Ақтөбе өңіріндегі жалпы білім беру мәселелерінің көтерілуі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-6
І тарау. ХХ ғасырдың 20-40 жылдар аралығындағы Ақтөбе қаласы
өңіріндегі білім ордаларының ашылуы.
1. Ақтөбе өңіріндегі жалпы білім беру мәселелерінің
көтерілуі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..7-10
2. Ақтөбе қаласында орта және жоғарғы оқу орындарының
ашылуы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..11-14
3. Саяси қуғын-сүргіннің орта және жоғарғы оқу орындарын қамтуы:
зардаптары мен
салдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15-27

ІІ тарау. 1941-1990 жылдар аралығындағы Ақтөбе қаласындағы орта
және жоғарғы оқу орындарының дамуы.
2.1. Соғыс жылдарындағы орта және жоғарғы оқу орындары ... 28-31
2.2. 1945-1990 жж. аралығындағы орта және жоғарғы оқу
орындарының даму мәселелері: қиыншылықтары мен

жетістектері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...32-41

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... 42-44
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .45-46

Кіріспе
Елімізде тоталитарлық жүйенің орнығуы, халықымздың өнер білімге деген
ұмтылысына да шек қойды. ХІХ ғасырда қарқынды жүрген отаршылдық саясат, ХХ
ғасыр басында орын алған қазан төңкерісі, революциялық жолмен дүниеге
келген кеңестік үкімет, сол кеңес саясатымен әсіресе кеңестік саясатты өз
мүддделіріне жұмылдырған жекелеген тұлғалардың атап айтсақ Сталин мен
Голощекиннің халыққа жасаған қиянаты, ашаршылық, жаппай қуғын сүргін
саясаты бұның барлығы еліміздің, қаламыздың тарихына тарих қосты. Қаламызда
оқу орнының ашылып оның қарқынды әрі тұрақты дамуына да өз ықпалын тигізбей
қоймады. Сондықтанда Қала тарихын зерттеуде бұл тақырып өзінің
өзектілігінде көрсетеді.
Посткоммунистік кезеңдегі дамып келе жатқан демократия уақыт пен
төзімділікті, сондай-ақ жаңа өлшемдер мен құндылықтарды қалыптастыруды
қажет етеді. Ең алдымен демократияландыру процессінің мәнін білімнен іздеу
керек. Осыған орай тәуелсіз Қазақстанның төл тарихын обьективті тұрғыдан
зерттеп, зерделеуіміз қажет. Ол үшін кеңестік дәуірде белгілі себептермен
ақиқатты тұрғыдан зерттелінбей қалған тарихымызды қалпына келтіруіміз
керек. Сондай өзекті тақырыптардың бірі ХХ ғасырдың 20-90 жылдар
аралығындағы Ақтөбе қаласындағы орта және жоғарғы оқу орындарының ашылу
және одан әрі даму тарихы борлып табылады. Себебі, блім саласының
жетістіктері мен кемшін тұстарын зерттеу, жарқын болашаққа жетелейтіндігі
анық. Кез- келгшен қоғамның даму деңгейі білімге келіп тірелетіндігі
ақиқат.
Тақырыптың өзектілігі.
Тарих қойнауына үңілген кезде халық тағдырында бастан кешірілген
ақтаңдақ күндерді елемей кету күнә. Сол себептенде облыс аумыағында орын
алған, қаламызда орын тепкен оқу ағарту мәселелері , осы мәселелер
негізінде ашылған оқу орындары бүгінгі күні отанымыздың тарихы тұрғысынан
өзекті мәселе ретінде қарастырылмақ. Бұл туралы анығырақ мағлұмат бере
кетсек, өткен ғасыр басында қаламызда орта білім беретін арнаулы оқу
орындары, іле-шала мамандардың біліктілдігін артыратын, білікті маман
даярлайтын оқу орындарыда ашыла бастады. Бірақта сол уақыттарда орын алған
саяси оқиғалар, тарих пен сабақтасқан оқиғалар бұған, өз әсерін тигізіп
қоймады.
Соғыстың, ашаршылықтың болуына, зиялы адамдардың саясаттың құрбаны
болуына тотаритарлық жүйе айыпты болды.
Сол тотаритарлық жүйеге қазақ қоғамының тәуелді болуы бір қатар ағартушы
педагог ғалымдарынанда айырды. Бір сөзбен а йтқанда елімізде, қаламыздың
өзінде орын алған оқу ағарту мәселесіне тоталитарлық тәртіп өз әсерін
тигізбей қоймады. Бір қатар рқытушы, ұстаз маман иелері саяси қуғын қуғын
сүргіннің құрбаны болды, бір қатары ұлы Отан соғысына аттанды. Ұлы отан
соғысына бүкіл халық жұмылдырылды. Осы орайда бір қатар өскелең ұрпақтың
оқуғада мұржасы келмей қалды. Еңбектеген жастан еңкейген кәріге дейін отан
деген түсініктен алшақ кетпеді. Бұныңда тарихымызда алар орны ерекше.
Осы орайда туындайтын міндеттер ХХ ғасыр басындағы отан тарихымен
сабақтас қаламыздың, әсіресе сол кездердегі орын алған оқу ағарту ісінің
барысын, ашылған оқу орындарын, оның алдында тұрған мәселелерді, оның
шешілу аясына тарихи шолу болып табылады.
Тақырыптың зерттелу деңгейі.
Аталмыш тақырып көлемінде бірқатар отандық тарихшы-ғалымдар еңбек
сіңіріп, туындыларын қалдыруда. Атап атсақ Профессор З. Байдосов, Тәжібаев,
Г: С: Сұлтанғалиева, Ұ. Ш. Исмагулов және т. б. ғалымдарымыз осы Ақтөбе
тарихының зертелуіне өздерінің ғылыми үлестерін қосуда. Бірқатар ғылыми
еңбектер жарыққа шығаруда. Олардың қатарында: Кеңес мемлекетінің өмір
сүріп тұрған кезеңінде қаламыздың тарихына арналған ғылыми монографиялар да
бар. Олардың ішінде атап айтсақ: Ақтөбе қаласының тарихы (1869 -1991) –
Ақтөбе,1998. 160 б., Ақтөбе облысының тарихы (1864 – 1991) Ақтөбе., 1999.
280 б., Из историй Актюбинской области. Краеведческий сборник Под
редакций кандидата исторических наук, доцента А.П. Прусса. – Актюбинск,
1991., Вячеслав Афанасьев События и судьбы заметки Актюбинского краеведа
1992 және т. б. бар. Аталып өткен еңбектерде негізінен, қала өңірінің
тарихы, қаламыздың экономикалық даму деңгейлері, тарихи жағыдайы,
қаламыздағы оқу ағарту үрдісінің орын алу деңгейі, ашылған оқу орындары
оның бүгінгі даму барысы, Ақпан және Қазан төңкерістерінің ақиқаты,
соғыстың нәтижесі мен тарихи маңызы, тотаритарлық жүйенің зардаптары
қарастырылады.
Зерттеу жұмысының хронологиялық шегі мен жағрафиялық ауқымы.
ХХ ғасырдың 20-40 жылдар аралығындағы Ақтөбе қаласы өңіріндегі білім
ордаларының ашылуы тақырыбына арналған бұл диплом жұмысы 1920 жылдан – 1991
жылдың ақырына дейінгі оқу орындарының даму барысының өрбуін баяндаса,
жағрафиялық ауқымы қала және қала аймағын қамтиды.
Зерттеу жұмысының әдістемелік негізі.
Аталмыш тақырыпқа арналған диплом жұмысын жазу барысында тақырыпты
таңдау, талқылау, сараптама-анализ, салыстырмалы талдау, ізденіс-зерттеу,
баяндау, хронологиялық ауқымдау әдістері қолданылды.
Еңбектің құрылымы.
Кіріспе, екі тараудан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер
тізімінен тұрады. Бірінші таурау ХХ ғасырдың 20-40 жылдар аралығындағы
Ақтөбе қаласы өңіріндегі білім ордаларының ашылуы деп аталып, онда
Ақтөбе өңіріндегі жалпы білім беру мәселелерінің көтерілуі, соғысқа дейінгі
жылдарда Ақтөбе қаласында ашылған орта және жоғарғы оқу орындары
көрсетіледі. Сондай-ақ, бұл оқу орындарына тоталитарлық жүйенің әсері,
саяси қуғын-сүргіннің орта және жоғарғы оқу орындарын қамтуы: зардаптары
мен салдары айтылады.
Екінші тарау 1941-1990 жылдар аралығындағы Ақтөбе қаласындағы орта
және жоғарғы оқу орындарының дамуы деп аталып,онда соғыс жылдарындағы
орта және жоғарғы оқу орындары, қаламыздағы 1945-1990 жж. аралығындағы орта
және жоғарғы оқу орындарының әлеуметтк жағыдайы, даму дәрежесі мен
мәселелері: қиыншылықтары мен жетістектері, бүгінгі күнгі жетістіктері
зерделеніп көрсетіледі. Қорытынды бөлімде ой тиянақталды.
Диплом жұмысының сыннан өтуі.
ХХ ғасырдың 20-90 жылдар аралығындағы Ақтөбе қаласында орта
жәнежоғарғы оқу орындарының ашылуы және одан әрі дамуы тақырыбына
арналған диплом жұмысы кафедра аты сыннан өтіп талқыланды.

І тарау. ХХ ғасырдың 20-40 жылдар аралығындағы Ақтөбе қаласы
өңіріндегі білім ордаларының ашылуы.

1. Ақтөбе өңіріндегі жалпы білім беру мәселелерінің көтерілуі
Халықтың кемелденуі үшін оған ең алдымен азаттық пен білім керек
-деп қазақ тарихшысы Шоқан Уәлиханов жазып кеткендей, өткен ғасыр басында
қазақ қоғамының алдында тұрған өзекті мәселелрдің түйіні алдымен оқу ағарту
мәселесімен тығыз байланысыты болғандығын атап өткенніміз абзал. Ақтөбе
өңіріндеде осы әлеуметтік мәселердің негізі ретінде, оқу ағарту мәселелері
жолға қойылды. Оқу ағарту жұмыстарыныңда ел тарихына қатысты тұстары
жетерлік. Себебі оқу ағарту жұмыстары, үрдістері басым жүрген ортада түрлі
қоғам қайраткерлерініңде болатыны да белгілі. Сонымен қатар оқу ағартушылық
арқылыда түрлі саяси ағымдардың елімізге келетіндігіде белгілі Бұл
мәселелерге де алда әліде кеңінен тоқталмақпыз.
Өткен ғасыр басында қаламыздағы оқу ошақтарын, оның әлеуметтік жай –
күйін айтпас бұрын ағарту мәселесінің көтерілу дәрежесіне тоқтала
кеткеніміз жөн болар. Себебі оқу ағарту үрдісі алдымен қаланыңғана емес,
облыстар төңірегінде жүрген. Бүгінгі біздің қолымызға жетіп отырған тарихи
деректер осыны көрсетіп отыр.
Облыстың қазіргі шекарасында алғашқы білім беретін оқу орнын салу
(мектеп ашу) мәселесі 1858 жылы қозғалған. Ақ патша – ағзам осы ұсыныс
төңірегінде алты жыл ойланып барып тоқтамға келгенде 1864 жылы Орал
бекінісінде бастауыш орыс – қырғыз мектебі ашылды. Кейін бұл бекініс
Ырғыз болып өзгертілді 2;30. Осы тұста орынбор шекаралық комиссияның
төрағасы Григорьевтің осы оқу мәселесіне, соның ішінде мектепке қатысы
айтқан мына бір сөзіне тоқтала кетсек: Употреблять каким – либо усилия к
тому, чтобы склонять и привликайть ордынцев к отдаче детей свойх учится
положительно не следует. Штат школы можно ограничить 25
воспитанникам и однм учителем2;38. Бұл мектептіңде өмірі қысқа болған.
Бес жылдан кейін жабылып қалды, мектеп үйі сатылды. Бұдан кейін ұзақ
жылдар бойы біздің облыс аймағында мектеп ашылған жоқ. Ек 1881 жылығана
уақытша деген бұрыштамамен Ақтөбеде отыз орындық орыс – қазақ училишесі
жұмыс істей бастады 3;10. Біз бұл тарихи тұжырымды не себептен алға
тартып отырмыз? Бір қарағанда бұл сөз қарама қайшы пікірде туғызуы да
ықтимал. Дегенменде мектепсіз, адамға мектеп табалдырығын аттамайынша
жоғарғы оқу орындарының жұмыс істеп, одан әрі дами түсуі екі талай. Демек
жоғарғы білім ордасының негізі мектептен бастау алады. Отандық тарихымыздан
белгілі елімізде, қаламыздың төңірегінде орын алған оқу ағарту үрдісіде осы
тарихи шындықты көрсетіп отыр. Сондықтанда өткен ғасыр басында қаламыздағы
шағын оқу ордаларының ашылу тарихын айтпас бұрын, алдымен осы уақыт
майданындағы оқу ағарту ісінің негіздерін, әлеуметтік саяси көріністерінеде
қысқаша тоқтала кеткеніміз абзал. Осы тақырыпқа қатысты деректер жинау
кезінде мынадай тарихи деректі кездестіргеніміз бар. Қаламызда ең алғашқы
кіші оқу ордасы 1894 жылы салынған. Сапалы күйген кірпіштен өрілген,
төбесі қаңылтырмен өрнектелген осы ғимарат күні бүгінге дейін сақталып
келеді. Барлық құрылыс жұмысына 34.182 сом 27 тиын жұмсалыпты 4;55. Ол
жылдары бір қонды қойды 1, 50 тиынға сатып алуға болатын көрінеді.
Сонымен қатар араға он жылсалып Ақтөбеде екінші кіші оқу ордасы салынды.
Онда орыс қыздары оқытыла бастаған 1;40 .
1896 жылы Тургайская газетінде осы қыздар мектебі жайлы былай деп
жазылыпты: Женская школа красивое в архитектурном отношений и удобное по
внутреннему устройству здание. Ее большие, чистые и светлые комнаты
приятно ласкают взор и оставляют отрадное впечатление. Здес вы не
найдете ни душной, пыльной атмосферы которая так учнетающие действует,
на казахского ребенка , привыкшего к чистому воздуху степи, нисерого
полумрака и отсыревих стен, так обычных в наших школах. 4;70. Бұл
мектепте қазақ қыздары жатып оқитын 25 орындық интернат, 2 – сынып
бөлмесі, мұғалімнің жататын, және қол өнер бөлмесі болған. Осындай әсем
ғимарат қала бюджеті есебінен емес, Ақтөбе уезі қазақтарыан жиналған
қаржы, яғни түтін салығына салынған4;75. Мұрағатта мектепте осы жылдары
білім алған бір топ қызддардыңда ат – есімдері сақталған. Олар: Балғыз
Асауова, Әлифа Беркімбаева, Ғалия Беркімбаева, Алма Қосуақова, Камелия
Құнайдарова, Сәбира Надралина, Жазира Рыспаева, Алтыншаш Тәжиева,
Манибекова, Ақтенге Турумова, Бибізада Түлкібаева, Ақкүміс Есенова 17.
Осында аты аталған алма Қосуақованың әкесі Қосуақов заманының озық
ойлы, білімді адамы болған. Мектеп – интернат ұстаған, ғасыр басында
Қазақ азаматы Ахмет Байтұрсыновты өз мектебіне ұстаздыққа шақырған 15.
Ал, Әлифа және Ғалия Беркімбаевалардың әкесі Қосуақов заманының
маңдай алды қайраткері, еліне ерекше қызметімен көрінген. 1902 жылы Ор
(жаманқала), қазіргі Орскі қаласында меішт – медресе салдырғанда осы адам.
Сонымен қатар Д. Беркімбаев 1913 жылы атап өтілген Романовтар әулетінің
таққа ие болуының 300 жылдығына қатысқан қазақ тардың бірі. Бүгіндеде
осы Дербісалы мешіті сол аймақтағы 30 мың қазақ пен татар мұсылмандарының
игілігіне қызмет етуде. Осы тұста ескеретін жәйт, облыс, қала төңірігінде
ХІХ ғасыр аяғы мен мен ХХ ғасында өз орнын тапқан оқу, ағарту, осы мәдени
құбылысқа ұйытқы боған білім мәселесіне ел ішінде жүрген білікті қазақ
азаматарыныңда бей жай қарап қалмауы. Бұлда әліде зерделеп, жан жақты
зерттеуді қажет ететін мәселе. Бұныда бүгінгі таңда жоғарғы оқу
орындарының дамуының алғы шарты, қаламыздағы оқу ағарту ісінің табаны деп
ұққанымыз жөн. Себебі қазақтардың жаңағы айтып отырғаныымздай өздерінің
қаражатымен мектеп ашқан кездеріде болды. Ондағы мақсат ұрпаққты осы рухани
тұғырлы биікке жеткізу болса керекті. Сондықтанда болар, 1916 жылдың
өзінде жалпы Ақтөбе облысы бойынша мектептердің жалпақ саны 230 ға
жеткен, бірақ оның екеуіғана орта мектеп (жеке меншік гимназия және
мұғалімдер семинариясы) болған 2;70. Осы мектептерде не бәрі 9648 бала
білім алған 2;70. Өкінішке орай таза қазақ тілінде білім беретін бірде
бір оқу орны болған жоқ.
Торғай губерниясының құрылыс комитеті 1915 жылы салуға мынадай
құрылыстарды жоспарлапты. Олар: 4 шіркеу, 9 мешіт, 3 мал үйі, ал мектеп
және аурухана деген тұст – 0 цифры тұры ғана тұр. Алайда осы тұста қала
жерінде уақыт, заман талабына сай қоғамды халықты өрге жетелейтін оқу
ордасына деген мемлекет саясатының баяу жүргендігін атап өткеніміз жөн.

2. Ақтөбе қаласында орта және жоғарғы оқу орындарының ашылуы
1909 жылы Ақтөбеде ашылған оқу орны бұл бүгінгі Ақтөбе гуманитарлық
колледжі. Бұл оқу орнының қаламыздың өсіп өркендеуімен қатар жүріп келе
жатқан тарихыда бар. Негізінен қоғамның гуманитарлық саласын қамтығандықтан
бұл оқу орын бітірген түлектер сол уақыттарда, әсіресе соғыс және одан
кейінгі жылдарда халыққа білім беру үрдісіне атсалысқан. Себебі бұл оқу
орны бастапқы кезде (сол кездегі қаламыздағы 4 жылдық училище жанынан)
педагогикалық класс, кейін екі жылдық пед курс болып ашылған. Сонымен қатар
бұл оқу орны 1912 жылы мұғалімдер семинариясы болды.
1922 жылы қараша айында педагогикалық техникум болып құрылған. Онда
1925 жылдан бастап қазақ бөлімі, 1927 жылдары қазақ қыздар тобы, 1931
жылы украйын тіліндеде білім беретін бөлім ашыла бастады. Бірақ бұл оқу
орнының ішінен ашылған украйын тілінен сабақ беретін бөлім 1932 жылы
Ақбұлақ педтихникумына қосылған. Ал, қазақ бөлімі 1937 жылы темір қаласына
көшірілген. Әрине бұныңда сол кездері елімізде орын алған зобалаң жылдармен
сақтасып жатқан тарихи негіздерініңде болуы ықтимал. Қаламыздағы оқу
ордаларының ашылып, қарқынды дамуына кері әсерін тигізген бұл саяст
зардапқа әліде кейінгі тарауларда кеңінен тоқталмақпыз.
Сонымен бұл оқу орнының ашылуының ғана емес, дамуыныңда өзіндік
қаламыздың тарихымен сабақтас тарихының бар екенін ескерсек, 1945 жылы
қазақ училищесінің темірден көшіріліп, Ақтөбе педагогикалық училищесімен
(бұрынғы орнына қайта келгенін) қосылғандығын айта кеткеніміз жөн. Осындай
әры бері көшудің салдарынан училище материалдық техникалық базасын
қатты әлсіретіп алды. Мұрағат құжаттарына сүйенсек Темірге көшкенде
аталмыш оқу орнының 241900 сомдық бағалы мүлкі болса, қайта көшіп келгенде
оның мөлшері 28211 сомға дейін азайып кеткен15.
1970 жылдан бермен қарай әр жылдары бұл оқу орны оқу ағарту ісіне
өзіне тиесілі үлесін қосты. Мектепке дейінгі балаларға сабақ беретін
тәрбиешілер даярланып, қазақ музыка бөлімі ашылып қарқынды жұмыс істей
бастады. 1990 жылы Ақтөбе педагогикалық колледжі болып өзгертілді. 1997
жылы Ақтөбе мәдени - ағарту колледжімен біріктіріліп жұмыс істей бастады
және осы атауына ие болды.
Колледждің соңғы уақыттары даярлап келе жатқан мамандықтарына тоқтала
кетсек, атап айтар болсақ: бастауын сынып мұғалімі; мектепке дейінгі
мекемелер тәрбиешісі; қазақ мектебіндегі орыс тілі; орыс мектебіндігі орыс
тілі; ағылшын, неміс тілдері; бастауыш сыныптарға компьютер негіздерін
оқыту пәнәнің мұғалімі; киім және графикалық дизайн шебері; мәдени демалыс
қызметі; халықтық көркем шығармашылық; кеден ісі мамандарын даярлап
шығаруда.
Бұл оқу орнында құрылған күннен бастап 31 мың маман даярланған 15.
Қоғам қайраткерлеріде шыққан. Атап айтатын болсақ: Қазақ КСР – іне еңбек
сіңірген мұғалім М.Г: Солдатова, мелекет қайраткерлері Ұ. Құлымбетов, М.
Атаниязов, Б. Алманов, халық ағартушылары Николай және Дмитри Будашкиндер,
Д. Имашев, И. Бубличенко, Б. Хмелев және т. б. өздерінің қайраткерлік
өмірінің табалдырығын осы оқу орнынан аттаған. Сонымен қатар осы
педагогикалық техникумның 20 -40 жылдар аралықтарындағы түлектеріне
келетін болсақ, олардың қатарында академик А. Жұбанов, журналистер К.
Ержанов, С. Мұқашев, М. Дінішев, ағарту ісінің қайраткерлері Ғ. Ақтаев,
М. Жанғожин, Е. Тереков, Советтер одағының батырлары І. Үргенішбаев, Ф.
Озмитель, Қ. Жазықов, ҚР. Ұ.Ғ.А. корр. Мүшесі ф.ғ.д. профессор Р.Ғ.
Құттығожина есімдерін атауымызға болады. 1950 жылдарданда кейінгі
уақыттарда бұл оқу орнынан бірнеше ғалымдар, халық шаруашылығының ірі
мамандары, мемлекет қоғам қайраткерлері шыққан. Сонымен қатар бұл оқу
орнында бірқатар оқу ағарту ісінің майталмандарыныңда білім бергендігін
атап өтуіміз қажет. Бұныңда тарихи маңызы жетерлік. Қазақ тілі білімінің
негізін салушы Қ.Қ. Жұбанов, жазушы Тілепбергенов, ағарту ісінің
қайраткерлері А.А. Афанасьев, А.Н. Қазанская, Ш. Үдербаев, В. Н. Парфенов,
А. Әсенов, М. Дайрабаев өмірлкрінің ақыр соңына дейін ұстаздық етіп кетті.
Соғысқа дейін қаламызда ашылған оқу орындарының бірі Ақтөбе
медициналық училишесі. Бастапқыда, яғни 1935 жылы қыркүйек айында бұл оқу
орны медбикелер даярлайтын екі жылдық мектеп ретінде ашылған. Соғыстан
кейін, 1954 жылы 15 мамырда КСРО Министрлер Кеңесі шығарған № 919 қаулы
бойынша медициналық училище болып құрылды. Мұрағат құжаттарына сүйенер
болсақ, соғысқа дейінгі жылдары бұл оқу орнынан 122 жас дәрігерлік тәлім
алған 18. Сонымен қатар бұл оқу орнын соғыстан кейін, яғни соғыс
аяқталысы мен ақ, екі жылдың ішінде 136 адам бітірген 18.
Училище болып қайта құқрылғаннан кейін бұл оқу орнынан білім алған
студенттер саны да арта түскен. 1962 – 63 оқу жылының өзінде 235 адам
бітірген 19. 1968 жылы 479 адам бітірген19. 1989 жылы 17 июнінде Путь
к комунизму деп аталатын баспасөз бетінде, 1988 жылдың өзінде осы оқу
орнын 524 медицина қызметкері диплом алып шықандығы, сонымен қатар осы
аталмыш оқу орнын тәмамдаған жас маман иелерінің республика көлемінде
денсаулық сақтау саласының қызмет шеңберін кеңейте түскендігі айтылады
6;4.
Сондай ақ бұл оқу орнының қаламыздыңғана емес, кеңес үкіметінің
тарихымен сабақтасып жатқан даму жолына да көз жүгіртсек, соғыс жылдарында
халыққада, майданғада қызмет еткенедігін көру қиын емес. Соғыстың басталып
кетуіде бұл оқу орнының қарқынды дамуынада өз зардабын тигізді. Көптеген
оқу орындарының корпустары госпитальдар мен т.б. әртүрлі мақсаттарға
пайдаланған.
Қаламызда 1932 жылы ашылған оқу орныдарының бірі Ақтөбе темір жол
көлік колледжі. Бұл қазіргі атауы. Соңғы уақыттарға дейінгі аталып келген
атауы Ақтөбе эксплуатация техникумы болды. Темір жолды пайдалану
шаруашылығы негізінде құрылған. Сонымен қатар бұл оқу орныныда жоғарыда
атлған мамандықтар мен қатар, телеграфист, машинист, есепші (бухгалтер)
маман жұмысшылар даярланған. 1947 жылы бұл техникумға – Орлов, Воронеж,
Ворошиловград, Полтова т. ж. техникумдарры келіп қосылған қосылған16.
1958 жылы бірыңғай қазақ темір жолының құрылуына байланысты бұл оқу орны
соған бағындырылған.
Бұл оқу орнында 1942 жылдан бастап, жол және жол шаруашылығы, 1971
жылдан бастап Автоматика және телемеханика, 1977 жылы Тепловоз, 1993
жылдан бастап экономика және бухгалтерлік есеп мамандықтары бойынша
мамандықтар ашылып кадрлар даярлануда. Осы жылдар ішінде 12511 оқушы білім
алған16. Атап айтсақ, 3134 техник – эксплуатационник, 2143 – техник
құрылысшы, 2839 – техник жолшы, 1572 – автоматика және телемеханика
технигі, 1733 - тепловоз технигі .
Темір жол саласында еңбек сіңірген қайраткерлер Есенаманов Б.,
ғалымдар тимиков Л. Б., Ткаченко В. Я. , жазушы Рауль Мир – Хайдаров осы
оқу орнын бітірген танымал азаматтар. Қазіргі уақыттта колледжде жылына
шамамен жылына тоғыз мамандық бойынша 1148 оқушы оқиды, оның ішінде
сырттй бөлімінде 586, мемлекттік тілде 130 оқушы оқуда. Колледжде 70
мұғалім, оның 65 жоғ білімді. 4 Қазақ КСР – нің темір жол ағарту ісінің
үздік қызметкері белгісімен марапатталған.

3. Саяси қуғын-сүргіннің орта және жоғарғы оқу орындарын қамтуы:
зардаптары мен салдары
1930 жылы 7 сәуірде КСРО халық Комиссарлар кеңесі Еңбекпен түзету
туралы қаулысында ұсақ лагерлерді жойып, олардың орнына ірі лагерлерді
құру туралы бұйырады. Нәтижесінде Қазақстанда да еңбекпен түзету лагерлерін
ұйымдастыру туралы да қаулы қабылдайды (11;25). Айыпқа тартылғандарға
карцерге қамау, қолын кісендеу секілді барлық жазалау түрлері қолданылған.
Еңбекпен Түзету Мекемесінің Бас Басқармасы 1920 жылы құрылып, алғашында
Юстиция Халық Комисариатының қарауында болады. Алайда Ішкі Істер Халық
Комиссариаты өзінің жеке түрме орындарын ашады. Алайда 1930 жылы Ішкі Істер
Халық Комиссариатының барлық лагерлері мен түрмелері Юстиция Халық
Комисариатына берілсе, кейін 1934 жылы 10 тамыздағы КСРО Халық Комиссарлар
Кеңесі мен Орталық Атқару комитетінің қаулысымен барлық лагерлер
біріктіріледі. 27 қазандағы бұйрықтың нәтижесінде осы жүйеге тұтқындау
оырндары да қосылады. Демек, барлық түрме, лагерлер ГУЛАГ-қа беріледі.
Оның орталығы Мәскеу ғана болатын. Сондықтанда жергілікті әкімшілік пен заң
орындарының билігі оған жүрмеген. ГУЛАГ-тың алғашқы басшысы Г. Ягода да,
одан кейін қызмет жасаған М. Берман да халық жауы ретінде атылған
11;26.
1920 жылдың ортасы мен 1930 жылдың басында жедел индустрияландырудың
жолдары, жаппай ұжымдастырудың әдiстерi iздестiрiле бастады. Сталиндiк
басшылық аталған шараларды жүргiзудiң қару етiп, репрессиялық аппарат,
еңбек түзету лагерлерiн, "Архипелаг ГУЛАГ-ты" қойды11;29). Осылайша
сотталғандар социализм құрылысының, Сталиндiк әдiстерiнiң "iшкi қорлары"
болды.
КСРО-дағы саяси қуғын-сүргін шараларына қатысты құжаттар орталық
партия архивінде де сақталған. Ленин институты жанындағы орталық партия
архиві және оның филиалдары 1929 жылы 28 маусымда құрылған. Барлық партия
комитеттерінің, бақылау комиссияларының, комсомол, кәсіподақ және басқа да
кеңестік мекемелер мен ұйымдардың құжаттары мен істерін, сондай-ақ,
жекелеген тұлғаларда сақталған партия құжаттары мен материалдарын жинақтау
мақсатында құрылған. 1930 жылдары архивтерге ғылыми емес, саяси мән
берілген.
Орталық партия архивінде Струвенің архиві, яғни меньшевиктер мен
эссерлердің құжаттары жиналған. 1991 жылғы мәліметте орталық партия
архивінде 1 000 000 архив бірліктері болған. Осы құжаттарда сол кезеңдегі
саяи қуғын-сүргін саясатының жүргізілу деңгейін көруге болады. Орталық
партия архивінің жұмысы туралы жүргізілген есептер 1938 жылдан бастап қана
сақталған. 1934-1938 жылдары тарихи- партиялық мазмұндағы 16854 іс болған.
Ал, 1938 жылғы 11 арашадағы құжатта орталық партия архивінде 43 мың құжат
бар деп те айтылады 11;30.
1935 жылы тамызда БК(б)П Орталық комитеті Маркс-Энгельс-Ленин
Институтының жұмысы туралы арнайы қаулы қабылданды. Онда орталық партия
архивіндегі құжаттарды жүйеге келтіру туралы бұйырылады. 1936 жылы қазан
айында Институтқа Сталиннің еңбектерін шығару туралы бұйырылады. Архив
қызметкерлері өздерінің көп уақытын Троцкийшіл-Зиновьевтік
контрреволюцияшыл топтарды іздестіру жұмыстарына арнады 11:21.
ИМЭЛ (Маркс-Энгельс-Ленин Институтының) директорының орынбасары Г.
Сорин 1938 жылы Ежовқа табылған халық жауларына қатысты құжаттарды жібере
отырып, Егерде осындай мәліметтер сіздің қызығушылығыңызды тудырса, онда
біз осы бағыттағы жұмысымызды жалғастырамыз деп те айтқан11;28.
Кеңестік тоталитарлық жүйе репрессия жылдарында жоспарлы түрде
ұлтымызды зиялы қауымынан айырып, ұлттық болмысымызды жойып, мәңгүрт халық
пен мәңгүрт интеллигенция тобын қалыптастыру саясатын мемлекеттік
деңгейде жүргізгендігі де белгілі. алаш ұранын көтерген азаматтар
түгіл, болшевизмге, революция ісіне еңбегі сіңген қайраткерлердің алыруыда
оған дәлел болды. Талай жандарға, жүрегі халық деп соққан азаматтар жалған
деректер салдарынан жау болып шыға келді. Мұрағаттың шаң басқан сөрелерінде
қаншама азаматтардың тағдыры көміліп жатыр.
1930-1950 жылдары Ақтөбе облысы бойынша 7000 тарта адам қуғын –
сүргінге ұшыраған. Солардың ішінде бүгінгі күні ақталғандары - 5024.
1937 жылдың ойраны бүкіл кеңес халқына ауыр тиді. Кешірім деген
болмады. Жер бетін көлеңкелей түнек басты. Казармалық социализм орнады.
ГУЛАГ , КАРЛАГ секілді концлагерьлер қаптады. Күллі халықттың бойын
үрей биледі. 1920-1930 жылдардағы сот жүйесін қайта құру саяси қуғын-
сүргінге әзірлік болатын. Кеңес үкіметі тұсында сот жүйесі өзінің
дербестігінен айырылды. Заң органдары әкімшіл-әміршіл жүйенің құрамына
еніп, Қылмыстық Кодекстің баптарын үкімет пен партия нұсқауларын сәйкес
бұрмалағандығы жұртшылыққа жақсы таныс. Кеңестік құқық биліктен айрылған
қанаушы таптарға қарсы бағытымен ерекшеленіп, заңдар бұқараны Отаншылдық
рухта емес, коммунистік санамен тәрбиелеуге қызмет етті. Билік
тармақтарының сабақтаса байланысуы салдарынан сот билігі саясаттың
құралына, партияның қолшоқпарына айналды. Нәтижесінде саяси қуғын-сүргін
жүйесіне жол ашылып, өрескел заңсыздықтар сот-тергеу органдарының қолымен
жасалды.1937-1938 жылдардағы жаппай қуғын-сүргін саясатына деген даярлық
1920-жылдардың ортасынан басталады. 1920 жылдың ортасына дейін ауыл
шаруашылығына зиян келтіруші жәндіктер мен жануарларға қолданылған
зиянкес сөзі 1925 жылдан бастап саяси мәнде айтылып, айыптау
процестерінде, әсіресе ОГПУ коллегиясында 1934 жылға дейін жиі
пайдаланылады. Алайда Қылмыстық Кодекске енбей қалып, ал оның орнына
Қылмыстық Кодекстің контрреволюциялық бүлік және мемлекеттік өндірісті
бүлдіру деген 58-14, 58-7 баптары өмірге келеді 17:4. 1928 жылы
Қазақстанға Л. Д. Троцкийдің, кейін Л.Б.Каменевтің, Г.Ю. Пятаковтың және
т.б. көрнекті саяси қайраткерлердәің жер аударылып келуі жергілікті
зиялыларды қудалауды жеделдетті. Троцкийстік ұйымның мүшелерін іздестіру
нәтижесінде Қазақстандағы көрнесті қоғам қайраткепрлерінің басым көпшілігі
аталған ұйыммен астыртын байланыста болғандығы үшін айыпталады5;10.
1928-1931 жылдар аралығында жалған айып пен жала жабу әдісі күшейіп,
айыпкерді мойындатудың әдіс-тәсілдері жетілдіріліп ОГПУ-дің қолында саяси
қуғын-сүргінді жүргізудің дайын механизмі болды. Осы механизм 1930 жылдың
ортасынан бастап күшіне енеді. Нәтижесінде саяси қуғын-сүргін жалпылама
бағыт алады.
Сот-тергеу органдарының жазалаушы қызметі саяси-шаруашылық науқандар
барысында қарқынды деңгейде жүргізілген. Астық, ет дайындау, байларды тап
ретінде жою, социалистік меншікті қорғау науқандары кезінде жоспарды
орындауға шамасы жетпеген халыққа қарсы қолданылған күштеу, зорлық-зомбылық
шараларының ауқымы өте көлемді. ЮХК 2 апта сайын сот-тергеу органдарының
астық дайындау науқаны барысындағы жұмыстары туралы мәліметтерді ұқыпты
жинап отырған.
Науқандар тұсында азаматтар үстінен қозғалған қылмыстық істердің
басым көпшілігінің заңсыздығы туралы сол жылдардың өзінде-ақ айтылғын.
Мұрағат құжаттарына сүйенсек: ...1928 жылы Ақтөбе округінен соталған
шаруалар өз өнімдерін сатпаған және алыпсатарлықпен айналыспаған. Олардың
көпшілігінде астықты сату үшін ауылдық кеңестен алған рұқсат қағаздары
болған. Астықты мұқтаждықтары бойынша сатқан. Бірақ, олардың үстінен заңсыз
негізде қылмыстық істер қозғалған,- деген мәліметтер сол кезеңнің ақиқатын
көрсетеді17.Тіпті, сол жылдары жоспарды орындамағандар да, орындата
алмағандарды да тұтқындау жоғарыдан қатаң бұйырылған. Сондай-ақ, РСФСР
Қылмыстық Кодексінің баптары бұрмаланып қолданылғандықтан мемлекет
қылмыскерлер санын қолдан көбейткен. Мысалы, РСФСР ҚК-нің 61-3 бабы науқан
жоспарын орындамау мақсатында алдын-ала келісіліп, ұйымдасқан топты
жазалауға бағытталғанымен, осы бап жалғыз адамды сотауға да қолданылған.
Тіпті, айыпқа тартылған тұлғаны қылмыскер атандыру үшін бірін-бірі
танымайтын, әр ауылдан шыққан айыпкерлерді топтап, байланысы жоқ бірнеше
істер біріктірілген. Ал, астық тапсырмағандардың мүлкін тәркілеу кезінде
мал-мүлкінен айрылғысы келмей, кеңес өкіметіне қарсы сөз айтқандардың іс-
әрекеті террористік акт ретінде бағаланып, Қылмыстық Кодекстің 58-8 бабы
бойынша ату жазасына кесілген
Сол жылдары сот – тергеу орындары көптеген заңсыз іс - әрекеттердің
қорғаушысыда, қолдаушысыда болған. Халық жауы деген атаққа ие
болғандарды соттың шешімінсіз тергемей ақ ату жазасына кескен. Ақтөбе
бойынша 1930-1950 жылдардың өзінде 1789 адам, немесе барлық ұсталғандардың
саны 30проценті ең жоғарғы ату жазасына кесілген.
Ақтөбе бойынша қуғын сүргінге ұшырағандардың 2366 % қазақ, бұл 47,1%,
1103- і орыстар – 21,9%, 683 – і украйндар-13,6%, 329-ы немістер -6,5%
құрайды. Ал қалғандарының ішінде татарлар, әзірбайжандар, түріктер,
парсылар, поляктар т.б. ұлттар мен халықтардың өкілдері болған. Осы бір
тура келген зобадаңнан дін иелеріде сырт қалмады. Дін мен қас болған
кеңес үкіметі молдаларды тағыда басқа діни адамдарды қудалап халық
санасынан идінге деген ұғымды аластауға ұмьылғаны белгілі. Сөйтіп
қоғамдағы діннің қызметі, тәрбиелік, ағартушылық мәні адамдар арасындағы
адамгерпшілікті, ымыраластықты, тәртіпті қамтамасыз ететіндігі
болшевиктердің көздеріне ілінісіп, көңілдеріне қонбады. Сондықтанда кеңес
өкіметінің мойнында талай жанның көз жасы, талай адамның обалы ілінді.
... Дүниедегі еш нәрсемен өлшенбейтін құндылық адамның өмірі мен
тағдыры. Ал, кеңес өкіметі өзі өмір сүрген жылдары адам табиғатына
қастандық жасап, адам өмірін аяққа басып тағдырын ойыншыққа айналдырған.
Кеңес өкіметі жүргізген саясатты талдай келіп М.К. Қозыбаев: Патша жасап
үлгермеген отаршылдықтың сорақысын кеңес империясы ...жасады. Кеңестік
орталық болшевизм жүргізген геноцид – отаршылдықтың шыңы болды14;41 -деп
атап көрсетеді.
Сот қызметкерлері мен мұғалімдерді аттестация жүргізу кезінде 1937
жылы репрессияға ұшырағандар саны күрт артады. Қазақстанның ағарту
саласында танымал, халыққа жанашыр болған тұлғалардың барлығы дерлік саяси
қуғын-сүргінге ұшырағандығы жұртшылыққа жақсы таныс. 1920 жылдан бастап
жұмыс жасаған 27 министрдің (ағарту саласы бойынша) 11-і “халық жауы”
ретінде тұтқындалған. Олардың есімдері осы тұста тағы бір мәрте айтсақ
артықтық етпес деп ойлаймыз. Ахмет Байтұрсынов (1920-1922), Аспендияр
Кенжин (1922), Нұғман Залиев (1922-1925), Смағұл Садуақасов (1923-1927),
Кәрім Тоқтабаев (1927-1930), Ораз Жандосов (1930), Нұғман Манаев (1930),
Сейітқали Меңдешов (1930-1933), Темірбек Жүргенов (1933-1937), Хансұлтан
Сүйінішәлин (1937-1937) және т.б.
Осы жылдары республика бойынша 234 мұғалім саяси қуғын-сүргін
зобалаңына ұшараған. Олардың ішінде Атырау облысынан – 9, Орал облысынан-
6, Қостанай облысынан-2, Ақтөбе облысынан-29 педагог “ұсталған”9;56.
“Халық жауы” деген айып тағылған мектеп директорлары мен оқытушылар,
мұғалімдер оқу орындарында, тіпті өз үйлерінде де тұтқындалған. Тағылған
айыптар дәлелденбестен үкім шығарылып, адам тағдыры ойыншыққа айналған.
Мәселен, Ақтөбе облысы Ойыл ауданының Талтоғай-Ақшатау деген жерінде
жерінде салынған “Қызыл мектептің” негізін салушы Серікбай Меңдібаев және
өзге де мұғалімдер 1933 жылы саяси қуғын-сүргінге ұшырайды. Ал, 1937 жылы
Новоалексеевкадағы қазақ орта мектебінің директоры Қапан Ізтілеуов
тұтқындалады. Оның бар кінәсі атасының молда болғандығы еді9;59.
Қазақ тіл білімінің негізін салушы, түрколог, педагог-ағартушы
Құдайберген Қуанұлы Жұбанов 1899 жылы Ақтөбе облысы, Мұғаджар ауданы,
Қосуақтам деген жерде дүниеге келген. Имам мешітінде 3 жыл оқып, мұсылманша
білім алып шығады. 1917 жылы Орынбордағы “Хусайния” медресесіне оқуға
түсіп, кейін Тұз-Елбек қаласындағы 2 кластық орыс училищесінде оқиды. 20
жасында әкесі қайтыс болып екі бірдей отбасының ауыртпалығын көтереді. 1920-
1920 жж. темірде қамсыздандыру бөлімінде, атқару комитетінде, уездік халық
ағарту бөлімінде инспектор болып қызмет атқарады9;60. 1925-1928 жж.
губерниялық халық ағарту бөлімінің инспекторы, методист, сонымен бірге
Ақтөбе қаласындағы педагогикалық училищесінде мұғалім де болған. Одан әрі
білімін Ленинград шығыстану институтында жалғасытырып, кейін академик
Н.Я.Мардың жетекшілігімен Ленинград университетінің аспирантурасында оқиды.
1937 жылдың 19 қарашасындағы жазықсыз айыпталған күніне дейін көптеген
ғылыми қызметтерді атқарып, қазақ тілінің, әдебиетінің, мәдениетінің дамуы
жолында қыруар жұмыстарды атқарады. Оның ғылыми еңбегі де өлшеусіз.
Құдайберген Жұбановтың ерекшелігі-оның көп тіл білуі. Ол орыс, неміс,
парсы, араб, грузин, түрік, моңғол тілдерін білген ғұлама ғалым, ұлт
жанашыры. 1957 жылы КСРО Жоғары Соты Әскери коллегиясының шешімімен
ақталды9;61.
Республикамыздың көрнекті партия және кеңес қызметкерлерінің бірі
Мырзағұл Атаниязов Ақтөбе облысының Алға ауданында 1889 жылы дүниеге
келген. Ол ауыл мектедін бітірген соң, екі класты орыс-қазақ мектебінде,
кейін Ақтөбедегі мұғалімдер семинариясындабілім алып, ауылда ұстаздық
қызмет атқарған. 1920 жылдан атқару комитетінің хатшысы, төраға орынбасары,
Ақтөбе қаласындағы халыққа білім беру бөлімінің меңгерушісі, Ақтөбе
губаткомының және губревтрибунал төрағасының орынбасары қызметтерін
атқарған. 23 жасында (1922 жылы) республиканың әділет халық комиссары,
бірінші прокуроры болып тағайындалып, РКП(б) ХІ сьезіне делегат болып
сайланған. 1924 жылы Мәскеуден Жоғары заң курсын бітіреді. Ақтөбе
губерниясында жұмыс жасап жүргенде Бершүгір көмір кенішіндегі жұмысшылардың
жағдайын зерттеп, білім беру, жергілікті ұлт өкілдерінен кадр лар даярлау
мәселесіне терең көңіл бөлген. Ол 1938 жылы сяаси қуғын-сүргінге ұшырап,
1943 жылы сырқаттануына байланысты босатылып, 1945 жылы дүниеден өтеді.
1957 жылы қазан айында ақталады9;62.
Ақтөбе облысының Новоресей ауданына 5 жылға жер аударылып, сондағы
орта мектепте шет тілі мен математика пәндерінен сабақ берген пауль Кунте
есімі де тарих бетінен орын алады. Оның өмір тарихына қысқаша тоқталсақ:
Венадан шыққан Пауль Бруннер (Кунте деген лақап есімі-автор) 1906-1910
жылдары Вена университетінің философия факультетінде оқып жүріп,
математикадан дәріс те тыңдаған. Университетті аяқтаған соң орта ғасырлар
тарихы бойынша доктор ғылыми атағын және профессор лауазымын иеленеді. Ол
Профинтерннің жалпыеуропалық бюросының ұйымдастыру бөлімінің меңгерушісі
болып қызмет атқарып жүргенде, 1922 жылы Кеңестік Ресейге жіберіледі. 1922-
1929 жж. ол Повольже немістері АКСР-інде педагогикалық және кеңес-партия
қызметінде болған. Ол Қазақ мемлекеттік университетінің профессоры атағын
иеленген. 1935 жылы профессор С. Асфендияров пен П. Кунтенің
редакциялауымен “Қазақстанның өткені туралы деректер мен материалдар” деп
аталатын 2 томдық еңбек жарық көреді.Ұлы отан соғысының басталуымен
байланысты оның тағдыры Сібір мен Қазақстанға арнайы көшірілген неміс
халқымен ұқсас болды. Пауль Кунте қазақ, неміс, француз, ағылшын, италян,
испан чех тілдерін жақсы білген. Осындай білімді адамның өмірі 1953 жылы
үзілді. Ол ауыр науқастан қайтыс болды9;63.
Ақтөбе облысының Ырғыз уезінің № 4 аулында 1888 жылы дүниеге келген
Тел Жаманмұрыновтың ел үшін сіңірген еңбегі де өлшеусіз. Әкесінен
жастайынан жетім қалып атасы Дәулетімбеттің (лақап аты Жаманмұрын)
тәрбиесінде өседі. Алғашында ауыл мектебін, кейін Ырғыз қаласындағы 2
кластық орыс-қазақ училищесін бітіреді. Одан әрі оқуын жалғастырып
Орынбордағы реалдық училищесін аяқтап, Петербургтағы политехникалық
институтқа оқуға түседі. Денсаулығына байланысты 1 жылдан Мәскеудегі ауыл
шаруашылық институтына ауысып, 1913-1917 жж. аралығын оқуын тәмәмдайды.
Орынборда оқып жүрген кезінде жасырын үйірмелерге қатысып, Ресейдегі саяси
оқиғалардың мәнін түсінуге ұмтылыс танытқан. 1917 жылы мамырда елге оралып,
Ырғыз уезінде болыстық комиеттерді ұйымдастыру ісіне араласады. Сол жылдың
шілде айында уездік сьезд оны Ырғыз кедейлер комитетінің төрағасы етіп
сайлайды. 1929-1934 жж. Қазақ санақ басқарма бастығының орынбасары,
мемлекеттік жоспарлау комитетінің қызметтерінде болған. 1934-1937 жж.
Ақтөбе облыстық жоспарлай комиссиясының төрағасы қызметіне тағайындалған.
Осы қызметте жүргенде туған жері Ырғызға келіп аманкөл бойынан Қараарық,
Қасқатай, Құти, Жалаңашкөл көлдеріне бөгеттер салдырып, суарылатын егіске
қажетті су қорын жасауға басшылық етеді. Моңғолия мемлекетіне арнайы
сапармен барып асыл тұқымды буралар әкеліп, Ырғыз ауданының түйе
шаруашылығында тәжірибе жұмыстарын жүргізді. 1937 жылы наурызда Ақтөбе
қалалық және облыстық комитеттерінің қаулысымен партиядан шығарылып, 1938
жылдың 25 ақпанындағы КСРО Жоғарғы Соты Әскери коллегиясыың шешімімен ату
жазасына кесілді. Кейін бұл үкім ұзақ мерзіммен түрмеге қамау жазасымен
ауыстырылғанымен, 1944 жылы құрбан болады. 1958 жылы наурызда ешқандай
қылмысты істер құрамының болмауына байланысты ақталған 9;74.
Қазақ зиялаларының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.