмкіншілігін қай мөлшерде пайдаланатынын
ашуға мүмкіндік береді.Баларды зерттеу мұғалімге оқыту және тәрбиелеу
процесінде оқушылардың әрқайсысына қалай қараудың жолдарын тауып алуға
жәрдем береді. Сол себептен де сабақ үстінде балалардың өздігінен жұмыс
істеуін, негізінен алғанда, өткен сабақты қайталағанда немесе пысықтағанда
қолдануға болады.
Төменде осы бағытта жасалған тақырып бойынша теория мен оқушылардың өз
беттерінше орындауына арналған тапсырмалардың бірнеше нұсқаларын және
оларды орындау тәсілін ұсынып отырмын. Мұндай тапсырмаларды қайталау және
пысықтау сабақтарында қолданған өте тиімді.
2.1.Оқыту әдістемесі
1.Қауіпсіздік техникасы және есептеуіш техника кабинетінде жұмыс істеу
ережелері (1 сағат).
Есептеуіш техника кабинетінде жұмыс кезінде оқушыларды зерделі
көзқарасқа тәрбиелеу және олардың жұмысты дұрыс әрі қауіпсіз орындауы үшін
қауіпсіздік техникасының ережелері оқытылады. Оқушылар осы оқу процесі
барысында есептеу техникасын қолдану алдында қауіпсіздік техникасы бойынша
нұсқау алып, апат жағдайындағы әрекеттер ережелерімен, электр тогымен
зақымданғанда алғашқы медециналық көмек көрсету тәсілдерімен және
шаршағанда көз талғанда, дем алу үшін орындалатын жаттығулармен танысады.
Қауіпсіздік ережелерімен таныстырудың келесі бір кезеңі дербес
компьютермен жұмыс істеу алдындағы ережелер. Жалпы дербес компьютермен
жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік ережелерінің өзі 3-ке бөлінеді.
- Дербес компютерде жұмысты бастау алдындығы қауіпсіздік талаптары;
- Жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік талаптары;
-Дербес компьютермен жұмысты аяқтау қауіпсіздігінің талаптары;
Бұл кезең алдыңғы кезеңді толықтырады. Оның негізгі мақсаты жұмыс орнын
дұрыс ұйымдастырып, тәртіппен ұстау талаптарымен, қауіпсіз жұмыс істеу
әдістерімен, сақтану құралдарымен, белгілі бір жұмысты орындау кезінде
болатын қауіпті жағдайлармен, жұмыс істеушінің міндеттерімен, қауіпті
жағдайлар туған кезде орындалатын іс-әрекет ережелерімен таныстыру. Яғни
бұл жерде әрбір оқушының және тұтас сыныптың білімді активті және саналы
түрде ұғыну принципінің маңызы зор. Информатика пәнінің басқа пәндерден
өзгешелігі де сол, білімнің жаттанды түрде ұғылуын қабылдамайды. Сондықтан
әрбір оқушы дербес компьютермен жұмыс істеу алдындағы қауіпсіздік
ережелерін жаттанды түрде емес, толыққанды меңгергенде ғана дербес
компьютерде ұқыпты әрі қауіпсіз жұмыс істей алады. Сол себепті дербес
компьютермен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік ережелерін практикалық
элементтері бар, көрсетіп түсіндіру сабағы түрінде жүргізу
ыңғайлы.Қауіпсіздік техникасы бойынша нұсқау берілгеннен кейін оқушылар
сынақ тапсыруы керек.Оқушылармен өткізілген дәріс немесе нұсқаулар сынып
журналына немесе нұсқау беру журналына тіркеледі.
ЕТ кабинетінде жұмыс жасау кезінде техника қауіпсіздігін сақтау оқушылар
үшін міндетті.
Жалпы қауіпсіздік ережелері:
- Мұғалімнің рұқсатынсыз құрал-жабдықтарды орнынан қозғауға, сымдарға,
розеткаларға тиісуге тиым салынады.
- Мұғалімнің рұқсатынсыз сыныпқа кіруге және сыныптан шығуға болмайды.
- Мұғалімнің рұқсатынсыз сыныпта жүруге болмайды.
- ДК-де су киіммен және су қолмен жұмыс істеуге болмайды.
- Үстелге ДК жанына кітап басқа да заттар қоюға болмайды.
- Пернетақтаның үстіне ештеңе қоюға болмайды.
- Компьютер сыныбында жүгіруге, жолдастарының көңілін аударуға , бөгде
жұмыстар істеуге тиым салынады.
- ДК-мен жұмыс істеуді бастау алдында қойылатын қауіпсіздік ережелері:
- ДК электр тогына қосылмаған жағдайда сымдардың, ДК-дің корпусының
бүтіндігін және айыру бұзылмағандығын қарап шығып, олардың дұрыс жағдайда
екендігіне көз жеткізу керек.
- Жұмыс кезінде сымдар бір-біріне тимес үшін, олардың салбырап
тұрмауына көңіл бөлу керек.
- Жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналына белгі қою керек.
Практикалық тапсырмалар:
Көз талғанда жасайтын жаттығуларды есіңе сақта және оларды орында!
Жаттығуларды оқушылармен бірге орындау маңызды болып табылады.
1-жаттығу
-Көздеріңнің бұлшық етін қатайтып, бірнеше секунд жұмыңдар.
-Көздеріңнің бұлшық етін босаңсытып, ашыңдар.
Бұл кезде бірқалыпты дем алыңдар. 4-5 рет қайталаңдар.
2-жаттығу
-Кеңсірікке қарап тұрып, 3 рет терең дем алыңдар.
Көздеріңді талдырмаңдар.
-Алысқа қадалып қараңдар.
3-жаттығу.
-Бастарыңды бұрмай, оңға қарап, көз тіккен нүктені белгілеңдер.
-Алысқа қадалып қараңдар.
4-жаттығу
-Бастарыңды бұрмай, солға қарап көз тіккен нүктені белгілеңдер.
-Алысқа қадалып қараңдар.
5-жаттығу.
-бастарыңды көтермей, жоғары қарап, көздерің түскен нүктені белгілеңдер.
-Алысқа қадалып қараңдар.
6-жаттығу.
-бастарыңды бұрмай төмен қарап, көздерің түскен нүктені белгілеңдер.
Алысқа қадалып қараңдар.
7-жаттығу.
-Көздеріңді 20-30 секунд бойы жиі-жиі жыпылықтатыңдар.
1.Электр тогымен зақымданған адамға алғашқы көмек көрсету әркеттерінің
ретін оларды бір-біріне қосу арқылы көрсетіңдер.
2. Төмендегі әрекеттердің орындауға болатынын, болмайтынын ажыратыңдар.
Мұғалімнің рұқсатынсыз Информатика кабинетінде Көзден манитор
информатика кабинетіне сырт киіммен экранының
кіруге жүруге 60-70см қашықтықта
ұстауға
Компьютер сыныбына Компьютерде су киіммен
Электр тогына сабырлықпен кіруге, немесе су қолмен жұмыс
жалғанған сымдарға жұмыс орнына отыруға істеуге
тиісуге
Сабаққа қатысты емес Компьютердің ақауы немесе Жұмысты аяқтағаннан
бағдарламаларды немесе бұзылған жерінің жоқ кейін жұмыс орнын ретке
ойындарды қосуға екеніне көз жеткізуге келтіруге
2.1 Ақпарат. Ақпараттық процесс. Ақпараттың қасиеттері.Ақпарат мөлшері.
(1 сағат)
Информатика курсына Есептеуіш техника кабинетіндегі қауіпсіздік
ережелерімен қатар, курстың іргелі ұғымдарының бірі - ақпарат ұғымы
қарастырылады. Курстың іргелі ұғымдарын түсіндіруде нақты анықтама беруге
ұмтылмау қажет.
Бұл сабақ барысында оқушыларға ақпараттың адам өміріндегі маңызы туралы
айта келе, ақпарат ұғымы қарапайым мысалдар арқылы түсіндірілуі тиіс.
Оқушыларға ақпаратты пайдалануға байланысты адам қызметінің негізгі
салалары туралы әңгіме айтылуы тиіс. Қәзіргі кезде ақпарат күнделікті
тұрмысқа, ғылымның әр түрлі салаларына кеңінен енді. Мысалы, біз үйде
отырып-ақ бұқаралық ақпарат құралдары, яғни теледидар, әр түрлі газет
журналдар арқылы елімізде ғана емес, әлемнің түкпір-түкпірінде болып жатқан
жаңалықтардан хабардар бола аламыз.Телефон желісі арқылы барлық қашықтықта
тілдесе аламыз.
Сондай-ақ тас беттерінде, жер қатпарларында ертеден сақталып қалған
хайуанаттардың сүйектерін, өсімдіктердің жапырақтарын зерттеу нәтижесінде,
жер бетінде көне заманда өмір сүрген жануарлар мен өсімдіктер туралы
көптеген мәліметтер ала аламыз.
Осы секілді мысалдар келтіріле отырып, оқушылар санасында ақпараттық
процестер ұғымы қалыптастырылады.
Демократиялық білім үшін құрылған Консорциум басқарған сын тұрғысынан
ойлау технологиясын пайдалану арқылы сабақты түрлендіріп өткізуге болады.
Бұл әдістеме бойынша сабақ 3 кезеңнен тұрады.
1-кезең. Оқушылардың тақырыпқа деген қызығушылығын арттыру. Бұл жерде
мұғалім оқушыларды әр-түрлі әрекеттер арқылы қызықтыра алуы керек.
Ақпарат ұғымы латынның түсіндіру, баяндау, мәлімет деген ұғымдарын
білдіретін сөзінен шыққан. Ақпарат деген сөзді біз қалай түсінеміз,
ойланайық? Оны қолдану мысалдарын қарастырайық. Ақпаратты біз ауызша,
жазбаша, тіпті қимыл-қозғалыс түрінде бере аламыз. Біз бәріміз бала
кезімізден бастап ақпарат алмасу процесіне қатысамыз. Адамға ауа, су, жылу
қандай қажет болса, қоршаған орта туралы ақпарат сондай қажет.
Адам дыбыс, жарық жоқ кеңістікте қалды делік. Адам өзін-өзі ыңғайсыз
сезініп, оның рухани күйі өзгереді. Бірнеше күннен кейін сезінуден
айырылып, ол ең қарапайым әрекеттерді істей алмайтын халге жетеді. Өйткені
адамға кез-келген тірі организм сияқты әрқашан қоршаған болмыс пен, уақыт
пен кеңістік туралы ақпарат қажет.
2-кезең. Мағынаны ашу. Мұғалім әр-түрлі сұрақтар қою арқылы оқушыларға
сабақ мағынасын өз беттерімен ашатын жағдай жасауы керек.
Оқушыларға:”Ақпарат деген ұғымды қалай түсінеміз? және “Ақпаратты
қайдан аламыз”,- деген сұрақтар қойып, оны дискуссия барысында талдау.
Дискуссия көмегімен оқушылар жаңа білімді игеріп, өздерінің пікірін
бекітіп, көзқарасын дәлелдей алады. Яғни оқушылар қойылған сұрақтарға өз
пікірлерін білдіре отырып, сабақ мақсатын өз беттерімен ашуға мүмкіндік
алады.
3-кезең. Қорытынды жасау
Мұғалім әдістемедегі стратегияларды пайдалана отырып, сабаққа қорытынды
жасау керек. Яғни оқушылардың ақпарат ұғымы жөніндегі пікірлерімен санаса
отырып, сабаққа қорытынды жасалады.
Ақпарат ұғымының мағынасын ашып алғаннан кейін, “адам ақпаратпен не
істейді?”,- деген сұрақ туындайды. Ол үшін мынадай қарапайым мысал ұсынуға
болады:
Компьютер сатып алу процесі.
Біз компьютер сатып алу үшін біз ең әуелі дүкендерге барып, олардың
бағасын, сапасын, шығарушы фирмасын білеміз. Сонан соң қалаған компьютерді
сатып алуға ақшамыз жететін, жетпейтіндігін қарастырамыз. Сатушылардың
берген мәліметтерін, компьютердің бағаларын есте сақтаймыз. Алынған
ақпараттарды талқылай келе біз қандай да бір шешімге келіп, оны сатушыға
жеткіземіз.
Осы мысалды келтіре отырып оқушыларға сонымен “Адам ақпаратпен не істей
алады?” деген сұрақ қойылады. Бұл жердегі басты мақсат – оқушылардың
ұсынылған мысалды негізге ала отырып, өз ойларын жеткізуі.
Оқушылардың жаңа сабақты қаншалықты меңгергендігін тексеру мақсатында
төмендегідей кестені толтыру ұсынылады.
Процесс Беру Сақтау Өңдеу
1.Кітап оқу +
2.Компьютерде ойнау + +
3.Тақпақ жаттау
4.Есікке қоңырау соғу +
5.Математикадан есеп шығару +
6. Суретке түсу + +
Әрбір оқушы кестеде ақпараттық процестердің қайсысы басым екендігін
көрсетеді. (жауаптар әр түрлі болуы мүмкін.)
“Адам ақпаратпен не істей алады?” деген сұраққа жауап алғаннан кейін,
оқушыларды ақпараттың түрлерімен таныстыру маңызды болып табылады. Ол үшін
төмендегідей мысал ұсынуға болады:
Кім ақпарат хабарласа сол ақпарат көзі болып табылады. Мысалы;
мұғалім, оқушы, сарқырама шуылы. Кімде-кім ақпаратты қабылдап алса, онда ол
ақпарат қабылдаушы болып табылады. Мысалы; адам, жануар, өсімдік. Ал
ақпарат тасуыш: сынып тақтасы, журнал, ауа бөлшектері, радио толқындар,
қағаз, кассета, дискет бола алады. Ақпарат көзі мен қабылдаушы арасындағы
байланыс арнасы телекоммуникациялық арна да, ауа да дыбыс толқындарын
тасушы бола алады. Адам қабылдайтын ақпаратты таңбалы және бейнелі деп,
екіге бөлуге болады.
Бейнелік деп – табиғат көріністерін, кескіндерді, дәм, иіс, сезу
мүшелері арқылы алынатын ақпараттарды айтады.
Ақпарат теориясында бит — екі әртүрлі мағынадағы деректерді айыру үшін
ақпарат саны. Ал есептеу техникасында бит деп машина ішінде берілетін
деректер мен командаларда қолданылатын “0” немесе “1” белгілерін сақтау
үшін керек , жадының ең кіші бөлігін айтамыз.
Бит — өлшеудің ең кіші бірлігі. Практика жүзінде одан үлкен бірліктер
қолданылады ол — байт, ол сегіз бит. Кез – келген компьютер
клавиатурасындағы 256 алфавит символдары осы сегіз битпен кодталған
(256=28).
Кеңінен қолданылатын байттан де үлкен ақпарат бірлігінің түрлері:
1 Килобайт (Кбайт) = 1024 байт = 210 байт,
1 Мегабайт (Мбайт) = 1024 Кбайт = 220 байт,
1 Гигабайт (Гбайт) = 1024 Мбайт = 230 байт.
Кейінгі кезде өңделетін ақпарат көлемінің өсу ретіне байланысты
келесідегідей де бірліктер қолданылады:
1 Терабайт (Тбайт) = 1024 Гбайт = 240 байт,
1 Петабайт (Пбайт) = 1024 Тбайт = 250 байт.
Қазіргі таңда оқушылардың ойлау қабілетін дамытудың тиімді жолы
сөзжұмбақ шешу болып табылады. Сондықтан информатика сабақтарында үй
тапсырмасын түрлендіру мақсатымен оқушыларға сөзжұмбақ құрастыруға немесе
сөзжұмбақты шешуге беру тиімді. Бұл оқушылардың сөздік қорымен қатар,
логикалық ойлау қабілетін дамытады, әрі сұрақтарды дұрыс құрастыруға
үйретеді.
“Ақпарат” тақырыбы бойынша оқушылардың алған білімдерін тексеру
мақсатында берілетін сөзжұмбақ үлгісі:
1.Ақпараттың ең кіші өлшем бірлігі (бит)
2.Ақпарат түрі.(Бейнелік)
3. Сурет, схема, сызба ақпараттың қай түріне
жатады.(графикалық)
4. Үздіксіз сигнал. (аналогтық)
5. Ақпараттық процесс (беру)
6.Ақпаратты автоматты түрде өңдеуге арналған құралдаркешені.(компьютер)
7. Ақпараттық процесс. (Сақтау)
8. Ақпаратты белгілі бір алфавит арқылы ұсыну. (Кодтау)
9.Қатынас тілі(табиғи)
10.0 және 1 таңбалары арқылы ұсынылатын (алфавит)
11. 8 биттен тұратын код. (байт)
2.2. Санау жүйелері. Екілік кодтармен жүргізілетін операциялар. Бір
санау жүйесінен екінші санау жүйесіне ауысу (1 сағат).
Санау жүйелері— сан деп аталатын, символдар көмегімен бейнеленетін
атаулар тәртібінің жиынтығы. Санау жүйелері позициялық және позициялық
емес болып екіге бөлінеді. Позициялық емес санау жүйесіне мысал — рим
сандары: бірнеше сандар негізгі болып алынған (мысалы, І, V, X), ал
қалғандары осы негізгі сандарды қосу арқылы алынады ( VІ, VІІ сияқты)
немесе алу ( ІV, ІX сияқты). Ал позициялық санау жүйелеріне екілік, ондық,
сегіздік, оналтылық сандар жатады. Мұндағы кез – келген сан сәйкес
алфабиттің цифрлары арқылы жазылады, және де әрбір санның мәні осы тізбекте
орын алатын, оның орнына тәуелді (позициясына). Мысалы, ондық санау
жүйесінде жасалған, 555 жазбасында, 5 саны ғана қолданылған, бірақ оның
орын алу ретіне байланысты ол әртүрлі сандық мәнге ие бола алады — 5
бірлік, 5 ондық немесе 5 жүздік. Сондықтан теңдік дұрыс (астынғы индекстер
санның қандай санау жүйесінде жазылғанын көрсетеді):
555,510 =5-102 +5-101 +5-100 +5-10-1;
11,012 =1*21+1*20+1*2-1+1*2-2
Екілік санау жүйесінде қосу. Алдын – ала қаралып кеткен ойлардан кейін
екілік санау жүйесіндегі бірразрядты сандарды арифметикалық қосу ережесінің
орындалу ретін жазайық:
0+0=0; 1+0=1; 0+1=1; 1+1=10.
Демек, аса толу болғанда, үлкен разрядқа ауысу кезінде белгілі есте
сақтауды пайдалана отырып, келесіні аламыз:
11101010011,111 +1111100101,011+101100111001,010
Екілік санау жүйесінде алу. Алу амалы қосу амалының керісіншесі
болғандықтан бірразрядты сандардың арифметиаклық алынуының ережесін екілік
санау жүйесінде жазамыз:
0-0=0; 1-0=1; 1-1=0; 10-1=1.
Осы ережені қолдана отырып, кез – келген жоғарыда келтірілген қосындыны
алынған қосылғыштарды қолдана отырып, алумен тексеруге болады. Бұдан,
қандай – да бір разрядтағы нөлден бірді алу үшін, қарыз алу” яғни жетпей
тұрған санды көшілес үлкен разрядтардан алу қажет (сондай - ақ, ондық санау
жүйесіндегідей үлкен санды кіші саннан алу сияқты).
Екілік санау жүйесінде көбейту. Бірразрядты екілік сандарды көбейту
ережелері ең анығырағы:
0.0=0; 1-0=0; 0-1=0; 1-1=1.
Яғни, екі көпразрядты екілік санды көбейту процесін оларды баған бойынша
жазу арқылы келесі нәтижені аламыз:
1011,01
х 101,11
101101
101101
101101
101101
1000000,1011
Ескерту, бұл есепті шешу кезінде әрбір разрядта төрт разрядты екілік
санның қосындысын табу керек болды. Бұдан екілік санау жүйесіндегі келесі
жағдайларды да ескердік
1 +1 +1 =10+1 = 11;
1+141+1=11+1 =100.
Ондық санау жүйесінен екілік санау жүйесіне өту
1210 санының екілік санау жүйесінде ұсынылуын табу керек болсын. Келесі
түрде көрсетеміз: 12 – ден бастап әрбір дара алынғанды 2 ге ауыстыратындай
жүйенің негізіне бөлеміз. Аламыз.
Одан кейін, соңғы дарадан бастап (біздің жағдайда ол әрқашан 1-ге тең
болады), барлық қалдықтарды ескере отырып, үлкен разрядқа жазылатын екілік
көрсетілуді қалыптастырамыз. Қорытындысында келесі жауапты аламыз: 1210 ==
11002.
Екілік санау жүйесінен ондық санау жүйесіне өту. Бұл өту — жоғарыда
көрсетілгенге қарама – қарсы. Бұны орындау жеңіл, яғни екілік санау
жүйесінің позициясына негізделе отырып жасаймыз. Екілік санның заңды
жазылуы негіздерін дәрежелеу қосындысы түрінде, Яғни екіні дәрежелеу
түрінде көрсетілген. Осындай жазба жасау арқылы, алынған қосындының ондық
мәндерін санау керек:
1000001001,1012 = (1 • 29 + 0 • 28 + 0 • 27 + 0 • 26 + 0 • 25 +
+0•24+1•23+0•22+0•21+1•20+1•2-14-0• 2-2+1.2-з)10 = (512 + 8 + 1 + 1.2+
18)10= (521 + 58)10= (521,625)10.
(Ескерту, берілген екілік жазбаның ұзындығына қарамастан, 2 санының
дәрежесін керек кезде қол астынан табылмайтын, калькуляторсыз оңай
есептеуге болады. Шындығында, белгілі, 25 = 32; 28 = 256; 210 = 1024. Яғни
белгілі санды екіге бөлу немесе көбейту оңайырақ.
2.3. Ақпаратты кодтау. ASCII коды. (1 сағат)
Ақпаратты белгілі бір алфавит арқылы ұсынуды кодтау деп атайды. Бір ғана
ақпаратты әр түрлі әдістермен ұсынуға болады. Бір белгі тобынан екінші
белгі тобына көшіру ережесін код деп атайды.
Мысалы; мектепте оқитын оқушылар санын тоғыз жүз алпыс жеті, 96710,
17078, 3С7 16, 11110001112 сияқты жазуға болады, яғни қазақ тілі
алфавиті де ондық, сегіздік, оналтылық және екілік санау кодында жазылады.
Мұнда оқушылар саны туралы ақпараттың өзі өзгермейді, тек оның жазылу түрі
ғана әр түрлі.
Екілік алфавит 0 және 1 таңбаларымен ұсынылады, оларды жай екілік
таңбалар деп атайды. Ағылшын тіліндегі екілік таңбаны Binary Digit сөзінен
қысқартып бит деп атайды. Ақпаратты осы екі таңбаның көмегімен кодтау
оларды сақтау мен жеткізу құрылғыларының конструкциясын мейлінше
жеңілдетеді. Екілік сандар алфавитінің қарапайымдылығы оның есептеуіш
техникасында кең тарауына себеп болады. Кез-келген мәтіндік ақпаратты
кодтау үшін кемінде 200 ден астам символ қажет. Сондықтан символдарды
кодтау үшін, 8 биттен яғни, екілік таңбалардан тұратын тіркестерді қолдану
қабылданған. 8 биттен тұратын кодты байт деп атайды. 8 нөл мен бірдің
көмегімен 256 символды кодтауға болады.
Есептеуіш техникасында ең көп пайдаланылатын код – ASCII коды,
американдық ақпарат алмасудың стандартты коды болып табылады.
Кодтау кестесі 16 жол және 16 бағаннан тұрады. Кестедегі символдың орны
он алтылық кода арқылы анықталады. Кесте екі бөліктен тұрады: стандартты
және баламалы.
Стандартты бөліктегі – бірінші 128 символдар, 0-ден 127-ге дейінгі
кодтар: цифрлар, латын алфавитінің әріптері мен компьютер жұмысын
басқаратын арнайы символдар.
Баламалы бөліктегі – екінші 128 символ, 128-ден 255-ке дейінгі кодтар,
бұлар ұлттық алфавиттер әріптерін және кейбір арнайы символдарды
орналастыруға арналған.
Ондық, он алтылық, екілік санау жүйелерінің сәйкестендіру кестесі
төменде көрсетілген:
Ондық Он алтылық Екілік
0 0 0000
1 1 0001
2 2 0010
3 3 0011
4 4 0100
5 5 0101
6 6 0110
7 7 0111
8 8 1000
9 9 1001
10 А 1010
11 В 1011
12 С 1100
13 Д 1101
14 Е 1110
15 Ғ 1111
Осы кесте негізінде жұмыс жасап көрейік.
“Парта” сөзін кодтап көрейік. Ол үшін ASCII кестесінен әр әріпке сәйкес
кодтарды табамыз. Кесте бойынша, П-8Ғ, А-80, Р-90, Т-92, А-80. Сонымен
парта сөзі бұл кодта мынандай болады: 8Ғ80909280. енді бұл сөздің ASCII
кодын екілік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
4
I-бөлім. Мектеп информатикасының базалық
курсы ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1. Информатика
бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2. Тақырыптық үлгі
жоспар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.3.Курстың негізгі
мақсаттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.4. Тәжірибелік зерттеу жұмысының
нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
Тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 19
II- бөлім. Курсты оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...21
2.1.Оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..22
2.2. Тест
тапсырмалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...91
2.3. Бақылау
сұрақтары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 91
Тұжырым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 95
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..96
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 98
Кіріспе
Информатика жалпы орта білім берудегі негізгі пәндердің бірі. Орта
білім беру жүйесіндегі оның ролі ақпараттық білімнің, ақпараттық орта мен
адамның өзара қарым-қатынасын үйлесімді етудегі және жаңа ақпараттық
қоғамда кәсіпкерлік қызметтің басты құрамды бөлігі болып табылатын
ақпараттық технологияны пайдалану дағдыларын қалыптастырудағы, сондай-ақ
оның әлемнің жүйелік-ақпараттық бейнесін қалыптастырудағы алатын орнымен
қамтамасыз етіледі.
Информатика пәнін ғылыми әдістемелік жағынан қамтамасыз ету бағытына
сәйкес Информатика пәнінің оқу-әдістемелік құралдарына қойылатын талаптарды
анықтауда жалпы оқулықтарға қойылатын дидактикалық талаптар басшылыққа
алынады. Зеттеулерге сүйене отырып дайындалған материалдар
жалпы білім беретін мектептерде сынақтан өтіп, сынақ нәтижесіндегі
ескертулер мен ұсыныстар негізінде түзетіліп өңделеді. Информатика оқу-
әдістемелік құралдарының құрамы мен құрылымына, мазмұнына қойылатын жалпы
талаптарды пәннің өзіне тән ерекшелігін ескере отырып анықтау – осы пәнді
оқытуды жетілдірудің негізгі бағыттарының бірі деуге болады. Бұл бағыттағы
мәселелерді зеттеуде жалпы мектеп оқулықтарына қойылатын талаптарға сүйене
отырып, зерттеудің мақсат, міндеттері белгіленді.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев “Болашақта еңбек етіп, өмір
сүретіндер – бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе
Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін ауыр міндет”
деген болатын [18.Б.9]. Қазіргі заманғы мұғалімнен тек өз пәнін терең
білгірі болу емес, тарихи танымдық, педагогикалық-психологиялық сауаттылық
талап етілуде.
Зерттеудің көкейтестілігі: Информатика пәнін мектепте оқытудың
әдістемесін дамыту, ақпараттық орта мен оқушының өзара қарым-қатынасын
үйлесімді ету.
Зерттеудің мақсаты: Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға
бағытталған әдістеме ұсыну. Соған байланысты Информатиканың базалық курсы
бойынша электронды оқу құралын жасақтау.Мұндай электронды оқу құралына
күмәнсіз мұқтаждық бар, ал осы түрдегі оқулықтар тіпті жоқ немесе болса да
мемлекеттік тілде емес, аударма жасау кезінде көптеген психология-
педагогикалық факторлар ескерілмейді, оқытудың жергілікті, ұлттық
ерекшеліктері есепке алынбайды. Сондықтан, зерттеу мақсаты – мектеп
Информатикасының базалық курсын оқыту әдістемесін көрсету бойынша
электрондық құрал жасақтау арқылы алған білімімді жүйелендіру деп
есептеймін.
Зерттеу объектісі – мектеп информатикасының базалық курсы.
Зерттеу пәні – информатиканың базалық курсын оқыту әдістемесі.
Болжам жасау: Бұл әдістемелік құрал мектеп информатикасының базалық
курсы бойынша материалды меңгеру және материалды беру көрнекілігі
дәрежесін, танымдық белсенділікті көтеруге мүмкіндік береді, әдебиет,
оқулықтарды іздеу шығынын азайтады, тәжірибелік тапсырмаларды шешу дағдысын
меңгеру және алынған білімді уақытында тексеріп отыруға мүмкіндік береді.
Зерттеу әдістерін анықтау: оқушылардың информатика курсы бойынша
білімін зерттеу, мұғалім жұмысын бақылау, сауалнама, проблемалық әдіс.
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің
мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты, 8- сыныпқа арналған Информатика
курсының бағдарламасы
Дипломның құрылымы кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен және жұмыстың компакт дискіге жазылған электрондық
құралынан тұрады тұрады.
Мектеп информатикасының базалық курсы
1.1. Информатика бағдарламасы.
Информатика бағдарламасы
(34 сағат, аптасына 1 сағат)
• Ақпарат. Ақпараттық процесс.Ақпараттың қасиеттері.Ақпарат
мөлшері.Ақпаратты кодтау.Әлемнің ақпараттық бейнесі.Ақпарат және оны
басқару. Информатика ғылым ретінде. Тірі табиғаттағы,
техникадағы,қоғамдағы ақпараттық процестер.
• Компьютер.Компьютердің арифметикалық негіздері.Компьютерде
пайдалынылатын санау жүйелірінің типтері. Санаужүйелері:
екілік,сегіздік,ондық,оналтылық. Сандарды бір санау жүйесінен басқа
санау жүйесіне аудару.
• Компьютердің логикалық негіздері.Элементар логикалық
операциялар.Ақиқаттық кестесін құру.Компьютердің логикалық элементтері
және функциялары.
• Дербес пайдаланылатын компьютердің техникалық сипаттамаларының
орындайтын міндеттерімен өзара байланысы.
• Компьютердің құрылымдық ұйымдастырылуы мен жұмыс істеуі. Программалық
басқару принципі.
• Компьютердің қолданбалы программалық етілуі туралы түсінік. Қолданбалы
программалық қамтамасыз ету түрлері.
• Операциялық жүйе. Дербес пайдаланылатын компьютердің операциялық
жүйелерінің түрлері.Сервистік қабықшалар.Операциялық жүйе
жұмысы.Ақпаратты қорғау. Антивирустық бағдарламалар.Ақпаратты сығу.
Архивтеу бағдарламалары.
• Графикалық ақпаратты өңдеу. Графикалық деректерді бейнелеу
әдістері.Графикалық обьектілерге амалдар қолдану.Түстер мен палитра.
Графикалық редакторлар.
• Компьютерде мәтіндік ақпаратты өңдеу. Мәтіндік ақпаратты өңдеу
технолоиясы: құру, өңдеу, сақтау, оқу, қорытынды. Кестелермен жұмыс
істеу. Мәтіндік құжатқа графикалық обьектілер енгізу.Мәтіндік
редакторлар.Гипермәтін ұғымы.
• Компьютерде сандық ақпараттың кескінделуі.Деректерді кескіндеудің
кестелік түрі. Электрондық кестелер кітабы, электрондық кестелердің
жұмыстық парақтары туралы ұғым,оқу,жазу,формулаларды
пайдалану,диаграммалар құру.
• Компьютердің жадында кестелік түріндегі үлкен көлемді ақпарат сақтау
және өңдеу. Дерек базасы.Дерек базасының құрылымы. Дерек базаларын
басқару жүйесі.Дерек базаларын толтыру, ақпаратты берілген үлгі
бойынша сұрыптау және іздестіру.
1.2. Тақырыптық үлгі жоспар
8- сынып
Информатиканың базалық курсы
Аптасына бір сағат. Барлығы 34 сағат.
№ Тақырып Сағат
Қауіпсіздік техникасы. ЕТ кабинетінде жұмыс істеу 1
ережелері
Ақпарат. Ақпараттық процесс. Ақпараттың 3
қасиеттері.Ақпарат мөлшері. Ақпаратты кодтау. Санау
жүйелері. Сандарды санау жүйесінен басқа жүйесіне
аудару. Екілік сандарға амалдар қолдану
Логика. Логика пән ретінде. Формальды, математикалық3
логика.
Логикалық операциялар. Ақиқаттық кестелер.Орындау
кестелері. Компьютердің логикалық негіздері.
ЭЕМ-де деректерді кескіндеу түрлері. ЭЕМ-нің 2
техникалық сипаттамалары мен ондағы орындалатын
міндеттердің өзара байланысы. ЭЕМ-нің буындары және
элементтік базасы.
Операциялық жүйе. Операциялық жүйе түрлері. 3
Операциялық жүйе ядросы. Қапшық, файл, дискілермен
жұмыс істеудің негізгі командалары. Қолданбалы
программалар
Windows қосымшалары. Графикалық және мәтіндік 10
редакторлар.
Электрондық кестелер. Электрондық кестелердегі 8
деректерді өңдеу. Кесте құрудың және толтырудың
құрылымы
Деректер базасы және деректер базасын басқару 4
жүйелері. Іздестіру операциялары. Деректер базасын
құру және өңдеу
Барлығы: 34
1.3. Курстың негізгі мақсаттары
8- сыныпқа арналған информатика бағдарламасының мазмұны оқушылардың оқу-
танымдық қызметінде компьютерлік техниканы еркін пайдалану дағдысын
қалыптастыруға қажет материалдарды қамтиды және ақпараттық технологияны
кеңінен пайдалану жағдайындағы оқуға даярлайды. Курстың мақсатына
оқушылардың ойында ақпарат үғымы мен оның өңдеу тәсілдері туралы түсінік
қалыптастыру, оқушылардың компьютердің мүмкіндіктері туралы көзқарастарын
қалыптастыру, күнделікті өмірде ақпараттық технологияларды қолдануға
қызығушылығын туғызу, мәтіндік және графикалық редактормен жұмыс жасау
дағдыларын , компьютерді аспап ретінде еркін игеру кіреді.
8-сыныптың информатика курсының негізгі мақсатын төмендегіше анықтауға
болады:
1.Информатиканың негізгі ұғымдары, есептері және оның қоғам өміріндегі
орны туралы мұғалім әңгімесі;
2. Есептеуіш техника кабинетімен, дербес ЭЕМ-мен,оның құрылымы және жеке
құрылғыларының қызметімен танысу, қауіпсіздік техникасы бойынша инструктаж;
3. Дербес ЭЕМ-де жұмыс істеудің бастапқы тәжірибесін қалыптастыру.
4. Компьютер құрылғылары, олардың жұмыс принциптерімен танысу;
Есептеуіш техника кабинетінде жұмыс кезінде оқушыларды зерделі
көзқарасқа тәрбиелеу және олардың жұмысты дұрыс әрі қауіпсіз орындауы үшін
қауіпсіздік техникасының ережелері оқытылады. Оқушылар осы оқу процесі
барысында есептеу техникасын қолдану алдында қауіпсіздік техникасы бойынша
нұсқау алып, апат жағдайындағы әрекеттер ережелерімен, электр тогымен
зақымданғанда алғашқы медециналық көмек көрсету тәсілдерімен және
шаршағанда көз талғанда, дем алу үшін орындалатын жаттығулармен танысады.
Есептеуіш техника кабинеттегі инструктажды жүргізудің мақсаты
оқушыларды жұмыс орнын дұрыс орналастыруға, оны күтуге қойылатын
талаптармен таныстыру, қосымша құралдармен, жұмысты қауіпсіз ұйымдастыру
әдістерімен таныстыру. Сонымен қатар әрбір жұмыс орнында жұмыс істеушілер
міндеттерімен, қауіпті жағдайларымен және ондай жағдайлардағы іс-
әрекеттермен таныстыру.
Информатика ғылымы ақпарат жинаудың, оны берудің,өңдеудің заңдары мен
әдістерін зерттейді. Сондықтан оның дамуы мен қолданылуы электрондық
есептеуіш машиналарға байланысты. ЭЕМ-ді пайдалану үшін оның жұмысының
программасын бере білу, яғни қойылған есепті шешу үшін ЭЕМ қандай
әркеттерді және қай ретпен орындау керектігін көрсете білу керек. ЭЕМ-ге
арналған прорамманың негізінде алгоритм алынады, ол арнаулы алгоритмдік
тілде жазылған қатал ережелер жиынтығы және ол есептің шартына сай қажетті
мақсатқа жету үшін не істеу керектігін көрсетеді [5.Б.12]..
Графикалық редакторды оқыту мақсаты:
- компьютерді пайдалану тәсіліне – сурет салуға, әртүрлі сызуға оқушыны
тәжірибелік дайындау, тиянақты жұмыс істеу тәртібін қалыптастыру;
- суретті компьютерлік өңдеудің тиімділігі жөнінде түсінік қалыптастыру;
- суретті жоғары деңгейде салуға өзінің іс-әрекетін ойша реттей білу,
яғни алгоритмдей білу іс-әрекетін қалыптастыру;
- суретті түрлендіру үшін әртүрлі бұйрықтарды қолдана білуге үйрету;
- салынған суретті дискіге жазу, фрагментін өшіру, т.б. әрекеттерді
орындауға үйрету.
WordPad мәтіндік редакторын оқыту мақсаттарына мыналар жатады:
-Оқушыларды ЭЕМ-ді пайдаланудың қарапайым әдісі – мәтінмен жұмыс істеуді
орындауға дайындау, тиянақты жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру;
-Мәтіндерді компьютерлік өңдеудің артықшылықтары жайлы болжам
қалыптастыру;
-Мәтінмен жұмыс жасау барысында өзінің әрекетін ойша реттеу ісін,яғни
алгоритмдеуін қалыптастыру;
1.4. Тәжірибелік зерттеу жұмысының нәтижесі.
Қазіргі кезде оқушының оқу әрекетінің жемісті, нәтижелі болуына,
танымдық белсенділігі мен ізденімпаздығын ынталандыруға септігін
тигізетін оқу үрдісін ұйымдастырудың түрлі әдіс – тәсілдері мен
нысандарын іздестіру аса маңызды міндет.
Белсендірудің қандай да бір тәсілі мен әдістерін пайдалануда
оқушының қабілет дәрежесін ескеру керек. Күрделі танымдық
міндеттерді танымдық қабілет дәрежесі жоғары оқушылар ғана тапсыра
алады. Оқушыға оның таным күшіне сәйкес келмейтін, мүмкіндігінен
жоғары, білім деңгейінен анағұрлым асып түсетін міндеттер жүктеу
білім беруде оңды нәтиже бермейді.
Ж.Қараевтың Танымдық белсенділік деңгейлері атты кітабында жоғары
сынып оқушыларының танымдық белсенділігі дамуының деңгейлері
анықталған [19.Б.17]. Оны тағайындау үшін мынадай көрсеткіштер
пайдаланылған: танымдық ұмтылыс, ынталығы, білім деңгейі, дербестігі,
ізденімпаздығы, шығармашылығы.
Танымдық белсенділігі төмен оқушылар - білімдерінің төмен екендігін
көрсетеді: игерілетін материалдың негізгі мәнін ашып бере алмайды;
логикалық байланысты таба алмайды, танымдық тапсырмаларды өз бетінше
орындай алмайды, мұғалімнің көмегін қажет етеді, өздігінен жұмыс
істеуді қажетсінбейді (тақтадан, сыныптасынан көшіреді), танымдық істің
қандай да бір түріне қабілетінің болмау, тапсырманы үлгі бойынша
баяу орындайды. Танып – білуде белсенділік танытпайды, қиыншылықты
жеңу ниеті төмен.
Оқу – танымдық белсенділіктің орта деңгейі қалыптасқан
оқушылар -білімдерді игергендігін көрсетеді, қорытындылауға қабілеті
бар. Танымдық іс - әрекет тәсілдерін қолданады. Үлгі бойынша және
біраз қиындығы бар тапсырмаларды мұғалімнің көмегінсіз орындай
алады, бірақ шығармашылық тапсырмаларды орындауда олар едәуір күш
жұмсайды және үнемі көмек қажет етеді.
Қалыптасудың жоғары деңгейіне ие оқушылар өз білімін
тәжірибеде қолданады. Қалыптасқан белсенді танымдық ұмтылыстың болуы,
құбылыстың маңыздылығына қызығушылық танытады. Тапсырмаларды шешудің
жолдарын болжап. дербес орындайды,білімін шығармашылық тұрғыда
қолданады, кейде мұғалімнің көмегін қажет етеді, белсенді іс -
әрекет дербестігі сақталады, өз әрекеттерін бақылап, өздігінен
бағалайды. Бұндай оқушылар олимпиадаларға, әр түрлі білім сайыстарына
қатысады, сабақтарда баяндама, реферат жазып, зерттеу жұмыстарымен
айналысады.
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, танымдық белсенділік –
адамның өз бетінше әрекет етуге дайын болуға ұмтылысынан, алға
қойылған мақсаттарға жету үшін оңтайлы жолдарды таңдай білуден,
танымға деген тұрақты құлшынысынан көрініс табатын жеке тұлғаның
сипаты ретінде айқындалады. Сондықтан мен дипломдық жұмысты жазуда
информатиканың 8-сыныпқа арналған курсын оқытуда оқушылардың танымдық
белсенділігін, яғни өз бетіндік жұмыстарды орындау белсенділігін арттыру
мақсатын қойдық.
Біздің тәжірибелік зерттеу жұмысымыз Ақтау қаласының №20
орта мектебінде, 8а және 8г сыныптарында жүргізілді.
Тәжірибе барысында оқушылардың оқу үрдісіндегі информатиканың
базалық курсы бойынша танымдық белсенділігін, әрекетін анықтау
мақсатында әдіс – тәсілдер қолданылды (үлгерім тексеру, бақылау,
өзіндік бақылау, әңгімелесу, сауалнама алу).
8-сынып оқушыларының информатикадан өзіндік жұмыс істеу белсенділігі
1- кестеде көрсетілді .
1 кесте – Сауалнама жауаптары
Бақылау
Оқушылардың сыныптары
жауаптары
8а (22) 8г (25)
1.Өз бетінше білім ала аламын және
белсенді әдістерін білемін 25% 28%
2. Өз бетіндік жұмыс кезінде оқу
әдебиеттерін пайдаланамын 21% 27%
3. Ғылыми әдебиеттерді пайдаланамын 5% 7%
4. Мерзімді баспасөзбен жұмыс 30% 32%
жасаймын
5. Интернетті пайдаланамын 3% 5%
Мектептегі 8- сынып оқушылары арасында жүргізілген сауалнаманың
нәтижелерін талдай отырып, оқушылардың өз бетінше жұмыс істей
білмеуі және оқу материалын талдау, алған білімдерін іс жүзінде
қолдана білмеуі байқалды. Алынған мәліметтерді талдай отырып,
оқушылардың танымдық білігі, өзіндік білім алуы төмен дәрежеде
екенін көрдік .
Сауалнаманың сұрақтары:
1. Информатика пәнін оқуға қызығушылығыңыз, танып білу ынтаңыз бар
ма?
2. Өз ойыңызды, пікіріңізді дәлелдей аласыз ба?
3. Өз біліміңізді әр түрлі тапсырмаларды орындауда үнемі
қолданасыз ба?
4. Негізгіні бөліп көрсете аласыз ба?
5. Қорытындылап, жалпылай білесіз бе?
6. Тапсырманы үнемі өз бетінше орындайсыз ба?
7. Қандай тапсырманы орындауда қиналасыз?
- үлгі бойынша
- шығармашылық
- біраз қиындығы бар.
8. Өзіндік жұмыс істеуді қажетсінесіз бе?
Орта мектепте жоғары 8-сынып оқушыларымен жүргізілген
зерттеулеріміздің қорытындысы мынадай болды:
- Оқуға қызығушылығы төмен - 56%
- өз ойын, пікірін дәлелдеу білігі қалыптаспаған - 43%
- өз білімін іс жүзінде қолдана алмайды - 40%
- негізгіні бөліп көрсете алмайды - 30%
- қарапайым жалпылауды білмейді - 51%
- күрделі емес тақырыпты өз бетінше орындай алмайды - 55%
- өзіндік жұмысқа мән бермейді - 38%
Тәжірибе барысында 8-сынып оқушыларының арасында сауалнама,
пікір алысу ұйымдастырылды.
Оқушылардың 41,2% өздерінің өзіндік жұмыстарды орындауда
қиналатындықтарын айтса, 25,3 %- жоқ десе, 35 % әр кезде әрқалай деген
жауаппен шектелді.
Көптеген оқушылар өзіндік жұмысқа мән бермейді. 38 % - і өзіндік
жұмысты мүлдем жоспарламайды, 32 % - і жоспар құрғанмен оны орындамай
тастайды.
Оқушы өз тарапынан таным әрекеттеріне бақылау жасамаса,
ізденіс нәтижесін бағаламаса жетістіктерге жетуге болады деп айту
қиын. Өзгелердің тарапынан болатын бақылаудан гөрі, оқушы өз білім
деңгейіне, біліктері мен дағдыларына сын көзбен қарап, бақылау жасау,
оның білімді сапалы меңгеруіне септігін тигізеді.
8а және 8г сыныптары оқушыларының танымдық білігі, өзіндік
жұмыстарды орындау белсенділігін осылайша зерттей келе төмендегіні байқауға
болады (2 сурет)
2 сурет- оқушылардың тәжірибелік зерттеуге дейінгі өзіндік жұмысты
орындау белсенділігі нәтижесі
Дамыта оқыту идеясын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін, оқушының
ойлауын, елестету мен есте сақтауын, ынтасын, белсенділігін, білім
сапасының дамуына көмектесетін деңгейлік саралау технологиясы, яғни
деңгейлік тапсырмалар арқылы оқыту [19.Б.11].
- білімнің базалық деңгейінің барлық оқушылар үшін міндеттері;
- оқушыларға берілген тапсырманың саралануы, тапсырма оқушының күші
жететіндей және қолайлы болуы шарт;
- білімнің базалық деңгейі оқытудың жаңа технологиясының
механизмі ретінде оқушының бірте – бірте өрістей дамуына
мүмкіншілік жасауы тиіс;
- оқушыға оқу деңгейін таңдауға ерік беру;
- оқушы өз мүмкіндігіне орай тек міндетті деңгейден кем емес
білім алуға ерікті.
1 – деңгей – “міндетті, оқушылық”,
2 – деңгей – алгоритмдік,
3 – деңгей – шығармашылық.
Саралап – деңгейлеу:
-жаңа ұғыммен таныстыруда;
- жаңа ұғымды игертуге арналған тапсырмалар жүйесінде;
- өзіндік тапсырмаларда;
- практикалық жұмыстарда;
- қайталауда;
- білімді бекітуде;
- білімді бақылап – бағалауда қолданылатын әмбебап педагогикалық
жүйе.
Модульдік технология дамыта оқыту идеясына негізделген.
Модульдік оқытудағы негізгі мақсат – оқушының өз бетінше жұмыс істей
алу мүмкіндігін дамыту, оқу материалын өңдеудің жекелеген тәсілдері
арқылы жұмыс істеуге үйрету[6.Б.12]
Модульдік оқытудың өзегі – оқу модулі. Оқу модулі
ақпараттарының аяқталған блогынан, бағдарламаны табысты жүзеге асыру
бойынша берілген мұғалімнің нұсқауларынан және оқушы іс - әрекетінің
мақсатты бағдарламасынан тұрады.
Модульдік оқыту білім мазмұны, білімді игеру қарқыны, өз
бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігі, оқыудың әдісі мен тәсілдері
бойынша оқытудың дербестігін қамтамасыз етеді.
Аталған жаңа педагогикалық технологиялардан басқа келешегі
мол ақпараттық – компьютерлік технологиялар, ойын – тренинг
технологиялары, диалогтық, жобалау әдістерін қолдану арқылы оқыту
технологияларын атап өтуге болады.
Барлық жаңа технологияның алдына қоятын мақсаты – оқушының
білім сапасын, өз бетінше ізденуін, белсенділігін арттырып,
шығармашылықтарын қалыптастыру.
Жаңа технология, дәстүрлі емес әдіс тәсілдердің маңызы
жоғары, бірақ, қазіргі кезеңде орта мектептерде бүгінгі күні әлі де
болса өз мәнін жоймаған, оқу үрдісінде пайдаланып жүрген, қазіргі
қалыптасқан оқыту жағдайында жеке оқыту ( репетитор, тьюторлық,
менторлық, отбасылық оқыту, өз бетімен білім алу, алыстан білім
алу), ұжымдық сабақтар (шығармашылық сабақтар, семинарлар, мектеп
лекциясы, конференция, олимпиада, экскурсия, іскерлік ойын т.б.),
жеке – ұжымдық жұмыстар арқылы (шығармашылық, пәндік және ғылыми
апталықтар, жобалар, т.б,), оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру
барысында оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастыруға болады.
Дәстүрлі оқыту әдістері арқылы бұл мақсатқа толық жету
мүмкіндіктері аз болғандықтан, пәндерді оқыту әдісін дамыту керек.
Сондықтан дипломалды тәжірибеде зерттеуге қатысқан 8а-сыныпқа өз
әдістемемді пайдаланып сабақ жүргізуді жоспарладым. Алға қойған мақсатым-
оқушыларға топтық, жекеше оқыту, деңгейлік тапсырмалар, шығармашылық
жұмыстар ұсыну, көрнекіліктерді тақтада емес интерактивті тақтада көрсету
арқылы өз әдістемемді ұсыну.
Осы мақсатқа байланысты тақырыпқа байланысты деңгейлік тапсырмалардан
тұратын тақырыптық өзіндік жұмыс, деңгейлік тапсырмалардан тұратын бақылау
жұмысы , шығармашылық жұмыс жоспарлары дайындалды. Мұндай сабақтардың
тиімділігін атап өтсек: сабақ құрылымының ұйымдастырылуы, сыныптағы
оқушылардың іс - әрекетін бақылауға қолайлылық, оқу – танымдық
тапсырмаларды орындаудағы ұжымдық бірлескен әрекеттің жүзеге асуы,
оқыту уақытының үнемделуі. Орта мектептерде оқушылардың танымдық
белсенділігін қалыптастыруда сабақтарды түрлендіріп өткізудің маңызы
ерекше.
Мысалы, сол сабақтарымның бірі ретінде оқушылардың шығармашылықпен
жұмыс істеуін дамыту үшін Microsoft Word мәтіндік редакторын пайдаланып
оқушыларға қазақтың ою-өрнектері туралы мағлұмат беретін сабақ жоспары
ұсынылды
Сабақ тақырыбы: Мәтіндік редакторда сурет салу құралдар тақтасын
пайдалану
Мақсаты: Рисования құралдар тақтасын пайдалану дағдысын қалыптастыру,
қазақ ұлттық ою-өрнек өнері бойынша толық білім сапасын және
іскерлігі мен қабілетін дамыту, эстетикалық, эмоционалдық,
интелектуалдық тұрғыда әсер ету.
Курстың үш тарауы 8а сыныбында дипломдық жұмыста ұсынылған
әдістемені пайдаланып өткізілді. Тоқсан аяғында осы үш тарау қорытындысы
бойынша тәжірибелік зерттеу екі сыныпқа қайта жүргізілді.
Тәжірибе нәтижесі (3-сурет):
3 сурет- оқушылардың тәжірибелік зерттеуден кейінгі өзіндік жұмысты
орындау белсенділігі нәтижесі
Кестеден 8а сынып оқушыларының танымдық белсенділігінің нәтижесі
зерттеуге дейінгі нәтижеден өскендігін байқауға болады.
8а сынып оқушыларының нәтижесін жеке қарасақ:
4 сурет- 8а сынып оқушыларының тәжірибелік зерттеуге дейінгі және
кейінгі өзіндік жұмысты орындау белсенділігі нәтижесі.
Тәжірибелік зерттеу нәтижесін талдай келе мынадай қорытынды
жасадым: орта мектептерде оқушылардың танымдық белсенділігін
қалыптастыру мәселесін жетілдіріп, оқыту үрдісіндегі әдіс – тәсілдерді
арнайы ұйымдастыру, оқыту формасын жетілдіру (дәстүрлі емес,
шығармашылық сипаттағы сабақтар, сабақтан тыс шаралар өткізу,
сайыстар, диспут, шығармалар,танымдық тапсырмалар, жеке, ұжымдық оқыту
формаларын қолдану және т.б)-оқу үрдісін жетілдірудің негізгі жолдары
болып табылады. Осындай жұмыстар оқушылардың танымдық белсенділігін
арттырып, дүниетанымын кеңейтеді, білім мен қабілетін шыңдауға
мүмкіндік береді, алған білімдерін тәжірибеде еркін пайдалануға т.б.
дағдыланады.
Тұжырым
Информатика және есептегіш техника негіздері жалпы білім беретін орта
мектепке тән міндетті пән ретінде енгізгелі бері курсты оқытудың
дидактикалық жүйесі де қалыптасып келеді.Қ азақстан Республикасын
Президентінің Білім беру жүйесін информатикаландыруға бағытталған
бағдарламасына байланысты бірқатар шаралар жасалды. Сонымен қатар, педагог
қауымдар үшін мектеп психологиясы және жалпы дидактикалық ұғымдар
көмегімен, сондай ақ, орта мектептегі физика мен математиканы оқыту
тәжірибелеріне сүйене отырып, орта мектептегі информатика курсын оқытудың
бір жүйеге келтірілуі қажет. Бұл мәселе, әсіресе жас мамандарды
информатиканы оқыту процесіне жұмылдыруда өзекті мәселенің бірі.
Информатиканы оқыту әдістемесі курсын оқи отыра болашақ мұғалім
мектептегі Информатика және есептеуіш техника негіздері пәнінің жастарға
жалпы білім берудегі маңызын оның болашақ кәсіби түрде дайындаудағы орнын
терең түсінуі, мектеп информатикасы курсының мазмұнын іріктеу принциптерін
түсіндіре алуы, бұл курстың мектептегі пәндермен өзара байланысын түсінуі,
бұл пәннің білім беруді компьютерлендірудің жалпы мәселелерін шешудегі
алатын орнын ұғынуы қажет. Информатика мұғалімі мектептегі жергілікті
желімен жабдықталған информатика кабинетін пайдалану мақсаты мен оны
ұйымдастыру принциптерін білуі, информатика оқулықтарын терең оқып зерттеп,
мектептегі компьютерлік сынып жағдайында жұмыс әдістерін меңгеруі тиіс.
Дипломдық жұмысымның 1-бөлімінде дипломдық жұмысымның тақырыбын
таңдап алу мақсатыма, соған байланысты 8- сыныпқа арналған Информатика
курсының бағдарламасы, оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар,
осы курсты оқытудың жалпы мақсаттарына тоқталып өттім.
Педагогикалық тәжірибелерден өте жүріп мен оқушылардың информатика курсы
бойынша білім дәрежесінің жоғары дәрежеде емес екендігін байқап жүрмін.
Мектептегі 8- сынып оқушылары арасында жүргізілген сауалнаманың
нәтижелерін талдай отырып, оқушылардың өз бетінше жұмыс істей
білмеуі және оқу материалын талдау, алған білімдерін іс жүзінде
қолдана білмеуі байқалды. Алынған мәліметтерді талдай отырып,
оқушылардың танымдық білігі, өзіндік білім алуы төмен дәрежеде
екенін көрдік . Сол себепті ақпарат ұғымының қыр-сырымен, ЭЕМ-нің
құрылғылары мен олардың атқаратын қызметін оқушылар санасына сіңіру және
сол тақырыптарды меңгеруде өз бетіндік жұмыстарды орындау белсенділігін
дамыту мақсатында базалық курсты оқыту әдістемесін ұсынуды жоспарладым. Ол
бағытта 8-сыныпқа арналған информатикадан әдістемелік құралдарға, қажетті
әдебиеттерге шолу жасадым.
Сонымен қатар 1-бөлімде ұсынылған әдістемені оқу үрдісінде қолдануға
жасалған тәжірибелік зерттеу қорытындысы көрсетілді. Эксперимент
қорытындысы бойынша менің ұсынған әдістемем өзінің белгілі бір деңгейде өз
нәтижесін бергенін көрсетеді. Соған байланысты 2- бөлімде информатика
курсын оқытуда қолданылған тапсырмалар, бақылау сұрақтары ,сабақ,
шығармашылық сабақтар жоспарлары көрсетілді.
Курсты оқыту әдістемесі
Әр пәннің өз ерекшелігімен қатар, бір пәннің өзінде де әр тақырыптың
өзіндік күрделілігі болады. Егер оқушы берілген тапсырманы жылдам орындап
тастап, басқалардың бітіруін күтіп отырып қалса, оған көңілсіз болып, оның
оқуға деген қызығушылығы азайып кетеді. Осылай болдырмау үшін оқушының
қызығушылығын төмендетпейтін, олардың алға ұмтылуына түрткі болатын
тапсырмалар дайындаған жөн. Тапсырмалардың келесі бөлігі оның
алдыңғыларының негізінде құрылған жаңа тәсілдерді пайдалану жолымен жүзеге
асырылуы тиіс [11.Б.37]. Сондықтан да ұстаздың міндеті осы күрделілікті
дұрыс қарастырып, сабақтың әр сағатын тиімді өткізуге мүмкіндік беретін
тапсырмалар дайындау.
Мұндай тапсырмалар оқушылардың олармен жұмыс істеу процесінде зерттеу
және бақылау, мұғалімге олардың үлгермеу себептерін ашуға, балалардың даму
дәрежесін, олардың сабаққа деген қатынасын айқындауға, оқу жұмыстарында
жеке оқушының өз қабілеті мен мүмкіншілігін қай мөлшерде пайдаланатынын
ашуға мүмкіндік береді.Баларды зерттеу мұғалімге оқыту және тәрбиелеу
процесінде оқушылардың әрқайсысына қалай қараудың жолдарын тауып алуға
жәрдем береді. Сол себептен де сабақ үстінде балалардың өздігінен жұмыс
істеуін, негізінен алғанда, өткен сабақты қайталағанда немесе пысықтағанда
қолдануға болады.
Төменде осы бағытта жасалған тақырып бойынша теория мен оқушылардың өз
беттерінше орындауына арналған тапсырмалардың бірнеше нұсқаларын және
оларды орындау тәсілін ұсынып отырмын. Мұндай тапсырмаларды қайталау және
пысықтау сабақтарында қолданған өте тиімді.
2.1.Оқыту әдістемесі
1.Қауіпсіздік техникасы және есептеуіш техника кабинетінде жұмыс істеу
ережелері (1 сағат).
Есептеуіш техника кабинетінде жұмыс кезінде оқушыларды зерделі
көзқарасқа тәрбиелеу және олардың жұмысты дұрыс әрі қауіпсіз орындауы үшін
қауіпсіздік техникасының ережелері оқытылады. Оқушылар осы оқу процесі
барысында есептеу техникасын қолдану алдында қауіпсіздік техникасы бойынша
нұсқау алып, апат жағдайындағы әрекеттер ережелерімен, электр тогымен
зақымданғанда алғашқы медециналық көмек көрсету тәсілдерімен және
шаршағанда көз талғанда, дем алу үшін орындалатын жаттығулармен танысады.
Қауіпсіздік ережелерімен таныстырудың келесі бір кезеңі дербес
компьютермен жұмыс істеу алдындағы ережелер. Жалпы дербес компьютермен
жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік ережелерінің өзі 3-ке бөлінеді.
- Дербес компютерде жұмысты бастау алдындығы қауіпсіздік талаптары;
- Жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік талаптары;
-Дербес компьютермен жұмысты аяқтау қауіпсіздігінің талаптары;
Бұл кезең алдыңғы кезеңді толықтырады. Оның негізгі мақсаты жұмыс орнын
дұрыс ұйымдастырып, тәртіппен ұстау талаптарымен, қауіпсіз жұмыс істеу
әдістерімен, сақтану құралдарымен, белгілі бір жұмысты орындау кезінде
болатын қауіпті жағдайлармен, жұмыс істеушінің міндеттерімен, қауіпті
жағдайлар туған кезде орындалатын іс-әрекет ережелерімен таныстыру. Яғни
бұл жерде әрбір оқушының және тұтас сыныптың білімді активті және саналы
түрде ұғыну принципінің маңызы зор. Информатика пәнінің басқа пәндерден
өзгешелігі де сол, білімнің жаттанды түрде ұғылуын қабылдамайды. Сондықтан
әрбір оқушы дербес компьютермен жұмыс істеу алдындағы қауіпсіздік
ережелерін жаттанды түрде емес, толыққанды меңгергенде ғана дербес
компьютерде ұқыпты әрі қауіпсіз жұмыс істей алады. Сол себепті дербес
компьютермен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік ережелерін практикалық
элементтері бар, көрсетіп түсіндіру сабағы түрінде жүргізу
ыңғайлы.Қауіпсіздік техникасы бойынша нұсқау берілгеннен кейін оқушылар
сынақ тапсыруы керек.Оқушылармен өткізілген дәріс немесе нұсқаулар сынып
журналына немесе нұсқау беру журналына тіркеледі.
ЕТ кабинетінде жұмыс жасау кезінде техника қауіпсіздігін сақтау оқушылар
үшін міндетті.
Жалпы қауіпсіздік ережелері:
- Мұғалімнің рұқсатынсыз құрал-жабдықтарды орнынан қозғауға, сымдарға,
розеткаларға тиісуге тиым салынады.
- Мұғалімнің рұқсатынсыз сыныпқа кіруге және сыныптан шығуға болмайды.
- Мұғалімнің рұқсатынсыз сыныпта жүруге болмайды.
- ДК-де су киіммен және су қолмен жұмыс істеуге болмайды.
- Үстелге ДК жанына кітап басқа да заттар қоюға болмайды.
- Пернетақтаның үстіне ештеңе қоюға болмайды.
- Компьютер сыныбында жүгіруге, жолдастарының көңілін аударуға , бөгде
жұмыстар істеуге тиым салынады.
- ДК-мен жұмыс істеуді бастау алдында қойылатын қауіпсіздік ережелері:
- ДК электр тогына қосылмаған жағдайда сымдардың, ДК-дің корпусының
бүтіндігін және айыру бұзылмағандығын қарап шығып, олардың дұрыс жағдайда
екендігіне көз жеткізу керек.
- Жұмыс кезінде сымдар бір-біріне тимес үшін, олардың салбырап
тұрмауына көңіл бөлу керек.
- Жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналына белгі қою керек.
Практикалық тапсырмалар:
Көз талғанда жасайтын жаттығуларды есіңе сақта және оларды орында!
Жаттығуларды оқушылармен бірге орындау маңызды болып табылады.
1-жаттығу
-Көздеріңнің бұлшық етін қатайтып, бірнеше секунд жұмыңдар.
-Көздеріңнің бұлшық етін босаңсытып, ашыңдар.
Бұл кезде бірқалыпты дем алыңдар. 4-5 рет қайталаңдар.
2-жаттығу
-Кеңсірікке қарап тұрып, 3 рет терең дем алыңдар.
Көздеріңді талдырмаңдар.
-Алысқа қадалып қараңдар.
3-жаттығу.
-Бастарыңды бұрмай, оңға қарап, көз тіккен нүктені белгілеңдер.
-Алысқа қадалып қараңдар.
4-жаттығу
-Бастарыңды бұрмай, солға қарап көз тіккен нүктені белгілеңдер.
-Алысқа қадалып қараңдар.
5-жаттығу.
-бастарыңды көтермей, жоғары қарап, көздерің түскен нүктені белгілеңдер.
-Алысқа қадалып қараңдар.
6-жаттығу.
-бастарыңды бұрмай төмен қарап, көздерің түскен нүктені белгілеңдер.
Алысқа қадалып қараңдар.
7-жаттығу.
-Көздеріңді 20-30 секунд бойы жиі-жиі жыпылықтатыңдар.
1.Электр тогымен зақымданған адамға алғашқы көмек көрсету әркеттерінің
ретін оларды бір-біріне қосу арқылы көрсетіңдер.
2. Төмендегі әрекеттердің орындауға болатынын, болмайтынын ажыратыңдар.
Мұғалімнің рұқсатынсыз Информатика кабинетінде Көзден манитор
информатика кабинетіне сырт киіммен экранының
кіруге жүруге 60-70см қашықтықта
ұстауға
Компьютер сыныбына Компьютерде су киіммен
Электр тогына сабырлықпен кіруге, немесе су қолмен жұмыс
жалғанған сымдарға жұмыс орнына отыруға істеуге
тиісуге
Сабаққа қатысты емес Компьютердің ақауы немесе Жұмысты аяқтағаннан
бағдарламаларды немесе бұзылған жерінің жоқ кейін жұмыс орнын ретке
ойындарды қосуға екеніне көз жеткізуге келтіруге
2.1 Ақпарат. Ақпараттық процесс. Ақпараттың қасиеттері.Ақпарат мөлшері.
(1 сағат)
Информатика курсына Есептеуіш техника кабинетіндегі қауіпсіздік
ережелерімен қатар, курстың іргелі ұғымдарының бірі - ақпарат ұғымы
қарастырылады. Курстың іргелі ұғымдарын түсіндіруде нақты анықтама беруге
ұмтылмау қажет.
Бұл сабақ барысында оқушыларға ақпараттың адам өміріндегі маңызы туралы
айта келе, ақпарат ұғымы қарапайым мысалдар арқылы түсіндірілуі тиіс.
Оқушыларға ақпаратты пайдалануға байланысты адам қызметінің негізгі
салалары туралы әңгіме айтылуы тиіс. Қәзіргі кезде ақпарат күнделікті
тұрмысқа, ғылымның әр түрлі салаларына кеңінен енді. Мысалы, біз үйде
отырып-ақ бұқаралық ақпарат құралдары, яғни теледидар, әр түрлі газет
журналдар арқылы елімізде ғана емес, әлемнің түкпір-түкпірінде болып жатқан
жаңалықтардан хабардар бола аламыз.Телефон желісі арқылы барлық қашықтықта
тілдесе аламыз.
Сондай-ақ тас беттерінде, жер қатпарларында ертеден сақталып қалған
хайуанаттардың сүйектерін, өсімдіктердің жапырақтарын зерттеу нәтижесінде,
жер бетінде көне заманда өмір сүрген жануарлар мен өсімдіктер туралы
көптеген мәліметтер ала аламыз.
Осы секілді мысалдар келтіріле отырып, оқушылар санасында ақпараттық
процестер ұғымы қалыптастырылады.
Демократиялық білім үшін құрылған Консорциум басқарған сын тұрғысынан
ойлау технологиясын пайдалану арқылы сабақты түрлендіріп өткізуге болады.
Бұл әдістеме бойынша сабақ 3 кезеңнен тұрады.
1-кезең. Оқушылардың тақырыпқа деген қызығушылығын арттыру. Бұл жерде
мұғалім оқушыларды әр-түрлі әрекеттер арқылы қызықтыра алуы керек.
Ақпарат ұғымы латынның түсіндіру, баяндау, мәлімет деген ұғымдарын
білдіретін сөзінен шыққан. Ақпарат деген сөзді біз қалай түсінеміз,
ойланайық? Оны қолдану мысалдарын қарастырайық. Ақпаратты біз ауызша,
жазбаша, тіпті қимыл-қозғалыс түрінде бере аламыз. Біз бәріміз бала
кезімізден бастап ақпарат алмасу процесіне қатысамыз. Адамға ауа, су, жылу
қандай қажет болса, қоршаған орта туралы ақпарат сондай қажет.
Адам дыбыс, жарық жоқ кеңістікте қалды делік. Адам өзін-өзі ыңғайсыз
сезініп, оның рухани күйі өзгереді. Бірнеше күннен кейін сезінуден
айырылып, ол ең қарапайым әрекеттерді істей алмайтын халге жетеді. Өйткені
адамға кез-келген тірі организм сияқты әрқашан қоршаған болмыс пен, уақыт
пен кеңістік туралы ақпарат қажет.
2-кезең. Мағынаны ашу. Мұғалім әр-түрлі сұрақтар қою арқылы оқушыларға
сабақ мағынасын өз беттерімен ашатын жағдай жасауы керек.
Оқушыларға:”Ақпарат деген ұғымды қалай түсінеміз? және “Ақпаратты
қайдан аламыз”,- деген сұрақтар қойып, оны дискуссия барысында талдау.
Дискуссия көмегімен оқушылар жаңа білімді игеріп, өздерінің пікірін
бекітіп, көзқарасын дәлелдей алады. Яғни оқушылар қойылған сұрақтарға өз
пікірлерін білдіре отырып, сабақ мақсатын өз беттерімен ашуға мүмкіндік
алады.
3-кезең. Қорытынды жасау
Мұғалім әдістемедегі стратегияларды пайдалана отырып, сабаққа қорытынды
жасау керек. Яғни оқушылардың ақпарат ұғымы жөніндегі пікірлерімен санаса
отырып, сабаққа қорытынды жасалады.
Ақпарат ұғымының мағынасын ашып алғаннан кейін, “адам ақпаратпен не
істейді?”,- деген сұрақ туындайды. Ол үшін мынадай қарапайым мысал ұсынуға
болады:
Компьютер сатып алу процесі.
Біз компьютер сатып алу үшін біз ең әуелі дүкендерге барып, олардың
бағасын, сапасын, шығарушы фирмасын білеміз. Сонан соң қалаған компьютерді
сатып алуға ақшамыз жететін, жетпейтіндігін қарастырамыз. Сатушылардың
берген мәліметтерін, компьютердің бағаларын есте сақтаймыз. Алынған
ақпараттарды талқылай келе біз қандай да бір шешімге келіп, оны сатушыға
жеткіземіз.
Осы мысалды келтіре отырып оқушыларға сонымен “Адам ақпаратпен не істей
алады?” деген сұрақ қойылады. Бұл жердегі басты мақсат – оқушылардың
ұсынылған мысалды негізге ала отырып, өз ойларын жеткізуі.
Оқушылардың жаңа сабақты қаншалықты меңгергендігін тексеру мақсатында
төмендегідей кестені толтыру ұсынылады.
Процесс Беру Сақтау Өңдеу
1.Кітап оқу +
2.Компьютерде ойнау + +
3.Тақпақ жаттау
4.Есікке қоңырау соғу +
5.Математикадан есеп шығару +
6. Суретке түсу + +
Әрбір оқушы кестеде ақпараттық процестердің қайсысы басым екендігін
көрсетеді. (жауаптар әр түрлі болуы мүмкін.)
“Адам ақпаратпен не істей алады?” деген сұраққа жауап алғаннан кейін,
оқушыларды ақпараттың түрлерімен таныстыру маңызды болып табылады. Ол үшін
төмендегідей мысал ұсынуға болады:
Кім ақпарат хабарласа сол ақпарат көзі болып табылады. Мысалы;
мұғалім, оқушы, сарқырама шуылы. Кімде-кім ақпаратты қабылдап алса, онда ол
ақпарат қабылдаушы болып табылады. Мысалы; адам, жануар, өсімдік. Ал
ақпарат тасуыш: сынып тақтасы, журнал, ауа бөлшектері, радио толқындар,
қағаз, кассета, дискет бола алады. Ақпарат көзі мен қабылдаушы арасындағы
байланыс арнасы телекоммуникациялық арна да, ауа да дыбыс толқындарын
тасушы бола алады. Адам қабылдайтын ақпаратты таңбалы және бейнелі деп,
екіге бөлуге болады.
Бейнелік деп – табиғат көріністерін, кескіндерді, дәм, иіс, сезу
мүшелері арқылы алынатын ақпараттарды айтады.
Ақпарат теориясында бит — екі әртүрлі мағынадағы деректерді айыру үшін
ақпарат саны. Ал есептеу техникасында бит деп машина ішінде берілетін
деректер мен командаларда қолданылатын “0” немесе “1” белгілерін сақтау
үшін керек , жадының ең кіші бөлігін айтамыз.
Бит — өлшеудің ең кіші бірлігі. Практика жүзінде одан үлкен бірліктер
қолданылады ол — байт, ол сегіз бит. Кез – келген компьютер
клавиатурасындағы 256 алфавит символдары осы сегіз битпен кодталған
(256=28).
Кеңінен қолданылатын байттан де үлкен ақпарат бірлігінің түрлері:
1 Килобайт (Кбайт) = 1024 байт = 210 байт,
1 Мегабайт (Мбайт) = 1024 Кбайт = 220 байт,
1 Гигабайт (Гбайт) = 1024 Мбайт = 230 байт.
Кейінгі кезде өңделетін ақпарат көлемінің өсу ретіне байланысты
келесідегідей де бірліктер қолданылады:
1 Терабайт (Тбайт) = 1024 Гбайт = 240 байт,
1 Петабайт (Пбайт) = 1024 Тбайт = 250 байт.
Қазіргі таңда оқушылардың ойлау қабілетін дамытудың тиімді жолы
сөзжұмбақ шешу болып табылады. Сондықтан информатика сабақтарында үй
тапсырмасын түрлендіру мақсатымен оқушыларға сөзжұмбақ құрастыруға немесе
сөзжұмбақты шешуге беру тиімді. Бұл оқушылардың сөздік қорымен қатар,
логикалық ойлау қабілетін дамытады, әрі сұрақтарды дұрыс құрастыруға
үйретеді.
“Ақпарат” тақырыбы бойынша оқушылардың алған білімдерін тексеру
мақсатында берілетін сөзжұмбақ үлгісі:
1.Ақпараттың ең кіші өлшем бірлігі (бит)
2.Ақпарат түрі.(Бейнелік)
3. Сурет, схема, сызба ақпараттың қай түріне
жатады.(графикалық)
4. Үздіксіз сигнал. (аналогтық)
5. Ақпараттық процесс (беру)
6.Ақпаратты автоматты түрде өңдеуге арналған құралдаркешені.(компьютер)
7. Ақпараттық процесс. (Сақтау)
8. Ақпаратты белгілі бір алфавит арқылы ұсыну. (Кодтау)
9.Қатынас тілі(табиғи)
10.0 және 1 таңбалары арқылы ұсынылатын (алфавит)
11. 8 биттен тұратын код. (байт)
2.2. Санау жүйелері. Екілік кодтармен жүргізілетін операциялар. Бір
санау жүйесінен екінші санау жүйесіне ауысу (1 сағат).
Санау жүйелері— сан деп аталатын, символдар көмегімен бейнеленетін
атаулар тәртібінің жиынтығы. Санау жүйелері позициялық және позициялық
емес болып екіге бөлінеді. Позициялық емес санау жүйесіне мысал — рим
сандары: бірнеше сандар негізгі болып алынған (мысалы, І, V, X), ал
қалғандары осы негізгі сандарды қосу арқылы алынады ( VІ, VІІ сияқты)
немесе алу ( ІV, ІX сияқты). Ал позициялық санау жүйелеріне екілік, ондық,
сегіздік, оналтылық сандар жатады. Мұндағы кез – келген сан сәйкес
алфабиттің цифрлары арқылы жазылады, және де әрбір санның мәні осы тізбекте
орын алатын, оның орнына тәуелді (позициясына). Мысалы, ондық санау
жүйесінде жасалған, 555 жазбасында, 5 саны ғана қолданылған, бірақ оның
орын алу ретіне байланысты ол әртүрлі сандық мәнге ие бола алады — 5
бірлік, 5 ондық немесе 5 жүздік. Сондықтан теңдік дұрыс (астынғы индекстер
санның қандай санау жүйесінде жазылғанын көрсетеді):
555,510 =5-102 +5-101 +5-100 +5-10-1;
11,012 =1*21+1*20+1*2-1+1*2-2
Екілік санау жүйесінде қосу. Алдын – ала қаралып кеткен ойлардан кейін
екілік санау жүйесіндегі бірразрядты сандарды арифметикалық қосу ережесінің
орындалу ретін жазайық:
0+0=0; 1+0=1; 0+1=1; 1+1=10.
Демек, аса толу болғанда, үлкен разрядқа ауысу кезінде белгілі есте
сақтауды пайдалана отырып, келесіні аламыз:
11101010011,111 +1111100101,011+101100111001,010
Екілік санау жүйесінде алу. Алу амалы қосу амалының керісіншесі
болғандықтан бірразрядты сандардың арифметиаклық алынуының ережесін екілік
санау жүйесінде жазамыз:
0-0=0; 1-0=1; 1-1=0; 10-1=1.
Осы ережені қолдана отырып, кез – келген жоғарыда келтірілген қосындыны
алынған қосылғыштарды қолдана отырып, алумен тексеруге болады. Бұдан,
қандай – да бір разрядтағы нөлден бірді алу үшін, қарыз алу” яғни жетпей
тұрған санды көшілес үлкен разрядтардан алу қажет (сондай - ақ, ондық санау
жүйесіндегідей үлкен санды кіші саннан алу сияқты).
Екілік санау жүйесінде көбейту. Бірразрядты екілік сандарды көбейту
ережелері ең анығырағы:
0.0=0; 1-0=0; 0-1=0; 1-1=1.
Яғни, екі көпразрядты екілік санды көбейту процесін оларды баған бойынша
жазу арқылы келесі нәтижені аламыз:
1011,01
х 101,11
101101
101101
101101
101101
1000000,1011
Ескерту, бұл есепті шешу кезінде әрбір разрядта төрт разрядты екілік
санның қосындысын табу керек болды. Бұдан екілік санау жүйесіндегі келесі
жағдайларды да ескердік
1 +1 +1 =10+1 = 11;
1+141+1=11+1 =100.
Ондық санау жүйесінен екілік санау жүйесіне өту
1210 санының екілік санау жүйесінде ұсынылуын табу керек болсын. Келесі
түрде көрсетеміз: 12 – ден бастап әрбір дара алынғанды 2 ге ауыстыратындай
жүйенің негізіне бөлеміз. Аламыз.
Одан кейін, соңғы дарадан бастап (біздің жағдайда ол әрқашан 1-ге тең
болады), барлық қалдықтарды ескере отырып, үлкен разрядқа жазылатын екілік
көрсетілуді қалыптастырамыз. Қорытындысында келесі жауапты аламыз: 1210 ==
11002.
Екілік санау жүйесінен ондық санау жүйесіне өту. Бұл өту — жоғарыда
көрсетілгенге қарама – қарсы. Бұны орындау жеңіл, яғни екілік санау
жүйесінің позициясына негізделе отырып жасаймыз. Екілік санның заңды
жазылуы негіздерін дәрежелеу қосындысы түрінде, Яғни екіні дәрежелеу
түрінде көрсетілген. Осындай жазба жасау арқылы, алынған қосындының ондық
мәндерін санау керек:
1000001001,1012 = (1 • 29 + 0 • 28 + 0 • 27 + 0 • 26 + 0 • 25 +
+0•24+1•23+0•22+0•21+1•20+1•2-14-0• 2-2+1.2-з)10 = (512 + 8 + 1 + 1.2+
18)10= (521 + 58)10= (521,625)10.
(Ескерту, берілген екілік жазбаның ұзындығына қарамастан, 2 санының
дәрежесін керек кезде қол астынан табылмайтын, калькуляторсыз оңай
есептеуге болады. Шындығында, белгілі, 25 = 32; 28 = 256; 210 = 1024. Яғни
белгілі санды екіге бөлу немесе көбейту оңайырақ.
2.3. Ақпаратты кодтау. ASCII коды. (1 сағат)
Ақпаратты белгілі бір алфавит арқылы ұсынуды кодтау деп атайды. Бір ғана
ақпаратты әр түрлі әдістермен ұсынуға болады. Бір белгі тобынан екінші
белгі тобына көшіру ережесін код деп атайды.
Мысалы; мектепте оқитын оқушылар санын тоғыз жүз алпыс жеті, 96710,
17078, 3С7 16, 11110001112 сияқты жазуға болады, яғни қазақ тілі
алфавиті де ондық, сегіздік, оналтылық және екілік санау кодында жазылады.
Мұнда оқушылар саны туралы ақпараттың өзі өзгермейді, тек оның жазылу түрі
ғана әр түрлі.
Екілік алфавит 0 және 1 таңбаларымен ұсынылады, оларды жай екілік
таңбалар деп атайды. Ағылшын тіліндегі екілік таңбаны Binary Digit сөзінен
қысқартып бит деп атайды. Ақпаратты осы екі таңбаның көмегімен кодтау
оларды сақтау мен жеткізу құрылғыларының конструкциясын мейлінше
жеңілдетеді. Екілік сандар алфавитінің қарапайымдылығы оның есептеуіш
техникасында кең тарауына себеп болады. Кез-келген мәтіндік ақпаратты
кодтау үшін кемінде 200 ден астам символ қажет. Сондықтан символдарды
кодтау үшін, 8 биттен яғни, екілік таңбалардан тұратын тіркестерді қолдану
қабылданған. 8 биттен тұратын кодты байт деп атайды. 8 нөл мен бірдің
көмегімен 256 символды кодтауға болады.
Есептеуіш техникасында ең көп пайдаланылатын код – ASCII коды,
американдық ақпарат алмасудың стандартты коды болып табылады.
Кодтау кестесі 16 жол және 16 бағаннан тұрады. Кестедегі символдың орны
он алтылық кода арқылы анықталады. Кесте екі бөліктен тұрады: стандартты
және баламалы.
Стандартты бөліктегі – бірінші 128 символдар, 0-ден 127-ге дейінгі
кодтар: цифрлар, латын алфавитінің әріптері мен компьютер жұмысын
басқаратын арнайы символдар.
Баламалы бөліктегі – екінші 128 символ, 128-ден 255-ке дейінгі кодтар,
бұлар ұлттық алфавиттер әріптерін және кейбір арнайы символдарды
орналастыруға арналған.
Ондық, он алтылық, екілік санау жүйелерінің сәйкестендіру кестесі
төменде көрсетілген:
Ондық Он алтылық Екілік
0 0 0000
1 1 0001
2 2 0010
3 3 0011
4 4 0100
5 5 0101
6 6 0110
7 7 0111
8 8 1000
9 9 1001
10 А 1010
11 В 1011
12 С 1100
13 Д 1101
14 Е 1110
15 Ғ 1111
Осы кесте негізінде жұмыс жасап көрейік.
“Парта” сөзін кодтап көрейік. Ол үшін ASCII кестесінен әр әріпке сәйкес
кодтарды табамыз. Кесте бойынша, П-8Ғ, А-80, Р-90, Т-92, А-80. Сонымен
парта сөзі бұл кодта мынандай болады: 8Ғ80909280. енді бұл сөздің ASCII
кодын екілік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz