Қазақтың дәстүрлі қолөнерінің туындау негізі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
І.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-4
1 бөлім.
Қазақтың дәстүрлі қолөнерінің туындау негізі
1.1. Сәндік қолданбалы өнері түрі – алғашқы жүн өңдеу өнерінің
тарихы ... ... ... ...
1.2. Қалыптасқан үйірме жұмыстарының түрі және әдістемелік
бағыты ... ... ... ... .8-18

Қосымшалар
№ ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...

Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..

Кіріспе

Зерттеу жұмысының мәселесі –жаппай оңтайландыру кезеңінде өнердегі
үйірмелердің жабылып қалуы. Қазіргі кезде үйірмелердің қалыпты жұмыс істеу
үшін, материалды өнердегі қордың жетімсіздігі. Білім министрлігі тарапынан,
бүкіл оқу-тәрбие процесінің органикалық құрамдас бөлігі болып табылатын
өнердегі үйірмелердің маңызына жеткілікті түрде көңіл бөлінбеуі.
Зерттеу жұмысының мақсаты және міндеттерін – былайша тұжырымдауға
болады:
- мектеп бағдарламасын барынша тиімді меңгеру, ғылым және
шығармашылық табыстармен таныстыру, бүкіл оқу материал кешенді
қабылдау, пәнаралық байланыстарды терең түсіну;
- диалектикалық - материалистік дүние танымды қалыптастыру, тұлғаны
жан-жақты дамыту;
- оқушының ойлауын дамыту, шеберлігін дамыту, практикалық дағдыны
меңгеру, сонымен бірге өздігінен жұмыс істеуді, бастамашылдықты
өзара көмекті дамыту;
- мектепке кабинеттерді ұйымдастыруға және жабдықтауға, құралдарды
дайндауға көмектесу;
- Оқушылар арасында шеберлікке бағдар жұмысын жүргізу.
Зерттеу тақырыбының ауқымдылығы - оқушылардың өнердегі
шығармашылығын дамытудың олардың шығармашылық іс-әрекеттің мазмұнын одан
әрі жетілдіру перспективалары.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: шығармашылық процесс құрылымы,
оқушылардың өнердегі шығармашылығы, еңбекке баулу бағдарламаларында
көрсетілген шығармашылық туралы білімдерді, ептілік пен дағдыларды
қалыптастырумен ұштастырылып өнердегі шығармашылықтың даму деңгейлері мен
бағалау өлшемдерін анықтау; бейнелеу өнерінің шығармашылық объектілерін
сұрыптауға және шығармашлық сипаттағы тапсырмалар жинағын орындау
әдістемесіне оқушылар жасын ескере отырып қойылатын талаптарды анықтау;
ғылыми-өнердегі прогресті жеделдету мәселелерін шеше алатын мектеп жастарын
материалдық өндіріс саласында шығармашылық еңбек етуге дайындауды
қамтамасыз ететіндей қылып бейнелеу өнері бағдарламаларын өзгерту
сұрақтарын шешу.
Сыныптан тыс жұмысқа жұмыс түрін таңдау еріктігі, оқушылардың
қызығушылығын қанағаттандыру, қажеттілігі және қатысушылардың өздігінен
жұмыс істей білуі тән. Оқушылардың сұраныстары мен икемділігін есепке
алуы, жұмыс нысандарының әр алуандығы, олардың уақыт жағынын тәртібінің
онша қатаң еместігі оқытушыға оқушылардың танымдық қызығушылықтарының
бағытын, тереңдігін және тұрақтылығын көруге және зерттеуге, олармен жеке
жұмыс жүргізуге мүмкіндік береді.
Сыныптан тыс жұмыстан ең ықпалды және тиімді нысандарының бірі –
үйірме. Оқыту - білім берудің негізгі жолы болып табылады. оқыту
оқытушы мен оқушының біріккен іс-әрекеттері, сондықтан да ол екі жақты бір
текті процесс. Оқытушы оқушыларға білім беріп іскерлікке, дағдыға үйретеді,
ал оқушы таным міндеттерін түсініп, дағдыны игереді. Оқыту барысында
оқушыларға теориялық білім мен тәрбие беру бір-бірімен ұштастырыла
жүргізіледі. Тәрбие негізін қалайтын, оқушылардың білімін кеңейтіп, өз
қабілетін танып білуге үлес қосатын оқытудың түрі – сыныптан тыс оқыту.
Сыныптан тыс оқыту мұғалімнің ұйымдастыру шеберлігімен іске асады.
Сонымен қатар сыныптан тыс оқыту әртүлі жұмыстар арқылы жүзеге асады. Сол
жұмыстар арқылы оқушылардың бос уақыттарын тиімді пайдалануға, өз қабілетін
танып білуге, қосымша жұмыс жасауға үйретіп, дүниетанымын кеңейтеді.
Міне, осы жайлы дипломдық жұмысымда айтпақшымын

1 бөлім
Қазақтың дәстүрлі қолөнерінің туындау негізі
1.1. Сәндік қолданбалы өнері түрі – алғашқы жүн өңдеу өнерінің тарихы
Асқар тау, таза ауалы, сыңсыған орманды, суы шәрбат, топырағы торқа,
қойны құт-қазыналы, ұлан-ғайыр өңірді өріс-қоныс етіп, табиғаттың
дарқандылығын да, тарпаңдығын да басынан кешіріп, талай-талай тарихи
кезеңді өткерген ата-бабаларымыз адамзат қоғамының салқар көшінде өзінің
шаруашылық негізіне, тұрмыс тәсіліне, салт-санасын қалыптастырып, оны
ұрпақтан-ұрпаққа жалғап, аса бағалы заттық мәдениеті мен рухани мәдениетін
сақтап қалды. Бұл адамзат мәдениетінің құрамдас бөліктерінің бірі болып
табылады.
Сол асыл қазыналардан көненің көзіндей болып, дәуірімзге жеткен
мұраларымыздың бірі – ұлтымыздың дәстүрлі қолөнер мәдениеті.
Қазақ қолөнер мәдениетінің түп тамыры сонау тас дәуірінде жатқаны
мәлім. Тас дәуірі – адамзат тарихындағы ең ұзақ мәдени тарихи кезең. Бұл
дәуір адамдардың жануарлар дүниесінен бөлінген кезінен басталып, алғашқа
металдардың таралуы кезеңіне дейінгі аралықты қамтиды. Жаңа тас дәуірі
кезеңінде адамзат, тастан құрал жасаудың ескі тәсілін жетілдіріп, найзаның
ұшы, біз, пышақ қанжар, балта, кетпен, орақ шықпақ, сан түрлі қару жарақтар
мен тұрмысқа қажетті құралдарды шеберлер жасаған.
Тас дәуіріндегі жасалған құралдар Шыңжаңның, Алтай, Құмыл, Мори
өңіріндегі байырғы жұрт қазбаларынан, Іле алқабындағы Үйсін қабірлерінен де
көптеп кездеседі.
Қазақ қолөнерінің туындауына, дамуына осы тұрмыс дағдысы тікелей
ықпал етті. Ол қоғамдық өндіріспен қатар дамыды. Алғашқы кезде қолөнеріне
үй кәсібі негіз болды. Қолөнершілер қолөнер өнімдерін өз тұрмысының қажетін
қажетін қамтудан, бірте-бірте малға, затқа айырбастап, оны кәсіп түріне
айналдырды. Тапсырыс жасаушылар қолөнер бұйымдарының ақысын мал немесе
басқадай заттармен берді.
Қолөнердің дамуына байланысты қолөнер өнімдері молайд. Тапсырыс
бойынша өндірілді. Базар сұранысы да ескеріліп отырылды.
Халқымыз көшпенді және жартылай көшпенді тұрмыстың мүддесі үшін сан-
салалы шаруашылықпен шұғылданды. Мәселен: малшылық, егіншілік, аңшылық,
балық аулау, бағбаншылық, қолөнершілік, құрылыс салу, тасшылық. Жанама
кәсіптер: алтын қазу, тас қазу, кіре тарту, ағаш кесу, диірмен ұстау, құс
бағу сияқты сан алуан кәсіп түрлерімен шұғылданды. Міне, осыған қажетті
барлық сайман-жабдықтарды, құралдарды қолдан жасап, өндіріп пайдаланды,
Негізі шикізаты – мал шаруашылығы, аңшылық өнімдері, мекендеген
жерінің табиғи байлықтары еді.
Халқымыздың төрт түлік малдың бабымен көшіп-қонып, аңшылық, саятшылық
кәсібімен шұғылдануы ру, тайпалар арасындағы қақтығыстардың толассыз туылып
тұруы, тері илеу, көншілік, етікшілік, теміршілік, қару-жарақ жасау
өнерінің туындауына негіз болды.
Сонымен қатар, тас дәуірінен басталған сүйек ине, сүйек бізді
пайдаланып тері және тоқыма киім-кешек жасау сынды қолөнердің дами түсуі,
киіну мәдениетін қалыптастыра бастады.
Сәндеп киім тігу, үй жабдықтарын сәндеу, әбзел-жабдықтар мен
жиһаздарды әшекейлеу, әсемдік түс берумен қатар заттық мәдениетке деген
қажеттілік – зергерлік, кестешілік, тоқымашылық, өрімшілк, ою-өрнек,
сырлау, бедерлеу, көздеу, айшықтау, т.б. қосалқы өнер түрін гүлдену
сатысына қадам бастырды.
Бұл кезде халық шеберлері ішінен небір керемет ісмер, оюшы
–сызушылар, тігіншілер, кестешілер, сырмақшылар, тоқымашылар, зергерлер,
етікшілер, ершілер, өрімшілер шықты. Сөйтіп, халқымыздың ұлттық қолөнерін
қалыптастырды.
Қазақ халқының ұлттық қолөнерінің түп төркіні тым әріден бастау алып,
дәстүрге айналып бүгінгі күнге жетіп отыруы, қазақ халқының халық болып
қалыптасуының заттық айғағы болып табылады.
Бағзы заманнан сақталып қалған таңбалы тастарға, балбалдарға,
бәдіздерге, сынтастарға, жартастарға салынған суреттерге, тасқа ойылған
жазулар мен төкін жазуларға, аң-құс, адамзат бейнелеріне, бәдізші (тас
өрнектеуші шебер), тасшы, төкіншілердің өнер мұраларына үңілер болсақ, олар
қазіргі өркениетіміздің айғақтары – мүсіншілік, суретшілік, фотография,
архитектура, жазу және баспа мәдениеті, дәстүрлі қолөнер мәдениетіне
жататын сызу, ою-өрнек, бедерлеу, нақыштау, құю, кестелеу, тоқулардың арғы
тегі екенін байқаймыз да жоғарыда айтұан көзқарасымызды дәлелдей түсеміз.
Қазақ халқының қолөнері сонау ескі заман тарихымен бірге өсіп, біте
қайнап келе жатқан өте бай қазына. Қазақ халқының қолөнері деп халық
тұрмысында жиі қолданылатын өру, тігу, тоқу, мүсіндеу, құрастыру, бейнелеу
сияқты творчестволық өнер жиынтығын айтады. Шын мәнінде ос қолөнер
түрлерінің әрқайсысының талай ғасырлық тарихы бар.
Қазақ халқы өзінің күнкөріс тіршілігіне қажетті үй-жай салуды, киім-
кешек тігуді, азық-түлік өндіруді өзінің тұрмыстық кәсібі етіп, оларды
күнбе-күнгі тіршілік барысында орынды пайдаланса, әсем бұйымдар жасап,
өмірде сән-салтанат та құра білді.
Халықтың қолөнерінде әдет-ғұрып жабдықтарымен қатар, аң аулауға, мал
өсіруге және егіншілікке қажетті құрал-жабдықтар да кіреді. Қолөнерінде
көңілге қонымды мәнерлер мен ондағы қолданылған әдісер архитектурада
кеңінен қолданылып келеді. Ертеден біздің заманымызға дейін сақталған
мазарлар мен ескерткішердегі, діни әртүрлі құрылыстардың қабырғалары мен
мұнараларындағы сәнді ою-өрнектер, ағаштан қиюлап, тастан қашалып жасалған
діңгектер - халық қолөнерінің тамаша туындылары. Батырлық пен
саяхатшылыққа қажетті садақ пен жебе, айбалта мен шоқпар, сойыл мен
босмойын, аңшыларға қажетті құстың тұғыры мен томағасы, балдағы мен аяқ
бауы сияқты көптеген жабдықтар да қазақ халқының тұрмыс салтына, кәсібіне
байланысты туғандағы сөзсіз. Мал шаруашылығына қажетті желі, шылбыр, ноқта,
бұршақ, жүген, құрық, бұғалық, тұсамыс, өре, шідер, кісен, қада, ер-
тұрмандарды да халық даналығы ойлап тапты.
Халықтың қолөнеріндегі мүліктердің бір тобы үй іші жабдықтары болса,
екінші тобы – қайыс өру, қару-жарақ, көшу-қону, жол-жорық жабдықтары еді.
Шеберлер тас қашау, сүйек ою, ағаш ию, мүйіз балқыту, металды өңдеп
өрнектеу сияқты ауыр кәсіппен де шұғылданды.
ХІХ ғасырда және ХХ ғасырдың бас кезінде қазақ халқының қолөнері
ішінде киіз үйдің сүйегін, ағаш төсек жасау, ағаш өрнектеу, кесте тігуі,
өрмек тоқу, киіз басу кең өріс алды. Бұл кезде жастарға арнап сәукеле,
шашбау, білезік, сырға жасап, оларды түрлі түсті өрнектермен әшекейлеу
өнері де өрістей түсті.
Әрине жоғарыда айтылған қолөнерлердің бірқатары өте кп еңбек етуді
қажет етеді. Бертін келе адамзат қоғамы дамыған сайын қолөнердің біразы
жаңа әдіс тауып, жаңа түрге ие болды, кейбіреулері тұрмыс қажетіне жарамсыз
болғандықтан тіпті қолданылмады. Күйген кірпіш пен темір бетон, цемент пен
шлак сияқты және басқа да сапалы материалдар бұрынғы материалдарды ығыстыра
берді. Енді иленген балшыққа май салу, жылқы қылын, түйенің жабағысын қосу,
керексіз болып қалды.

1.2. Қалыптасқан үйірме жұмыстарының түрі және әдістемелік бағыты
Сыныптан тыс жұмыс өте маңызды, өйткені, ол балаларға дұрыс тәрбие
беруге және олардың жан-жақты дамуына жағдайлар жасауға көмектесе алады.
Тек сабақтағы жұмыс мектеп алдына тұрған бүкіл оқу және тәрбие жұмысы
оқушылар сарайында, жас суретшілер станцияларымен т.с.с жүргізіледі.
Бейнелеу өнерінен тыс және мектептен тыс жұмыс кең таралған. Әр
мектепте делік бейнелеу өнеріне пәніне байланысты үйірмелер қызмет істейді.
Үйрме жұмысының тәжірибесімен сабақ ұйыдастырудың әр алуан нысандары
дайындалған. Әдістеме міндеті – бұл тәжірибені талдап қорыту және озық
тәжірибені тарату, оны бүкіл еңбек мұғалімінің қол жететіндей өтуі тиіс.
Жоғарыда аталған барлық міндеттерді шешуде еңбекті оқыту әдістемесі –
ғылыми зерттеудің мынадай әдістеріне сүйенеді:
1.Бақылау. Ғылыми таным әдісі ретінде бақылау процесінде зерттеуші
оқу процесі барысында араласпайды, тек жүргізілген істерді ғана
белгілейді. Зерттеші алдын-ала бақылау мақсатын, міндетін және әдістемесін
белгілейді де, содан кейін тікелей бақылауға кіріседі. Бақылау нәтижесінде
зерттелетін объектіні сипаттауға мүмкіндік беретін фактілер жиналад.
Мысалы, оқушылар сабақ процесінде оқытушыдан кеңес алуын тексеретін болсақ,
оқушылар сұрақтарды жиі береді және сұрақтар қайталанады, онда мұғалімге
жаппай ағымды нұсқамаға көп көңіл бөліну тиіс.
2.Эксперимент. Бақылаудан айырмашылығы эксперимент зерттеуші жасаған
қатаң белгілі жағдайда жүргізіледі. Эксперимент жағдайн қажетінше бірнеше
рет қайталап, сөйтіп кездейсоқ элементін жоюға болдаы. Осының нәтижесінде
жеке педагогикалық фактураның әсерін анықтауға мүмкіндік бар. Объективті
міндеттер жинау үшін эксперимент кезінде әртүрлі приборлар мен
аппаратуралар кеңінен қолданылады.
3. Теориялық зерттеулер. Оқыту әдісін дайындағанда, бақылау не
эксперимент әдісімен зерттеуге келмейтін, мәселелерді шешуге тура келеді.
Мысалы, оқу материалының мазмұнын негздеу, тәжірибемен жинақталған тиісті
білім және шеберлікті оқытудан басталады. Бұл жағдайда зерттеу талдау
әдісімен жүргізіледі, яғни білім және шеберліктің бүкіл кешені жеке
элементтерге бөлінеді. Сосын барлық элементтерден оқу бағдарламасына енуге
тиістері іріктеледі, яғни талдау кері процесс синтез жүргізіледі. Талдау
және синтезде теориялық зерттеу әдістері болп табылады. Мектеп жұмысының
тәжірибесінде сан алуан үйірмелер кездеседі. Оқу пәндерімен байланыс
тұрғысынан үйірмелерді үш топқа бөлуге болады: пәндік, пән аралық және
пәндік емес.
Пәндік дегеніміз – бейнелеу өнерін оқытумен қатар тікелей байланысты
үйірмелер. Мазмұны жағынан олар еңбек сабағының жалғасы іспеттес, бірақ
олардың қызметі неғұрлым күрделі, терең. Пәндік үйірмелердегі еңбек
объектілері ешқашан оқушылардың оқу процесінде жұмысын қайталамауы керек.
Пәндік үйірмелер қатарына жататындар: ағаш ұстасы, слесарь, токарь, құрамды
үйірмелер. Пәндік үйірмелер ішінде кластан тыс жұмыстан әлі де өз орнын
таба алмай жүр. Кейде, бұл шеберханаларды ағаш және металды өңдеу
оқушыларды мезі қыладыдеп түсіндіріледі. Дегенмен, пәндік үйірмелер жұмыс
тәжірибелерін зерттеу, олрдың кең тарлмағындығы ұйымдастырылуы нашар
екендігін көрсетті.
Пән аралық үйірмелер арасында өнердегі үйірмелер кең тараған. Пәндік
емес үйірмелер – сыныптан тыс жұмыста кең тарлаған. Мазмұны жағынан әр
алуан. Оларға ең алдымен спорттық-өнердегі үйірмелер жатады. Соңғы жылдары
мектепте қоғамдық пайдасы бар үйірмелер құрылуда. Мәселен, ағашы көркемдеу,
металдар чеканкалау, кітаптарды түптеу, т.б. Мәселен, бір мектепте мұғалім
оқушыларға түптеу жұмыстарын жүргізетін станоктың конструкциясын жасап
ұсынды, олардың ішінен ең жақсысы іріктеліп алынды. Станок конструкциялау
жұмысы түптеу жұмысымен қатар жүргізіледі.
Пәндік емес үйірмелерге жетекшілік жасауға өндірісшілер, оқушылардың
ата-аналары тартылады. Еңбек мұғалімі, әрине уақытылы әдістемелік көмек
көрсету тиіс. Үйірме жұмысынң мазмұны білім бөлімі органдары жанындағы
әдістемелік кабинаттер әзірлеген бағдарламмамен айқындалады. Бағдарламалар
1-2 жыл оқытуға есептелген.
Үйірмеде, әдетте, сабақ аптасына 1 рет академиялық сағаттан
жүргізіледі. Бір үйірмеде 15 оқушыдан артық болғаны жөн емес, өйткені бұл
кезде жұмысқа жеке ьбасшылық жасау мүмкін емес. Үйірмеге бірнеше секция
кіруі мүмкін, әрқайсысына жетекші тағайындалады. Үйірменің табысты
жұмысына аса маңызды алғы шарт қажетті материалдық базалардың болуы.
Үйірменің жұмысының жемісті боуына әдістемелік істің де маңызы зор. Озат
мектептердің тәжірибесі, мектеп шеберханасы базасындағы үйірме құрылымы
құрамдас сабақа құрылымына жақын екенін көрсетті. Бұл кез келген үйірмеде,
әдетте, бірқатар дидактикалық міндеттер шешілетінімен түсіндіріледі.
Үйірменің басты мақсаты – белгілі еңбек объектісін әзірлеу. Сондықтан,
барлық сабақта оқушылар өндірістік еңбекпен, соның ішінде шығармашылық
еңбекпен айналысатын болу керек. Үйірмеде оқыту әдістері дидактикалық
мақсатқа, оқу материалы мазмұны оларға оқушылардың және оқытушының
дайындығына қарай дайындалады. Үйірме сабақтарында еңбекке баулудың кәдімгі
әдістері тән. Бақылаулар, сөз әдістері ішінде, бәрінен жиі түсіндіру,
сиректеу - әңгіме қолданылады. Көрсету әдістері ішінде көрнекті және
графиктік бейнелеу жиі, ал табиғи объектілер мен процестер сирек
қолданылады, ал үйірменің тәрбиелік мәнін жүзеге асыруда, өзін-өзі
басқарудың маңызы зор әр үйірмеге кеңесі басқарады. Кеңеске староста, оынң
орынбасары, секция старосталары кіреді. Сондай – ақ газет редколлегиясы
сайланады. Үйірме мүшелері еңбекті ұйымдастыруды бақылауға, жарыстар
ұйымдастыруға, қызмет нәтижелерін бағалауға, т.б. тартылады.
Қазіргі заманғы өнердегі прогресс жұмысшылардың жасппай
шығармашылығынсыз, олардың ойлап табу және рационализаторлыгынсыз мүмкін
емес.
Сондықтан, оқушыларды мектепте оқып жүрген кезде өнердегі
шығармашылыққа тарту-мектеп және мектептен тыс мекемелердің міндеті.
Сыныптан тыс жұмыс мектепте сабақтан тыс жүргізілетін мақсатты
дәрістер және шаралардың жиынтғын қамтиды. Кластан тыс жұмыс бүкіл оқу-
тәрбие процесінің органикалық құрамдас бөлігі болып табылады. Техника
жөніндегі кластан тыс жұмыстың мақсаты оқушыладың ғылым және техника
саласындағы қабілетін дамыту.
Бейнелеу өнерінен кластан тыс жұмыс маңызды тәрбие және оқу құралы.
Оқушылардың техниканы зерттеуде сыныптан тыс сабақтардың әр алуан түрлеріне
тарту, олардың қоғамдық пайдалы еңбекке қатысуы оқушылардың білімдерін
тереңдетеді және кеңейтеді, олардың өнердегі дайындығын жақсартуға ықпал
етеді.
Балалар өнердегі шығармашлығын дамыту-оқушыларға ғылым негідерін
меңгеруге көмектесу, оларды өз білімін іс жүзінде қолдануға үйрету.
Сыныптан тыс жұмысты мектептегі сабақтардың қарапайым жалғасы деп
есептеуге болмайды, оларды органикалық біріктіру қажет. Сыныптан тыс
жұмысты еріктілік қағидасымен құру қажет, ал оның мазмұны оқушылардың
мүдделеріне жауап беруі тиіс. Сыныптан тыс сабақты таңдау еріктілігі мектеп
оқушыларының қызығушылығы мен сұраныстарын, олардың жалпы дайындықтарын,
жеке икемділіктерін жан-жақты есепке алуға мүмкіндік берді. Сонымен бірге
үйірме тақырыбын, тақырыптық кештерд т.б. тек оқушылардың тілегін ғана
есептеуге болмайды. Мұғалім оқушыға белсенді ықпал етіп, оларды техниканың
перспективалық түрлеріне құштарлықты оятып, тәрбиелеу керек және олардың
келешек кәсібін дайындығын есепке алуы тиіс. Бейнелеу өнерінен сыныптан тыс
жұмыстың міндетті шарты – оқушылардың өзіндік шығармашылығы және
белсенділігі.
Мектеп тәрбиесінде бейнелеу өнерінен сыныптан тыс жұмысты
ұйымдастырудың мынадай нысандары қалыптасқан:
а)бейнелеу өнеріндегі үйірмелер;
ә)тақырыптық үйірмелер-курстар, жас техниктер клубтары;
б)тақырыптық ғылыми-өнердегі кештер және конференциялар
в)өнер және өлкетану мұражайларына экскурсиялар;
г)оқушылардың өнер шеберлерімен кездесулері.
Бұл жіктеу шартты, өйткені көптегенжағдайлады мектеп үйірмесі
жоспарларында тақырыптық кештер де, қызық кітаптар немесе журнал
мақалаларын талқылау, кәсіпорын және құрылыстарға экскурсиялар
қарастырылған.
Бейнелеу өнерінен сыныптан тыс жұмыстың негізі тұрақты ұйымдық нысаны
үйірмелер болып табылады. Дәрістің үйірмелік нысаны жетекшіге оқушылармен
жеке жұмысжүргізуге мүмкіндікберед. Үйірмеде балалардың өнердегі
шығармашылығын дамыту мейлінше ыңғайлы.
Кейбір үйірмелер тақырыптық болып табылады. Оларда белгілі
мамандыққа аса қызығушылық тудырған оқушылар бірігеді. Бұл автоқызығушылар,
киноқызығушылар, тракторшылар үйірмелері т.б. Әдетте мұндай үйірмелердің
тірек материалдық базалары – жергілікті өнеркісіп орындары және ғылыми
зерттеу мекемелері болып табылады. Бұл жағдайда оқытушы ұйымдастырушы роль
атқарады, ал оқушылар үйірмеде тікелей көмек ретінде жүргізеді.
Оқыту жұмысын тек сабақ арқылы ұйымдастыру мүмкін емес.Сыныптық-сабақ
жүйесінің негізгі кемшілігі - оқушылардың дара ерекшеліктерін дамытуға
жеткілікті мүмкіндіктердің болмауы - оқытуды ұйымдастырудың басқа жолдарын
іздестіруге себеп болды. Сондықтан оқушылардың сыныптық-сабақтағы танымдық
әрекетін дамыту, толықтыру және оқушылардың өзіндік шығар-машылық
белсенділіктерін, қабілеттерін арттыру мақ-сатында оқыту жұмысын
ұйымдастырудың қосымша түрлері қолданылады. Олардың қатарына семинар,
экскурсия, факультативтік, қосымша, конференция сабақтары, өндірістік оқу,
үйдегі оқу жұмысы, тәжірибелік-зертханалық (практикум) және пәндік үйірме
жұмыстары, олимпиада, сынақ және емтихан, өзіндік жұмыс түрлерін жатқызуға
болады.
Семинар сабақтары көбінесе оқылған лекция тақырыбына байланысты
негізгі өзекті мәселелерді талқылау, оқушылардың танымдық ойлау
қабілеттерін дамыту, өзіндік шығармашылық белсенділіктерін шыңдау мақсатын
көздейді. Тақырып сұрақтарына сай пікір алмасу, өз көзқарастарын дәлелдеу,
мұғалімдерге оқушылардың оқу материалын қаншалықты меңгергенін, соған орай
сенімдері мен түсініктерінің қалыптасқандығын бақылап, тексеріп, бағалап
және бағыт-бағдар беріп отыруға мүмкіндік туғызады.
Семинар сабағына әзірлену кезінде оқушылар тезистер мен баяндамалар
жазып, қосымша әдебиеттерді пайдаланады. Ұсынып отырған сұрақтарға қатысты,
ондағы бар негізгі ойларды қамтып, конспект құрады. Міне, осындай жұмыс-
тардың нәтижесінде семинар жұмысы оқытуды ұйымдас-тыруда тиімді форма
екенін тәжірибе көрсетуде.
Семинар сабағын өткізу барысында мұғалім пробле-малық жағдай туғызып,
талқыланып отырған сұрақтарға оқушылардың қызығушылығын оятады, олармен
ақылдаса отыра оны талдаудың жоспарын құрады және ұжымдық ізденушілік
әрекеттеріне қолайлы жағдай туғызады.
Экскурсия жұмысының мақсаты - оқушылардың сабақта алған теориялық оқу
материалдарын практикамен жалғастыру, бекіту. Сондықтан оқыту процесінде
оның маңызы зор. Ол барлық оқу пәндерінде, әсіресе физика, химия, биология,
тарих және еңбек сабақтарында кеңінен қолданылады. Бұл оқушыларды оқу
процесін бақылай білуге жаттықтырады және оқу материалын өмірмен
байланыстыра алуға үйретеді.
Экскурсия сабағын өткізу орнына: мектептің оқу алаңына, табиғат
аясына, ауыл шаруашылығына, өндіріске, көрмелерге, музейге бару т.б.
нысаналар жатады.
Оқыту процесін бұлай ұйымдастыру мұғалімнен зор ұйымдастыру жұмысын талап
етеді. Экскурсия түрінде жақсы өткізілген әрбір сабақ оқушыларға нақтылы
фактілер мен құбылыстарды жақсы оқып үйренуге, өз түсініктерін кеңейтіп,
білімдерін бекітуге мүмкіндік береді.
Экскурсия сабақтарында мұғалім оқушыларға оның тақырыбы мен мақсатын
алдын ала түсіндіреді. Соның негізінде оқушылар нақтылы заттарды байқап,
оларға бақылау жасайды.
Оқытуды экскурсия жолымен ұйымдастырудың үш түрі бар:
Біріншісі - кіріспе экскурсия деп аталады. Ол сабақта күрделі тарау,
тақырыптарды өтер алдында ұйымдастырылады. Экскурсияның бұл түрін бастауыш
және орта сыныптарда алдын ала өткізсе, олар үшін сабақ өте қызықты
жағдайда болады.
Екіншісі - ілеспелі экскурсия деп аталады. Ол белгілі бір тақырыпқа
арналып, сабақ барысында оның орта шенінде немесе өн бойында жүргізілуі
мүмкін.
Үшіншісі - қорытынды экскурсия. Ол күрделі тарау немесе
тақырыпты өтіп болғанан кейін оқушылардың сабақтар жүйесінде алған
теориялық білімдерін пысықтау, бекіту мақсатын көздейді.
Экскурсия сабағының нәтижелі өтуі негізінен мұғалімнің алдын-ала
дайындық жұмыстары
мен өткізу орнын дұрыс таңдай білуіне байланысты болмақ. Мұғалім экскурсия
болатын нысананы
алдын ала барлап, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.