Кітап оқушылар конференциясы
Жоспар:
І-бөлім. Кіріспе 3
Кітап оқушылар конференциясы 6
“М.Әуезов - драматург” атты әдеби кешті өткізудің жолдары. 28
Мұқағалиді аңсау 38
ІІ – бөлім. Сыныптан тыс оқу-сабақтары 40
Мұқағали жырлаған табиғат 42
Мұқағали поэзиясындағы соғыс тақырыбы мен қазақ әйелінің бейнесі. 48
Илия Бахтия және қазақ ақындары 56
Жүрегімнің түбіне терең бойла 59
Абай туралы музыкалық композициялық кеш. 59
І-көрініс 59
Қорытынды 83
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 86
І-бөлім. “Әдебиет пәнін оқытудағы сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстар
а) Оқушыларды оқырман ретінде білу (анкеталық сұрақтар)
ә) Сыныптан тыс жұмыстардың түрлері
б) Әдеби кеш (“М.Әуезов-драматург” атты әдеби кеш), конференция, диспут
т.б.
ІІ-бөлім. Сыныптан тыс оқу сабақтары
а) Мұқағали поэзиясына арналған сабақтар
ә) Абайдың табиғат лирикасын оқыту
б) Басқа ақындармен үндестігі, Мұқағали мен Илия Бахтияның поэзиясындағы
ұқсастық
Қорытынды
І-бөлім. Кіріспе
Сыныптан тыс оқу сабағын ұйымдастырудың негізгі принципі- сыныптан
тыс оқуды бағдарлама бойынша өтетін материалдармен байланысты жүргізу болып
табылады. Мұндай оқу сабақтарында оқушының сыныпта алған білімдері
бекітіледі, одан әрі дамытылып, тереңдетіледі.
Оқудың үлкен еңбек пен шығармашылықты қажет ететінін көрнекті совет
психологі В.Ф.Асмус “оқу-еңбек және творчество” деген мақаласында:
“Шығарманы бір оқып шығу емес, қайталап оқу ғана оны зерттеуге, талдауға,
тереңірек қабылдауға жол ашады”,- дейді.
Оқырмандық тәжірибені шыңдай түсу және оқушылардың оқуға деген
қызығушылығын арттыру мақсатында қазіргі әдебиет бағдарламасына қазақ
әдебиетінен дәуір тынысын бейнелеген ең таңдаулы шығармалары сұрыпталып
енгізілген. Оқып үйренуге қажетті шығармалардың екі түрі ұсынылады.
Біріншісі- хрестоматиялық (эталондық) мәнге ие болған шығармалар. Екінші
түрі сыныптан тыс оқу, қосымша оқу тізімі ретінде беріледі.
Сыныптан тыс жұмыстардың негізгі принциптері:
1) Сыныпта жүргізілетін оқу мен тығыз байланыста;
2) Сыныптан тыс оқуда оқушылардың өздерін қызықтыратын материалдар алынады;
3) Оқушыларды өз еркі бойынша кітап оқуға бейімдеу
Сыныптан тыс уақытта баланың кітап оқуын ұйымдастыру өте маңызды. Оқушыны
оқырман ретінде білу үшін:
- Анкеталық сұрақтар тарату
- Шығарма жазғызу
- Жеке әңгімелесу
- Кітапхана формулярын зерттеу т.б. жұмыстар жүргізу қажет
Сыныптан тыс жұмыс дегеніміз - оқушылардың сабақтан бос уақытын дұрыс
пайдалануға және оқу-тәрбие жұмысының сапасын арттыруға бағытталған
жұмыстар
Сыныптан тыс жұмыстарға мыналар жатады: сыныптан тыс жұмыстың
кітапханамен байланысы, отбасының оқушыға өз бетімен оқуға тигізетін әсері,
әдебиеттік кездесулер, көркем әдебиетте, тағы басқа кітаптарда кездесетін
тарихи жерлерге саяхат, оқушылардың шығармалары мен творчествосына арналған
әдебиеттер, конкурстар, әдеби газеттер мен журналдар, әдебиет көрмесі,
альбомдар, әдебиет кабинеті, мұражай, театр, кино, мектептегі театр.
Сыныптан тыс жұмыстың тағы бір түрі- ақын-жазушылар, көркемөнер
қайраткерлерімен кездесулер т.б.
Әдебиетке байланысты сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстардың енді бір түрі-
оқушыларды кино және театрға апару, олар жөнінде бос уақытта оқушылармен
пікір алысып, талдау жүргізіп отыру. Оқушылармен кино және театрға барудағы
мақсат- көрсетіліп отырған шығармалардың ұқсастығы, немесе, оқиғалардың ара-
қатынастарының алшақтығын байқату. Кейде солардың тақырыбы бір болғанмен,
оқиға желісі, құрылысы, образ жасалуында қандай ерекшелік барлығын
салыстыра талдату. Драмалық немесе кино ретінде беріліп отырған
шығармалардың түп-нұсқасынан қандай өзгерісі бар екендігін анықтау.
Оқушылардың назарын шығарманы жан-жақты талдауға аудару. Олар пікір айту
кезінде, осыларды естен шығармауларына үнемі көңіл бөліп отырылады.
Сыныптан тыс оқу мен сыныптан тыс жұмыстар тығыз байланыста жүргізіледі.
Олар- оқушылардың ой-өрісін дамытады, білімдерін тереңдетіп, әдебиеттің
ғылыми-теориялық жағын жете түсініп, оны өмірмен байланыстыруға
ынталандыратын жұмыстар.
Сыныптан тыс жұмыстардың қандай түрі болмасын, оның негізгі мақсаты-
жастардың түсінігін арттыру, халықтың салтын, мәдениетін, өнерін үйрету,
сөйтіп бұл әдебиеттен оқушылардың алған білімдерін одан әрі тиянақты ету,
дамыту, жинақтау, оларды өмір тәжірибелерінде дұрыс пайдаланып, сөз
мағынасын терең ұғатын, сауатты жазуға да баулитын жұмыстардың бірі.
Ал сыныптан тыс оқу дегеніміз- педагогикалық тұрғыда ұйымдастырылған
көркем әдебиетті, ғылыми және басқа әдебиеттерді оқушылардың өз бетімен
оқуы. Мұндай оқудың негізгі формасы- кітап оқушылармен жеке жұмыс істеу,
оқушыларды ойлауға, кітап сөзін саналы түрде түйсінуге, кітап оқуға
ынталандыру, өз бетімен кітапты оқи беруге дағдыландыру. Сонымен қатар
оқушылардың жасы мен жеке басының ерекшелігіне, кітап оқуда қабылдау, еске
сақтау қабілетіне байланысты жұмыстар жүргізу.
Сыныптан тыс оқудың түрлері: Әдебиет үйірмесі, оқушылар конференциясы,
әдеби және әдеби-музыкалы кештер, әдебиеттік диспут, кітап көрмесі,
әдебиеттік күнделік (оқылған кітаптарына арналған), көрнекі құралдарды
пайдалану т.б.
Әдебиет пәнінен сыныптан тыс оқу жұмысын ұйымдастыру- жастар тәрбиесіне
көңіл бөлудің бір түрі. Жас ұрпақты сергек, өз ісіне сенетін, қиындық пен
кедергілерді жеңе білетін, сауатты, әдебиетті сүйе білетін жастарды
тәрбиелеу.
Әдебиетке байланысты сыныптан тыс оқуды ұйымдастырудың мақсаты
Сыныптан тыс оқуды ұйымдастыру дегеніміз- оқушыларды өз бетімен кітап
оқуға үйретудің негізгі бір жағы. Кітап туралы талай асыл сөздер ел
арасында ғасырдан-ғасырға сақталып келеді. “Кітап- ғылым, бүкіл адам
баласына ортақ”, жұртшылық кітапты ұстаз, сегіз қырлы, терең сырлы
тәрбиелі, ұлы үйретуші деп түсінеді.
Сыныптан тыс оқу мен сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырудың тиімді
жағы- сыныптан тыс материалдарын мектеп ұжымының іс жоспарымен таныстырып
жасау. Сыныптан тыс оқудың жоспары нақтылы, жүйелі түрде жасалып, ол
мектептің жалпы тәлім-тәрбиелік іс-жоспарына кіреді де, педагогикалық
кеңесте бекітіледі.
Осы бекітілген жоспар бойынша орындалатын жұмыстарды мұғалімдер жалпы
сабақ жүйесімен байланысты жүргізіп отырады.
Кітап оқушылар конференциясы
Мектепте сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстардың бірі- әдебиетке байланысты
кітап оқушылар конференциясын ұйымдастыру.
Бұл- мектеп тәжірибесінде белгіленген тақырыптар бойынша өткізіледі.
Оқырмандар конференциясының тақырыбы сыныптан тыс оқуға берілген
шығармалардан алынады.
Оқушыларды әдебиетке байланысты сыныптан тыс оқуға қызықтырудың негізгі
бұл түрінің- кітап оқушылар үшін тәрбиелік мәні зор және конференцияның
оқушылардың білімдерін тиянақтандырып, толықтыруға тигізетін әсері мол.
Конференцияға дайындық кезінде оқушы тақырыпқа лайықты көптеген
материалдарды оқиды. Әдебиетке ғылыми тұрғыдан баға беріп, әдебиет сыны мен
теориясы, әдеби тіл және көркем шығарманың ерекшелігі қандай деген
мәселелерге көңіл бөліп, кітап оқудың мақсаттарын түсінеді. Кітапты
ойланып, түсініп оқуға, оқыған кітабына өз бетімен талдау жасауға, әдеби
тілдің негізінде, жазушылардың көркем шығармасының тілін талдауға, идеясын
ашуға, оқыған кітабына сын көзімен қарауға, өзі көркем тиянақты сөйлеп,
сөздік қорын молайтуға, баяндамалар жасауға, жарыс сөзге шығып, өз пікірін
толық жеткізіп, сын айта білуге дағдыланады.
Мектеп тәжірибесінде кітап оқушылар конференциясының үш түрі қолданылады:
1. Тақырыптық конференция
2. Оқытушылар мен кітапханашының кеңесімен өтетін конференция.
3. Есеп беру конференциясы
1.Тақырыптық конференция- жазушылардың творчествосын не жеке шығармасын,
немесе романын талдауға, кітапты мәдениетті оқи білуге арналады.
Тақырыптық конференцияға дайындық кезінде сыныптан тыс оқуға берілген
шығармалардың ішінен тәрбиелік, білімдік маңызы басым туындылар таңдап
алынса, оның әдеби проблемалық мәселелерді шешуге тигізетін көмегі мол.
Конференцияның жоғары дәрежеде өткізілуі оған нақтылы уақыт белгіленіп
жоспарланған жұмыстардың оқушылар мен оқытушылар тарапынан тиянақты орын
алуына тікелей байланысты.
Конференцияның алғашқы дайындығы оның қандай тақырыпқа өткізілетініне
қарай кітаптарды дайындаудан басталады. Пән оқытушысы, сынып жетекшісі,
кітапханашы конференция өткізетін кітапқа оқушыны қызықтырып, кітапты оқып
шығуға, пікір айтуға, ол пікірін қағазға жаза білуге үйретеді.
Конференцияға тек оқушылар ғана дайындық жасамайды, оған оқытушының өзі де
жан-жақты дайындалады, материалды оқып шығады. Оған жазылған сын мақалалар
мен де танысады, конференция өткізетін материалға ұқсас материалдар болса,
оны да оқып, оқушыны қалай салыстырып айтуды жан-жақты ойланады. Өтілетін
конференцияға көрнекі құралдар әзірлейді. Кітаппен жұмыс істеудің түрлерін
көрсетеді. Конференцияның жоспарын дайындайды.
Әзірлік кезінде әрбір оқушының міндеті бөлініп беріледі. Міндеттеме алған
оқушылар үлгіре алмаса, онда олар басқаларды өзіне көмекке тартады. Ал
мұндай дайындықтар алдын-ала жасалған жоспармен жүргізіледі, ол тек
талданатын кітапқа ғана арналады және сыныпта орындалатын басқа жұмыстарды
қайталамайды. Қайта алған білімдерін тереңдете түсуге көмектеседі.
Ал енді бірде конференцияның жоспары барлық оқушыларға түгел таратылады
да, оған оқушылар жаппай дерлік дайындалып келеді. Бірақ бұл жерде де
ескеретін бір жай бар: ол сөйлеуші оқушылар бірін бірі қайталап,
конференцияға қатысушыларды жалықтырып алады. Сондықтан күні бұрын кімнің
қандай мәселе бойынша сөйлейтіндігін белгілеп қою керек.
Конференцияға дайындалудың үшінші бір түрі, бір топ баяндамашы
бекітіледі. Олар кемінде жеті-сегіз топ оқушы болу керек. Конференцияға
негізгі топтың оқушылары баяндамашы болып тағайындалады да, қалған оқушылар
толықтырушы, шығармадан мысал, үзінділер теріп, тақырыпты ашуға көмектесуші
болады. Конференцияның мұндай ұйымдастырыла-тын түрінің де іс-жоспарын
бірнеше күн бұрын қарап, оның өткізілу тәртібін алдын-ала бекітіп алады.
Конференция оқытушының алғы сөзімен ашылады. Қорытынды сөзімен жабылады.
Конференцияға арналған газет, фотомонтаж, бюллетень, альбом, кітап көрмесі,
викториналар жасалады, концерт беріледі. Конференцияның ашылуындағы ұстаз
сөзі оқушыларға үлкен әсер етіп, олардың конференцияда шешіле сөйлеуіне,
талқыланып отырған тақырыптың толық талдануына мүмкіндік береді.
Конференцияның екінші бөлімінде кітап талқыланады. Оқырмандар өздерінің
пікірін айтады. Сөйлеушілер жасалған жоспар бойынша шығады. Жоспарда
көрсетілген мәселелерді толық қамтып, жинақы түрде сөйлейді. Конференцияның
барысында қосымша ойлар тууы да мүмкін, ескертпелер де болады.
Конференцияны басқарушының тосыннан сұрақ қоюы арқылы кейде тіпті
жоспарланбаған қызық ойлар да туып кетеді. Осы мәселенің бәрін
конференцияны басқарушы қадағалап отырады. Сөйлеушілерді қызықтырып,
ынталандыра түседі, артық пікірлер айтылмау жағы үнемі қарастырылып
отырады. Оқушылардың баяндамасы мен сөзіне, дайындығына,түсінігіне баға
беріліп отырады. Өз ойын толық көпшілікке жеткізе алмаған, дайындығы аз
оқушыларға кезінде ескерту жасалады. Ал толық әзірлікпен жақсы сөйлеген
оқушыларды ерекше бағалап, көтермелеп отырған дұрыс. Сөйтіп, ең негізгі
ойды, тұжырымды, пікірді оқытушы оқушыларымен бірге отырып, қорытындылап
шығады.
2. Оқушылар мен кітапханашының кеңесімен өтетін конференция
Көпшілік жағдайда жаңа шыққан кітаптарды оқушыларға таныстыруға, кітап
оқудың мәдениетін арттыруға арналады да, ал көбіне қатар сыныптарда
өткізіледі.
Оқырмандарға арналған кеңес беру конференциялары мектеп тәжірибесінде
алғашқы тоқсаннан бастап өткізіліп жүр. Себебі, оқу бағдарламасында
көрсетілген сыныптан тыс оқу материалдарын оқушылар жыл бойына түгел
меңгеріп кетуі есептеліп жасалады. Мұны өткізуге пән оқытушысы, сынып
жетекшісі және кітапханашы тікелей міндетті. Негізгі дайындықты мектеп
кітапханашысы жүргізеді. Дайындық жұмысын жүргізу де, кітапханашының
тікелей міндеті. Мектеп бағдарламасына байланысты оқушыларға сыныптан тыс
оқуға арналған жаңа кітаптардың тізімін алып, әрбір жаңа кітап туралы
оқушыларға қосымша түсінік береді. Оқушылардың жаңа шыққан кітаптарды оқуын
талап етеді. Кеңес беру конференциясын өткізу үшін шыққан кітаптың қызық
оқиғаларын әңгімелеп, оқушыларды үнемі қызықтырып отырады.
Конференция өткізілетін кітап сыныптан тыс оқылатын шығармалар мен оқу
бағдарламасында сыныптан тыс оқуға деп көрсетілген материалдардан алынады.
Бұл конференцияны өткізуде жоғары сыныптың қайсысында болмасын жаңа
кітаптың көрмесі ұйымдастырылады. Кітап көрмесі бағдарлама бойынша
әдебиеттен сыныптан тыс оқылатын кітаптардан ұйымдастырылады. Жаңа
кітаптарға плакаттар жасалады, ұсынылатын кітаптарға арналып бюллетеньдер
шығарылады, бюллетеньдерде жаңа кітаптар туралы түсініктеме, кітапты оқып
шыққан оқушылар немесе жаңа кітаптарды ұсынбастан бұрын оқыған оқушылардың
пікірі жазылады.
Кеңес беру конференциясына пән оқытушылары, класс жетекшілерімен бірге
актив оқушылар тобы қатысады. Тек қатысып қана қоймай, конференцияны
оқушылар тобы өздері ұйымдастырады. Оқушы мен кітапханашының басшылығы да
оқушылар конференцияға инсценировка, үзінді, мәнерлеп оқитын материалдар
дайындайды.
Конференция оқытушының алғы сөзімен ашылады. Ол конференциянның
мақсатына толық тоқталып, оқушыларды конференцияға бағыттаған соң,
дайындалған оқушылар оқыған кітаптары туралы сөйлейді.
Олар оқырмандарды қызықтырып, кітап оқиғаларын баяндап шығады. Кейбір
оқушылар жаңа кітаптарға арналған сын туралы да пікірін айтады. Енді
біреулері кітаптың образына талдау жасайды. Қалғандары оқыған кітаптары
туралы өз пікірлерін баяндайды.
Ең соңында оқытушы оқушының пікірін жинақтай отырып, ұсынылған жаңа
кітаптарды толық таныстырып, көрмедегі кітаптарды қалай пайдалануға
болатынын түсіндіреді. Оқушылардың кітап оқуды дағдыға айналдыруды және
қандай кітаптарды үзбей оқуды керектігін, оқығанда ең алдымен ұсынылған
кітаптарды оқудың қажеттігін жеткізе айтады. Сонымен бірге ұсынылып отырған
кітаптың негізгі идеясын түсіну, мазмұнына айрықша назар аударып, тәрбиелік
мәніне жете көңіл бөлуі баса айтылады.
Кеңес беру конференциясын жылына екі-үш рет өткізуге де болады. Оқу
жылының басында, аяғында және демалыс кездерінде, немесе жыл бойында да
өткізе береді. Бұл конференция қазақ әдебиетінен шығып жатқан жаңа
кітаптарды оқушылардың білуін, оқуын, қызығуымен қамтамасыз етеді.
3. Есеп беру конференциясы.
Бұл конференция мектепте оқу жылы бойынша бірнеше рет өткізіледі. Оның
негізгі мақсаты балалардың сыныптан тыс оқитын кітабының тізімін алып,
қанша оқушы қандай кітап оқып шыққанын, кітап оқымайтын оқушы болса,
олардың саны қанша екенін білуі, тіпті мектеп кітапханасына бармайтындар
болса, оларды да анықтап, әдебиеттен сыныптан тыс оқудың қорытындысын
шығару.
Есеп беру конференциясын кітапханашы педагог, сынып жетекшілері
бірлікте ұйымдастырып, әр оқушыны жазғы, қысқы каникулда оқыған кітаптарына
толық анализ жасайды.
Оқушыларды есеп беру конференциясында болатын жарыс сөзге дайындау
үшін мынадай сұраулар беріледі.
Оқуға ұсынылған кітаптардың қандайын оқыдың?
Олардың қайсысы саған ұнады, не үшін?
Оқыған кітаптарыңнан қайсысын жолдастарыңа оқуға ұсындың?
Оқыған кітаптарыңа жазылған арнайы күнделігің бар ма?
Кітапты көп оқудағы мақсатың не?
Оқыған кітаптарыңның қаншасына пікір жаздың?
Өзің жазған қандай шығармаларың бар? т.б.
Конференцияға көрме ұйымдастырылады.
Ол көрмеде оқушылардың күнделігі, жазған пікірлері, жасаған
альбомдары, салған суреттері, шығарған бюллетендері, ұсынылған әдеби
кітаптар туралы көркем плакаттар, жаңа шыққан кітаптар тұрады.
Конференцияның қорытынды сөзбен оқытушы өзі жасайды. Онда оқушылардың
сөйлеген сөздеріне, істеген істеріне жұмыстарына толық баға береді.
Есеп беру конференциясы- өте тиімді конференция, бұл конференцияны
жүйелі түрде жүргізіп отыру әдебиеттен сыныптан тыс жүргізілетін, оқылатын,
істелетін жұмыстардың барлық түріне пайдалы, өйткені оқушылар конференцияға
толық қатынасады, жан-жақты дайындықпен келеді. Оқушының алдына үлкен
міндет қойылады. Оқушы өз жұмысына есеп берумен қатар, өзін бақылаушы бар
екенін де сезінеді. Сөйтіп мұндай жұмыстар тәрбиелік жағынан пайдалы.
Есеп беру конференциясының күн тәртібі.
1. VІІІ-Х сынып оқушыларының сыныптан тыс жұмысы мен сыныптан тыс оқыған
кітаптарының қорытындысы туралы оқушының есебі.
2. Сынып оқушыларының және жеке өзінің оқыған кітаптары туралы.
3. Қорытынды сөз.
Бұдан кейін кітап оқуда үздік-шыққан оқушыларға сыйлық беріліп, алғыс
айтылады (балаларға үлгі ретінде)
Алғы сөзден соң он бес-он алты оқушы шығып тақырыпқа сәйкес сөйлеуге
болады.
Әдеби және әдеби-музыкалық кештер.
Қазақ әдебиетінен сыныптан тыс жұмыс жүргізуде, сыныптан тыс көркем
әдебиетті оқытуда өте жиі қолданылатын жұмыстың түрі әдеби кештерді өткізу.
Мектепте оқушылармен әдеби кештерді өткізудің сан алуан түрлері бар.
1. Пән мен пәннің арасындағы байланысқа арналған кештер.
2. Мектеп бойынша өткізілетін кеш.
3. Әдебиет пәніне байланысты өтетін кештер.
4. Әдеби-музыкалық кештер т.б.
1. Пән мен пәннің арасындағы байланыстар көпшілігінде
мынандай жағдайларда жүргізіледі. Тарихи тақырыптарға жазылған шығармаларды
тарихқа байланыстыра отырып, әдебиет пәні мен тарих пәнінің оқушысы өзара
келісіп, сыныптан тыс жұмысты немесе сыныптан тыс кешті бірге өткізеді. Ол
кештер мынандай тақырыпта өтуі мүмкін: “Үш арыс”, “Тәуелсіздіктің көк туы
желбірей берсін” т.б.
Әдебиет пен жағрафия пәнінің көлемді тақырыптарын әдебиетпен
байланыстыруға мүмкіндік бар. Әсіресе жағрафиялық өлкетану бөлімі
әдебиетпен байланысты. Әдеби шығармаларды талдағанда, жағрафиялық
материалдар көп кездеседі. Сондықтан әдеби кештерді жағрафия пәнімен
байланыстырып өткізудің де пайдасы мол.
Мектепте әдебиет пен жағрафия пәнін байланыстыра өткізетін кештерің
тақырыптары:
1. “Менің өлкем”
2. Сәкеннің “Көкшетау” поэмасына әдеби және жағрафиялық талдау.
3. Исатай-Махамбет көтерілісін сипаттайтын әдеби шығармалардағы
жағрафиялық атаулар (жер, су) олардың бүгінгі Қазақстан картасы мен
жағрафиясында сақталуы.
Қазақ әдебиетіндегі жылдың төрт мезгілі мен табиғатты жырлайтын
шығармаларды ботаника, биология пәндерімен байланыстыра отырып, мазмұнды
кештерді: “Алтын күз”, “Сабан той”, “Жаңа жыл” тағы басқа тақырыптарда
өткізуге болады.
Физика-әдебиет кеші ғарышкерлер күніне байланысты ұйымдастырылады.
Мектеп бойынша салтанатты кештер қызыл күнпарақ күніне арналады.
Мысалы: 8- наурыз, 22-наурыз, 9-мамыр тағы басқа. Мұндай кештер мектеп
ұжымының түгел қатысуымен өткізіледі.
Әдебиет үйірмесінің кештері арнаулы жоспарға байланысты өтеді. Мектеп
бойынша болатын әдеби және әдеби-музыкалы кеш, сондай-ақ, жалпы кештердің
бәрі жоспарға енгізіліп, тақырыбы мен көрсетілген уақыты сақталады. Ондай
кештер ақындар мен жазушылардың творчествосына, не олардың туған күніне, не
торқалы тойына сыныптан тыс кітап оқудың қорытындысына, оқушылардың
тврорчествосын талдауға арналады.
Әдеби-музыкалық кеш.
Мұның сыныптан тыс жұмыстардың басқа түрлерінен ерекшелігі, ол оқушыға
өнердің түрін танытып, оны көзіне көрсетіп, құлағына естіртеді, эстетикалық
қасиетін, психологиялық сезімін, лирикалық сырын, музыкалық нәзіктігін
білдіреді, сөз зергерлерінің асыл сөздерін танытып, байсалдылыққа,
өнертапқыштыққа баулиды, өнердің әр түрлі жанрларын ажырата білуге
үйретеді.
Әдеби–музыкалы кештер мен монтаждар мектеп өмірінде тақырыптық не
қызыл күнпарақ күндерінде дайындалынады.
Әдеби кештердің материалдарын жинақтап, құрастыру немесе монтажды
рецензиялау, әдебиет үйірмесінің жас талапкерлеріне, сыншыларына
тапсырылады. Материал жинақталып болған соң, ол әдебиет үйірмесі
мүшелерінің отырысында талқыланып, музыкалы-әдеби кешті алып барушылардың
тізімі жасалады. Жоғары сынып оқушылары өз міндетін сынып бойынша бөліп
алады. Мұны көркемдеу, иллюстрациялау, қажетті құрал-жабдықтарын дайындау
жұмысына мектептің сурет және сызу мұғалімі көмектеседі. Ал газет,
фотомонтаж, бюлллетень көрнектілік шығару әдебиет үйірмесінің редколлегия
мүшелеріне жүктеледі. Әдеби-музыкалы кештің музыка бөлімі ән сабағының
оқытушысы мен мектептің көркемөнер үйірмесінің жәрдеміне сүйенеді.
Кешті жұртқа хабарлау және оны жүргізу барысындағы істелген
жұмыстардың қажеттілерін магнитофон пленкасына жазып отыру әдебиет үйірме
мүшелері арқылы іске асырылады.
Әдеби-музыкалы монтаж және кештің материалы түгел дайындалып,
құрастырылып болғаннан кейін, оған жауапты адамдардың пікірі тыңдалады,
мектептің методикалық пән бірлестігі кеңесі қарап бекітеді.
Әдебиеттік диспуттар
Әдебиеттік диспутта-оқушылар оқыған кітаптарына өз пікірлерін айтады.
Әркім өз ойын ортаға салу арқылы түрлі пікір-таластары туады, оны
шығарманың желісі бойынша талдайды. Диспуттың қандай түрі болмасын, ол
мектепте өте қызық болып өтеді. Себебі, оқырмандар пікір айту үшін түрлі
шығармаларды оқиды, ізденеді өз ойын дәлелдеуге тырысады.
Оқытушы таңдаған тақырып оқушылар үшін маңызды, қызықты болу керек.
Мысалы:
1) “Адам-адамға дос, жолдас және бауыр”
2) “Өмір және адам”
3) “Менің идеалым кім?”
4) “Мен жолдастық сынды қалай түсінемін?”
5) “Махаббат қызық, мол жылдар”
6) “Менің әдеби шығармамдағы сүйікті бейнем”
Диспуттың мақсаты:
1) Оқушыларды мәдениетті және әдебиет тілімен сөйлеуге
дағдыландыру.
2) Оқушыны мағыналы сөйлеуге үйрету.
3) Оқушыны тапқырлыққа баулу.
4) Оқушыны талқылап отырған мәселеге шешіле пікір айтуға
машықтандыру.
5) Оқушыны өжеттік пен шешен сөйлеуге әдеттендіру.
Оқушылардың сыныптан тыс оқуын ұйымдастырудың бір жолы оқу жұмысын
дұрыс жоспарлау.
Сыныптан тыс оқу былайша жоспарланады:
Сыныптан тыс оқуға байланысты ұйымдастыру жұмысы;
Әр сынып оқушыларының жас ерекшелігіне қарай анкеталық сұрақтарға
жауап алу;
Сыныптан тыс оқу сабағы, кеш, диспут, оқырмандар конференциясы,
семинар, ауызша журнал, әдебиет үйірмесі сияқты сыныптан жұмыстың жекелеген
түрлеріне үлгі жоспар беру, оқушылардың жазған шығарма, мазмұндама үлгілері
қолжазба журналы, жинақ пен альбомдар, әдеби бюллетень, қабырға газеттерін
шығару т.б.
Сыныптан тыс оқуға көбірек уақыт бөлген жөн. Өйткені қазір балалар
кітап оқудан қалды. Көпшілік теледидар мен компьютерге назар аударып
кеткенін жақсы білеміз оқушылар көркем әдебиетті аз оқығандықтан, ойларын
еркін жеткізе алмайтындары эксперимент нәтижелерінде анық байқалады.
Сыныптан тыс оқудың жүйелі жоспары мектептің іс жоспарына еніп,
педагогикалық кеңесте бекітіледі. Атап айтқанда, сыныптан тыс оқуға
қойылатын талаптар V-ІХ сынып оқушыларына арналған сыныптан тыс оқу үшін
ұсынылатын әдебиеттер тізімі, күнделікті сабаққа қажеті әдебиеттер,
нұсқаулар, сабақты оқыту бағдарламасы бойынша өтілетін ақын-жазушылардың
шығармалары, диспут, әдеби кеш, әңгіме кітап оқушылар конференциясының
жоспары V-ІХ сынып оқушыларына кітаптың маңызы мен оқытылуы жайлы
педагогикалық басшылық, кітап туралы ұлағатты сөздер тағы басқа материалдар
бекітіледі.
Сыныптан тыс оқудың алғашқы ұйымдастыру жұмыстарында түрлі
қажеттіліктерді өтейтін сыныптан тыс оқудың бұрышы мен кабинеттік кітапхана
ұйымдастырылады мынандай жұмыстар жүргізіледі:
а) Әр сынып бойынша оқуға тиісті көркем шығармалардың тізімін жасау.
ә) Мектеп және қала (ауыл, село) кітапханаларының және оқушылардың тізімін
жасау.
б) Мектеп ішіне мектеп оқуға үгіттейтін плакаттар жазып ілу.
Сыныптан тыс оқу жұмысын дұрыс ұйымдастыру үшін оқу жылының басында
оқырмандар конференциясы өткізіледі. Мұндағы мақсат- жазғы демалыс кезінде
оқушылар қандай кітаптар оқығандығын білу, екіншіден, сыныптан тыс оқуды
дұрыс ұйымдастыру.
Мұғалім конференцияны өткізер алдында мына мәселелерді шешіп алады:
1) Демалыс кезінде оқушылар қандай кітаптарды оқыды және оның қандай әсер
қалдырғанын білу;
2) Оқыған кітаптарына байланысты шығарма жаздырылады: “Менің сүйікті
жазушым Билал Назым”, “Кітап менің досым” т.б.
3) Кітапханашымен бірлесіп оқуға ұсынылатын кітаптардың көрмесін
ұйымдастыру, бұл жөнінде оқушылардың пікірлері жинастырылады.
4) Бірнеше оқушыны конференцияда шығып сөйлеуге, оқыған кітаптары жөнінде
пікір айтуға дайындайды.
Әр оқушы оқу жылының басынан бастап- ақ сыныптан тыс оқитын кітаптарының
тізімін жасайды, оған арнайы дәптер арнайды. Дәптердің үлгісі төмендегідей
кесте арқылы көрсетіледі.
№ Авторы Кітаптың не қайдан Оқып шыққан Кітап
шығарманың аты алғаны мезгілі туралы
пікір
Әрине, барлық оқушының кітап оқуға деген ынтасы, қызығушылығы,
жоғарыдағы дәптерден көріне бермейді. Әрбір адамда болатын жақсы, жаман
дағды бала кезінен қалыптасатыны белгілі. Кейбір балалардың кітапқа
әуестенуі ата – аналар тарапынан, сондай –ақ кітапхана қызметкерлерінің
оқырманға үгіт – насихат жүргізуінен болады.
Оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай кітаптарды таңдап оқуға, қалай оқу
керектігі жөнінде мынандай нұсқау беріліп отырады
1. Кітапты үстелге отырып оқы, денеңді тік ұста, өзіңе қажетті жерін
жазғанда көзбен қалам ұшының арасы (қашықтығы) 30 – 35 см шамасында
болсын.
2. Жарық сол жақтан түссін, әрбір 35 – 40 минут өткен соң 10 – 15 минут
үзіліс жаса.
3. Кітапты күтіп ұста, мезгілінде кітапханашыға тапсыратын бол.
4. Әуелі оқитын кітапбыңды біліп ал.
5. Ө. Тұрманжановтың “Кітапты қалай оқу керек”, И. Линкованың “Сен және
сенің кітабың” деген кітаптарын оқып ал.
6. Кітапты шала оқып тастап кетпе, аяғына дейін оқып шық.
7. Кітаптың авторы, тақырыбы не, қашан, қайда, қай баспадан шыққандығын
дәптеріңе жазып ал.
8. Оқыған кітабыңның мазмұны бойынша конспект жаз.
Осындай кітапты қалай оқу керектігіне нұсқау бағыт бергеннен кейін,
арнайы сағаттарда оқушының оқыған кітаптары жөнінде әңгіме өткізіледі.
Оқушының көркем шығарманы мазмұндап айтудағы ауызша сөйлеу, ойын жүйелі
айтып беру жағына баса назар аударылуы қажет, әсіресе, мазмұндап айтуда
оқыған шығармасынан мысалдар келтіру, үзінділерді жатқа айту кейіпкердің
сөзін жатқа айту сияқты оқушының ауызша сөйлеу тіліне ерекше көңіл бөліп
отыруы тиіс. Х – ХІ сынып оқушыларына тапсырма түрі күрделеніп беріледі.
Оларға өзінше іздену, пікір таластыру, цитаталар мен даналық, шешендік
сөздерді, мақал мәтелдерді жинау тапсырылады.
Демек, Х – ХІ сынып оқушыларына кітапты, дұрыс оқу жөнінде мынадай
талаптар қоюға болады.
1. Кітапты оқығанда үшкір ұшты қаламды пайдаланып, өзіне керекті абзац,
сөйлем, мақал – мәтел, нақыл сөздерді белгілеп отыр;
2. Өзіңнің жеке кітапханаңды жаңа кітаптармен толықтыр;
3. Кітап туралы асыл, нақыл, маржан сөздерді дәптеріңе жазып жүр;
4. Мәнерлеп оқу, рөлге бөліп оқу, сықақ, мысал өлеңдерді дауыс сазымен
дұрыс оқуға жаттық;
5. Реферат, баяндама, шығарма жазып үйрен;
6. Кез – келген мәнсіз кітаптарды оқи берме;
7. Конспекті мен тезис жазуды үйрен, цитатты орынды жерде қолдана біл;
8. Өз өмірбаяныңды, іс - қағаздарының түрлерін (хат, арыз, хаттама, мақала
жазу, күнделік жазу т.б.) жазып үйрен;
Кітап оқу жөнінде жоғарыдағыдай талаптармен бағыт бергеннен кейін 5 –
6 сынып оқушыларымен әңгімелесу барысында мынандай анкеталық сұрақтарды да
ұсынуға болады;
1. Өз бетіңмен кітап оқу саған ұнай ма?
2. Өз бетіңмен біліміңді қалай жетілдіресің (көркем әдебиетті оқу арқылы,
теледидар, кино, театр, баспасөз құралдары арқылы т.б.)
3. Өздігіңнен кітап оқу күнделікті сабағына қалай әсер етті, пайдасы болды
ма?
4. Қандай көркем шығарма оқыдың, ол саған қалай әсер етті?
5. Көркем әдебиеттің қай жанрын оқуды ұнатасың ?
6. Бос уақытыңда немен айналысасың?
7. Әдебиет үйірмесіне қатысасың ба?
8. Сенің сүйікті ақын – жазушыларың кімдер?
9. Мақала, реферат жаза білесің бе?
10. Күнделік жазасың ба?
11. Қазақтың қандай ақын – жазушыларының шығармаларын жақсы көресің, қандай
кітаптар оқыдың?
Сыныптан тыс оқуды жоғарыдағыдай ұйымдастырудың үлкен пайдасы бар.
Сыныптан тыс шығармалардың оқылуы туралы есеп алып отыру, пікір алысуды
ұйымдастыру – сыныптағы сабақтың нәтижелі болуының да кепілі. Сондықтан
әрбір шәкірттің оқыған кітаптары жөнінде жылына 1-2 рет есеп беруі және
толық сынып бойынша арнаулы дәптерге есеп жүргізіп отыру дәстүрге айналуы
тиіс. Кімде – кім белгілі бір туындыны оқымаған не бітірмеген болса, оған
мерзім беріледі. Бұлай ұйымдастырудың шәкірттерді бірте-бірте кітап оқуға
ынталандыруға себепші болады. Мұндай есеп жүргізіп отырудың тағы бір ұтымды
жағы кімнің әдебиетке жақындығы, қызығушылығы, қандай кітаптарды
ұнататындығы байқалады, ұсыныстар айтылады. Бір жақты жеңіл – желпі
кітаптарға әуестенушіліктен сақтандыру, талғамын тәрбиелеу мақсаты
көзделеді. Оқыған кітаптары жөнінде әсерлерін, пайымдауларын байқау үшін не
әдебиет, не қазақ тілі сабақтарында белгілі бір көркем шығарма, не ақын-
жазушы туралы әркім өз қалауынша “Менің сүйікті кітабым”, “Сүйкті ақыным”
т.б. тақырыптарда шағын шығарма не рецензия жаздырып отыру, оқыған
кітаптары жөнінде өзіндік ой-пікірлерін, творчестволық қабілеттерін, жазу
мәдениетін қалыптастыруға себеп болатын жұмыс түрлері ретінде өте пайдалы
болмақ.
Оқушылардың көркем шығарма жөнінде көзқарасының, талдап түсінуінің
қандай дәрежеде екендігін байқап, оқытушының қорытынды сөзі түрінде пікір
таласының нәтижесінде саралап, бағыт-бағдар беретін және неғұрлым көбірек
оқушыны қатыстыруға мүмкіндік беретін – диспут және кітап оқушылар
конференциясы. Диспут оқушылардың әдеби шығарманы пайымдауын, сыншылдық
ойлауын, сөйлеу тілін дамытуға елеулі ықпал етеді.
Бігінгі күн талабына орай өз пікірін ашық айтуға, қоғамдық
белсенділікке төселуге де әсерін тигізетіні сөзсіз. Әрине, диспутты
сабақтың бір түрі ретінде сыныпта да өткізуге болады.
Сондай –ақ әрі сыныпта, әрі, көбінесе сыныптан тыс ұйымдастырылатын
идеялық-адамгершілік тәрбиесіне әсері мол жұмыс түрі- кітап оқушылар
(оқырмандар) конференциясы.
Оқушыларды кітапқа қызықтыруда, көркем шығарманың адами-эстетикалық
қасиеттеріне тереңдей бойлап әрі мұғалімге әрбір шәкіртінің психологиялық
қатынасын, сезімталдығын (яғни реакциясын) көзбе-көз байқауға мүмкіндік
беретін жұмыс түрі – шығарманы дауыстап оқу. Поэзия сағатында лирикалық
шығармалармен қатар, кейбір проза үлгілерін де дауыстап оқуға болады. Бұған
Ғабит Мүсіреповтың “Кездеспей кеткен бір бейне”, Шыңғыс Айтматовтың “Қызыл
алма”, Баубек Бұлқышевтың “Заман біздікі”, “Мен өмір сүргім келеді”, Серік
Асылбековтың “Мұғалімдер күні” тәрізді эмоциялық бояуы қанық, эстетикалық
мұраты биік туындылар қолайлы.
Шәкірттерді әдебиетіміздің таңдаулы үлгілерімен таныстырып, олар
арқылы дүниетанудағы көркемдік көзқарасын қалыптастырып, эстетикалық
талғамын тәрбиелеу, патриоттық сезімге, Отансүйгіштікке баулу мақсатымен
жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстың маңызды түрлері - әр алуан үйірмелер.
Олар: әдебиет үйірмесі, мәнерлеп оқу үйірмесі драмалық үйірме, әдеби-
творчествалық үйірме т.б.
Үйірме жұмысында тағы бір көзделетін мақсат – оқушыларды өз бетімен
ізденуге негізгі және қосымша әдебиеттер пайдалануға, аудиторияның алдында
сөйлеуге үйрету. Сонымен бірге, арнаулы үйірме түрінде болмаса да,
мәнерлеп оқуға көңіл бөлініп, түрлі кештерге, байқауларға көркем сөз
оқушыларды дайындап қатыстыру мақсаты да көзделеді.
Қазақ әдебиеті үйірмесінің жоспарын жасауда бағдарламадан тыс
авторларға және жергілікті қаламгерлерге көбірек көңіл бөлген дұрыс.
Өйткені бұл бүгінгі өсіп - өркендеген әдебиетіміздің көрнекті өкілдерінің
творчествосымен таныстыруға, жас ақын жазушыларымен, әдебиет жаңалықтармен
таныстыруға, қорыта келгенде, әдебиет көкжиегін кеңірек қамтуға мүмкіндік
береді.
Сондай-ақ: “Өз ұлың өз ерлерін ескермесе,
Ел тегі, алсын қайдан кемеңгерді?” – деп Ілияс Жансүгіров
айтқандай, өз өлкемізден шыққан таланттарды танытып оқытып отырудың да
тәрбиелік мәні зор.
Әдеби кештер – адамгершілік, эстетикалық ықпалы, тәрбиелік әсері
жоғары сыныптан тыс жұмыстың ерекше түрі. Сонымен қатар ол оқушылардың әр
тарапты (баяндамаға дайындалу, көркем сөз оқу т.б.) творчестволық
қабілетін, бейімділігін, өнерін дамытып, одан әрі жетілдіре түсуде қоғамдық
белсенділігінің артуында маңызды роль атқарады. Мұндай кештер ақын-
жазушылардың творчествосына, туған күніне не мүшелді мерекелеріне арналады.
Әдеби кештердің бағдарламасын жасау, олардың мазмұны мен формасының әр
алуан болып келуін қарастыру жан-жақты ізденуді талап етеді. Мысалы,
белгілі бір ақын-жазушының творчествосы туралы әдеби кештің мазмұны, оның
ортасымен, қоғамдық жағдайларымен байланыстырыла зертеу еңбектермен,
естелік әңгімелермен толықтырыла алынады. Ән-күй, сахналық көріністермен
байытылады. Сонымен бірге әдеби кеш өткізілетін залдың безендірілуі (кештің
тақырыбына сай жабдықталуы) оның әсерін арттыра түспек.
Әдетте әдеби кештердің ресми бөлімінен кейін әдеби ойындар,
викторина, ұлттық ойындар, түрлі конкурстар ұйымдастыру көпшіліктің ынтасын
арттыра түспек. Тек сол кештің бағдарламасына қатысты адамдар ғана емес,
басқалардың да дайындалып келуіне себеп болады. Әдеби викторина (кейде
әдеби-музыкалық, кейде әдеби-тарихи викторина түрінде т.б) негізгі
тақырыпты молырақ қамтуы, сонымен қатар әдебиет бағдарламасын, мамандық
бойынша кейбір жайттарды, жалпы ой-өрісті байқау және дамыту бағытында
жасалады. Ол үшін үйірме мүшелерінен жауапты адамдар белгілеп қойған жөн.
Мысалы, әдебиет үйірмесінің қорытынды мәжілісіне арналған бірнеше
сұрауларды үлгі ретінде келтіру болады.
1. “Поэзия – асыл жар,
Тек өзіңе тең болсам;
Менде қандай арман бар,
Мәңгі бірге сен болсаң?!”
Қай ақынның өлеңінен алынған?
2. Лириканың қандай түрлері бар?
3. Әдебиетші ғалымдардан кімдерді білесіңдер?
4. “Қазақ әдебиеті” оқулықтарының авторлары кімдер?
5. Республикамызда қандай баспалар бар? Көркем әдебиет қай баспадан шығады?
6. Қазақтың қандай театрлары өздерінің шымылдығын қашан және кімнің
шығармаларымен ашты?
7. Қазақ әдебиетінде ана тақырыбында ең көп жазған кім? Шығармаларын ата.
8. Қазақстандағы жағрафиялық атаулармен сәйкес аталған қандай көркем
шығармаларды білесіңдер?
Сондай-ақ ұлттық ойындар да кештің ажарын келтіреді. Мысалы: “Орамал
тастау”, “Сақина салу” тәрізді ойындарды қолма-қол айтылған сөзге мақалдар
айтқызып, айыптыларға домбыра тартқызып, ән салдырып дегендей, кешке
келгендердің әрқайсысының тек тыңдаушы емес, өз өнерлерін де ортаға
салатындай мүмкіндік жасаған дұрыс. Әр алуан айтыс, конкурс түрінде
ұйымдастырылатын ойындар да (жұмбақ айтысы, кім мақал-мәтелдерді көп біледі
т.б) оқушылар үшін қызықты.
Әдебиет үйірмесі тарапынан ора-тұра өткізетін сыныптан тыс жұмыстың бір
саласы – көркем сөз оқу конкурсы. Оның сезімталдыққа тәрбиелеуде,
оқушылардың эстетикалық талғамын дамытуда, болашақ мұғалім,
тәрбиеші–педагогтерге мәнерлі , нақышты оқу, оқу дағдысын беруде мәні зор.
Ондай конкурсқа , әрине, үйірме мүшелері ғана емес, басқаларда қатыса
алады. Ол үшін тақырып белгіленгеннен кейін, біраз уақыт бұрын хабарландыру
жазылады да, қатысқысы келетін оқушыларға репертуар тыңдауға байланысты
ақыл-кеңестер беріледі, кітаптар ұсынылады. Конкурстың талабы бойынша
мүлтіксіз жатқа білу, барынша мәнерлеп айту мақсаты қойылады.
Конкурс өткізілетін залда кітап көрмесі ұйымдастырылып, иллюстрация,
плакаттар дайындалып, көрнекілік жағына көңіл бөлінеді.
Оқушылардың әдебиетке құштарлығын арттыруда ақын-жазушылармен кездесу
өткізіп тұру, ерекше сипатты сыныптан тыс жұмыс түріне жатады. Ақын-
жазушылармен кездесу жастардың ой-өрісіне, эстетикалық талғамына игілікті
ықпал етумен қатар, өмірде есте қалатын жарқын белестердің бірі болары
сөзсіз.
Оқушылардың пәнге ынтасын арттыру, дүниетанымын кеңейту бағытында
дәстүрге айналған сыныптан тыс жұмыстың түрі – пән апталығы. Әдеби апталық
сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстардың қорытындысы десе де болады. Апталықты
жеке бір жазушының творчествосына бағыштай да, не олимпиада, мәнерлеп оқу
конкурсы, поэзия әлеміне саяхат, әдеби, кездесу т.б. түрде әр тарапты
өткізуге де болады. Оны ұйымдастырып өткізу үшін алдын-ала жоспар жасалады.
Апталықтың әр күніне арналған жұмыс түрі, жауапты адамдар т.б жазылған
хабарландыру күні бұрын ілінуі тиіс.
Өскелең ұрпақтың қоғам алдындағы жауапкершілігін сезінуінде, рухани
дүниесі бай, жан – жақты жете меңгерген азамат болып өсуінде әдебиет
пәнінің қосар үлесі мол. Алайда әдебиет пәніне бөлінген есептеулі сағат
көлемінде оқушыларды отандық және дүниежүзілік мол әдеби мұраның некен –
саяқ үлгілерімен ғана таныстыруға мүмкіндік бар.
Сондықтан әдеби білімді тереңдету сыныптан тыс оқу сабақтарының
творчестволықпен жүзеге асыруылына тікелей байланысты. Сыныптан тыс оқуда
оқушылар өздеріне әдебиет сабақтарынан таныс жазушыларының жаңа
шығармаларымен, бағдарламаларға еңбеген, балалар әдебиетіне елеулі үлес
қосып жүрген басқа да бірқатар қаламгерлердің тың туындыларымен жүздеседі.
Әрине, мұны жүзеге асыру үшін мұғалім сыныптан тыс оқуға оқушыларды
белсенді қатыстыра отырып бірқатар жұмыстар атқаруына тура келеді. Бұл
жұмыстардың ең алғашқысы оқушыларды өз бетімен кітап оқуға тәрбиелеу, яғни
оқушылардың көркем әдебиетке қызығуын ояту, ынтасын дамыту. Көркем
шығармамен тұңғыш рет бетпе – бет келген жас өспірім өзі үшін мұның қандай
маңызы барын бірден түсіне қоймауы заңды.
Оқушы жүрегіндегі көркем шығармаға деген алғашқы әсерді айту үшін,
мұғалім таңдап алынған шығарманы жазушының стильдік ерекшеліктерін ескере
отырып, шығармадағы қат-қабат көріністер оқушының көз алдына бар
байлынысымен елестететіндей, кейіпкер сөзінің нәзік астарлары жарқырай
ашылатындай қатесіз оқи білуі керек. Бұлай болмаған жағдайда. Оқушыны
жалықтырып алуы да, кітапқа құштарлық отын сөндіріп алуы да оп – оңай.
Сыныптан тыс оқу сабақтарының оқу жылының басында өтуге тиісті алғашқы
сабағы кіріспе ретінде. Өз бетімен оқудың пайдалылығы, көркем шығарманың
әрбір жас өспірім өмірінде алатын роліне арналуы тиіс. Сондай-ақ көркем
шығармаға оқушы қызығушылығын ояту барысында ұлы адамдардың кітаппен қалай
достасқанын, кейіннен жазушылық олардың өмірінің мәніне айналғанын жанды
мысалдар келтіре отырып әңгімелеу, бұл үшін олардың суреттерін,
еңбектеріндегі кітап туралы ойларын пайдаланған жөн.
Оқушылар оқу жылы ішінде, қандай шығармалар оқуға тиісті екендігін
арнайы ілінген оқырман экранынан біле алады.
Жас оқырмандарға шығармалар тізімін ұсынарда мұғалім әр оқушының
қабылдау мүмкіндігін, талғамы мен талабын ескермесе болмайды.
Мәселен, әдебиет сабақтарына белсенді қатысатын, көркем әдебиетті
оқуға бейім, актив оқушылар тобына үш не төрт шығарма оқуға тапсырылса,
нашар оқитын оқушыларға бір не екі шығарма ұсынса да жеткілікті.
Сыныптан тыс оқу сабақтарында талдау үшін алынған туындының көлемі
шағын болуы, оқушының шығарма рухын толық сезінуге мүмкіндік жасайды.
Сондықтан тыңдалған шығарма оқушының өзіндік көзқарасын қалыптастыруда
жетекші роль атқара алатындығымен идеялық-эстетикалық мән – мағынасы
жоғарылылығымен ерекшеленуі тиіс. Сабақтың оқушы жанына із қалдыратындай
мазмұнды болуы оның тиімді ұйымдастырылуына оқушы белсенділігін оята білуге
де байланысты. Сыныптан тыс оқу әр оқушының жеке оқу тәжірибесін, кітап
таңдай білуде өзіндік талғамын қалыптастыруға жәрдемдеседі. ”Кітап оқу-
мұның өзі әлі ештеңені білдірмейді, нені оқу және оқығанды қалай түсіну-
басты нәрсе, міне, осында”
(К.Д.Ушинский)
Мұғалім ұсынысымен әр оқушы күнделігін жүргізуі тиіс. Онда өздері
оқыған әр шығарманың аты, авторы, аталмыш шығармадағы өздері ұнатқан
кейіпкерлер туралы ойлары, қанатты сөздер т.б жазылады. Осы негізде әр
оқушы кітаптың тәрбиелік күші не ден қоюға тырысады. Белгілі совет педагогі
В.Сухомлинский: ”Менің педагогикалық сенімімнің бір ақиқаты кітаптың
тәрбиелік күшіне деген шексіз сенім болып табылады. Мектеп дегеніміз – ең
алдымен кітап. Тәрбие – ең алдымен сөздер, кітап - құдіретті қару. Ақылды
шабытты кітап көп ретте адам тағдырын шешеді” деп, оқушы үшін кітаптың
тәрбиелік потенциалының ролі өте зор екендігін орынды атап көрсеткен
болатын.
Мұғалім – творчестволық тұлға. Сондықтан сыныптан тыс оқу сабағының
мазмұнды өтуі оның ізденгіштігіне, тапқырлығына, бала психологиясына терең
бойлағыштығына және ең бастысы, оқырман ретінде көркем әдебиетті сүйе
білуіне творчествалық ойлау мүмкіндігіне тікелей қатысты болғандықтан
сыныптан тыс оқу сабақтарын әр қилы вариантта түрлендіріп өткізуіне хақылы.
М.Горький айтқандай: ”Көркем әдебиеттің мақсаты-адамдардың өзін-өзі
түсінуіне көмектесу, өзіне деген сенімен арттырып, ақиқатқа ұмтылу, ынтасын
көтеру, адамдардың тұрпайы мінездеріне қарсы күресу олардың жақсы қасиетін
таба білу, жан дүниесіндегі ұятты, ашу–ызаны жігермен бірлікті қоздыру,
олардың адамгершілігі күшті болу үшін, өмірін әсемдіктің, әдеміліктің
қасиетті рухымен жандандыра алатын болуы үшін әдебиет қолынан келгеннің
бәрін істеу керек “деген сөзін сараласақ, адам тәрбиелеу жолында басқаша
жол іздеу , қажетсіз де болған болар еді ”.
Көркем шығарма– адам баласының жан азығы, рухани дүниесін жаңартып
отыратын ағынды бұлақ. Бұлақ ағысының мөлдір суы жолындағы шөп–шалаңдармен
жабылған су таспаларын қалай тазартар болса, көркем әдебиет де солай
жақсысына сүйенеді, жаманына күйінеді. Кейіпкерлердің берері көп. Олардың
образынан өмірлік сабақ алса, сонымен бірге ой жүйесі, сөйлеу мәдениеті,
эмоциялық сезімдерін басқару қасиеті, тіл байлығы және жан-жақты
білімділігі қалыптасады.
Жас жеткіншектерге білім мен тәрбие беруде әдебиет пен өнердің ролі
ерекше. Оқушыларға үлкен тақырыптағы имандылық, адалдық, әдеп т.б
тұрғысындағы шығармаларды, біріншіден, насихаттап, екіншіден жас ұрпақты
тәрбиелеу ісін ұтымды жүргізу мақсатында, үшіншіден, мәдени әдеби талғамы
қалыптасқан оқырмандар тәрбиелеу мақсатында көркем шығармаларды коллективті
түрде оқып, талдап, түсінік жұмыстарын жүргіземіз. Көркем әдебиетті
насихаттаудың, олардың маңызын жалпы танытуды сыныптан тыс жұмыстардың бір
түрі - әдеби кештер болмақ. Дұрыс жүргізілген әдеби кештер - тәрбие және
білім танымдылығы жолындағы тәрбие ісінің басты түрі. Кешті ұйымдастыру,
жүргізу мақсаты әр жақты болады. Мәселен, әдеби оқу, сұрақ пен жауап
кештері, баспадан жаңа шыққан кітапқа түсінік беру (аннотация) авторы
немесе шығарма қаһарманымен кездесу, шығарманы талдау яки жазушы не ақын
шығармашылығына үңілу, таныстыру. Әдеби кештің мақсаты оқушылардың білімін
тереңдетіп, көркем әдебиет оқуға құмарлығын арттыруға негізделеді.
Болатын әдеби кештің материалы дайындалған соң, ол пән бірлестігінің
отырысында талқыланып, өту тәртібі белгіленеді. Жоспар жасалғанда кеште
баяндама жасайтын оқушы алдын ала көрсетіледі. Оған, әрине, әдебиетке
икемді, көркемсөз өнерін сүйетін, құрметтейтін оқушы белгіленеді. Кеш
болардан он күндей бұрын ірі етіп, хабарландыру ілінеді. Оған қосымша
оқушылар кеште не мәселелер туралы сөйлеу керектігі қысқаша жазылады. Кешті
әзірлеу, жүргізуде мынадай жұмыстар орындалады:
1. Хабарлау, кешке әзірлік, тиісті материалдар жинау, сұрыптау.
2. Кешті жабдықтау, талданатын шығарманың (кітаптың) бірнеше данасын
дайындау, цитата, эпиграф жазу, авторға байланысты оның шығармасынан
көрме, фотовикториналар (сайыс-сұрақтар) жасау.
3. Кешті жүргізу
а) Кешті ашу (кіріспе сөз)
ә) Баяндама тыңдау және сол бойынша талдау, пікір айту;
б) Әдеби викторина, шағын концерт беру, сол шығармалардан көркем сөз
оқу.
в) Автор шығармашылығы туралы әдебиетші, ғалым, қаламдастарының пікірі.
Кешке белсене қатысқан, тұшымды пікір айтқан, шығарманы жан-жақты
түсінген оқушыларға кештің қорытындысы бойынша алғыс, мақтау, ынталандыру
сыйлықтары беріледі. Оқушылар сұрақтарына толық жауап қайтарылады.
Әдеби кешті өткізгенде, оның бір сарында болмауын ойластыру қажет.
Баяндама жасайтын оқушыға барынша көмектесіп, баяндаманың әсерлі, мазмұнды
болуына мән беріледі. Кеш басқарған мұғалім талқыланған шығарма жайлы пікір
айтқан яки өз тұрғысынан сын айта білген, өзіндік батыр пікір білдірген
оқушы сөзін ерекше тыңдап, құптап, кеш қорытындысында пікіріне талдау,
түзету, түсіндірме бергені дұрыс.
Кеште оқылатын әдеби-викторина сұрақтары кеш тақырыбына сәйкес болғаны
жөн. Әдеби жаңалық, фактілер ұшан-теңіз. Викторина сұрақтарын пән
мұғалімдері бірлесе даярлайды. Ол сұрақтар мәнді, тарихи-әдеби маңызы бар,
яки қалың оқушы жауап бере алатындай болуы тиіс.
“М.Әуезов - драматург” атты әдеби кешті өткізудің жолдары.
Апталықтардың алдын ала жоспары жасалынып, әдебиет бірлестігінде
талданып, бекітіледі. Бұл іске бүкіл мектеп ұжымының мүшелері белсене
араласуы қажет. Апта бойы барлық сыныптан тыс жұмыстар, ұлы жазушы
творчествосына байланысты жүргізіледі. Мектептегі барлық әзірленген стенд,
альбомдар, цитаттар жазылған плакаттар, шығарылған әдеби газеттер, ауызша
журналдар, кітап көрмесі, викториналық сұрақтар, Әуезов творчествосына
байланысты жоғарғы класс оқушыларының еркін тақырыпта жазған үздік
шығармаларының үлгісі әр күннің тақырыбына сәйкес орналастырылады. Үлкен
үзіліс кезінде мектеп радиосы арқылы сол күні өтілетін тақырыптық кештің
хабарламасы беріліп, жазушы өмірінен естеліктер, кейбір шығармаларынан
үзінділер оқылады. Апталықтың үшінші күнінде М.Әуезовтің драматургиясы,
оның ішінде “Еңлік - Кебек” трагедиясы бойынша әдеби-музыкалық кеш
өткізіледі. Кешті өткізуге байланысты дайындық жұмыстар:
1. Кештің жазушы драматургиясы, оның ішінде “Еңлік-Кебек” пьесасы жайында
болатыны хабарланады. Мектеп радиоторабын пайдалану. Шақыру билеттерін
әзірлеу.
Кешке сол жердегі еңбек озаттарын, ата-аналар шақырылуы керек.
2. Кеш өтетін залға бұл күні тек жазушының драматургиясы бойынша айтылған
қаламдас достарының, көрнекті ақын-жазушы, ғалымдардың пікірлерін
жинақтап, цитаттар әзірлеу; мысалы: “М.Әуезов - әдебиетіміздің бізде жоқ
саласы - драматургияның ірге-тасын қалады”.
Х.Есімжанов.
“Театр - сымбатты өнердің ішіндегі зор өнердің бірі”
М.Әуезов.
“...М.Әуезов қазақ мәдениетінде жаңалықтардың тууына асыға талпынады, бұл
жолдан күш-қабілетін де аямады. Ол тұңғыш қазақ драмасы “Еңлік-Кебектің”
авторы”.
З.Кедрина, т.б.
3. Магнитофон, радиолардан тыңдайтын, эпидиоскоп арқылы көрсетілетін
тақырыпқа байланысты текстер дайындау.
4. Жатқа мәнерлеп оқылатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І-бөлім. Кіріспе 3
Кітап оқушылар конференциясы 6
“М.Әуезов - драматург” атты әдеби кешті өткізудің жолдары. 28
Мұқағалиді аңсау 38
ІІ – бөлім. Сыныптан тыс оқу-сабақтары 40
Мұқағали жырлаған табиғат 42
Мұқағали поэзиясындағы соғыс тақырыбы мен қазақ әйелінің бейнесі. 48
Илия Бахтия және қазақ ақындары 56
Жүрегімнің түбіне терең бойла 59
Абай туралы музыкалық композициялық кеш. 59
І-көрініс 59
Қорытынды 83
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 86
І-бөлім. “Әдебиет пәнін оқытудағы сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстар
а) Оқушыларды оқырман ретінде білу (анкеталық сұрақтар)
ә) Сыныптан тыс жұмыстардың түрлері
б) Әдеби кеш (“М.Әуезов-драматург” атты әдеби кеш), конференция, диспут
т.б.
ІІ-бөлім. Сыныптан тыс оқу сабақтары
а) Мұқағали поэзиясына арналған сабақтар
ә) Абайдың табиғат лирикасын оқыту
б) Басқа ақындармен үндестігі, Мұқағали мен Илия Бахтияның поэзиясындағы
ұқсастық
Қорытынды
І-бөлім. Кіріспе
Сыныптан тыс оқу сабағын ұйымдастырудың негізгі принципі- сыныптан
тыс оқуды бағдарлама бойынша өтетін материалдармен байланысты жүргізу болып
табылады. Мұндай оқу сабақтарында оқушының сыныпта алған білімдері
бекітіледі, одан әрі дамытылып, тереңдетіледі.
Оқудың үлкен еңбек пен шығармашылықты қажет ететінін көрнекті совет
психологі В.Ф.Асмус “оқу-еңбек және творчество” деген мақаласында:
“Шығарманы бір оқып шығу емес, қайталап оқу ғана оны зерттеуге, талдауға,
тереңірек қабылдауға жол ашады”,- дейді.
Оқырмандық тәжірибені шыңдай түсу және оқушылардың оқуға деген
қызығушылығын арттыру мақсатында қазіргі әдебиет бағдарламасына қазақ
әдебиетінен дәуір тынысын бейнелеген ең таңдаулы шығармалары сұрыпталып
енгізілген. Оқып үйренуге қажетті шығармалардың екі түрі ұсынылады.
Біріншісі- хрестоматиялық (эталондық) мәнге ие болған шығармалар. Екінші
түрі сыныптан тыс оқу, қосымша оқу тізімі ретінде беріледі.
Сыныптан тыс жұмыстардың негізгі принциптері:
1) Сыныпта жүргізілетін оқу мен тығыз байланыста;
2) Сыныптан тыс оқуда оқушылардың өздерін қызықтыратын материалдар алынады;
3) Оқушыларды өз еркі бойынша кітап оқуға бейімдеу
Сыныптан тыс уақытта баланың кітап оқуын ұйымдастыру өте маңызды. Оқушыны
оқырман ретінде білу үшін:
- Анкеталық сұрақтар тарату
- Шығарма жазғызу
- Жеке әңгімелесу
- Кітапхана формулярын зерттеу т.б. жұмыстар жүргізу қажет
Сыныптан тыс жұмыс дегеніміз - оқушылардың сабақтан бос уақытын дұрыс
пайдалануға және оқу-тәрбие жұмысының сапасын арттыруға бағытталған
жұмыстар
Сыныптан тыс жұмыстарға мыналар жатады: сыныптан тыс жұмыстың
кітапханамен байланысы, отбасының оқушыға өз бетімен оқуға тигізетін әсері,
әдебиеттік кездесулер, көркем әдебиетте, тағы басқа кітаптарда кездесетін
тарихи жерлерге саяхат, оқушылардың шығармалары мен творчествосына арналған
әдебиеттер, конкурстар, әдеби газеттер мен журналдар, әдебиет көрмесі,
альбомдар, әдебиет кабинеті, мұражай, театр, кино, мектептегі театр.
Сыныптан тыс жұмыстың тағы бір түрі- ақын-жазушылар, көркемөнер
қайраткерлерімен кездесулер т.б.
Әдебиетке байланысты сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстардың енді бір түрі-
оқушыларды кино және театрға апару, олар жөнінде бос уақытта оқушылармен
пікір алысып, талдау жүргізіп отыру. Оқушылармен кино және театрға барудағы
мақсат- көрсетіліп отырған шығармалардың ұқсастығы, немесе, оқиғалардың ара-
қатынастарының алшақтығын байқату. Кейде солардың тақырыбы бір болғанмен,
оқиға желісі, құрылысы, образ жасалуында қандай ерекшелік барлығын
салыстыра талдату. Драмалық немесе кино ретінде беріліп отырған
шығармалардың түп-нұсқасынан қандай өзгерісі бар екендігін анықтау.
Оқушылардың назарын шығарманы жан-жақты талдауға аудару. Олар пікір айту
кезінде, осыларды естен шығармауларына үнемі көңіл бөліп отырылады.
Сыныптан тыс оқу мен сыныптан тыс жұмыстар тығыз байланыста жүргізіледі.
Олар- оқушылардың ой-өрісін дамытады, білімдерін тереңдетіп, әдебиеттің
ғылыми-теориялық жағын жете түсініп, оны өмірмен байланыстыруға
ынталандыратын жұмыстар.
Сыныптан тыс жұмыстардың қандай түрі болмасын, оның негізгі мақсаты-
жастардың түсінігін арттыру, халықтың салтын, мәдениетін, өнерін үйрету,
сөйтіп бұл әдебиеттен оқушылардың алған білімдерін одан әрі тиянақты ету,
дамыту, жинақтау, оларды өмір тәжірибелерінде дұрыс пайдаланып, сөз
мағынасын терең ұғатын, сауатты жазуға да баулитын жұмыстардың бірі.
Ал сыныптан тыс оқу дегеніміз- педагогикалық тұрғыда ұйымдастырылған
көркем әдебиетті, ғылыми және басқа әдебиеттерді оқушылардың өз бетімен
оқуы. Мұндай оқудың негізгі формасы- кітап оқушылармен жеке жұмыс істеу,
оқушыларды ойлауға, кітап сөзін саналы түрде түйсінуге, кітап оқуға
ынталандыру, өз бетімен кітапты оқи беруге дағдыландыру. Сонымен қатар
оқушылардың жасы мен жеке басының ерекшелігіне, кітап оқуда қабылдау, еске
сақтау қабілетіне байланысты жұмыстар жүргізу.
Сыныптан тыс оқудың түрлері: Әдебиет үйірмесі, оқушылар конференциясы,
әдеби және әдеби-музыкалы кештер, әдебиеттік диспут, кітап көрмесі,
әдебиеттік күнделік (оқылған кітаптарына арналған), көрнекі құралдарды
пайдалану т.б.
Әдебиет пәнінен сыныптан тыс оқу жұмысын ұйымдастыру- жастар тәрбиесіне
көңіл бөлудің бір түрі. Жас ұрпақты сергек, өз ісіне сенетін, қиындық пен
кедергілерді жеңе білетін, сауатты, әдебиетті сүйе білетін жастарды
тәрбиелеу.
Әдебиетке байланысты сыныптан тыс оқуды ұйымдастырудың мақсаты
Сыныптан тыс оқуды ұйымдастыру дегеніміз- оқушыларды өз бетімен кітап
оқуға үйретудің негізгі бір жағы. Кітап туралы талай асыл сөздер ел
арасында ғасырдан-ғасырға сақталып келеді. “Кітап- ғылым, бүкіл адам
баласына ортақ”, жұртшылық кітапты ұстаз, сегіз қырлы, терең сырлы
тәрбиелі, ұлы үйретуші деп түсінеді.
Сыныптан тыс оқу мен сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырудың тиімді
жағы- сыныптан тыс материалдарын мектеп ұжымының іс жоспарымен таныстырып
жасау. Сыныптан тыс оқудың жоспары нақтылы, жүйелі түрде жасалып, ол
мектептің жалпы тәлім-тәрбиелік іс-жоспарына кіреді де, педагогикалық
кеңесте бекітіледі.
Осы бекітілген жоспар бойынша орындалатын жұмыстарды мұғалімдер жалпы
сабақ жүйесімен байланысты жүргізіп отырады.
Кітап оқушылар конференциясы
Мектепте сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстардың бірі- әдебиетке байланысты
кітап оқушылар конференциясын ұйымдастыру.
Бұл- мектеп тәжірибесінде белгіленген тақырыптар бойынша өткізіледі.
Оқырмандар конференциясының тақырыбы сыныптан тыс оқуға берілген
шығармалардан алынады.
Оқушыларды әдебиетке байланысты сыныптан тыс оқуға қызықтырудың негізгі
бұл түрінің- кітап оқушылар үшін тәрбиелік мәні зор және конференцияның
оқушылардың білімдерін тиянақтандырып, толықтыруға тигізетін әсері мол.
Конференцияға дайындық кезінде оқушы тақырыпқа лайықты көптеген
материалдарды оқиды. Әдебиетке ғылыми тұрғыдан баға беріп, әдебиет сыны мен
теориясы, әдеби тіл және көркем шығарманың ерекшелігі қандай деген
мәселелерге көңіл бөліп, кітап оқудың мақсаттарын түсінеді. Кітапты
ойланып, түсініп оқуға, оқыған кітабына өз бетімен талдау жасауға, әдеби
тілдің негізінде, жазушылардың көркем шығармасының тілін талдауға, идеясын
ашуға, оқыған кітабына сын көзімен қарауға, өзі көркем тиянақты сөйлеп,
сөздік қорын молайтуға, баяндамалар жасауға, жарыс сөзге шығып, өз пікірін
толық жеткізіп, сын айта білуге дағдыланады.
Мектеп тәжірибесінде кітап оқушылар конференциясының үш түрі қолданылады:
1. Тақырыптық конференция
2. Оқытушылар мен кітапханашының кеңесімен өтетін конференция.
3. Есеп беру конференциясы
1.Тақырыптық конференция- жазушылардың творчествосын не жеке шығармасын,
немесе романын талдауға, кітапты мәдениетті оқи білуге арналады.
Тақырыптық конференцияға дайындық кезінде сыныптан тыс оқуға берілген
шығармалардың ішінен тәрбиелік, білімдік маңызы басым туындылар таңдап
алынса, оның әдеби проблемалық мәселелерді шешуге тигізетін көмегі мол.
Конференцияның жоғары дәрежеде өткізілуі оған нақтылы уақыт белгіленіп
жоспарланған жұмыстардың оқушылар мен оқытушылар тарапынан тиянақты орын
алуына тікелей байланысты.
Конференцияның алғашқы дайындығы оның қандай тақырыпқа өткізілетініне
қарай кітаптарды дайындаудан басталады. Пән оқытушысы, сынып жетекшісі,
кітапханашы конференция өткізетін кітапқа оқушыны қызықтырып, кітапты оқып
шығуға, пікір айтуға, ол пікірін қағазға жаза білуге үйретеді.
Конференцияға тек оқушылар ғана дайындық жасамайды, оған оқытушының өзі де
жан-жақты дайындалады, материалды оқып шығады. Оған жазылған сын мақалалар
мен де танысады, конференция өткізетін материалға ұқсас материалдар болса,
оны да оқып, оқушыны қалай салыстырып айтуды жан-жақты ойланады. Өтілетін
конференцияға көрнекі құралдар әзірлейді. Кітаппен жұмыс істеудің түрлерін
көрсетеді. Конференцияның жоспарын дайындайды.
Әзірлік кезінде әрбір оқушының міндеті бөлініп беріледі. Міндеттеме алған
оқушылар үлгіре алмаса, онда олар басқаларды өзіне көмекке тартады. Ал
мұндай дайындықтар алдын-ала жасалған жоспармен жүргізіледі, ол тек
талданатын кітапқа ғана арналады және сыныпта орындалатын басқа жұмыстарды
қайталамайды. Қайта алған білімдерін тереңдете түсуге көмектеседі.
Ал енді бірде конференцияның жоспары барлық оқушыларға түгел таратылады
да, оған оқушылар жаппай дерлік дайындалып келеді. Бірақ бұл жерде де
ескеретін бір жай бар: ол сөйлеуші оқушылар бірін бірі қайталап,
конференцияға қатысушыларды жалықтырып алады. Сондықтан күні бұрын кімнің
қандай мәселе бойынша сөйлейтіндігін белгілеп қою керек.
Конференцияға дайындалудың үшінші бір түрі, бір топ баяндамашы
бекітіледі. Олар кемінде жеті-сегіз топ оқушы болу керек. Конференцияға
негізгі топтың оқушылары баяндамашы болып тағайындалады да, қалған оқушылар
толықтырушы, шығармадан мысал, үзінділер теріп, тақырыпты ашуға көмектесуші
болады. Конференцияның мұндай ұйымдастырыла-тын түрінің де іс-жоспарын
бірнеше күн бұрын қарап, оның өткізілу тәртібін алдын-ала бекітіп алады.
Конференция оқытушының алғы сөзімен ашылады. Қорытынды сөзімен жабылады.
Конференцияға арналған газет, фотомонтаж, бюллетень, альбом, кітап көрмесі,
викториналар жасалады, концерт беріледі. Конференцияның ашылуындағы ұстаз
сөзі оқушыларға үлкен әсер етіп, олардың конференцияда шешіле сөйлеуіне,
талқыланып отырған тақырыптың толық талдануына мүмкіндік береді.
Конференцияның екінші бөлімінде кітап талқыланады. Оқырмандар өздерінің
пікірін айтады. Сөйлеушілер жасалған жоспар бойынша шығады. Жоспарда
көрсетілген мәселелерді толық қамтып, жинақы түрде сөйлейді. Конференцияның
барысында қосымша ойлар тууы да мүмкін, ескертпелер де болады.
Конференцияны басқарушының тосыннан сұрақ қоюы арқылы кейде тіпті
жоспарланбаған қызық ойлар да туып кетеді. Осы мәселенің бәрін
конференцияны басқарушы қадағалап отырады. Сөйлеушілерді қызықтырып,
ынталандыра түседі, артық пікірлер айтылмау жағы үнемі қарастырылып
отырады. Оқушылардың баяндамасы мен сөзіне, дайындығына,түсінігіне баға
беріліп отырады. Өз ойын толық көпшілікке жеткізе алмаған, дайындығы аз
оқушыларға кезінде ескерту жасалады. Ал толық әзірлікпен жақсы сөйлеген
оқушыларды ерекше бағалап, көтермелеп отырған дұрыс. Сөйтіп, ең негізгі
ойды, тұжырымды, пікірді оқытушы оқушыларымен бірге отырып, қорытындылап
шығады.
2. Оқушылар мен кітапханашының кеңесімен өтетін конференция
Көпшілік жағдайда жаңа шыққан кітаптарды оқушыларға таныстыруға, кітап
оқудың мәдениетін арттыруға арналады да, ал көбіне қатар сыныптарда
өткізіледі.
Оқырмандарға арналған кеңес беру конференциялары мектеп тәжірибесінде
алғашқы тоқсаннан бастап өткізіліп жүр. Себебі, оқу бағдарламасында
көрсетілген сыныптан тыс оқу материалдарын оқушылар жыл бойына түгел
меңгеріп кетуі есептеліп жасалады. Мұны өткізуге пән оқытушысы, сынып
жетекшісі және кітапханашы тікелей міндетті. Негізгі дайындықты мектеп
кітапханашысы жүргізеді. Дайындық жұмысын жүргізу де, кітапханашының
тікелей міндеті. Мектеп бағдарламасына байланысты оқушыларға сыныптан тыс
оқуға арналған жаңа кітаптардың тізімін алып, әрбір жаңа кітап туралы
оқушыларға қосымша түсінік береді. Оқушылардың жаңа шыққан кітаптарды оқуын
талап етеді. Кеңес беру конференциясын өткізу үшін шыққан кітаптың қызық
оқиғаларын әңгімелеп, оқушыларды үнемі қызықтырып отырады.
Конференция өткізілетін кітап сыныптан тыс оқылатын шығармалар мен оқу
бағдарламасында сыныптан тыс оқуға деп көрсетілген материалдардан алынады.
Бұл конференцияны өткізуде жоғары сыныптың қайсысында болмасын жаңа
кітаптың көрмесі ұйымдастырылады. Кітап көрмесі бағдарлама бойынша
әдебиеттен сыныптан тыс оқылатын кітаптардан ұйымдастырылады. Жаңа
кітаптарға плакаттар жасалады, ұсынылатын кітаптарға арналып бюллетеньдер
шығарылады, бюллетеньдерде жаңа кітаптар туралы түсініктеме, кітапты оқып
шыққан оқушылар немесе жаңа кітаптарды ұсынбастан бұрын оқыған оқушылардың
пікірі жазылады.
Кеңес беру конференциясына пән оқытушылары, класс жетекшілерімен бірге
актив оқушылар тобы қатысады. Тек қатысып қана қоймай, конференцияны
оқушылар тобы өздері ұйымдастырады. Оқушы мен кітапханашының басшылығы да
оқушылар конференцияға инсценировка, үзінді, мәнерлеп оқитын материалдар
дайындайды.
Конференция оқытушының алғы сөзімен ашылады. Ол конференциянның
мақсатына толық тоқталып, оқушыларды конференцияға бағыттаған соң,
дайындалған оқушылар оқыған кітаптары туралы сөйлейді.
Олар оқырмандарды қызықтырып, кітап оқиғаларын баяндап шығады. Кейбір
оқушылар жаңа кітаптарға арналған сын туралы да пікірін айтады. Енді
біреулері кітаптың образына талдау жасайды. Қалғандары оқыған кітаптары
туралы өз пікірлерін баяндайды.
Ең соңында оқытушы оқушының пікірін жинақтай отырып, ұсынылған жаңа
кітаптарды толық таныстырып, көрмедегі кітаптарды қалай пайдалануға
болатынын түсіндіреді. Оқушылардың кітап оқуды дағдыға айналдыруды және
қандай кітаптарды үзбей оқуды керектігін, оқығанда ең алдымен ұсынылған
кітаптарды оқудың қажеттігін жеткізе айтады. Сонымен бірге ұсынылып отырған
кітаптың негізгі идеясын түсіну, мазмұнына айрықша назар аударып, тәрбиелік
мәніне жете көңіл бөлуі баса айтылады.
Кеңес беру конференциясын жылына екі-үш рет өткізуге де болады. Оқу
жылының басында, аяғында және демалыс кездерінде, немесе жыл бойында да
өткізе береді. Бұл конференция қазақ әдебиетінен шығып жатқан жаңа
кітаптарды оқушылардың білуін, оқуын, қызығуымен қамтамасыз етеді.
3. Есеп беру конференциясы.
Бұл конференция мектепте оқу жылы бойынша бірнеше рет өткізіледі. Оның
негізгі мақсаты балалардың сыныптан тыс оқитын кітабының тізімін алып,
қанша оқушы қандай кітап оқып шыққанын, кітап оқымайтын оқушы болса,
олардың саны қанша екенін білуі, тіпті мектеп кітапханасына бармайтындар
болса, оларды да анықтап, әдебиеттен сыныптан тыс оқудың қорытындысын
шығару.
Есеп беру конференциясын кітапханашы педагог, сынып жетекшілері
бірлікте ұйымдастырып, әр оқушыны жазғы, қысқы каникулда оқыған кітаптарына
толық анализ жасайды.
Оқушыларды есеп беру конференциясында болатын жарыс сөзге дайындау
үшін мынадай сұраулар беріледі.
Оқуға ұсынылған кітаптардың қандайын оқыдың?
Олардың қайсысы саған ұнады, не үшін?
Оқыған кітаптарыңнан қайсысын жолдастарыңа оқуға ұсындың?
Оқыған кітаптарыңа жазылған арнайы күнделігің бар ма?
Кітапты көп оқудағы мақсатың не?
Оқыған кітаптарыңның қаншасына пікір жаздың?
Өзің жазған қандай шығармаларың бар? т.б.
Конференцияға көрме ұйымдастырылады.
Ол көрмеде оқушылардың күнделігі, жазған пікірлері, жасаған
альбомдары, салған суреттері, шығарған бюллетендері, ұсынылған әдеби
кітаптар туралы көркем плакаттар, жаңа шыққан кітаптар тұрады.
Конференцияның қорытынды сөзбен оқытушы өзі жасайды. Онда оқушылардың
сөйлеген сөздеріне, істеген істеріне жұмыстарына толық баға береді.
Есеп беру конференциясы- өте тиімді конференция, бұл конференцияны
жүйелі түрде жүргізіп отыру әдебиеттен сыныптан тыс жүргізілетін, оқылатын,
істелетін жұмыстардың барлық түріне пайдалы, өйткені оқушылар конференцияға
толық қатынасады, жан-жақты дайындықпен келеді. Оқушының алдына үлкен
міндет қойылады. Оқушы өз жұмысына есеп берумен қатар, өзін бақылаушы бар
екенін де сезінеді. Сөйтіп мұндай жұмыстар тәрбиелік жағынан пайдалы.
Есеп беру конференциясының күн тәртібі.
1. VІІІ-Х сынып оқушыларының сыныптан тыс жұмысы мен сыныптан тыс оқыған
кітаптарының қорытындысы туралы оқушының есебі.
2. Сынып оқушыларының және жеке өзінің оқыған кітаптары туралы.
3. Қорытынды сөз.
Бұдан кейін кітап оқуда үздік-шыққан оқушыларға сыйлық беріліп, алғыс
айтылады (балаларға үлгі ретінде)
Алғы сөзден соң он бес-он алты оқушы шығып тақырыпқа сәйкес сөйлеуге
болады.
Әдеби және әдеби-музыкалық кештер.
Қазақ әдебиетінен сыныптан тыс жұмыс жүргізуде, сыныптан тыс көркем
әдебиетті оқытуда өте жиі қолданылатын жұмыстың түрі әдеби кештерді өткізу.
Мектепте оқушылармен әдеби кештерді өткізудің сан алуан түрлері бар.
1. Пән мен пәннің арасындағы байланысқа арналған кештер.
2. Мектеп бойынша өткізілетін кеш.
3. Әдебиет пәніне байланысты өтетін кештер.
4. Әдеби-музыкалық кештер т.б.
1. Пән мен пәннің арасындағы байланыстар көпшілігінде
мынандай жағдайларда жүргізіледі. Тарихи тақырыптарға жазылған шығармаларды
тарихқа байланыстыра отырып, әдебиет пәні мен тарих пәнінің оқушысы өзара
келісіп, сыныптан тыс жұмысты немесе сыныптан тыс кешті бірге өткізеді. Ол
кештер мынандай тақырыпта өтуі мүмкін: “Үш арыс”, “Тәуелсіздіктің көк туы
желбірей берсін” т.б.
Әдебиет пен жағрафия пәнінің көлемді тақырыптарын әдебиетпен
байланыстыруға мүмкіндік бар. Әсіресе жағрафиялық өлкетану бөлімі
әдебиетпен байланысты. Әдеби шығармаларды талдағанда, жағрафиялық
материалдар көп кездеседі. Сондықтан әдеби кештерді жағрафия пәнімен
байланыстырып өткізудің де пайдасы мол.
Мектепте әдебиет пен жағрафия пәнін байланыстыра өткізетін кештерің
тақырыптары:
1. “Менің өлкем”
2. Сәкеннің “Көкшетау” поэмасына әдеби және жағрафиялық талдау.
3. Исатай-Махамбет көтерілісін сипаттайтын әдеби шығармалардағы
жағрафиялық атаулар (жер, су) олардың бүгінгі Қазақстан картасы мен
жағрафиясында сақталуы.
Қазақ әдебиетіндегі жылдың төрт мезгілі мен табиғатты жырлайтын
шығармаларды ботаника, биология пәндерімен байланыстыра отырып, мазмұнды
кештерді: “Алтын күз”, “Сабан той”, “Жаңа жыл” тағы басқа тақырыптарда
өткізуге болады.
Физика-әдебиет кеші ғарышкерлер күніне байланысты ұйымдастырылады.
Мектеп бойынша салтанатты кештер қызыл күнпарақ күніне арналады.
Мысалы: 8- наурыз, 22-наурыз, 9-мамыр тағы басқа. Мұндай кештер мектеп
ұжымының түгел қатысуымен өткізіледі.
Әдебиет үйірмесінің кештері арнаулы жоспарға байланысты өтеді. Мектеп
бойынша болатын әдеби және әдеби-музыкалы кеш, сондай-ақ, жалпы кештердің
бәрі жоспарға енгізіліп, тақырыбы мен көрсетілген уақыты сақталады. Ондай
кештер ақындар мен жазушылардың творчествосына, не олардың туған күніне, не
торқалы тойына сыныптан тыс кітап оқудың қорытындысына, оқушылардың
тврорчествосын талдауға арналады.
Әдеби-музыкалық кеш.
Мұның сыныптан тыс жұмыстардың басқа түрлерінен ерекшелігі, ол оқушыға
өнердің түрін танытып, оны көзіне көрсетіп, құлағына естіртеді, эстетикалық
қасиетін, психологиялық сезімін, лирикалық сырын, музыкалық нәзіктігін
білдіреді, сөз зергерлерінің асыл сөздерін танытып, байсалдылыққа,
өнертапқыштыққа баулиды, өнердің әр түрлі жанрларын ажырата білуге
үйретеді.
Әдеби–музыкалы кештер мен монтаждар мектеп өмірінде тақырыптық не
қызыл күнпарақ күндерінде дайындалынады.
Әдеби кештердің материалдарын жинақтап, құрастыру немесе монтажды
рецензиялау, әдебиет үйірмесінің жас талапкерлеріне, сыншыларына
тапсырылады. Материал жинақталып болған соң, ол әдебиет үйірмесі
мүшелерінің отырысында талқыланып, музыкалы-әдеби кешті алып барушылардың
тізімі жасалады. Жоғары сынып оқушылары өз міндетін сынып бойынша бөліп
алады. Мұны көркемдеу, иллюстрациялау, қажетті құрал-жабдықтарын дайындау
жұмысына мектептің сурет және сызу мұғалімі көмектеседі. Ал газет,
фотомонтаж, бюлллетень көрнектілік шығару әдебиет үйірмесінің редколлегия
мүшелеріне жүктеледі. Әдеби-музыкалы кештің музыка бөлімі ән сабағының
оқытушысы мен мектептің көркемөнер үйірмесінің жәрдеміне сүйенеді.
Кешті жұртқа хабарлау және оны жүргізу барысындағы істелген
жұмыстардың қажеттілерін магнитофон пленкасына жазып отыру әдебиет үйірме
мүшелері арқылы іске асырылады.
Әдеби-музыкалы монтаж және кештің материалы түгел дайындалып,
құрастырылып болғаннан кейін, оған жауапты адамдардың пікірі тыңдалады,
мектептің методикалық пән бірлестігі кеңесі қарап бекітеді.
Әдебиеттік диспуттар
Әдебиеттік диспутта-оқушылар оқыған кітаптарына өз пікірлерін айтады.
Әркім өз ойын ортаға салу арқылы түрлі пікір-таластары туады, оны
шығарманың желісі бойынша талдайды. Диспуттың қандай түрі болмасын, ол
мектепте өте қызық болып өтеді. Себебі, оқырмандар пікір айту үшін түрлі
шығармаларды оқиды, ізденеді өз ойын дәлелдеуге тырысады.
Оқытушы таңдаған тақырып оқушылар үшін маңызды, қызықты болу керек.
Мысалы:
1) “Адам-адамға дос, жолдас және бауыр”
2) “Өмір және адам”
3) “Менің идеалым кім?”
4) “Мен жолдастық сынды қалай түсінемін?”
5) “Махаббат қызық, мол жылдар”
6) “Менің әдеби шығармамдағы сүйікті бейнем”
Диспуттың мақсаты:
1) Оқушыларды мәдениетті және әдебиет тілімен сөйлеуге
дағдыландыру.
2) Оқушыны мағыналы сөйлеуге үйрету.
3) Оқушыны тапқырлыққа баулу.
4) Оқушыны талқылап отырған мәселеге шешіле пікір айтуға
машықтандыру.
5) Оқушыны өжеттік пен шешен сөйлеуге әдеттендіру.
Оқушылардың сыныптан тыс оқуын ұйымдастырудың бір жолы оқу жұмысын
дұрыс жоспарлау.
Сыныптан тыс оқу былайша жоспарланады:
Сыныптан тыс оқуға байланысты ұйымдастыру жұмысы;
Әр сынып оқушыларының жас ерекшелігіне қарай анкеталық сұрақтарға
жауап алу;
Сыныптан тыс оқу сабағы, кеш, диспут, оқырмандар конференциясы,
семинар, ауызша журнал, әдебиет үйірмесі сияқты сыныптан жұмыстың жекелеген
түрлеріне үлгі жоспар беру, оқушылардың жазған шығарма, мазмұндама үлгілері
қолжазба журналы, жинақ пен альбомдар, әдеби бюллетень, қабырға газеттерін
шығару т.б.
Сыныптан тыс оқуға көбірек уақыт бөлген жөн. Өйткені қазір балалар
кітап оқудан қалды. Көпшілік теледидар мен компьютерге назар аударып
кеткенін жақсы білеміз оқушылар көркем әдебиетті аз оқығандықтан, ойларын
еркін жеткізе алмайтындары эксперимент нәтижелерінде анық байқалады.
Сыныптан тыс оқудың жүйелі жоспары мектептің іс жоспарына еніп,
педагогикалық кеңесте бекітіледі. Атап айтқанда, сыныптан тыс оқуға
қойылатын талаптар V-ІХ сынып оқушыларына арналған сыныптан тыс оқу үшін
ұсынылатын әдебиеттер тізімі, күнделікті сабаққа қажеті әдебиеттер,
нұсқаулар, сабақты оқыту бағдарламасы бойынша өтілетін ақын-жазушылардың
шығармалары, диспут, әдеби кеш, әңгіме кітап оқушылар конференциясының
жоспары V-ІХ сынып оқушыларына кітаптың маңызы мен оқытылуы жайлы
педагогикалық басшылық, кітап туралы ұлағатты сөздер тағы басқа материалдар
бекітіледі.
Сыныптан тыс оқудың алғашқы ұйымдастыру жұмыстарында түрлі
қажеттіліктерді өтейтін сыныптан тыс оқудың бұрышы мен кабинеттік кітапхана
ұйымдастырылады мынандай жұмыстар жүргізіледі:
а) Әр сынып бойынша оқуға тиісті көркем шығармалардың тізімін жасау.
ә) Мектеп және қала (ауыл, село) кітапханаларының және оқушылардың тізімін
жасау.
б) Мектеп ішіне мектеп оқуға үгіттейтін плакаттар жазып ілу.
Сыныптан тыс оқу жұмысын дұрыс ұйымдастыру үшін оқу жылының басында
оқырмандар конференциясы өткізіледі. Мұндағы мақсат- жазғы демалыс кезінде
оқушылар қандай кітаптар оқығандығын білу, екіншіден, сыныптан тыс оқуды
дұрыс ұйымдастыру.
Мұғалім конференцияны өткізер алдында мына мәселелерді шешіп алады:
1) Демалыс кезінде оқушылар қандай кітаптарды оқыды және оның қандай әсер
қалдырғанын білу;
2) Оқыған кітаптарына байланысты шығарма жаздырылады: “Менің сүйікті
жазушым Билал Назым”, “Кітап менің досым” т.б.
3) Кітапханашымен бірлесіп оқуға ұсынылатын кітаптардың көрмесін
ұйымдастыру, бұл жөнінде оқушылардың пікірлері жинастырылады.
4) Бірнеше оқушыны конференцияда шығып сөйлеуге, оқыған кітаптары жөнінде
пікір айтуға дайындайды.
Әр оқушы оқу жылының басынан бастап- ақ сыныптан тыс оқитын кітаптарының
тізімін жасайды, оған арнайы дәптер арнайды. Дәптердің үлгісі төмендегідей
кесте арқылы көрсетіледі.
№ Авторы Кітаптың не қайдан Оқып шыққан Кітап
шығарманың аты алғаны мезгілі туралы
пікір
Әрине, барлық оқушының кітап оқуға деген ынтасы, қызығушылығы,
жоғарыдағы дәптерден көріне бермейді. Әрбір адамда болатын жақсы, жаман
дағды бала кезінен қалыптасатыны белгілі. Кейбір балалардың кітапқа
әуестенуі ата – аналар тарапынан, сондай –ақ кітапхана қызметкерлерінің
оқырманға үгіт – насихат жүргізуінен болады.
Оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай кітаптарды таңдап оқуға, қалай оқу
керектігі жөнінде мынандай нұсқау беріліп отырады
1. Кітапты үстелге отырып оқы, денеңді тік ұста, өзіңе қажетті жерін
жазғанда көзбен қалам ұшының арасы (қашықтығы) 30 – 35 см шамасында
болсын.
2. Жарық сол жақтан түссін, әрбір 35 – 40 минут өткен соң 10 – 15 минут
үзіліс жаса.
3. Кітапты күтіп ұста, мезгілінде кітапханашыға тапсыратын бол.
4. Әуелі оқитын кітапбыңды біліп ал.
5. Ө. Тұрманжановтың “Кітапты қалай оқу керек”, И. Линкованың “Сен және
сенің кітабың” деген кітаптарын оқып ал.
6. Кітапты шала оқып тастап кетпе, аяғына дейін оқып шық.
7. Кітаптың авторы, тақырыбы не, қашан, қайда, қай баспадан шыққандығын
дәптеріңе жазып ал.
8. Оқыған кітабыңның мазмұны бойынша конспект жаз.
Осындай кітапты қалай оқу керектігіне нұсқау бағыт бергеннен кейін,
арнайы сағаттарда оқушының оқыған кітаптары жөнінде әңгіме өткізіледі.
Оқушының көркем шығарманы мазмұндап айтудағы ауызша сөйлеу, ойын жүйелі
айтып беру жағына баса назар аударылуы қажет, әсіресе, мазмұндап айтуда
оқыған шығармасынан мысалдар келтіру, үзінділерді жатқа айту кейіпкердің
сөзін жатқа айту сияқты оқушының ауызша сөйлеу тіліне ерекше көңіл бөліп
отыруы тиіс. Х – ХІ сынып оқушыларына тапсырма түрі күрделеніп беріледі.
Оларға өзінше іздену, пікір таластыру, цитаталар мен даналық, шешендік
сөздерді, мақал мәтелдерді жинау тапсырылады.
Демек, Х – ХІ сынып оқушыларына кітапты, дұрыс оқу жөнінде мынадай
талаптар қоюға болады.
1. Кітапты оқығанда үшкір ұшты қаламды пайдаланып, өзіне керекті абзац,
сөйлем, мақал – мәтел, нақыл сөздерді белгілеп отыр;
2. Өзіңнің жеке кітапханаңды жаңа кітаптармен толықтыр;
3. Кітап туралы асыл, нақыл, маржан сөздерді дәптеріңе жазып жүр;
4. Мәнерлеп оқу, рөлге бөліп оқу, сықақ, мысал өлеңдерді дауыс сазымен
дұрыс оқуға жаттық;
5. Реферат, баяндама, шығарма жазып үйрен;
6. Кез – келген мәнсіз кітаптарды оқи берме;
7. Конспекті мен тезис жазуды үйрен, цитатты орынды жерде қолдана біл;
8. Өз өмірбаяныңды, іс - қағаздарының түрлерін (хат, арыз, хаттама, мақала
жазу, күнделік жазу т.б.) жазып үйрен;
Кітап оқу жөнінде жоғарыдағыдай талаптармен бағыт бергеннен кейін 5 –
6 сынып оқушыларымен әңгімелесу барысында мынандай анкеталық сұрақтарды да
ұсынуға болады;
1. Өз бетіңмен кітап оқу саған ұнай ма?
2. Өз бетіңмен біліміңді қалай жетілдіресің (көркем әдебиетті оқу арқылы,
теледидар, кино, театр, баспасөз құралдары арқылы т.б.)
3. Өздігіңнен кітап оқу күнделікті сабағына қалай әсер етті, пайдасы болды
ма?
4. Қандай көркем шығарма оқыдың, ол саған қалай әсер етті?
5. Көркем әдебиеттің қай жанрын оқуды ұнатасың ?
6. Бос уақытыңда немен айналысасың?
7. Әдебиет үйірмесіне қатысасың ба?
8. Сенің сүйікті ақын – жазушыларың кімдер?
9. Мақала, реферат жаза білесің бе?
10. Күнделік жазасың ба?
11. Қазақтың қандай ақын – жазушыларының шығармаларын жақсы көресің, қандай
кітаптар оқыдың?
Сыныптан тыс оқуды жоғарыдағыдай ұйымдастырудың үлкен пайдасы бар.
Сыныптан тыс шығармалардың оқылуы туралы есеп алып отыру, пікір алысуды
ұйымдастыру – сыныптағы сабақтың нәтижелі болуының да кепілі. Сондықтан
әрбір шәкірттің оқыған кітаптары жөнінде жылына 1-2 рет есеп беруі және
толық сынып бойынша арнаулы дәптерге есеп жүргізіп отыру дәстүрге айналуы
тиіс. Кімде – кім белгілі бір туындыны оқымаған не бітірмеген болса, оған
мерзім беріледі. Бұлай ұйымдастырудың шәкірттерді бірте-бірте кітап оқуға
ынталандыруға себепші болады. Мұндай есеп жүргізіп отырудың тағы бір ұтымды
жағы кімнің әдебиетке жақындығы, қызығушылығы, қандай кітаптарды
ұнататындығы байқалады, ұсыныстар айтылады. Бір жақты жеңіл – желпі
кітаптарға әуестенушіліктен сақтандыру, талғамын тәрбиелеу мақсаты
көзделеді. Оқыған кітаптары жөнінде әсерлерін, пайымдауларын байқау үшін не
әдебиет, не қазақ тілі сабақтарында белгілі бір көркем шығарма, не ақын-
жазушы туралы әркім өз қалауынша “Менің сүйікті кітабым”, “Сүйкті ақыным”
т.б. тақырыптарда шағын шығарма не рецензия жаздырып отыру, оқыған
кітаптары жөнінде өзіндік ой-пікірлерін, творчестволық қабілеттерін, жазу
мәдениетін қалыптастыруға себеп болатын жұмыс түрлері ретінде өте пайдалы
болмақ.
Оқушылардың көркем шығарма жөнінде көзқарасының, талдап түсінуінің
қандай дәрежеде екендігін байқап, оқытушының қорытынды сөзі түрінде пікір
таласының нәтижесінде саралап, бағыт-бағдар беретін және неғұрлым көбірек
оқушыны қатыстыруға мүмкіндік беретін – диспут және кітап оқушылар
конференциясы. Диспут оқушылардың әдеби шығарманы пайымдауын, сыншылдық
ойлауын, сөйлеу тілін дамытуға елеулі ықпал етеді.
Бігінгі күн талабына орай өз пікірін ашық айтуға, қоғамдық
белсенділікке төселуге де әсерін тигізетіні сөзсіз. Әрине, диспутты
сабақтың бір түрі ретінде сыныпта да өткізуге болады.
Сондай –ақ әрі сыныпта, әрі, көбінесе сыныптан тыс ұйымдастырылатын
идеялық-адамгершілік тәрбиесіне әсері мол жұмыс түрі- кітап оқушылар
(оқырмандар) конференциясы.
Оқушыларды кітапқа қызықтыруда, көркем шығарманың адами-эстетикалық
қасиеттеріне тереңдей бойлап әрі мұғалімге әрбір шәкіртінің психологиялық
қатынасын, сезімталдығын (яғни реакциясын) көзбе-көз байқауға мүмкіндік
беретін жұмыс түрі – шығарманы дауыстап оқу. Поэзия сағатында лирикалық
шығармалармен қатар, кейбір проза үлгілерін де дауыстап оқуға болады. Бұған
Ғабит Мүсіреповтың “Кездеспей кеткен бір бейне”, Шыңғыс Айтматовтың “Қызыл
алма”, Баубек Бұлқышевтың “Заман біздікі”, “Мен өмір сүргім келеді”, Серік
Асылбековтың “Мұғалімдер күні” тәрізді эмоциялық бояуы қанық, эстетикалық
мұраты биік туындылар қолайлы.
Шәкірттерді әдебиетіміздің таңдаулы үлгілерімен таныстырып, олар
арқылы дүниетанудағы көркемдік көзқарасын қалыптастырып, эстетикалық
талғамын тәрбиелеу, патриоттық сезімге, Отансүйгіштікке баулу мақсатымен
жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстың маңызды түрлері - әр алуан үйірмелер.
Олар: әдебиет үйірмесі, мәнерлеп оқу үйірмесі драмалық үйірме, әдеби-
творчествалық үйірме т.б.
Үйірме жұмысында тағы бір көзделетін мақсат – оқушыларды өз бетімен
ізденуге негізгі және қосымша әдебиеттер пайдалануға, аудиторияның алдында
сөйлеуге үйрету. Сонымен бірге, арнаулы үйірме түрінде болмаса да,
мәнерлеп оқуға көңіл бөлініп, түрлі кештерге, байқауларға көркем сөз
оқушыларды дайындап қатыстыру мақсаты да көзделеді.
Қазақ әдебиеті үйірмесінің жоспарын жасауда бағдарламадан тыс
авторларға және жергілікті қаламгерлерге көбірек көңіл бөлген дұрыс.
Өйткені бұл бүгінгі өсіп - өркендеген әдебиетіміздің көрнекті өкілдерінің
творчествосымен таныстыруға, жас ақын жазушыларымен, әдебиет жаңалықтармен
таныстыруға, қорыта келгенде, әдебиет көкжиегін кеңірек қамтуға мүмкіндік
береді.
Сондай-ақ: “Өз ұлың өз ерлерін ескермесе,
Ел тегі, алсын қайдан кемеңгерді?” – деп Ілияс Жансүгіров
айтқандай, өз өлкемізден шыққан таланттарды танытып оқытып отырудың да
тәрбиелік мәні зор.
Әдеби кештер – адамгершілік, эстетикалық ықпалы, тәрбиелік әсері
жоғары сыныптан тыс жұмыстың ерекше түрі. Сонымен қатар ол оқушылардың әр
тарапты (баяндамаға дайындалу, көркем сөз оқу т.б.) творчестволық
қабілетін, бейімділігін, өнерін дамытып, одан әрі жетілдіре түсуде қоғамдық
белсенділігінің артуында маңызды роль атқарады. Мұндай кештер ақын-
жазушылардың творчествосына, туған күніне не мүшелді мерекелеріне арналады.
Әдеби кештердің бағдарламасын жасау, олардың мазмұны мен формасының әр
алуан болып келуін қарастыру жан-жақты ізденуді талап етеді. Мысалы,
белгілі бір ақын-жазушының творчествосы туралы әдеби кештің мазмұны, оның
ортасымен, қоғамдық жағдайларымен байланыстырыла зертеу еңбектермен,
естелік әңгімелермен толықтырыла алынады. Ән-күй, сахналық көріністермен
байытылады. Сонымен бірге әдеби кеш өткізілетін залдың безендірілуі (кештің
тақырыбына сай жабдықталуы) оның әсерін арттыра түспек.
Әдетте әдеби кештердің ресми бөлімінен кейін әдеби ойындар,
викторина, ұлттық ойындар, түрлі конкурстар ұйымдастыру көпшіліктің ынтасын
арттыра түспек. Тек сол кештің бағдарламасына қатысты адамдар ғана емес,
басқалардың да дайындалып келуіне себеп болады. Әдеби викторина (кейде
әдеби-музыкалық, кейде әдеби-тарихи викторина түрінде т.б) негізгі
тақырыпты молырақ қамтуы, сонымен қатар әдебиет бағдарламасын, мамандық
бойынша кейбір жайттарды, жалпы ой-өрісті байқау және дамыту бағытында
жасалады. Ол үшін үйірме мүшелерінен жауапты адамдар белгілеп қойған жөн.
Мысалы, әдебиет үйірмесінің қорытынды мәжілісіне арналған бірнеше
сұрауларды үлгі ретінде келтіру болады.
1. “Поэзия – асыл жар,
Тек өзіңе тең болсам;
Менде қандай арман бар,
Мәңгі бірге сен болсаң?!”
Қай ақынның өлеңінен алынған?
2. Лириканың қандай түрлері бар?
3. Әдебиетші ғалымдардан кімдерді білесіңдер?
4. “Қазақ әдебиеті” оқулықтарының авторлары кімдер?
5. Республикамызда қандай баспалар бар? Көркем әдебиет қай баспадан шығады?
6. Қазақтың қандай театрлары өздерінің шымылдығын қашан және кімнің
шығармаларымен ашты?
7. Қазақ әдебиетінде ана тақырыбында ең көп жазған кім? Шығармаларын ата.
8. Қазақстандағы жағрафиялық атаулармен сәйкес аталған қандай көркем
шығармаларды білесіңдер?
Сондай-ақ ұлттық ойындар да кештің ажарын келтіреді. Мысалы: “Орамал
тастау”, “Сақина салу” тәрізді ойындарды қолма-қол айтылған сөзге мақалдар
айтқызып, айыптыларға домбыра тартқызып, ән салдырып дегендей, кешке
келгендердің әрқайсысының тек тыңдаушы емес, өз өнерлерін де ортаға
салатындай мүмкіндік жасаған дұрыс. Әр алуан айтыс, конкурс түрінде
ұйымдастырылатын ойындар да (жұмбақ айтысы, кім мақал-мәтелдерді көп біледі
т.б) оқушылар үшін қызықты.
Әдебиет үйірмесі тарапынан ора-тұра өткізетін сыныптан тыс жұмыстың бір
саласы – көркем сөз оқу конкурсы. Оның сезімталдыққа тәрбиелеуде,
оқушылардың эстетикалық талғамын дамытуда, болашақ мұғалім,
тәрбиеші–педагогтерге мәнерлі , нақышты оқу, оқу дағдысын беруде мәні зор.
Ондай конкурсқа , әрине, үйірме мүшелері ғана емес, басқаларда қатыса
алады. Ол үшін тақырып белгіленгеннен кейін, біраз уақыт бұрын хабарландыру
жазылады да, қатысқысы келетін оқушыларға репертуар тыңдауға байланысты
ақыл-кеңестер беріледі, кітаптар ұсынылады. Конкурстың талабы бойынша
мүлтіксіз жатқа білу, барынша мәнерлеп айту мақсаты қойылады.
Конкурс өткізілетін залда кітап көрмесі ұйымдастырылып, иллюстрация,
плакаттар дайындалып, көрнекілік жағына көңіл бөлінеді.
Оқушылардың әдебиетке құштарлығын арттыруда ақын-жазушылармен кездесу
өткізіп тұру, ерекше сипатты сыныптан тыс жұмыс түріне жатады. Ақын-
жазушылармен кездесу жастардың ой-өрісіне, эстетикалық талғамына игілікті
ықпал етумен қатар, өмірде есте қалатын жарқын белестердің бірі болары
сөзсіз.
Оқушылардың пәнге ынтасын арттыру, дүниетанымын кеңейту бағытында
дәстүрге айналған сыныптан тыс жұмыстың түрі – пән апталығы. Әдеби апталық
сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстардың қорытындысы десе де болады. Апталықты
жеке бір жазушының творчествосына бағыштай да, не олимпиада, мәнерлеп оқу
конкурсы, поэзия әлеміне саяхат, әдеби, кездесу т.б. түрде әр тарапты
өткізуге де болады. Оны ұйымдастырып өткізу үшін алдын-ала жоспар жасалады.
Апталықтың әр күніне арналған жұмыс түрі, жауапты адамдар т.б жазылған
хабарландыру күні бұрын ілінуі тиіс.
Өскелең ұрпақтың қоғам алдындағы жауапкершілігін сезінуінде, рухани
дүниесі бай, жан – жақты жете меңгерген азамат болып өсуінде әдебиет
пәнінің қосар үлесі мол. Алайда әдебиет пәніне бөлінген есептеулі сағат
көлемінде оқушыларды отандық және дүниежүзілік мол әдеби мұраның некен –
саяқ үлгілерімен ғана таныстыруға мүмкіндік бар.
Сондықтан әдеби білімді тереңдету сыныптан тыс оқу сабақтарының
творчестволықпен жүзеге асыруылына тікелей байланысты. Сыныптан тыс оқуда
оқушылар өздеріне әдебиет сабақтарынан таныс жазушыларының жаңа
шығармаларымен, бағдарламаларға еңбеген, балалар әдебиетіне елеулі үлес
қосып жүрген басқа да бірқатар қаламгерлердің тың туындыларымен жүздеседі.
Әрине, мұны жүзеге асыру үшін мұғалім сыныптан тыс оқуға оқушыларды
белсенді қатыстыра отырып бірқатар жұмыстар атқаруына тура келеді. Бұл
жұмыстардың ең алғашқысы оқушыларды өз бетімен кітап оқуға тәрбиелеу, яғни
оқушылардың көркем әдебиетке қызығуын ояту, ынтасын дамыту. Көркем
шығармамен тұңғыш рет бетпе – бет келген жас өспірім өзі үшін мұның қандай
маңызы барын бірден түсіне қоймауы заңды.
Оқушы жүрегіндегі көркем шығармаға деген алғашқы әсерді айту үшін,
мұғалім таңдап алынған шығарманы жазушының стильдік ерекшеліктерін ескере
отырып, шығармадағы қат-қабат көріністер оқушының көз алдына бар
байлынысымен елестететіндей, кейіпкер сөзінің нәзік астарлары жарқырай
ашылатындай қатесіз оқи білуі керек. Бұлай болмаған жағдайда. Оқушыны
жалықтырып алуы да, кітапқа құштарлық отын сөндіріп алуы да оп – оңай.
Сыныптан тыс оқу сабақтарының оқу жылының басында өтуге тиісті алғашқы
сабағы кіріспе ретінде. Өз бетімен оқудың пайдалылығы, көркем шығарманың
әрбір жас өспірім өмірінде алатын роліне арналуы тиіс. Сондай-ақ көркем
шығармаға оқушы қызығушылығын ояту барысында ұлы адамдардың кітаппен қалай
достасқанын, кейіннен жазушылық олардың өмірінің мәніне айналғанын жанды
мысалдар келтіре отырып әңгімелеу, бұл үшін олардың суреттерін,
еңбектеріндегі кітап туралы ойларын пайдаланған жөн.
Оқушылар оқу жылы ішінде, қандай шығармалар оқуға тиісті екендігін
арнайы ілінген оқырман экранынан біле алады.
Жас оқырмандарға шығармалар тізімін ұсынарда мұғалім әр оқушының
қабылдау мүмкіндігін, талғамы мен талабын ескермесе болмайды.
Мәселен, әдебиет сабақтарына белсенді қатысатын, көркем әдебиетті
оқуға бейім, актив оқушылар тобына үш не төрт шығарма оқуға тапсырылса,
нашар оқитын оқушыларға бір не екі шығарма ұсынса да жеткілікті.
Сыныптан тыс оқу сабақтарында талдау үшін алынған туындының көлемі
шағын болуы, оқушының шығарма рухын толық сезінуге мүмкіндік жасайды.
Сондықтан тыңдалған шығарма оқушының өзіндік көзқарасын қалыптастыруда
жетекші роль атқара алатындығымен идеялық-эстетикалық мән – мағынасы
жоғарылылығымен ерекшеленуі тиіс. Сабақтың оқушы жанына із қалдыратындай
мазмұнды болуы оның тиімді ұйымдастырылуына оқушы белсенділігін оята білуге
де байланысты. Сыныптан тыс оқу әр оқушының жеке оқу тәжірибесін, кітап
таңдай білуде өзіндік талғамын қалыптастыруға жәрдемдеседі. ”Кітап оқу-
мұның өзі әлі ештеңені білдірмейді, нені оқу және оқығанды қалай түсіну-
басты нәрсе, міне, осында”
(К.Д.Ушинский)
Мұғалім ұсынысымен әр оқушы күнделігін жүргізуі тиіс. Онда өздері
оқыған әр шығарманың аты, авторы, аталмыш шығармадағы өздері ұнатқан
кейіпкерлер туралы ойлары, қанатты сөздер т.б жазылады. Осы негізде әр
оқушы кітаптың тәрбиелік күші не ден қоюға тырысады. Белгілі совет педагогі
В.Сухомлинский: ”Менің педагогикалық сенімімнің бір ақиқаты кітаптың
тәрбиелік күшіне деген шексіз сенім болып табылады. Мектеп дегеніміз – ең
алдымен кітап. Тәрбие – ең алдымен сөздер, кітап - құдіретті қару. Ақылды
шабытты кітап көп ретте адам тағдырын шешеді” деп, оқушы үшін кітаптың
тәрбиелік потенциалының ролі өте зор екендігін орынды атап көрсеткен
болатын.
Мұғалім – творчестволық тұлға. Сондықтан сыныптан тыс оқу сабағының
мазмұнды өтуі оның ізденгіштігіне, тапқырлығына, бала психологиясына терең
бойлағыштығына және ең бастысы, оқырман ретінде көркем әдебиетті сүйе
білуіне творчествалық ойлау мүмкіндігіне тікелей қатысты болғандықтан
сыныптан тыс оқу сабақтарын әр қилы вариантта түрлендіріп өткізуіне хақылы.
М.Горький айтқандай: ”Көркем әдебиеттің мақсаты-адамдардың өзін-өзі
түсінуіне көмектесу, өзіне деген сенімен арттырып, ақиқатқа ұмтылу, ынтасын
көтеру, адамдардың тұрпайы мінездеріне қарсы күресу олардың жақсы қасиетін
таба білу, жан дүниесіндегі ұятты, ашу–ызаны жігермен бірлікті қоздыру,
олардың адамгершілігі күшті болу үшін, өмірін әсемдіктің, әдеміліктің
қасиетті рухымен жандандыра алатын болуы үшін әдебиет қолынан келгеннің
бәрін істеу керек “деген сөзін сараласақ, адам тәрбиелеу жолында басқаша
жол іздеу , қажетсіз де болған болар еді ”.
Көркем шығарма– адам баласының жан азығы, рухани дүниесін жаңартып
отыратын ағынды бұлақ. Бұлақ ағысының мөлдір суы жолындағы шөп–шалаңдармен
жабылған су таспаларын қалай тазартар болса, көркем әдебиет де солай
жақсысына сүйенеді, жаманына күйінеді. Кейіпкерлердің берері көп. Олардың
образынан өмірлік сабақ алса, сонымен бірге ой жүйесі, сөйлеу мәдениеті,
эмоциялық сезімдерін басқару қасиеті, тіл байлығы және жан-жақты
білімділігі қалыптасады.
Жас жеткіншектерге білім мен тәрбие беруде әдебиет пен өнердің ролі
ерекше. Оқушыларға үлкен тақырыптағы имандылық, адалдық, әдеп т.б
тұрғысындағы шығармаларды, біріншіден, насихаттап, екіншіден жас ұрпақты
тәрбиелеу ісін ұтымды жүргізу мақсатында, үшіншіден, мәдени әдеби талғамы
қалыптасқан оқырмандар тәрбиелеу мақсатында көркем шығармаларды коллективті
түрде оқып, талдап, түсінік жұмыстарын жүргіземіз. Көркем әдебиетті
насихаттаудың, олардың маңызын жалпы танытуды сыныптан тыс жұмыстардың бір
түрі - әдеби кештер болмақ. Дұрыс жүргізілген әдеби кештер - тәрбие және
білім танымдылығы жолындағы тәрбие ісінің басты түрі. Кешті ұйымдастыру,
жүргізу мақсаты әр жақты болады. Мәселен, әдеби оқу, сұрақ пен жауап
кештері, баспадан жаңа шыққан кітапқа түсінік беру (аннотация) авторы
немесе шығарма қаһарманымен кездесу, шығарманы талдау яки жазушы не ақын
шығармашылығына үңілу, таныстыру. Әдеби кештің мақсаты оқушылардың білімін
тереңдетіп, көркем әдебиет оқуға құмарлығын арттыруға негізделеді.
Болатын әдеби кештің материалы дайындалған соң, ол пән бірлестігінің
отырысында талқыланып, өту тәртібі белгіленеді. Жоспар жасалғанда кеште
баяндама жасайтын оқушы алдын ала көрсетіледі. Оған, әрине, әдебиетке
икемді, көркемсөз өнерін сүйетін, құрметтейтін оқушы белгіленеді. Кеш
болардан он күндей бұрын ірі етіп, хабарландыру ілінеді. Оған қосымша
оқушылар кеште не мәселелер туралы сөйлеу керектігі қысқаша жазылады. Кешті
әзірлеу, жүргізуде мынадай жұмыстар орындалады:
1. Хабарлау, кешке әзірлік, тиісті материалдар жинау, сұрыптау.
2. Кешті жабдықтау, талданатын шығарманың (кітаптың) бірнеше данасын
дайындау, цитата, эпиграф жазу, авторға байланысты оның шығармасынан
көрме, фотовикториналар (сайыс-сұрақтар) жасау.
3. Кешті жүргізу
а) Кешті ашу (кіріспе сөз)
ә) Баяндама тыңдау және сол бойынша талдау, пікір айту;
б) Әдеби викторина, шағын концерт беру, сол шығармалардан көркем сөз
оқу.
в) Автор шығармашылығы туралы әдебиетші, ғалым, қаламдастарының пікірі.
Кешке белсене қатысқан, тұшымды пікір айтқан, шығарманы жан-жақты
түсінген оқушыларға кештің қорытындысы бойынша алғыс, мақтау, ынталандыру
сыйлықтары беріледі. Оқушылар сұрақтарына толық жауап қайтарылады.
Әдеби кешті өткізгенде, оның бір сарында болмауын ойластыру қажет.
Баяндама жасайтын оқушыға барынша көмектесіп, баяндаманың әсерлі, мазмұнды
болуына мән беріледі. Кеш басқарған мұғалім талқыланған шығарма жайлы пікір
айтқан яки өз тұрғысынан сын айта білген, өзіндік батыр пікір білдірген
оқушы сөзін ерекше тыңдап, құптап, кеш қорытындысында пікіріне талдау,
түзету, түсіндірме бергені дұрыс.
Кеште оқылатын әдеби-викторина сұрақтары кеш тақырыбына сәйкес болғаны
жөн. Әдеби жаңалық, фактілер ұшан-теңіз. Викторина сұрақтарын пән
мұғалімдері бірлесе даярлайды. Ол сұрақтар мәнді, тарихи-әдеби маңызы бар,
яки қалың оқушы жауап бере алатындай болуы тиіс.
“М.Әуезов - драматург” атты әдеби кешті өткізудің жолдары.
Апталықтардың алдын ала жоспары жасалынып, әдебиет бірлестігінде
талданып, бекітіледі. Бұл іске бүкіл мектеп ұжымының мүшелері белсене
араласуы қажет. Апта бойы барлық сыныптан тыс жұмыстар, ұлы жазушы
творчествосына байланысты жүргізіледі. Мектептегі барлық әзірленген стенд,
альбомдар, цитаттар жазылған плакаттар, шығарылған әдеби газеттер, ауызша
журналдар, кітап көрмесі, викториналық сұрақтар, Әуезов творчествосына
байланысты жоғарғы класс оқушыларының еркін тақырыпта жазған үздік
шығармаларының үлгісі әр күннің тақырыбына сәйкес орналастырылады. Үлкен
үзіліс кезінде мектеп радиосы арқылы сол күні өтілетін тақырыптық кештің
хабарламасы беріліп, жазушы өмірінен естеліктер, кейбір шығармаларынан
үзінділер оқылады. Апталықтың үшінші күнінде М.Әуезовтің драматургиясы,
оның ішінде “Еңлік - Кебек” трагедиясы бойынша әдеби-музыкалық кеш
өткізіледі. Кешті өткізуге байланысты дайындық жұмыстар:
1. Кештің жазушы драматургиясы, оның ішінде “Еңлік-Кебек” пьесасы жайында
болатыны хабарланады. Мектеп радиоторабын пайдалану. Шақыру билеттерін
әзірлеу.
Кешке сол жердегі еңбек озаттарын, ата-аналар шақырылуы керек.
2. Кеш өтетін залға бұл күні тек жазушының драматургиясы бойынша айтылған
қаламдас достарының, көрнекті ақын-жазушы, ғалымдардың пікірлерін
жинақтап, цитаттар әзірлеу; мысалы: “М.Әуезов - әдебиетіміздің бізде жоқ
саласы - драматургияның ірге-тасын қалады”.
Х.Есімжанов.
“Театр - сымбатты өнердің ішіндегі зор өнердің бірі”
М.Әуезов.
“...М.Әуезов қазақ мәдениетінде жаңалықтардың тууына асыға талпынады, бұл
жолдан күш-қабілетін де аямады. Ол тұңғыш қазақ драмасы “Еңлік-Кебектің”
авторы”.
З.Кедрина, т.б.
3. Магнитофон, радиолардан тыңдайтын, эпидиоскоп арқылы көрсетілетін
тақырыпқа байланысты текстер дайындау.
4. Жатқа мәнерлеп оқылатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz