ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТҮРКИЯМЕН БАЙЛАНЫСЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

РЕФЕРАТ
ТАҚЫРЫБЫ:

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТҮРКИЯМЕН
БАЙЛАНЫСЫ

ТЕКСЕРГЕН:
ОРЫНДАҒАН: ЧИНГИСБАЕВА АРАЙЛЫМ

АЛМАТЫ-2006
ТҮРКИЯ

Түркия Республикасы – Батыс Азияда және ішінара Оңтүстік-Шығыс Еуропа
жерінде орналасқан мемлекет. Территориясының 97% Кіші Азия (Анадолы)
түбегін, 3 %-ке жуығы Еуропа ендігін (Шығыс Фракия), оңтүстік-шығыс Балқан
түбегін қамтиды. солтүстік-шығысында – Иранмен, оңтүстік-батысында Иракпен,
Сириямен, солтүстік-батысында Бұлғариямен және Грекиямен шекараласады. Эгей
теңізінің бірнеше аралы Имроз, Бозданелла түбектері, сондай-ақ, Мартар
теңізі Түркияны еуропалық және азиялық бөліктерге бөліп жатыр. Жер аумағы –
780,6 мың шаршы км, халқы – 62,5 млн адам. Астанасы – Анкара қаласы. Ұлттық
валютасы түрік лирасы. Ресми қарым-қатынаста түрік тілі қолданылады.
Әкімшілік жағынан 67 ильге (уәлаятқа) бөлінеді.
ТАБИҒАТЫ. Түркия – Кіші Азия мен Армян қыраттары шегінде жатқан таулы
ел. Солтүстік және оңтүстік жағалауы шығанақты келеді. Жері батыстан
шығысына қарай 160 км-ге, солтүстігінен оңтүстігіне 500-600 км-ге, ал
теңізбен шектесетін жағалауы 7 мың км-ге созылған. Жері, негізінен, таулы-
үстіртті. Солтүстігінен Понтий таулары (Качкар тауы, биіктігі 3937 м),
оңтүстігінен Тавр тау жүйелері (биіктігі 3726), шығысында Солтүстік Тавр
жоталары, ішкі бөлігін Анадолы үстірті алып жатыр. Пайдалы қазбалардан –
хромит (Тавр, Батыс Понтий таулары), борат (Батыс Понтий таулары), боксит
(Тавр, Понтий таулары), вольфрат, сынап, сурьма (Мендерес, Қыршехир, Батыс
Понтий таулары), мыс (Понтий, Шығыс Тавр), тас көмір (Понтий таулары),
мұнай (оңтүстік-шығыс), марганец, темір, қорғасын, мырыш, қоңыр көмір,
магнезит, барит, асбест, флюорит, күкірт, фосфат, тас тұзы өндіріледі.
ЭКОНОМИКАСЫ. Түркия – аграрлы-индустриялы ел. Халықаралық еңбек
бөлінісінде ол аграрлық-шикізаттық аудан рөлін атқарды. Бүкіл темір жол
көлігі, байланыс құралдары, теңіз көлігінің көбісі кредит-банк жүйесі
қаражатының 3,4-і, өңдеуші кәсіпорын өнімдерінің шамамен 13-і, кен
өндіруші өнеркәсіптің ¾-і және елдің электр энергетикасының барлығы
мемлекетке тиесілі. Егіншілік – ауыл шаруашылығының жетекші саласы. Ел
аумағының 25,5 млн га бөлігін (бүкіл территориясының 33 пайызын) егістік
алып жатыр. Оның 80 %-іне дәнді дақылдар өсіріледі. Егістік алқаптың 15%-
іне техникалық дақылдар (мақта, темекі, қант қызылшасы, күнжіт, зығыр)
егіледі. 3,3 млн га алапты (4,2%) бақ пен жүзім баулары алып жатыр. Жерорта
теңізі жағалауына, негізінен, жүзім, інжір, маслина, цитрусты жемістер,
алма, өрік т.б., ал Қара теңіз жағалауының шығыс бөлігіне шай (жылына 200
мың т шамасында өсіріледі. Мал шаруашылығы да жақсы дамыған. Түркия – ангор
ешкісінің түбітін әлемдік рынокқа жеткерушілердің бірі. Жылына шамамен 60 т
жүн алынады. Бұрсы ауданында ауыл шаруашылығының ежелгі саласы – жібек
тұтын өсіру сақталып қалған. Елде балық шаруашылығымен айналысатын
кәсіпкерлер көп: жылына шамамен 180 мың тонна теңіз балығы ауланады. 20 млн
га жерді (ел территориясының шамамен 25%-ін) орман-тоғай алып жатыр. Қылқан
жапырақты ағаш түрлері: қарағай мен шырша көп өседі. Ауыл шаруашылығы соңғы
кездері ел экономикасының мейлінше тез өсіп келе жатқан секторларының
біріне айналған. Түркия – азық-түлік өнімдерін өндіруде дербестікке жеткен
санаулы елдердің бірі. Өнім өндірудің 82% - өңдеуші өнеркәсіптің, 10%-тейі
кен өндіру саласының, 7-8%-і энергетиканың үлесіне тиеді. Түркия
өнеркәсібінің тарихы XIX ғасырдың соңынан басталады. Осман империясы құлар
қарсаңда елді индустрияландыруға талпыныс жасалды. 1913 жылы Өнеркәсіпті
қолдау туралы Заң қабылданды. Бірақ 1923 жылға дейін бұл салаға ешқандай
инвестиция түскен жоқ, барлық қаржы әскерді асырауға жұмсалды. Тек Түркия
Республикасы құрылып, саяси тәуелсіздік алғаннан кейін елді
индустрияландыру жөнінде шешімді шаралар қабылданды. 1927 жылы өнеркәсіпті
қолдау туралы жаңа заң қолданысқа енді. 1927-1950 жылы жалпы ұлттық
өндірістегі өнеркәсіптің үлесі 20%-ке артты. 1960 жылы жоспарлы даму кезеңі
басталып, үкімет мемлекеттік секторға басшылық жасауды қолға алды. Сондай-
ақ, бүкіл Түркия экономикасына міндетті болып табылатын бесжылдық жоспар
арқылы жеке секторларға нұсқаулар шығарды. Алғашқы үш бесжылдық кезінде
жалпы ұлттық табыстағы өнеркәсіптің үлесі: 1963 – 16,8%-ке, 1972 – 22,7%-
ке, 1977 – 23,7%-ке артты. 1980 жылдары экономика мен өнеркәсіптегі
тоқырауды жоюға арналған жаңа экономикалық бағдарлама әзірленді. Кейінірек
Қаңтардағы 24 шешім деп аталған бұл бағдарлама елдің экономикасын қалпына
келтіріп қана қойған жоқ, сондай-ақ, әлемдік экономикамен ынтымақтасуға
бағытталған жаңа саясатқа жол салды. Бағдарламаның еркін базаргөй
экономикаға жол ашып, импортты жаппай ырықтандыруды және төлемдердің табиғи
балансына қалыптастыруды мақсат етті. Өнеркәсіп секторының үлесі ауыл
шаруашылығы өндірісін қысқарту есебінен ұлғайды. Соған орай осы кезеңде
өнеркәсіп өнімдерін экспортқа шығару арта түсті. Алтыншы бесжылдықтан (1990-
1994) бастап өнімдерді бөлу жүйесі жақсарып, елдегі жұмыссыздық пен
аймақтық сәйкессіздік ахуалы жойыла бастады. Қазіргі кезде Түркия әлемдік
стандарттар бойынша тауар шығаратын өнеркәсіптің жетекші салаларын
құрылымдық жағынан жетілдіріп, экспортқа бағдарланған даму стратегиясын
ұстанып отыр.
МӘДЕНИЕТІ. Түркия әдебиеті көп жанрлы, терең мазмұнды ежелгі
фольклордан бастау алады. Түрік дәстүрлі әдебиетінде Оғызнаме, Китаби
дәдәм Коркуд эпостық шығармалары мен Көрұғлы дастаны ерекше аталады.
Романтикалық хикая-әңгімелер, қиял-ғажайып, тұрмыс-салт, күлдіргі, т.б.
ертегілер, мысалдар, рәуіштер (соның ішінде Қожанасыр әңгімелері), мақал-
мәтелдер, жұмбақтар елеулі орын алады. Ауыз әдебиетінде маип, түрік қошма
(гошма), ташлама сияқты өлең түрлері бар. Кейін түріктер ислам дінін,
мәдениетін қабылдағаннан кейін араб тілі, діни және ғылыми-танымдық, ал
парсы тілі сарай әдебиетінің алғашқы үлгілері: (аруз, маснави, қасида,
ғазел) 13 ғасырда пайда болды. Алғашқы шығармалар сопылық сарында жазылды.
Солардың қатарында Ахмед Факихтың (1250 ж. өлген) Тағдыр кітабы, Шейд
Хамзаның Жүсіп пен Зылиқа поэмасы. Сұлтан Уелет (1226-1312) пен дәруіш
Юніс Еміренің (13 ғасырдың соңы - 1320) сопылық өлеңдері, сопы Ашик-пашаның
(1271-1332) түрікше жазған Қуғындаушының кітабы атты масниви-поэмасы
жатады.
XV-XVII ғасырлар түрік поэзиясының тарихындағы классикалық дәуір болды.
Сарай ақындары Низами Гәнжауидің Бес дастанының үлгісімен шығармалар
жазды.
XVIII ғасырларда сопылық поэзия өркен жайып, әдебиетте жаңа жанрлар
(драма, новелла, роман) шыға бастады. Әсіресе, Ибраһим Шинасидің (1826-
1871), Намық Кемалдің (1840-1878), Шемсеттин Самидің (1850-1904), Ахмед
Мидхаттың (1844-1913) туындылары тек түр-пішін жағынан емес, мазмұндық
тұрғыдан да жаңалық алып келді. XIX ғасырдың 2-жартысында Абдулхақ Хамид
Тархан (1852-1937) түрік поэзиясын жаңа сапалық деңгейге көтерсе, танзимат
(ауыспалы) әдебиетінің өкілдері ретінде танылған қаламгерлер – Теуфик
Фикрет (1867-1915), Хамид Зия Ұшақлығил (1866-1945), Мехмед Рауф (1875-
1931), Ахмед Хикмет (1870-1927), Хюссейн Джахид Ялчин (1874-1957) тың
тақырыптарға қалам тартты. Түрік әдебиетінде тың ағымдар қосылып, көркем
шығармаларға ескі мен жаңаның тартысы өзек болды.
XX ғасырдың орта шенінде жазылған әдеби шығармалардың кейіпкерлері –
негізінен, жұмысшылар мен кәсіпкерлер, зиялы қауым өкілдері. Әсіресе, 60-
жылдардан бастап роман жанрында жазылған туындылар көбейді. Әзиз Несин
(1915) Яшар Кемал, Кетап Тахир есімдері әлемге танымал болды.
Түркиядағы сахналық өнердің көп ғасырлық тарихы бар. Халық
шығармашылығының дәстүрлі түрлері – қуыршақ және көлеңке театрлары, ойын-
сауықты қойылымдар мен суырып салма әңгімелердің өнер-сайыстары кәсіби
түрік театрының дамуына негіз қалады. 1869 жылы Гедик-паша театры
құрылып, оның репертуарына әлем әдебиеті классиктерінің пьесалары енді
Алғашқы түрік актерлері – Ахмет Фехим, Ахмед Неджип және т.б. 1923 ж.
Түркия Республикасы жарияланғаннан кейін Анкара, Измир, т.б. қалаларда
жартылай кәсіби театрлар пайда болды. Көптеген әуесқой труппалар шықты.
Солардың арасында Анкарадағы – Үлкен, Көркем және Достар театрлары,
Стамбұлдағы Кентер актерлерінің театры көпшілікке кеңінен танымал болды.
Олардың репертуарлары түріктің классик және заманауи жазушыларының
пьесаларынан, әлем әдебиеті классиктерінің шығармаларынан құралды.
Түркияда кино өнері де жақсы дамыған.1914 жылы оператор Ф.Узунакай
алғашқы деректі фильм түсірген. Алғашқы көркем ленталар қатарында Бестік
және Барлаушы фильмдері аталады. Әлеуметтік тақырыпқа арналған Ақ
орамал (11955), Жылан кегі (1962), Жеткізбейтін жол (1964), Бедрана
(1974), т.б. фильмдері ұлттық кино өнеріндегі үздік туындылар саналады.
Түріктің музыкалық фольклоры түркі тектес халықтардың ұлттық саз
өнерімен үндес. Түркияда кеманча, ребап, тамбур, уд, ковар, зурна, дэф т.б.
музыкалық аспаптар кең тараған. Президенттің (1826 ж. құрылған), Стамбул
қаласының (1943 жылы құрылған), Измир филармониясы қоғамының (1962 жылы
құрылған) симфониялық оркестрі, аспапты және вокальды ансамбль ұжымдары
бар.

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТҮРКИЯМЕН БАЙЛАНЫСЫ

Қазақстан мен Түркия арасындағы байланыс екі елдің ұстанымдарының, екі
елдің көздеген мақсаттары ұқсас келетіндіктен қарқынды темпен дамуда. Екі
елдің бір-біріне көмек көрсетуге қызығушылық танытуы 1990 жылдардың
басында-ақ екі ел арасындағы достық қатынастардың орнауына алып келді.
Турция алғаш Қазақстанның тәуелсіздігін мойындап (1991 жылдың 16
желтоқсаны), еліміздің халықаралық ұйымдарға мүшелікке енуіне ат салысқан
мемлекет. Қазақстанның тәуелсіздік алуы Түркия үшін бұл аймақта туындайтын
мәселелерде шешуде көмек көрсететін серіктес ел ретінде қарастырылды.
1991 жылдың 15 наурыз күні Қазақ Совет Социалистік Республикасы мен
Түрік Республикасының арасында маңызды келісім-шартқа қол қойылды. Бұл
келісім шарт негізінде екі жақ өкілдері екі ел арасында саясат, сауда-
экономика, ғылыми-техника саласы, экология, өнер, гуманитарлық білімдер,
информациялық сферада қарым-қатынастарды дамытып, тереңдете түсу мәселесін
талқылады. Бұл отырыста ұсынылған мәселелер 1994 жылы Достық пен қарым-
қатынас келісім-шартында жүзеге асырылды.
Декларация негізінде екі елдің байланысын достық негізде, БҰҰ мен
Хельсинктегі қорытынды акт, Париж хартиясы мен СБСЕ-ның ұсынысы негізінде
өрбітуде көздейді.
Табиғат байлықтары жағынан бірін-бірі толықтырып отыратын бұл екі
шикізатқа бай мемлекет бір-біріне көмек көрсетіп, біріккен жобаларды жүзеге
асыру мәселесін талқылады.
1993 жылдың 9-11 сәуір күндері Қазақстанға ресми іс-сапармен Түркия
Президенті Тургут Өзала жолықты. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.