Ерік әрекеттерінің дамудағы бағыттар

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢБІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Педагогика – психология факультеті.

Курстық жұмыс

Балалар ойыны және оның ерікті дамытудағы мәні.

Кафедра меңгрушісі:
Ғылыми жетекші: :

Орындаған:

Алматы 2007 ж.

МАЗМҰНЫ.

Кіріспе

І тарау. Мектепке дейінге щақта ойын – баланың басты іс-әрекеті.
1.1. Ойын іс-әрекетінің жалпы сипаттамасы.
1.2. Ойын мақсатын талдау және оның мәні.
1.3. Балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің тілін дамытудағы
ойынның маңызы.

ІІ тарау. Баланың мінез-құлқындағы еріктік әрекеттердің алатын
орны.
2.1. Еріктің сипаттамасы.
2.2. Ерік және оқушыда моральдық істің қалыптасуы.
2.3. Ерік әрекеттерінің дамудағы бағыттар.

Қорытынды.

Қолданылған әдебиеттер тізімі.

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі: мектепке дейінгі шақта ойын іс-әрекеттің басты
түріне айналады, алайда бұл қазіргі баланың, әдетте, көп уақтын өзіне
қызғылықты ойындармен өткізетіедігінен емес, ойын баланың психикасында
сапалық өзгерістер туғызатындығынан болады.
Ойын әрекеті - өзіндік әрекет. Педагогикада өзіндік жұмыс өз алдына
жеке тұрып оқыту ұстанымы бола алмайды. Ал, баланың ойын үстіндегі өзін-өзі
жаттықтыруы, өмірді білуге деген құмарлығы, шынығуы, шыңдалуы, оның ақыл-
ойы, дене еңбегінің белсенділігін арттырып, алдына қойған мақсатына жетуге
деген ерік-қайратын шыңдайды.
Мектепке дейінгі шақ мінез-құлқын өзінің сыртқы және ішкі
әрекеттерімен саналы түрде басқара алатын еріктің пайда болатын жасы болып
табылады. Мектепке дейінгі баланың ерік әрекеттерінің дамуында өзара
байланысты үш жақты бөлу болады. Бұл, біріншіден, әрекеттердің
мақтаттылығының дамуы, екіншіден, әрекеттердің мақсаты мен олардың
мотивтерінің арасындағы қатынасты анықтау, үшіншіден, әрекеттерді
орындаудағы сөздің реттеушілік мәнің артуы.

Бұл курстық жұмыстың мақсаты: Балалар еркінің дамуындағы ойынның
мәнін зерттей отырып, психология ғылымы саласындағы өз білімімді жетілдіру.

Зерттеудің міндеті: 1. Балалар ойыны және ерікке байланысты ғылыми
еңбектерді жинау және талдау. Оларға толық сипаттама беру.

Курстық жұмыс құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, ІІ тараудан, оның
әрқайсысы бөлімдерден, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен
тұрады.

І тарау. Баланың психикалық дамудағы ойынның рай.

Ойын әретінде баланың психикалық қасиеттері мен жеке басының
ерекшеліктері неғұрлым тез қалыптасады. Ойын кезінде іс-әрекеттің кейін
дербес мәнге ие болатын өзге түрінің де негізі қолданады.
Ойын әрекеті психикалық процестер ырықтылығының қалыптасуына әсер
етеді. Сонымен балаларда ырықты зейін мен ырықты ес дами бастайды. Ойын
жағдайында балалар лабораториялық тәжірибе жағдайынан гөрі әр нәрсеге жақсы
зейін тоқтатады және көбірек есінде сақтайды. Бала үшін саналы мақсат
(зейін тоқтату, есте сақтау, еске түсіру) ойын арқылы ерте және бәрінен
оңай бөлінеді. Ойын шартарының өзі баладан ойын жағдайында ендірілген
заттарға, ойналатын көріністер мен сюжетке зейін тоқтатуды талап етеді.
Егер бала алдағы ойын жағдайының талабына зейін қойғысы келмесе, ойын
шарттарын есте ұстамаса, оны құрдастар ойыннан шеттетеді. Қарым-қатынасқа,
эмоциялық мадақтауға қажеттілік баланы мақсатты бағытталған зейін тоқтатуға
және есте сақтауға мәжбүр етеді.
Ойын жағдайлары мен ондағы іс-әрекеттер мектепке дейінгі шақтағы
баланың ақыл-ой әрекетінің дамуына үнемі әсер етеді. Ойында бала заттың
баламасымен іс-әрекет жасауға үйренеді. Ол балама затқа ойынға сәйкес ат
қояды және осы қойылған атқа іс-әрекет етеді. Балама зат, ойлау тірегі
болады. Балама затпен іс-әрекет етеді. Балама зат ойлау тірегі болады.
Балама затпен іс-әрекет ету негізінде бала сол зат жөнінде ойлауды
үйренеді. Біртіндеп заттармен жасалатын ойын қимылдары азая түседі, бала
заттар туралы және олармен ақыл-ой тұғысынан іс-әрекет жасауды ойлауды
үйренеді. Сонымен, ойын едәуір дәрежеде баланың ұғым тұрғысынан ойлауға
көшуіне көмектеседі.
Сонымен қатар ойын әсіресе баланың сюжетті рольді ойынындағы шанайы
өзара қарым-қатынастын тәжірибесі өзге адамдардың көз-қарасына түсуге,
олардың келешектегі мінез-құлқын болжап білуге және осының негізінде өзінің
жеке басының мінез-құлқын құруға мүмкіндік беретін ерекше ойлау қасиеттері
жатады.
Ойна тілдің дамуына өте зор ықпал етеді. Ойын жағдайы оған араласқан
әрбір баладан тіл қарым-қатынасы дамуының белгілі бір деңгейін талап етеді.
Егер баланың ойынның барысында қатысты өз тілегін анық айтуға мүмкіндік
болмаса, егер ол бірге ойнап отырған өз жолдастарының сөз аралық берілген
нұсқауларын түінуге қабілеті жетіспесе, онда ол құрдастарына мысал болады.
құрдастармен түсінісу қажетілігі ұйқасымды тілдің дамуына себепті болады.
Рольды ойын киялдың дамуында анықтаушы орын алады. Ойын әрекетінде
бала бір затты екінші затпен алмастыруға, өзіне түрліше рольдерді алуға
үйренеді. Қиялды дамытудың негізіне осы қабілет жатады.
Баланың жеке басының дамуына ойынның өз ықпалы бар. Ойын арқылы бала
ересек адамдардың мінез-құлқы және қарым-қатынасымен танысады, ал бұлардың
бәрі оның өз мінез-құлқының үлес болады, өз құрдастарымен қарым-қатынас
жасауға қажетті қасиетболып саналатын араласа білудің негізгі дағдыларына
ие болады. ойын баланы електіре және оның өзінеалған роліндегі ережелерді
орындауға термелей отырып, сезімнің және мінез-құлқының ерікті жігерді
реттеудің дамуына себебші болады.
Ойын іс-әрекеті ішінде оқу ісі де қалыптаса бастайды, кейінірек ол
бала іс-әрекетінің басты түріне айналады. Оқу ісін ересек адам еңгізеді,
бірақ ол ойыннан тікелей пайда болмады. Бірақ мектеп жасына дейінгі бала
ойнай жүріп оқи бастайды. Ол оқуға белгілі бір ережелері бар рольді ойынның
ерекше түр ретінде қарайды. Әйтседе осы ережелерді орындап жүріп, қарапайым
оқу әрекетін меңгеріп жүргенін баланың өзі де аңғанмды. Үлкендердің оқуға
көзқарасы ойынға көқарастан бүтіндей өзгеше. Үлкендер баланың оқуға
көзқарасын ақырындап байқаусыз қалыптастырады. Балада оқуға деген тілек пен
бастапқы іскерліктері қалыптасады.

1. Ойын іс-әрекетінің жалпы сипатамасы

Рольді ойын элементтері сәбилік шақа пайда болып, дами бастайтындығын
біз айтып өткенбіз. Рольді ойындарда балалар үлкендермен бірге болуға
тырысып ерекше ойын түрінде ересектердің өзара қарым-қатынастары мен
еңбектегі қызметін еске түсіреді.
Мектепке дейінгі шақта ойын іс-әрекетінің басты түріне айналады, алайда
бұл қазіргі баланың, әдете, көп уақытынөзіне қызғылыты ойындармен
өткзетіндігінен емес, ойын баланың психикасында сапалық өзгерістер
туғызатындығынан болады. мектеп жасына дейінгі бала ойын әрекетінде
заттарды ажыратып қана қоймай, соныменқатар өзіне қандай да бір рольді
алады да, сол рольге сәйкес іс-әрекет жасай бастайды. Бала өзін аттың
немесе қорқынышты аңның орнына қоя тұрса да кбінесе ол ересек адамдарды:
аасын, тәрбиешісін, ұшқышты, шоферді бейнелейді. Балаға ойын іс-әрекеті
процессінде адамдар арасындағы қарым-қатынастар, олардың праволары мен
міндеттері біртіндеп ашыла түседі.
Айналасындағыларға қатысты міндеттер – баланың өз басын алған рольді
орындау қажет екендігін сезгендігі. өзге балалар одан өзіне алған ролін
дұрыс орындауды күтеді және талап етеді. Мысалы, сатып алушының ролінде,
бала өзінің алғандары үшін ақша төлемей кетуге болмайтындығын түсінеді.
Дәрігердің ролі оны шыдамды болуға және ауруға талап қоя білу және тағы
басқа да міндеттейді. Міндеттерді орындай отырып, бала ойынға
қатысушылардың ролін орындайтын басқалардың да праволарына ие болады.
мәселен, сатып алушының роліндегі бала өзіне ойыншықтар сөресінде бар кез-
келген тауарды жіберуді талап етуге және басқа сатып алушыларғс
жасалатындай қатынасты талап етуге првосы бар. Дәрігер өзіне құрмет пен
сенімділік қарым-қатынасты, өзі берген нұсқаулард емделушілердің орндауын
талап етуге правосы бар. Сюжетті ойынның мәні рольді орындаушының өзіне
қойылған міндеттерді орындауы мен ойынға қатысушы өзгелерге де қатысып
праволарды іске асыру болып табылады.
Балалар өздерінің рольді ойындарында айналасындағы шындықтын көп
жақтылығын көрсетеді. Олар үй тұрмысынан, үлкендердің еңбектегі іс-әрекеті
мен олардың еңбектегі қарым-қатынастарынан көріністер көрсетіп, замана
оқиғаларын (космостық ұшулар, арктикалық экспедициялар) және басқаларды
бейнелейді балалар ойындарында көрсетілетін шындық рольді ойындардың сюжеті
болады. балалар араласатын өмір ауқымы неғұрлым кең болса, ойын сюжеті де
соғұрлым кең деалуан келеді. Сондықтан да мектепке дейінгі кішкентайлардың
ойын сюжеттері шағын, мектепке дейінгі ересектердің ойынсюжеттері өте сан
алуан. Бес-алты жастағы балалар қонақтар, қызы мен анасы, балабақша
ойындарын ғана емес, колхоз өмірі, көпір салу, космос кораблін ұшыру сияқты
ойындарды да ойнайды.
Ойын сюжетігі әр алуандылығы артқан сайын ойын уақытының ұзақтығы да
артады. Мәселен, 3-4 жастағы баллар ойындарының ұзақтығы бар болғаны 10-15
минут болса, 4-5 жастағы балалар ойындарының ұзақтығы 40-45 минутқа,
мектепке дейінгі ересектерінің ойыны бірнеше сағатқа кейде тіпті бірнеше
күнге созыла баереді.
Мектепке дейінгі кіші жастағы бала, рольді ойындағы сияқты ойын сюжетін
жоспарламайды., ол олына іліккен затына байланысты өздігінен пайда болады.
мысалы, баланың қолында түтік болса, ол медсестра болады. балалар
арасыендағы негізгі талас іс-әрекет жасайтын заттарды иемденуден пайда
болады. сондықтан да бір машинаны екі шофер жүргізіп келе жатады, ауруды
бірнеше дәрігер қарайды, түскі тамақты бірнеше ана пісіреді. Міне,
сондықтан рольдер бір заттан екінші затқа бйлнысты жиі ауыып отырады.
Баланың ойыны шексіз қайталанбайды, бір ойын екінші ойынға ауысып отырады.
Мұндағы қимылдар алынған рольге сәйкес өзге адамға деген белгілі қарым-
қатынасты бейнелуі үшін жасалады. Мысалы, егер мекепке дейінгі естияр бала
түскі тамақ ішу ойнын ойнаса, ол нанды кесіп үстел үстіне қояды. Балаларды
бейнелейтін қуыршақтар, ботқаны ұсынғанда өзіне тәрбиешінің немесе
күтушінің ролін алған барлық бала (қуыршақтар) ботқаны тауыса жеп, ас
үстінде өзара әңгімелеспеулерін қадағалайды. Мектепке дейінгі естиярлардың
жүргізетін мектеп дейінгі кішкентайлардың ойынына қарағанда тұжырымдырақ,
ықшамдылау болады. мектепке дейінгі естиярлардың сюжетті ойындарының
негізгі мазмұны – адамдар арасындағы қарым-қатынастар.
Ойын кезінде адамдар арасындағы қарым-қатынасты толығынан бере білу
баланы блгілі ережелерге бағынуға үйретеді. Ойын арқылы балалар үлкендердің
қоғамдық өмірімен таныса отырып, адамдардың қоғамдық функцясы мен олардың
арасындағы қарым-қатынас ережелерін де түсінуге араласады.
Мектепке дейінгі ересектердің рольді ойынының мазмұны өзі қалаған
рольден туындайтын ережелерге бағыну болып табылады. Бұл жастағы балалар
ережелерді орындауа төтенше міншіл келеді. Ойында қоғамдық мінез-құлық
ережелерін орындай отырып не болатынына назар аударады. Сондықтан олар
ненің болатындығы, ненің болмайтындығы жөнінде пікір таластырып: аналар
бұлай істемейді, дәрігер ауруларды осылай қарай ма? – және т.б. дейді.
Сонымен рольді ойын сюжеті мен мазмұнының дамуы айналасындағы
үлкендердің өмірін баланың барған сайын тереңірек ұғына түскендігін
бейнелейді. Ойында қарым-қатынастың ойындық және нақтылы, деп аталатын екі
түрі болады.
Бірлескен ойында балалар қарым-қатынас жасау тілін, өз іс-әрекетін
басқалардың іс-әрекеттермен үйлестіруді, өзара түсінісуді, өзара
көмектесуді үйренеді.

1.2. Оның мақсатын талдау және оның мәні.

Жоғары білім беру мәселесі қоғамды дамытуда, ұдайы өндірісте, ақыл-ой,
шығармашылық қабілетті жетілдіруде аса маңызды роль атқарады. Жеке адамның
қозғаушы күші экономикалық және әлеуметтік мәселелері шешуге, құбылыстар
мен дәйектерді талдай білуге, шығармашылық түрде ойланып, тез арада шешім
қабылдауға үірету – өзекті мәселелердің бірі. Сондықтан жоғары оқу орнында
болашақ мандарды сапалы даярлау үшін білім беру жүйесінде ғым мен
тәжірибенің ұштасу үрдісіне тарихи түрде қалыптасқан көптеген дәстүрлі
қарама-қайшылықтарды шешуге тура келді. Жалпы оқу – тәрбие жұмысын тиімді
ету студенттердің оқу-таным әрекетін белсендіру, оқуды ғылыми негізде
ұйымдастыру, оқытушылардың ғылыми-педагогикалық қызметін ғылыми негізде
ұйымдастыру және студенттер мен оқытушының ғылыми қызметінің ықпалды
бірігуі, сондай-ақ жеке адамның белсенді қалыптасуы жоғары мектептің ғылыми-
әдістемелік негізгі мәселелердің бірі болыптабылады.
Белсенді оқыту әдістеріне жататын іскерлік ойындар: рольдерді ойнап
көрсету, белгілі жағдайды талдау, бағдарламалы белсенді оқыту, ойындарды
жобалу, мәселелі дәрістер, талқылаулар, тәірибе алмасу, т.б. ғылыми-
педагогикалық әдебиетте көптеген нақтылы ойындар ойындарды өңдеу деген
жалпы терминмен белгіленеді. Осы мәселенің өзіндік үлкен маңызы бар,
себебі, тарихта логиканы дамыту іскерлік ойындарды қоғамдық ғылымдарда кең
қолданудың артықшылығы мен кемшілігін көрсетуге мүмкіндік береді.
Әдебиеттерді талдап қарасақ, алғаш рет іскерлік ойындар ХХ ғасырдың
ортасында экономикалық факультеттің студенттеріне ұсынылған. Бірақ,бұл
шындққа жанаспайды, себебі, алғашқы ойын 1932 жылы 23-шілдеде КСРО-да
Ленинградтағы инженерлік-экономикалық институтында өткізілгені анықталып
отыр. Қазіргі уақытта жеткілікті негізделген белгілі бір ойын теориясы мен
математикалық зерттеу әдісі сәйкестендірілген жинақтар бар.
Америка мектетеріне өңделген оқытулар 1960-70 жылдары еніп, содан кейін
жоғарғы мектептерде қолданыла бастаған. Қазіргі уақытта ТМД-да іскерлік
ойындар, негізінен,білім көтеру жүйесінде және Мәскеудің, Санкт-
Петербургтің, Киевтің, Новосибирсктің бірқатар жоғарғы мктептерінде
қолданылып жүр.
Өзіміздің және шетел зерттеушілерінің пікірінше, оқу үрдісінде ойынды
қолдану оқытуды мәселемен жақындату нәтижесін көрсететінін байқауға болады.
Студеттер ойын кезінде өз көз-қарастарын, өз пікірін қорғауға дайын
болады. Б.Блуэт пен Д. Баквальтердің пікірі бойынша, ойын оқытушы мен
студенттің кең ауқымды тең араласуына, тіл табысуына мүмкіндік жасайды.
Сонымен бірге ойындар адамдардың ойын белгілі жүйеге келтіреді.
Сезім дамуының маңыздылығы туралы (ағылшын тілінен орысшаға сөзбе-сөз
аударғанда – вчувствование) америкалық оқытушылар В. Роджерс пен А. Гудданд
өз зерттеулерінде жиі айтады. Өйткені оқушылар ойындарды өздері өңдесе,
онда олар оқу маериалдарын әдеттегі оқу-таным әдістеріне қарағанда, ынтамен
тереңірек үңіліп оқиды және оларды зерттеу арқылы дағдылану әрекеттерін
дамытады. Ең бастысы – ойындар мен өңдеулер студенттердің көңілін өз
бетінше ізденушілікке аударып, қабілетін арттырады. Ойынның әлеуметтік
бейнесін зерттеуші белгілі психолог Д.Б. Элькониннің сөзімен айтсақ: Ойын
– ол адамдардың арасындағы әлеуметтік ара-қатынас, практикалық білмдері
және қызметі. Оқу ойындарын қолданудың жағымды жақтарына американдық
авторлар мыналарды жатқызады:
– ойындар абстрактілі оқытуға қарағанда, өз тәжірибесімен оқытуға
мүмкіндік береді;
– ойындар ойын басшысының тәжірибесіне немесе дағдысына тәуелсіз (біз
бұл көзқараспен келіспейміз);
– ойындар интуицияны жаттықтырады, мәселені шешу қабілеттілігін және
қажетті әлеуметтік мінез-құлықтың түрін таңдауға, үрдістер мен
құбылыстардың деректерін түсінуге, стратегиялық баламалы шешім
қабылдауға, тәуекелге бел байлуға үйретеді;
– ойындар жеке мәселелерді оқуда және шешуде қабілетті әрі қарай
арттырады, ойынға қатысушылар оқытушының ролін ойнап, бірін-бірі
белгілі бір деңгейде оқытады, бірақ әрқайсысы бір ойында өздерінің
қабілеттілігі мен қажеттілігіне қарамай көп нәрсеге үйренеді.
Сонымен іскерлік ойындары ойынға қатысушыларға қиын мәселелерді
басқаларға қарап тұрмай, өздерінің шешуіне кепілдік береді. Олай
дейтініміз, өңдеулер мен ойындар арқылы оқушылар өздерінің не істегендерін
байқайды, жетітіктерін көздерімен көреді, уақытын дұрыс пайдаланады.
өңдеулер мен ойындар сондай-ақ кейбір студенттер ұнатпайтын оқу пәндерін де
қанағаттандырады, біріне-бірі көңіл бөліп, өздерін басқаның орнына қойып
үйренеді. Өңдеулер мен ойындар икемды мақсаты мен құрылымына байланысты
қиындатылады. Ойындар өздерінің аяқталу үрдісіне байланысты амбивалентті
(егер бүгінгі ойынның саны 1:1 ойынға қатысушының біреуіне тиімді болса,
келесі күні 0:0 болады, ойын өте ыңғайлы, кез келген жерде, кез келген
уақытта ойнауға болады). Бұл көптеген авторлардың пікірімен сәйкесВ.Ф.
Каморовтың пікірінше, оқу үрдісінде ойынды қолдану оқушылардың даму
қабілетін арттырады, мәселеге ғылыми негізде жақындатады, ал ойынды өткізу
ғылыми зерттеу жұмысы болып табылады. Алайда ойындар мен өңдеулердің
артықшылығымен қатар кемшілігі де бар. Өзіміздің және американдық
авторлардың пікірімен санассақ, мына деректі естен шығармау керек, ойын
кезінде оқушы өзінің беделін жоғалтып, тек ойынды ұйымдастырып, бағыттап
отырады.
Сонымен жоғары мектептерде ойынды қолданудың мақсатын педагогтар
былайша белгілейді:
– оқу пәнінің мақсаты мен тұжырымдамасын нақтылы мысал келтіру арқылы
түсіндіру;
– студенттердің оқу үрдісінде белсенді болуына мүмкіндік жасау;
– жеке ойынға қатысушының өсуін жеңілдету;
– ақиқатты зерттеуге және бір-бірімен белсенді араласуға үйрету.
Демек, ойындар мен өңдеулерді оқу үрдісінде қолданудың білім беру,
тәрбелеу және дамыту сипаты бар.

3. Балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің тілін дамытудағы ойынның маңызы.

Ойын – мектеп жасына дейінгі тәрбиеленушілердің негізгі іс-әрекеті.
Ойын үстінде тәрбиеленушінің тілі дамып, бір затқа бейімділігі, мүмкіндігі
және қызығушылығы анық байқалады. Ойын мазмұны мен түріне қарай: мазмұнды –
бейнелі, қимыл – қозғалыс, дидактикалық, құрылыс, кейіптендіру ойындары
болып бөлінеді. Мазмұнды – бейнелі ойында тәрбиеленуші ойын мазмұнын
түсінікті етіп жеткізуге тырысады, қажетті құрал-жабдықтарды табуға
талпынады, оларды дайындау үшін еңбектенеді, ал еңбек ұжымдық і-әрекетке
біріктіреді және шығармашылық іс-әрекетке бағдарлайды. Тәрбиеленуші алған
рольдеріне сай кейіпкердің киімін киіп, қимылын, дауыс ырғағын мәнерлеп
жеткізуге тырыады, ән сабағы, бейнелеу өнері сабақтарында алған білімдерін
пайдаланады, қуыршақты ұйықтату үшін бесік жырын айтып әлдилейді, бейнелеу
өнері сабақтарында жасаған ыдыс-аяқ, үй жиһаздарын, ағаздан құрастырған
заттарды ойын құралы ретінде пайдаланады. Дидактикалық ойын барысында есте
сақтау, көру, сезіну, қабылдау, ойлау, сөйлеу процесстері дамып, заттарды
пішініне, түсіне, көлеміне қарай іріктеуге, әр түрлі қимылдарды орындауға
үйренеді. Ауызша ойналатын дидактикалық ойындарда сұрақ, өтініш, келісімді
білдіретін дауыс ырғақтарына еліктеу қабілеттері жетіледі. Ертегі немесе
әңгіменің мазмұны бойынша бөлек-бөлек суреттерді пайдаланғанда оларды
белгілі бір тәртіппен жинау, топтастыру үшін тапқырлық, байқағыштық,
зеректілік көрсетеді. Құрылыс ойынында әдемі ғимараттар құрылысын жасап,
оның бояуларының бір-бірімен келісімді болуын жоспарлайды, қадағалайды.
Балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің тіліндамытуда ұлттық ойынның
ерекше. Ойында адамдар өмірінің сан қыры, тұрмыс тіршілігі, еңбегі, дүние
танымы, арман-тілегі, болашаққа деген сенімі, ержүректік пен жігерлікке
құлшынысы көрініс табады. Халық педагогикасында ойындар өте көп және
мазмұндары да, бағыттары да бірін-бірі қайталамайтындай сан-алуан, әрі
қызғылықты. Олар, Алақан соқпақ, Тақия тастамақ, Айгөлек, Аңдардың
айтысы т.б.
Тәрбиеленуші тұлғасын қалыптастыру мен тілін дамыту ойыннан басталады.
Тәрбиеленушінің құрбы-құрдастарымен әртүрлі ойындар ойнауының өзі тілінің,
жеке тұлғалық қасиеттердің қалыптасуындағы алғашқы баспалдағы болып
саналады. Осыған орай М.Жұмабаев баланың ойны туралы: Баланың қиялы,
әсіресі, ойында жарыққа шығады. Ойын балаға кәдімгідей бір жұмыс.
Ойнағандада бала әсерлерімен пайаланады. Айналасында тұрмыста нені көрсе,
соны істейді. Мысалы, қазақ баласы, біреуі ат болып қашады, біреуі құрық
салады. Шырпыларды тізіп-тізіп көш жасайды. Балшықтан мал, қуыршақтан қыз
жасайды, – деп ұлттық тұрмысымызға тән бойын үстіндегі бала болмысын,
психологиясын зерттейді.
Ұлттық ойындардың мазмұндық ерекшеліктері, біріншіден, ұлттық ойындар
мазмұны жағынан мәнерлі әрі түсінікті. Ойын балалар үйінің
тәрбиеленушісінің ақыл-оының белсенді жұмыс істеуіне, дүние танымының
кеңеюіне қоршаған ортаға деген көзқарасын нақтылау, барлық барлық
психикалық процесстерді жетілдіруге мүмкіндік жасайды. Екіншіден, ойын
ережелерінде жеке тұлғаның қалыптасуына әсер ететін үлкен тәрбиелік мән
бар. Үшіншіден, тәрбиеленушінің қимыл-қозғалысын дамытып, дене тұлғасының
дұрыс қалыптасуына мүмкіндік жасайды. Төртіншіден, тәрбиеленуші қиалын,
ақыл-ойын, дене қимылын дамытатын тәрбие құралы. Бесіншіден, ұлттық ойындар
тәрбиеленушінің тілін ширатады, ойын, зейінділікті, ұстамдылықты,
ойлылықты, зерделілікті, кеңістікті бағдарлай білуді, әрекет
үйлесімділігін, өжеттілікті, тапқырлықты, шапшаңдықты, төзімділікті,
мергендікті, батылдықты дамытады.
Балалар үйінде дидактикалық ойындарды оқыту процессінде кеңінен
пайдалана отырып, тәрбиеленушілердің білімге деген ынта-ықыласын оятып,
танымдылық белсенділігін арттыруға үлкен жол ашады.

ІІ тарау. Баланың мінез-құлқындағы еріктік әрекеттердің алатын орны.

2.1. Еріктің сипаттамасы.
Оқушы еденге қалам сауытын абайсызда түсіріп алды, сөйтіп сыныптағы
тыныштықты бұзады; мұғалім аңғармастан оған ақырып жібереді; кейіннен
онысына өзі өкінеді; солдат офицерді көре салып, аңғармастан оған қолын
кепкесіне апарып, сәлем берді, бірақ басында бас киім болмағандықтан, ол
оны істемеуі керек еді; ол әңгімелесіп отырған адамды өкпелетіп алуы мүмкін
болса да, жігіт қасындағы қайғылы әңгіме айтып отырған адамның уын-дуын
болған шашына көзі түсіп, күліп жібереді. Осы тәрізді әрекеттерді –
байқамаушылық, импульсивтік, аңғармаушылық деп атайды. Адамның барлық
реакцияларының рефлекторлық сипаттары болады, бірақ жоғарыда айтылған
әрекеттердің айырмасы, олардың санының байқауынсыз немесе оның жеткіліксіз
қатынасуымен, арнайы алдын ала ойламай жүріп жататындығында, сондықтан да
оларды – еріксіз немесе абайсыз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.