ТҮРКИЯ ЖӘНЕ ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ2

1 ТАРАУ. ТҮРКИЯНЫҢ ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚҚА ЕНУ ПРОЦЕСІНДЕГІ ПРОБЛЕМАЛАР5

1. 1. ТҮРКИЯ ЖӘНЕ ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚ5

2 ТАРАУ. ТҮРКИЯ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН18

2. 1. САЯСИ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫ18

2. 2 ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫ29

2. 3 МӘДЕНИ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫ39

ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ48

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР49

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Түркия қазіргі кезде 70 миллион халқы бар күшті демократиялық мемлекет болып табылады. Түрік халқы саяси-экономикалық, сонымен қатар технологиялық салада үлкен серпіліс жасаған ел.

1999 жылы Түркияның Ұлы Жиналысының залында АҚШ-тың сол кездегі президенті Б. Клинтон: “Америка да, Еуропа да сіздің тағдырыңызды шешпейді. Тек қана сіздер өзіңіз осы құқыққа иесіздер”, - деген еді. 250 жыл бойы Түркия Ресейдің тарапынан жаулап алынудан қорқып келді. Бұл қорқыныш әлі көптеген түріктердің санасында сақталып келеді.

Дегенмен, республикалық Түркия өзінің әлемдік аренадағы және аймақтағы орнын белгіледі, әрқашанда болашақты ойлай әрекет етіп келді және осылай жалғастырады да.

Ұсынылып отырылған “Қазіргі кезеңдегі Түркияның сыртқы саясаты: бағыты, проблемалары, болашағы” атты дипломдық жұмыс Түркия елінің қазіргі кезеңдегі әлемдегі орнын, даму процесіндегі түрлі проблемаларды, сонымен қатар, Қазақстан Республикасымен байланысын толық қамтып, екі тарауға топтастырылған.

Оның бірінші тарауында Түрік Республикасының Еуропадағы орны мен Еуропалық Одақ құрылған кезден бастап күні бүгінге дейінгі аралықта одаққа кіру процесіндегі проблемалары туралы мәліметтер келтірілген.

Түрік қоғамы үшін Түркия мен Еуропалық Одақ арасындағы проблемалық қарым-қатынас бүгінгі таңда ең өткір де өзекті мәнге ие болып отыр. 50 жыл шамасында Түркия өзінің даму жолында және еуропалық институттарға қосылу мақсатында еуропеизацияға басқан стратегиялық қадамын барынша жария етті. Өз кезегінде Еуропалық Одақ елдің географиялық және геосаяси жағдайын ескере отырып, оның мүшелікке енуіне толықтай қарсы емес. Бізге белгілі, Түркия 1945 жылдан бастап Батыс елдерінің стратегиялық серіктесі, Орталық Азия мен Таяу Шығыстағы одақтасы болып табылады. Еуропа елдерінің Түркиямен қарым-қатынасын одан әрі тереңдетуіне бұдан да басқа көптеген факторлар әсер етеді. Бұл әрине, ел арқылы Орталық Азия елдеріне өз ықпалын күшейтуге, жаңа энергоресурс көздеріне жол ашылуына жағдай туғызады.

Түркия мемлекетінің одаққа кіруде сан рет жасаған талпыныстары 1959 жылдан бастап, күні бүгінге дейін жалғасуда. Еуропалық Одақтың елге қойған талаптарының көбіне дерлік жауап бергенімен, бұл жарты ғасыр көлеміне созылған процесс әлі де болса өз шешімін іздеуде. Осы талпыныстың салдарынан Түркия мемлекеті өзінің Ата Заңынан бастап, өзінің сыртқы, ішкі саясатына, экономикасына, мәдениет, ғылым, білім салаларының барлығына көптеген өзгерістер енгізді. Осындай өзгерістерге, елдің мүшелікке енудегі талпыныстарына Еуропаның кейбір елдерінің көзқарасы, тағы да басқа соған қатысты бірқатар мәліметтер осы бөлімде толығымен қамтылған.

Ұсынылып отырған дипломдық жұмыстың 1991-2001 жылдар аралығындағы Қазақстан мен Түркияның жан - жақты байланысы туралы мол мағлұмат беретін екінші тарауының маңызы үлкен. Қазақстан үшін түбі бір, діні бір, дәстүрі бір Түркия Республикасымен жақындасуы ғасырлар бойы түркі халықтарының арманының жүзеге асқандығы.

Екі елдің арасындағы тығыз бауырластық қарым-қатынастың орнауы туралы елбасымыз Н. Ә. Назарбаев өз кезегінде:

“Қазақстан мен Түркияны байланыстыратын ортақ негіздер аз емес: географиялық жағынан екі ел Еуропа мен Азияның тоғысқан жерінде, этнографиялық тұрғыдан келсек - халықтардың шыққан тегі, тілі және мәдениеті тамырлас”, - деген еді.

Тәуелсіздігімізді алғаннан бергі он бес жыл көлемінде ел өмірінде жүргізген қайта құрулардың арқасында еуропалық даму үрдісіне сай державалардың біріне айналған Түркияның халықаралық аренада алатын орны мен даму тәжірибесінің Қазақстан мемлекеті үшін маңыздылығы ерекше. Соғыс жылдары “Маршалл жоспары” мен “Трумэн доктринасын” қабылдаған Түркия 1952 жылы Түркия НАТО-ға мүшелікке енді. Түркияның экономикалық, саяси, мәдени-гуманитарлық салалардағы көмегі Қазақстан мемлекетіне қолдау, қуат берері сөзсіз.

Тегі бір екі елдің қарым-қатынасының қалыптасу барысы, даму деңгейі Алдыңғы және Орта Азия аймағы мен халықаралық

Аренада алатын орны мен бейбіт қатынасты қамтамасыз етудегі ролі, аймақтық интеграцияны жүзеге асырудағы белсенділігі бүгінгі күні бұл мәселелердің өзектілігін айқындайды.

Бәрімізге жақсы белгілі, 1991 жылы желтоқсан айының 16-сы күні өз тәуелсіздігімізді жарияласымен-ақ, бар жоғы 30 минуттан кейін Түркия Республикасы бірінші болып әлемге жар салып Қазақстанның егемендігін таныды. Осының салдарынан елімізде тұңғыш өз елшілігін ашқан ел де Түркия болып табылды, әрі Қазақстан да өзінің шет елдердегі алғашқы елшілігін Түркия мемлекетінде ашты.

Бүгінгі күні Түркия мемлекетінің саяси қолдауы мен экономикалық көмегі, мәдени саладағы ынтымақтастығы нарықтық экономиканы құру бағытында дамып келе жатқан еліміз үшін үлкен әсерін тигізері сөзсіз.

Қазақстан мемлекетінің сыртқы саясатының әр түрлі мәселелерін зерттеу, оның халықаралық ұйымдар шеңберінде шетел мемлекеттерімен жан-жақты ынтымақтастығын, соның ішінде түбі бір Түркия мемлекетімен қарым-қатынасының дамуының негізгі тенденцияларына талдау жасау ғылыми жағынан да, саяси көзқарас тұрғысынан да өзекті мәселе.

Зерттеу пәні. Жұмысты жазу барысында Қазақстан мен Түркия мемлекеттерінің арасындағы қарым-қатынастың қалыптасып, даму деңгейін үш сфераға бөліп қарастыру негізге алынды:

Саяси байланыстар.
Экономикалық қатынастар.
Мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық.

Дипломдық жұмыста қолданылған зерттеу әдістері:

- Түркия мен Еуропалық Одақ арасындағы қарым-қатынастың, сондай-ақ, Қазақстанмен екі жақты қарым-қатынастың саяси, экономикалық және мәдени-гуманитарлық салаларда дамып өрбуінің деңгейін, факторлық сипатын, нәтижесін болашағын анықтаудағы саралау, талдау әдісі. Екі ел арасындағы экономикалық байланыстар Қазақстанның экономика министрлігі шетелдік инвестициялар жөніндегі Ұлттық агентство мен халықаралық ынтымақтастық жөніндегі Түрік агенттігі (ТИКА) арасындағы қарым - қатынастар мысалында ашылған. Ал, Қазақстан мен Түркия мәдени байланыстары түрік тілдес елдер мәдениет министрлерінің Кеңесі - ТҮРІКСОЙ қызметі арқылы көрсетілген. Екі мемлекет арасындағы оқу саласы мен ғылыми байланыстар Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың жарлығы бойынша ашылған “Халықаралық қазақ - түрік университетінің ” қызметі арқылы талданған.

- екі жақты байланыстардың халықаралық аренадағы орны мен аймақтық дәрежедегі әлемдік даму үрдісіне қосып отырған үлесін мәнділейтін салыстырмалық әдісі. Бұл әдіс Қазақстанның басқа елдеоге қарағанда сыртқы саясатының ерекшелігін анықтауға мүмкіндік береді.

- күнделікті баспасөз беттеріндегі материалдар негізінде Қазақстан Республикасының әрбір елмен қарым-қатынасының орнауы, дамуы және екі жақты қатынастағы жағымсыз жағдайлар тудыратын мәселелерді анықтап, мәнін ашуда бақылау, қадағалау әдісі.

- екі жақты қатынасты зерттеуде бір жағынан деректік негізі бар мемлекет қайраткерлерінің сөздерін, саяси баяндамаларды, келісімдердің мазмұнын саралауда контент-анализ әдісі.

Тақырыптың зерттелу деңгейі.

Дипломдық жұмыста еларалық саяси, экономикалық және мәдени байланыстардың басқа да жарқын мысалдары келтірілген.

1 ТАРАУ. ТҮРКИЯНЫҢ ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚҚА ЕНУ ПРОЦЕСІНДЕГІ ПРОБЛЕМАЛАР

1. 1. ТҮРКИЯ ЖӘНЕ ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚ

Еуропа Одағын құру туралы мәселе алғаш рет 1951 жылы қозғалды. “Еуропа көмір және қорғасын өндірушілерінің бірлестігі” атымен даярланған келісімшартқа Германия, Франция, Италия және Бенилюкс (Бенилюкс өлкелеріне қазіргі Бельгия, Голландия және Люксембург кіретін) елдері қол қойған болатын. Англия келіссөзге қатысқанымен нақты шешіммен қолдай қоймады.

Баршаға мәлім, көмір мен қорғасын соғыс индустриясының басты шикізаты. Тарихтан екі үлкен соғысты білеміз, олар : Бірінші дүниежүзілік соғыс пен Екінші дүниежүзілік соғыс. Бұл соғыстар алапат адам шығындарына және мемлекеттер экономикасының тұралауына соқтырды. Осындай соғыстарға жол бермеу үшін Еуропа елдері соғыстың негізгі екі шикізаты болып табылатын көмір мен қорғасын өндірісін бақылауды, қажетінен көп өндірілуіне жол бермеуді көздеді.

Ықтимал соғыстардың алдын алу мақсатымен өзара интеграцияға біріккен еді. Көмір және қорғасын кендеріне бай ел ретінде Германия бұл жағдайларды бәрінен бұрын тиімді пайдаланып қалғысы келді.

Міне, осы интеграция бірте-бірте көркейіп жақсы нәтижелер бере бастады. Алты жылдан кейін осы алты мемлекет 1957 жылы экономикалық қатынастарды одан әрі нығайту үшін түпкілікті келісімшартқа қол қойды. Тіпті мұнымен қоймай атом энергиясын өндіруді бақылауға алу жөнінде де келісім жасалды. Осылайша Еуропа экономикалық одағы мен Еуропа Атом энергиясы одағы құрылды.

1967 жылы осы үш одақтастықты біріктіру идеясы өмірге келді. Мынаны да айтып кетсек жөн болар, осы одақтарға енбеген елдер EFTA аймағын /Еуропа еркін экономикалық аймағын/ құрып жатты. Түркия осы тұста Еуропа экономикалық одағына кіру ниетінде болатын, одан бұрын EFTA-ға кіру пейілін білдірген еді.

Мәселенің тереңіне бойласақ, жалпы, Түркия ең алғаш 1959 жылы одаққа кіруге өтініш білдірген болатын. Бірақ, ол кездегі елдегі оңшылдар мен солшыл топтардың арасындағы кикілжіңдер бұған кері әсерін тигізген болатын. Осыны тоқтату үшін, 1960 жылдың 27 мамырында билік Түрік әскери күштерінің қолына тиді. Сол тұста Имралы аралында президент Желал Баяр, премьер - министр Аднан Мендерес, сыртқы істер министрі Фатин Рүштү Зорлы ату жазасына кесілді. Сөйтіп, бұл қанды оқиға мемлекеттің демократиялық әрі құқықтық республика болып қалыптасуын белгілі бір уақытқа шегеріп тастады.

Кезекті көтерілістен соң Ататүріктің сарбаз серігі Исмет Инөнүнің бастамасымен жаңа үкімет құрылды. Бірақ, бірнеше батыл талпыныстар бола тұра Инөнүнің кезінде де Одаққа мүше болу ісі аяқсыз қалған еді.

Түркия 1963 жылы 12 қыркүйекте Анкара келісімшартына қол қойды. Анкара келісімшарты бойынша Түркия Еуропа Экономикалық Одағына 25 жылдан кейін мүшесі болуына мүмкіндік берілген еді.

Бұл келісімшартқа байланысты Түркия конституциялық заңнамаларына кейбір маңызды өзгерістер жасауы қажет еді. Бұл өзгерістер демократия азамат құқықтары және кеден сияқты күрделі мәселелерді қамтитын. Түркия кеден салығының шарттарын орындамаған соң ширек ғасырдан кейін де Еуропа Экономикалық Одағына мүше бола алмады.

Бір мүмкіндік 1970 жылдары туды. Одаққа Грекияны қабылдау кезінде Түркияға да ұсыныс айтылып, ол сол тұстағы премьер Бүлент Ежевит пен оның орынбасары Нәжмеддин Ербакан тарапынан қолдау таппады. Олар Түркия алпауыт елдердің базарына айналып кетеді деген қауіпті алға тартты. Сөйтіп, қайталанбас тарихи мүмкіндікті қолдан берген Түркия ұзаққа созылған саяси сергелдеңге біржола бет түзеді. Қазіргі күнге дейін сол шешімді еске алғанда көпшіліктің өкініштен өзегі өртенеді.

Басты өкініш - оңшылдар мен солшыл топтардың арасындағы ылаңнан туындап жатты. Осыған байланысты 1960 жылдың 20 мамырында басталған көтеріліс 1970 жылы да, 1980 жылдың 12 қазанында да жалғасын тапты. Сонымен бұл көтерілістер демократия үшін жұмсалған орасан еңбектің басына су құйғандай болды. Енді барлығын да жаңадан бастауға тура келді. Ата Заң, экономика, мәдениет, барлығы да жаңаша сипат алатын болды.

Билік басына келген азаматтық үкімет Ата Заңды демократияландыру үшін күш жұмсады. Дегенмен, көтеріліс ошақтары қайта бас көтеріп, елді тығырыққа тіреді. Бұл жағдай 1980 жылдың 12 қазанындағы көтерілістен соң түзелгенімен қақтығыстар басылған жоқ. Әсіресе, 1980-83 ж. ж. аралығында бұл топтардың арасындағы қақтығыстар таза саяси сипатқа көшті.

1983 жылы билік басына Тұрғыт Өзалдың бастамасымен Ана

Отан партиясы келеді. Тұрғыт Өзал барлық қақтығыстарды тоқтатып, өркениетке ұмтылайық дегенді ескертті. Іс жүзінде де бұл кезең ел экономикасының жақсаруына жасалған батыл қадамдармен есте қалды. Бұл Ата Түріктен кейін Аднан Мендереспен жалғасын тапқан өркениет жолындағы үлкен істер еді. Тұрғыт Өзал елдің ЕО-қа кіру мәселесі жөнінде де сындарлы көрегендік саясат танытты. Ол бұл жолдың ұзақ та, әрі “тар жол тайғақ кешуден” тұратындығын дөп басып айтты. Халықты сабырға шақырды.

Түрік елі 1987 жылы Еуропа Одағына мүше болу үшін екінші рет ресми өтініш білдірді.

Дамып келе жатқан интеграцияның ішкі қуатын сезінген Англия да “ештен кеш жақсы” дегендей бұл қауымдастыққа мүше болды. Франция екі рет қарсы болып үшінші талаптануынан кейін ғана Англияны мүшелікке өткізді. Соңын ала Ирландия мен Дания да мүше болды. Осылайша мүше саны алтыдан тоғызға жетті. Сондай-ақ Грекия да осы одақтың құрамынан табылды. Грекияның мүшелігімен одақтың екінші кеңею кезеңі басталды. Сарапшылар одаққа мүше елдердің көбеюіне “географиялық кеңею” деп ат берді. Кейіннен Испания мен Португалия қосылып, мүшелер саны 12-ге жетті. Австрия, Финляндия және Швецияның мүшелігімен бұл сан 15-ке шықты.

Араға 9 жыл салып ЕО-тың шешімімен Түркия Одаққа кіретін мемлекеттердің қатарына қосылды. Бірақ тағы да қырсық шалып, 1997 жылы Люксембургтегі басқосуда бұл шешім күшін жойды. Алайда Түркияның үміті мұнымен үзілген жоқ. Сөйтіп, 1999 жылы Хельсинкидегі кезекті отырысында Түркия Одаққа кіруге ең лайықты мемлекет деп танылды.

1999-2002 ж. ж. аралығында үкімет билігіне коалициялық партиялардың келуі, 40 мың адамның өмірін қиған зілзала салдары елді тығырыққа тіреді. Сонымен қатар, ЕО мүшелері Түркияның әлеуметтік-экономикалық көрсеткішінің сәйкес келмеуі - елдегі инфляция темпі (жеке жылдары 70-80 %-тен жоғары), жұмыссыздық (10 %-ға дейін) , сыртқы қарыз көлемі (2004 ж. - 140 млрд. АҚШ $-нан жоғары) және халық басына шаққандағы орта жылдық табысы (3000 $-дан сәл жоғары) , ішкі экономикалық даму диспропорциясы, т. с. с. жағдайларға назар аударуда. 1990 ж. елдің экономикалық артта қалуымен қатар, Еуропалық Одақ Түркиядағы адам құқығын және негізгі демократиялық еркіндікті сақтамау секілді саяси жағдайды атап өтті. Ең алдымен бұл мәселе күрді халқына және мұсылмандық емес конфессияларға деген сый. Сонымен қатар, ЕО мүше елдерінің тағы да бір алға тартатын мәселесі - Кипр мәселесі бойынша Түркия мен Греция арасындағы жанжал.

Түркияның Еуропалық Одаққа кіруіне қарсы Батыс елдерін әсіресе елдегі халық санының күрт өсуі қатты толғандыруда. Оларды алаңдататын бір жағдай - Түркия ЕО-қа мүше болып кірсе, Еуропарламентте ең көп өкілдікке ие болып, ЕО елдеріне түрік мигранттарының көптеп келуі болып отыр (бүгінгі таңның өзінде түрік диаспорасы 3 млн. адамнан жоғары) . Және бір қауіп туғызатын жайт - Түркияның Таяу Шығыс пен Закавказьенің “проблемалы” елдерімен көршілес орналасуы.

Осының бәрі жиналып келіп, ақыр аяғы 2002 жылдың 3 қарашадағы бүкілхалықтық сайлауда зор дүмпуге ұласты. Әбден ашынған халық “Жетті! Ендігі сөз кезегі бізде!” - деп, бұрын ел билігінде болып келген партиялардың бәрін тақтан тайдырып, олардың орнына “Әділет және даму” партиясы мен “Жумхурият халық” партиясына қолдау көрсетті. Нәтижеде мәжілістегі 550 орынның 363-ін “Әділет және даму” партиясы депутаттарының үлесіне тисе, 179-ы “Жумхурият халық” партиясына бұйырады. Айта кетейік, 363 депутат дегеніңіз Ата Заңның өзін өзгертуге жетерлік күш. Осы мүмкіндікті қалт жібермеген олар Ата Заңға бірқатар өзгерістер енгізіп, ЕО-ның Копенгагендегі кезекті басқосуына да қатысуға үлгерді.

Енді ЕО-тың бұл реформалардың жүзеге асатынына көз жеткізгісі келетінге ұқсайды. ЕО-тың қорытынды шешімі де соны меңзейді.

2002 жылдың желтоқсан айының 13-і Түркия үшін саяси маңызы ерекше болды. Бұған себеп - Дания астанасы Копенгагенде өткен Еуропалық Одақтың кезекті отырысы еді. Күн тәртібінде екі мәселе тұрды. Бірі - 2004 жылдың мамыр айында ЕО-ға қабылданатын мемлекеттерді сараптау да, екіншісі - ондағы Түркияның жағдайы. Саясат сахнасындағы елеулі оқиғаға айналып, бүкіл әлемнің назарын аудартқан бұл мәселенің шешімі 13 желтоқсанда жұртшылыққа жария етілді. Нәтижесінде ЕО мүше болуға лайық деп табылған 10 мемлекеттің аты аталып, ал Түркияның жағдайы әлде де кейбір талап, ережелерге байланыстылығымен шектелді. Бұған басқосу қорытындысында: “Еуропалық Одақ Түркия мемлекетінің жүргізіп жатқан реформасына әрдайым қолдау көрсетуден айнымайды. Сондықтан да егер 2004 жылдың желтоқсанында болатын басқосуға дейін Түркия ЕО-тың, нақтырақ айтқанда, Копенгаген саяси талаптарын орындайтын болса, шұғыл түрде мүшелікке қабылдау жөнінде келіссөздер басталмақ. Бұл саяси талаптар екіжақтың да мүддесін қорғайтын талаптар екенін де естен шығаруға болмайды”, - деген жолдар да айғақ бола алады.

Копенгагендегі басқосуда шыққан шешімдерде тұтас Еуропаның мүддесі көзделеді деген ұран тасталды. Одаққа мүшелікке 15 ел, олардың ішінде Эстония, Чехия, Словакия, Венгрия, Литва, Латвия, Мальта, Польша, Словения және Кипр Римінің де 2004 жылдың мамыр айынан бастап қабылданатыны мәлімделді. Сондай-ақ Болгария мен Румынияның да 2007 жылы Одаққа кіретінін тілге тиек етті.

Бүгінде Еуропа Экономикалық Одағы санқилы органдардан құралған мықты қауымдастық. Еуропа Парламенті, Әділет Органдары және Сарапшылар алқасы Еуроодақтың соғып тұрған жүрегі іспетті. Жоғарыдағы мысалдардан да көріп отырғанымыздай, Еуропа Одағы тез арада дамып, айтарлықтай бедел жинап алды. Алғашында экономикалық аймақта бірлесуді жүзеге асырған ЕО кейіннен басқа салаларда да сөзбірлігіне келіскен еді: яғни адам құқықтары, демократия, сыртқы саясат сияқты тақырыптар да қарастырыла бастады. ЕО-ның географиялық ықпал аймағы да кеңейіп отырды.

Он бес мүшесі бар ЕО құрлықтағы мықты саяси, экономикалық ұйымға айналды. 2003 жылғы 16 сәуірде Афиныда өткен Құрылтайда Еуропалық Одаққа тағы да 10 мемлекет Еуропа Одағымен келісім жасап, оның құрамына кірді. Румыния мен Болгарияға кейбір салаларда орын алып отырған кемшіліктерінен құтылу үшін мерзім берілді. Еуроодаққа кіруде ұзақ жылдардан бері жолы болмай келе жатқан Түркияға да бәлкім осы екі өлкеден кейін мерзім берілер. Югославияның бөлінуінен пайда болған елдерге келсек, Еуропа Одағына өтуге олар әлі “дайын емес” деген тұжырым жасалды. Еуропа Одағының кейбір талаптарына лайық болған кезде олар да ұйымға мүше бола алады. Афиныдағы Құрылтай сияқты бас қосулар Еуропа Одағының тарихында ол құрылған кезден бастап жалғасып келеді. Хелсинки құжаттары, Копенгаген құжаттары, Мастрич келісімшарттары осылардың кейбіреулері ғана. Копенгагенде келісілген негіздемелерге Түркия да толығымен жауап беруі қажет.

Өкінішке орай түрік халқының ой-санасында “Түркия Копенгаген критерийлеріне жауап берген жағдайда да, Еуропа Одағына мүше бола алмады” деген ой басым. Алайда Түркияның географиялық жағдайы бұл ойды түпкілікті жоятын сияқты. Бәріміз жақсы білетіндей, Түркия Батыс пен Шығыс арасында көпір міндетін атқарып тұр. Сондықтан Түркия ЕО-ға мүше болса, екі жаққа да тиімді болар еді: Себебі ЕО бұл жол арқылы Азиямен қатынастарын нығайтатын қуатты бір күретамырға ие болар еді. Түркия халқының басым көпшілігі мұсылман болуы бұл процеске кедергі болмас, критерийде дінге байланысты ешнәрсе айтылмаған. ЕО талаптарына тура келсе, оның қағидаларына ойдағыдай жауап берсе, Босния-Герцеговина сияқты елдерді де құрамына алуы ықтимал. Сондықтан ЕО-ты “Христиан мемлекеттер бірлестігі” десек, өте үлкен қателік жасаған болар едік.

ЕО-на мүшелік үшін талап ететін критерийлер мынадай: