Бейінді оқыту - оқушының жеке тұлғасын дамыту құралы
РЕСПУБЛИКАСЫ БIЛIМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛIГI
Қазақ мемлекеттiк қыздар педагогикалық университеті
Физика-математика факультетi
ИНФОРМАТИКА ЖӘНЕ ҚОЛДАНБАЛЫ МАТЕМАТИКА КАФЕДРАСЫ
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: “орта мектепте информатиканы бейінді оқытудың мазмұны мен
ұйымдастырылуы”
Қорғауға жiберiлдi Орындаған:.
" " 2009ж. 3-курс (3-жылдық)
кафедра меңгерушiсi Информатика мамандығы
тех.ғ.к., доцент сырттай бөлiмнiң студентi
Г.И.Салғараева Ғылыми жетекшiсі: тех.ғ.к., доцент
__________________ Г.И.Салғараева_______________
Алматы, 2010ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
І. орта мектепте бейінді оқыту ЖҮЙЕСІНІҢ МАЗМҰНЫ МЕН ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ
1.1. Бейінді оқыту – оқушының жеке тұлғасын дамыту құралы.
1.2. 12 жылдық жалпы орта білім берудің құрылымдық-мазмұндық моделі (бір
бейінді мектеп, көп бейінді мектеп).
1.3. Бейінді оқыту үдерсінде жеке тұлғаға бағытталған жаңа технологияларды
пайдалану.
1.4. Жалпы білім беретін орта мектептердің жоғарғы сатысына бейінді оқыту
жүйесінің элективті курстары.
ІІ. ИНФОРМАТИКА ПӘНІН БЕЙІНДІ ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1. Гуманитарлық және жаратылыстану бағытындағы орта мектептерде
Информатика пәнін бейінді оқытуды дамыту.
2.2. Информатика пәнін бейіндеп оқытуда интеллектуалды ойындардың
тиімділігі.
2.3. Бейіндеп оқытуда қолданылатын интеллектуалды ойындарды ұйымдастырудың
әдістемесі мен оларға қойылатын дидактикалық талаптар.
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Бейінді оқыту – білім алушылардың мүдделерін, бейімділігі мен
қабілеттерін ескере отырып, оқытуды саралау және даралау процесі, білім
беру процесін ұйымдастыру.
Бейінді оқыту жалпы оқыту процесінің құрылымын, мазмұны мен
ұйымдастырылуын өзгерту арқылы оқушылардың қызығушылығын неғұрлым толық
ескеруге, олардың қабілетін дамытуға, жоғары сынып оқушыларына өздерінің
кәсіби қызығушылығы мен мен оқуын жалғастыруға қатысты ұстанған бағыт-
бағдарына сәйкес білім беру үшін жағдай туғызуға мүмкіндік беретін саралау
мен даралау құралы болып табылады.
Сонымен бірге бейінді оқыту жеке тұлғаға бағыттала отырып, мынадай
міндеттерді де шешуді қамтамассыз етуі қажет:
• жалпы орта білім бағдарламасының жеке пәндерін тереңдете оқыту;
• білім мазмұнын саралауға және әр оқушының жеке білімдік траекториясын
құруға жағдай жасау,
• жалпы орта және кәсіби білім арасындағы сабақтастық, бейінді сынып
оқушыларын жоғары оқу орнында білімін жалғастыруға дайындауды
қамтамасыз ету.
Бейінді оқытуды ұйымдастыру үшін білім беретін мекеме, ең әуелі
бейінді оқытуды ұйымдастырудың нақты жағдайы үшін неғұрлым тиімді үлгісін
таңдап алуы қажет.
Бейінді оқытуды ұйымдастыру үлгілері деп нақты жағдайларда бейінді
қыту түрлерін жүзеге асыру тәсілдерін айтады.
Бейінді оқытуды ұйымдастыру үлгілерінің мүмкін нұсқалары ретінде мынаны
атауға болады: бейінді оқытуды ұйымдастырудың тораптық үлгісі:
• ресурстық орталық кезінде ұйымдастыру
• әлеуметтік серіктестік негізінде ұйымдастыру.
Шағын қала жағдайында бейінді оқытуды ұйымдастырудың тораптық
үлгісі, яғни ресурстық орталық базасында немесе әлеуметтік серіктестік
негізінде оқыту үлгісі жүзеге асырылуы мүмкін.
Бейінді оқытуды ресурстық орталық негізінде ұйымдастыру кезінде
жалпы орта білім беретін бірнеше мектеп материалдық және кадрлық әлеуметі
жеткілікті, неғұрлым күшті бір ғана жалпы білім беретін мекеме ресурстық
орталық төңірегіне шоғырланады. Бұл жағдайда жалпы білім беретін мектеп
базалық жалпы білім беретін оқу курстарын, ал ресурстық орталық бейінді
жалпы білім беретін курстарды жүзеге асырады.
Ресурстық орталық үлгісінің артықшылығы сол, онда білім беретін
мекемелердің әрқайсысының кадрлық немесе (және) материалдық-техникалық
әлеуеті жеткіліксіз және оқушылар саны аз болған жағдайда да оқушылар
бейінді дайындық курстарын таңдау толықтығын жүзеге асыра алады.
Бейінді оқытуды жүзеге асырудың жеке пәндерді тереңдетіп оқытатын
мектептерден айыамашылығы оның бейінді емес пәндердің оқу материалдарын
салыстырмалы түрде қысқартқан жағдайда ғана мүмкін болатындығында.
Мектептің жрғары сатысында бейінді оқыту оқу пәндерінің әртүрлі
комбинацияларын, яғни бейінді оқытудың икемді жүйесін жасауды көздейді.
Бейінді оқытудың икемді жүйесі оқу пәндерінің түрлі типтерін қамтиды, олар:
• базалық жалпы білім беретін пәндер;
• бейінді пәндер;
• қолданбалы курстар;
• таңдау курстары;
Бүгінгі таңдағы әлеуметтік экономикалық жағдайлардың күрделенуі,
ақпараттарағымының қарқындауы, бәсекелестіктің артуы сияқты жағдаяттар
білім беруұйымдарының түлектеріне елеулі жоғары талаптарды жүктейді. Бұл
жағдайда жалпыбілім беру мақсаты-көп функционалды компетенциялармен
(құзырлармен, шығармашылықіс-әрекет тәжірибесімен қаруланған ,бүгінгі
өзгермелі жағдайларда бағдарланаалуға дайын адамды дамыту болып табылады.
Қоғам өзінің әрбір мүшесініңзиятты-шығармашылық, адамгершілік потенциалын
мүмкіндігінше дамытуға, өзін ісжүзінде ойдағыдай көрсету және таныта
білудің шарты ретінде жоғары деңгейдебілім алуға құқығы бар. Жоғары
сыныптардағы бағдарлы саралау осы міндетті жүзеге асыруға бағытталған.
Бейінді-бейінді оқытудыңмақсаты-оқушылардың қызығушылық бағытын,қабілетін
келешекте ие болуға тиістімамандыққа бейімделуін қанағаттандыру немесе
басқа сөзбен айтсақ жеке тұлғағабағытталған, яғни оқытуды дифференциалдау
жәнежекешелендіру.Бейіндеп оқытатын мектептіңжоғары сыныптарына арналған
оқу жоспарын шартты түрде 3 бөлікке бөлугеболады.
1-бөлік. Жалпы білім беретінбазалық пәндер. Бұл сыныптағы барлық оқушылар
үшін міндетті болып саналады.
2-бөлік. Белгілі бір бағыттағытаңдаған оқушылар үшін міндетті және сол
бағытты толық анықтайтын тереңдетілгенбейіндік білім беретін пәндер.
3-бөлік. Оқушылардың өз таңдауыбойынша енгізілетін таңдау (элективтік )
курстары.
Бағдарлы сараланған білім беруде оқушылардың таңдауы бойынша қатысатын
элективті курстардыұйымдастырудың үлкен мәні бар. Элективті курстар-
мектептің жоғары сатысында оқыту бағдарының құрамына енетін және
оқушылардың таңдауы бойынша қатысатын міндетті курстар.
І. орта мектепте информатиканы бейінді оқытудың мазмұны мен ұйымдастырылуы
1.1. Бейінді оқыту – оқушының жеке тұлғасын дамыту құралы
Қазақстан Республикасы мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарттарының Негізгі ережелеріне сәйкес 2006-2007 оқу жылынан бастап
еліміздің жалпы білім беретін мектептерінің жоғарғы сатысына бейінді
оқытуды енгізу көзделіп отыр.
Бейінді оқыту және кәсіптік білім беру ұғымдарын шатастыруға
болмайды. Бейінді оқыту – бұл жалпы білім беретін мектептің жоғарғы
буынында оқытуды даралауға, оқушыны әлеуметтендіруге, сонымен бірге
мектептің жоғарғы сатысы мен орта және жоғарғы кәсіби білім берудегі
сабақтастықты жүзеге асыруға бағытталған арнайы дайындау жүйесі. Ал
кәсіптік білім беру деп жеке тұлғаның, қоғамның, мемлекеттің мүддесі үшін,
нәтижесінде азамат сәйкес құжатпен куәландырылған нақты кәсіби мамандық
алатын оқыту мен тәрбиелеудің мақсатты процесін түсінеді.
Бейінді оқыту жалпы оқыту процесінің құрылымын, мазмұны мен
ұйымдастырылуын өзгерту арқылы оқушылардың қызығушылығын неғұрлым толық
ескеруге, олардың қабілетін дамытуға, жоғары сынып оқушыларына өздерінің
кәсіби қызығушылығы мен оқуын жалғастыруға қатысты ұстанған бағыт-бағдарына
сәйкес білім беру үшін жағдай туғызуға мүмкіндік беретін саралау мен
даралау құралы болып табылады.
Бейінді оқытуды енгізудің мақсаты – жалпы білім беретін мектептің жоғары
сыныптарында оқушыны еңбек нарығының нақты сұраныстарын ескере отырып
әлеуметтендіруге бағытталған арнайы дайындау жүйесін жасау болып табылады.
Бейінді оқытудың негізгі міндеті бағдарлардың икемді жүйесін жасауға
және мектептің жоғары сатысын бастауыш, орта және жоғары кәсіптік білім
беретін мекемелермен үйлестіруге келіп саяды. Сонымен бірге бейінді оқыту
жеке тұлғаға бағыттала отырып, мынадай міндеттерді де шешуді қамтамасыз
етуі қажет:
- жалпы орта білім бағдарламасының жеке пәндерін тереңдете оқыту;
- білім мазмұнын саралауға және әр оқушының жеке білімдік траекториясын
құруға жағдай жасау;
- жалпы орта және кәсіби білім арасындағы сабақтастықты, бағдарлы сынып
оқушыларын жоғары оқу орнында білімін жалғастыруға дайындауды қамтамасыз
ету.
Бағдарлы сыныптар оқушылардың сұранысы мен олардың нақты мүмкіндіктері,
ата-аналар мен таңдалып алынған бағдар пәндерін оқытатын мұғалімдердің
пікірлері, әдістемелік бірлестік ұсыныстары, болжау мәліметтері, тестілеу
нәтижелері ескеріле отырып құрылады. Ол оқушыларға негізгі назарды болашақ
кәсіби білімнің таңдалып алынған бағдарының негізін құрайтын пәндерді оқуға
аударуға мүмкіндік береді.
Бейінді оқытуды ұйымдастыру үшін білім беретін мекеме, ең әуелі, бейінді
оқытуды ұйымдастырудың нақты жағдай үшін неғұрлым тиімді үлгісін таңдап
алуы қажет.
Бейінді оқытуды ұйымдастыру үлгілері деп нақты жағдайларда бейінді оқыту
түрлерін жүзеге асыру тәсілдерін айтады.
Бейінді оқытуды ұйымдастыру үлгілерінің мүмкін нұсқалары ретінде
мыналарды атауға болады:
1) бейінді оқытуды ұйымдастырудың мектепішілік үлгісі;
2) бейінді оқытуды ұйымдастырудың тораптық үлгісі:
- ресурстық орталық негізінде ұйымдастыру;
- әлеуметтік серіктестік негізінде ұйымдастыру.
Ұйымдастыру үлгілерінің түрліше болуы бейінді оқытуды ұйымдастырудың
типтері мен формаларын үйлестірудің алуан түрлі болуынан туындайды.
Мектепішілік бағдарлау үлгісі деп бейінді оқытуды білім беретін бір ғана
мекеменің күшімен ұйымдастыруды айтады. Бұл жағдайда жалпы білім беретін
мекеме бірбағдарлы немесе көпбағдарлы болуы мүмкін.
Бірбағдарлы білім беретін мекеме таңдалып алынған бір ғана бағдарды,
мысалы, жаратылыстану-математикалық немесе қоғамдық-гуманитарлық бағдарды
жүзеге асырады. Әр бағдардың ішінде білім салалары бойынша бір немесе
бірнеше мамандану бағыттары болуы мүмкін, мысалы, жаратылыстану-
математикалық бағдарда: химия-биологиялық, биология-географиялық, физика-
математикалық, математика-информатикалық және т.б.
Бейінді оқытуды ұйымдастырудың осы үлгісін енгізу кезінде жалпы білім
беретін мектептер нақты бағдарға бағытталады және сонымен қатар оқушыларға
белгілі бір бағдарлы пәндердің, қолданбалы немесе таңдау курстарының санын
елеулі арттыру есебінен өздерінің жеке бағдарлы білім беру бағдарламаларын
толық көлемде жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Мектептің бағдарлау үлгісін таңдау кезінде мыналар ескерілуі қажет:
- оқушылар мен олардың ата-аналарының тарапынан жеке пәндер бойынша
көтеріңкі деңгейде білім алуға әлеуметтік сұраныстың болуы;
- таңдалып алынған бағдар бойынша жоғары оқу орындарында немесе орта
арнайы оқу орындарында білімін жалғастыруға талпынысы;
- мектеп бітірушілердің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету
мәселесінің шешілуі;
- жоғары сынып оқушыларының жеке қызығушылықтары, қабілеті мен
бейімділігі;
- сынып оқушыларының көпшілігінің таңдалып алынатын мамандану пәндері
бойынша нақты дайындық дәрежесі;
- бейінді оқытуды жүзеге асыратын жетік пән мұғалімдерінің болуы;
- мектептің материалдық-техникалық базасы.
Бейінді оқытуды ұйымдастыру үлгілерінің қай-қайсысының да артықшылығымен
қатар кемшіліктері де болатынын ескерген жөн. Енді осыларға жеке-жеке
тоқталайық.
Бейінді оқытуды ұйымдастырудың бірбағдарлы түрінің артықшылығы мыналар:
- мектеп педагогикалық ұжымының бір бағдар шеңберіндегі мақсатты жұмысы;
- берілген бағдар бойынша материалдық-техникалық қорларды шоғырландыру;
- мектеп бітірушілердің бәсекейге қабілеттілігін қамтамасыз ету.
Ал кемшіліктері ретінде мыналарды атауға болады:
- оқушылардың қызығушылықтарының үйлеспеуі, олардың мектеп бітіргеннен
кейін нақты оқу орнына түсуге бағдарларының әртүрлі болуы;
- біркомплектілі мектептерге бейінді оқытуды енгізу бойынша
ұйымдастырушылық шешімдердің болмауы;
- оқушылардың қабілеті мен қызығушылығын ескермей оларды біржақты
дайындау, білім алушыларды бір бағдар ішінде теңдестіру.
Көпбағдарлы білім беретін мекеме оқытудың бірнеше бағдарын, мысалы,
жаратылыстану-математикалық және қоғамдық-гуманитарлық бағдарды жүзеге
асырады.
Бейінді оқытуды ұйымдастырудың көпбағдарлы түрінің артықшылығына
мыналарды жатқызуға болады:
- оқушылардың жеке тұдғалық ерекшеліктері, олардың қызығушылығы мен
сұраныстары ескеріледі;
- тұлғаның дамуының жеке траекториясы құрылады;
- оқушының оқыту бағдарын таңдауда қателескен жағдайда бір сыныптан
екінші сыныпқа өтуге мүмкіндігі болады.
Ал кемшіліктеріне келетін болсақ, олар төмендегідей:
- оқушының оқыту бағдарын таңдауда қателескен жағдайда бір сыныптан
екінші сыныпқа өтуі мүмкін;
- оқушылардың жаңа интеллектуалдық ортаға көшуіне байланысты
алаңдаушылығы мен үрейі артады;
- қаржыландыруда түрлі қиындықтар кездеседі.
Мектепішілік бағдарлау үлгісін жүзеге асыру қала жағдайында қолайлы.
Бейінді оқытуды ұйымдастырудың осы үлгісін енгізу кезінде жалпы білім
беретін мектептер нақты бағдарға бағытталады және сонымен қатар оқушыларға
белгілі бір бағдарлы пәндердің, қолданбалы немесе таңдау курстарының санын
елеулі арттыру есебінен өздерінің жеке бағдарлы білім беру бағдарламаларын
толық көлемде жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бейінді оқытуды қала
жағдайында ұйымдастыру үшін мектептің колледждермен, кәсіптік-техникалық
училищелермен, орта арнайы оқу орындарымен, жоғары оқу орындарымен, өндіріс
орындарымен және т.б. өзара байланысқан жұмысын да пайдалануға болады.
Шағын қала жағдайында бейінді оқытуды ұйымдастырудың тораптық үлгісі,
яғни ресурстық орталық базасында немесе әлеуметтік серіктестік негізінде
оқыту үлгісі жүзеге асырылуы мүмкін.
Бейінді оқытуды ұйымдастырудың тораптық үлгісі - білім беру кеңістігін
(торабын) қалыптастыру мақсатымен басқа да білім беру ұйымдарының (қосымша
білім беретін, бастауыш және орта кәсіптік білім беретін, жоғары білім
беретін мекемелердің, жалпы білім беретін басқа мектептердің) білім беру
қорларын мақсатты және ұйымдасқан түрде тартуды (жұмылдыруды) көздейді.
Бұл білім беру үрдісіне қатысушылардың барлық талап-тілектерін
қанағаттандыруға мүмкіндік береді.
Бейінді оқытуды ресурстық орталық негізінде ұйымдастыру кезінде жалпы
орта білім беретін бірнеше мектеп материалдық және кадрлық әлеуеті
жеткілікті, неғұрлым күшті бір ғана жалпы білім беретін мекеме – ресурстық
орталық төңірегіне шоғырланады. Бұл жағдайда жалпы білім беретін мектеп
базалық жалпы білім беретін оқу курстарын, ал ресурстық орталық бағдарлы
жалпы білім беретін курстарды жүзеге асырады.
Ресурстық орталық үлгісінің артықшылығы сол, онда білім беретін
мекемелердің әрқайсысының кадрлық жәненемесе материалдық-техникалық
әлеуеті жеткіліксіз және оқушылар саны аз болған жағдайда да оқушылар
бағдарлы дайындық курстарын таңдау толықтығын жүзеге асыра алады.
Ал кемшіліктері мыналар:
- ұйымдастырудың күрделілігі,
- мұқият үйлестірудің қажеттілігі,
- оқушыларға педагогикалық жетекшілік жасау шығындарының артуы.
Бейінді оқытуды әлеуметтік серіктестік негізінде ұйымдастыру кезінде
білім беретін түрлі типтегі мекемелер – мектептің әлеуметтік серіктестері
торабы шеңберінде бағдарлы дайындық беріледі. Торап шеңберінде бағдарлы
курстар мен таңдау курстарын мектептің әлеуметтік серіктестері, яғни шағын
(кіші-гірім қалада немесе ірі қаланың бір ауданында) жинақы орналасқан
білім беру, мәдениет және спорт мекемелерінің әртүрлі типтері мен түрлері
ұсынады.
Бұл жағдайда жалпы білім беретін мектеп базалық жалпы білім беретін оқу
курстарын, ал мектептің әлеуметтік серіктестері:
- бағдарлы жалпы білім беретін курстарды;
- тәжірибеден өткізуді;
- жобалық және зерттеу жұмыстарын;
- оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуды жүзеге асырады.
“Әлеуметтік серіктестік” үлгісінің артықшылығы ретінде мыналарды:
- білім беру бағдарламаларының көп нұсқалылығының артуын,
- оқушылардың таңдау мүмкіндігінің артуын,
- серіктестер арасында тікелей байланыстың болуын атауға болады.
Кемшіліктері мыналар:
- ұйымдастырудың күрделілігі
- қаржымен қамтамасыз етудің күрделілігі
- оқушылардың таңдау курстарын игергендігін мониторингілеудің
күрделілігі.
Бейінді оқытуды ұйымдастырудың аса маңызды мәселесі – бұл бағдарлау
бағыттары мен құрылымын анықтау. Бағдарлардың алуан түрін жасау жоғары
сынып оқушыларының қызығушылығын, қабілетін, бейімділігін неғұрлым толық
ескеруге тырысудан туындайды.
Бейінді оқытуды жүзеге асырудың жеке пәндерді тереңдетіп оқытатын
мектептерден айырмашылығы оның бағдарлы емес пәндердің оқу материалдарын
салыстырмалы түрде қысқартқан жағдайда ғана мүмкін болатындығында.
Мектептің жоғары сатысында бейінді оқыту оқу пәндерінің әртүрлі
комбинацияларын, яғни бейінді оқытудың икемді жүйесін жасауды көздейді.
Бейінді оқытудың икемді жүйесі оқу пәндерінің түрлі типтерін қамтиды, олар:
- базалық жалпы білім беретін пәндер;
- бағдарлы пәндер;
- қолданбалы курстар;
- таңдау курстары.
Мұндағы базалық жалпы білім беретін пәндер – барлық бағдарларда
оқушылардың бәріне тегіс міндетті. 2002 жылғы МЖМБС бойынша қоғамдық-
гуманитарлық бағытта оқыту үшін мұндай пәндер саны 9, олар: математика,
физика, химия, биология, география, өнер, технология, дене тәрбиесі, АӘД.
Оқытудың жаратылыстану-математикалық бағыты үшін базалық жалпы білім
беретін пәндер саны 12: ана тілі мен әдебиеті, қазақ орыс тілі (мектептің
оқыту тіліне байланысты), қазақ орыс әдебиеті (мектептің оқыту тіліне
байланысты), шетел тілі, дүниежүзі тарихы, Қазақстан тарихы, қоғамдық білім
негіздері, құқықтану негіздері, технология, дене тәрбиесі, АӘД.
Сонымен, қолданыстағы МЖМБС бойынша барлық бағдар үшін мына пәндер
міндетті болып табылады: математика, ана тілі мен әдебиеті, қазақ орыс
тілі (мектептің оқыту тіліне байланысты), қазақ орыс әдебиеті (мектептің
оқыту тіліне байланысты), шетел тілі, Қоғамтану білім аймағының пәндері
(дүниежүзі тарихы, Қазақстан тарихы, қоғамдық білім негіздері, құқықтану
негіздері), Жаратылыстану білім аймағының пәндері (физика, химия,
биология, география), технология, дене тәрбиесі, АӘД.
Бағдарлы пәндер деп отырғанымыз – бұл орта жалпы білім берудің жоғары
сатысындағы оқыту бағдарын анықтайтын негізгі оқу пәндері. Оқытудың
жаратылыстану-математикалық бағытында мұндай пәндер саны 6, олар:
математика, информатика, физика, химия, биология, география. Оқытудың
қоғамдық-гуманитарлық бағытында – 9: ана тілі мен әдебиеті, қазақ орыс
тілі (мектептің оқыту тіліне байланысты), қазақ орыс әдебиеті (мектептің
оқыту тіліне байланысты), шетел тілі, дүниежүзі тарихы, Қазақстан тарихы,
қоғамдық білім негіздері, құқықтану негіздері.
Бағдарлы оқу пәндері оқытудың берілген бағдарын таңдап алған оқушылар
үшін міндетті.
Қолданбалы курстар – оқыту бағдарының құрамына кіреді, оған қатысу
міндетті, ол мектептік компонент есебінен жүзеге асырылады және екі функция
атқарады: негізгі бағдарлы пәндерді оқытуды қолдайды және оқытуды ішкі
бағдарлы мамандандыру үшін қызмет етеді. Қолданбалы курстар мазмұны бойынша
ҰБТ өткізілмейді.
Ал таңдау курстары – оқыту бағдарының шеңберінен тыс оқушы компоненті
(жеке сабақтар, консультациялар және т.б.) есебінен жүзеге асырылады.
Базалық жалпы білім беретін пәндерді, бағдарлы пәндер мен қолданбалы
курстарды комбинациялау білім беру ұйымдарына, жеке сыныптарға қандай да
бір бағыт шеңберіндегі бағдарлаудың әртүрлі формаларын алуға мүмкіндік
береді. Оқытуды бағдарлаудың қоғамдық-гуманитарлық және жаратылыстану-
математикалық бағыттары шеңберінде жасалатын оқытудың мүмкін бағдарларының
мазмұны мектептің жұмыстық оқу жоспарының вариативті құраушысының
қолданбалы курстарын бейнелеуі тиіс.
Мысалы, оқытуды бағдарлаудың қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы оқыту
бағдарлары:
- лингвистика
- филология
- тарихи-филология
- тарихи-құқықтану
- тарихи-қоғамтану және т.б., ал жаратылыстану-математикалық бағытындағы
оқыту бағдарлары:
- математика
- физика-математика
- математика-экономика
- физика-технология
- биология-химия
- география-биология
- биология-экология
- экология-салауаттану және т.б.
Сонымен 2006-2007 оқу жылынан бастап Қазақстанның білім беру ұйымдарының
жаппай іс-тәжірибесіне орта жалпы білім берудің жоғары сатысында бейінді
оқытуды енгізу жүзеге асырылады. Ол үшін бізде мектептің жоғары сатысында
бейінді оқытуды ұйымдастырудың оқушыларды олардың қызығушылықтары, қабілеті
мен бейімділігін ескере отырып саралау мүмкіндіктері ретіндегі әдістемелік-
нормативтік-құқықтық негіздері бар. Мұнда оқу орындарына нақты сынып
оқушыларының қызығушылығы мен қабілетін қанағаттандыруға бағытталған орта
жалпы білім беру мазмұнын, мектептік және оқушы компоненті жүктемесінің
шеңберіндегі бағдарлау бағытын ескере отырып, өзбетімен анықтауға құқық
беріледі.
Оқу жоспарының базалық құраушысының құрылымы мен мазмұны барлық оқу
орындары үшін бірдей болғандықтан, жоғары сынып оқушыларын саралап оқыту
принципін жүзеге асыру инвариантты мазмұнды кеңейту, сондай-ақ оқыту мен
тәрбиелеудің тиімді технологияларын пайдалану есебінен мүмкін болады.
Қорыта айтқанда, бейінді оқытуды енгізуге байланысты мектеп құрылымында,
білім беру мазмұнында, оқу процесін ұйымдастыру деңгейлерінде жүзеге
асырылатын барлық өзгерістер оқушының жеке тұлғасын олардың талап-тілектері
мен танымдық мүмкіндіктеріне сәйкес жан-жақты дамыту үшін жағдай жасауға
бағытталуы тиіс.
1.2. 12 жылдық жалпы орта білім берудің құрылымдық-мазмұндық моделі
(бір бейінді мектеп, көп бейінді мектеп)
Еліміздегі жаңа білім беру реформасы 12 жылдық білім беруге көшу арқылы
шығармашылықпен дамыған жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған жаңа ұлттық
үлгіні жасауды, “жалпыға арналған білімнен”, “білім әркімге өмір бойы”
үлгісіне көшуді және әлемдік білім беру кеңістігіне жедел енуді қамтамасыз
етуді мақсат етеді.
2008-2009 оқу жылынан бастап 12 жылдық білім беруге кезең-кезеңмен көшу
басталады. Бүгінгі күні білім беру мазмұнын жаңартуды көздейтін Қазақстан
Республикасының білім беру тұжырымдамасы жан-жақты талқыланып, Білім және
ғылым министрлігінің алқа мәжілісінде мақұлданды.
Бұл тұжырымдама Қазақстан Республикасының “Білім туралы” Заңына;
“Қазақстан Республикасын 2010 жылға дейін дамытудың стратегиялық
жоспарына”, “Қазақстан Республикасында білім беруді 2005-2010 жылға дейін
дамытудың мемлекеттік бағдарламасына”, Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың “Қазақстан экономикалық, әлеуметтік, саяси жаңғырудың
қарқынды жолында” атты Жолдауына, Болоньдегі Еуропа елдері білім
министрлерінің кеңесіне, ЮНЕСКО-ның үздіксіз білім беру туралы ұсыныстарына
сәйкес әзірленді.
Біздің еліміздегі қалыптасқан білім жүйесі академиялы, түбегейлі деп
бағаланатынын айта кетуіміз керек. Бірақ жыл асқан сайын оқу бағдарламалары
бойынша 11 жылда берілетін білім көлемінің ауқымдылығы оқу жүктемесінің
шектен тыс көбеюіне әкеліп, білім сапасы мен оқушылар денсаулығына кері
әсерін тигізіп отыр. Қалыптасқан бұл жағдай оқушылардың оқуға ынтасын да
төмендететінін тәжірибеден байқап жүрміз. Осыған орай қазіргі білім беру
тәжірибесінде білім көлемін жинақтай отырып, оқу материалын жеңілдетуді,
сондай-ақ құзырлылыққа жетуге бағдарланған білім мазмұнын қарастырып отыр.
Бүгінгі таңдағы еліміздің білім ұйымдарының басты міндеті – баланың
денсаулығына жағымды ықпал етуді көздейтін білім беру ортасын құру. Біз
өмір сүріп отырған уақыт алдыңғы толқынның заманына мүлдем ұқсамайды. Бала
болашағы оның жаңа тұжырымдарды түсінуі мен қабылдай білуіне, дұрыс таңдау
жасауына, бүкіл өмір бойына өзгермелі жағдайларға тез икемделе білу
қабілетіне байланысты болмақ. Осыған байланысты мұндай тұлғаға қойылатын
бірінші кезектегі нақты талап: ойлылық, салмақтылық, белсенділік,
әлеуметтік жауапкершілік, терең білімділік, кәсіби сауаттылық т.б. Бұл
оқушының бойында қалыптасатын түпкілікті мақсат, міндеттерін айқындауға
тікелей мұрындық болады.
12 жылдық мектептің басты ерекшелігі – баланың жан-жақты дамуына, өз
пікірі мен ойын ашық жеткізуіне, әр адамға табиғатынан берілген
шығармашылық әлеуетін толық іске асыруына ықпал ететін, өзін-өзі танып,
келешегін айқындауға саналы түрде дайын болуға, қоғамның экономикалық,
мәдени, саяси, өміріне белсенді араласуға мүмкіндік беретін психологиялық-
педагогикалық институт ретінде қалыптасуында болып отыр. Оның жаңа
құрылымына тоқталатын болсақ, 12 жылдық білім беру жүйесі 5+5+2 сатыларынан
тұрады. Бүгінгі күні осы құрылым мен жаңа мазмұнға негізделген жалпыға
міндетті білім стандарттары әзірленуде.
Бірінші саты – бастауыш мектеп (1-5 сынып). Білім алу 6 жастан
басталады, ұзақтығы – 5 жыл. Осы жастағы балаларды оқыту біздің
тәжірибемізде бұрыннан бар.
Бүгінгі күні баланы 5 жастан бастап тәрбиелейтін мектепалды даярлық
бағдарламасының мектепке дейінгі мекемелерде тәжірибеге енгізілгеніне бес
жылдан асып кетті. Ал алты жасар баланы оқытудың ғылыми-әдістемелік
негіздері мен практикалық тиімділігі жан-жақты зерттеліп, оқу-тәрбие
процесіне енгізудің нақты қадамдары жасалуда. Оларды мектепке қабылдаудың,
оның жас және жеке ерекшеліктеріне қарай жағдай жасау арқылы оқытудың
тиімді әдіс-тәсілдері тәжірибеге енгізіліп, еліміздің 104 мектебінде сынақ
тәжірибеден өтуде.
Білім берудің бастауыш сатыдағы оқыту кезеңін бес жылға ұзарту мәселесі
баланың физиологиялық, психологиялық дамуы мен дене бітімінің
қалыптасуындағы жас ерекшеліктері ескеріле отырып, осы бағыттағы көптеген
ғылыми-зерттеулердің нәтижелеріне сәйкес қарастырылды.
Ал екінші саты – (6-10 сынып) жалпы орта білім беру дайындығының
негізін қалап, оқушының қоғамдағы өзгерістерге сай әлеуметтік-психологиялық
бейімделуі мен ғылыми дүниетанымын кеңейтуді, сондай-ақ жеке тұлғалық
сапаларының қалыптасуын қамтамасыз етуді көздейді. Оқытудың бұл кезеңі
оқушының үшінші сатыдағы бейіндік оқыту түрін саналы түрде таңдауына бағдар
беретін бейіналды дайындықтың енгізілуімен ерекшеленеді десек, үшінші
сатысында (11-12 сыныптар) бейіндік оқыту енгізіледі.
Мұндағы басты мақсат – оқытуды даралау мен саралауға бағдарланған
оқытуды енгізу арқылы жоғары сынып оқушыларының қажеттілігі, қызығушылығы
мен қалауына сәйкес тұлғалық және өмірлік өзін-өзі анықтауына әсерін
тигізетін бейіндік оқытуды жүзеге асыруға жағдай жасау. Бейіндік оқыту
идеясы өзіміз өмір сүріп отырған кезеңде қоғамды демократияландыру
процестерінің әсерінен туындап отыр. Елімізде біраз уақыттан бері әлемдік
білім беру жүйесіне еніп, өзіндік бағыт алған гимназия мен лицейлердің,
дарынды балаларға арналған арнайы мектептердің тәжірибесі осы бейіндік
оқытудың алғашқы қадамы болып саналады.
Айта кететін жағдай, бүгінге дейінгі баршамыз айтып жүрген бейінді
оқыту, пәндерді тереңдете оқыту педагогикалық ұжымдардың талап-тілектеріне
қарай анықталды.
12 жылдық білім беру жүйесі оқушыны бейіндеп оқыту арқылы өзіндік
талабын қанағаттандыруды, оның жеке тұлға ретінде дербес қалыптасуына
мүмкіндік береді. Ол мынадай міндеттерді жүзеге асыруды көздейді:
оқушыларға бейінді оқытудың белгілі бір бағытын таңдауына мүмкіндік туғызу;
оқушылардың әлеуметтік және жеке кәсіби жағынан өзін-өзі анықтауына,
өзгермелі қоршаған ортаға бейімделе білуіне септігін тигізетін өзіндік
білім алуын ұйымдастыру.т.б. Нәтижесінде оқушының болашақ мамандығына
саналы таңдау жасауына жағдай туады, өзіндік іс-әрекетін бағалай білуге
дағдыландыратын түпкілікті құзіреттерге қол жеткізіледі, сөйтіп оқушының
одан әрі білім алуын жалғастыруына игі ықпал етеді.
12 жылдық жалпы орта білім берудің құрылымдық-мазмұндық моделі мынадай
ұстанымдарды басшылыққа алады. Атап айтсақ, жеке тұлғаның жас және табиғи
ерекшеліктерінің басты назарда болуы; жеке тұлғаның балалық шағының
ескерілуі; барлық жұмыс оқыту мен тәрбиеге бағытталуы назарда болады.
Жоғарыда айтылған үш сатыда білім берудің материалдық-техникалық
жағдай, кадрлық әлеует пен оқу-әдістемелік жағынан қамтамасыз етуді қатаң
ескере отырып, үшінші сатыдағы бейіндік оқытуды ұйымдастыру төмендегі
бағыттар бойынша қарастырылады:
— бір бейінді мектеп – бір бейінді оқытуды іске асырады;
— көп бейінді мектеп – бірнеше бейінді оқытуға бағытталады;
— жалпы білім беретін мектептердегі, гимназиялардағы, лицейлердегі,
дарынды балаларға арналған мамандандырылған білім ұяларындағы бейінді оқыту
сыныптары ашылады.
— өңірлік ресурстық орталық – материалдық және кадрлық әлеуеті
жеткілікті, басқа мектептер бейіндік оқытуға пайдалана алатын мүмкіндігі
бар білім беру ұйымы болып табылады. Ресурстық орталықтар жоғары оқу
орындарының, колледждердің немесе білім беру орталықтары жанынан
ұйымдастыруына болады.
— сырттай оқытатын және кешкі мектептердегі бейіндік оқыту еліміздің
ЖОО, облыстық біліктілікті арттыру институттары жанынан ашылған бейіндік
мектептер мен ресурстық орталықтардың базасында жүзеге асырылады.
Елді мекендерде шалғай ауылдан келетін оқушылардың тұруына мынадай
жағдайлар жасалады:
— ауыл балаларына арналған бейіндік оқытудың барлық түрі қамтылған
мектеп-интернат;
— интернат бағыттарындағы пансионат – шағын комплектілі ауыл
мектептерінен келген оқушыларды таңдаған бейіндеріне немесе ресурстық
жағдайына қарай аудан орталықтарында ұйымдастырылған орта мектептері.
Қазақстан Республикасында 2005-2010 жылдар аралығында білім беруді
дамытудың Мемлекеттік бағдарламасында және отандық 12 жылдық білім беру
тұжырымдамасында бейінді оқытудың үш бағыты анықталған: оның біріншісі,
жаратылыстану-математикалық, екіншісі, әлеуметтік-гуманитарлық, үшіншісі,
технологиялық. Бұл бағыттардың мазмұны арнаулы бейіндік курстар жиынтығынан
тұрады. Демек, кез келген мектеп оқушысының өз білім жолын таңдауына,
жергілікті мектеп желісінің ерекшеліктеріне және кадрлық құрамына қарай
білімін жан-жақты тереңдетуіне мүмкіндігі бар.
Жаңа оқу жылынан бастап, әрбір облыс, аудан орталықтарында, қалаларда,
ауылдық жерлерде бейіндік оқытуды сынақ-тәжірибеден өткізуге арналған
эксперименттік алаңдар – бейіндік мектептер нақтыланып, бағдарламасы
әзірленуде. Қазақстандық білім беру жүйесінде оқушының білімін тек қана 5
балдық шкаламен бағалау көп уақыттан бері қалыптасып қалғанмен, білім беру
жүйесіндегі түбірлі өзгеріс, білім мазмұнын жаңарту процесі оқушының
білімін бағалауда түбегейлі өзгертулерді талап етеді. Осыған орай,
тәжірибелі ғалымдардың, озат педагогтардың қатысуымен оқушының білімін
бағалаудың жаңа жүйесінің жобасы дайындалуда. Сондай-ақ, біздің мекеменің
ғылыми қызметкерлері білім сапасын бағалаудың ұлттық орталығымен бірлесе
отырып, шетелдік тәжірибелерді де түбегейлі қарастырып жатыр.
12 жылдық оқыту жүйесіне байланысты айтылып жатқан сан алуан пікірлерге
келсек, халық арасында түсінбеушілік тудырып отырған басты мәселе, бала
жасына байланысты болып отыр. Қазіргі оқыту жүйесінде бала мектепке 7
жастан барып, орта мектепті 16-17 жасында аяқтайды. Ал 12 жылдықта да солай
болады. Бала 6 жастан мектепке барады. 16-17 жасында мектепті бітіреді.
Бала жасына байланысты өзгеріс – оның мектепке бір жыл ерте баруында ғана.
12 жылдық білім беру жүйесіндегі басты артықшылық – баланың тек қана
білім алып ғана қоймай, бейімі мен икемділігіне, таңдайтын мамандығына
қарай алғашқы кәсіби бағдар алып шығуында жатыр. Яғни, 11-12 сыныптардағы
білім мазмұны оқушының жоғары оқу орнының алғашқы курстарында алатын білім
мазмұнымен кіріктіріледі. Оқушы мен оқытушы арасындағы өзара түсіністік пен
ықпалдастыққа негізделген оқыту процесі оқушының ойлау жүйесінің дамуына,
құндылық бағдарының айқындалуына, қарым-қатынас жасай білу дағдысының
қалыптасуына игі ықпал етеді. Нәтижесінде оқушының танымдық қабілетінің
деңгейін өсіріп, ойлау қабілетін арттырып, ақпаратты қабылдап қана қоймай,
оны талдап, өзіндік тұжырым жасай алатын дәрежеге қол жеткізеді. Бұл үрдіс
12 жылдық білім беру жүйесінде білім мазмұнын түбегейлі жаңартумен қатар,
оқытудың тың әдістемесін дүниеге әкеледі. Әрине, бұл құнды идеялардан
туындайтын жаңа оқыту технологияларын енгізуді талап етері сөзсіз. Дегенмен
әлемдік қолданыста оң нәтижесін көрсетіп келе жатқан кредиттік технология
сияқты, бұл да өз шешімін береді деген үміт үлкен.
Білім жүйесінің бұл жаңа тәсілі төрт жылдан бері еліміздің 104
мектебінде тәжірибе жүзінде жүргізіліп келе жатыр. Сабақ беріп жүрген
педагогтарды жыл сайын қайта даярлаудан өткізіп, оқытудың жаңа
технологияларына сәйкес әзірленген әдістемелікпен уақытында қамтамасыз етіп
отырамыз.
Қорыта айтқанда, 12 жылдық білім беруге көшу еліміздің білім
саясатындағы келелі мәселелерді шешуде нақты қадам болып табылады. Білім
беру құрылымы мен мазмұнының түбегейлі жаңаруы еліміздің болашағына ие
болар білікті жастардың жеке тұлға ретінде қалыптасуына игі ықпал ете
отырып, Қазақстанның өркениетті ел ретінде дамыған 50 елдің қатарынан орын
алуына кепіл бола алады.
1.3. Бейінді оқыту үдерсінде жеке тұлғаға бағытталған жаңа технологияларды
пайдалану
Білімді де білікті, салиқалы да парасатты, жан- жақты жетілген жеке
тұлғаны тәрбиелеу мемлекеттік маңызды іс. Қазіргі жаңару кезеңінде біздің
қоғамымыздың ілгерілеу процесінде адам факторы және оны жан-жақты
жандандыру, ел өмірінің барлық жақтарын жаңарту бала тәрбиесінің мәнімен
оның проблемаларын күрделендіріп отыр. Осыған байланысты білім берудің
тиімділігі мен сапасын арттырудың негізгі бағыты- барлық тәрбиелік істе
әрбір баланы жеке тұлға деп танып біліп, жан- жақты қалыптастыру.
Мектеп оқушыларының жеке тұлғасын қалыптастыру мәселелері білім мен
тәрбие беру тұжырымдамасында негізгі орын алады. Сонда: Жеке тұлғаның
қалыптасуы- үздіксіз күрделі процесс. Әрбір балаға жеке тұлға ретінде
қарап, оның өзіне тән санасы, еркі, өзіндік әрекет жасай алатын қабілеті
бар екенін ескеріп, балалар мен жастардың білімге, ғылымға ықыласын
арттыру, олардың ақыл- ой қабілетін, жеке бас қасиеттерін дамытып, оны
қоғам талабына сай іске асыруға көмектесу,- деп атап көрсетіп, мектеп
алдындағы міндеттердің бірі етіп қояды.
Жеке тұлғаны дамыту мәселелері- Л.С.Выготскийдің, М.Б.Блонскийдің,
С.Л.Рубинштейннің, Л.В.Занковтың, Д.В.Элькониннің еңбектерінің негізгі
арқауы.
Біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім
беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу- тәрбие
үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру
парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, басқаша
қарым- қатынас пайда болуда.
- білім мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпараттарды қабылдау
қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы
білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байи түсуде;
- мектеп, отбасы және қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі
бірлігіне ұмтылыс жасалуда;
- қоғамдық біліммен бара- бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән берілуде.
Оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық- педагогикалық бағыттағы
негізгі ой- тұжырымдары төмендегіше сипатталады:
- есте сақтауға негізделген оқып білім алудан бұрынғы меңгергендерді
пайдалана отырып, ақыл- ойды дамытатын оқуға көшу;
- білімнің статистикалық үлгісінен ақыл- ой әрекетінің динамикалық құрылым
жүйесіне көшу;
- оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап
оқыту бағдарламасына өту.
Оқыту технологиясы мектепте оқу үрдісіне қажетті әдіс, тәсіл, амал,
дидактикалық талап секілді психологиялық- педагогикалық іс- әрекеттердің
жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Былайша айтқанда, педагогикалық
технология- оқу- тәрбие процесінің шығармашылықпен терең ойластырылған
көптеген факторлардың үйлесімділігі оқыту мен тәрбиелеудің тиімділігін
қамтамасыз ететін жанды құрамдас бөлігі.
Педагогикалық технологияны құруға қажетті тұжырымдама: а)
Рубинштейннің Ойлау барысында ойлау объектісін жаңа байланыстарға қосуға
педагогикалық- психологиялық негіз бар деген ойынан және ә) Выготскийдің
Оқыту процесінде оқушының ақыл- ойының дамуы актуальды даму аймағынан
жақын арадағы даму аймағына ауысуы туралы теориясынан алынған.
Педагогикалық технологияның ерекшелігі- сабақтың талабы- оқушы
арқылы, оның оқу іс- әрекетін ұйымдастыру арқылы, ойлау дағдыларын дамыта
отырып мақсатқа жетуді қарастырады, яғни оқушылардың оқудағы іс- әрекеті
арқылы олардың ойлау дағдыларын жетілдере отырып мақсат қою технологиясы.
Жаңа технологияға сәйкес оқыту моделі дамытушы модель, жеке тұлғаны
дамытуға бағытталған ол оқу процесінде мұғалім мен оқушы арасында
субъект- субъект қатынасын қалыптастырады. Мұндай оқытуда оқушы қызмет
субъектісі, ал педагог оқушының танымдық қызметін ұйымдастырушы, яғни
технология- белгілі педагогикалық жүйенің практикада (тәжірибеде) жүзеге
асатын жобасы.
Педагогикалық жүйе бір- бірімен байланысты әдістер, педагогикалық
процестер, жеке тұлға қалыптастыруға әсер ететін нақты мақсатты, бағытты
педагогикалық әсер (Беспалько бойынша). Сонда:
Педагогикалық жүйе (Пж) = Әж + Дпр
Әж- әдістемелік жүйе (мақсат, мазмұн, әдіс, сабақтың түрі, құралдар)
Дпр- дидактикалық процестер
Дпр = Ы + Әбн + Оә + Түзә + Бә + Басқ
Ы- ынта
Әбн- әрекеттің бағдарлық негіздері
Оә- орындаушылық әрекеттер, мысалы өздігімен деңгейлік тапсырмалар орындау
Түз.ә- басқару әрекеттері (қатемен жұмыс)
Б.ә- бақылау әрекеттері (бақылау жұмыстары)
Басқ- педагогикалық басқару, болашақта оқушылар өзін- өзі басқарады.
Қоғамның қай кезеңінде болсын, жеке тұлғаның жан- жақты тәрбие алуын
ұйымдастыруда оларға сапалы білім беру көзделген. Бұл мәселе ұлы ғұламалар
еңбектерінде кеңінен орын алып, өзіндік сабақтастығын тауып келген.
Әл- Фараби өз еңбектерінде сапалы білім алу үшін тәрбиеленушілерді 2 топқа
жатқызған.
1-ші топ- өз еркімен білімді меңгеруге ұмтылушылар. Оларды оқытудың
жеңілдігін, оларды өздеріне сенім арту керектігін атап көрсеткен.
2-ші топ- амалсыздан оқитындар. Ондай оқушыларды қатаң қадағалап оқыту
дегенді ұсынған. Яғни білімнің сапасы оқытушының қандай әдіс- тәсілдерді
қолданып оқытуына тікелей қатысты екендігін дәлелдейді.
Әл- Фараби педагогикалық ықпал ету әдістерін алғаш ұсынған, оның
тиімділігін, қолдану жолдарын дәлелдеп, білім сапасын арттырудың
мүмкіндіктерін көрсеткен. Әл- Фарабидің оқыту туралы ілімі, оны ғылыммен
байланыстыруы бүгінгі педагогикалық үрдістің негізгі тероиясы, әдісі болып
есептеледі.
Ұлы ғұламалар Ж.Баласағұнның пікірі де, ұлы ғұлама ақын Абай ойлары
да, Әл- Фарабидің пікірін қуаттап, толықтыра түседі. Об бүгінгі күні жеке
адамды қалыптастыруда ұлы ғұламалар еңбектеріндегі білімді меңгерудің әдіс-
тәсілдерін басшылыққа алсақ, педагогикалық үрдісті ұйымдастыру ұлттық
психологиямызға сай өз үйлесімін табары анық.
Әрбір бала- болашақ данышпан деген ойлы қағидаға мән берсек, яғни
табиғи таланттарды ашу, жас талапкерлердің жарқырап көрінуі үшін мұғалімге
жүктелер міндет аз емес, Ол міндет- оқушылардың шығармашылық қабілетін,
танымдық белсенділігін, ой- өрісін дамыту үшін аянбай еңбек ету, оқушының
жеке тұлғалық күшін дамыту. Осы идеяларды дамыту үшін оқытудың және
тәрбиелеудің жаңа технологияларын қолдана отырып, жеке тұлғаның дамуына
қолайлы жағдай жасау, негізгі құндылық- оқушы және оның жеке тұлғасы.
Оқушының жеке тұлға ретінде тәрбиелеуді ұйымдастыруда дамыта оқыту
технологиясы ерекше орын алады.
Дамыта оқыту- жеке тұлғаның барлық сапаларын тұтас сәйкестікке дамытуға
бағытталған. Дамыта оқытудың басты мақсаты- баланы оқыта отырып, жалпы
дамыту.
ХХ ғасырдың 30 жылдарының басында Л.С.Выготский оқыту идеясын қозғады.
Оқытудың гипотезасы бойынша білім- оқушының даму құралы. 1960-1990 жылдар
арасында Л.В.Занковтың басшылығымен зерттеулер жүргізіп, дамыта оқытудың
тұжырымдамасы жасалды. Занков жасаған жаңа жүйенің негізі- өсіп және дамып
келе жатқан дара тұлға.
Дамыта оқыту оқушылардың танымдық әрекетін қалыптастыруға, шығармашылық
қабілеттері мен қызығушылығын арттыруға, білімге құштарлығын оятуға
баулиды. Оқушылардың оқуға сапалы және жауапты көзқарасын тәрбиелеуге, өз
бетімен білім алуға, қосымша әдебиеттерді оқып, ізденуге, оқу еңбегін
тиімді ұйымдастыруға, алған білімін өмірде тиімді пайдалануға үйретеді.
Жаңа буын оқулықтарын оқытуда дамыта оқыту технологиясын қолдану
дегеніміз- келешек ұрпақтың еркін дамуына, жан- жақты білім алуына,
белсенді, шығармашық болуына жағдай жасау, жеке тұлғаны дамыту.
Жеке тұлғаның бойындағы қабілетін ашу- одан әрі жетілдіру дамыта
оқытудың негізінде зерттеушілік білігін және оңтайлы шешімін қабылдауға
ынталандыру арқылы баланың бойына еркіндік, мақсаткерлік, ар- намыс,
мақтаныш- сезім, дербестік, адамгершілік, еңбек сүйгіштік, белсенділік, өз
пікірін сапалы, шебер ортаға сала білу сияқты оқыта отырып, жалпы дамытуды
үнемі сабақта жүйелі жүзеге асырғанда жан- жақты гармониялық даму үшін
негіз жасалды.
Са Дамыта оқыту:
Ә - Мт - Мн - Әқ - Д - Р
Ә- әрекет
Ә.қ- әдіс- құрал
Мт- мақсат
Д- даму, нәтиже
Мн- міндет
Р- рефлексия
Жас ұрпақты қоғамдық маңызды істерді сапалылықпен игеретін бұған
дейінгі адамзат жасаған игіліктерді жалғастыра алатын жан- жақты дамыған
тұлға ретінде қалыптастырудың негізі мектеп жасында қаланатыны белгілі.
Білім беру мазмұнын жаңарту, оқыту әдістерін жетілдіру оқушылар мен
мұғалімдердің өзара қарым- қатынасын жоғары деңгейде ұйымдастыру секілді
міндеттердің қай- қайсысы да әрекетсіз іске аспайды. Оқу- адамның саналы
өміріндегі басты әрекет. Оқу әрекеті мұғалімнің басшылығы арқылы оқушының
сана- сезімін дамытуға бағытталады.
Рубинштейн оқытудың мақсаты оқушыға белгілі бір білім туралы мағлұмат
беру емес, ең бастысы, оқушылардың бойындағы қабілеттерді дамыту, балаға
қандай материал ұсыну емес, оны бақылауға, ойлауға үйрету деп көрсетеді.
Психолог- ғалым Д.Б.Эльконин Оқу әрекетінің басқа әрекет түрлерінен аса
бір ерекшелігі бар,- деп көрсетті. Онда бала мұғалімнің басшылығы арқылы
ғылыми түсініктерді ұсынып меңгерді. Бірақ бұл әрекет арқылы ол ғылымға
ешқандай өзгеріс әкелмейді. Сол түсініктерді меңгеру арқылы баланың ойы,
түсінігі туып санасы дамиды, ол ғылыми ұғымдармен жұмыс істеудің жаңа
тәсілдерін үйренеді. Оқу әрекеті - баланың өзгеру, өсу әрекеті.
Оқу әрекетінде оқушының субъект ретінде қалыптасу жолдарын баланың жас
кезеңдеріне байланыстыра келе Г.И.Шукина былай дейді: Оқу әрекеті дамуы
оқушының сипатының өзгеруіне қарай оқушының жеке басының дамуына үлкен әсер
етеді. Мыс: бастауыш сыныптарда оқушы негізінен, тапсырманы орындаушы
болса, орта сыныптарда ол жай орындаушы емес, белсенді орындаушы деңгейіне
көтеріледі, осы кезеңде оның шығармашылық ізденісінің алғы шарттары
қалыптаса бастайды да, жоғары сыныптарда оқушы өз бетінше шығармашылықпен
жұмыс істей білетін, әрекет иесі ретінде танылуы тиіс.
Оқушының жеке тұлға ретінде қалыптасуы, бір жағынан оқу үрдісіндегі
оқушының белсенділігінің, өздік ізденіс жасай білуінің, қызығушылығының
т.б. өзгеруіне байланысты болса, екінші жағынан айналасындағы адамдармен
қарым- қатынасына байланысты болады. Сондықтан мұғалім оқушы бойындағы
өзгерісті назардан тыс қалдырмай нақтылы ситуацияларда оқушы белсенділігін,
өз бетінше жұмыс істей білу қабілетін, танымдық қызығушылығын, шығармашылық
қабілетін дамытуға қажетті жағдай туғызып отыру керек.
Соған сай міндеттер:
• оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым- қатынасты орнықтыру S =S;
• оқыту кезінде оқушының потенциалдық мүмкіндігі мен дербестігінің дамуына
жағдай жасау;
• оқытуды оқушыда оқу іс- әрекетін қалыптастыратындай етіп ұйымдастыру;
• дарынды балалармен жұмыс істеудің жаңаша әдіс- тәсілдерін қолдану.
Барлық жалпы білім беретін пәндер негізіндегі бағдарлы және элективті
курстардың жиынтығы әрбір оқушы үшін жеке білім теориясын құруға мүмкіндік
береді.
1.4. Жалпы білім беретін орта мектептердің жоғарғы сатысына бейінді
оқыту жүйесінің элективті курстары
Элективті курстар төмендегідей мақсаттарды көздейді:
1.Қазіргі заманның өзекті мәселелерін зерделеу;
2.Болашақ мамандықтың ерекшеліктерін таныстыру, оқушылардың түрлі іс-
әрекеттерді орындау барысында осымамандық иесі ретінде өзіндік сыналуына
жағдайтуғызу;
3.Оқушының шығармашылық, танымдықіс-әрекетін қалыптастыру;
4.Бейіндік (профильдік) пәндердің мазмұнын толықтыру;
5.Оқушының белгілі сала бойыншақабілетін ұштау, оның бойында келешекке
қажет білік пен дағдының қалыптасуынамүмкіндік жасау;
6. Оқушының білімге деген құштарлығын жоғары дәрежеде дәйектеу
мақсатында бала бойындағы қызығушылықты, шығармашылық шабыттыжандандыру.
Бейінді оқыту бағдарламаларына енгізілетін білім мазмұны мына
талаптарға жауап беруі тиіс:
1. Мазмұнның толымдылығы. Бағдарламаны дайындау кезіндегі білімнің
толымдылығы бағдарламада қойылған мақсаттарға жету үшін қажетті және
жеткілікті білімдерді анықтауда болыптабылады.
2. Оқушылар үшін жаңалық дәрежесі. Іс-әрекеттің тиімділігі және
оқушыларды ынталандыру үшін берілетінбілімнің бұдан бұрын игерген
білімге қарағанда жаңалық дәрежесімен анықталады.Бағдарлама базалық
жалпы білім беретін пәндердің оқу бағдарламаларында жоқ,оқушылар үшін
мүлдем жаңа білімдерді қамтуы қажет.
3. Мазмұнның жалпылық дәрежесі. Мәселен, білімнің жалпылығының қажеттігі
оқушыларда жалпыланған іс-әрекет тәсілдерін қалыптастырудың
қажеттігінен туындайды. Бағдарламаға енгізілген білімнің жалпылық
деңгейі ондағы қойылған оқыту мақсаттарына және оқушылардың
абстрактілі ойлауының даму деңгейіне сәйкес болу керек. Бағдарламаға
енгізілген материал оқушылардың әр түрлі категориясы үшін қолданылуы
мүмкін,оған бағдарламаға енгізілген білімдердің жалпылығы арқылы
оқушылардың барлығына ортақ мәселелерді таңдап алу арқылы қол
жеткізуге болады.
4. Мазмұнның ғылымилығы. Бағдарламаға алдыңғы қатарлы ғылыми білімдер мен
адамның пракикалық іс-әрекеіндегі неғұрлым құнды тәжірибелер енгізілуі
қажет.
5. Білім мазмұнының сараланғандық сипаты. Бағдарламада білімнің әр түрлі
деңгейі мен түрлерісараланып берілуі қажет. Мұғалім ғана емес, оқушы
да меңгерілетін білімніңәрқайсысының ерекшелігін оның ғылым мен
практикаға қоланылу ерекшілігі түсінуітиіс.
6. Курстың практиакалық бағыттылығы. Бағдарлама білім беру стандартының
талаптарына сәйкес оқушылардыңалған білімін практикада әр түрлі
мәселелерді шешу үшін қолдана алу қабілеттілігін қалыптастыратындай
материалдарды қамту керек.
7. Оқу материалының өзара байланыстылығы мен жүйелілігі. Бағдарламадағы
білім мазмұны барлық келесі тақырыптарды оқу өткен тақырыптарға сүйене
отырып жүргізілетіндей, ал жеке және жалпы білімдер арасында байланыс
болатындай болып жүйелі түрде құрылуы тиіс.
8. Уақыт қорына лайықтығы. Бағдарламадағы материалдар оны зерделеуге
бөлінген уақыт қоры ескеріле отырып беріуі керек.
Білім мазмұнына қойылатын бұлталаптар білім стандарты жалпы білім беру
мақсаты және оқушыларды оқытудың психологиялық заңдылықтары арқылы
анықталады.
Элективті курстар мектеп компоненті есебінен жүзеге асырыла алады және
олар бірнеше функцияны атқаруымүмкін:
-бағдарлы курстардың мазмұнын толықтыруы;
-таңдап алған бағдар аясынан тыс оқушылардың әр түрлі танымдық
мүдделерінқанағаттандыруы.
Жалпы алғанда информатикадан бағдарлы сараланған білім беруде элективті
курстардың шамамен келесі түрлерін ұсынуға болады:
1.Пәндік элективтік курс, оның міндеті-базистік оқу жоспарындағы
Информатика оқу пәні бойынша білімді кеңейту және тереңдету, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақ мемлекеттiк қыздар педагогикалық университеті
Физика-математика факультетi
ИНФОРМАТИКА ЖӘНЕ ҚОЛДАНБАЛЫ МАТЕМАТИКА КАФЕДРАСЫ
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: “орта мектепте информатиканы бейінді оқытудың мазмұны мен
ұйымдастырылуы”
Қорғауға жiберiлдi Орындаған:.
" " 2009ж. 3-курс (3-жылдық)
кафедра меңгерушiсi Информатика мамандығы
тех.ғ.к., доцент сырттай бөлiмнiң студентi
Г.И.Салғараева Ғылыми жетекшiсі: тех.ғ.к., доцент
__________________ Г.И.Салғараева_______________
Алматы, 2010ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
І. орта мектепте бейінді оқыту ЖҮЙЕСІНІҢ МАЗМҰНЫ МЕН ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ
1.1. Бейінді оқыту – оқушының жеке тұлғасын дамыту құралы.
1.2. 12 жылдық жалпы орта білім берудің құрылымдық-мазмұндық моделі (бір
бейінді мектеп, көп бейінді мектеп).
1.3. Бейінді оқыту үдерсінде жеке тұлғаға бағытталған жаңа технологияларды
пайдалану.
1.4. Жалпы білім беретін орта мектептердің жоғарғы сатысына бейінді оқыту
жүйесінің элективті курстары.
ІІ. ИНФОРМАТИКА ПӘНІН БЕЙІНДІ ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1. Гуманитарлық және жаратылыстану бағытындағы орта мектептерде
Информатика пәнін бейінді оқытуды дамыту.
2.2. Информатика пәнін бейіндеп оқытуда интеллектуалды ойындардың
тиімділігі.
2.3. Бейіндеп оқытуда қолданылатын интеллектуалды ойындарды ұйымдастырудың
әдістемесі мен оларға қойылатын дидактикалық талаптар.
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Бейінді оқыту – білім алушылардың мүдделерін, бейімділігі мен
қабілеттерін ескере отырып, оқытуды саралау және даралау процесі, білім
беру процесін ұйымдастыру.
Бейінді оқыту жалпы оқыту процесінің құрылымын, мазмұны мен
ұйымдастырылуын өзгерту арқылы оқушылардың қызығушылығын неғұрлым толық
ескеруге, олардың қабілетін дамытуға, жоғары сынып оқушыларына өздерінің
кәсіби қызығушылығы мен мен оқуын жалғастыруға қатысты ұстанған бағыт-
бағдарына сәйкес білім беру үшін жағдай туғызуға мүмкіндік беретін саралау
мен даралау құралы болып табылады.
Сонымен бірге бейінді оқыту жеке тұлғаға бағыттала отырып, мынадай
міндеттерді де шешуді қамтамассыз етуі қажет:
• жалпы орта білім бағдарламасының жеке пәндерін тереңдете оқыту;
• білім мазмұнын саралауға және әр оқушының жеке білімдік траекториясын
құруға жағдай жасау,
• жалпы орта және кәсіби білім арасындағы сабақтастық, бейінді сынып
оқушыларын жоғары оқу орнында білімін жалғастыруға дайындауды
қамтамасыз ету.
Бейінді оқытуды ұйымдастыру үшін білім беретін мекеме, ең әуелі
бейінді оқытуды ұйымдастырудың нақты жағдайы үшін неғұрлым тиімді үлгісін
таңдап алуы қажет.
Бейінді оқытуды ұйымдастыру үлгілері деп нақты жағдайларда бейінді
қыту түрлерін жүзеге асыру тәсілдерін айтады.
Бейінді оқытуды ұйымдастыру үлгілерінің мүмкін нұсқалары ретінде мынаны
атауға болады: бейінді оқытуды ұйымдастырудың тораптық үлгісі:
• ресурстық орталық кезінде ұйымдастыру
• әлеуметтік серіктестік негізінде ұйымдастыру.
Шағын қала жағдайында бейінді оқытуды ұйымдастырудың тораптық
үлгісі, яғни ресурстық орталық базасында немесе әлеуметтік серіктестік
негізінде оқыту үлгісі жүзеге асырылуы мүмкін.
Бейінді оқытуды ресурстық орталық негізінде ұйымдастыру кезінде
жалпы орта білім беретін бірнеше мектеп материалдық және кадрлық әлеуметі
жеткілікті, неғұрлым күшті бір ғана жалпы білім беретін мекеме ресурстық
орталық төңірегіне шоғырланады. Бұл жағдайда жалпы білім беретін мектеп
базалық жалпы білім беретін оқу курстарын, ал ресурстық орталық бейінді
жалпы білім беретін курстарды жүзеге асырады.
Ресурстық орталық үлгісінің артықшылығы сол, онда білім беретін
мекемелердің әрқайсысының кадрлық немесе (және) материалдық-техникалық
әлеуеті жеткіліксіз және оқушылар саны аз болған жағдайда да оқушылар
бейінді дайындық курстарын таңдау толықтығын жүзеге асыра алады.
Бейінді оқытуды жүзеге асырудың жеке пәндерді тереңдетіп оқытатын
мектептерден айыамашылығы оның бейінді емес пәндердің оқу материалдарын
салыстырмалы түрде қысқартқан жағдайда ғана мүмкін болатындығында.
Мектептің жрғары сатысында бейінді оқыту оқу пәндерінің әртүрлі
комбинацияларын, яғни бейінді оқытудың икемді жүйесін жасауды көздейді.
Бейінді оқытудың икемді жүйесі оқу пәндерінің түрлі типтерін қамтиды, олар:
• базалық жалпы білім беретін пәндер;
• бейінді пәндер;
• қолданбалы курстар;
• таңдау курстары;
Бүгінгі таңдағы әлеуметтік экономикалық жағдайлардың күрделенуі,
ақпараттарағымының қарқындауы, бәсекелестіктің артуы сияқты жағдаяттар
білім беруұйымдарының түлектеріне елеулі жоғары талаптарды жүктейді. Бұл
жағдайда жалпыбілім беру мақсаты-көп функционалды компетенциялармен
(құзырлармен, шығармашылықіс-әрекет тәжірибесімен қаруланған ,бүгінгі
өзгермелі жағдайларда бағдарланаалуға дайын адамды дамыту болып табылады.
Қоғам өзінің әрбір мүшесініңзиятты-шығармашылық, адамгершілік потенциалын
мүмкіндігінше дамытуға, өзін ісжүзінде ойдағыдай көрсету және таныта
білудің шарты ретінде жоғары деңгейдебілім алуға құқығы бар. Жоғары
сыныптардағы бағдарлы саралау осы міндетті жүзеге асыруға бағытталған.
Бейінді-бейінді оқытудыңмақсаты-оқушылардың қызығушылық бағытын,қабілетін
келешекте ие болуға тиістімамандыққа бейімделуін қанағаттандыру немесе
басқа сөзбен айтсақ жеке тұлғағабағытталған, яғни оқытуды дифференциалдау
жәнежекешелендіру.Бейіндеп оқытатын мектептіңжоғары сыныптарына арналған
оқу жоспарын шартты түрде 3 бөлікке бөлугеболады.
1-бөлік. Жалпы білім беретінбазалық пәндер. Бұл сыныптағы барлық оқушылар
үшін міндетті болып саналады.
2-бөлік. Белгілі бір бағыттағытаңдаған оқушылар үшін міндетті және сол
бағытты толық анықтайтын тереңдетілгенбейіндік білім беретін пәндер.
3-бөлік. Оқушылардың өз таңдауыбойынша енгізілетін таңдау (элективтік )
курстары.
Бағдарлы сараланған білім беруде оқушылардың таңдауы бойынша қатысатын
элективті курстардыұйымдастырудың үлкен мәні бар. Элективті курстар-
мектептің жоғары сатысында оқыту бағдарының құрамына енетін және
оқушылардың таңдауы бойынша қатысатын міндетті курстар.
І. орта мектепте информатиканы бейінді оқытудың мазмұны мен ұйымдастырылуы
1.1. Бейінді оқыту – оқушының жеке тұлғасын дамыту құралы
Қазақстан Республикасы мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарттарының Негізгі ережелеріне сәйкес 2006-2007 оқу жылынан бастап
еліміздің жалпы білім беретін мектептерінің жоғарғы сатысына бейінді
оқытуды енгізу көзделіп отыр.
Бейінді оқыту және кәсіптік білім беру ұғымдарын шатастыруға
болмайды. Бейінді оқыту – бұл жалпы білім беретін мектептің жоғарғы
буынында оқытуды даралауға, оқушыны әлеуметтендіруге, сонымен бірге
мектептің жоғарғы сатысы мен орта және жоғарғы кәсіби білім берудегі
сабақтастықты жүзеге асыруға бағытталған арнайы дайындау жүйесі. Ал
кәсіптік білім беру деп жеке тұлғаның, қоғамның, мемлекеттің мүддесі үшін,
нәтижесінде азамат сәйкес құжатпен куәландырылған нақты кәсіби мамандық
алатын оқыту мен тәрбиелеудің мақсатты процесін түсінеді.
Бейінді оқыту жалпы оқыту процесінің құрылымын, мазмұны мен
ұйымдастырылуын өзгерту арқылы оқушылардың қызығушылығын неғұрлым толық
ескеруге, олардың қабілетін дамытуға, жоғары сынып оқушыларына өздерінің
кәсіби қызығушылығы мен оқуын жалғастыруға қатысты ұстанған бағыт-бағдарына
сәйкес білім беру үшін жағдай туғызуға мүмкіндік беретін саралау мен
даралау құралы болып табылады.
Бейінді оқытуды енгізудің мақсаты – жалпы білім беретін мектептің жоғары
сыныптарында оқушыны еңбек нарығының нақты сұраныстарын ескере отырып
әлеуметтендіруге бағытталған арнайы дайындау жүйесін жасау болып табылады.
Бейінді оқытудың негізгі міндеті бағдарлардың икемді жүйесін жасауға
және мектептің жоғары сатысын бастауыш, орта және жоғары кәсіптік білім
беретін мекемелермен үйлестіруге келіп саяды. Сонымен бірге бейінді оқыту
жеке тұлғаға бағыттала отырып, мынадай міндеттерді де шешуді қамтамасыз
етуі қажет:
- жалпы орта білім бағдарламасының жеке пәндерін тереңдете оқыту;
- білім мазмұнын саралауға және әр оқушының жеке білімдік траекториясын
құруға жағдай жасау;
- жалпы орта және кәсіби білім арасындағы сабақтастықты, бағдарлы сынып
оқушыларын жоғары оқу орнында білімін жалғастыруға дайындауды қамтамасыз
ету.
Бағдарлы сыныптар оқушылардың сұранысы мен олардың нақты мүмкіндіктері,
ата-аналар мен таңдалып алынған бағдар пәндерін оқытатын мұғалімдердің
пікірлері, әдістемелік бірлестік ұсыныстары, болжау мәліметтері, тестілеу
нәтижелері ескеріле отырып құрылады. Ол оқушыларға негізгі назарды болашақ
кәсіби білімнің таңдалып алынған бағдарының негізін құрайтын пәндерді оқуға
аударуға мүмкіндік береді.
Бейінді оқытуды ұйымдастыру үшін білім беретін мекеме, ең әуелі, бейінді
оқытуды ұйымдастырудың нақты жағдай үшін неғұрлым тиімді үлгісін таңдап
алуы қажет.
Бейінді оқытуды ұйымдастыру үлгілері деп нақты жағдайларда бейінді оқыту
түрлерін жүзеге асыру тәсілдерін айтады.
Бейінді оқытуды ұйымдастыру үлгілерінің мүмкін нұсқалары ретінде
мыналарды атауға болады:
1) бейінді оқытуды ұйымдастырудың мектепішілік үлгісі;
2) бейінді оқытуды ұйымдастырудың тораптық үлгісі:
- ресурстық орталық негізінде ұйымдастыру;
- әлеуметтік серіктестік негізінде ұйымдастыру.
Ұйымдастыру үлгілерінің түрліше болуы бейінді оқытуды ұйымдастырудың
типтері мен формаларын үйлестірудің алуан түрлі болуынан туындайды.
Мектепішілік бағдарлау үлгісі деп бейінді оқытуды білім беретін бір ғана
мекеменің күшімен ұйымдастыруды айтады. Бұл жағдайда жалпы білім беретін
мекеме бірбағдарлы немесе көпбағдарлы болуы мүмкін.
Бірбағдарлы білім беретін мекеме таңдалып алынған бір ғана бағдарды,
мысалы, жаратылыстану-математикалық немесе қоғамдық-гуманитарлық бағдарды
жүзеге асырады. Әр бағдардың ішінде білім салалары бойынша бір немесе
бірнеше мамандану бағыттары болуы мүмкін, мысалы, жаратылыстану-
математикалық бағдарда: химия-биологиялық, биология-географиялық, физика-
математикалық, математика-информатикалық және т.б.
Бейінді оқытуды ұйымдастырудың осы үлгісін енгізу кезінде жалпы білім
беретін мектептер нақты бағдарға бағытталады және сонымен қатар оқушыларға
белгілі бір бағдарлы пәндердің, қолданбалы немесе таңдау курстарының санын
елеулі арттыру есебінен өздерінің жеке бағдарлы білім беру бағдарламаларын
толық көлемде жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Мектептің бағдарлау үлгісін таңдау кезінде мыналар ескерілуі қажет:
- оқушылар мен олардың ата-аналарының тарапынан жеке пәндер бойынша
көтеріңкі деңгейде білім алуға әлеуметтік сұраныстың болуы;
- таңдалып алынған бағдар бойынша жоғары оқу орындарында немесе орта
арнайы оқу орындарында білімін жалғастыруға талпынысы;
- мектеп бітірушілердің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету
мәселесінің шешілуі;
- жоғары сынып оқушыларының жеке қызығушылықтары, қабілеті мен
бейімділігі;
- сынып оқушыларының көпшілігінің таңдалып алынатын мамандану пәндері
бойынша нақты дайындық дәрежесі;
- бейінді оқытуды жүзеге асыратын жетік пән мұғалімдерінің болуы;
- мектептің материалдық-техникалық базасы.
Бейінді оқытуды ұйымдастыру үлгілерінің қай-қайсысының да артықшылығымен
қатар кемшіліктері де болатынын ескерген жөн. Енді осыларға жеке-жеке
тоқталайық.
Бейінді оқытуды ұйымдастырудың бірбағдарлы түрінің артықшылығы мыналар:
- мектеп педагогикалық ұжымының бір бағдар шеңберіндегі мақсатты жұмысы;
- берілген бағдар бойынша материалдық-техникалық қорларды шоғырландыру;
- мектеп бітірушілердің бәсекейге қабілеттілігін қамтамасыз ету.
Ал кемшіліктері ретінде мыналарды атауға болады:
- оқушылардың қызығушылықтарының үйлеспеуі, олардың мектеп бітіргеннен
кейін нақты оқу орнына түсуге бағдарларының әртүрлі болуы;
- біркомплектілі мектептерге бейінді оқытуды енгізу бойынша
ұйымдастырушылық шешімдердің болмауы;
- оқушылардың қабілеті мен қызығушылығын ескермей оларды біржақты
дайындау, білім алушыларды бір бағдар ішінде теңдестіру.
Көпбағдарлы білім беретін мекеме оқытудың бірнеше бағдарын, мысалы,
жаратылыстану-математикалық және қоғамдық-гуманитарлық бағдарды жүзеге
асырады.
Бейінді оқытуды ұйымдастырудың көпбағдарлы түрінің артықшылығына
мыналарды жатқызуға болады:
- оқушылардың жеке тұдғалық ерекшеліктері, олардың қызығушылығы мен
сұраныстары ескеріледі;
- тұлғаның дамуының жеке траекториясы құрылады;
- оқушының оқыту бағдарын таңдауда қателескен жағдайда бір сыныптан
екінші сыныпқа өтуге мүмкіндігі болады.
Ал кемшіліктеріне келетін болсақ, олар төмендегідей:
- оқушының оқыту бағдарын таңдауда қателескен жағдайда бір сыныптан
екінші сыныпқа өтуі мүмкін;
- оқушылардың жаңа интеллектуалдық ортаға көшуіне байланысты
алаңдаушылығы мен үрейі артады;
- қаржыландыруда түрлі қиындықтар кездеседі.
Мектепішілік бағдарлау үлгісін жүзеге асыру қала жағдайында қолайлы.
Бейінді оқытуды ұйымдастырудың осы үлгісін енгізу кезінде жалпы білім
беретін мектептер нақты бағдарға бағытталады және сонымен қатар оқушыларға
белгілі бір бағдарлы пәндердің, қолданбалы немесе таңдау курстарының санын
елеулі арттыру есебінен өздерінің жеке бағдарлы білім беру бағдарламаларын
толық көлемде жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бейінді оқытуды қала
жағдайында ұйымдастыру үшін мектептің колледждермен, кәсіптік-техникалық
училищелермен, орта арнайы оқу орындарымен, жоғары оқу орындарымен, өндіріс
орындарымен және т.б. өзара байланысқан жұмысын да пайдалануға болады.
Шағын қала жағдайында бейінді оқытуды ұйымдастырудың тораптық үлгісі,
яғни ресурстық орталық базасында немесе әлеуметтік серіктестік негізінде
оқыту үлгісі жүзеге асырылуы мүмкін.
Бейінді оқытуды ұйымдастырудың тораптық үлгісі - білім беру кеңістігін
(торабын) қалыптастыру мақсатымен басқа да білім беру ұйымдарының (қосымша
білім беретін, бастауыш және орта кәсіптік білім беретін, жоғары білім
беретін мекемелердің, жалпы білім беретін басқа мектептердің) білім беру
қорларын мақсатты және ұйымдасқан түрде тартуды (жұмылдыруды) көздейді.
Бұл білім беру үрдісіне қатысушылардың барлық талап-тілектерін
қанағаттандыруға мүмкіндік береді.
Бейінді оқытуды ресурстық орталық негізінде ұйымдастыру кезінде жалпы
орта білім беретін бірнеше мектеп материалдық және кадрлық әлеуеті
жеткілікті, неғұрлым күшті бір ғана жалпы білім беретін мекеме – ресурстық
орталық төңірегіне шоғырланады. Бұл жағдайда жалпы білім беретін мектеп
базалық жалпы білім беретін оқу курстарын, ал ресурстық орталық бағдарлы
жалпы білім беретін курстарды жүзеге асырады.
Ресурстық орталық үлгісінің артықшылығы сол, онда білім беретін
мекемелердің әрқайсысының кадрлық жәненемесе материалдық-техникалық
әлеуеті жеткіліксіз және оқушылар саны аз болған жағдайда да оқушылар
бағдарлы дайындық курстарын таңдау толықтығын жүзеге асыра алады.
Ал кемшіліктері мыналар:
- ұйымдастырудың күрделілігі,
- мұқият үйлестірудің қажеттілігі,
- оқушыларға педагогикалық жетекшілік жасау шығындарының артуы.
Бейінді оқытуды әлеуметтік серіктестік негізінде ұйымдастыру кезінде
білім беретін түрлі типтегі мекемелер – мектептің әлеуметтік серіктестері
торабы шеңберінде бағдарлы дайындық беріледі. Торап шеңберінде бағдарлы
курстар мен таңдау курстарын мектептің әлеуметтік серіктестері, яғни шағын
(кіші-гірім қалада немесе ірі қаланың бір ауданында) жинақы орналасқан
білім беру, мәдениет және спорт мекемелерінің әртүрлі типтері мен түрлері
ұсынады.
Бұл жағдайда жалпы білім беретін мектеп базалық жалпы білім беретін оқу
курстарын, ал мектептің әлеуметтік серіктестері:
- бағдарлы жалпы білім беретін курстарды;
- тәжірибеден өткізуді;
- жобалық және зерттеу жұмыстарын;
- оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуды жүзеге асырады.
“Әлеуметтік серіктестік” үлгісінің артықшылығы ретінде мыналарды:
- білім беру бағдарламаларының көп нұсқалылығының артуын,
- оқушылардың таңдау мүмкіндігінің артуын,
- серіктестер арасында тікелей байланыстың болуын атауға болады.
Кемшіліктері мыналар:
- ұйымдастырудың күрделілігі
- қаржымен қамтамасыз етудің күрделілігі
- оқушылардың таңдау курстарын игергендігін мониторингілеудің
күрделілігі.
Бейінді оқытуды ұйымдастырудың аса маңызды мәселесі – бұл бағдарлау
бағыттары мен құрылымын анықтау. Бағдарлардың алуан түрін жасау жоғары
сынып оқушыларының қызығушылығын, қабілетін, бейімділігін неғұрлым толық
ескеруге тырысудан туындайды.
Бейінді оқытуды жүзеге асырудың жеке пәндерді тереңдетіп оқытатын
мектептерден айырмашылығы оның бағдарлы емес пәндердің оқу материалдарын
салыстырмалы түрде қысқартқан жағдайда ғана мүмкін болатындығында.
Мектептің жоғары сатысында бейінді оқыту оқу пәндерінің әртүрлі
комбинацияларын, яғни бейінді оқытудың икемді жүйесін жасауды көздейді.
Бейінді оқытудың икемді жүйесі оқу пәндерінің түрлі типтерін қамтиды, олар:
- базалық жалпы білім беретін пәндер;
- бағдарлы пәндер;
- қолданбалы курстар;
- таңдау курстары.
Мұндағы базалық жалпы білім беретін пәндер – барлық бағдарларда
оқушылардың бәріне тегіс міндетті. 2002 жылғы МЖМБС бойынша қоғамдық-
гуманитарлық бағытта оқыту үшін мұндай пәндер саны 9, олар: математика,
физика, химия, биология, география, өнер, технология, дене тәрбиесі, АӘД.
Оқытудың жаратылыстану-математикалық бағыты үшін базалық жалпы білім
беретін пәндер саны 12: ана тілі мен әдебиеті, қазақ орыс тілі (мектептің
оқыту тіліне байланысты), қазақ орыс әдебиеті (мектептің оқыту тіліне
байланысты), шетел тілі, дүниежүзі тарихы, Қазақстан тарихы, қоғамдық білім
негіздері, құқықтану негіздері, технология, дене тәрбиесі, АӘД.
Сонымен, қолданыстағы МЖМБС бойынша барлық бағдар үшін мына пәндер
міндетті болып табылады: математика, ана тілі мен әдебиеті, қазақ орыс
тілі (мектептің оқыту тіліне байланысты), қазақ орыс әдебиеті (мектептің
оқыту тіліне байланысты), шетел тілі, Қоғамтану білім аймағының пәндері
(дүниежүзі тарихы, Қазақстан тарихы, қоғамдық білім негіздері, құқықтану
негіздері), Жаратылыстану білім аймағының пәндері (физика, химия,
биология, география), технология, дене тәрбиесі, АӘД.
Бағдарлы пәндер деп отырғанымыз – бұл орта жалпы білім берудің жоғары
сатысындағы оқыту бағдарын анықтайтын негізгі оқу пәндері. Оқытудың
жаратылыстану-математикалық бағытында мұндай пәндер саны 6, олар:
математика, информатика, физика, химия, биология, география. Оқытудың
қоғамдық-гуманитарлық бағытында – 9: ана тілі мен әдебиеті, қазақ орыс
тілі (мектептің оқыту тіліне байланысты), қазақ орыс әдебиеті (мектептің
оқыту тіліне байланысты), шетел тілі, дүниежүзі тарихы, Қазақстан тарихы,
қоғамдық білім негіздері, құқықтану негіздері.
Бағдарлы оқу пәндері оқытудың берілген бағдарын таңдап алған оқушылар
үшін міндетті.
Қолданбалы курстар – оқыту бағдарының құрамына кіреді, оған қатысу
міндетті, ол мектептік компонент есебінен жүзеге асырылады және екі функция
атқарады: негізгі бағдарлы пәндерді оқытуды қолдайды және оқытуды ішкі
бағдарлы мамандандыру үшін қызмет етеді. Қолданбалы курстар мазмұны бойынша
ҰБТ өткізілмейді.
Ал таңдау курстары – оқыту бағдарының шеңберінен тыс оқушы компоненті
(жеке сабақтар, консультациялар және т.б.) есебінен жүзеге асырылады.
Базалық жалпы білім беретін пәндерді, бағдарлы пәндер мен қолданбалы
курстарды комбинациялау білім беру ұйымдарына, жеке сыныптарға қандай да
бір бағыт шеңберіндегі бағдарлаудың әртүрлі формаларын алуға мүмкіндік
береді. Оқытуды бағдарлаудың қоғамдық-гуманитарлық және жаратылыстану-
математикалық бағыттары шеңберінде жасалатын оқытудың мүмкін бағдарларының
мазмұны мектептің жұмыстық оқу жоспарының вариативті құраушысының
қолданбалы курстарын бейнелеуі тиіс.
Мысалы, оқытуды бағдарлаудың қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы оқыту
бағдарлары:
- лингвистика
- филология
- тарихи-филология
- тарихи-құқықтану
- тарихи-қоғамтану және т.б., ал жаратылыстану-математикалық бағытындағы
оқыту бағдарлары:
- математика
- физика-математика
- математика-экономика
- физика-технология
- биология-химия
- география-биология
- биология-экология
- экология-салауаттану және т.б.
Сонымен 2006-2007 оқу жылынан бастап Қазақстанның білім беру ұйымдарының
жаппай іс-тәжірибесіне орта жалпы білім берудің жоғары сатысында бейінді
оқытуды енгізу жүзеге асырылады. Ол үшін бізде мектептің жоғары сатысында
бейінді оқытуды ұйымдастырудың оқушыларды олардың қызығушылықтары, қабілеті
мен бейімділігін ескере отырып саралау мүмкіндіктері ретіндегі әдістемелік-
нормативтік-құқықтық негіздері бар. Мұнда оқу орындарына нақты сынып
оқушыларының қызығушылығы мен қабілетін қанағаттандыруға бағытталған орта
жалпы білім беру мазмұнын, мектептік және оқушы компоненті жүктемесінің
шеңберіндегі бағдарлау бағытын ескере отырып, өзбетімен анықтауға құқық
беріледі.
Оқу жоспарының базалық құраушысының құрылымы мен мазмұны барлық оқу
орындары үшін бірдей болғандықтан, жоғары сынып оқушыларын саралап оқыту
принципін жүзеге асыру инвариантты мазмұнды кеңейту, сондай-ақ оқыту мен
тәрбиелеудің тиімді технологияларын пайдалану есебінен мүмкін болады.
Қорыта айтқанда, бейінді оқытуды енгізуге байланысты мектеп құрылымында,
білім беру мазмұнында, оқу процесін ұйымдастыру деңгейлерінде жүзеге
асырылатын барлық өзгерістер оқушының жеке тұлғасын олардың талап-тілектері
мен танымдық мүмкіндіктеріне сәйкес жан-жақты дамыту үшін жағдай жасауға
бағытталуы тиіс.
1.2. 12 жылдық жалпы орта білім берудің құрылымдық-мазмұндық моделі
(бір бейінді мектеп, көп бейінді мектеп)
Еліміздегі жаңа білім беру реформасы 12 жылдық білім беруге көшу арқылы
шығармашылықпен дамыған жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған жаңа ұлттық
үлгіні жасауды, “жалпыға арналған білімнен”, “білім әркімге өмір бойы”
үлгісіне көшуді және әлемдік білім беру кеңістігіне жедел енуді қамтамасыз
етуді мақсат етеді.
2008-2009 оқу жылынан бастап 12 жылдық білім беруге кезең-кезеңмен көшу
басталады. Бүгінгі күні білім беру мазмұнын жаңартуды көздейтін Қазақстан
Республикасының білім беру тұжырымдамасы жан-жақты талқыланып, Білім және
ғылым министрлігінің алқа мәжілісінде мақұлданды.
Бұл тұжырымдама Қазақстан Республикасының “Білім туралы” Заңына;
“Қазақстан Республикасын 2010 жылға дейін дамытудың стратегиялық
жоспарына”, “Қазақстан Республикасында білім беруді 2005-2010 жылға дейін
дамытудың мемлекеттік бағдарламасына”, Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың “Қазақстан экономикалық, әлеуметтік, саяси жаңғырудың
қарқынды жолында” атты Жолдауына, Болоньдегі Еуропа елдері білім
министрлерінің кеңесіне, ЮНЕСКО-ның үздіксіз білім беру туралы ұсыныстарына
сәйкес әзірленді.
Біздің еліміздегі қалыптасқан білім жүйесі академиялы, түбегейлі деп
бағаланатынын айта кетуіміз керек. Бірақ жыл асқан сайын оқу бағдарламалары
бойынша 11 жылда берілетін білім көлемінің ауқымдылығы оқу жүктемесінің
шектен тыс көбеюіне әкеліп, білім сапасы мен оқушылар денсаулығына кері
әсерін тигізіп отыр. Қалыптасқан бұл жағдай оқушылардың оқуға ынтасын да
төмендететінін тәжірибеден байқап жүрміз. Осыған орай қазіргі білім беру
тәжірибесінде білім көлемін жинақтай отырып, оқу материалын жеңілдетуді,
сондай-ақ құзырлылыққа жетуге бағдарланған білім мазмұнын қарастырып отыр.
Бүгінгі таңдағы еліміздің білім ұйымдарының басты міндеті – баланың
денсаулығына жағымды ықпал етуді көздейтін білім беру ортасын құру. Біз
өмір сүріп отырған уақыт алдыңғы толқынның заманына мүлдем ұқсамайды. Бала
болашағы оның жаңа тұжырымдарды түсінуі мен қабылдай білуіне, дұрыс таңдау
жасауына, бүкіл өмір бойына өзгермелі жағдайларға тез икемделе білу
қабілетіне байланысты болмақ. Осыған байланысты мұндай тұлғаға қойылатын
бірінші кезектегі нақты талап: ойлылық, салмақтылық, белсенділік,
әлеуметтік жауапкершілік, терең білімділік, кәсіби сауаттылық т.б. Бұл
оқушының бойында қалыптасатын түпкілікті мақсат, міндеттерін айқындауға
тікелей мұрындық болады.
12 жылдық мектептің басты ерекшелігі – баланың жан-жақты дамуына, өз
пікірі мен ойын ашық жеткізуіне, әр адамға табиғатынан берілген
шығармашылық әлеуетін толық іске асыруына ықпал ететін, өзін-өзі танып,
келешегін айқындауға саналы түрде дайын болуға, қоғамның экономикалық,
мәдени, саяси, өміріне белсенді араласуға мүмкіндік беретін психологиялық-
педагогикалық институт ретінде қалыптасуында болып отыр. Оның жаңа
құрылымына тоқталатын болсақ, 12 жылдық білім беру жүйесі 5+5+2 сатыларынан
тұрады. Бүгінгі күні осы құрылым мен жаңа мазмұнға негізделген жалпыға
міндетті білім стандарттары әзірленуде.
Бірінші саты – бастауыш мектеп (1-5 сынып). Білім алу 6 жастан
басталады, ұзақтығы – 5 жыл. Осы жастағы балаларды оқыту біздің
тәжірибемізде бұрыннан бар.
Бүгінгі күні баланы 5 жастан бастап тәрбиелейтін мектепалды даярлық
бағдарламасының мектепке дейінгі мекемелерде тәжірибеге енгізілгеніне бес
жылдан асып кетті. Ал алты жасар баланы оқытудың ғылыми-әдістемелік
негіздері мен практикалық тиімділігі жан-жақты зерттеліп, оқу-тәрбие
процесіне енгізудің нақты қадамдары жасалуда. Оларды мектепке қабылдаудың,
оның жас және жеке ерекшеліктеріне қарай жағдай жасау арқылы оқытудың
тиімді әдіс-тәсілдері тәжірибеге енгізіліп, еліміздің 104 мектебінде сынақ
тәжірибеден өтуде.
Білім берудің бастауыш сатыдағы оқыту кезеңін бес жылға ұзарту мәселесі
баланың физиологиялық, психологиялық дамуы мен дене бітімінің
қалыптасуындағы жас ерекшеліктері ескеріле отырып, осы бағыттағы көптеген
ғылыми-зерттеулердің нәтижелеріне сәйкес қарастырылды.
Ал екінші саты – (6-10 сынып) жалпы орта білім беру дайындығының
негізін қалап, оқушының қоғамдағы өзгерістерге сай әлеуметтік-психологиялық
бейімделуі мен ғылыми дүниетанымын кеңейтуді, сондай-ақ жеке тұлғалық
сапаларының қалыптасуын қамтамасыз етуді көздейді. Оқытудың бұл кезеңі
оқушының үшінші сатыдағы бейіндік оқыту түрін саналы түрде таңдауына бағдар
беретін бейіналды дайындықтың енгізілуімен ерекшеленеді десек, үшінші
сатысында (11-12 сыныптар) бейіндік оқыту енгізіледі.
Мұндағы басты мақсат – оқытуды даралау мен саралауға бағдарланған
оқытуды енгізу арқылы жоғары сынып оқушыларының қажеттілігі, қызығушылығы
мен қалауына сәйкес тұлғалық және өмірлік өзін-өзі анықтауына әсерін
тигізетін бейіндік оқытуды жүзеге асыруға жағдай жасау. Бейіндік оқыту
идеясы өзіміз өмір сүріп отырған кезеңде қоғамды демократияландыру
процестерінің әсерінен туындап отыр. Елімізде біраз уақыттан бері әлемдік
білім беру жүйесіне еніп, өзіндік бағыт алған гимназия мен лицейлердің,
дарынды балаларға арналған арнайы мектептердің тәжірибесі осы бейіндік
оқытудың алғашқы қадамы болып саналады.
Айта кететін жағдай, бүгінге дейінгі баршамыз айтып жүрген бейінді
оқыту, пәндерді тереңдете оқыту педагогикалық ұжымдардың талап-тілектеріне
қарай анықталды.
12 жылдық білім беру жүйесі оқушыны бейіндеп оқыту арқылы өзіндік
талабын қанағаттандыруды, оның жеке тұлға ретінде дербес қалыптасуына
мүмкіндік береді. Ол мынадай міндеттерді жүзеге асыруды көздейді:
оқушыларға бейінді оқытудың белгілі бір бағытын таңдауына мүмкіндік туғызу;
оқушылардың әлеуметтік және жеке кәсіби жағынан өзін-өзі анықтауына,
өзгермелі қоршаған ортаға бейімделе білуіне септігін тигізетін өзіндік
білім алуын ұйымдастыру.т.б. Нәтижесінде оқушының болашақ мамандығына
саналы таңдау жасауына жағдай туады, өзіндік іс-әрекетін бағалай білуге
дағдыландыратын түпкілікті құзіреттерге қол жеткізіледі, сөйтіп оқушының
одан әрі білім алуын жалғастыруына игі ықпал етеді.
12 жылдық жалпы орта білім берудің құрылымдық-мазмұндық моделі мынадай
ұстанымдарды басшылыққа алады. Атап айтсақ, жеке тұлғаның жас және табиғи
ерекшеліктерінің басты назарда болуы; жеке тұлғаның балалық шағының
ескерілуі; барлық жұмыс оқыту мен тәрбиеге бағытталуы назарда болады.
Жоғарыда айтылған үш сатыда білім берудің материалдық-техникалық
жағдай, кадрлық әлеует пен оқу-әдістемелік жағынан қамтамасыз етуді қатаң
ескере отырып, үшінші сатыдағы бейіндік оқытуды ұйымдастыру төмендегі
бағыттар бойынша қарастырылады:
— бір бейінді мектеп – бір бейінді оқытуды іске асырады;
— көп бейінді мектеп – бірнеше бейінді оқытуға бағытталады;
— жалпы білім беретін мектептердегі, гимназиялардағы, лицейлердегі,
дарынды балаларға арналған мамандандырылған білім ұяларындағы бейінді оқыту
сыныптары ашылады.
— өңірлік ресурстық орталық – материалдық және кадрлық әлеуеті
жеткілікті, басқа мектептер бейіндік оқытуға пайдалана алатын мүмкіндігі
бар білім беру ұйымы болып табылады. Ресурстық орталықтар жоғары оқу
орындарының, колледждердің немесе білім беру орталықтары жанынан
ұйымдастыруына болады.
— сырттай оқытатын және кешкі мектептердегі бейіндік оқыту еліміздің
ЖОО, облыстық біліктілікті арттыру институттары жанынан ашылған бейіндік
мектептер мен ресурстық орталықтардың базасында жүзеге асырылады.
Елді мекендерде шалғай ауылдан келетін оқушылардың тұруына мынадай
жағдайлар жасалады:
— ауыл балаларына арналған бейіндік оқытудың барлық түрі қамтылған
мектеп-интернат;
— интернат бағыттарындағы пансионат – шағын комплектілі ауыл
мектептерінен келген оқушыларды таңдаған бейіндеріне немесе ресурстық
жағдайына қарай аудан орталықтарында ұйымдастырылған орта мектептері.
Қазақстан Республикасында 2005-2010 жылдар аралығында білім беруді
дамытудың Мемлекеттік бағдарламасында және отандық 12 жылдық білім беру
тұжырымдамасында бейінді оқытудың үш бағыты анықталған: оның біріншісі,
жаратылыстану-математикалық, екіншісі, әлеуметтік-гуманитарлық, үшіншісі,
технологиялық. Бұл бағыттардың мазмұны арнаулы бейіндік курстар жиынтығынан
тұрады. Демек, кез келген мектеп оқушысының өз білім жолын таңдауына,
жергілікті мектеп желісінің ерекшеліктеріне және кадрлық құрамына қарай
білімін жан-жақты тереңдетуіне мүмкіндігі бар.
Жаңа оқу жылынан бастап, әрбір облыс, аудан орталықтарында, қалаларда,
ауылдық жерлерде бейіндік оқытуды сынақ-тәжірибеден өткізуге арналған
эксперименттік алаңдар – бейіндік мектептер нақтыланып, бағдарламасы
әзірленуде. Қазақстандық білім беру жүйесінде оқушының білімін тек қана 5
балдық шкаламен бағалау көп уақыттан бері қалыптасып қалғанмен, білім беру
жүйесіндегі түбірлі өзгеріс, білім мазмұнын жаңарту процесі оқушының
білімін бағалауда түбегейлі өзгертулерді талап етеді. Осыған орай,
тәжірибелі ғалымдардың, озат педагогтардың қатысуымен оқушының білімін
бағалаудың жаңа жүйесінің жобасы дайындалуда. Сондай-ақ, біздің мекеменің
ғылыми қызметкерлері білім сапасын бағалаудың ұлттық орталығымен бірлесе
отырып, шетелдік тәжірибелерді де түбегейлі қарастырып жатыр.
12 жылдық оқыту жүйесіне байланысты айтылып жатқан сан алуан пікірлерге
келсек, халық арасында түсінбеушілік тудырып отырған басты мәселе, бала
жасына байланысты болып отыр. Қазіргі оқыту жүйесінде бала мектепке 7
жастан барып, орта мектепті 16-17 жасында аяқтайды. Ал 12 жылдықта да солай
болады. Бала 6 жастан мектепке барады. 16-17 жасында мектепті бітіреді.
Бала жасына байланысты өзгеріс – оның мектепке бір жыл ерте баруында ғана.
12 жылдық білім беру жүйесіндегі басты артықшылық – баланың тек қана
білім алып ғана қоймай, бейімі мен икемділігіне, таңдайтын мамандығына
қарай алғашқы кәсіби бағдар алып шығуында жатыр. Яғни, 11-12 сыныптардағы
білім мазмұны оқушының жоғары оқу орнының алғашқы курстарында алатын білім
мазмұнымен кіріктіріледі. Оқушы мен оқытушы арасындағы өзара түсіністік пен
ықпалдастыққа негізделген оқыту процесі оқушының ойлау жүйесінің дамуына,
құндылық бағдарының айқындалуына, қарым-қатынас жасай білу дағдысының
қалыптасуына игі ықпал етеді. Нәтижесінде оқушының танымдық қабілетінің
деңгейін өсіріп, ойлау қабілетін арттырып, ақпаратты қабылдап қана қоймай,
оны талдап, өзіндік тұжырым жасай алатын дәрежеге қол жеткізеді. Бұл үрдіс
12 жылдық білім беру жүйесінде білім мазмұнын түбегейлі жаңартумен қатар,
оқытудың тың әдістемесін дүниеге әкеледі. Әрине, бұл құнды идеялардан
туындайтын жаңа оқыту технологияларын енгізуді талап етері сөзсіз. Дегенмен
әлемдік қолданыста оң нәтижесін көрсетіп келе жатқан кредиттік технология
сияқты, бұл да өз шешімін береді деген үміт үлкен.
Білім жүйесінің бұл жаңа тәсілі төрт жылдан бері еліміздің 104
мектебінде тәжірибе жүзінде жүргізіліп келе жатыр. Сабақ беріп жүрген
педагогтарды жыл сайын қайта даярлаудан өткізіп, оқытудың жаңа
технологияларына сәйкес әзірленген әдістемелікпен уақытында қамтамасыз етіп
отырамыз.
Қорыта айтқанда, 12 жылдық білім беруге көшу еліміздің білім
саясатындағы келелі мәселелерді шешуде нақты қадам болып табылады. Білім
беру құрылымы мен мазмұнының түбегейлі жаңаруы еліміздің болашағына ие
болар білікті жастардың жеке тұлға ретінде қалыптасуына игі ықпал ете
отырып, Қазақстанның өркениетті ел ретінде дамыған 50 елдің қатарынан орын
алуына кепіл бола алады.
1.3. Бейінді оқыту үдерсінде жеке тұлғаға бағытталған жаңа технологияларды
пайдалану
Білімді де білікті, салиқалы да парасатты, жан- жақты жетілген жеке
тұлғаны тәрбиелеу мемлекеттік маңызды іс. Қазіргі жаңару кезеңінде біздің
қоғамымыздың ілгерілеу процесінде адам факторы және оны жан-жақты
жандандыру, ел өмірінің барлық жақтарын жаңарту бала тәрбиесінің мәнімен
оның проблемаларын күрделендіріп отыр. Осыған байланысты білім берудің
тиімділігі мен сапасын арттырудың негізгі бағыты- барлық тәрбиелік істе
әрбір баланы жеке тұлға деп танып біліп, жан- жақты қалыптастыру.
Мектеп оқушыларының жеке тұлғасын қалыптастыру мәселелері білім мен
тәрбие беру тұжырымдамасында негізгі орын алады. Сонда: Жеке тұлғаның
қалыптасуы- үздіксіз күрделі процесс. Әрбір балаға жеке тұлға ретінде
қарап, оның өзіне тән санасы, еркі, өзіндік әрекет жасай алатын қабілеті
бар екенін ескеріп, балалар мен жастардың білімге, ғылымға ықыласын
арттыру, олардың ақыл- ой қабілетін, жеке бас қасиеттерін дамытып, оны
қоғам талабына сай іске асыруға көмектесу,- деп атап көрсетіп, мектеп
алдындағы міндеттердің бірі етіп қояды.
Жеке тұлғаны дамыту мәселелері- Л.С.Выготскийдің, М.Б.Блонскийдің,
С.Л.Рубинштейннің, Л.В.Занковтың, Д.В.Элькониннің еңбектерінің негізгі
арқауы.
Біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім
беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу- тәрбие
үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру
парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, басқаша
қарым- қатынас пайда болуда.
- білім мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпараттарды қабылдау
қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы
білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байи түсуде;
- мектеп, отбасы және қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі
бірлігіне ұмтылыс жасалуда;
- қоғамдық біліммен бара- бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән берілуде.
Оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық- педагогикалық бағыттағы
негізгі ой- тұжырымдары төмендегіше сипатталады:
- есте сақтауға негізделген оқып білім алудан бұрынғы меңгергендерді
пайдалана отырып, ақыл- ойды дамытатын оқуға көшу;
- білімнің статистикалық үлгісінен ақыл- ой әрекетінің динамикалық құрылым
жүйесіне көшу;
- оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап
оқыту бағдарламасына өту.
Оқыту технологиясы мектепте оқу үрдісіне қажетті әдіс, тәсіл, амал,
дидактикалық талап секілді психологиялық- педагогикалық іс- әрекеттердің
жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Былайша айтқанда, педагогикалық
технология- оқу- тәрбие процесінің шығармашылықпен терең ойластырылған
көптеген факторлардың үйлесімділігі оқыту мен тәрбиелеудің тиімділігін
қамтамасыз ететін жанды құрамдас бөлігі.
Педагогикалық технологияны құруға қажетті тұжырымдама: а)
Рубинштейннің Ойлау барысында ойлау объектісін жаңа байланыстарға қосуға
педагогикалық- психологиялық негіз бар деген ойынан және ә) Выготскийдің
Оқыту процесінде оқушының ақыл- ойының дамуы актуальды даму аймағынан
жақын арадағы даму аймағына ауысуы туралы теориясынан алынған.
Педагогикалық технологияның ерекшелігі- сабақтың талабы- оқушы
арқылы, оның оқу іс- әрекетін ұйымдастыру арқылы, ойлау дағдыларын дамыта
отырып мақсатқа жетуді қарастырады, яғни оқушылардың оқудағы іс- әрекеті
арқылы олардың ойлау дағдыларын жетілдере отырып мақсат қою технологиясы.
Жаңа технологияға сәйкес оқыту моделі дамытушы модель, жеке тұлғаны
дамытуға бағытталған ол оқу процесінде мұғалім мен оқушы арасында
субъект- субъект қатынасын қалыптастырады. Мұндай оқытуда оқушы қызмет
субъектісі, ал педагог оқушының танымдық қызметін ұйымдастырушы, яғни
технология- белгілі педагогикалық жүйенің практикада (тәжірибеде) жүзеге
асатын жобасы.
Педагогикалық жүйе бір- бірімен байланысты әдістер, педагогикалық
процестер, жеке тұлға қалыптастыруға әсер ететін нақты мақсатты, бағытты
педагогикалық әсер (Беспалько бойынша). Сонда:
Педагогикалық жүйе (Пж) = Әж + Дпр
Әж- әдістемелік жүйе (мақсат, мазмұн, әдіс, сабақтың түрі, құралдар)
Дпр- дидактикалық процестер
Дпр = Ы + Әбн + Оә + Түзә + Бә + Басқ
Ы- ынта
Әбн- әрекеттің бағдарлық негіздері
Оә- орындаушылық әрекеттер, мысалы өздігімен деңгейлік тапсырмалар орындау
Түз.ә- басқару әрекеттері (қатемен жұмыс)
Б.ә- бақылау әрекеттері (бақылау жұмыстары)
Басқ- педагогикалық басқару, болашақта оқушылар өзін- өзі басқарады.
Қоғамның қай кезеңінде болсын, жеке тұлғаның жан- жақты тәрбие алуын
ұйымдастыруда оларға сапалы білім беру көзделген. Бұл мәселе ұлы ғұламалар
еңбектерінде кеңінен орын алып, өзіндік сабақтастығын тауып келген.
Әл- Фараби өз еңбектерінде сапалы білім алу үшін тәрбиеленушілерді 2 топқа
жатқызған.
1-ші топ- өз еркімен білімді меңгеруге ұмтылушылар. Оларды оқытудың
жеңілдігін, оларды өздеріне сенім арту керектігін атап көрсеткен.
2-ші топ- амалсыздан оқитындар. Ондай оқушыларды қатаң қадағалап оқыту
дегенді ұсынған. Яғни білімнің сапасы оқытушының қандай әдіс- тәсілдерді
қолданып оқытуына тікелей қатысты екендігін дәлелдейді.
Әл- Фараби педагогикалық ықпал ету әдістерін алғаш ұсынған, оның
тиімділігін, қолдану жолдарын дәлелдеп, білім сапасын арттырудың
мүмкіндіктерін көрсеткен. Әл- Фарабидің оқыту туралы ілімі, оны ғылыммен
байланыстыруы бүгінгі педагогикалық үрдістің негізгі тероиясы, әдісі болып
есептеледі.
Ұлы ғұламалар Ж.Баласағұнның пікірі де, ұлы ғұлама ақын Абай ойлары
да, Әл- Фарабидің пікірін қуаттап, толықтыра түседі. Об бүгінгі күні жеке
адамды қалыптастыруда ұлы ғұламалар еңбектеріндегі білімді меңгерудің әдіс-
тәсілдерін басшылыққа алсақ, педагогикалық үрдісті ұйымдастыру ұлттық
психологиямызға сай өз үйлесімін табары анық.
Әрбір бала- болашақ данышпан деген ойлы қағидаға мән берсек, яғни
табиғи таланттарды ашу, жас талапкерлердің жарқырап көрінуі үшін мұғалімге
жүктелер міндет аз емес, Ол міндет- оқушылардың шығармашылық қабілетін,
танымдық белсенділігін, ой- өрісін дамыту үшін аянбай еңбек ету, оқушының
жеке тұлғалық күшін дамыту. Осы идеяларды дамыту үшін оқытудың және
тәрбиелеудің жаңа технологияларын қолдана отырып, жеке тұлғаның дамуына
қолайлы жағдай жасау, негізгі құндылық- оқушы және оның жеке тұлғасы.
Оқушының жеке тұлға ретінде тәрбиелеуді ұйымдастыруда дамыта оқыту
технологиясы ерекше орын алады.
Дамыта оқыту- жеке тұлғаның барлық сапаларын тұтас сәйкестікке дамытуға
бағытталған. Дамыта оқытудың басты мақсаты- баланы оқыта отырып, жалпы
дамыту.
ХХ ғасырдың 30 жылдарының басында Л.С.Выготский оқыту идеясын қозғады.
Оқытудың гипотезасы бойынша білім- оқушының даму құралы. 1960-1990 жылдар
арасында Л.В.Занковтың басшылығымен зерттеулер жүргізіп, дамыта оқытудың
тұжырымдамасы жасалды. Занков жасаған жаңа жүйенің негізі- өсіп және дамып
келе жатқан дара тұлға.
Дамыта оқыту оқушылардың танымдық әрекетін қалыптастыруға, шығармашылық
қабілеттері мен қызығушылығын арттыруға, білімге құштарлығын оятуға
баулиды. Оқушылардың оқуға сапалы және жауапты көзқарасын тәрбиелеуге, өз
бетімен білім алуға, қосымша әдебиеттерді оқып, ізденуге, оқу еңбегін
тиімді ұйымдастыруға, алған білімін өмірде тиімді пайдалануға үйретеді.
Жаңа буын оқулықтарын оқытуда дамыта оқыту технологиясын қолдану
дегеніміз- келешек ұрпақтың еркін дамуына, жан- жақты білім алуына,
белсенді, шығармашық болуына жағдай жасау, жеке тұлғаны дамыту.
Жеке тұлғаның бойындағы қабілетін ашу- одан әрі жетілдіру дамыта
оқытудың негізінде зерттеушілік білігін және оңтайлы шешімін қабылдауға
ынталандыру арқылы баланың бойына еркіндік, мақсаткерлік, ар- намыс,
мақтаныш- сезім, дербестік, адамгершілік, еңбек сүйгіштік, белсенділік, өз
пікірін сапалы, шебер ортаға сала білу сияқты оқыта отырып, жалпы дамытуды
үнемі сабақта жүйелі жүзеге асырғанда жан- жақты гармониялық даму үшін
негіз жасалды.
Са Дамыта оқыту:
Ә - Мт - Мн - Әқ - Д - Р
Ә- әрекет
Ә.қ- әдіс- құрал
Мт- мақсат
Д- даму, нәтиже
Мн- міндет
Р- рефлексия
Жас ұрпақты қоғамдық маңызды істерді сапалылықпен игеретін бұған
дейінгі адамзат жасаған игіліктерді жалғастыра алатын жан- жақты дамыған
тұлға ретінде қалыптастырудың негізі мектеп жасында қаланатыны белгілі.
Білім беру мазмұнын жаңарту, оқыту әдістерін жетілдіру оқушылар мен
мұғалімдердің өзара қарым- қатынасын жоғары деңгейде ұйымдастыру секілді
міндеттердің қай- қайсысы да әрекетсіз іске аспайды. Оқу- адамның саналы
өміріндегі басты әрекет. Оқу әрекеті мұғалімнің басшылығы арқылы оқушының
сана- сезімін дамытуға бағытталады.
Рубинштейн оқытудың мақсаты оқушыға белгілі бір білім туралы мағлұмат
беру емес, ең бастысы, оқушылардың бойындағы қабілеттерді дамыту, балаға
қандай материал ұсыну емес, оны бақылауға, ойлауға үйрету деп көрсетеді.
Психолог- ғалым Д.Б.Эльконин Оқу әрекетінің басқа әрекет түрлерінен аса
бір ерекшелігі бар,- деп көрсетті. Онда бала мұғалімнің басшылығы арқылы
ғылыми түсініктерді ұсынып меңгерді. Бірақ бұл әрекет арқылы ол ғылымға
ешқандай өзгеріс әкелмейді. Сол түсініктерді меңгеру арқылы баланың ойы,
түсінігі туып санасы дамиды, ол ғылыми ұғымдармен жұмыс істеудің жаңа
тәсілдерін үйренеді. Оқу әрекеті - баланың өзгеру, өсу әрекеті.
Оқу әрекетінде оқушының субъект ретінде қалыптасу жолдарын баланың жас
кезеңдеріне байланыстыра келе Г.И.Шукина былай дейді: Оқу әрекеті дамуы
оқушының сипатының өзгеруіне қарай оқушының жеке басының дамуына үлкен әсер
етеді. Мыс: бастауыш сыныптарда оқушы негізінен, тапсырманы орындаушы
болса, орта сыныптарда ол жай орындаушы емес, белсенді орындаушы деңгейіне
көтеріледі, осы кезеңде оның шығармашылық ізденісінің алғы шарттары
қалыптаса бастайды да, жоғары сыныптарда оқушы өз бетінше шығармашылықпен
жұмыс істей білетін, әрекет иесі ретінде танылуы тиіс.
Оқушының жеке тұлға ретінде қалыптасуы, бір жағынан оқу үрдісіндегі
оқушының белсенділігінің, өздік ізденіс жасай білуінің, қызығушылығының
т.б. өзгеруіне байланысты болса, екінші жағынан айналасындағы адамдармен
қарым- қатынасына байланысты болады. Сондықтан мұғалім оқушы бойындағы
өзгерісті назардан тыс қалдырмай нақтылы ситуацияларда оқушы белсенділігін,
өз бетінше жұмыс істей білу қабілетін, танымдық қызығушылығын, шығармашылық
қабілетін дамытуға қажетті жағдай туғызып отыру керек.
Соған сай міндеттер:
• оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым- қатынасты орнықтыру S =S;
• оқыту кезінде оқушының потенциалдық мүмкіндігі мен дербестігінің дамуына
жағдай жасау;
• оқытуды оқушыда оқу іс- әрекетін қалыптастыратындай етіп ұйымдастыру;
• дарынды балалармен жұмыс істеудің жаңаша әдіс- тәсілдерін қолдану.
Барлық жалпы білім беретін пәндер негізіндегі бағдарлы және элективті
курстардың жиынтығы әрбір оқушы үшін жеке білім теориясын құруға мүмкіндік
береді.
1.4. Жалпы білім беретін орта мектептердің жоғарғы сатысына бейінді
оқыту жүйесінің элективті курстары
Элективті курстар төмендегідей мақсаттарды көздейді:
1.Қазіргі заманның өзекті мәселелерін зерделеу;
2.Болашақ мамандықтың ерекшеліктерін таныстыру, оқушылардың түрлі іс-
әрекеттерді орындау барысында осымамандық иесі ретінде өзіндік сыналуына
жағдайтуғызу;
3.Оқушының шығармашылық, танымдықіс-әрекетін қалыптастыру;
4.Бейіндік (профильдік) пәндердің мазмұнын толықтыру;
5.Оқушының белгілі сала бойыншақабілетін ұштау, оның бойында келешекке
қажет білік пен дағдының қалыптасуынамүмкіндік жасау;
6. Оқушының білімге деген құштарлығын жоғары дәрежеде дәйектеу
мақсатында бала бойындағы қызығушылықты, шығармашылық шабыттыжандандыру.
Бейінді оқыту бағдарламаларына енгізілетін білім мазмұны мына
талаптарға жауап беруі тиіс:
1. Мазмұнның толымдылығы. Бағдарламаны дайындау кезіндегі білімнің
толымдылығы бағдарламада қойылған мақсаттарға жету үшін қажетті және
жеткілікті білімдерді анықтауда болыптабылады.
2. Оқушылар үшін жаңалық дәрежесі. Іс-әрекеттің тиімділігі және
оқушыларды ынталандыру үшін берілетінбілімнің бұдан бұрын игерген
білімге қарағанда жаңалық дәрежесімен анықталады.Бағдарлама базалық
жалпы білім беретін пәндердің оқу бағдарламаларында жоқ,оқушылар үшін
мүлдем жаңа білімдерді қамтуы қажет.
3. Мазмұнның жалпылық дәрежесі. Мәселен, білімнің жалпылығының қажеттігі
оқушыларда жалпыланған іс-әрекет тәсілдерін қалыптастырудың
қажеттігінен туындайды. Бағдарламаға енгізілген білімнің жалпылық
деңгейі ондағы қойылған оқыту мақсаттарына және оқушылардың
абстрактілі ойлауының даму деңгейіне сәйкес болу керек. Бағдарламаға
енгізілген материал оқушылардың әр түрлі категориясы үшін қолданылуы
мүмкін,оған бағдарламаға енгізілген білімдердің жалпылығы арқылы
оқушылардың барлығына ортақ мәселелерді таңдап алу арқылы қол
жеткізуге болады.
4. Мазмұнның ғылымилығы. Бағдарламаға алдыңғы қатарлы ғылыми білімдер мен
адамның пракикалық іс-әрекеіндегі неғұрлым құнды тәжірибелер енгізілуі
қажет.
5. Білім мазмұнының сараланғандық сипаты. Бағдарламада білімнің әр түрлі
деңгейі мен түрлерісараланып берілуі қажет. Мұғалім ғана емес, оқушы
да меңгерілетін білімніңәрқайсысының ерекшелігін оның ғылым мен
практикаға қоланылу ерекшілігі түсінуітиіс.
6. Курстың практиакалық бағыттылығы. Бағдарлама білім беру стандартының
талаптарына сәйкес оқушылардыңалған білімін практикада әр түрлі
мәселелерді шешу үшін қолдана алу қабілеттілігін қалыптастыратындай
материалдарды қамту керек.
7. Оқу материалының өзара байланыстылығы мен жүйелілігі. Бағдарламадағы
білім мазмұны барлық келесі тақырыптарды оқу өткен тақырыптарға сүйене
отырып жүргізілетіндей, ал жеке және жалпы білімдер арасында байланыс
болатындай болып жүйелі түрде құрылуы тиіс.
8. Уақыт қорына лайықтығы. Бағдарламадағы материалдар оны зерделеуге
бөлінген уақыт қоры ескеріле отырып беріуі керек.
Білім мазмұнына қойылатын бұлталаптар білім стандарты жалпы білім беру
мақсаты және оқушыларды оқытудың психологиялық заңдылықтары арқылы
анықталады.
Элективті курстар мектеп компоненті есебінен жүзеге асырыла алады және
олар бірнеше функцияны атқаруымүмкін:
-бағдарлы курстардың мазмұнын толықтыруы;
-таңдап алған бағдар аясынан тыс оқушылардың әр түрлі танымдық
мүдделерінқанағаттандыруы.
Жалпы алғанда информатикадан бағдарлы сараланған білім беруде элективті
курстардың шамамен келесі түрлерін ұсынуға болады:
1.Пәндік элективтік курс, оның міндеті-базистік оқу жоспарындағы
Информатика оқу пәні бойынша білімді кеңейту және тереңдету, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz