Танымдық дидактикалық ойындар
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
Бірінші тарау Ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-
танымдық іс-әрекетін белсендірудің теориялық негіздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... . ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 9
1. Ойын бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетін белсендірудің
құралы ретіндегі мәні және қызметі ... ... ... ... ... ... ... .. . 9
2. Бастауыш мектепте оқыту процесінде ойын технологиясын өткізу мен
ұйымдастырудың маңызы мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... .. 19
Екінші тарау Ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-
танымдық іс-әрекетін белсендіру бойынша тәжірибелік – эксперименттік жұмыс
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... . 32
2.1. Ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық
іс-әрекетін белсендіру бойынша мұғалім жұмысының
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 32
2.2 Ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық
іс-әрекетін белсендіру бойынша мұғалім жұмысының тиімділігін айқындау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 42
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 58
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 63
Кіріспе
Кез келген елдегі білім беру жүйесі қоғамның әлеуметтік —
экономикалық және мәдени дамуына ықпал етуіне бағытталған, себебі мектеп,
жоғары оқу орны болашақта коғамның экономика, мәдениет, саяси өмірі
салаларында белсеңді қызмет ететін адамдарды дайындайды. Сондықтан білім
берудегі негізгі буын — мектептің pөлі өте маңызды.
Қазақстан Республикасының "Білім туралы" заңында білім беру жүйесінің
жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған рөлі
атап көрсетіле келіп, "педагог қызметкерлер оқушылардың мемлекеттік білім
беру стандартында көзделген деңгейден төмен eмес білім, білік, дағды алуын
қамтамасыз етуге, жеке шығармашылық қабілеттерінің көрініп, дамуы үшін
жағдай жасауға міндетті,"-делінген.
Дәстурлі оқыту әдістемесінің білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде
толық меңгеруге кепілдік бермейтінін мектеп тәжірибесі көрсетіп отыр.
Сондықтан, жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту процесінде іске асуы үшін
оны технологияландыру қажетлігі туындады.
Педагогикалық технология, оқыту технологиясы туралы мәселелер соңғы
жылдары педагог — ғалымдардың назарын аударып, әр түрлі қырынан зерттелуде.
Оқытудың жаңа технологиясының бастапқы бip формасы болып табылатын
бағдарламалап оқыту мәселелері А.И.Берг, В.П.Беспалько, Б.С.Блум,
M.В.Кларин, И.Я.Лернер, В.Оконь, Б.Скиннер, Н.Ф.Талызина және тағы
басқалардың еңбектерінде көрініп дамыды.
Дамыта оқыту бағытындағы педагогикалық технология Л.С. Выготский,
Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов, Л.В.Занков, Г.И.Щукинаның зерттеулерінде, жеке-
бағдарлы оқыту технологиясының жобасы Ш.А. Амонашвили, Е.В.Бондаревская,
И.С.Якиманская еңбектерінде, жекелеп, даралап, саралап оқыту технологиясы
А.А.Бударный, Р.Б.Вендровская, А.А. Кирсанов, А.В.Петровский еңбектерінде
жан-жақты зерттелген. К.Я. Вазина (ұжымдық ойлау ic-әрекеті), Н.Д.Хмель
(ұжымдық танымдық әрекет) сияқты ғалымдар ынтымақтастықты педагогикалық
технологияның негізі деп қарастырса, жаңашыл-педагoгтap С.Н.Лысенкова,
Е.И.Соседова, В.Ф. Шаталов мұны тәжірибеде жүзеге асырды.
Оқытудың модульдік технологиясы В.М.Монахов, Қ.Қабдықайырулы және
басқалардың еңбектерінде қарастырылған.
Оқытудың ойындық технологиясының теориясы мен тәжірибесіне байланысты
мәселелер M.Ж.Арыстанов, Н.К.Ахметов, Б.А.Қойшыбаев, П.И.Пидкасистый,
Ж.С.Хайдаров және басқалардың еңбектерінде зерттелген.
Қазіргі кезде қай салада да маңызға ие болып отырған ақппараттық
технологияның мәні, мазмұны, қолданылуы және оны оқу процесіне еңгізу
мәселесі Б.С. Гершунский, Ж.А. Қараев, Н.М. Шахмаев сынды ғалымдар
еңбектерінің өзегіне айналып отыр.
Оқушылардың оқу процесіндегі компьютерлік ойындардың, компьютер
негізінде дербес оқытудың дидактикалық мүмкіндіктері туралы Қ. Аганина, Ж.
Сардарова, К. Халықова және басқалардың, мектеп, жоғары оқу орнында
математиканы оқыту процесінде Монахов технологиясын қолдану туралы Л.
Оразбекова, И.В. Логинова және басқалардың зерттеулері бар.
Қазіргі заманда білім берудің, оны дамытудың көкейкесті мәселелерін
шешу нақты, ғылыми-теориялық және практикалық бағыттағы реформаны
қамтамасыз ететін, білім беру жүйесін прогрессивтік және динамикалық
бірлікте тұтас, интегративті дамытуды жобалау мен жасақтауды, ерекше оқу-
тәрбие процесін, жоғары тиімдиліктегі педагогикалық технологияның пайда
болуын талап ететін дидактикалық ғылымға тікелей тәуелді. Осыған байланысты
ipгeлi ғылыми зерттеулердің неғұрлым өзекті де зор болашағы бар көкейкесті
бағыты Қазақстандағы өркениет дамуының қарқынына және бүкіл дүние жүзінде
соңғы жылдары жүріп жатқан ipi өзгерістерге сәйкес дамуда. Ал, жақын
болашақтағы Қазақстан Республикасының дүниежүзілік процесте алатын орны
оның үкіметі мен халқының Қазақстанды материалдық емес, парасат-пайымға
негізделген, әрі ғылымды мол қажет ететін материалдық өндірістері басым
дамыған мемлекетке айналдыру жөнінде алдына стратегиялық мақсат қоюға бел
байлауымен айқындалады. Сондықтан, мұғалімдер қауымына зор жауапкершілік,
үлкен міндет жүктеледі. Мұндай міндетті шешу мұғалімдерден мектептерде
оқушыларға беретін ғылым негіздерін олардың болашақ ic-әрекетінің берік
негізі әpi тірегі болатындай етіп оқытуды, оқу-тәрбие процесін, білім
мазмұнын жаңартумен қатар, оқытудың әді-тәсілдері мен әр алуан құралдарын
қолданудың тиімділігін арттыруды, оқытудың жаңа технологиясын меңгеруді,
педагогикалық жаңалықтарды тәжірибеге батыр еңгізуді талап етеді.
Бастауыш мектепте оқу-тәрбие процесінде жаңа технологияларды дұрыс
пайдалану мүғалімнің шеберлігін көрсетеді. Технологиялардың түрлері көп,
соның ішінде біз ойын технологиясын пайдалануды жөн көрдік. Бүгінгі
күні білім мазмұнын жаңарту кезінде білімді жоғары деңгейде меңгеруін,
оқушынын психологиялық даму ерекшелігін, олардың ақыл – ойын дамыту,
танымдық қызығушылығын қалыптастыру қажеттілігін ескеру, көптеген ғалымдар
өздерінің ғылым еңбектерінде оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіру құралы
ретінде ойындарды бөліп көрсетті. (В.С.Мухина, Е.Э.Селецкая, Н.Ф.Талызина
т.б.) бастауыш сынып оқушыларының әрекеттеріне қарасақ, олардың әлі де
болса ойын балалары екенін көреміз. Сондықтан да бала өмірінде ойының
маңызы ерекше. Ойынның балалардың дамуына әсерлі екенін, бала өмірінде
алатын орны өз еңбектерінде көрсеткен атақты педагогтар К.Д.Ушинский,
Н.К.Крупская, А.С.Макаренко, В.А.Сухомлинский, Ы.Алтынсарин, А.Байтұрсынов
т.б. болды. Жаңашыл педагогтар, Ш.Амонашивили, С.Н.Лысенковалар т.б.
ойынның оқу – танымдық қызығушылығын қалыптастыру құралы екенін өз іс –
тәжірбиесінде дәлелдеді және оның нәтижелігін көрсетті.
Қазіргі қоғамға ақыл – ол кемел, шығармашылық жағынан қабілетті, іскер
және білімді адамдар керек. Осыған сәйкес жалпы білім беру саласындағы
түрлі өзгерістер болашақ ұрпақтарды оқыту, білім сапасын жаңарту, арттыру
мәселелерін қарастырды.
Біз жоғарыда айтылғандардан оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін
белсендіруді зерттеуді қажет ететін өзікті мәселелер. Сондықтан біз бұл
мәселені зерттеуді “Ойын технологиясы негізінде бастауыш сынып оқушыларының
оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіру” дипломдық жұмысымыздың негізі етіп
алдық.
Зерттеу объектісі – Ойын технологиясы арқылы оқушылардың оқу-танымдық
іс-әрекетін белсендіруге бағытталған оқыту процесі
Зерттеу пәні - бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетін
белсендіру ойын технологиясын пайдалану бойынша мұғалім жұмысының мазмұны
Зерттеу мақсаты – оқыту процесінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-
танымдық іс-әрекетін белсендіруде ойын технологиясын пайдаланудың
педагогикалық шарттарын айқындау
Зерттеу міндеттері:
- “таным”, “танымдық іс-әрекет” ұғымдарының психологиялық
–педагогикалық мәнін ашу;
- бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіру
ерекшеліктерін айқындау;
- алдыңғы қатарлы мұғалімдер іс-тәжірибесін талдау және жинақтау;
- бастауыш сыныптың оқыту процесінде оқушыларыдың оқу-танымдық іс-
әрекетін белсендіруде ойын технологиясын пайдаланудың тиімділігін
анықтау;
Зерттеудің ғылыми болжамы – егер бастауыш мектепте оқыту процесінде
ойын технологиясын пайдалану қарастырылса, онда бастауыш сынып оқушыларының
оқу-танымдық іс-әрекетінің белсенділігі және білім сапасы артады
Зерттеудің әдіснамалық негізі – жеке тұлға теориясы, іс-әрекет
теориясы, педагогикалық процесс теориясы, мемлекеттік құжаттар.
Зерттеу әдістері:
- Ғылыми – педагогикалық әдебиеттерді оқып үйрену мен талдау.
- Бақылау әдісі.
- Әңгімелесу.
- Сауалнама.
- Педагогикалық эксперимент.
Зерттеу нәтижелерінің сынақтан өтуі: Қарағанды қаласы, Октябрь
ауданы, № 65 жалпы білім беретін орта мектебінде жүргізілді. Облыс әкімі
жанындағы мемлекеттік және білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттыру
және қайта даярлау институтында өткен облыстық ғылыми-тәжірибелік
конференциясында (2005), мектептің әдістемелік отырысында баяндамалар
жасалынды.
Зерттеу жұмысының құрылымы:
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімі
мен қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының көкейтестілігі көрсетіліп,
зерттеудің ғылыми аппараты айқындалған.
Бірінші тарауда ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып
оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетін белсендірудің теориялық негіздері
қарастырылып, ойын бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетін
белсендірудің құралы ретіндегі мәні және қызметі, ерекшеліктері ашып
көрсетілген.
Екінші тарауда ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып
оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіруде мұғалім жұмысына талдау
жасалынады, жүргізілген эксперименттік жұмыс нәтижелері беріледі.
Қорытындыда ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып оқушыларының
оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіруге байланысты ұсыныстар қатары берілген
Қосымшада тәжірибелік-эксперимент жұмыстарының нәтижелері көрсетілген,
кестелер және сабақ жоспарлары берілген
Бірінші тарау Ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-
танымдық іс-әрекетін белсендірудің теориялық негіздері
1.1. Ойын бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетін
белсендірудің құралы ретіндегі мәні және қызметі
Оқу – ғылыми танымнан айырмашылығы бола тұра, ол сөзсіз шындықты жеке
таным формасының бейнесі, оның үстіне ол ғылыми таныммен тығыз байланысты
формасы болып табылады.
Жалпы таным туралы өз ой пікірлерін ортаға салған атақты философтар да
жоқ емес. Атап айтсақ: Р. Декарт, Г. Гегель, Г. Лейбниц т.б.
Г. Гегель: “Таным дегеніміз – сыртқы заттар мен құбылыстар
қасиеттерінің мәні қатынастарының адам санасында идеалды образдар жүйелі
ретінде бейнеленудің қайшылыққа толы күрделі процессі” – деді.
Педагогикада таным процесі төмендегідей құрылымдардан айқындалған. 1.
Қабылдау. 2. Ұғыну. 3. Талдап қорыту. 4. Бекіту.
Оқушының танымдық дербестігі жөнінде мәселе бүгінгі күндері түрлі
пікірталастар түдырады. Оқушының танымдық дербестігі мұғалімнің кәсіптік
дайындығына байланысты. Бұл оның педагогикалық процесте оқушылармен
бірлесіп мақсатты түрде әрекеттерін ұйымдастыра білу, оларды білім
негіздерімен, әрекет тәсілдерімен қаруланып, танымдық тапсырмаларды өмірдің
жаңа кезеңдеріне сай қолдана білуге үйрету болып табылады.
Таным және адамның танымдық іс - әрекеті мәселелері бұл филологтардың
негізгі мәселесі, генеологияның зерттеу пәні мен түйсінуі.
Философия танымының жалпы әдісі дидактиканы қаруландырады. Оқу процесінің
методологикалық негізі – таным теориясы.
Психологиялық-педагогикалық зерттеулер көрсеткендей, белсендіру
процесінің қозғаушы күші шығармашылық іс-әрекеттің белгілі бір түріне
қызығушылық болып табылады.
Зерттеушілер оқушылардың оқу барысындағы танымдық қызығушылығын
қалыптастыру проблемаларын практикада шешудің түрлі жолдарын бөліп
керсетеді:
1)Танымдық іс-әрекеттің дербестігін қалыптастыратын өзіндік жұмысты
ұйымдастыру мен оқу міндеттерін шешу арқылы (М. Г. Голант, Б. П. Есипов, М.
Н. Скаткин, т.б.);
2) Танымдық іс-әрекеттің тәсілдерін қалыптастыру арқылы (Д. Н.
Богоявленский, Е. Н. Кабанова-Меллер, Н. А. Менчнская, В. В.
Давыдов, Д. В. Эльконин);
3) Іс-әрекеттің бағдарланушылық негізін құрайтын жалпылама білімдерді
енгізу арқылы (П. Я. Гальперин, Н.Ф.Талызина);
4) Оқытуға әдістемелік білімдер элементтерін енгізу арқылы
(И.Я.Лернер, П. И. Пидкасистый);
5) Оқу іс-әрекетін өздігінше бақылауды дамыту арқылы
(Л.И.Рувинский).
Адамның іс-әрекеті сан-алуан түрлі болады. Материалдық және рухани
өмірге қажеттерінің бәрі болып өмір сүру адам қоршаған дүние жөнінде
хабардар болуға, табиғат, қоғам туралы дұрыс түсінігі болуға, айналадағы
адамдардың және өткен ұрпақтардың тәжірибелерін игеруге тиіс, оған іздену,
ойлау, білу, зерттеу, бір сөзбен айтқанда танымдық іс-әрөкетпен шұғылдану
қажет. Сезім органдары мен ми адамға қоршаған дүниені қабылдауға,
білгендерін өсінде сақтауға, оны ойына түсіругө, ойлауға т.с.с мүмкіндік
береді. Сондықтан психикалық процестер: қабылдау, ес, ойлау, қиял-мұның
бәрі адамның танымдық іс-әрекетінің көрінісі.
Педагогикалық тұрғыдан келетін болсақ, таным - адамның сана-
сезіміндегі шындық қубылыстардың бейнесінің ерекше процесі (50,131). Таным
процесінде ойлаудың әртүрлі тәсілдері пайдаланылады (талдау, жинақтау,
дедукция, индукция, абстрактыдан нақтыға көшу және т.б..). Танымның негізі
және білім ақиқатылығының өлшөмі -практикалық іс-әрекет.
Оқу-оқыту процесіндегі оқушылардың іс-әрекеті. Оқыту процесінің
логикасы оның құрылымын анықтайды, ал құрылымына оқыту процесінің звенолары
- танымдық іс-әрекеттің кезеңдері кіреді:
- таным міндеттеріне жете түсіну;
- жаңа материалды қабылдау;
- ұғыну-жаңа оқу материалдарын түсініп жинақтау процесі;
- білімді, іскерлікті және дағдыны бекіту және жетілдіру;
- білімді, іскерлікті және дағдыны практикада қолдана білу;
- оқушылардың жетістіктерін талдау, білімнің, білігін
және дағдысын тексеру, бағалау.
Қабылдау-адамға тікелей әсер ететін заттардың я құбылыстардың адам
санасына бейнелеу процөсі. Сабақ үстінде оқушылардың жаңа материалмен
танысуы түйсіктен және қабылдаудан басталады. Ал түйсік сананың сыртқы
әлеммен байланысы. Сезім мүшелерімізге әсер етіп, оның миымыза бейнеленуін
түйсік деп атайды.
Ұғыну-бұл саналы түрде ғылыми білімді, заңдылықтарды ұғу, фактілерді
жинақтау процесі қорытынды шығару. Ұғыну процесінде оқтылатын материал
терең ойластырылады, дәлелденіледі және бекітіледі.
Бекіту-бұл оқушылардың білімді берік ұғынуының тиімді тәсілі. Сабақта
жаңа материалды алғашқы бекіту қолданылады. Өткен оқу материалын еске
түсіру үшін мұғалім күнделікті қайталауды жүргізіп отырады.
Білімді, білікті және дағдыны практикада қолдану оқушылардың өзіндік
қасиетін дамытады. Оқушылардың өз бетімен дамуына лабораториялық жұмыстар,
практикалық және семинар сабақтары, үйрету машиналары, ауызша және жазбаша
жаттығу жұмыстары мүмкіндік туғызады.
Оқушылардың жетістіктерін талдау, білімін, білігін және дағдысын
тексеру, бағалау-бұл оқытудың кері байланыс процесі. Таным іс-әрекетінің
бұл кезеңінде оқушылардың сабақ үстінде төк қана белгілі сұрақ бойынша
білімін тексеріп бағалаумен шектелуге болмайды. Сондықтан оқушылардың
барлық жетістіктерін-білім сапасын, байымдау сауаттылығы, жалпы ой-өрісінің
даму дәрежесін ескеріп, талдау жасап отырған жөн. Оның негізінде білім
мазмуны анықталады, объективті баға беріледі.
Оқытудың нәтижесі ең алдымен танымдық іс-әрекеттің әртүрлі түрлерін
немесе оның жетеленген элементтерін: ұғымдары, елестері, әртүрлі ақыл-ой
әрекеттерін қалыптастыру болып табылады. Бұл танымдық іс-әрекетті тиімді
қалыптастыру оқу процесінің тиімділігін дәлелдейді.
Ойын – балалар әрекетінің бір түрі. Оқушыларды оқыту және тәрбиелеу
мақсатындағы қарым-қатынастың әдісі мен құралы. Ойында баланың жеке басы
дамиды. Оқу және тәрбие әрекетінің жемісі баланың психологиялық жағынан
көрінеді.
Ойын әрекет естің, ойлау мен қиялға, барлық таным процесіне әсерін
тигізеді.
Бастауыш мектепте оқыту процесінде дидактикалық ойындар әрі оқу, әрі
ойын қызметін қатар атқарумен ерекше орынд алады.
Н.К.Крупская “Қандай ойын болмасын баланы бір нәрсеге үйретеді. Ең
бастысы, баланы мұқияттылыққа, еңбекке, жолдасымен ынтымақты болуға
үйретеді” – дейді 10.96.
Бірден-бір оқушылардың сабаққа ынтасын арттыратын құралдың бірі- ойын.
Ойын балалар үшін оқу да, еңбек те. Ойын айналадағы дүниені танудың
тәсілі. Ойын балаларға өмірде кездесетін қиыншылықтарды жеңудің жолын
үйретіп қана қоймайды, ұйымдастырушылық қабілетін қалыптастырад дегенді
айтады.
Н. Ф. Талызина “Алты жасарлар ойнай отырып, логикалық қабылдау арқылы
оқуды және математиканы таным қызығушылығын меңгереді. Бұдан бірте – бірте
ойынан кейін оқу әрекеті орын алады.” – деген пікір айтты.
Мұғалім оқушы танымның аса нәтижелі болу жолында есте сақтау дәрежесін
үнемі сапалы атқарғаны жөн. Оқушылардың танымы негұрлым жоғары сапада болуы
үшін, ұстаз үнемі баланың сенімдері мен қиялына иек сүйеп отыруы керек. Жер
бетіндегі байлықты, әсемділік атауын жасайтын адам.
М.Н. Саткин бастауыш сынып оқушуларына берілетін материалдарда
проблемалық мәселе ретінде ұсынуды құптаса, В.В. Давыдов оқушыларда
танымдық проблемалық міндеттерді шештірудің жолдарын іздестіру арқылы
шығармашылық тәжірибені меңгертуге болады, яғни соның нәтижесінде білім-
білік, дағды дүниеге көзқарасын қалыптастыруды көздейді. 5,79
Н.К. Крупская өз еңбектерінде бала өмірінде ойынның маңызының зор
екенін көрсеткен.
Балалар бір-бірімен ойнау арқылы қарым-қатынас жасауға, ұйымшылдыққа,
еңбекке, мұқиятшылдық жағдайы ойын мазмұнына қарай шамалы уақытта ғана
көрінетінін дәлелдеді. 50.112
Психолог А.С.Выготский: “ Бала ойнау барысында өзінің кішкентай
екеніне қарамастан оның ойлауы, іс-әрекеттері көп жағдайда ересек адам
сияқты көрінеді ” – дейді. 4.150
Я.А.Каменский “ойынды рухани және дененің даму қозғалысы” – деді.
Ойындар баланың жасына, халықтың әдет-ғұрпына сәйкес болу керектігін айтты.
17.160
К.Д.Ушинский сабақ үйрету барысында ойын элементтерін орынды қолдану
оқушылардың білім алу процессін жеңілдетеді – деді. 45.78
Жоғарыда айтылған мәселелерді теория және практика жүзінде ұлы педагог
Сухамлинский В.А. терең және жан-жақты қарастырды.
Павлыш мектебінде кіші жастан жоғары жастағы балалардың танымдық
қызығушылығын оятудың жүйесін ойлап тапты. Оқу процесін осылай
ұйымдастырғанда оқушылар қызығушылықпен органикалық түрде ғылыми білімдер
мен дене еңбегін байланыстыра алады. Соңғы жылдары оқытудың белсенділігін
арттыру жолдары толықтырылады және дамыта оқыту, проблемалы оқыту, пән
аралық байланыстар мен техникалық оқу құралдарын пайдалану назарға алынды.
Сондай-ақ бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіру
бойынша жұмыстары жүргізіп, әр сабаққа идеялық әдістемелік, жоғары дәрежеге
жеткізу, оқыту мен тәрбие берудің дамыта оқытудың жолдарын іздестіруінде.
Оқыту процесінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетін
белсендірудің тиімді жолдары мынандай:
1. Танымдық дидактикалық ойындар.
2. Сұрақ-жауап, тапқырлық клубы, викторина, қызықты математика.
3. Пәндік олимпиада апталығы.
4. Көрнекіліктер.
5. Ғылымның, өнердің, мәдениеттің жаңалықтары өтетін сабақтар.
6. Қызықты газет, журналдар, әдеби кітаптар оқуға жағдай туғызу.
7. педагогикалық технологиялар.
Оқыту әдістерінің үш міндеті бар.
1. Дидактикалық міндет.
2. Танымдық қабілетін арттыру.
3. Оқудын тиімділігін арттыру.
Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруда жүргізілетін жеке
жұмыстар әр пән бойынша жүргізіледі. Домбыра үйрету арқылы музыка үйрету,
әртүрлі қызықты әңгіме оқу арқылы оқуға қызығушылығын ояту. Бастауыш сынып
оқушылары ғылыми зерттеулерді іс-тәжірбиелерде қолдана отырып, міндеттерді
шешуге сүйенеді. Сондай – ақ оқушының танымы тек таным қызметінде ғана
емес, сонымен бірге еңбек ойын әрекетінде, әдеби және қоғамдық қызметтерде
орын алдады. Әрекеттердің әртүрлілігі мен әдіс тәсілдері оқушының оқу
барысында қабілеттерін артуымен танымдық қызығушылықтың кеңеюіне әсерін
тигізеді. Осыдан келіп оқушылардың қызығушылық, сұрақтар қою,
қажеттіліктер, білімге деген құштарлық пайда болып, олардың жалпы дамуына
әсерін тигізеді. Оқушы мен мұғалім қызметіндегі қызығушылық мынаған
сүйенеді.
- Сабақтың творчествалық бастамасы;
- Дұрыс ұйымдастырылған сабақтардың тақырыбы;
- Сабақтар түрлері, өз бетімен жасалатын жұмыстар мен мәтіндердің
әртүрлілігі, маңызды жолдарды іздестіре отырып, оқушының оқуға
талаптануы;
Осы жолдарды, әдістерді қолдана отырып, оқушылардың білімге қызығуына,
зерттеуіне атмосфера туғызу қажет, жоғарыда айтылған қызығушылықты
қалыптастыруын жолдары мен әдістерін қолдану үшін төмендегідей жағдайларды
ескеру керек.
- Оқу процесіндегі сабаққа қойылатын дидактикалық міндеттер;
- Білім мазмұнының көлемі, маңызы;
- Дайындық мөлшері, таным мүмкіншілігінің дағдылары және оқушылардың
күші;
- Оқу міндетін шешуге кететін уақыты.
Оқушылардың әрбір іс-әрекетіне танымдық қызығушылықтың жойылып
кетпеуіне мектептегі педагогикалық ұжым бақылап, есте сақтап, қадағалап
отыру қажет.
Сабақ үйрету барысында берілген есеп жаттығуларды жалаң түрде
орындаттырамай, әр түрлі ойын элементтерін кіргізіп өткізсе, бала үшін әрі
ойын, әрі ойлау қабілетін арттыратын ерекше процесс болар еді. Мысалы:
сабақ үстінде кездейсоқ кіргізген Жұмбақбай ата, Қожанасыр, Тазша бала,
Дымбілмес, аңдар біріншіден, балаларды таңғалдырады әрі қарай не болар екен
деген сұрақтар туғызады. Сонымен қатар әр түрлі сұрақтар, ребус шешу,
логикалық тапсырма, компютермен жұмыс, танымдық ойындардың қызығушылығын
туғызады.
Білімге деген ынтаны ояту мәселесі дұрыс жолға қойылған жағдайда
оқушылардың білімге деген құштарлығы дамиды. Оқыту әдістерінің қайсысы
болмасын оқушы мен мұғалімнің ара қатынасын білдіреді. Бұл олардың бірлесіп
әрекет ету тәсілдері болып табылады.
Оқыту әдістерінің дидактикалық жүйесі оқыту жолдарының жалпы
зандылықтарын көрсетеді. Оқыту әдістерінің зерттеуші ғылымдар жалпы алғанда
былайша топтайды.
1. Балалардың оқу – таным әрекеттерін ұйымдастыру және оны іске асыру
әдістері.
2. Оқу – таным әрекеттеріне түрткі жасау әсер ету әдістері.
3. Оқу – таным әрекеттерінің тиімділігін тексеру әдістері.
Бұлардың әрқайсысына жекеленген әдіс кіреді.
1. – топқа сөздік, көрнекілік және практикалық әдістер: индуктивтік,
дедуктивтік.
2. – топқа балалардың қызығу мүддесін туғызу, зейінін жинақтау және оқуда
борыш, жауапкершілік туғызу әдістері.
3. – топқа ауызша, жазбаша тексеру.
Өткен ғасырдағы немістің көрнекті педагогы Дистербергтің “Нашар
мұғалім шындықты қолға ұстады, жақсы мұғалім оны таба білуге үйретеді” –
деген сөзі еріксіз көзге түседі.
Оқушылардың танымдық қызмет белсенділігін арттыру үшін әдіс – тәсілдер
сан қилы. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетін белсендіру
құралдарының бірі – ойындар болып табылады.
Балалар ойынының көп түрлері бар. Олар оқушылардың ақыл-ой
қабілеттерін дамытуға, есте сақтау және олардың ойлау дағдыларын
қалыптастыруға, мектепте алған жаңа материалды меңгеруге және бекітуге,
оқытылатын пәнге қызығушылығы мен ынтасын арттыруға септігін тигізеді. Ойын
мұғалімге білім беру, тәрбие міндеттерін жүзеге асыруға көмегін тигізеді.
В.В. Давыдов “Дұрыс ұйымдастырылған ойын балаға өмірге қажетті көп
нәрселерді үйретеді. Ойынның өз ғана уақытында баланың жаңа психологиялық
жағдайы өзінің ойын мазмұнына қарай көрінеді” – деген.
Дидактикалық ойындар оқыту формасы ретінде екі мазмұндық сипатқа ие
болады, оқу (тану) және ойнау (серігу). Мұғалім ойын барысында бір мезетте
әрі мұғалім, әрі ойын мүшесі бола алады. Мұғалім оқыта отырып ойнатады, ал
балалар ойнай отырып оқуға мүмкіндік алады. (5:82)
Бала өзін педагогикалық әсердің объектісі ретінде емес, еркін сезінуі
керек. Ойын балалар сабақта зерігіп шаршаған кездерде сергіту мақсатында
ғана емес, оларға берілген ұғым, түсінік терді берік менгеру мақсатында
жүргізіледі. Ойын арқылы оқушыны өздігінен жұмыс істеуге үйретед, ойлау
қабілеті дамид, өздігінен қорытынды жасай білуге дағдыланады.
Ойын үстінде оқушылар өзі үшін жаттаулар орындап, оқумен жаттығады,
және ойын үстінде салыстыру арқасында тапсармаларды орындауға тырысады,
ойын оқушыларды ізденуге, жеңіске жетуге ынталандырып бұдан оларды тез
қыймылдауға, тез ойлауға, тез шешім қабылдауға және тапсырманы нақты
орындауға әкеледі. Әрине, бұл жерде ойын кережесі сақталуы керек.
Жарыс элементі ойында әрқашанда маңызды болып келеді. Жарыста
балалардың белсенділігі, жеңіске жету еркіндігі жоғарлай түседі.
Я.А. Каменский: ойында рухани және дененің даму қозғалысын көреміз,
оларды саналы түрде пайда келтіретіндей жүргізуіміз керек. Ойындар жасына
және халықтық ғұрпына сәйкес болуы керек - деп аттап көрсетеді 17.101
Ойынды таңдау кезінде оқушылардың техникалық деңгейін, сапасына қарай
белгілі бір жүйеде жүргізілуін есте ұстаған дұрыс.
Ұлы– классик педагогтар Я.А.Каменский, И.Песталоцци, А.Макаренко,
Н.К.Крупская және қазақ халқының ағартушы педагогтары А.Құнанбаев,
Ы.Алтынсарин, М.Жұмабаевтар педагогикаға және ұрпаққа қалдырған
В.А.Сухомлинский ойынның маңызын былайша түсіндірді: Ойынның ақыл-ойдың
қалыпты дамуы да жоқ және болуы да мүмкін емес. Ойын дегеніміз айқын,
білімге құмарлық пен еліктеудің маздап жанар оты. Міне, ойын тынысы кең,
алысқа меңгейтін, ойдан – ойға жетелейтін, адамға қиялы қанат бітіретін
осындай ғажайып нәрсе, өмір тынысы. 25:15
Халқымыздың аяулы азаматы М.Жұмабаев Педагогика деген еңбегінде ойын
туралы былай дейді. “Баланың қиялы ойынды жарыққа шығарғанда; ойнағанда
бала әсерлерді пайдаланады. Айналасындағы тұрмыста нені көрсе, соны
істейді.”
1.2. Бастауыш мектепте оқыту процесінде ойын технологиясын өткізу мен
ұйымдастырудың маңызы мен ерекшеліктері
Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңында оқыту формасын,
әдістерін, технологияларын тандауда көп нұсқалылық қағидасы бекітілген, бұл
білім мекемелерінің мұғалімдеріне, педагогтарына өзіне оңтайлы нұсқаны
қолдануға мүмкіндік береді.
Оқытудың ойындық әдісі ерте кезден бастап күні бүгінге дейін
қолданылып, ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келеді. Бұл әдіс, әсіресе, халықтық
педагогикада, мектепке дейінгі және мектептен тыс мекемелерде кеңінен
пайдалануда. Соңғы жылдарға дейін ойын әдісін оқыту процесіне шек қойылып
та келді. Қазіргі кезде оқу процесінің тиімділігін арттырып, оқушылардың
белсенділігін көтеру мақсатында ойын әдісі төменгі бағытта қолданылып жүр:
- оқу пәнінің бір тақырыбын немесе бір бөлімін өткенде, ұғымдарды
меңгеру барысында өзіндік технология ретінде;
- барынша көлемді бір технологияның элементі ретінде ;
- тұтас ойын сабағы немесе сабақтың кіріспе, жаңа сабақ түсіндіру,
бекіту, жаттығу, тексеру кезеңдерінде қолданылатын оның бөлігі
ретінде;
- сыныптан тыс жұмыстар технологиясы ретінде. "Ойындарды пайдаланудың
педагогикалық технологиясы" ұғымы педагогикалық процесті әртүрлі
педагогикалық ойындар түрінде ұйымдастырудың көптеген әдістері мен
амалдарын қамтиды. Педагогикалық ойындардың жалпы ойындардан елеулі
айырмашылығы – оқытуда алдына белгілі бір педагогикалық нәтиже
көздейтін мақсат қойып және оның оқу – танымдық сипат алуында. Ойын
арқылы оқыту сабақта оқушыны оқу әрекетіне қызықтырып,
ынталандырады.
Сабақта ойындарды пайдалану мынадай негізгі бағыттары бар:
дидактикалық мақсат оқушылар алдына ойын арқылы, оны шешу арқылы қойылады:
оқушылардың оқу әрекеті ережелеріне бағындырылады, яғни оқу материалы ойын
құралы ретінде пайдаланады, оқу әрекетіне дидактикалық мақсатты ойынымен
алмастыратың, ойын арқылы жүзеге асыратын жарыс, сайыс элементтері
енгізіледі; дидактикалық мақсаттың орындалуы ойын нәтижесінен көрінеді.
Оқу процесіндегі ойын арқылы оқыту технологиясының орны мен ролін
анықтау, ойын мен оқу элементтерін үйлестіре білу көбінесе мұғалімнің
ойының атқаратың қызметі мен жіктелуін түсінуіне тікелей байланысты.
Алғашқы кезекте ойындар дене (қозғалмалы) және интелектуалды (ақыл -
ой), еңбек, әлеуметтік және психологиялық болып жіктеледі, ал педагогикалық
процесс сипатына қарай ойындар төмендегіше топтарға бөлінеді:
а) үйретуші, дайындаушы, бақылаушы және жалпылаушы;
ә) танымдық, тәрбиелік, дамытушылық;
б) репродуктивтік, продуктивтік, шығармашылық;
в) коммуникативтік, диагностикалық, кәсіпке бағдарлаушы, психологиялық
– техникалық және басқалар.
Сабақта қолданылатын ойындардың түрі көп, біз олардың ең маңыздыларын
және жиі қолданылатындарын ғана атамақпыз: пәндік, сюжеттік, рольдік және
имитациялық (еліктегіш).
Ойындар мектепте оқылатын, оның ішінде бастауыш сыныпта өтілетін
барлық пәндерге тәндеуге болады.
Сөйтіп, ойын арқылы оқыту технологиясын қолдану үшін оған лайық орта болу
керек, яғни пәндерді оқыту барысында заттармен немесе затсыз үстел үстінде,
бөлмеде, қөшеде, табиғатта ойналатын ойындар үшін өзіне ынғайлы жағдай
туғызған жөн. Ал, компьютерлік және техникалық құралдарды пайдаланып
ойналатын ойындардың арнайы орыны, құралдары тағы да басқа жағдайлары болу
тиіс.
Оқу процесін жандандыру құралдарының ішінде ойын, ойын арқылы оқыту
ерекше орын алады.
Қазіргі уақытта педагогикада оқыту мен ойынды топтастыруға қадам
жасалынуда, тіпті бұл жерде сөз еңбек негізінде оларды қосу туралы болып
отыр.
С.Ф.Занько, Ю.С.Тюнникова және С.М.Тюнниковалардың пікірінше, оқу
және дидактикалық ойындардың айырмашылығы мынада: оқу ойындары формасы
бойынша ойын, мазмұны бойынша – оқу, ал дидактикалық ойын мектептегі оқуды
ұйымдастырудың қалыптасқан тек толықтыру болып табылады.
Оқу ойыны - бұл оқуды ойын арқылы ұйымдастыру. Біздің зерттеулеріміз
бастауыш сынып оқушыларын оқыту процесінде оқу ойындарын қолданудың жоғары
тиімділігін көрсетті.
Біз ойындарды оқу процесінде қолдануға баса назар аудардық, мұнда
негізінен оқыта үйрету ойындары пайдаланылды, өйткені олардың мазмұны
баланың оқудағы еңбегі болып табылады.
Зерттеулер көрсеткендей, дәстүрлі ұйымдастырылған оқу процесіне
қарағанда, оқушылар ойынға қатыса отырып, неғұрлым аз шаршайды, оқу
қызметінен көбінесе жағымды эмоциялар алып, қанағаттанады.
Ойын кезінде бала іс-әрекет, тәртібін қалыптастыра алады. Дидактикалық
ойынды бірнеше кезеңге бөлуте болады. Бірінші кезенде баланың ойнауға
талпынысы, құштарлығы артып, активті әрекет етуі жүзеге асырылады. Ойынға
қызығушылық арттырудың бір-неше әдіс-тәсілдері бар: әңгімелесу, жүмбақ,
санамақ, өздері ұнаған ойынды еске түсіру. Құрбыластарьмен ойнауға деген
талпыныс тәрбиесі-жалпы активтіліктің ең негізгі шарты болып табылды.
Осылай қарым-қатынас адамды, яғни жолдастық, достық, өзара көмек көрсету
т.б. көптеген қасиеттер қалыптасады.
Екінші кезеңінде бала ойын есебін, оның тәртібін және іс-әрекетті
орындайды. Бұл кезенде мына қасиеттер негізі қаланады: адалдық, бір
мақсатқа ұмтылушылық, өз пікірінде тұру, қуана білу, нәтижесіз болғанда,
оған тіктеп қарай білу қасиеті, әрі жолдасының табысы, қуанышына ортақтасуы
қасиеттері берік негіз алады.
Үшінші кезеңде бала ойын тәртібімен таныс, ол бәрін біледі, сондыктан
шығармашылық танытып, еркін әрекет жасауға ізденіс білдіреді, өз-өзіне
деген сенімі оның тапсырманы ойдағыдай, дұрыс орындап шығыуна септігін
тигізеді.
Әрбір ойын кезеңіне арнайы анықталған педагогикалық міндеттер
койылады.
Бірінші, педагог балаларды бала бақшадағы сияқты, мектепте, бастауыш
сыныпта да әр түрлі әдістермен салыстыра отырып, қызықтырады, (Мысалы,
сөздік, көрнекілік). Қызықтыра отырып, куаныш сезімін тудырып, ойнауға
құштарлығын арттырады.
Екінші, тәрбиеші ол тек бақылаушы ғана емес, сонымен қатар балалармен
тең ойыншы, ол керек ксзде көмек көрсете алады, әрі ойынды балалар
әрекетіне өзінің әділ бағасын береді.
Үшінші, педагогтың ойын тапсырмаларын орындауына, бала
шығармашылығына баға беру ролінің үлкен мәнде болуы.
Педагогтың әділ бағасы дидактикалық ойынның бір шартты белгісі болып
есептеледі.
Кәзіргі кезеңде негізгі актуальді проблема балабақша мен мектеп
арасындағы байланыстың тығыз болуында, әрі осы кезендерде балалалардың жас
ерешеліктеріндегі ұқсастығының үлкен болуында болып отыр. Балабақша мен
мектептегі балалар жеке басының қалыптасу жұмысы оқыту мен тәрбиелеу, оның
формалары әдіс-тәсілдерінің мазмұнының күрделілігін талап етеді.
Ойын жеке қабілеттерді, мінез-кұлық, қасиеттерін баланың бойында
қалыптастырады. Ойын мен оқытудың бір-бірімен ұштасуы үлкен нәтиже береді.
Оқу-тәрбие жұмыстарына кіргізілген ойын әрекеті бақылауда, ойының
мынадай ерекшеліктері келіп шығады:
1. Ойын баланың психикалық процестерін қалыптастырады (сезу,
қабылдау, түйсіну, есте сақтау, назар аудару, ерік, сөз сөйлеу,
талап).
2. Ойын еркіндік бастамасы негізінде құрылады.
З. Шығармашылық қабілеттерді дамуына керекті мүмкіндіктер туады.
4. Ойын кезінде оқушылар терең қанағаттанушылық, қуаныш сезіміне
бөлінеді.
Көптеген ойындарда жарыс түрін енгізсе, ол оқушылардың активтігін
арттырып, эмоционалды көңіл-күйін (ойынның) көтереді. Бұл уақытта мынаны
ескерген жөн: сайысты жеке тұлғаға ұйымдастырмай, балалар команда-топтарына
ұйымдастырған тиімді (бір қатарда отырғандар, звено, экипаж). Онда бала өз
тапсырмаларын мұқият орындап қана қоймай жолдастарының мүддесі үшін де
тырысады.
Ойынды өткізуде оның дұрыс үйымдастырылуы мен басқарылуына да көп
көңіл бөлініп, дұрыс құрылғаны жөн.
Ойын кезінде мұғалім балалар тобының активгілігін арттыру мақсатымен
нәтижелерін таблицаға, тақтаға жазып қояды.
Оқытудың әдістері мен құралдарын қарастырғанда Дж.Локкта, Ж. Ж. Руссо да
ең бірінші орынға баланың ойнауын тәрбиелеуді ойын арқылы жүзеге асуды
қойды.
Қазіргі кезде ойын мәселесі бірқатар ауқымды зерттеулерде қомақты
орын алып, оның баланы дамытудағы мәні дәлелденді. Зерттеушілер ойын арқылы
оқу міндеттерін тиімді шешуге болатынын дәлелдеді.
К.Д. Ушинский сабаққа ойын элементтерін енгізу оқушылардың білім алу
процесін жеңілдетенін атап көрсеткен болатын (45,78)
Көрнекті педагог Н.К. Крупская өзінің көптеген еңбектерінде ойынның бала
өміріндегі алатын орнына және тәрбиенің мәніне, маңызына үлкен мән берген:
”Қандай ойын болмасын, әйтеуір бір нәрсеге үйретеді, ең бастысы
ұйымшылдыққа, мұқияттылыққа, еңбекке үйретеді. Оның бала үшін оқу да, еңбек
те болады” (10,47)
Ал В. А. Сухомлинский ойынның баланың ақыл-ойын дамытудағы мәнін ерекше
бағалайды. “Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, шығармашылықсыз, қиялсыз толық
мәндегі ақыл-ой тәрбиесі деген болмайды. Ойын арқылы бала дүниені таниды.
Бала үшін оның -өмір сүрудің белсенді формасы” (25,7)
Дидактикалық ойындардың психологиялық мәнін зерттеу мәселесінен көрнекті
психологтар Л. В. Занков, Л.С. Выгодский, Д.Н. Умадзе, С.Л. Рубенштейн,
А.Н.Леоньтьев, Д.В. Эльконин, А.А.Любинская ат салысты.
Оқушы ойын қызметіне талпынады, ойын олар үшін өмірдің мәні болып
табылады. Ойын дегеніміз не? Оқушылар оған неге ынтығады? Кейбір
психологиялық теориялар ойынның мәнін баланың артық әл-ауқатын шығындап,
жоғалтқысы келетін талабымен түсіндіріледі. Алайда мұндай көзқарас: бала
бойындағы осы бір артық әл-ауқат қайдан келеді деген сұраққа сәулесін
түсіре алмайды. Ол оны бір ойында шығындай алмай, ойындардың жаңа түрлеріне
қызыға, беріле кірісетіні несі? Оған осындай ойын түрлері неменеге керек?
Сірә, ойынның психологиялық жаратылысын түсіндіруді осы сұраққа қайтарылған
жауаптан бастау керек, өйтпейінше баланың бір ойыннан екінші ойынға
неліктен қасарыса ұдайы көне беретіні, бір ойыншықты тастай салып, екінші
ойыншыққа неліктен ұмтылатыны, үлкендерге ойынды тоқтатып немесе күштеп
тыныш салған кезде неге қарасатыны шынында да түсініксіз болып қалады. Бұл
арада бізге белгілі көрнекті психолог Д. Н. Умадзе негізін салған
функционалдық тенденция концепциясы көмектеседі. Бұл концепцияның мәні
неде?
Белгілі бір генетикалық жағынан қалға сіңген қызметтер, күш, мүмкіндіктер
балаға іштен туа бітеді. Солардың кейбіреулері бала туысымен-ақ бірден
немесе алғашқы күндерде қозғала бастайды, ал өзге қылықтар баланың тіршілік
қызметіне әр-түрлі кезеңде жалғасады.
Баланың жекелеген қызметінің оның күнделікті қызметіне елуінің осы бір
дәлектілігі, біріншіден жаратылыстың алдын ала анықталуына, екіншіден
қызмет комплексінің кез-келген топтарының деркезінде көрінуін
ынталандыруға, олардың дамуы мен қалыптасуына ықпал етуге тиіс қоршаған
ортаға байланысты.
Бастауыш сынып оқушысының қызмет бағыты күшейген кезде оның құлшынып
ойнағысы келіп тұрады. Баланың ойын қызметін тоқтатып, оны
интерфункционалдық күштердің қимылына қайшы келетін басқадай нәрсемен
шұғылдануға мәжбүр еткізу – бала талантының жеделдете дамып, жан-жақты
ашылуына тосқауыл жасау деген сөз.(28,19)
Ойын баланың психикасында сапалы өзгерістер туғызады. Балалардың
ересектермен бірлесіп өмір сүруге ұмтылысы бірлескен еңбек негізінде
қанағаттандырылмайтыны белгілі. Бұл қажеттілігін балалар ойын арқылы
өздеріне ересектер рөлн алып, еңбектің өмірді ғана емес, сол сияқты
әлеуметтік қарым-қатынаста да нақтылы көрсетіледі. Д.Б Элькониннің атап
өткендей, мұнда балалар өзара сәйкес рөльдерді тасымалдаушылар, әрі ойынға
тікелей қатысушылар болады. Баланың осындай қоғамдағы ерекше орны оның
үлкендер өміріне араласуының айрықша түрі болып саналатын рөльдік ойынның
ереже бойынша жүргізілетін ойынға ауысады. Біртіндеп ереже ойын әрекетінде
бірінші ойынға қойылып, алғашқы сюжеттік сипатқа ие болады, сосын ойында
жеңіске жету бала үшін үлкен мәнге айналып, ойын еңбекке және оқу әрекетіне
ұқсас бола бастайды. Шындығында бұл осылай, егер 6-7 жасар балада ойынға
деген қажеттілік күшті болса, 12 жаста ол мүлдем әлсіз деп айтуға болады.
Ойынның мәнін анықтайтын бірінші ереже, ойын мотивтерінің әр түрлі бала
үшін мәні зор күйініштерге негізделетіні болса, екінші ереже – ойын әрекеті
адам іс-әрекетіне тән көптеген мотивтерді жүзеге асыруы болады. Бала
белгілі бір рөльді ойнағанда, ол тек бір тұлғаға айналып қана қоймайды,
өзін де байыптайды, ой-өрісін кеңейтеді, тереңдетеді. Педагогикада
дидактикалық ойындар дегеніміз-балаларға белгілі бір білім беріп, іскерлік
пен дағдылы қалыптастыру мақсатын көздейді. Ендеше, бұл ойындар оқытуға
арналған.
Дидактикалық ойындардың басқа ойындардан ерекшелігі оның негізгі мақсаты-
баланы оқыту, олардың ойлау қабілеттерін жаттықтыру және дамыту, игі
қасиеттерді тәрбиелеу.
Дидактикалық ойындардың мазмұны-қандай да болмасын ақыл-ой міндеттерін
жүзеге асыру. Ереже орындау ойды, қиялды, есті дамытуға ықпал етеді.
Дидактикалық ойын арқылы дүниені тану басқаша түрге ие болады, ол
күнделікті оқытуға ұқсамайды, мұнда қиял-ғажайып та, жауапты өз бетінше
іздеу де, белгілі болмыс пен құбылысқа жаңаша көзқарас та, білімді
толықтыру мен кеңейту де, жекелеген құбылыстар арасында өзара байланысты,
ұқсастығы және айырмашылықты тағайындау да бар. Ал, ең бастысы, оқушыларды
еш зорламай, өздерінің қалауы ойынша дидактикалық ойын арқылы оқу
материалын әр түрлі тұрғыдан бірнеше рет қайталауға мүмкіндік туады.
Ойын өзінің қызметі мен атына сай орындалуы үшін, оның арнайы құрылымы
болуы шарт. Оның құрылымы төмендегідей:
1. міндеті
2. әрекет
3. ереже
4. нәтиже, ойынның аяқталуы.
Әрбір ойынның белгілі міндеті болады, ол дидакдикалық мақсаттан келіп
туындайды ойынның міндеті оның оқу мазмұнын құрайды. Ойын мазмұны
балалардың қызығушылығын оятады,олардың танымдық іс-әрекетін белсендіреді
және жаңа білім, іскерлік дағдымен байытады.
Әрекет ойынның негізгі бөлігі. Әрекетсіз ойынның мақсатын жүзеге
асыру мүмкін емес.Әрбір ойынның міндеті әрбір оқушының мінез-құлқын анықтап
ұйымдастырып, бұл тұтас ұжымда біріктіретін әрекет арқылы іске асады.Ол
балалардың қызығушылығын тудыратын қатынасын анықтап, олардың ойынға
деген эмоционалдықты анықтайды.
Ойында әрекет нақты анықталған және айқын түрде белгіленген. Ол
әртүрлі болуы мүмкін, бұл жағдайда төмендегідей негізгі шарттарға сәйкес
келуі тиіс:
а, ойын міндетіне бағыну керек, сол арқылы ойын мақсатын жүзеге
асыру шарт:
ә, ойын аяғына дейін тартымды, әрі қызықты болуы шарт.,
Ереже ойынның қажетті бөлігі болып табылады және ерекше орын
алады, сондықтан кейде ойындарды ережеге құрылған ойындар деп те
атайды. Ереже ойын міндетіне бағынады
Олар іс әрекетті ойынның міндетін жүзеге асыруға бағыттай
ұйымдастыруды көздейді. Сондықтан ойында іс-әрекет ережемен тығыз
байланысты. Ережелер бала ойын үстінде не істеу керек екендігін
анықтайды. Ережесіз іс- әрекет жайбырақат дамып, дидактикалық міндетін
жүзеге асуына ықпал ете алмайды сөйтіп өзінің негізгі сипатынан
айырылады. Дидактикалық ойынның ережесі іс-әрекетті ұйымдастырып қана
қоймайды, сонымен бірге оның тартымдылығын арттырады.
Бастауыш сынып оқушыларының оқу іс-әрекетінде дидактикалық ойынның
алатын орны және оларды пайдалану ерекшеліктері.
Бастауыш сынып оқушыларының білуге деген ынтасы мен
мүмкіндіктерін толық пайдалану, оларды оқу процесінде үздіксіз дамытып
отыру және сабақ барысында алған білімдерін практикада қолдану,
дағдыларын қалыптастыру үшін дидактикалық ойындарды пайдаланудың орны
ерекше.
Тиімді пайдаланған дидактикалық ойындар мұғалімнің түсіндіріп
отырған материалы оқушылардың зор ынтасымен тыңдап оны берік меңгеруіне
көмектеседі. Өйткені, мектепке келген оқушылардың әрекетін белсендіріп,
оларды тәрбиелеп, дамытудың аса маңызды құрамы болады. Ойынды педагокикалық
процеске енгізе отырып, тәрбиеші балаларға ойнауға, яғни А. С .
Макоренканың сөзімен айтқанда Жақсы ойын жасауға үйретеді. Мүндай ойынның
өзіне тән сапасы бар, ол мазмұнның тәрбиелік – толымдық құрылымы
бейнелейтін түсініктерінің толықтығы мен дұрыстығы, белсенділігімен,
ойынның ережелерге бағынуы. Оқу процесінде балалардың, соған дейінгі,
балардың білімі мен ұғымы айқындалып, тереңдей түседі. Демек ойын
балалардың соған дейінгі білімдерімен түсініктерін баянды етіп қана
қоймайды, сонымен бірге танымды іс - әректінің белсенді бір формасы болып
табылады. Соның барысында олар мұғалімнің басшылығымен жаңа білімді
меңгерді. Ойынды ұйымдастыратын, оны басқара жүрігізетін ұстаз, балалар
ұжымына және ұжым арқылы әр балаға ықпал жасайды. Ойынға қатысушы бала
өзінің ниеті мен әрекетін басқалармен тисті болады.
Педогогикалық басшылық болған жағдайда балардың ойындары кейде
жарамсыз ықпал жасауы мүмкін. Сонымен бірге, дидактикалық ойындардың толық
дамуына әсер етеді , білімдерін кеңейтуге қажаттілгін туғызады .
Дидактикалық ойындардың өзіне тән ерекшеліктері бар. Бір жағынан
ойындарда ойындық әрекет негізінде алынған, оның көмегімен жеке тұлғаның
белгілі бір сапалары: зейін, байқағыштылық, ес, ойлау, ізденімпаздық,
белсенділік қалыптасады. Екінші жағынан ойын сабақта белгілі бір
дидактикалық міндетті, жаңа материалды оқып- үйрену , өткенді қайталау,
іскерлік пен дағдыны қалыптастыру , білімді іс жүзінде пайдалану
міндеттерін шешуді көздейді.
Бастауыш сынып оқушыларының оқу іс-әрекеті процесінде аса
дайындықты қажетсінбеитін дидактикалық ойындарды ұйымдастыру, оның
сабақтас мақсатына жетуге көмектесетін жағын ескеру маңызды
Сабақтың басында ойын баланың қызығушылығын оятады, оны
ұиымдастырады, сабақтың ортасында ойын тақырыпты меңгертуге
бағытталады, сабақтың аяғында ойын ізденіс сипатына ие болады. Бірақ
ойын сабақтың қандай кезенінде ұйымд астырылса да қызықты, түсінікті
болуы оқушылардың іс-әрекеттің әр түріне баули алуы тиіс .
Әдіскер-ғалым Ж.В. Арутюнян бастауыш сынып оқушыларына
математиканы оқытуда ойынды қолдану әдістемесін жасады. Ол оқытуда
ойынды қолдану әдістемесін компоненттердің белгілі бір жүйесінің
жиынтығы,-деп түсінеді. (2,9). Оның негізгі компоненті ретінде
ойынның мақсатын алады. Осыған байланысты жүйенің басқа компоненттері
қарастырылады: мазмұны, ұйымдастыру формасы, ойын түрлері, ойын
құралдары, сонымен бірге олардың өзара байланысы.
Ойынды пайдалану әдістемесінің құрылысы.
( Ж.В. Арутонян) Блок- схема
Бұл жүйені бастауыш мектепте оқыту процесінде басшылыққа алуда
мұғалімге әдістемелік талаптар қойылады.
Мұғалімге қойылатын бірінші талап-ойының нақты мақсаттарының түсіну
және білу болып табылады, ойынның негізгі мақсаттары төмендегідей:
- бастауыш сынып оқушыларына әрбір пән бойынша меңгеруге тиісті білім
мөлшерін саналы түрде игеріп, оқушылардың іске икемділігіне қалыптастыру;
- бала қабілетінің қырларын жан-жақты дамыту;
- ой-өрісін, дүниетанымын кеңейту;
- еңбек, дене тәрбиесін жетілдіру, оның өмірге көз қарасын, адамгершілік
қасиеттерін қалыптастыру, эстетикалық талғамын арттыру. Екінші талап-
ойынның мазмұнын анықтау. Мұнда қасиетті шарт ойынның көмегімен жүзеге
асыратын деректі оқушының жас ерекшелігіне, бағдарламалық талаптарға,
нақты мақсатқа сәйкес дәл білу болып табылады.
Ойынның мазмұны тек пәндік мақсаттар ғана емес, оқу әрекетінің
іскерліктерін қалыптастыру, бейнелік және логикалық ойлануды дамыту
мақсаттарын да жүзеге асыруды қамтамасыз етуі қажет. Ойынның мазмұнына
қойылатын негізгі талаптардың бірі ойынды және оның түрлерін ұйымдастырудың
мүмкін формаларын есепке алу болып табылады. Ойынды ұйымдастыру формаларына
қойылатын талаптар: ұжымдық,топтық, даралық таңдау, ең алдымен оқушылардың
ойлау даму деңгейін, коммутативтік іскерліктерді оқу-жазу, қарым- қатынас.
Іскерлігін қалыптастыру деңгейін нақты есепке алу негізінде
анықталады. 6-7 жасар балаларға тән көркем-әрекеттік және көрнекі бейнелік
ойлаудың даму ерекшеліктеріне сүйене отырып, біз топтың немесе дара
ойындарды пайдалану тиімді деп есептейміз. Мұндай жағдайда мұғалім әрбір
оқушы арқылы ойынның мақсатын жүзеге асыруды қамтамассыз ете алады. Ол үшін
ойынға қатынасушыларды қажетті құрал- жабдықтармен қамтамасыз ету өте
маңызды. Бұл тапсырмалар жазылған карточкалар, сюжетті суреттер, жинақтар
тағы басқа болуы мүмкін. Ойынды ұйымдастыру формасына оның түріне
байланысты болуы керек.
Екінші тарау Ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-
танымдық іс-әрекетін белсендіру бойынша тәжірибелік – эксперименттік жұмыс
мазмұны
2.1. Ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық
іс-әрекетін белсендіру бойынша мұғалім жұмысының мазмұны
Дипломдық зерттеу барысында бастауыш сынып оқушыларының ойын
технологиялары негізінде оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіру бойынша
тәжірибелік-экспериментік жұмыс жүргізілді. Эксперимент Қарағанды қаласы,
Октябрь ауданы, № 65 жалпы білім беретін орта мектебінде қазақ тілі, ана
тілі, дүниетану, математика пәндерін қамтыды.
Алға қойылған мақсатқа жету үшін біз оқу материалының мәнділігі мен
құндылығын көрсетуге, пәнаралық және пән ішіндегі байланысты орынатуға,
қоршаған болмыстың материалдарымен оқуды байланыстыруға, оқушылардың өз
бақылаулары мен тәжірибесіне сүйенуге тырыстық.
Инновациялық оқу оқудың дәстүрлі түрінен әрекетшілікдікке ауысу
арқылы жүзеге аса отырып, оқушының оқу әрекетінің белсенді субъектісі
болуына мүмкіндік береді. Оның өзі сабақты әртүрлі технологиялар бойынша
жобалауды қажет етеді. Біз тәжірибелік-экспериментік жұмыс барысында ойын
жаңа технологиясын қолдана отырып, олардың бастауыш сынып оқушыларының
танымдық іс-әрекетін белсендіруде тиімділігін айқындадық.
Ойын технологиясы мәнді өмір ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
Бірінші тарау Ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-
танымдық іс-әрекетін белсендірудің теориялық негіздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... . ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 9
1. Ойын бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетін белсендірудің
құралы ретіндегі мәні және қызметі ... ... ... ... ... ... ... .. . 9
2. Бастауыш мектепте оқыту процесінде ойын технологиясын өткізу мен
ұйымдастырудың маңызы мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... .. 19
Екінші тарау Ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-
танымдық іс-әрекетін белсендіру бойынша тәжірибелік – эксперименттік жұмыс
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... . 32
2.1. Ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық
іс-әрекетін белсендіру бойынша мұғалім жұмысының
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 32
2.2 Ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық
іс-әрекетін белсендіру бойынша мұғалім жұмысының тиімділігін айқындау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 42
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 58
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 63
Кіріспе
Кез келген елдегі білім беру жүйесі қоғамның әлеуметтік —
экономикалық және мәдени дамуына ықпал етуіне бағытталған, себебі мектеп,
жоғары оқу орны болашақта коғамның экономика, мәдениет, саяси өмірі
салаларында белсеңді қызмет ететін адамдарды дайындайды. Сондықтан білім
берудегі негізгі буын — мектептің pөлі өте маңызды.
Қазақстан Республикасының "Білім туралы" заңында білім беру жүйесінің
жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған рөлі
атап көрсетіле келіп, "педагог қызметкерлер оқушылардың мемлекеттік білім
беру стандартында көзделген деңгейден төмен eмес білім, білік, дағды алуын
қамтамасыз етуге, жеке шығармашылық қабілеттерінің көрініп, дамуы үшін
жағдай жасауға міндетті,"-делінген.
Дәстурлі оқыту әдістемесінің білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде
толық меңгеруге кепілдік бермейтінін мектеп тәжірибесі көрсетіп отыр.
Сондықтан, жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту процесінде іске асуы үшін
оны технологияландыру қажетлігі туындады.
Педагогикалық технология, оқыту технологиясы туралы мәселелер соңғы
жылдары педагог — ғалымдардың назарын аударып, әр түрлі қырынан зерттелуде.
Оқытудың жаңа технологиясының бастапқы бip формасы болып табылатын
бағдарламалап оқыту мәселелері А.И.Берг, В.П.Беспалько, Б.С.Блум,
M.В.Кларин, И.Я.Лернер, В.Оконь, Б.Скиннер, Н.Ф.Талызина және тағы
басқалардың еңбектерінде көрініп дамыды.
Дамыта оқыту бағытындағы педагогикалық технология Л.С. Выготский,
Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов, Л.В.Занков, Г.И.Щукинаның зерттеулерінде, жеке-
бағдарлы оқыту технологиясының жобасы Ш.А. Амонашвили, Е.В.Бондаревская,
И.С.Якиманская еңбектерінде, жекелеп, даралап, саралап оқыту технологиясы
А.А.Бударный, Р.Б.Вендровская, А.А. Кирсанов, А.В.Петровский еңбектерінде
жан-жақты зерттелген. К.Я. Вазина (ұжымдық ойлау ic-әрекеті), Н.Д.Хмель
(ұжымдық танымдық әрекет) сияқты ғалымдар ынтымақтастықты педагогикалық
технологияның негізі деп қарастырса, жаңашыл-педагoгтap С.Н.Лысенкова,
Е.И.Соседова, В.Ф. Шаталов мұны тәжірибеде жүзеге асырды.
Оқытудың модульдік технологиясы В.М.Монахов, Қ.Қабдықайырулы және
басқалардың еңбектерінде қарастырылған.
Оқытудың ойындық технологиясының теориясы мен тәжірибесіне байланысты
мәселелер M.Ж.Арыстанов, Н.К.Ахметов, Б.А.Қойшыбаев, П.И.Пидкасистый,
Ж.С.Хайдаров және басқалардың еңбектерінде зерттелген.
Қазіргі кезде қай салада да маңызға ие болып отырған ақппараттық
технологияның мәні, мазмұны, қолданылуы және оны оқу процесіне еңгізу
мәселесі Б.С. Гершунский, Ж.А. Қараев, Н.М. Шахмаев сынды ғалымдар
еңбектерінің өзегіне айналып отыр.
Оқушылардың оқу процесіндегі компьютерлік ойындардың, компьютер
негізінде дербес оқытудың дидактикалық мүмкіндіктері туралы Қ. Аганина, Ж.
Сардарова, К. Халықова және басқалардың, мектеп, жоғары оқу орнында
математиканы оқыту процесінде Монахов технологиясын қолдану туралы Л.
Оразбекова, И.В. Логинова және басқалардың зерттеулері бар.
Қазіргі заманда білім берудің, оны дамытудың көкейкесті мәселелерін
шешу нақты, ғылыми-теориялық және практикалық бағыттағы реформаны
қамтамасыз ететін, білім беру жүйесін прогрессивтік және динамикалық
бірлікте тұтас, интегративті дамытуды жобалау мен жасақтауды, ерекше оқу-
тәрбие процесін, жоғары тиімдиліктегі педагогикалық технологияның пайда
болуын талап ететін дидактикалық ғылымға тікелей тәуелді. Осыған байланысты
ipгeлi ғылыми зерттеулердің неғұрлым өзекті де зор болашағы бар көкейкесті
бағыты Қазақстандағы өркениет дамуының қарқынына және бүкіл дүние жүзінде
соңғы жылдары жүріп жатқан ipi өзгерістерге сәйкес дамуда. Ал, жақын
болашақтағы Қазақстан Республикасының дүниежүзілік процесте алатын орны
оның үкіметі мен халқының Қазақстанды материалдық емес, парасат-пайымға
негізделген, әрі ғылымды мол қажет ететін материалдық өндірістері басым
дамыған мемлекетке айналдыру жөнінде алдына стратегиялық мақсат қоюға бел
байлауымен айқындалады. Сондықтан, мұғалімдер қауымына зор жауапкершілік,
үлкен міндет жүктеледі. Мұндай міндетті шешу мұғалімдерден мектептерде
оқушыларға беретін ғылым негіздерін олардың болашақ ic-әрекетінің берік
негізі әpi тірегі болатындай етіп оқытуды, оқу-тәрбие процесін, білім
мазмұнын жаңартумен қатар, оқытудың әді-тәсілдері мен әр алуан құралдарын
қолданудың тиімділігін арттыруды, оқытудың жаңа технологиясын меңгеруді,
педагогикалық жаңалықтарды тәжірибеге батыр еңгізуді талап етеді.
Бастауыш мектепте оқу-тәрбие процесінде жаңа технологияларды дұрыс
пайдалану мүғалімнің шеберлігін көрсетеді. Технологиялардың түрлері көп,
соның ішінде біз ойын технологиясын пайдалануды жөн көрдік. Бүгінгі
күні білім мазмұнын жаңарту кезінде білімді жоғары деңгейде меңгеруін,
оқушынын психологиялық даму ерекшелігін, олардың ақыл – ойын дамыту,
танымдық қызығушылығын қалыптастыру қажеттілігін ескеру, көптеген ғалымдар
өздерінің ғылым еңбектерінде оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіру құралы
ретінде ойындарды бөліп көрсетті. (В.С.Мухина, Е.Э.Селецкая, Н.Ф.Талызина
т.б.) бастауыш сынып оқушыларының әрекеттеріне қарасақ, олардың әлі де
болса ойын балалары екенін көреміз. Сондықтан да бала өмірінде ойының
маңызы ерекше. Ойынның балалардың дамуына әсерлі екенін, бала өмірінде
алатын орны өз еңбектерінде көрсеткен атақты педагогтар К.Д.Ушинский,
Н.К.Крупская, А.С.Макаренко, В.А.Сухомлинский, Ы.Алтынсарин, А.Байтұрсынов
т.б. болды. Жаңашыл педагогтар, Ш.Амонашивили, С.Н.Лысенковалар т.б.
ойынның оқу – танымдық қызығушылығын қалыптастыру құралы екенін өз іс –
тәжірбиесінде дәлелдеді және оның нәтижелігін көрсетті.
Қазіргі қоғамға ақыл – ол кемел, шығармашылық жағынан қабілетті, іскер
және білімді адамдар керек. Осыған сәйкес жалпы білім беру саласындағы
түрлі өзгерістер болашақ ұрпақтарды оқыту, білім сапасын жаңарту, арттыру
мәселелерін қарастырды.
Біз жоғарыда айтылғандардан оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін
белсендіруді зерттеуді қажет ететін өзікті мәселелер. Сондықтан біз бұл
мәселені зерттеуді “Ойын технологиясы негізінде бастауыш сынып оқушыларының
оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіру” дипломдық жұмысымыздың негізі етіп
алдық.
Зерттеу объектісі – Ойын технологиясы арқылы оқушылардың оқу-танымдық
іс-әрекетін белсендіруге бағытталған оқыту процесі
Зерттеу пәні - бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетін
белсендіру ойын технологиясын пайдалану бойынша мұғалім жұмысының мазмұны
Зерттеу мақсаты – оқыту процесінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-
танымдық іс-әрекетін белсендіруде ойын технологиясын пайдаланудың
педагогикалық шарттарын айқындау
Зерттеу міндеттері:
- “таным”, “танымдық іс-әрекет” ұғымдарының психологиялық
–педагогикалық мәнін ашу;
- бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіру
ерекшеліктерін айқындау;
- алдыңғы қатарлы мұғалімдер іс-тәжірибесін талдау және жинақтау;
- бастауыш сыныптың оқыту процесінде оқушыларыдың оқу-танымдық іс-
әрекетін белсендіруде ойын технологиясын пайдаланудың тиімділігін
анықтау;
Зерттеудің ғылыми болжамы – егер бастауыш мектепте оқыту процесінде
ойын технологиясын пайдалану қарастырылса, онда бастауыш сынып оқушыларының
оқу-танымдық іс-әрекетінің белсенділігі және білім сапасы артады
Зерттеудің әдіснамалық негізі – жеке тұлға теориясы, іс-әрекет
теориясы, педагогикалық процесс теориясы, мемлекеттік құжаттар.
Зерттеу әдістері:
- Ғылыми – педагогикалық әдебиеттерді оқып үйрену мен талдау.
- Бақылау әдісі.
- Әңгімелесу.
- Сауалнама.
- Педагогикалық эксперимент.
Зерттеу нәтижелерінің сынақтан өтуі: Қарағанды қаласы, Октябрь
ауданы, № 65 жалпы білім беретін орта мектебінде жүргізілді. Облыс әкімі
жанындағы мемлекеттік және білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттыру
және қайта даярлау институтында өткен облыстық ғылыми-тәжірибелік
конференциясында (2005), мектептің әдістемелік отырысында баяндамалар
жасалынды.
Зерттеу жұмысының құрылымы:
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімі
мен қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының көкейтестілігі көрсетіліп,
зерттеудің ғылыми аппараты айқындалған.
Бірінші тарауда ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып
оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетін белсендірудің теориялық негіздері
қарастырылып, ойын бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетін
белсендірудің құралы ретіндегі мәні және қызметі, ерекшеліктері ашып
көрсетілген.
Екінші тарауда ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып
оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіруде мұғалім жұмысына талдау
жасалынады, жүргізілген эксперименттік жұмыс нәтижелері беріледі.
Қорытындыда ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып оқушыларының
оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіруге байланысты ұсыныстар қатары берілген
Қосымшада тәжірибелік-эксперимент жұмыстарының нәтижелері көрсетілген,
кестелер және сабақ жоспарлары берілген
Бірінші тарау Ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-
танымдық іс-әрекетін белсендірудің теориялық негіздері
1.1. Ойын бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетін
белсендірудің құралы ретіндегі мәні және қызметі
Оқу – ғылыми танымнан айырмашылығы бола тұра, ол сөзсіз шындықты жеке
таным формасының бейнесі, оның үстіне ол ғылыми таныммен тығыз байланысты
формасы болып табылады.
Жалпы таным туралы өз ой пікірлерін ортаға салған атақты философтар да
жоқ емес. Атап айтсақ: Р. Декарт, Г. Гегель, Г. Лейбниц т.б.
Г. Гегель: “Таным дегеніміз – сыртқы заттар мен құбылыстар
қасиеттерінің мәні қатынастарының адам санасында идеалды образдар жүйелі
ретінде бейнеленудің қайшылыққа толы күрделі процессі” – деді.
Педагогикада таным процесі төмендегідей құрылымдардан айқындалған. 1.
Қабылдау. 2. Ұғыну. 3. Талдап қорыту. 4. Бекіту.
Оқушының танымдық дербестігі жөнінде мәселе бүгінгі күндері түрлі
пікірталастар түдырады. Оқушының танымдық дербестігі мұғалімнің кәсіптік
дайындығына байланысты. Бұл оның педагогикалық процесте оқушылармен
бірлесіп мақсатты түрде әрекеттерін ұйымдастыра білу, оларды білім
негіздерімен, әрекет тәсілдерімен қаруланып, танымдық тапсырмаларды өмірдің
жаңа кезеңдеріне сай қолдана білуге үйрету болып табылады.
Таным және адамның танымдық іс - әрекеті мәселелері бұл филологтардың
негізгі мәселесі, генеологияның зерттеу пәні мен түйсінуі.
Философия танымының жалпы әдісі дидактиканы қаруландырады. Оқу процесінің
методологикалық негізі – таным теориясы.
Психологиялық-педагогикалық зерттеулер көрсеткендей, белсендіру
процесінің қозғаушы күші шығармашылық іс-әрекеттің белгілі бір түріне
қызығушылық болып табылады.
Зерттеушілер оқушылардың оқу барысындағы танымдық қызығушылығын
қалыптастыру проблемаларын практикада шешудің түрлі жолдарын бөліп
керсетеді:
1)Танымдық іс-әрекеттің дербестігін қалыптастыратын өзіндік жұмысты
ұйымдастыру мен оқу міндеттерін шешу арқылы (М. Г. Голант, Б. П. Есипов, М.
Н. Скаткин, т.б.);
2) Танымдық іс-әрекеттің тәсілдерін қалыптастыру арқылы (Д. Н.
Богоявленский, Е. Н. Кабанова-Меллер, Н. А. Менчнская, В. В.
Давыдов, Д. В. Эльконин);
3) Іс-әрекеттің бағдарланушылық негізін құрайтын жалпылама білімдерді
енгізу арқылы (П. Я. Гальперин, Н.Ф.Талызина);
4) Оқытуға әдістемелік білімдер элементтерін енгізу арқылы
(И.Я.Лернер, П. И. Пидкасистый);
5) Оқу іс-әрекетін өздігінше бақылауды дамыту арқылы
(Л.И.Рувинский).
Адамның іс-әрекеті сан-алуан түрлі болады. Материалдық және рухани
өмірге қажеттерінің бәрі болып өмір сүру адам қоршаған дүние жөнінде
хабардар болуға, табиғат, қоғам туралы дұрыс түсінігі болуға, айналадағы
адамдардың және өткен ұрпақтардың тәжірибелерін игеруге тиіс, оған іздену,
ойлау, білу, зерттеу, бір сөзбен айтқанда танымдық іс-әрөкетпен шұғылдану
қажет. Сезім органдары мен ми адамға қоршаған дүниені қабылдауға,
білгендерін өсінде сақтауға, оны ойына түсіругө, ойлауға т.с.с мүмкіндік
береді. Сондықтан психикалық процестер: қабылдау, ес, ойлау, қиял-мұның
бәрі адамның танымдық іс-әрекетінің көрінісі.
Педагогикалық тұрғыдан келетін болсақ, таным - адамның сана-
сезіміндегі шындық қубылыстардың бейнесінің ерекше процесі (50,131). Таным
процесінде ойлаудың әртүрлі тәсілдері пайдаланылады (талдау, жинақтау,
дедукция, индукция, абстрактыдан нақтыға көшу және т.б..). Танымның негізі
және білім ақиқатылығының өлшөмі -практикалық іс-әрекет.
Оқу-оқыту процесіндегі оқушылардың іс-әрекеті. Оқыту процесінің
логикасы оның құрылымын анықтайды, ал құрылымына оқыту процесінің звенолары
- танымдық іс-әрекеттің кезеңдері кіреді:
- таным міндеттеріне жете түсіну;
- жаңа материалды қабылдау;
- ұғыну-жаңа оқу материалдарын түсініп жинақтау процесі;
- білімді, іскерлікті және дағдыны бекіту және жетілдіру;
- білімді, іскерлікті және дағдыны практикада қолдана білу;
- оқушылардың жетістіктерін талдау, білімнің, білігін
және дағдысын тексеру, бағалау.
Қабылдау-адамға тікелей әсер ететін заттардың я құбылыстардың адам
санасына бейнелеу процөсі. Сабақ үстінде оқушылардың жаңа материалмен
танысуы түйсіктен және қабылдаудан басталады. Ал түйсік сананың сыртқы
әлеммен байланысы. Сезім мүшелерімізге әсер етіп, оның миымыза бейнеленуін
түйсік деп атайды.
Ұғыну-бұл саналы түрде ғылыми білімді, заңдылықтарды ұғу, фактілерді
жинақтау процесі қорытынды шығару. Ұғыну процесінде оқтылатын материал
терең ойластырылады, дәлелденіледі және бекітіледі.
Бекіту-бұл оқушылардың білімді берік ұғынуының тиімді тәсілі. Сабақта
жаңа материалды алғашқы бекіту қолданылады. Өткен оқу материалын еске
түсіру үшін мұғалім күнделікті қайталауды жүргізіп отырады.
Білімді, білікті және дағдыны практикада қолдану оқушылардың өзіндік
қасиетін дамытады. Оқушылардың өз бетімен дамуына лабораториялық жұмыстар,
практикалық және семинар сабақтары, үйрету машиналары, ауызша және жазбаша
жаттығу жұмыстары мүмкіндік туғызады.
Оқушылардың жетістіктерін талдау, білімін, білігін және дағдысын
тексеру, бағалау-бұл оқытудың кері байланыс процесі. Таным іс-әрекетінің
бұл кезеңінде оқушылардың сабақ үстінде төк қана белгілі сұрақ бойынша
білімін тексеріп бағалаумен шектелуге болмайды. Сондықтан оқушылардың
барлық жетістіктерін-білім сапасын, байымдау сауаттылығы, жалпы ой-өрісінің
даму дәрежесін ескеріп, талдау жасап отырған жөн. Оның негізінде білім
мазмуны анықталады, объективті баға беріледі.
Оқытудың нәтижесі ең алдымен танымдық іс-әрекеттің әртүрлі түрлерін
немесе оның жетеленген элементтерін: ұғымдары, елестері, әртүрлі ақыл-ой
әрекеттерін қалыптастыру болып табылады. Бұл танымдық іс-әрекетті тиімді
қалыптастыру оқу процесінің тиімділігін дәлелдейді.
Ойын – балалар әрекетінің бір түрі. Оқушыларды оқыту және тәрбиелеу
мақсатындағы қарым-қатынастың әдісі мен құралы. Ойында баланың жеке басы
дамиды. Оқу және тәрбие әрекетінің жемісі баланың психологиялық жағынан
көрінеді.
Ойын әрекет естің, ойлау мен қиялға, барлық таным процесіне әсерін
тигізеді.
Бастауыш мектепте оқыту процесінде дидактикалық ойындар әрі оқу, әрі
ойын қызметін қатар атқарумен ерекше орынд алады.
Н.К.Крупская “Қандай ойын болмасын баланы бір нәрсеге үйретеді. Ең
бастысы, баланы мұқияттылыққа, еңбекке, жолдасымен ынтымақты болуға
үйретеді” – дейді 10.96.
Бірден-бір оқушылардың сабаққа ынтасын арттыратын құралдың бірі- ойын.
Ойын балалар үшін оқу да, еңбек те. Ойын айналадағы дүниені танудың
тәсілі. Ойын балаларға өмірде кездесетін қиыншылықтарды жеңудің жолын
үйретіп қана қоймайды, ұйымдастырушылық қабілетін қалыптастырад дегенді
айтады.
Н. Ф. Талызина “Алты жасарлар ойнай отырып, логикалық қабылдау арқылы
оқуды және математиканы таным қызығушылығын меңгереді. Бұдан бірте – бірте
ойынан кейін оқу әрекеті орын алады.” – деген пікір айтты.
Мұғалім оқушы танымның аса нәтижелі болу жолында есте сақтау дәрежесін
үнемі сапалы атқарғаны жөн. Оқушылардың танымы негұрлым жоғары сапада болуы
үшін, ұстаз үнемі баланың сенімдері мен қиялына иек сүйеп отыруы керек. Жер
бетіндегі байлықты, әсемділік атауын жасайтын адам.
М.Н. Саткин бастауыш сынып оқушуларына берілетін материалдарда
проблемалық мәселе ретінде ұсынуды құптаса, В.В. Давыдов оқушыларда
танымдық проблемалық міндеттерді шештірудің жолдарын іздестіру арқылы
шығармашылық тәжірибені меңгертуге болады, яғни соның нәтижесінде білім-
білік, дағды дүниеге көзқарасын қалыптастыруды көздейді. 5,79
Н.К. Крупская өз еңбектерінде бала өмірінде ойынның маңызының зор
екенін көрсеткен.
Балалар бір-бірімен ойнау арқылы қарым-қатынас жасауға, ұйымшылдыққа,
еңбекке, мұқиятшылдық жағдайы ойын мазмұнына қарай шамалы уақытта ғана
көрінетінін дәлелдеді. 50.112
Психолог А.С.Выготский: “ Бала ойнау барысында өзінің кішкентай
екеніне қарамастан оның ойлауы, іс-әрекеттері көп жағдайда ересек адам
сияқты көрінеді ” – дейді. 4.150
Я.А.Каменский “ойынды рухани және дененің даму қозғалысы” – деді.
Ойындар баланың жасына, халықтың әдет-ғұрпына сәйкес болу керектігін айтты.
17.160
К.Д.Ушинский сабақ үйрету барысында ойын элементтерін орынды қолдану
оқушылардың білім алу процессін жеңілдетеді – деді. 45.78
Жоғарыда айтылған мәселелерді теория және практика жүзінде ұлы педагог
Сухамлинский В.А. терең және жан-жақты қарастырды.
Павлыш мектебінде кіші жастан жоғары жастағы балалардың танымдық
қызығушылығын оятудың жүйесін ойлап тапты. Оқу процесін осылай
ұйымдастырғанда оқушылар қызығушылықпен органикалық түрде ғылыми білімдер
мен дене еңбегін байланыстыра алады. Соңғы жылдары оқытудың белсенділігін
арттыру жолдары толықтырылады және дамыта оқыту, проблемалы оқыту, пән
аралық байланыстар мен техникалық оқу құралдарын пайдалану назарға алынды.
Сондай-ақ бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіру
бойынша жұмыстары жүргізіп, әр сабаққа идеялық әдістемелік, жоғары дәрежеге
жеткізу, оқыту мен тәрбие берудің дамыта оқытудың жолдарын іздестіруінде.
Оқыту процесінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетін
белсендірудің тиімді жолдары мынандай:
1. Танымдық дидактикалық ойындар.
2. Сұрақ-жауап, тапқырлық клубы, викторина, қызықты математика.
3. Пәндік олимпиада апталығы.
4. Көрнекіліктер.
5. Ғылымның, өнердің, мәдениеттің жаңалықтары өтетін сабақтар.
6. Қызықты газет, журналдар, әдеби кітаптар оқуға жағдай туғызу.
7. педагогикалық технологиялар.
Оқыту әдістерінің үш міндеті бар.
1. Дидактикалық міндет.
2. Танымдық қабілетін арттыру.
3. Оқудын тиімділігін арттыру.
Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруда жүргізілетін жеке
жұмыстар әр пән бойынша жүргізіледі. Домбыра үйрету арқылы музыка үйрету,
әртүрлі қызықты әңгіме оқу арқылы оқуға қызығушылығын ояту. Бастауыш сынып
оқушылары ғылыми зерттеулерді іс-тәжірбиелерде қолдана отырып, міндеттерді
шешуге сүйенеді. Сондай – ақ оқушының танымы тек таным қызметінде ғана
емес, сонымен бірге еңбек ойын әрекетінде, әдеби және қоғамдық қызметтерде
орын алдады. Әрекеттердің әртүрлілігі мен әдіс тәсілдері оқушының оқу
барысында қабілеттерін артуымен танымдық қызығушылықтың кеңеюіне әсерін
тигізеді. Осыдан келіп оқушылардың қызығушылық, сұрақтар қою,
қажеттіліктер, білімге деген құштарлық пайда болып, олардың жалпы дамуына
әсерін тигізеді. Оқушы мен мұғалім қызметіндегі қызығушылық мынаған
сүйенеді.
- Сабақтың творчествалық бастамасы;
- Дұрыс ұйымдастырылған сабақтардың тақырыбы;
- Сабақтар түрлері, өз бетімен жасалатын жұмыстар мен мәтіндердің
әртүрлілігі, маңызды жолдарды іздестіре отырып, оқушының оқуға
талаптануы;
Осы жолдарды, әдістерді қолдана отырып, оқушылардың білімге қызығуына,
зерттеуіне атмосфера туғызу қажет, жоғарыда айтылған қызығушылықты
қалыптастыруын жолдары мен әдістерін қолдану үшін төмендегідей жағдайларды
ескеру керек.
- Оқу процесіндегі сабаққа қойылатын дидактикалық міндеттер;
- Білім мазмұнының көлемі, маңызы;
- Дайындық мөлшері, таным мүмкіншілігінің дағдылары және оқушылардың
күші;
- Оқу міндетін шешуге кететін уақыты.
Оқушылардың әрбір іс-әрекетіне танымдық қызығушылықтың жойылып
кетпеуіне мектептегі педагогикалық ұжым бақылап, есте сақтап, қадағалап
отыру қажет.
Сабақ үйрету барысында берілген есеп жаттығуларды жалаң түрде
орындаттырамай, әр түрлі ойын элементтерін кіргізіп өткізсе, бала үшін әрі
ойын, әрі ойлау қабілетін арттыратын ерекше процесс болар еді. Мысалы:
сабақ үстінде кездейсоқ кіргізген Жұмбақбай ата, Қожанасыр, Тазша бала,
Дымбілмес, аңдар біріншіден, балаларды таңғалдырады әрі қарай не болар екен
деген сұрақтар туғызады. Сонымен қатар әр түрлі сұрақтар, ребус шешу,
логикалық тапсырма, компютермен жұмыс, танымдық ойындардың қызығушылығын
туғызады.
Білімге деген ынтаны ояту мәселесі дұрыс жолға қойылған жағдайда
оқушылардың білімге деген құштарлығы дамиды. Оқыту әдістерінің қайсысы
болмасын оқушы мен мұғалімнің ара қатынасын білдіреді. Бұл олардың бірлесіп
әрекет ету тәсілдері болып табылады.
Оқыту әдістерінің дидактикалық жүйесі оқыту жолдарының жалпы
зандылықтарын көрсетеді. Оқыту әдістерінің зерттеуші ғылымдар жалпы алғанда
былайша топтайды.
1. Балалардың оқу – таным әрекеттерін ұйымдастыру және оны іске асыру
әдістері.
2. Оқу – таным әрекеттеріне түрткі жасау әсер ету әдістері.
3. Оқу – таным әрекеттерінің тиімділігін тексеру әдістері.
Бұлардың әрқайсысына жекеленген әдіс кіреді.
1. – топқа сөздік, көрнекілік және практикалық әдістер: индуктивтік,
дедуктивтік.
2. – топқа балалардың қызығу мүддесін туғызу, зейінін жинақтау және оқуда
борыш, жауапкершілік туғызу әдістері.
3. – топқа ауызша, жазбаша тексеру.
Өткен ғасырдағы немістің көрнекті педагогы Дистербергтің “Нашар
мұғалім шындықты қолға ұстады, жақсы мұғалім оны таба білуге үйретеді” –
деген сөзі еріксіз көзге түседі.
Оқушылардың танымдық қызмет белсенділігін арттыру үшін әдіс – тәсілдер
сан қилы. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетін белсендіру
құралдарының бірі – ойындар болып табылады.
Балалар ойынының көп түрлері бар. Олар оқушылардың ақыл-ой
қабілеттерін дамытуға, есте сақтау және олардың ойлау дағдыларын
қалыптастыруға, мектепте алған жаңа материалды меңгеруге және бекітуге,
оқытылатын пәнге қызығушылығы мен ынтасын арттыруға септігін тигізеді. Ойын
мұғалімге білім беру, тәрбие міндеттерін жүзеге асыруға көмегін тигізеді.
В.В. Давыдов “Дұрыс ұйымдастырылған ойын балаға өмірге қажетті көп
нәрселерді үйретеді. Ойынның өз ғана уақытында баланың жаңа психологиялық
жағдайы өзінің ойын мазмұнына қарай көрінеді” – деген.
Дидактикалық ойындар оқыту формасы ретінде екі мазмұндық сипатқа ие
болады, оқу (тану) және ойнау (серігу). Мұғалім ойын барысында бір мезетте
әрі мұғалім, әрі ойын мүшесі бола алады. Мұғалім оқыта отырып ойнатады, ал
балалар ойнай отырып оқуға мүмкіндік алады. (5:82)
Бала өзін педагогикалық әсердің объектісі ретінде емес, еркін сезінуі
керек. Ойын балалар сабақта зерігіп шаршаған кездерде сергіту мақсатында
ғана емес, оларға берілген ұғым, түсінік терді берік менгеру мақсатында
жүргізіледі. Ойын арқылы оқушыны өздігінен жұмыс істеуге үйретед, ойлау
қабілеті дамид, өздігінен қорытынды жасай білуге дағдыланады.
Ойын үстінде оқушылар өзі үшін жаттаулар орындап, оқумен жаттығады,
және ойын үстінде салыстыру арқасында тапсармаларды орындауға тырысады,
ойын оқушыларды ізденуге, жеңіске жетуге ынталандырып бұдан оларды тез
қыймылдауға, тез ойлауға, тез шешім қабылдауға және тапсырманы нақты
орындауға әкеледі. Әрине, бұл жерде ойын кережесі сақталуы керек.
Жарыс элементі ойында әрқашанда маңызды болып келеді. Жарыста
балалардың белсенділігі, жеңіске жету еркіндігі жоғарлай түседі.
Я.А. Каменский: ойында рухани және дененің даму қозғалысын көреміз,
оларды саналы түрде пайда келтіретіндей жүргізуіміз керек. Ойындар жасына
және халықтық ғұрпына сәйкес болуы керек - деп аттап көрсетеді 17.101
Ойынды таңдау кезінде оқушылардың техникалық деңгейін, сапасына қарай
белгілі бір жүйеде жүргізілуін есте ұстаған дұрыс.
Ұлы– классик педагогтар Я.А.Каменский, И.Песталоцци, А.Макаренко,
Н.К.Крупская және қазақ халқының ағартушы педагогтары А.Құнанбаев,
Ы.Алтынсарин, М.Жұмабаевтар педагогикаға және ұрпаққа қалдырған
В.А.Сухомлинский ойынның маңызын былайша түсіндірді: Ойынның ақыл-ойдың
қалыпты дамуы да жоқ және болуы да мүмкін емес. Ойын дегеніміз айқын,
білімге құмарлық пен еліктеудің маздап жанар оты. Міне, ойын тынысы кең,
алысқа меңгейтін, ойдан – ойға жетелейтін, адамға қиялы қанат бітіретін
осындай ғажайып нәрсе, өмір тынысы. 25:15
Халқымыздың аяулы азаматы М.Жұмабаев Педагогика деген еңбегінде ойын
туралы былай дейді. “Баланың қиялы ойынды жарыққа шығарғанда; ойнағанда
бала әсерлерді пайдаланады. Айналасындағы тұрмыста нені көрсе, соны
істейді.”
1.2. Бастауыш мектепте оқыту процесінде ойын технологиясын өткізу мен
ұйымдастырудың маңызы мен ерекшеліктері
Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңында оқыту формасын,
әдістерін, технологияларын тандауда көп нұсқалылық қағидасы бекітілген, бұл
білім мекемелерінің мұғалімдеріне, педагогтарына өзіне оңтайлы нұсқаны
қолдануға мүмкіндік береді.
Оқытудың ойындық әдісі ерте кезден бастап күні бүгінге дейін
қолданылып, ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келеді. Бұл әдіс, әсіресе, халықтық
педагогикада, мектепке дейінгі және мектептен тыс мекемелерде кеңінен
пайдалануда. Соңғы жылдарға дейін ойын әдісін оқыту процесіне шек қойылып
та келді. Қазіргі кезде оқу процесінің тиімділігін арттырып, оқушылардың
белсенділігін көтеру мақсатында ойын әдісі төменгі бағытта қолданылып жүр:
- оқу пәнінің бір тақырыбын немесе бір бөлімін өткенде, ұғымдарды
меңгеру барысында өзіндік технология ретінде;
- барынша көлемді бір технологияның элементі ретінде ;
- тұтас ойын сабағы немесе сабақтың кіріспе, жаңа сабақ түсіндіру,
бекіту, жаттығу, тексеру кезеңдерінде қолданылатын оның бөлігі
ретінде;
- сыныптан тыс жұмыстар технологиясы ретінде. "Ойындарды пайдаланудың
педагогикалық технологиясы" ұғымы педагогикалық процесті әртүрлі
педагогикалық ойындар түрінде ұйымдастырудың көптеген әдістері мен
амалдарын қамтиды. Педагогикалық ойындардың жалпы ойындардан елеулі
айырмашылығы – оқытуда алдына белгілі бір педагогикалық нәтиже
көздейтін мақсат қойып және оның оқу – танымдық сипат алуында. Ойын
арқылы оқыту сабақта оқушыны оқу әрекетіне қызықтырып,
ынталандырады.
Сабақта ойындарды пайдалану мынадай негізгі бағыттары бар:
дидактикалық мақсат оқушылар алдына ойын арқылы, оны шешу арқылы қойылады:
оқушылардың оқу әрекеті ережелеріне бағындырылады, яғни оқу материалы ойын
құралы ретінде пайдаланады, оқу әрекетіне дидактикалық мақсатты ойынымен
алмастыратың, ойын арқылы жүзеге асыратын жарыс, сайыс элементтері
енгізіледі; дидактикалық мақсаттың орындалуы ойын нәтижесінен көрінеді.
Оқу процесіндегі ойын арқылы оқыту технологиясының орны мен ролін
анықтау, ойын мен оқу элементтерін үйлестіре білу көбінесе мұғалімнің
ойының атқаратың қызметі мен жіктелуін түсінуіне тікелей байланысты.
Алғашқы кезекте ойындар дене (қозғалмалы) және интелектуалды (ақыл -
ой), еңбек, әлеуметтік және психологиялық болып жіктеледі, ал педагогикалық
процесс сипатына қарай ойындар төмендегіше топтарға бөлінеді:
а) үйретуші, дайындаушы, бақылаушы және жалпылаушы;
ә) танымдық, тәрбиелік, дамытушылық;
б) репродуктивтік, продуктивтік, шығармашылық;
в) коммуникативтік, диагностикалық, кәсіпке бағдарлаушы, психологиялық
– техникалық және басқалар.
Сабақта қолданылатын ойындардың түрі көп, біз олардың ең маңыздыларын
және жиі қолданылатындарын ғана атамақпыз: пәндік, сюжеттік, рольдік және
имитациялық (еліктегіш).
Ойындар мектепте оқылатын, оның ішінде бастауыш сыныпта өтілетін
барлық пәндерге тәндеуге болады.
Сөйтіп, ойын арқылы оқыту технологиясын қолдану үшін оған лайық орта болу
керек, яғни пәндерді оқыту барысында заттармен немесе затсыз үстел үстінде,
бөлмеде, қөшеде, табиғатта ойналатын ойындар үшін өзіне ынғайлы жағдай
туғызған жөн. Ал, компьютерлік және техникалық құралдарды пайдаланып
ойналатын ойындардың арнайы орыны, құралдары тағы да басқа жағдайлары болу
тиіс.
Оқу процесін жандандыру құралдарының ішінде ойын, ойын арқылы оқыту
ерекше орын алады.
Қазіргі уақытта педагогикада оқыту мен ойынды топтастыруға қадам
жасалынуда, тіпті бұл жерде сөз еңбек негізінде оларды қосу туралы болып
отыр.
С.Ф.Занько, Ю.С.Тюнникова және С.М.Тюнниковалардың пікірінше, оқу
және дидактикалық ойындардың айырмашылығы мынада: оқу ойындары формасы
бойынша ойын, мазмұны бойынша – оқу, ал дидактикалық ойын мектептегі оқуды
ұйымдастырудың қалыптасқан тек толықтыру болып табылады.
Оқу ойыны - бұл оқуды ойын арқылы ұйымдастыру. Біздің зерттеулеріміз
бастауыш сынып оқушыларын оқыту процесінде оқу ойындарын қолданудың жоғары
тиімділігін көрсетті.
Біз ойындарды оқу процесінде қолдануға баса назар аудардық, мұнда
негізінен оқыта үйрету ойындары пайдаланылды, өйткені олардың мазмұны
баланың оқудағы еңбегі болып табылады.
Зерттеулер көрсеткендей, дәстүрлі ұйымдастырылған оқу процесіне
қарағанда, оқушылар ойынға қатыса отырып, неғұрлым аз шаршайды, оқу
қызметінен көбінесе жағымды эмоциялар алып, қанағаттанады.
Ойын кезінде бала іс-әрекет, тәртібін қалыптастыра алады. Дидактикалық
ойынды бірнеше кезеңге бөлуте болады. Бірінші кезенде баланың ойнауға
талпынысы, құштарлығы артып, активті әрекет етуі жүзеге асырылады. Ойынға
қызығушылық арттырудың бір-неше әдіс-тәсілдері бар: әңгімелесу, жүмбақ,
санамақ, өздері ұнаған ойынды еске түсіру. Құрбыластарьмен ойнауға деген
талпыныс тәрбиесі-жалпы активтіліктің ең негізгі шарты болып табылды.
Осылай қарым-қатынас адамды, яғни жолдастық, достық, өзара көмек көрсету
т.б. көптеген қасиеттер қалыптасады.
Екінші кезеңінде бала ойын есебін, оның тәртібін және іс-әрекетті
орындайды. Бұл кезенде мына қасиеттер негізі қаланады: адалдық, бір
мақсатқа ұмтылушылық, өз пікірінде тұру, қуана білу, нәтижесіз болғанда,
оған тіктеп қарай білу қасиеті, әрі жолдасының табысы, қуанышына ортақтасуы
қасиеттері берік негіз алады.
Үшінші кезеңде бала ойын тәртібімен таныс, ол бәрін біледі, сондыктан
шығармашылық танытып, еркін әрекет жасауға ізденіс білдіреді, өз-өзіне
деген сенімі оның тапсырманы ойдағыдай, дұрыс орындап шығыуна септігін
тигізеді.
Әрбір ойын кезеңіне арнайы анықталған педагогикалық міндеттер
койылады.
Бірінші, педагог балаларды бала бақшадағы сияқты, мектепте, бастауыш
сыныпта да әр түрлі әдістермен салыстыра отырып, қызықтырады, (Мысалы,
сөздік, көрнекілік). Қызықтыра отырып, куаныш сезімін тудырып, ойнауға
құштарлығын арттырады.
Екінші, тәрбиеші ол тек бақылаушы ғана емес, сонымен қатар балалармен
тең ойыншы, ол керек ксзде көмек көрсете алады, әрі ойынды балалар
әрекетіне өзінің әділ бағасын береді.
Үшінші, педагогтың ойын тапсырмаларын орындауына, бала
шығармашылығына баға беру ролінің үлкен мәнде болуы.
Педагогтың әділ бағасы дидактикалық ойынның бір шартты белгісі болып
есептеледі.
Кәзіргі кезеңде негізгі актуальді проблема балабақша мен мектеп
арасындағы байланыстың тығыз болуында, әрі осы кезендерде балалалардың жас
ерешеліктеріндегі ұқсастығының үлкен болуында болып отыр. Балабақша мен
мектептегі балалар жеке басының қалыптасу жұмысы оқыту мен тәрбиелеу, оның
формалары әдіс-тәсілдерінің мазмұнының күрделілігін талап етеді.
Ойын жеке қабілеттерді, мінез-кұлық, қасиеттерін баланың бойында
қалыптастырады. Ойын мен оқытудың бір-бірімен ұштасуы үлкен нәтиже береді.
Оқу-тәрбие жұмыстарына кіргізілген ойын әрекеті бақылауда, ойының
мынадай ерекшеліктері келіп шығады:
1. Ойын баланың психикалық процестерін қалыптастырады (сезу,
қабылдау, түйсіну, есте сақтау, назар аудару, ерік, сөз сөйлеу,
талап).
2. Ойын еркіндік бастамасы негізінде құрылады.
З. Шығармашылық қабілеттерді дамуына керекті мүмкіндіктер туады.
4. Ойын кезінде оқушылар терең қанағаттанушылық, қуаныш сезіміне
бөлінеді.
Көптеген ойындарда жарыс түрін енгізсе, ол оқушылардың активтігін
арттырып, эмоционалды көңіл-күйін (ойынның) көтереді. Бұл уақытта мынаны
ескерген жөн: сайысты жеке тұлғаға ұйымдастырмай, балалар команда-топтарына
ұйымдастырған тиімді (бір қатарда отырғандар, звено, экипаж). Онда бала өз
тапсырмаларын мұқият орындап қана қоймай жолдастарының мүддесі үшін де
тырысады.
Ойынды өткізуде оның дұрыс үйымдастырылуы мен басқарылуына да көп
көңіл бөлініп, дұрыс құрылғаны жөн.
Ойын кезінде мұғалім балалар тобының активгілігін арттыру мақсатымен
нәтижелерін таблицаға, тақтаға жазып қояды.
Оқытудың әдістері мен құралдарын қарастырғанда Дж.Локкта, Ж. Ж. Руссо да
ең бірінші орынға баланың ойнауын тәрбиелеуді ойын арқылы жүзеге асуды
қойды.
Қазіргі кезде ойын мәселесі бірқатар ауқымды зерттеулерде қомақты
орын алып, оның баланы дамытудағы мәні дәлелденді. Зерттеушілер ойын арқылы
оқу міндеттерін тиімді шешуге болатынын дәлелдеді.
К.Д. Ушинский сабаққа ойын элементтерін енгізу оқушылардың білім алу
процесін жеңілдетенін атап көрсеткен болатын (45,78)
Көрнекті педагог Н.К. Крупская өзінің көптеген еңбектерінде ойынның бала
өміріндегі алатын орнына және тәрбиенің мәніне, маңызына үлкен мән берген:
”Қандай ойын болмасын, әйтеуір бір нәрсеге үйретеді, ең бастысы
ұйымшылдыққа, мұқияттылыққа, еңбекке үйретеді. Оның бала үшін оқу да, еңбек
те болады” (10,47)
Ал В. А. Сухомлинский ойынның баланың ақыл-ойын дамытудағы мәнін ерекше
бағалайды. “Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, шығармашылықсыз, қиялсыз толық
мәндегі ақыл-ой тәрбиесі деген болмайды. Ойын арқылы бала дүниені таниды.
Бала үшін оның -өмір сүрудің белсенді формасы” (25,7)
Дидактикалық ойындардың психологиялық мәнін зерттеу мәселесінен көрнекті
психологтар Л. В. Занков, Л.С. Выгодский, Д.Н. Умадзе, С.Л. Рубенштейн,
А.Н.Леоньтьев, Д.В. Эльконин, А.А.Любинская ат салысты.
Оқушы ойын қызметіне талпынады, ойын олар үшін өмірдің мәні болып
табылады. Ойын дегеніміз не? Оқушылар оған неге ынтығады? Кейбір
психологиялық теориялар ойынның мәнін баланың артық әл-ауқатын шығындап,
жоғалтқысы келетін талабымен түсіндіріледі. Алайда мұндай көзқарас: бала
бойындағы осы бір артық әл-ауқат қайдан келеді деген сұраққа сәулесін
түсіре алмайды. Ол оны бір ойында шығындай алмай, ойындардың жаңа түрлеріне
қызыға, беріле кірісетіні несі? Оған осындай ойын түрлері неменеге керек?
Сірә, ойынның психологиялық жаратылысын түсіндіруді осы сұраққа қайтарылған
жауаптан бастау керек, өйтпейінше баланың бір ойыннан екінші ойынға
неліктен қасарыса ұдайы көне беретіні, бір ойыншықты тастай салып, екінші
ойыншыққа неліктен ұмтылатыны, үлкендерге ойынды тоқтатып немесе күштеп
тыныш салған кезде неге қарасатыны шынында да түсініксіз болып қалады. Бұл
арада бізге белгілі көрнекті психолог Д. Н. Умадзе негізін салған
функционалдық тенденция концепциясы көмектеседі. Бұл концепцияның мәні
неде?
Белгілі бір генетикалық жағынан қалға сіңген қызметтер, күш, мүмкіндіктер
балаға іштен туа бітеді. Солардың кейбіреулері бала туысымен-ақ бірден
немесе алғашқы күндерде қозғала бастайды, ал өзге қылықтар баланың тіршілік
қызметіне әр-түрлі кезеңде жалғасады.
Баланың жекелеген қызметінің оның күнделікті қызметіне елуінің осы бір
дәлектілігі, біріншіден жаратылыстың алдын ала анықталуына, екіншіден
қызмет комплексінің кез-келген топтарының деркезінде көрінуін
ынталандыруға, олардың дамуы мен қалыптасуына ықпал етуге тиіс қоршаған
ортаға байланысты.
Бастауыш сынып оқушысының қызмет бағыты күшейген кезде оның құлшынып
ойнағысы келіп тұрады. Баланың ойын қызметін тоқтатып, оны
интерфункционалдық күштердің қимылына қайшы келетін басқадай нәрсемен
шұғылдануға мәжбүр еткізу – бала талантының жеделдете дамып, жан-жақты
ашылуына тосқауыл жасау деген сөз.(28,19)
Ойын баланың психикасында сапалы өзгерістер туғызады. Балалардың
ересектермен бірлесіп өмір сүруге ұмтылысы бірлескен еңбек негізінде
қанағаттандырылмайтыны белгілі. Бұл қажеттілігін балалар ойын арқылы
өздеріне ересектер рөлн алып, еңбектің өмірді ғана емес, сол сияқты
әлеуметтік қарым-қатынаста да нақтылы көрсетіледі. Д.Б Элькониннің атап
өткендей, мұнда балалар өзара сәйкес рөльдерді тасымалдаушылар, әрі ойынға
тікелей қатысушылар болады. Баланың осындай қоғамдағы ерекше орны оның
үлкендер өміріне араласуының айрықша түрі болып саналатын рөльдік ойынның
ереже бойынша жүргізілетін ойынға ауысады. Біртіндеп ереже ойын әрекетінде
бірінші ойынға қойылып, алғашқы сюжеттік сипатқа ие болады, сосын ойында
жеңіске жету бала үшін үлкен мәнге айналып, ойын еңбекке және оқу әрекетіне
ұқсас бола бастайды. Шындығында бұл осылай, егер 6-7 жасар балада ойынға
деген қажеттілік күшті болса, 12 жаста ол мүлдем әлсіз деп айтуға болады.
Ойынның мәнін анықтайтын бірінші ереже, ойын мотивтерінің әр түрлі бала
үшін мәні зор күйініштерге негізделетіні болса, екінші ереже – ойын әрекеті
адам іс-әрекетіне тән көптеген мотивтерді жүзеге асыруы болады. Бала
белгілі бір рөльді ойнағанда, ол тек бір тұлғаға айналып қана қоймайды,
өзін де байыптайды, ой-өрісін кеңейтеді, тереңдетеді. Педагогикада
дидактикалық ойындар дегеніміз-балаларға белгілі бір білім беріп, іскерлік
пен дағдылы қалыптастыру мақсатын көздейді. Ендеше, бұл ойындар оқытуға
арналған.
Дидактикалық ойындардың басқа ойындардан ерекшелігі оның негізгі мақсаты-
баланы оқыту, олардың ойлау қабілеттерін жаттықтыру және дамыту, игі
қасиеттерді тәрбиелеу.
Дидактикалық ойындардың мазмұны-қандай да болмасын ақыл-ой міндеттерін
жүзеге асыру. Ереже орындау ойды, қиялды, есті дамытуға ықпал етеді.
Дидактикалық ойын арқылы дүниені тану басқаша түрге ие болады, ол
күнделікті оқытуға ұқсамайды, мұнда қиял-ғажайып та, жауапты өз бетінше
іздеу де, белгілі болмыс пен құбылысқа жаңаша көзқарас та, білімді
толықтыру мен кеңейту де, жекелеген құбылыстар арасында өзара байланысты,
ұқсастығы және айырмашылықты тағайындау да бар. Ал, ең бастысы, оқушыларды
еш зорламай, өздерінің қалауы ойынша дидактикалық ойын арқылы оқу
материалын әр түрлі тұрғыдан бірнеше рет қайталауға мүмкіндік туады.
Ойын өзінің қызметі мен атына сай орындалуы үшін, оның арнайы құрылымы
болуы шарт. Оның құрылымы төмендегідей:
1. міндеті
2. әрекет
3. ереже
4. нәтиже, ойынның аяқталуы.
Әрбір ойынның белгілі міндеті болады, ол дидакдикалық мақсаттан келіп
туындайды ойынның міндеті оның оқу мазмұнын құрайды. Ойын мазмұны
балалардың қызығушылығын оятады,олардың танымдық іс-әрекетін белсендіреді
және жаңа білім, іскерлік дағдымен байытады.
Әрекет ойынның негізгі бөлігі. Әрекетсіз ойынның мақсатын жүзеге
асыру мүмкін емес.Әрбір ойынның міндеті әрбір оқушының мінез-құлқын анықтап
ұйымдастырып, бұл тұтас ұжымда біріктіретін әрекет арқылы іске асады.Ол
балалардың қызығушылығын тудыратын қатынасын анықтап, олардың ойынға
деген эмоционалдықты анықтайды.
Ойында әрекет нақты анықталған және айқын түрде белгіленген. Ол
әртүрлі болуы мүмкін, бұл жағдайда төмендегідей негізгі шарттарға сәйкес
келуі тиіс:
а, ойын міндетіне бағыну керек, сол арқылы ойын мақсатын жүзеге
асыру шарт:
ә, ойын аяғына дейін тартымды, әрі қызықты болуы шарт.,
Ереже ойынның қажетті бөлігі болып табылады және ерекше орын
алады, сондықтан кейде ойындарды ережеге құрылған ойындар деп те
атайды. Ереже ойын міндетіне бағынады
Олар іс әрекетті ойынның міндетін жүзеге асыруға бағыттай
ұйымдастыруды көздейді. Сондықтан ойында іс-әрекет ережемен тығыз
байланысты. Ережелер бала ойын үстінде не істеу керек екендігін
анықтайды. Ережесіз іс- әрекет жайбырақат дамып, дидактикалық міндетін
жүзеге асуына ықпал ете алмайды сөйтіп өзінің негізгі сипатынан
айырылады. Дидактикалық ойынның ережесі іс-әрекетті ұйымдастырып қана
қоймайды, сонымен бірге оның тартымдылығын арттырады.
Бастауыш сынып оқушыларының оқу іс-әрекетінде дидактикалық ойынның
алатын орны және оларды пайдалану ерекшеліктері.
Бастауыш сынып оқушыларының білуге деген ынтасы мен
мүмкіндіктерін толық пайдалану, оларды оқу процесінде үздіксіз дамытып
отыру және сабақ барысында алған білімдерін практикада қолдану,
дағдыларын қалыптастыру үшін дидактикалық ойындарды пайдаланудың орны
ерекше.
Тиімді пайдаланған дидактикалық ойындар мұғалімнің түсіндіріп
отырған материалы оқушылардың зор ынтасымен тыңдап оны берік меңгеруіне
көмектеседі. Өйткені, мектепке келген оқушылардың әрекетін белсендіріп,
оларды тәрбиелеп, дамытудың аса маңызды құрамы болады. Ойынды педагокикалық
процеске енгізе отырып, тәрбиеші балаларға ойнауға, яғни А. С .
Макоренканың сөзімен айтқанда Жақсы ойын жасауға үйретеді. Мүндай ойынның
өзіне тән сапасы бар, ол мазмұнның тәрбиелік – толымдық құрылымы
бейнелейтін түсініктерінің толықтығы мен дұрыстығы, белсенділігімен,
ойынның ережелерге бағынуы. Оқу процесінде балалардың, соған дейінгі,
балардың білімі мен ұғымы айқындалып, тереңдей түседі. Демек ойын
балалардың соған дейінгі білімдерімен түсініктерін баянды етіп қана
қоймайды, сонымен бірге танымды іс - әректінің белсенді бір формасы болып
табылады. Соның барысында олар мұғалімнің басшылығымен жаңа білімді
меңгерді. Ойынды ұйымдастыратын, оны басқара жүрігізетін ұстаз, балалар
ұжымына және ұжым арқылы әр балаға ықпал жасайды. Ойынға қатысушы бала
өзінің ниеті мен әрекетін басқалармен тисті болады.
Педогогикалық басшылық болған жағдайда балардың ойындары кейде
жарамсыз ықпал жасауы мүмкін. Сонымен бірге, дидактикалық ойындардың толық
дамуына әсер етеді , білімдерін кеңейтуге қажаттілгін туғызады .
Дидактикалық ойындардың өзіне тән ерекшеліктері бар. Бір жағынан
ойындарда ойындық әрекет негізінде алынған, оның көмегімен жеке тұлғаның
белгілі бір сапалары: зейін, байқағыштылық, ес, ойлау, ізденімпаздық,
белсенділік қалыптасады. Екінші жағынан ойын сабақта белгілі бір
дидактикалық міндетті, жаңа материалды оқып- үйрену , өткенді қайталау,
іскерлік пен дағдыны қалыптастыру , білімді іс жүзінде пайдалану
міндеттерін шешуді көздейді.
Бастауыш сынып оқушыларының оқу іс-әрекеті процесінде аса
дайындықты қажетсінбеитін дидактикалық ойындарды ұйымдастыру, оның
сабақтас мақсатына жетуге көмектесетін жағын ескеру маңызды
Сабақтың басында ойын баланың қызығушылығын оятады, оны
ұиымдастырады, сабақтың ортасында ойын тақырыпты меңгертуге
бағытталады, сабақтың аяғында ойын ізденіс сипатына ие болады. Бірақ
ойын сабақтың қандай кезенінде ұйымд астырылса да қызықты, түсінікті
болуы оқушылардың іс-әрекеттің әр түріне баули алуы тиіс .
Әдіскер-ғалым Ж.В. Арутюнян бастауыш сынып оқушыларына
математиканы оқытуда ойынды қолдану әдістемесін жасады. Ол оқытуда
ойынды қолдану әдістемесін компоненттердің белгілі бір жүйесінің
жиынтығы,-деп түсінеді. (2,9). Оның негізгі компоненті ретінде
ойынның мақсатын алады. Осыған байланысты жүйенің басқа компоненттері
қарастырылады: мазмұны, ұйымдастыру формасы, ойын түрлері, ойын
құралдары, сонымен бірге олардың өзара байланысы.
Ойынды пайдалану әдістемесінің құрылысы.
( Ж.В. Арутонян) Блок- схема
Бұл жүйені бастауыш мектепте оқыту процесінде басшылыққа алуда
мұғалімге әдістемелік талаптар қойылады.
Мұғалімге қойылатын бірінші талап-ойының нақты мақсаттарының түсіну
және білу болып табылады, ойынның негізгі мақсаттары төмендегідей:
- бастауыш сынып оқушыларына әрбір пән бойынша меңгеруге тиісті білім
мөлшерін саналы түрде игеріп, оқушылардың іске икемділігіне қалыптастыру;
- бала қабілетінің қырларын жан-жақты дамыту;
- ой-өрісін, дүниетанымын кеңейту;
- еңбек, дене тәрбиесін жетілдіру, оның өмірге көз қарасын, адамгершілік
қасиеттерін қалыптастыру, эстетикалық талғамын арттыру. Екінші талап-
ойынның мазмұнын анықтау. Мұнда қасиетті шарт ойынның көмегімен жүзеге
асыратын деректі оқушының жас ерекшелігіне, бағдарламалық талаптарға,
нақты мақсатқа сәйкес дәл білу болып табылады.
Ойынның мазмұны тек пәндік мақсаттар ғана емес, оқу әрекетінің
іскерліктерін қалыптастыру, бейнелік және логикалық ойлануды дамыту
мақсаттарын да жүзеге асыруды қамтамасыз етуі қажет. Ойынның мазмұнына
қойылатын негізгі талаптардың бірі ойынды және оның түрлерін ұйымдастырудың
мүмкін формаларын есепке алу болып табылады. Ойынды ұйымдастыру формаларына
қойылатын талаптар: ұжымдық,топтық, даралық таңдау, ең алдымен оқушылардың
ойлау даму деңгейін, коммутативтік іскерліктерді оқу-жазу, қарым- қатынас.
Іскерлігін қалыптастыру деңгейін нақты есепке алу негізінде
анықталады. 6-7 жасар балаларға тән көркем-әрекеттік және көрнекі бейнелік
ойлаудың даму ерекшеліктеріне сүйене отырып, біз топтың немесе дара
ойындарды пайдалану тиімді деп есептейміз. Мұндай жағдайда мұғалім әрбір
оқушы арқылы ойынның мақсатын жүзеге асыруды қамтамассыз ете алады. Ол үшін
ойынға қатынасушыларды қажетті құрал- жабдықтармен қамтамасыз ету өте
маңызды. Бұл тапсырмалар жазылған карточкалар, сюжетті суреттер, жинақтар
тағы басқа болуы мүмкін. Ойынды ұйымдастыру формасына оның түріне
байланысты болуы керек.
Екінші тарау Ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-
танымдық іс-әрекетін белсендіру бойынша тәжірибелік – эксперименттік жұмыс
мазмұны
2.1. Ойын технологиялары негізінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық
іс-әрекетін белсендіру бойынша мұғалім жұмысының мазмұны
Дипломдық зерттеу барысында бастауыш сынып оқушыларының ойын
технологиялары негізінде оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіру бойынша
тәжірибелік-экспериментік жұмыс жүргізілді. Эксперимент Қарағанды қаласы,
Октябрь ауданы, № 65 жалпы білім беретін орта мектебінде қазақ тілі, ана
тілі, дүниетану, математика пәндерін қамтыды.
Алға қойылған мақсатқа жету үшін біз оқу материалының мәнділігі мен
құндылығын көрсетуге, пәнаралық және пән ішіндегі байланысты орынатуға,
қоршаған болмыстың материалдарымен оқуды байланыстыруға, оқушылардың өз
бақылаулары мен тәжірибесіне сүйенуге тырыстық.
Инновациялық оқу оқудың дәстүрлі түрінен әрекетшілікдікке ауысу
арқылы жүзеге аса отырып, оқушының оқу әрекетінің белсенді субъектісі
болуына мүмкіндік береді. Оның өзі сабақты әртүрлі технологиялар бойынша
жобалауды қажет етеді. Біз тәжірибелік-экспериментік жұмыс барысында ойын
жаңа технологиясын қолдана отырып, олардың бастауыш сынып оқушыларының
танымдық іс-әрекетін белсендіруде тиімділігін айқындадық.
Ойын технологиясы мәнді өмір ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz