Отбасының бала тәрбиесінде алатын орны
Дипломдық жұмыс
Мектеп оқушыларын тәрбиелеуде сынып жетекшісі мен ата-аналардың бірлескен
жұмысы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе____________________________ ______________________________3
І тарау. Отбасы мен сынып жетекшісінің балаларды тәрбиелеудегі бірлескен
жұмысының теориялық негіздері _________________________6
1.1. Отбасының бала тәрбиесінде алатын орны _________________________6
1.2. Сынып жетекшісінің ата-аналармен атқаратын жұмыстарының міндеттері мен
мазмұны ___________________________________ ________14
ІІ тарау. Сынып жетекшісінің бала тәрбиесінде ата-аналармен ынтымақтастық
жолдары ___________________________________ ____22
2.1. Сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізетін жұмысының формалары мен
әдістері___________________________________ _______________ ____22
2.2. Сынып жетекшісінің ата-аналармен бала тәрбиесіндегі бірлескен тәжірибе
жұмысы ___________________________________ _____________ 36
Қорытынды___________________________________ __________________50
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ___________________________________ _52
Кіріспе
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мектептік бағдарламасында негізгі міндеттердің бірі ретінде –
оқушыларға қазақстандық патриотизмге, жоғары мәдениетке, адам құқықтары мен
бостандықтарын құрметтеуге тәрбиелеу көрсетілген. Осы міндеттерді орындау
мектеп өміріндегі басты тұлға – мұғалімге. Соның ішінде сынып жетекшілеріне
жүктеледі.
Мектеп құрылымындағы ең негізгі буын ол – сынып. Мұнда оқушылардың
таным әрекеті ұйымдастырылып, олардың өзара әлеуметтік қатынастары
қалыптасады. Балалардың болашақ әлеуметтік жағдайға бейімделуі, олардың
демалыссына қатысты мәселелері, алғашқы ұжым болып қалыптасу дәрежесі,
соған сәйкес сыныптың жағымды көңіл-күй жағдайы жүзеге асырылады. Олай
болса, сыныпта оқушылардың оқу-тәрбие әрекетін ұйымдастыру, тәрбиелік
шаралардың ықпалын үйлестіру тек сынып жетекшілеріне жүктеледі.
Ол өзіне қатысты сыныпта оқушылар ұжымын ұйымдастыра отырып, осыған
сол сыныпта дәріс беретін пән мұғалімдерін, оқушылардың ата-аналарын және
жұртшылықтың бала тәрбиесіндегі ықпалын біріктіріп, балаға деген талаптарын
ортақтастырып отырады.
Сынып жетекшісі әсіресе ата-аналармен бірлесіп атқаратын жұмыстарға
көп мән береді.
1994 жылда БҰҰ Халықаралық отбасы жылы деп белгілеп әлемдік
қауымдастықтың бұл мәселеге мән беруін көздеген еді. Осы шараның нәтижесі
ретінде қазіргі күні Қазақстанда Отбасы және демография, Отбасы
әлеуметтік қамсыздандыру қоры, Ана және бала денсаулығы секілді ұйымдар
қызмет етуде.
Баланың отбасынан қашықтан, оның ықпалынан сырт қалуының психикасына
әсерін Т.В. Лодкина, А.Н. Захаров, В.С. Мухина т.б. атап көрсеткен. А.Н.
Леонтьев, С.А. Козлова балаға отбасы жылулығының ықпалын атап өткен.
Отбасы тәрбиесіне қатысты тәлім-тәрбиелік идеялар қазақтың халық
педагогикасында Қорқыт ата кітабында, Әл-Фараби еңбектерінде,
Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев, А. Байтұрсынов т.б. мұраларында да елеулі
орын алған. Кейінгі кездерде отбасы тәрбиесіне қатысты Г.А. Уманов, К.А.
Оразбекова, Ж. Қоянбаев т.б. еңбектері бар.
Отбасында бала тәрбиелеу күрделі мәселелердің бірі болып табылады.
Өкінішке орай, отбасы бала тәрбиесінде әлі де көптеген кемшіліктер бар.
Осыны ескере отырып дипломдық жұмыстың тақырыбын Мектеп оқушыларын
тәрбиелеуде сынып жетекшісі мен ата-аналардың бірлескен жұмысы таңдап
алдық.
Зерттеу нысаны – сынып жетекшісі мен ата-ананың балаға тәрбиелік
ықпалы.
Зерттеу пәні – сынып жетекшісі мен ата-ананың балаға тәрбиелік
ықпалын арттырудың педегогикалық жағдайлары.
Зерттеу мақсаты – сынып жетекшісі мен ата-ананың балаға тәрбиелік
ықпалын арттырудың педагогикалық жағдайларын қарастыру.
Зерттеу міндеттері:
- Отбасында ата-ананың тәрбиелік ықпалының ерекшеліктерін ашып
көрсету;
- Сынып жетекшісінің ата-аналармен атқаратын жұмыстарының міндеттері
мен мазмұнын қарастыру;
- Сынып жетекшісі мен ата-аналардың бала тәрбиесіндегі бірлескен
жұмысының формалары мен әдістерін айқындау.
Зерттеудің теориялық негіздері: педагогика және психология
ғылымындағы педагогикалық ұжым мен отбасының бірсесіп бала тәрбиесі жайлы
ғылыми қағидалар.
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасы Конституциясы, Неке және
отбасы туралы заң, педагогика, психология ғылымындағы педагогикалық ұжым,
отбасыға қатысты еңбектер. Білім туралы заң, тәрбие туралы тұжырымдама.
Зерттеу әдістері – педагогикалық және психологиялық еңбектерді
талдау; бақылау, байқау; ата-аналар және ұстаздармен әңгіме, сұхбат.
І тарау. Отбасы мен сынып жетекшісінің балаларды тәрбиелеудегі бірлескен
жұмысының теориялық негіздері
1.1. Отбасының бала тәрбиесінде алатын орны
Отбасы бүкіл ғасырлар бойы адам баласы тәрбиесінің құралы болып
келеді. Сондықтан ол адам үшін ең үлкен орта.
Отбасы белгілі дәстүрлердің, жағымды өнегелердің, мұралардың
сақтаушысы. Онда бала алғашқы рет өмір жолымен танысады, моральдық
нормаларды игереді. Сондықтан отбасылық өмір жеке адамның азамат болып
өсуінің негізі.
Отбасы – оқыту мен тәрбие жұмысындағы мектептің одақтасы. Ол бала
тәрбиесі жөнінде мектеппен тығыз байланысты болуды өте жақсы түсінеді.
Өйткені бала тәрбиесінің отбасында, мектепте нәтижелі болуы осындай
ынтымақтастыққа негізделеді.
Отбасы тәрбиесі – бұл қоғамдық тәрбиенің бір бөлігі, мемлекет
алдындағы ата- аналардың борышы. Оған дәлел: балалар мекемелері жөнінде
халықтың қажеттілігін толық қанағаттандыру, балалардың еңбек, спорт
лагерлерінің, жас натуралистер станцияларының, ғылыми- техникалық және
көркемдік шығармашылық үйірмелерінің жүйесін кеңейту; ананы, балалық шақты
қорғауға ерекше көңіл бөлу; отбасы мүшелерінің демалуы үшін
санаторийлердің, демалыс үйлерінің жүйесін кеңейту; аналар жағдайын еске
алып, әйелдердің халық шаруашылығына қатысуын үйлестіру.
Отбасында басты мәселелердің бірі – баланың тіршілік әрекетін
ұйымдастыру. Бұған баланың күн ырғағы, міндеттері, қойылатын талаптар, оның
үй еңбегіне қатысуы, оқу- әрекеті бос уақытын ұйымдастыру жатады.
Бала өмірін және іс-әрекетін ұйымдастыруда негізгі жағдайлардың бірі
– ұтымды ырғақ жасау. Күн ырғағы өмір тәртібі, еңбек пен демалыстың
парасаттылықпен, кезектесіп өтуі, талаптарды орындау, жақсы әдеттерді
қалыптастыру.
Балалардың күн ырғағы И. П. Павловтың іліміне негізделеді. Ол жұмыс
қабілетін толық сақтау үшін еңбек пен демалыстың кезектесіп өтуінің қажет
екендігін көрсетті. Күн ырғағы баланы жинақтылыққа, тіл алғыштыққа,
дәлдікке, мұқияттылыққа үйретеді, денсаулығын нығайтады, еңбек қабілетін
жақсартады. Күн ырғағын жасауда ата-ана баланың жасын, үй жағдайын,
денсаулығын, мұғалімдер мен сынып жетекшілерінің кеңесін, отбасы мен мектеп
ырғағының бірлігін еске алуы тиіс. Отбасында күн ырғағының негізгі
элементтері – еңбек демалыс, ойын, сабаққа дайындалу, тамақтану, ұйқы т.б.
дұрыс алмасып отыруы қажет. Күн ырғағын сақтау негізінде мидың үлкен жарты
шарының қабында рефлекстер жүйесі (динамикалық стереотил) пайда болады.
Мысалы: бала белгілі бір уақытта ұйықтауға үйренсе, оның ми қабатында
тежелу процесі басым болады да тез ұйықтауға кіріседі. Сондықтан ата-аналар
балалардың белгілі бір уақытта сабаққа дайындалуға, тұруға үйретулері, яғни
ырғақ элементтері берік орындалуы тиіс.
Сонымен, дұрыс ұйымдастырылған күн ырғағы белгілі дағдыға үйретеді,
дағды әдетке айналады, ал әдет келешекке бала қажетін қанағаттандырады.
Отбасы жағдайын және баланың жас ерекшелігін ескере отырып, оны ата-
аналар түрлі еңбек іс-әрекеттеріне үйретулері қажет. Бала отбасы мүшесі,
оның өз міндетін адал ниетпен орындауы қажет. Бала отбасы мүшесі, оның өз
міндетін адал ниетпен орындауы зор қуаныш. Отбасының бала еңбегіне артық
салмақ түсірмей, парасатты ұйымдастырғаны жөн. Үйге берілген оқу
тапсырмаларын үнемі орындап отыруға бақылау жасау, көмектесу, балаларды өз
бетімен жұмыс жасай білуге үйрету.
Балалардың бос уақыты – бұл шығармашылық елігу, қызығу дүниесі. Бала
бос уақытында қоғамдық пайдалы істерге, спорт ойындарына, кинофильмдерге,
спектакльдерге қатысады.
Көптеген отбасыларында ата-аналардың балаларымен бірігіп серуендеуі
ізгі дәстүрге айналады. Егер ата-аналар қоршаған табиғат және өз өлкесінің
көз тартарлық көрнекі орындары жөнінде әңгіме өткізсе, мұндай серуендердің
танымдық маңызы зор болады.
Отбасылық тәрбиенің басты жағдайларының бірі – бұл ерлі- зайыптының
өзара махаббатына, көзқарасының, мүдделерінің, сенімділіктерінің және
ұжымдық іс-әрекеттерінің бірлігіне негізделген татулық. Мұндай ортада
қиыншылықты жеңе білетін қабілетті, байсалды, ақжарқын адамдар өседі. Олар
ұжымды жеке басының қамын ойламайды, басқа адамдар үшін де өмір сүре алады.
Отбасында балалардың тәрбие процесіне табысты ықпал жасауда басқа да
жағдайларды сипаттайтын белгілерді атауға болады. Ж. Б. Қоянбаев, Р. М.
Қоянбаевтардың пікірінше, оларға мына мәселелер жатады:
1. Отбасының этикалық құрамы және құрамы: толық емес отбасы, бір
балалы, көп балалы отбасы, бір ұлттық, көп ұлттық отбасы;
2. Тіршілік әрекетінің және орталық жағдайлары: отбасы мүшелерінің
білім дәрежесі, еңбектану, кәсіптік құрамы, бюджеті, жалпы
материалдық әл-ауқаты, селолық және қалалық отбасы;
3. Отбасының мәдени потенцияллы: күнделікті тұрмыстың жалпы
мәдениеті; күн ырғағы, демалыс, оның формалары, кітапхананы,
теледидарды, музыка аспаптарын пайдалана білуі, спортпен айналысу,
үйелмендік дәстүрлік мерекелер;
4. Ішкі отбасылық қатынастар отбасы микроклиматтарының сипаттамасы,
үйелменде көзқарастың бірлігі және айырмашылығы, отбасы
мүшелерінің өз міндеттеріне көзқарасы;
5. Қоғамға көзқарасы: еңбек және қоғамдық міндеттерге, қоғамдық
тәрбие институттарына қатысы;
6. Отбасының тәрбиелік потенциялы: отбасылық тәрбие, қолданылатын
әдістер, ата-аналардың және басқа мүшелердің педагогикалық мәдени
дәрежесі (20,194).
Отбасының осы көрсетіліп отырған ерекше белгілерінің тәрбиелік
ықпалы өте күшті, оларды тәрбие барысында ескеру қажет.
Отбасының өзіне тән ерекше функциялары бар. Олар: халық санының
өсуі; адамзат ұрпағын әрі қарай жалғастыру, қажеттілік – шаруашылық
функциясы, отбасының тәрбиелік функциясы отбасы мүшелерінің өзара және
туған- туысқандарымен қарым- қатынас жасау функциясы.
Отбасылық тәрбие бірқалыпты жағдайда іске асырылып отырмайды.
Зерттеу мәліметтеріне қарағанда отбасылық тәрбиенің сәтсіздікке ұшырауының
басты себебі – үлкен адамдардың педагогикалық көзқарастарының
қауқарсыздығынан болады.
Біріншіден: отбасында болатын өктемдік баланы өзін-өзі
билеушілігінен айырады, әрбір қадамына бақылау жасайды, ол өз күшіне,
мүмкіншілігіне сенімсіз және ішкі жәй-күйі төмен болады.
Екіншіден: баланы еркелетушілік, бетімен жіберушілік, ата-аналардың
бәрін кешірушілік сүйіспеншілігіне байланысты. Баланың жетегіне түсіп,
еркіне жіберушілік өзімшілікке тәрбиелейді.
Үшіншіден: әке мен ананың және басқа отбасы мүшелерінің тарапынан
бірыңғай талаптың жоқтығы. Осының нәтижесінде ата-аналарды немесе ересек
отбасы мүшелерінің көзқарастарындағы алалықты пайдаланып, бала екі жүзді
және жағымсыз нәрсеге бейім болып өседі.
Төртіншіден: ата-аналар балаларды еркімен қарым-қатынас жасаудан,
өмірден аулақтауға тырысады, бөгет жасайды. Бұл баланың қалыптасуына,
дамуына залалды әсер етеді.
Бесіншіден: егер әке мен ана өз баласының іс-әрекетіне немқұрайлы,
жауапсыздықпен қараса, онда соны пайдаланып, кездейсоқ, күмәнді адамдармен
танысуға мүмкіндік алады.
Осымен бірге тәрбие процесінде жалған беделдерде кездеседі. А. С.
Макаренко олардың бірнеше түрін көрсетті: Басу беделі, Мейірімділік
беделі, Сатып алу беделі, Тақуалық беделі т.б.
Отбасы тәрбиесінде халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан
тәжірбиесін, ұлттық ерекшелігін есепке алу өте қажет. Отбасына қатысы бар
адамдардың әлеуметтік орны біздің халықта өте терең жіктелген. Мысалы, ата
мен әже, әке мен шеше, аға мен апа, іні мен қарындас, немере, шөпшек, жиен,
жиеншар, құда мен құдағи, құда бала мен құдаша, қайын мен қайынсіңілі,
жезде, бажа, т.б. жеті ата мен одан тарайтын шаңырақтар ру, жүз, т.с.с.
Адамдардың ара-қатынасын белгілейтін ұғымдар сырына терең үңілсек,
адамгершілікті адамның тұлғалық жан дүниесінен орыналатын рухани байлықты
байқауға болады. Адамның өмір салтын құрайтын іс-әрекет пен тұрғысынан
қарасақ, біздің халықта бұл мәдениет әр адамның әлеуметтік орнына қарай
қалыптасқан қарым-қатынастың іс-әрекеттік байлығы адам тұлғасының орынды
сапалық қасиеттерінің қайнар көзі болып табылады. Отбасында, мектепте бұл
қатынастар тәрбиенің пәрменді құралына айналуы қажет.
Біздің халқымыздың отбасы жағдайында жас ұрпақ тәрбиесіндегі жетекші
буын ата-әже іс-әрекетінің төңірегіне шоғырланған. Себебі, отбасында әке
мен шеше негізгі еңбек иелері, отбасы қажеттілігін қамтамасыз етушілер. Ал
ата мен әженің өмір тәжірибесі өз дәрежесінде даналық ақыл-ойдың, орынды
дүниетанымының, талғамның, денсаулық бағбанының, орынды тәртіп пен мінез-
құлықтың мектебі болып табылады.
Қорыта айтқанда, күнделікті ертемен маңдайынан иіскемеген, әже
бауырының ыстығын сезбей өскен бөбектің рухани жан дүниесіне нұсқан келе
береді.
Өскелең жас ұрпақ қазақ шаңырағының берік болғандығын өмірінің
арқауы еткені, аға ұрпақ дәстүрінен аттамаған жөн.
Отбасы – туысқандық байланыста болатын (күйеуі, әйелі, ата-анасы,
әкесі, т.б.), бірлесіп, әлеуметтік тұрмыстық өмір сүретін адамдар. Онда
мынадай функциялар жүзеге асырылады. Репродуктивтік, яғни балалардың тууы,
шаруашылық-экономикалық, тәрбиелеушілік, адамгершілік-психологиялық ахуалды
қамтамасыз ету; отбасыішілік қарым-қатынасты ұйымдастыру; бос уақытты
тиімді ұйымдастыру.
Отбасы – қоғамның алғашқы ұяларының бірі. Отбасында баланың
айналасын қоршаған дүние жайлы алғашқы түсінігі, көзқарасы, сезімі, әдет-
дағдылары бой көрсетіп қалыптасады.
Баланың дұрыс өсуіне қажетті жағдайлар жасау, оның орта білім
алуына, мамандық, кәсіп таңдауына көмектесу, еңбекке дағдыландыру, қоғам
мен өз мүлкіне ұқыпты қарауға үйрету ата-ананың басты борышы.
Баланы бүгінгі өмір талабына сай азамат етіп өсіру үшін оған жас
кезінен дұрыс тәрбие қажет. Ата-ана өз баласының неге қызығатының, нені
жақсы көретінін, неден қорқатынын, қандай іс-әрекеттерге ынта-ықыласы
барын, қандай іске бейім екенін біліп отыруға тиіс.
Ел болу үшін бесігіңді түзе деген ел сенімін ақтап, ата даңқын
шығарар: білімді, парасатты, ұл-қыз, немере тәрбиелеу бәріміздің ұлы
парызымыз.
Неке және отбасы туралы Заңда ата-аналардың балалары алдындағы
міндеттері айқын көрсетілген. Мысалы, 62-бапта мыналар көрсетілген.
- ата-аналар өз балаларының денсаулығына қамқорлық жасауға міндетті;
- ата-аналар өз балаларын тәрбиелеуге құқығы бар және оған міндетті;
- ата-аналардың басқа да барлық адамдарға қарағанда өз балаларын
тәрбиелеуге басым құқығы бар;
- бала тәрбиелеуші ата-аналар өздерінің қабілеттері мен қаржылық
мүмкіндіктерінің шегінде оның дене, психикалық, адамгершілік және
рухани жағынан дамуына қажетті өмір сүру жағдайларын қамтамасыз
ету үшін негізгі жауапкершілікте болады.
Міне осы заң арқылы қоғам ата-аналардың өз балаларын тәрбиелеудегі
жауапкершілігін арттырып отыр.
Ата-аналардың бала тәрбиесіне қатынасы әртүрлі болатыны белгілі.
Зерттеу барысында ата-аналардың бала тәрбиесіндегі білім-іскерліктерінің
қалыптасуының мынандай өлшемдері (критерийлері) анықталды: ата-аналардың
балалары, мектеп, қоғамдық ұйымдар арасындағы өзара байланысы, бала
тәрбиесі туралы білімді меңгеру; ондағы ата-аналардың мінез-құлқы бала
тәрбиесін жақсартуға бағытталған іс-әрекеттер; балаларды тәрбиелеудегі
белсенділік, ынталылық және дербестік; бала тәрбиесінде жауапкершілік қарым-
қатынасын көрсету; отбасындағы тәрбиеге қызығушылық; отбасы тәрбиесіндегі
іскерліктері мен дағдылары; бала тәрбиесінің қажеттігін және маңызын
түсінуі.
Осы аталған өлшемдер негізінде ата-аналардың бала тәрбиесіндегі
білімдерінің, іскерліктерінің, дағдыларының үш деңгейі белгіленді:
Жоғары деңгейі. Бала тәрбиесінде сапалы қолданылатын, терең
педагогикалық білімі бар ата-аналар жатқызылады. Оларда мінез-құлық пен іс-
әрекеттің балаларына дұрыс тәрбие берудегі бағыттылығы айқын көрінеді.
Отбасындағы тәрбиеге оң қарым-қатынаста болады, оған деген жоғары
саналылығымен ерекшеленеді.
Педагогикалық іскерлігі мен дағдылары мол болады, бала тәрбиесі
жұмыстарына белсенді қатысады, өз бетімен білімін көтереді, көп оқиды,
мұғалімдердің белсенді көмекшілері, бала тәрбиесіндегі белсенділігі,
дербестік көрсетіп, оған қызығушылық танытады.
Орташа деңгей. Ата-аналардың бала тәрбиесіне байланысты білімі
үстірт, жеткіліксіз, нашар ұғынады және бар педагогикалық білімін отбасы
тәрбиесінде сирек қолданылады. Отбасындағы бала тәрбиесіне қызығушылығы
тұрақсыз, жағдайлық, сезімдік қарым-қатынасын жасайды, баланың дұрыс
дамуына, қалыптасуына жол береді. Жалпы алғанда бала тәрбиесіне байланысты
іскерліктері мен дағдысы қалыптасқан, бірақ қолдануда ыждағаттылық
танытпайды.
Төменгі деңгей. Ата-аналардың бала тәрбиесіне байланысты білімдері
жоқ, балаларын жан-жақты тәрбиелеуге талпынбайды, ол процесті жүргізуге
қызығушылығы жоқ, бала тәрбиесіне байланысты іскерлігі мен дағдысы
қалыптаспаған. Балаларына немқұрайды қарым-қатынасын жасайды, оларды дұрыс
тәрбиелейді.
Біздің зерттеуімізде ата-аналарды бала тәрбиесіне байланысты
білімдерінің, іскерліктерінің, дағдыларының қалыптасу деңгейінің
диагностикасы әрбір ата-ана туралы алғашқы деректер жинаудан басталды.
Тәжірибелік жұмыс барысында бақылау, әңгімелесу, сауалдама жүргізу, ата-
аналардың іс-әрекеттерінің нәтижесін зерттеу білу сияқты педагогикалық әдіс-
тәсілдер қолданылды.
1.2. Сынып жетекшісінің ата-аналармен атқаратын жұмыстарының міндеттері мен
мазмұны
В.А. Сухомлинский оқушылардың ата-аналарымен жұмыс істеудің маңызына
ерекше назар аударып: Тек ата-аналармен бірге, жалпы күш-жігерді біріктіру
арқасында мұғалімдер балаларға үлкен адамдық бақытты беруі мүмкін, –
дейді. Олай болса, отбасы мектеппен бірге тәрбиелік ортаның тұтастай
негізгі ықпал ету факторларын жасайды. Сондықтан да педагогикалық әрекетте
мектептің жалпы міндеттерінің көлемінің тым кеңдігіне қарамастан, ата-
аналармен жұмыстың маңызы ерекше.
Қазіргі мектепте жағдай көптен өзгеруде: оқу және тәрбие процесінің
құрылымы мен мазмұны, соған сай мұғалімдер мен оқушылардың көзқарастары,
олардың өзара қарым-қатынасы, сабақтың ұйымдастыру формалары мен өткізу
технологиясы, көптеген оқу пәндерін оқытудағы жаңа көзқарас, сонымен қатар
сыныптан тыс тәрбие жұмысы. Мектепті басқару ісі біртіндеп демократиялық
бағытты ұстануда. Яғни, педагогикалық әрекеттегі үшбұрыш – мұғалім – оқушы
– ата-анаға қатысты жағдай да жаңа демократиялық қарым-қатынасқа ие болуда.
Олай болса, осы қарым-қатынасты реттеп отыратын әкімшілік-бақару жүйе де
ендігі жерде келмеске кетті.
Бүгінде мектептің ата-аналармен жұмысының кейбір дәстүрлі түрлері
өзінің маңызын жоюда: ата-аналар жиналысы, ата-аналар лекториясы мен
университеттері, ата-аналардың ашық күні, ата-аналардың жұмыс орындарымен
байланыс, баланың отбасына бару т.с.с.
Дегенмен де тәжірибелі мұғалімдердің көзқарастарында, ол олай болуы
тиіс емес еді. Соған орай түйіні шешілмеген мәселелерді шешуде мұғалімдер
мен оқушылар, ата-аналар мен оқушылар өзара байланыссыз жалқы қалып отыр.
Әсіресе, мұндай жағдай мұғалімдердің ата-аналармен ынтымақтастық қарым-
қатынасына кері әсерін тигізуде.
Бүгінде бала тәрбиесінде олардың бір-біріне айтар ақыл-кеңесі ауадай
қажет болып отыр.
Сондықтан да ата-аналар балаларды тәрбиелеу ісінде мектеппен қарым-
қатынас, тікелей байланыс жасауды басты міндетіміз деп есептеуі тиіс,
өйткені, олардың өз балаларын тәрбиелеудегі жетістіктері сынып, мектеп
ұжымдарының оқу-тәрбие жұмысының нәтижесіне байланысты. Бұл жағдай оқу-
тәрбие процесінің мазмұнын, сапасын және тиімділігін жақсарту үшін отбасы
мен мектептің ынтымақтасып жұмыс істеулерін қажет етеді.
Мектептің ата-аналармен жүргізетін жұмысының ерекшелігі осы екі
жақтың байланысы мен әрекет бірлігінің тұрақтылығынан көрінеді. Бұл
тұрақтылықты ең алдымен сынып жетекшісі қамтамасыз етеді. Ол мектеп пен
отбасы арасындағы ынтымақтастықты ұйымдастыруда жетекші қызмет атқарады.
Мектептің баланы тәрбиелеуге қатысты саясатын отбасының түсінуі, соның
жұмысына байланысты. Мұндай жағдайда отбасыны негізгі тапсырыс беруші және
баланы тәрбиелеуде мектеппен одақтас ретінде қарастырған жөн. Сондықтан да
сынып жетекшісінің осы бағыттағы жұмысының негізіне мектеп пен ата-аналар
және балалардың өзара қарым-қатынасы мен әрекетінде бірлікке,
ынтымақтастыққа қол жеткізу, ол үшін баланың дамуына жағымды көңіл-күй мен
жағдай жасау. Оны нәтижелі шешу мүмкіндігі, егер де тәрбие жұмысының
негізінде сол ынтымақтастық әрекет орын алған жағдайда ғана болады. Ол үшін
өзара сенім мен құрмет, өзара көмек пен қолдау, бір-біріне шыдамдылық
көрсету ынтымақтастықтың негізіне айналуы тиіс.
Дегенмен, мектеп оқушыларымен жұмыс істеу көп ізденуді, еңбек етуді
қажет етеді. Әсіресе, сынып жетекшісіне жүктелер жауапкершілік мол. Оны
оқушылардың ата-аналарымен тығыз байланыста болған жағдайда ғана талапқа
сай жұмыстар жүргізуге болады. Сол үшін де ата-аналар өз тарапынан мектепке
тұрақты көмектесуге міндетті.
Сынып жетекшісінің ата-аналармен қоян-қолтық жұмыс істеуі мақсатты
түрде өте ұзақ мерзімді қажет ететін процесс. Ол үшін, жанұяны және оның
отбасы тәрбиесіндегі ерекшеліктері мен жағдайын жан-жақты әрі жүйелі
зерттеуді қажет етеді.
Олай болса сынып жетекшісінің ата-аналармен жұмыс істеу қажеттілігі
неде?
- баланың өмірін ұйымдастыруда, оның тәрбиесіне қатысты мәселелерді
шешуде ортақ көзқарастың болуында;
- баланың отбасы мен мектеп жағдайындағы дамуын және әлеуметтенуін
тиімді ұйымдастыру мақсатында тәрбиенің бірыңғай ұстанымдарын
қоюда;
- баланың әлеуметтік-педагогикалық және психологиялық даму жағдайын
ескере отыра, тәрбиенің мақсаты және міндеттерін дұрыс анықтау,
оларды жүзеге асырудың болуында;
- баланың жан-жақты үйлесімді дамуы үшін тәрбиелік ықпалды тиімді
және нәтижелі ұйымдастыруда;
- балаға мектеп пен мектептен тыс тәрбие мекемелерінің, ата-аналар
мен жұртшылықтың педагогикалық қолдауын ұйымдастыруда;
- баланы әртүрлі ортада, әртүрлі жағдайда жан-жакты жақсы танып
білуі үшін;
- балаға ықпал етудің жалпы тәсілі мен техникасын ойластыруда, әр
түрлі өмір жағдайында оның тұлғасына әсер етуде күш-жігерді
біріктіру үшін;
- сынып жетекшісі, оқушылар және ата-аналардың жағымды көңіл-күйін,
өзара жағымды түсінік пен ынтымақтастық қарым-қатынасын
орнықтыруда т.с.с.
- осыдан барып мектеп пен отбасы тәрбиесінің жағымды факторларға
негізделген өзара қызметінің маңыздылығы түсінікті.
Ата-аналармен жүргізілетін жұмыстағы сынып жетекшісінің негізгі
міндеттері:
1. Ата-аналармен тұрақты байланыс орнату. Ондағы мақсат: отбасыны,
оның мүшелерінің өзара қарым-қатынасы мәдениет деңгейін, отбасының
жеке басқа ықпалын, ата-ананың педагогикалық білім дәрежесінің жай-
күйін анықтап, кеңес беріп, оларды бала тәрбиесіне ортақтастыруды
көздейді.
2. Отбасы мен мектептің балаға қоятын талаптарының бірлігін
қамтамасыз ету. Ондағы мақсат: өмір сүріп отырған қоғамға сай
белгілі бір мінез-құлық нормаларын балаға үйрету, жаттықтырудың
жүйелілігін, тұрақтылығын қамтамасыз ету. Сол сыныптағы дәріс
беретін мұғалімдерді ата-аналармен ортақ іске ұйымдастыру.
3. Ата-аналар ұжымын құру. Бұл күрделі, әрі жауапкершілігі мол
маңызды міндет. Бұл бағытта ата-аналар комитетін құру, оның жұмыс
жоспарын жасау, оларды мектептегі қоғамдық жұмысқа қатыстыру,
атқарылатын істерге талдау жасап отыру т.б. жұмыстарды
міндеттейді.
4. Ата-аналардың педагогикалық білім дәрежесі мен мәдениетін үнемі
арттырып отыру. Ол үшін ата-аналардың жаппай педагогикалық білім
алуларын ұйымдастыру. Бұл бағытта баспасөз беттерінде, радио,
көгілдір экран арқылы, педагогикалық білімдер жетілдіру
университеттерінде, лекторияларда, семинарларда, ғылыми-
практикалық конференцияларда, ата-аналар жиналыстарында
педагогикалық білімдерді насихаттау.
Ата-аналармен атқаратын жұмыстарында сынып жетекшісінің қызметі.
Сынып жетекшісі жоғарыда аталған міндеттеріне сай 5 қызметті атқаруы
тиіс.
1. Ата-аналарды сыныптағы оқу-тәрбие процесінің мазмұнымен және
әдістемесімен таныстыру. Сынып жетекшісі ата-аналар жиналысының
бірінші отырысында осы мәселеге қатысты өзінің ұстанымы мен
педагогикалық көзқарасын баяндайды. Оның мақсаты және
міндеттерімен, соған сай өзінің әрекет ету бағдарламасы және
тәсілімен, тәрбие жұмысымен таныстырады. Ата-аналармен бірлесіп
оны жүзеге асыру жоладрын қарастырады. Осындай отырысқа сол
сыныпта сабақ беретін пән мұғалімдерін және мектеп әкімшілігін де
шақыру мүмкіншілігі қарастырылады. Мұғалімдер өздері жүргізетін
пәндердің ерекшеліктері, мазмұны мен әдістемесі және оқушылардың
үй тапсырмасын орындау жұмыстарына қатысты мәселелермен ата-
аналарды таныстырады.
2. Ата-аналармен педагогикалық және психологиялық ағарту жұмыстарын
ұйымдастыру. Сынып жетекшісі бұл бағытта ата-аналардың
педагогикалық және психологиялық білімдер жүйесін меңгеруіне,
балаларды әлеуметтік ортадағы мінез-құлқын жақсы білуіне сай,
оларға ағартушылық қызмет жүктейді. Қазіргі мектеп жағдайында ата-
аналардың жалпы білім деңгейі сөзсіз артуда. Бұл олардың
педагогикалық көзқарастарында қателіктің болмауына сенімдерін
орнықтырады. Дегенмен де педагогикалық және психолгиялық
зерттеулер нәтижесі ата-аналардың психологиялық-педагогикалық
мәдени деңгейлерінің төмендігіне үнемі назар аударады. Сол үшін,
бүгінгі таңда қоғамның және ата-аналардың оған деген сұранысы
күннен күнге артуда. Осы орайда, әрбір сынып жетекшісінің алдында
тұрған міндет ата-аналар және мектеп жағдайына тура келетін жұмыс
істеу формаларын таңдау. Сондықтан, мұнда мектеп тәжірибесінде ата-
аналармен педагогикалық және психологиялық ағарту жұмыстарына
қатысты өзін-өзі ақтаған кейбір дәстүрлі формаларды атаймыз.
3. Ата-аналарды балалармен бірге әрекетке қатыстыру. Мұнда тәрбиелеу
ортасын кеңейту, оқушы тұлғасының дамуына ықпал ету өрісін
арттыру, сабақтан тыс тәрбие әрекетін ұйымдастыру, осы әрекеттер
барысында мұғалімдер, ата-аналар мен балалардың өзара қарым-
қатынасын жақсаруды көздейді.
Мектеп тәжірибесінде ата-аналарды балалармен бірге әрекетке
қатыстырудың әр түрлі формаларын қолданылады:
- сабақтан тыс әр түрлі тәрбиелік шараларға қатыстыру (мәдени жорық,
саяхат, кеш, спорттық жарыстар, т.с.с.);
- жалпы мектеп көлемінде өткізілетін дәстүрлі шараларға қатыстыру
(мектеп бітірушілермен кездесу, соңғы қоңырау, жаңа жыл шыршасы,
халықаралық әйелдер мейрамы, наурыз, оқушылардың жазғы демалысы
өткізу т.б.);
- балалардың сабақтарына, олимпиада, кештерге, апталықтарға, ата-
аналардың ашық есік күніне т.б.;
- мектептің кәсіптік бағдар жұмыстарына қатысу (еңбек адамдарымен
кездесу, өндіріске саяхат, кәсіби бағдар бөлмесін жабдықтау
жұмыстары);
- өздерінің мамандықтарына сай факультативтік және үйірме жұмыстарын
ұйымдастыру;
- балалардың аула клубтарын құруға;
- мектептің және сынып кеңестерінің жұмыстарына;
- мектептің немесе сыныптың жөндеу жұмыстарына, ауланы көгалдандыру
қатысу, кітапхана қорын молайтуға, көрмелер ұйымдастыруға;
- мектептің немесе сыныптың әртүрлі шараларын ұйымдастыру және
оларды өткізуге өндіріс және фирмалар арқылы материалдық көмек
сұрау т.б.
4. Отбасы тәрбиесіне қатысты ата-аналарға педагогикалық-психологиялық
кеңес беру. Бұл бағытта кейбір отбасында бала тәрбиесіне қатысты
туындап отырған мәселеге байланысты көмек көрсету, ақыл-кеңес
беру.
5. Ата-аналар белсенділерімен жұмыс және ата-аналардың әртүрлі
қоғамдық ұйымдарымен, жұртшылықпен өзара әрекеттесуі. Сынып
жетекшісінің бұл бағыттағы жұмыстары ата-аналардың комитетін
құрып, оның мүшелеріне белгілі бір бағытта тапсырмалар беру,
қолқабыс көрсетуден басталады.
Кейбір ата-ана өз балаларының сыныпта атқарып жүрген қоғамдық
жұмыстарына барынша қолдау көрсетеді. Мысалы, баласы спорттық шараға,
мәдени жорыққа жауапкер болса, оның ата-анасы да өз мүмкіндігінше баласына
қолдау көрсетіп, оған қажетті материалдарды табуға көмектесіп отырады.
Мұндай ата-аналарды сынып өміріне араластырып отыру да сынып жетекшісінің
осы бағыттағы жұмысына жатады.
Сонымен бірге сынып жетекшісі бұл бағытта ата-аналардың жалпы мектеп
көлеміндегі және аумағындағы қоғамдық ұйымдарымен де мектепке қатысты жалпы
мәселелерді ортақтаса шешуде бірлесе жұмыс жүргізеді (ата-аналар комитеті,
кеңесі, құқық қорғау мекемелері т.б.).
Ғылыми-теориялық еңбектерді, мұғалімдердің, сынып жетекшілердің озат
тәжірибесін жинақтап және тәжірибелік жұмыстың негізінде бала тәрбиесінде
сынып жетекшісі мен ата-аналардың бірлескен жұмысының моделі дайындалды. Ол
1-кестеде көрсетілген (1-кесте).
1-кесте
Бала тәрбиесінде сынып жетекшісі мен ата-аналардың бірлескен
жұмысының моделі
ІІ тарау. Сынып жетекшісінің бала тәрбиесінде ата-аналармен ынтымақтастық
жолдары
2.1. Сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізетін жұмысының формалары мен
әдістері
Мектеп пен отбасы ынтымақтас болса, тәрбиенің қандай да болсын
алынбас қамалын жеңуге болады. Әке даналығымен, ана көрегендігімен тәрбиені
үйден бастаса, қиын оқушы да азаяды. Осы төңіректе өз пікірлерін ортаға
салу мақсатымен дөңгелек үстел басында жиын өткіздім.
Көңіл күйіңіз қандай? деген тақырыптағы маскалар суреті, қанатты
сөздер (Бала – ертеңгі күннің қуанышы, Тәртіп-тәрбие бастауы,
Тәртіптің ең тамаша мектебі - отбасы) пайдаланылды.
1. Ұйымдастыру. Қөңіл-күйіңіз қандай? Тақтада ілулі тұрған үш
түрлі (қуанышты, ренішті, бірқалыпты) суретке өз қалауынша белгі салу.
2. Ата-аналарды 4 топқа бөлу, топ жетекшілерін сайлау, бағдарламамен
таныстыру.
а) Кіріспе. (Педагог-психолог тәрбие, қиын оқушыны тәрбиелеу, т.б.
мәселелер жөнінде айтып кетеді.)
ә) Ата-ана мен мектептің ынтымақтастығы (пікір алысу). Сүрақтар:
- Бала тәрбиесінің үлкен мектебі – ер мен әйелдің, әке мен шешенің
бір-бірімен қарым-қатынасы деп тамаша педагог-ұстаз В.А. Сухомлинский
айтқандай, ата-анасы өз баласының тәрбиесі үшін қоғам, ел халық алдында
жауапты. Осы орайдағы өз пікіріңіз?
- Мектеп пен отбасы ынтымақтасып, тәрбинің қандай да болсын қамалын
жеңуге болады дегенді қалай түсінесіз?
- Нашар бала болмайды. Бау-бақшаны да баптап, күтіп, мезгілімен
суарса ғана жеміске кенелесіз. Баланың теріс мінезін қадағалап, түзету ата-
ананың басты міндеті дейміз. Осы орайда өзінің ашық пікіріңізді
білдірсеңіз.
Ата-анамен бала арасындағы мұндай келіспеушілік, жасыратыны жоқ жиі
болып тұрады. Мұның өзі бала тәрбиесіне кері әсерін тигізетіні айдан анық.
Сіз бұл жағдайда не істер едіңіз?
Б. темекі шегу үшін балалардан тиын жинауды шығарды, ал С-ның
ешкіммен жақындығы жоқ алайда ол шахматпен дойбыны жақшы көретін, велосипед
тебетін. Басқа ата-аналар болса, баласының Б-мен араласуына қарсылық
білдіреді еді. Ал С-ның әке-шешесі Б-ның теріс ықпалы тиіп кетеді деген
жоқ. Екеуінің жақын жүруіне қарсылық білдірмеді, үй тапсырмасын бірігіп
орындауларына жағдай жасады. Күнде екеуі бірге ойнады, велосипед тепті. Б.
үй тапсырмасына ынта қоя бастады, сабақ үстінде мұғалімнің түсіндіргенін
зер сала тыңдайтын болды, ал С-ның сабаққа белсенділігі артты.
Енді екеуі жұп жазбай, көркем өнерпаздар үйірмесіне де қатысты.
Бұдан әр түрлі мінезді балалардың өзара түсінісіп достаса алатынын
аңғарамыз.
Осы жағдай өзіңіздің басыңызда болса, не істер едіңіз?
Миға шабуыл стратегиясы. Ата-аналадың тәрбие, отбасы туралы мақал-
мәтелдерді ортаға салуы.
Ән – көңілдің ажары. Мұғалімдер мен оқушылардың ата-аналарға ән-
жыр шашуын тарту етуі.
Әділ қазылар шешімін хабарлап, қорытынды жасалады.
Қоштасу рәсімі, Жылы сөз жаттығуларын орындау.
Жас ұрпақты имандылыққа, адамгершілікке, білімге, тәртіпке,
әдептілікке тәрбиелеу жолында ата-анамен бірлесе отырып бвайланысты
нығайту, ата-ананың міндеті мен жауапкершілігін сезіндіру мақсатымен ата-
аналарды, мұғалімдердіғ, оқушыларды қатыстыра отырып, пікір-талас, сырласу
кешін өткіздім.
Отбасы – ошақтың үш тағаны сынды, үш тіреуден тұратыны белгілі.
Олар: әке, ана, бала. Осылардың бірлігі отбасының берекесі, ал отбасы
қоғамның іргетасы. Мемлекетіміздің мықты болуы осы іргетасқа тікелей
байланысты. Бала тәрбиесінде ананың ролі ерекше. Әйел – ұлтты тәрбиелейді
деген нақыл төңірегіндегі ойымызды ортаға салсақ.
Әке – отбасының пірі, қарашаңырақтың қожасы. Әке – бас ие, үй ішінің
тірегі, баласының жүрегі.
Әкесіз бала – панасыз балапан немесе Әке тәрбиелеген – есті
болар, шешесі тәрбиелеген – епті болар деген бабаларымыз.
Әр ата-ана өз ұрпағына жоғарыдан көрініп, бақытты өмір сүруіне
мүдделі. Бірақ өкінішке орай бәрі біз ойлағандай бола бермейді-ау. Кеше
ғана алақанға салып әлпештеп өсірген сәби күндердің күнінде теріс жолға
түсіп кетсе, ата-ана үшін одан үлкен өкініш бар ма?
Шынында да, жасөспірісмдер жаман жолға неге түседі? Тәрбиені қай
мерзімінде біз өз баламызға деген ықпалдан айырылып қалып жүрміз.
Ұстазы пейілді болса, шәкірті зейінді болады немесе Ұстаз
мейірімі мен ана мейірімі егіз.
Ақырын жүріп, анық бас,
Еңбегің кетпес далаға.
Ұстаздық еикен жалықпас,
Үйретуден балаға. (Абай)
Ата-аналардың өз баларының жан дүниесін жақсы түсінуі, оларға
отбасында дұрыс та тиімді тәрбиелік орта тудыру үшін, бала тәрбиесіне
қатысты білімі және біліктерін ұдайы көтеріп отыруы қажеттілігін өздері
түсінуі тиіс. Сол үшін де мектептің, сынып жетекшісінің ата-аналармен
педагогикалық жұмыс жүргізуі, оның бағытын дұрыс ұйымдастырып отыруы
міндеттелінеді.
Соңғы жылдары педагогикалық әдебиетерде ата-аналарды тәрбиелеу
деген ұғым пайда болуда. Ондағы көзделген мақсат ата-аналарға бала
тәрбиесіне қатысты педагогикалық кеңес, оқуда ұйымдастыру, соған сәйкес
олардың педагогикалық білімдерін жетілдіріп отыруды көздейді. Ғалымдардың
айтуынша, әр елде, сонымен қатар отандық педагогикада жүргізілген зерттеу
жұмыстарының нәтижесіне сай, ата-аналар балаларын тәрбиелеу барысында
айтулы қиыншылықтарға кездеседі. Сондықтан да олар мұғалімдердің ақыл-
кеңестерін, практикалық көмектерін аса қажет етеді. Олардың
ұйымдастыруындағы ақыл-кеңес тек отбасы жағдайы сәтсіз ата-аналарға ғана
қажет емес, сонымен бірге отбасы тәрбиелі ата-аналарға да керек. Себебі
қоғамның қарқынды дамуы осы бағытта жаңа талаптар қоюда. Сондықтан, ата-
аналарға бала тәрбиесінде, біріншіден, педагогикалық білімдерді жинақтауға,
екіншіден, олардың өздерінің тәрбиелі және дамуын міндеттейді. Егерде
мектеп тәжірибесінде мұғалімдердің ата-аналармен кездесуін, ата-аналар
жиналысын ұйымдастыру, ата-аналар комитетін құру, ата-аналар
белсенділерімен жұмыс істеу, ата-аналар үшін әңгімелер мен дәрістер
ұйымдастыру, конференция өткізу секілді жұмыстар барысында атқарылады.
Ата-аналармен жеке кездесу
Сынып жетекшілерінің, мұғалімдерінің ата-аналармен жеке кездесуі
мектеп өмірінде дәстүрге айналған. Оқушылардың отбасына бару, ата-аналарды
мектепке шақыру арқылы сынып жетекшілері олармен кездеседі. Ата-аналармен
әңгімелесудің барысында баланың мінез-құлқы, ынтасы мен қабілеті,
қызығушылығы мен бейімділігі, отбасы мүшелерімен, жолдастарымен қарым-
қатынасы жайлы түсінік алады. Сонымен бірге, сынып жетекшілері ата-аналарды
балаларының үлгерімі, қоғамдық жұмысқа белсенділігі, кейбір қылықтары
туралы мәліметтермен таныстырады. Оқушылардың күн режимі, оларды еңбекке
баулу, үйге берілген тапсырмаларды орындау жайлы ата-аналарға педагогикалық
кеңес береді.
Ата-аналарды мектепке шақырып сөйлесудің де маңызы өте зор. Ата-
аналармен әңгімелесу мазмұны әртүрлі тақырыптарға байланысты. Мәселен, бала
жақсы оқыды, тәртібі де жаман емес, бірақ қоғамдық пайдалы жұмысқа қатысуға
ынтасы жоқ. Бұл жөнінде ата-аналарды күн бұрын ескерту, оларға дұрыс кеңес
беру өте қажет. Ғылымның кейбір салаларында баланың дарындылығын дамыту
мәселесі жайлы, ал кейде ата-аналарды баланың өрескел қылықтары үшін де
шақыруға тура келеді.
Міне, осы жағдайларға ата-аналармен кездесіп, оларға педагогикалық
кеңес беру сынып жетекшілерінің, мұғалімдерінің, мектеп басшыларының
борышы, нақты көмегі. Мектепте кездесу үшін ата-аналар күні белгіленеді.
Осы күні олар мектепке келіп, тәрбие оқу мәселелері жайлы пікір алысады,
қажетті педагогикалық кеңестер алады.
Ата-аналар жиналысы.
Ата-аналар жиналысы мектеп бойынша жылына екі рет, сыныптар бойынша
төрт рет өткізіледі. Жиналысты дұрыс ұйымдастырып өткізуге ата-аналар
комитеті мен ата-аналар белсенділері және мектеп басшылары сынып
жетекшілерімен бірдей жауап береді. Ата-аналар жиналыстарында оқу-тәрбие
жұмысы қаралады, оның сапасын жақсартудың негізгі жолдары белгіленеді.
Кейбір ата-аналар отбасылық тәрбие жайлы есеп береді. Жиналыстарда сынып
жетекшілері ата-аналарды сынып ұжымының оқу-тәрбие жоспарымен, ал мектеп
басшылары оқушылар және ата-аналар комитетінің іс-жоспарымен таныстырады.
Мектеп өмірінде тақырыптық ата-аналар жиналыстарын өткізіп отырудың
зор тәрбиелік мәні бар. Мұндай жиналыстардың мақсаты – ата-аналарды
психологиялық-педагогикалық білім мен тәжірибе жаңалықтарымен таныстыру, ой
қорыту.
Селолық жерлерде ата-аналардың жұмыс жағдайын, жер шалғайлығын
ескеріп, жиналысты сол жерге барып өткізуге де болады. Ол үшін, мектеп
ұжымы алыстағы мал шаруашылығы отарында қызмет істейтін оқушылардың ата-
аналарымен өткізілетін жиналыстарды жыл басында жоспарға енгізеді. Жоспар
бойынша сынып жетекшілері, мұғалімдер оқу-тәрбие мәселелері жайлы,
педагогикалық тақырыптарға, халықаралық жағдай туралы дәрістер оқиды,
әңгімелер өткізеді. Мұндай жиналыстар ата-аналармен кең пікір алысу
дәрежесінде өткізілуі тиіс.
Мұғалімдердің басшылығымен оқушылар – көркем-өнерпаздар үйірмесінің
мүшелері ата-аналар алдында өнер көрсетеді.
Ата-аналар комитеті
Ата-аналар жұртшылығының тұрақты органы – ата-аналар комитеті. Ол
мектеп ұжымымен бірге жұртшылықтың көмегін пайдалана отырып, оқу-тәрбие
және шаруашылық жұмыстарын жақсартудың шараларын жасайды, оларды іске
асырудың барлық мүмкіншіліктерін қарастырады. Ата-аналар комитеті
айналысатын басты мәселелер: мектеп және сыныптар бойынша ата-аналар
жиналыстарын, конференцияларын, семинарларын өткізуге көмектесу;
университетке ата-аналарды тарту, қатысуларын бақылау; үлгірмейтін және
қиын балаларды шефке алу, сынып жетекшілеріне көмектесу; үйірме
жұмыстарын басқару; балалардың жазғы демалысын ұйымдастыру; экскурсияларды,
жорықтарды, ұйымдастыруға қатысу; мектеп үйін жөндеу т.б.
Ата-аналар комитеті мүшелерінен және ата-аналар белсенділерінен
тұрақты комиссиялар құрылып, олар мектеп жұмысының кейбір түрлерін
педагогикалық ұжым мүшелерімен одақтасып бірге басқарады. Мысалы, оларға
оқу-тәрбие жұмысы, педагогикалық насихат, қоғамдық пайдалы және өнімді
еңбек, мәдени көпшілік жұмысы т.б. жатады.
Ата-аналар белсенділерімен жұмыс
Белсенділер мектептің барлық жұмысына қатысады, ата-аналармен қарым-
қатынас жасайды, пікір алысады, оларға көмек көрсетеді, ата-аналар
конференциясын және жиналыстарын, оқушылардың үйірме жұмыстарын өткізуге
көмектеседі, еңбек тәрбиесін, қоғамдық пайдалы жұмысты және өнімді еңбекті
ұйымдастыруда өз үлесін қосады. Мектеп үйін, спорт алаңын жөндеу жұмысына
қатысады. Жеке отбасымен жұмыс істейді, бала тәрбиесіне салқын және
жауапсыз қарайтын ата-аналарға ықпал жасайды, кейбір, әсіресе, қиын
балаларды шефке алады, оларға қажетті көмек көрсетеді.
Ата-аналар белсенділері мұғалімдер ұжымының үлкен тірегі. Сондықтан,
мектеп басшылары, ата-аналар белсенділерімен арнайы жұмыстар жүргізеді.
Олар үшін семинарлар, коллоквиумдер ұйымдастырылып, тәрбие үрдісі мен
ұстамындары, әдістері мен тәсілдері, баланың жасына қарай дене және
психикалық даму ерекшеліктері жайлы теориялық және практикалық біліммен
белсенділер мүшелерін қаруландырады.
Ата-аналар үшін әңгімелер мен дәрістер
Педагогикалық және психологиялық тақырыптарға сай ата-аналарға түрлі
әңгімелер және дәрістер өткізіледі. Олардың мазмұны ата-аналардың білім
дәрежесіне, тілектері мен мүдделеріне сай болуы тиіс. Әсіресе, мектеп жайлы
газет және журнал беттерінде жарияланған озат тәжірибелерге әңгімелер мен
дәрістерде үлкен мән беріліп, оның күн тәртібіндегі өзекті мәселе екендігі
ата-аналар арасындағы дұрыс насихатталуы керек.
Әңгімелер мен дәрістердің мазмұны балалардың жас және дербес
ерекшеліктеріне сай баяндалуы қажет.
Жоғары сынып оқушыларымен өткізілетін тәрбие жұмысы мазмұнының
өзіндік ерекшеліктері бар. Оқушылар ғылым негіздерін игереді, адамгершілік,
еңбек тәжірибесінің барысында, олардың көзқарастары қалыптасады, өзінің
сүйген мамандығын таңдау үшін мамандардан тұжырымды кеңестер алады. Демек,
өмірге, еңбекке өзін-өзі даярлауға бет бұрады.
Тәрбие жұмыстарының осындай басты мәселелерін еске алып, мектеп
мұғалімдері, ауыл шаруашылық мамандары, инженерлер, дәрігерлер, заң
қызметкерлері балалардың ата-аналарымен әңгімелер өткізеді, дәрістер оқиды.
Ата-аналар үшін мұндай ағартушылық жұмыс алдын ала белгіленген
бағдарлама бойынша, негізінде әрбір ата-аналар жиналысының бастапқы
бөлімінде белгілі бір мамандарды немесе озық тәжірибелі мұғалімдерді шақыру
барысында жүргізіледі.
Конференция өткізу
Отбасы тәрбиесінің басты мәселелері жайлы пікір алысу негізінде
параллельді сыныптарды қатыстыру барысында ата-аналарымен конференциялар
өткізіледі. Конференцияға жұртшылық және еңбек ұжымдарының уәкілдері де
қатыса алады. Конференцияда талқыланатын тақырыптар күні бұрын ұсынылады.
Мысалы, Балаларды тәрбиелеуде мектеп пен отбасының ынтымақтастығы,
Отбасындағы тәрбиеде жұртшылықтың рөлі. Сонымен бірге кейбір отбасында
бала тәрбиесі жайлы тәжірибелер еске алынып, конференцияларда ата-
аналардың: Үйге берілген оқу тапсырмасын орындауда мен баламен қалай
көмектесем, Біздің отбасындағы еңбек тәрбиесі, Отбасында бала бос
уақытын қалай пайдалану керек сияқты баяндамалары тыңдалады.
Әдетте конференцияны мектеп басшыларының біреуі немесе ата-аналар
комитетінің төрағасы я болмаса озат мұғалім ашады. Содан кейін баяндамалар
талқыланып кең түрде пікір алысу болады. Конференция өз жұмысын қысқа
әдістемелік кепілдеме қабылдаумен аяқталады.
Конференция кезінде көрме ұйымдастырылып, отбасылық тәрбие
тақырыптарына түрлі экспонаттарды көрсетуге болады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мектеп оқушыларын тәрбиелеуде сынып жетекшісі мен ата-аналардың бірлескен
жұмысы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе____________________________ ______________________________3
І тарау. Отбасы мен сынып жетекшісінің балаларды тәрбиелеудегі бірлескен
жұмысының теориялық негіздері _________________________6
1.1. Отбасының бала тәрбиесінде алатын орны _________________________6
1.2. Сынып жетекшісінің ата-аналармен атқаратын жұмыстарының міндеттері мен
мазмұны ___________________________________ ________14
ІІ тарау. Сынып жетекшісінің бала тәрбиесінде ата-аналармен ынтымақтастық
жолдары ___________________________________ ____22
2.1. Сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізетін жұмысының формалары мен
әдістері___________________________________ _______________ ____22
2.2. Сынып жетекшісінің ата-аналармен бала тәрбиесіндегі бірлескен тәжірибе
жұмысы ___________________________________ _____________ 36
Қорытынды___________________________________ __________________50
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ___________________________________ _52
Кіріспе
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мектептік бағдарламасында негізгі міндеттердің бірі ретінде –
оқушыларға қазақстандық патриотизмге, жоғары мәдениетке, адам құқықтары мен
бостандықтарын құрметтеуге тәрбиелеу көрсетілген. Осы міндеттерді орындау
мектеп өміріндегі басты тұлға – мұғалімге. Соның ішінде сынып жетекшілеріне
жүктеледі.
Мектеп құрылымындағы ең негізгі буын ол – сынып. Мұнда оқушылардың
таным әрекеті ұйымдастырылып, олардың өзара әлеуметтік қатынастары
қалыптасады. Балалардың болашақ әлеуметтік жағдайға бейімделуі, олардың
демалыссына қатысты мәселелері, алғашқы ұжым болып қалыптасу дәрежесі,
соған сәйкес сыныптың жағымды көңіл-күй жағдайы жүзеге асырылады. Олай
болса, сыныпта оқушылардың оқу-тәрбие әрекетін ұйымдастыру, тәрбиелік
шаралардың ықпалын үйлестіру тек сынып жетекшілеріне жүктеледі.
Ол өзіне қатысты сыныпта оқушылар ұжымын ұйымдастыра отырып, осыған
сол сыныпта дәріс беретін пән мұғалімдерін, оқушылардың ата-аналарын және
жұртшылықтың бала тәрбиесіндегі ықпалын біріктіріп, балаға деген талаптарын
ортақтастырып отырады.
Сынып жетекшісі әсіресе ата-аналармен бірлесіп атқаратын жұмыстарға
көп мән береді.
1994 жылда БҰҰ Халықаралық отбасы жылы деп белгілеп әлемдік
қауымдастықтың бұл мәселеге мән беруін көздеген еді. Осы шараның нәтижесі
ретінде қазіргі күні Қазақстанда Отбасы және демография, Отбасы
әлеуметтік қамсыздандыру қоры, Ана және бала денсаулығы секілді ұйымдар
қызмет етуде.
Баланың отбасынан қашықтан, оның ықпалынан сырт қалуының психикасына
әсерін Т.В. Лодкина, А.Н. Захаров, В.С. Мухина т.б. атап көрсеткен. А.Н.
Леонтьев, С.А. Козлова балаға отбасы жылулығының ықпалын атап өткен.
Отбасы тәрбиесіне қатысты тәлім-тәрбиелік идеялар қазақтың халық
педагогикасында Қорқыт ата кітабында, Әл-Фараби еңбектерінде,
Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев, А. Байтұрсынов т.б. мұраларында да елеулі
орын алған. Кейінгі кездерде отбасы тәрбиесіне қатысты Г.А. Уманов, К.А.
Оразбекова, Ж. Қоянбаев т.б. еңбектері бар.
Отбасында бала тәрбиелеу күрделі мәселелердің бірі болып табылады.
Өкінішке орай, отбасы бала тәрбиесінде әлі де көптеген кемшіліктер бар.
Осыны ескере отырып дипломдық жұмыстың тақырыбын Мектеп оқушыларын
тәрбиелеуде сынып жетекшісі мен ата-аналардың бірлескен жұмысы таңдап
алдық.
Зерттеу нысаны – сынып жетекшісі мен ата-ананың балаға тәрбиелік
ықпалы.
Зерттеу пәні – сынып жетекшісі мен ата-ананың балаға тәрбиелік
ықпалын арттырудың педегогикалық жағдайлары.
Зерттеу мақсаты – сынып жетекшісі мен ата-ананың балаға тәрбиелік
ықпалын арттырудың педагогикалық жағдайларын қарастыру.
Зерттеу міндеттері:
- Отбасында ата-ананың тәрбиелік ықпалының ерекшеліктерін ашып
көрсету;
- Сынып жетекшісінің ата-аналармен атқаратын жұмыстарының міндеттері
мен мазмұнын қарастыру;
- Сынып жетекшісі мен ата-аналардың бала тәрбиесіндегі бірлескен
жұмысының формалары мен әдістерін айқындау.
Зерттеудің теориялық негіздері: педагогика және психология
ғылымындағы педагогикалық ұжым мен отбасының бірсесіп бала тәрбиесі жайлы
ғылыми қағидалар.
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасы Конституциясы, Неке және
отбасы туралы заң, педагогика, психология ғылымындағы педагогикалық ұжым,
отбасыға қатысты еңбектер. Білім туралы заң, тәрбие туралы тұжырымдама.
Зерттеу әдістері – педагогикалық және психологиялық еңбектерді
талдау; бақылау, байқау; ата-аналар және ұстаздармен әңгіме, сұхбат.
І тарау. Отбасы мен сынып жетекшісінің балаларды тәрбиелеудегі бірлескен
жұмысының теориялық негіздері
1.1. Отбасының бала тәрбиесінде алатын орны
Отбасы бүкіл ғасырлар бойы адам баласы тәрбиесінің құралы болып
келеді. Сондықтан ол адам үшін ең үлкен орта.
Отбасы белгілі дәстүрлердің, жағымды өнегелердің, мұралардың
сақтаушысы. Онда бала алғашқы рет өмір жолымен танысады, моральдық
нормаларды игереді. Сондықтан отбасылық өмір жеке адамның азамат болып
өсуінің негізі.
Отбасы – оқыту мен тәрбие жұмысындағы мектептің одақтасы. Ол бала
тәрбиесі жөнінде мектеппен тығыз байланысты болуды өте жақсы түсінеді.
Өйткені бала тәрбиесінің отбасында, мектепте нәтижелі болуы осындай
ынтымақтастыққа негізделеді.
Отбасы тәрбиесі – бұл қоғамдық тәрбиенің бір бөлігі, мемлекет
алдындағы ата- аналардың борышы. Оған дәлел: балалар мекемелері жөнінде
халықтың қажеттілігін толық қанағаттандыру, балалардың еңбек, спорт
лагерлерінің, жас натуралистер станцияларының, ғылыми- техникалық және
көркемдік шығармашылық үйірмелерінің жүйесін кеңейту; ананы, балалық шақты
қорғауға ерекше көңіл бөлу; отбасы мүшелерінің демалуы үшін
санаторийлердің, демалыс үйлерінің жүйесін кеңейту; аналар жағдайын еске
алып, әйелдердің халық шаруашылығына қатысуын үйлестіру.
Отбасында басты мәселелердің бірі – баланың тіршілік әрекетін
ұйымдастыру. Бұған баланың күн ырғағы, міндеттері, қойылатын талаптар, оның
үй еңбегіне қатысуы, оқу- әрекеті бос уақытын ұйымдастыру жатады.
Бала өмірін және іс-әрекетін ұйымдастыруда негізгі жағдайлардың бірі
– ұтымды ырғақ жасау. Күн ырғағы өмір тәртібі, еңбек пен демалыстың
парасаттылықпен, кезектесіп өтуі, талаптарды орындау, жақсы әдеттерді
қалыптастыру.
Балалардың күн ырғағы И. П. Павловтың іліміне негізделеді. Ол жұмыс
қабілетін толық сақтау үшін еңбек пен демалыстың кезектесіп өтуінің қажет
екендігін көрсетті. Күн ырғағы баланы жинақтылыққа, тіл алғыштыққа,
дәлдікке, мұқияттылыққа үйретеді, денсаулығын нығайтады, еңбек қабілетін
жақсартады. Күн ырғағын жасауда ата-ана баланың жасын, үй жағдайын,
денсаулығын, мұғалімдер мен сынып жетекшілерінің кеңесін, отбасы мен мектеп
ырғағының бірлігін еске алуы тиіс. Отбасында күн ырғағының негізгі
элементтері – еңбек демалыс, ойын, сабаққа дайындалу, тамақтану, ұйқы т.б.
дұрыс алмасып отыруы қажет. Күн ырғағын сақтау негізінде мидың үлкен жарты
шарының қабында рефлекстер жүйесі (динамикалық стереотил) пайда болады.
Мысалы: бала белгілі бір уақытта ұйықтауға үйренсе, оның ми қабатында
тежелу процесі басым болады да тез ұйықтауға кіріседі. Сондықтан ата-аналар
балалардың белгілі бір уақытта сабаққа дайындалуға, тұруға үйретулері, яғни
ырғақ элементтері берік орындалуы тиіс.
Сонымен, дұрыс ұйымдастырылған күн ырғағы белгілі дағдыға үйретеді,
дағды әдетке айналады, ал әдет келешекке бала қажетін қанағаттандырады.
Отбасы жағдайын және баланың жас ерекшелігін ескере отырып, оны ата-
аналар түрлі еңбек іс-әрекеттеріне үйретулері қажет. Бала отбасы мүшесі,
оның өз міндетін адал ниетпен орындауы қажет. Бала отбасы мүшесі, оның өз
міндетін адал ниетпен орындауы зор қуаныш. Отбасының бала еңбегіне артық
салмақ түсірмей, парасатты ұйымдастырғаны жөн. Үйге берілген оқу
тапсырмаларын үнемі орындап отыруға бақылау жасау, көмектесу, балаларды өз
бетімен жұмыс жасай білуге үйрету.
Балалардың бос уақыты – бұл шығармашылық елігу, қызығу дүниесі. Бала
бос уақытында қоғамдық пайдалы істерге, спорт ойындарына, кинофильмдерге,
спектакльдерге қатысады.
Көптеген отбасыларында ата-аналардың балаларымен бірігіп серуендеуі
ізгі дәстүрге айналады. Егер ата-аналар қоршаған табиғат және өз өлкесінің
көз тартарлық көрнекі орындары жөнінде әңгіме өткізсе, мұндай серуендердің
танымдық маңызы зор болады.
Отбасылық тәрбиенің басты жағдайларының бірі – бұл ерлі- зайыптының
өзара махаббатына, көзқарасының, мүдделерінің, сенімділіктерінің және
ұжымдық іс-әрекеттерінің бірлігіне негізделген татулық. Мұндай ортада
қиыншылықты жеңе білетін қабілетті, байсалды, ақжарқын адамдар өседі. Олар
ұжымды жеке басының қамын ойламайды, басқа адамдар үшін де өмір сүре алады.
Отбасында балалардың тәрбие процесіне табысты ықпал жасауда басқа да
жағдайларды сипаттайтын белгілерді атауға болады. Ж. Б. Қоянбаев, Р. М.
Қоянбаевтардың пікірінше, оларға мына мәселелер жатады:
1. Отбасының этикалық құрамы және құрамы: толық емес отбасы, бір
балалы, көп балалы отбасы, бір ұлттық, көп ұлттық отбасы;
2. Тіршілік әрекетінің және орталық жағдайлары: отбасы мүшелерінің
білім дәрежесі, еңбектану, кәсіптік құрамы, бюджеті, жалпы
материалдық әл-ауқаты, селолық және қалалық отбасы;
3. Отбасының мәдени потенцияллы: күнделікті тұрмыстың жалпы
мәдениеті; күн ырғағы, демалыс, оның формалары, кітапхананы,
теледидарды, музыка аспаптарын пайдалана білуі, спортпен айналысу,
үйелмендік дәстүрлік мерекелер;
4. Ішкі отбасылық қатынастар отбасы микроклиматтарының сипаттамасы,
үйелменде көзқарастың бірлігі және айырмашылығы, отбасы
мүшелерінің өз міндеттеріне көзқарасы;
5. Қоғамға көзқарасы: еңбек және қоғамдық міндеттерге, қоғамдық
тәрбие институттарына қатысы;
6. Отбасының тәрбиелік потенциялы: отбасылық тәрбие, қолданылатын
әдістер, ата-аналардың және басқа мүшелердің педагогикалық мәдени
дәрежесі (20,194).
Отбасының осы көрсетіліп отырған ерекше белгілерінің тәрбиелік
ықпалы өте күшті, оларды тәрбие барысында ескеру қажет.
Отбасының өзіне тән ерекше функциялары бар. Олар: халық санының
өсуі; адамзат ұрпағын әрі қарай жалғастыру, қажеттілік – шаруашылық
функциясы, отбасының тәрбиелік функциясы отбасы мүшелерінің өзара және
туған- туысқандарымен қарым- қатынас жасау функциясы.
Отбасылық тәрбие бірқалыпты жағдайда іске асырылып отырмайды.
Зерттеу мәліметтеріне қарағанда отбасылық тәрбиенің сәтсіздікке ұшырауының
басты себебі – үлкен адамдардың педагогикалық көзқарастарының
қауқарсыздығынан болады.
Біріншіден: отбасында болатын өктемдік баланы өзін-өзі
билеушілігінен айырады, әрбір қадамына бақылау жасайды, ол өз күшіне,
мүмкіншілігіне сенімсіз және ішкі жәй-күйі төмен болады.
Екіншіден: баланы еркелетушілік, бетімен жіберушілік, ата-аналардың
бәрін кешірушілік сүйіспеншілігіне байланысты. Баланың жетегіне түсіп,
еркіне жіберушілік өзімшілікке тәрбиелейді.
Үшіншіден: әке мен ананың және басқа отбасы мүшелерінің тарапынан
бірыңғай талаптың жоқтығы. Осының нәтижесінде ата-аналарды немесе ересек
отбасы мүшелерінің көзқарастарындағы алалықты пайдаланып, бала екі жүзді
және жағымсыз нәрсеге бейім болып өседі.
Төртіншіден: ата-аналар балаларды еркімен қарым-қатынас жасаудан,
өмірден аулақтауға тырысады, бөгет жасайды. Бұл баланың қалыптасуына,
дамуына залалды әсер етеді.
Бесіншіден: егер әке мен ана өз баласының іс-әрекетіне немқұрайлы,
жауапсыздықпен қараса, онда соны пайдаланып, кездейсоқ, күмәнді адамдармен
танысуға мүмкіндік алады.
Осымен бірге тәрбие процесінде жалған беделдерде кездеседі. А. С.
Макаренко олардың бірнеше түрін көрсетті: Басу беделі, Мейірімділік
беделі, Сатып алу беделі, Тақуалық беделі т.б.
Отбасы тәрбиесінде халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан
тәжірбиесін, ұлттық ерекшелігін есепке алу өте қажет. Отбасына қатысы бар
адамдардың әлеуметтік орны біздің халықта өте терең жіктелген. Мысалы, ата
мен әже, әке мен шеше, аға мен апа, іні мен қарындас, немере, шөпшек, жиен,
жиеншар, құда мен құдағи, құда бала мен құдаша, қайын мен қайынсіңілі,
жезде, бажа, т.б. жеті ата мен одан тарайтын шаңырақтар ру, жүз, т.с.с.
Адамдардың ара-қатынасын белгілейтін ұғымдар сырына терең үңілсек,
адамгершілікті адамның тұлғалық жан дүниесінен орыналатын рухани байлықты
байқауға болады. Адамның өмір салтын құрайтын іс-әрекет пен тұрғысынан
қарасақ, біздің халықта бұл мәдениет әр адамның әлеуметтік орнына қарай
қалыптасқан қарым-қатынастың іс-әрекеттік байлығы адам тұлғасының орынды
сапалық қасиеттерінің қайнар көзі болып табылады. Отбасында, мектепте бұл
қатынастар тәрбиенің пәрменді құралына айналуы қажет.
Біздің халқымыздың отбасы жағдайында жас ұрпақ тәрбиесіндегі жетекші
буын ата-әже іс-әрекетінің төңірегіне шоғырланған. Себебі, отбасында әке
мен шеше негізгі еңбек иелері, отбасы қажеттілігін қамтамасыз етушілер. Ал
ата мен әженің өмір тәжірибесі өз дәрежесінде даналық ақыл-ойдың, орынды
дүниетанымының, талғамның, денсаулық бағбанының, орынды тәртіп пен мінез-
құлықтың мектебі болып табылады.
Қорыта айтқанда, күнделікті ертемен маңдайынан иіскемеген, әже
бауырының ыстығын сезбей өскен бөбектің рухани жан дүниесіне нұсқан келе
береді.
Өскелең жас ұрпақ қазақ шаңырағының берік болғандығын өмірінің
арқауы еткені, аға ұрпақ дәстүрінен аттамаған жөн.
Отбасы – туысқандық байланыста болатын (күйеуі, әйелі, ата-анасы,
әкесі, т.б.), бірлесіп, әлеуметтік тұрмыстық өмір сүретін адамдар. Онда
мынадай функциялар жүзеге асырылады. Репродуктивтік, яғни балалардың тууы,
шаруашылық-экономикалық, тәрбиелеушілік, адамгершілік-психологиялық ахуалды
қамтамасыз ету; отбасыішілік қарым-қатынасты ұйымдастыру; бос уақытты
тиімді ұйымдастыру.
Отбасы – қоғамның алғашқы ұяларының бірі. Отбасында баланың
айналасын қоршаған дүние жайлы алғашқы түсінігі, көзқарасы, сезімі, әдет-
дағдылары бой көрсетіп қалыптасады.
Баланың дұрыс өсуіне қажетті жағдайлар жасау, оның орта білім
алуына, мамандық, кәсіп таңдауына көмектесу, еңбекке дағдыландыру, қоғам
мен өз мүлкіне ұқыпты қарауға үйрету ата-ананың басты борышы.
Баланы бүгінгі өмір талабына сай азамат етіп өсіру үшін оған жас
кезінен дұрыс тәрбие қажет. Ата-ана өз баласының неге қызығатының, нені
жақсы көретінін, неден қорқатынын, қандай іс-әрекеттерге ынта-ықыласы
барын, қандай іске бейім екенін біліп отыруға тиіс.
Ел болу үшін бесігіңді түзе деген ел сенімін ақтап, ата даңқын
шығарар: білімді, парасатты, ұл-қыз, немере тәрбиелеу бәріміздің ұлы
парызымыз.
Неке және отбасы туралы Заңда ата-аналардың балалары алдындағы
міндеттері айқын көрсетілген. Мысалы, 62-бапта мыналар көрсетілген.
- ата-аналар өз балаларының денсаулығына қамқорлық жасауға міндетті;
- ата-аналар өз балаларын тәрбиелеуге құқығы бар және оған міндетті;
- ата-аналардың басқа да барлық адамдарға қарағанда өз балаларын
тәрбиелеуге басым құқығы бар;
- бала тәрбиелеуші ата-аналар өздерінің қабілеттері мен қаржылық
мүмкіндіктерінің шегінде оның дене, психикалық, адамгершілік және
рухани жағынан дамуына қажетті өмір сүру жағдайларын қамтамасыз
ету үшін негізгі жауапкершілікте болады.
Міне осы заң арқылы қоғам ата-аналардың өз балаларын тәрбиелеудегі
жауапкершілігін арттырып отыр.
Ата-аналардың бала тәрбиесіне қатынасы әртүрлі болатыны белгілі.
Зерттеу барысында ата-аналардың бала тәрбиесіндегі білім-іскерліктерінің
қалыптасуының мынандай өлшемдері (критерийлері) анықталды: ата-аналардың
балалары, мектеп, қоғамдық ұйымдар арасындағы өзара байланысы, бала
тәрбиесі туралы білімді меңгеру; ондағы ата-аналардың мінез-құлқы бала
тәрбиесін жақсартуға бағытталған іс-әрекеттер; балаларды тәрбиелеудегі
белсенділік, ынталылық және дербестік; бала тәрбиесінде жауапкершілік қарым-
қатынасын көрсету; отбасындағы тәрбиеге қызығушылық; отбасы тәрбиесіндегі
іскерліктері мен дағдылары; бала тәрбиесінің қажеттігін және маңызын
түсінуі.
Осы аталған өлшемдер негізінде ата-аналардың бала тәрбиесіндегі
білімдерінің, іскерліктерінің, дағдыларының үш деңгейі белгіленді:
Жоғары деңгейі. Бала тәрбиесінде сапалы қолданылатын, терең
педагогикалық білімі бар ата-аналар жатқызылады. Оларда мінез-құлық пен іс-
әрекеттің балаларына дұрыс тәрбие берудегі бағыттылығы айқын көрінеді.
Отбасындағы тәрбиеге оң қарым-қатынаста болады, оған деген жоғары
саналылығымен ерекшеленеді.
Педагогикалық іскерлігі мен дағдылары мол болады, бала тәрбиесі
жұмыстарына белсенді қатысады, өз бетімен білімін көтереді, көп оқиды,
мұғалімдердің белсенді көмекшілері, бала тәрбиесіндегі белсенділігі,
дербестік көрсетіп, оған қызығушылық танытады.
Орташа деңгей. Ата-аналардың бала тәрбиесіне байланысты білімі
үстірт, жеткіліксіз, нашар ұғынады және бар педагогикалық білімін отбасы
тәрбиесінде сирек қолданылады. Отбасындағы бала тәрбиесіне қызығушылығы
тұрақсыз, жағдайлық, сезімдік қарым-қатынасын жасайды, баланың дұрыс
дамуына, қалыптасуына жол береді. Жалпы алғанда бала тәрбиесіне байланысты
іскерліктері мен дағдысы қалыптасқан, бірақ қолдануда ыждағаттылық
танытпайды.
Төменгі деңгей. Ата-аналардың бала тәрбиесіне байланысты білімдері
жоқ, балаларын жан-жақты тәрбиелеуге талпынбайды, ол процесті жүргізуге
қызығушылығы жоқ, бала тәрбиесіне байланысты іскерлігі мен дағдысы
қалыптаспаған. Балаларына немқұрайды қарым-қатынасын жасайды, оларды дұрыс
тәрбиелейді.
Біздің зерттеуімізде ата-аналарды бала тәрбиесіне байланысты
білімдерінің, іскерліктерінің, дағдыларының қалыптасу деңгейінің
диагностикасы әрбір ата-ана туралы алғашқы деректер жинаудан басталды.
Тәжірибелік жұмыс барысында бақылау, әңгімелесу, сауалдама жүргізу, ата-
аналардың іс-әрекеттерінің нәтижесін зерттеу білу сияқты педагогикалық әдіс-
тәсілдер қолданылды.
1.2. Сынып жетекшісінің ата-аналармен атқаратын жұмыстарының міндеттері мен
мазмұны
В.А. Сухомлинский оқушылардың ата-аналарымен жұмыс істеудің маңызына
ерекше назар аударып: Тек ата-аналармен бірге, жалпы күш-жігерді біріктіру
арқасында мұғалімдер балаларға үлкен адамдық бақытты беруі мүмкін, –
дейді. Олай болса, отбасы мектеппен бірге тәрбиелік ортаның тұтастай
негізгі ықпал ету факторларын жасайды. Сондықтан да педагогикалық әрекетте
мектептің жалпы міндеттерінің көлемінің тым кеңдігіне қарамастан, ата-
аналармен жұмыстың маңызы ерекше.
Қазіргі мектепте жағдай көптен өзгеруде: оқу және тәрбие процесінің
құрылымы мен мазмұны, соған сай мұғалімдер мен оқушылардың көзқарастары,
олардың өзара қарым-қатынасы, сабақтың ұйымдастыру формалары мен өткізу
технологиясы, көптеген оқу пәндерін оқытудағы жаңа көзқарас, сонымен қатар
сыныптан тыс тәрбие жұмысы. Мектепті басқару ісі біртіндеп демократиялық
бағытты ұстануда. Яғни, педагогикалық әрекеттегі үшбұрыш – мұғалім – оқушы
– ата-анаға қатысты жағдай да жаңа демократиялық қарым-қатынасқа ие болуда.
Олай болса, осы қарым-қатынасты реттеп отыратын әкімшілік-бақару жүйе де
ендігі жерде келмеске кетті.
Бүгінде мектептің ата-аналармен жұмысының кейбір дәстүрлі түрлері
өзінің маңызын жоюда: ата-аналар жиналысы, ата-аналар лекториясы мен
университеттері, ата-аналардың ашық күні, ата-аналардың жұмыс орындарымен
байланыс, баланың отбасына бару т.с.с.
Дегенмен де тәжірибелі мұғалімдердің көзқарастарында, ол олай болуы
тиіс емес еді. Соған орай түйіні шешілмеген мәселелерді шешуде мұғалімдер
мен оқушылар, ата-аналар мен оқушылар өзара байланыссыз жалқы қалып отыр.
Әсіресе, мұндай жағдай мұғалімдердің ата-аналармен ынтымақтастық қарым-
қатынасына кері әсерін тигізуде.
Бүгінде бала тәрбиесінде олардың бір-біріне айтар ақыл-кеңесі ауадай
қажет болып отыр.
Сондықтан да ата-аналар балаларды тәрбиелеу ісінде мектеппен қарым-
қатынас, тікелей байланыс жасауды басты міндетіміз деп есептеуі тиіс,
өйткені, олардың өз балаларын тәрбиелеудегі жетістіктері сынып, мектеп
ұжымдарының оқу-тәрбие жұмысының нәтижесіне байланысты. Бұл жағдай оқу-
тәрбие процесінің мазмұнын, сапасын және тиімділігін жақсарту үшін отбасы
мен мектептің ынтымақтасып жұмыс істеулерін қажет етеді.
Мектептің ата-аналармен жүргізетін жұмысының ерекшелігі осы екі
жақтың байланысы мен әрекет бірлігінің тұрақтылығынан көрінеді. Бұл
тұрақтылықты ең алдымен сынып жетекшісі қамтамасыз етеді. Ол мектеп пен
отбасы арасындағы ынтымақтастықты ұйымдастыруда жетекші қызмет атқарады.
Мектептің баланы тәрбиелеуге қатысты саясатын отбасының түсінуі, соның
жұмысына байланысты. Мұндай жағдайда отбасыны негізгі тапсырыс беруші және
баланы тәрбиелеуде мектеппен одақтас ретінде қарастырған жөн. Сондықтан да
сынып жетекшісінің осы бағыттағы жұмысының негізіне мектеп пен ата-аналар
және балалардың өзара қарым-қатынасы мен әрекетінде бірлікке,
ынтымақтастыққа қол жеткізу, ол үшін баланың дамуына жағымды көңіл-күй мен
жағдай жасау. Оны нәтижелі шешу мүмкіндігі, егер де тәрбие жұмысының
негізінде сол ынтымақтастық әрекет орын алған жағдайда ғана болады. Ол үшін
өзара сенім мен құрмет, өзара көмек пен қолдау, бір-біріне шыдамдылық
көрсету ынтымақтастықтың негізіне айналуы тиіс.
Дегенмен, мектеп оқушыларымен жұмыс істеу көп ізденуді, еңбек етуді
қажет етеді. Әсіресе, сынып жетекшісіне жүктелер жауапкершілік мол. Оны
оқушылардың ата-аналарымен тығыз байланыста болған жағдайда ғана талапқа
сай жұмыстар жүргізуге болады. Сол үшін де ата-аналар өз тарапынан мектепке
тұрақты көмектесуге міндетті.
Сынып жетекшісінің ата-аналармен қоян-қолтық жұмыс істеуі мақсатты
түрде өте ұзақ мерзімді қажет ететін процесс. Ол үшін, жанұяны және оның
отбасы тәрбиесіндегі ерекшеліктері мен жағдайын жан-жақты әрі жүйелі
зерттеуді қажет етеді.
Олай болса сынып жетекшісінің ата-аналармен жұмыс істеу қажеттілігі
неде?
- баланың өмірін ұйымдастыруда, оның тәрбиесіне қатысты мәселелерді
шешуде ортақ көзқарастың болуында;
- баланың отбасы мен мектеп жағдайындағы дамуын және әлеуметтенуін
тиімді ұйымдастыру мақсатында тәрбиенің бірыңғай ұстанымдарын
қоюда;
- баланың әлеуметтік-педагогикалық және психологиялық даму жағдайын
ескере отыра, тәрбиенің мақсаты және міндеттерін дұрыс анықтау,
оларды жүзеге асырудың болуында;
- баланың жан-жақты үйлесімді дамуы үшін тәрбиелік ықпалды тиімді
және нәтижелі ұйымдастыруда;
- балаға мектеп пен мектептен тыс тәрбие мекемелерінің, ата-аналар
мен жұртшылықтың педагогикалық қолдауын ұйымдастыруда;
- баланы әртүрлі ортада, әртүрлі жағдайда жан-жакты жақсы танып
білуі үшін;
- балаға ықпал етудің жалпы тәсілі мен техникасын ойластыруда, әр
түрлі өмір жағдайында оның тұлғасына әсер етуде күш-жігерді
біріктіру үшін;
- сынып жетекшісі, оқушылар және ата-аналардың жағымды көңіл-күйін,
өзара жағымды түсінік пен ынтымақтастық қарым-қатынасын
орнықтыруда т.с.с.
- осыдан барып мектеп пен отбасы тәрбиесінің жағымды факторларға
негізделген өзара қызметінің маңыздылығы түсінікті.
Ата-аналармен жүргізілетін жұмыстағы сынып жетекшісінің негізгі
міндеттері:
1. Ата-аналармен тұрақты байланыс орнату. Ондағы мақсат: отбасыны,
оның мүшелерінің өзара қарым-қатынасы мәдениет деңгейін, отбасының
жеке басқа ықпалын, ата-ананың педагогикалық білім дәрежесінің жай-
күйін анықтап, кеңес беріп, оларды бала тәрбиесіне ортақтастыруды
көздейді.
2. Отбасы мен мектептің балаға қоятын талаптарының бірлігін
қамтамасыз ету. Ондағы мақсат: өмір сүріп отырған қоғамға сай
белгілі бір мінез-құлық нормаларын балаға үйрету, жаттықтырудың
жүйелілігін, тұрақтылығын қамтамасыз ету. Сол сыныптағы дәріс
беретін мұғалімдерді ата-аналармен ортақ іске ұйымдастыру.
3. Ата-аналар ұжымын құру. Бұл күрделі, әрі жауапкершілігі мол
маңызды міндет. Бұл бағытта ата-аналар комитетін құру, оның жұмыс
жоспарын жасау, оларды мектептегі қоғамдық жұмысқа қатыстыру,
атқарылатын істерге талдау жасап отыру т.б. жұмыстарды
міндеттейді.
4. Ата-аналардың педагогикалық білім дәрежесі мен мәдениетін үнемі
арттырып отыру. Ол үшін ата-аналардың жаппай педагогикалық білім
алуларын ұйымдастыру. Бұл бағытта баспасөз беттерінде, радио,
көгілдір экран арқылы, педагогикалық білімдер жетілдіру
университеттерінде, лекторияларда, семинарларда, ғылыми-
практикалық конференцияларда, ата-аналар жиналыстарында
педагогикалық білімдерді насихаттау.
Ата-аналармен атқаратын жұмыстарында сынып жетекшісінің қызметі.
Сынып жетекшісі жоғарыда аталған міндеттеріне сай 5 қызметті атқаруы
тиіс.
1. Ата-аналарды сыныптағы оқу-тәрбие процесінің мазмұнымен және
әдістемесімен таныстыру. Сынып жетекшісі ата-аналар жиналысының
бірінші отырысында осы мәселеге қатысты өзінің ұстанымы мен
педагогикалық көзқарасын баяндайды. Оның мақсаты және
міндеттерімен, соған сай өзінің әрекет ету бағдарламасы және
тәсілімен, тәрбие жұмысымен таныстырады. Ата-аналармен бірлесіп
оны жүзеге асыру жоладрын қарастырады. Осындай отырысқа сол
сыныпта сабақ беретін пән мұғалімдерін және мектеп әкімшілігін де
шақыру мүмкіншілігі қарастырылады. Мұғалімдер өздері жүргізетін
пәндердің ерекшеліктері, мазмұны мен әдістемесі және оқушылардың
үй тапсырмасын орындау жұмыстарына қатысты мәселелермен ата-
аналарды таныстырады.
2. Ата-аналармен педагогикалық және психологиялық ағарту жұмыстарын
ұйымдастыру. Сынып жетекшісі бұл бағытта ата-аналардың
педагогикалық және психологиялық білімдер жүйесін меңгеруіне,
балаларды әлеуметтік ортадағы мінез-құлқын жақсы білуіне сай,
оларға ағартушылық қызмет жүктейді. Қазіргі мектеп жағдайында ата-
аналардың жалпы білім деңгейі сөзсіз артуда. Бұл олардың
педагогикалық көзқарастарында қателіктің болмауына сенімдерін
орнықтырады. Дегенмен де педагогикалық және психолгиялық
зерттеулер нәтижесі ата-аналардың психологиялық-педагогикалық
мәдени деңгейлерінің төмендігіне үнемі назар аударады. Сол үшін,
бүгінгі таңда қоғамның және ата-аналардың оған деген сұранысы
күннен күнге артуда. Осы орайда, әрбір сынып жетекшісінің алдында
тұрған міндет ата-аналар және мектеп жағдайына тура келетін жұмыс
істеу формаларын таңдау. Сондықтан, мұнда мектеп тәжірибесінде ата-
аналармен педагогикалық және психологиялық ағарту жұмыстарына
қатысты өзін-өзі ақтаған кейбір дәстүрлі формаларды атаймыз.
3. Ата-аналарды балалармен бірге әрекетке қатыстыру. Мұнда тәрбиелеу
ортасын кеңейту, оқушы тұлғасының дамуына ықпал ету өрісін
арттыру, сабақтан тыс тәрбие әрекетін ұйымдастыру, осы әрекеттер
барысында мұғалімдер, ата-аналар мен балалардың өзара қарым-
қатынасын жақсаруды көздейді.
Мектеп тәжірибесінде ата-аналарды балалармен бірге әрекетке
қатыстырудың әр түрлі формаларын қолданылады:
- сабақтан тыс әр түрлі тәрбиелік шараларға қатыстыру (мәдени жорық,
саяхат, кеш, спорттық жарыстар, т.с.с.);
- жалпы мектеп көлемінде өткізілетін дәстүрлі шараларға қатыстыру
(мектеп бітірушілермен кездесу, соңғы қоңырау, жаңа жыл шыршасы,
халықаралық әйелдер мейрамы, наурыз, оқушылардың жазғы демалысы
өткізу т.б.);
- балалардың сабақтарына, олимпиада, кештерге, апталықтарға, ата-
аналардың ашық есік күніне т.б.;
- мектептің кәсіптік бағдар жұмыстарына қатысу (еңбек адамдарымен
кездесу, өндіріске саяхат, кәсіби бағдар бөлмесін жабдықтау
жұмыстары);
- өздерінің мамандықтарына сай факультативтік және үйірме жұмыстарын
ұйымдастыру;
- балалардың аула клубтарын құруға;
- мектептің және сынып кеңестерінің жұмыстарына;
- мектептің немесе сыныптың жөндеу жұмыстарына, ауланы көгалдандыру
қатысу, кітапхана қорын молайтуға, көрмелер ұйымдастыруға;
- мектептің немесе сыныптың әртүрлі шараларын ұйымдастыру және
оларды өткізуге өндіріс және фирмалар арқылы материалдық көмек
сұрау т.б.
4. Отбасы тәрбиесіне қатысты ата-аналарға педагогикалық-психологиялық
кеңес беру. Бұл бағытта кейбір отбасында бала тәрбиесіне қатысты
туындап отырған мәселеге байланысты көмек көрсету, ақыл-кеңес
беру.
5. Ата-аналар белсенділерімен жұмыс және ата-аналардың әртүрлі
қоғамдық ұйымдарымен, жұртшылықпен өзара әрекеттесуі. Сынып
жетекшісінің бұл бағыттағы жұмыстары ата-аналардың комитетін
құрып, оның мүшелеріне белгілі бір бағытта тапсырмалар беру,
қолқабыс көрсетуден басталады.
Кейбір ата-ана өз балаларының сыныпта атқарып жүрген қоғамдық
жұмыстарына барынша қолдау көрсетеді. Мысалы, баласы спорттық шараға,
мәдени жорыққа жауапкер болса, оның ата-анасы да өз мүмкіндігінше баласына
қолдау көрсетіп, оған қажетті материалдарды табуға көмектесіп отырады.
Мұндай ата-аналарды сынып өміріне араластырып отыру да сынып жетекшісінің
осы бағыттағы жұмысына жатады.
Сонымен бірге сынып жетекшісі бұл бағытта ата-аналардың жалпы мектеп
көлеміндегі және аумағындағы қоғамдық ұйымдарымен де мектепке қатысты жалпы
мәселелерді ортақтаса шешуде бірлесе жұмыс жүргізеді (ата-аналар комитеті,
кеңесі, құқық қорғау мекемелері т.б.).
Ғылыми-теориялық еңбектерді, мұғалімдердің, сынып жетекшілердің озат
тәжірибесін жинақтап және тәжірибелік жұмыстың негізінде бала тәрбиесінде
сынып жетекшісі мен ата-аналардың бірлескен жұмысының моделі дайындалды. Ол
1-кестеде көрсетілген (1-кесте).
1-кесте
Бала тәрбиесінде сынып жетекшісі мен ата-аналардың бірлескен
жұмысының моделі
ІІ тарау. Сынып жетекшісінің бала тәрбиесінде ата-аналармен ынтымақтастық
жолдары
2.1. Сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізетін жұмысының формалары мен
әдістері
Мектеп пен отбасы ынтымақтас болса, тәрбиенің қандай да болсын
алынбас қамалын жеңуге болады. Әке даналығымен, ана көрегендігімен тәрбиені
үйден бастаса, қиын оқушы да азаяды. Осы төңіректе өз пікірлерін ортаға
салу мақсатымен дөңгелек үстел басында жиын өткіздім.
Көңіл күйіңіз қандай? деген тақырыптағы маскалар суреті, қанатты
сөздер (Бала – ертеңгі күннің қуанышы, Тәртіп-тәрбие бастауы,
Тәртіптің ең тамаша мектебі - отбасы) пайдаланылды.
1. Ұйымдастыру. Қөңіл-күйіңіз қандай? Тақтада ілулі тұрған үш
түрлі (қуанышты, ренішті, бірқалыпты) суретке өз қалауынша белгі салу.
2. Ата-аналарды 4 топқа бөлу, топ жетекшілерін сайлау, бағдарламамен
таныстыру.
а) Кіріспе. (Педагог-психолог тәрбие, қиын оқушыны тәрбиелеу, т.б.
мәселелер жөнінде айтып кетеді.)
ә) Ата-ана мен мектептің ынтымақтастығы (пікір алысу). Сүрақтар:
- Бала тәрбиесінің үлкен мектебі – ер мен әйелдің, әке мен шешенің
бір-бірімен қарым-қатынасы деп тамаша педагог-ұстаз В.А. Сухомлинский
айтқандай, ата-анасы өз баласының тәрбиесі үшін қоғам, ел халық алдында
жауапты. Осы орайдағы өз пікіріңіз?
- Мектеп пен отбасы ынтымақтасып, тәрбинің қандай да болсын қамалын
жеңуге болады дегенді қалай түсінесіз?
- Нашар бала болмайды. Бау-бақшаны да баптап, күтіп, мезгілімен
суарса ғана жеміске кенелесіз. Баланың теріс мінезін қадағалап, түзету ата-
ананың басты міндеті дейміз. Осы орайда өзінің ашық пікіріңізді
білдірсеңіз.
Ата-анамен бала арасындағы мұндай келіспеушілік, жасыратыны жоқ жиі
болып тұрады. Мұның өзі бала тәрбиесіне кері әсерін тигізетіні айдан анық.
Сіз бұл жағдайда не істер едіңіз?
Б. темекі шегу үшін балалардан тиын жинауды шығарды, ал С-ның
ешкіммен жақындығы жоқ алайда ол шахматпен дойбыны жақшы көретін, велосипед
тебетін. Басқа ата-аналар болса, баласының Б-мен араласуына қарсылық
білдіреді еді. Ал С-ның әке-шешесі Б-ның теріс ықпалы тиіп кетеді деген
жоқ. Екеуінің жақын жүруіне қарсылық білдірмеді, үй тапсырмасын бірігіп
орындауларына жағдай жасады. Күнде екеуі бірге ойнады, велосипед тепті. Б.
үй тапсырмасына ынта қоя бастады, сабақ үстінде мұғалімнің түсіндіргенін
зер сала тыңдайтын болды, ал С-ның сабаққа белсенділігі артты.
Енді екеуі жұп жазбай, көркем өнерпаздар үйірмесіне де қатысты.
Бұдан әр түрлі мінезді балалардың өзара түсінісіп достаса алатынын
аңғарамыз.
Осы жағдай өзіңіздің басыңызда болса, не істер едіңіз?
Миға шабуыл стратегиясы. Ата-аналадың тәрбие, отбасы туралы мақал-
мәтелдерді ортаға салуы.
Ән – көңілдің ажары. Мұғалімдер мен оқушылардың ата-аналарға ән-
жыр шашуын тарту етуі.
Әділ қазылар шешімін хабарлап, қорытынды жасалады.
Қоштасу рәсімі, Жылы сөз жаттығуларын орындау.
Жас ұрпақты имандылыққа, адамгершілікке, білімге, тәртіпке,
әдептілікке тәрбиелеу жолында ата-анамен бірлесе отырып бвайланысты
нығайту, ата-ананың міндеті мен жауапкершілігін сезіндіру мақсатымен ата-
аналарды, мұғалімдердіғ, оқушыларды қатыстыра отырып, пікір-талас, сырласу
кешін өткіздім.
Отбасы – ошақтың үш тағаны сынды, үш тіреуден тұратыны белгілі.
Олар: әке, ана, бала. Осылардың бірлігі отбасының берекесі, ал отбасы
қоғамның іргетасы. Мемлекетіміздің мықты болуы осы іргетасқа тікелей
байланысты. Бала тәрбиесінде ананың ролі ерекше. Әйел – ұлтты тәрбиелейді
деген нақыл төңірегіндегі ойымызды ортаға салсақ.
Әке – отбасының пірі, қарашаңырақтың қожасы. Әке – бас ие, үй ішінің
тірегі, баласының жүрегі.
Әкесіз бала – панасыз балапан немесе Әке тәрбиелеген – есті
болар, шешесі тәрбиелеген – епті болар деген бабаларымыз.
Әр ата-ана өз ұрпағына жоғарыдан көрініп, бақытты өмір сүруіне
мүдделі. Бірақ өкінішке орай бәрі біз ойлағандай бола бермейді-ау. Кеше
ғана алақанға салып әлпештеп өсірген сәби күндердің күнінде теріс жолға
түсіп кетсе, ата-ана үшін одан үлкен өкініш бар ма?
Шынында да, жасөспірісмдер жаман жолға неге түседі? Тәрбиені қай
мерзімінде біз өз баламызға деген ықпалдан айырылып қалып жүрміз.
Ұстазы пейілді болса, шәкірті зейінді болады немесе Ұстаз
мейірімі мен ана мейірімі егіз.
Ақырын жүріп, анық бас,
Еңбегің кетпес далаға.
Ұстаздық еикен жалықпас,
Үйретуден балаға. (Абай)
Ата-аналардың өз баларының жан дүниесін жақсы түсінуі, оларға
отбасында дұрыс та тиімді тәрбиелік орта тудыру үшін, бала тәрбиесіне
қатысты білімі және біліктерін ұдайы көтеріп отыруы қажеттілігін өздері
түсінуі тиіс. Сол үшін де мектептің, сынып жетекшісінің ата-аналармен
педагогикалық жұмыс жүргізуі, оның бағытын дұрыс ұйымдастырып отыруы
міндеттелінеді.
Соңғы жылдары педагогикалық әдебиетерде ата-аналарды тәрбиелеу
деген ұғым пайда болуда. Ондағы көзделген мақсат ата-аналарға бала
тәрбиесіне қатысты педагогикалық кеңес, оқуда ұйымдастыру, соған сәйкес
олардың педагогикалық білімдерін жетілдіріп отыруды көздейді. Ғалымдардың
айтуынша, әр елде, сонымен қатар отандық педагогикада жүргізілген зерттеу
жұмыстарының нәтижесіне сай, ата-аналар балаларын тәрбиелеу барысында
айтулы қиыншылықтарға кездеседі. Сондықтан да олар мұғалімдердің ақыл-
кеңестерін, практикалық көмектерін аса қажет етеді. Олардың
ұйымдастыруындағы ақыл-кеңес тек отбасы жағдайы сәтсіз ата-аналарға ғана
қажет емес, сонымен бірге отбасы тәрбиелі ата-аналарға да керек. Себебі
қоғамның қарқынды дамуы осы бағытта жаңа талаптар қоюда. Сондықтан, ата-
аналарға бала тәрбиесінде, біріншіден, педагогикалық білімдерді жинақтауға,
екіншіден, олардың өздерінің тәрбиелі және дамуын міндеттейді. Егерде
мектеп тәжірибесінде мұғалімдердің ата-аналармен кездесуін, ата-аналар
жиналысын ұйымдастыру, ата-аналар комитетін құру, ата-аналар
белсенділерімен жұмыс істеу, ата-аналар үшін әңгімелер мен дәрістер
ұйымдастыру, конференция өткізу секілді жұмыстар барысында атқарылады.
Ата-аналармен жеке кездесу
Сынып жетекшілерінің, мұғалімдерінің ата-аналармен жеке кездесуі
мектеп өмірінде дәстүрге айналған. Оқушылардың отбасына бару, ата-аналарды
мектепке шақыру арқылы сынып жетекшілері олармен кездеседі. Ата-аналармен
әңгімелесудің барысында баланың мінез-құлқы, ынтасы мен қабілеті,
қызығушылығы мен бейімділігі, отбасы мүшелерімен, жолдастарымен қарым-
қатынасы жайлы түсінік алады. Сонымен бірге, сынып жетекшілері ата-аналарды
балаларының үлгерімі, қоғамдық жұмысқа белсенділігі, кейбір қылықтары
туралы мәліметтермен таныстырады. Оқушылардың күн режимі, оларды еңбекке
баулу, үйге берілген тапсырмаларды орындау жайлы ата-аналарға педагогикалық
кеңес береді.
Ата-аналарды мектепке шақырып сөйлесудің де маңызы өте зор. Ата-
аналармен әңгімелесу мазмұны әртүрлі тақырыптарға байланысты. Мәселен, бала
жақсы оқыды, тәртібі де жаман емес, бірақ қоғамдық пайдалы жұмысқа қатысуға
ынтасы жоқ. Бұл жөнінде ата-аналарды күн бұрын ескерту, оларға дұрыс кеңес
беру өте қажет. Ғылымның кейбір салаларында баланың дарындылығын дамыту
мәселесі жайлы, ал кейде ата-аналарды баланың өрескел қылықтары үшін де
шақыруға тура келеді.
Міне, осы жағдайларға ата-аналармен кездесіп, оларға педагогикалық
кеңес беру сынып жетекшілерінің, мұғалімдерінің, мектеп басшыларының
борышы, нақты көмегі. Мектепте кездесу үшін ата-аналар күні белгіленеді.
Осы күні олар мектепке келіп, тәрбие оқу мәселелері жайлы пікір алысады,
қажетті педагогикалық кеңестер алады.
Ата-аналар жиналысы.
Ата-аналар жиналысы мектеп бойынша жылына екі рет, сыныптар бойынша
төрт рет өткізіледі. Жиналысты дұрыс ұйымдастырып өткізуге ата-аналар
комитеті мен ата-аналар белсенділері және мектеп басшылары сынып
жетекшілерімен бірдей жауап береді. Ата-аналар жиналыстарында оқу-тәрбие
жұмысы қаралады, оның сапасын жақсартудың негізгі жолдары белгіленеді.
Кейбір ата-аналар отбасылық тәрбие жайлы есеп береді. Жиналыстарда сынып
жетекшілері ата-аналарды сынып ұжымының оқу-тәрбие жоспарымен, ал мектеп
басшылары оқушылар және ата-аналар комитетінің іс-жоспарымен таныстырады.
Мектеп өмірінде тақырыптық ата-аналар жиналыстарын өткізіп отырудың
зор тәрбиелік мәні бар. Мұндай жиналыстардың мақсаты – ата-аналарды
психологиялық-педагогикалық білім мен тәжірибе жаңалықтарымен таныстыру, ой
қорыту.
Селолық жерлерде ата-аналардың жұмыс жағдайын, жер шалғайлығын
ескеріп, жиналысты сол жерге барып өткізуге де болады. Ол үшін, мектеп
ұжымы алыстағы мал шаруашылығы отарында қызмет істейтін оқушылардың ата-
аналарымен өткізілетін жиналыстарды жыл басында жоспарға енгізеді. Жоспар
бойынша сынып жетекшілері, мұғалімдер оқу-тәрбие мәселелері жайлы,
педагогикалық тақырыптарға, халықаралық жағдай туралы дәрістер оқиды,
әңгімелер өткізеді. Мұндай жиналыстар ата-аналармен кең пікір алысу
дәрежесінде өткізілуі тиіс.
Мұғалімдердің басшылығымен оқушылар – көркем-өнерпаздар үйірмесінің
мүшелері ата-аналар алдында өнер көрсетеді.
Ата-аналар комитеті
Ата-аналар жұртшылығының тұрақты органы – ата-аналар комитеті. Ол
мектеп ұжымымен бірге жұртшылықтың көмегін пайдалана отырып, оқу-тәрбие
және шаруашылық жұмыстарын жақсартудың шараларын жасайды, оларды іске
асырудың барлық мүмкіншіліктерін қарастырады. Ата-аналар комитеті
айналысатын басты мәселелер: мектеп және сыныптар бойынша ата-аналар
жиналыстарын, конференцияларын, семинарларын өткізуге көмектесу;
университетке ата-аналарды тарту, қатысуларын бақылау; үлгірмейтін және
қиын балаларды шефке алу, сынып жетекшілеріне көмектесу; үйірме
жұмыстарын басқару; балалардың жазғы демалысын ұйымдастыру; экскурсияларды,
жорықтарды, ұйымдастыруға қатысу; мектеп үйін жөндеу т.б.
Ата-аналар комитеті мүшелерінен және ата-аналар белсенділерінен
тұрақты комиссиялар құрылып, олар мектеп жұмысының кейбір түрлерін
педагогикалық ұжым мүшелерімен одақтасып бірге басқарады. Мысалы, оларға
оқу-тәрбие жұмысы, педагогикалық насихат, қоғамдық пайдалы және өнімді
еңбек, мәдени көпшілік жұмысы т.б. жатады.
Ата-аналар белсенділерімен жұмыс
Белсенділер мектептің барлық жұмысына қатысады, ата-аналармен қарым-
қатынас жасайды, пікір алысады, оларға көмек көрсетеді, ата-аналар
конференциясын және жиналыстарын, оқушылардың үйірме жұмыстарын өткізуге
көмектеседі, еңбек тәрбиесін, қоғамдық пайдалы жұмысты және өнімді еңбекті
ұйымдастыруда өз үлесін қосады. Мектеп үйін, спорт алаңын жөндеу жұмысына
қатысады. Жеке отбасымен жұмыс істейді, бала тәрбиесіне салқын және
жауапсыз қарайтын ата-аналарға ықпал жасайды, кейбір, әсіресе, қиын
балаларды шефке алады, оларға қажетті көмек көрсетеді.
Ата-аналар белсенділері мұғалімдер ұжымының үлкен тірегі. Сондықтан,
мектеп басшылары, ата-аналар белсенділерімен арнайы жұмыстар жүргізеді.
Олар үшін семинарлар, коллоквиумдер ұйымдастырылып, тәрбие үрдісі мен
ұстамындары, әдістері мен тәсілдері, баланың жасына қарай дене және
психикалық даму ерекшеліктері жайлы теориялық және практикалық біліммен
белсенділер мүшелерін қаруландырады.
Ата-аналар үшін әңгімелер мен дәрістер
Педагогикалық және психологиялық тақырыптарға сай ата-аналарға түрлі
әңгімелер және дәрістер өткізіледі. Олардың мазмұны ата-аналардың білім
дәрежесіне, тілектері мен мүдделеріне сай болуы тиіс. Әсіресе, мектеп жайлы
газет және журнал беттерінде жарияланған озат тәжірибелерге әңгімелер мен
дәрістерде үлкен мән беріліп, оның күн тәртібіндегі өзекті мәселе екендігі
ата-аналар арасындағы дұрыс насихатталуы керек.
Әңгімелер мен дәрістердің мазмұны балалардың жас және дербес
ерекшеліктеріне сай баяндалуы қажет.
Жоғары сынып оқушыларымен өткізілетін тәрбие жұмысы мазмұнының
өзіндік ерекшеліктері бар. Оқушылар ғылым негіздерін игереді, адамгершілік,
еңбек тәжірибесінің барысында, олардың көзқарастары қалыптасады, өзінің
сүйген мамандығын таңдау үшін мамандардан тұжырымды кеңестер алады. Демек,
өмірге, еңбекке өзін-өзі даярлауға бет бұрады.
Тәрбие жұмыстарының осындай басты мәселелерін еске алып, мектеп
мұғалімдері, ауыл шаруашылық мамандары, инженерлер, дәрігерлер, заң
қызметкерлері балалардың ата-аналарымен әңгімелер өткізеді, дәрістер оқиды.
Ата-аналар үшін мұндай ағартушылық жұмыс алдын ала белгіленген
бағдарлама бойынша, негізінде әрбір ата-аналар жиналысының бастапқы
бөлімінде белгілі бір мамандарды немесе озық тәжірибелі мұғалімдерді шақыру
барысында жүргізіледі.
Конференция өткізу
Отбасы тәрбиесінің басты мәселелері жайлы пікір алысу негізінде
параллельді сыныптарды қатыстыру барысында ата-аналарымен конференциялар
өткізіледі. Конференцияға жұртшылық және еңбек ұжымдарының уәкілдері де
қатыса алады. Конференцияда талқыланатын тақырыптар күні бұрын ұсынылады.
Мысалы, Балаларды тәрбиелеуде мектеп пен отбасының ынтымақтастығы,
Отбасындағы тәрбиеде жұртшылықтың рөлі. Сонымен бірге кейбір отбасында
бала тәрбиесі жайлы тәжірибелер еске алынып, конференцияларда ата-
аналардың: Үйге берілген оқу тапсырмасын орындауда мен баламен қалай
көмектесем, Біздің отбасындағы еңбек тәрбиесі, Отбасында бала бос
уақытын қалай пайдалану керек сияқты баяндамалары тыңдалады.
Әдетте конференцияны мектеп басшыларының біреуі немесе ата-аналар
комитетінің төрағасы я болмаса озат мұғалім ашады. Содан кейін баяндамалар
талқыланып кең түрде пікір алысу болады. Конференция өз жұмысын қысқа
әдістемелік кепілдеме қабылдаумен аяқталады.
Конференция кезінде көрме ұйымдастырылып, отбасылық тәрбие
тақырыптарына түрлі экспонаттарды көрсетуге болады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz