Мемлекет дамуы кезеңдері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

І тарау. Араб халифатының пайда болуы.
1. Мемлекеттің пайда болуы.
2. Мемлекет дамуы кезеңдері.

ІІ тарау. Араб халифаптының қоғамдық-саяси құрылысы.
1. Қоғамдық құрылысы.
2. Мемлекеттік құрылысы.

ІІІ тарау. Мұсылман құқығы.
1. Құқық көздері.
2. Отбасылық және мұрагерлік құқық ерекшеліктері.
3. Меншік қатынастарын құқықтық реттеу.
4. Қылмыс, жаза, сот ісі.
5. Қәзіргі кезеңдегі мұсылман құқығы.

Қорытынды

Әдебиеттер

Кіріспе

Араб халифаты мемлекеті және оның құқығының тарихы орта ғасырлар
кезеңінде маңызды және ерекше орын алатын құбылыс. Менің зерттеу тақырыбым
осы мәселені жан-жақты қарай отырып талдау жасау. Мұсылман құқығының
принциптері бүгінгі саяси өмірде кеңінен қолданылады. Кейде ислам
қағидалары догмаға да айналып кетуі мүмкін. Мұсылман құқығы кеңінен тарап,
тұрақтап қалған мұндай елдерге: Марокко, Тунис, Сирия, Мавритания, Иран,
Пәкістан, Ирак т. б. жатады.

Қоғамдық өмірдегі жалғыз ғана реттеуші заң ретінде шариғатты ұзақ
мерзімге орнықтыруға бірнеше себептер ықпал жасады. Шығыс елдеріндегі
әлеуметтік-экономикалық жағдайларға көптеген ғасырлар бойы ислам діні
жетекшілік етті және оның батыс діндерден елеулі айырмашылығы болды.
Феодализм дәуірінен бері қарай ислам діні мындаған жылдар бойы қоғамдық
қозғалысқа мұрындық бодды.
Айтарлықтай маңызды орын алатын жағдайдың бірі - мешіт ұзақ уақыт бойы
діни орын ретінде қызмет етті. Онымен қатар шариғаттың тірегін әрқашанда
адатпен байланыстырған жөн, халықтың күнделікті тұтынатын ислам қағидалары
діни құқық болып қалыптасқан.
Арабтар жаулап алу кезіңдегі шариғат шарттары құқық ретінде Египет,
Сирия, Месопотамия, Кавказ бен Орта Азия елдерінде қабылданған. Адат
шариғаттың, шариғат адаттың сақталуына мүмкіндік туғызып отырған.
Ұзақ уақыт бойы ақсүйектер мен діни үкімет бір адамның (халифтың,
сұлтанның, әмірдің) қолында болып келді.
Бұл жағдай сапасы жағынан алғанда шариғат қолданыстағы бірден бір заң
ретінде мұсылмандардың қоғамдық өмірдегі құқына байсалды түрде әсер етіп
отырды. Ол тіпті капиталистік қарым-қатынас пен тәртіптің орнауына айтулы
ықпал етті. Бірақ буржуазиялық қарым-қатынастардың дамуы шариғат
монополиясын бұзды.
Осы күндері мұсылман елдерінің көпшілігінде мемлекеттік ақсүйектер
ұйымдары құрылған, бірақ олар діни соттарды сақтайды. Шариғат сотының
сақталуы дін иелерінің саясатқа, халықтың азаматтық құқығына араласуына кең
жол ашты. Бұндай жағдай қоғамдық-философиялык ойдың дамуына, өмірге
материалистік тұрғыдан қарауға кедергі жасады. Көзқарастары демократиялық
тұрғыда қалыптасқан адамдар да дін иелерінің қудалауына түспес үшін
өздерінің пікірлерін ислам діні қағидаларымен тиянақтап отыруларына тура
келді. Ислам мен шариғат осы күнге дейін Азия мен Африка мемлекеттерінде
өзінің үлкен ықпалын жүргізуі, кейбір жағдайларда елдердің дамуына кері
әсерін де тигізді.
Көбіне ислам дінінің прогрессивті рөлі де болатынын ескеру керек. Мысалы,
1978-1979 жылғы Иран төңкерісінде Иран дін иелері төңкерісті басқарды. Шах
өзінің мемлекетті басқарған соңғы жылдарында дін иелерінің үстінен бақылау
қоюға тырысты. Бұл, әрине, дінге сенуші халықтың қобалжуын, наразылығын
туғызды. Бұл кездерде мешіт бұқара халыққа әсерін тигізе алатын және Иранда
қалың жұртшылықта ежелден келе жатқан байланысы бар ұйымдасқан ресми күш
еді.
Араб қоғамының дәстүрін арнайы бақылап, оны жүйелі түрде зерттеп-
зерделеудің ұзаққа созылған тарихы бар. Оның бастауы көшпенділер тарихының
ежелгі дәуіріне барып тіреледі.
Араб халифатының тарихын зерттеу шартты түрде бірнеше кезеңге бөлуге
болады. Олар әлемдік тарихи құбылыс ретінде жинап, жариялау және қәзіргі
дәуірінде оларды зерттеп-зерделеу, қазіргі таңда ғылыми сарапқа салу.
Жұмыстың мақсаты Араб халифатының дербес құбылыс есебіндегі,
объективтікті шындыққа сай біртұтас, толыққанды логикалық бейнесін
қалыптастыру.
Жұмыс кіріспе, үш тарау және қорытындыдан тұрады
І тарау.
Араб халифатының пайда болуы.

1. Мемлекеттің пайда болуы.

ҮІ-ҮІІ ғасырларда Аравиядағы әлеуметгік қатынастар Мұхаммед нанымының
қарсаңында өте күрделі жағдайда болды. Рулық қарым-қатынастардың арасында
(отбасы мүшелерімен рулық байланыс, кек алу салты, жерді иелену) ру
ақсақаддарының бөлініл шығу кезеңі жүріп жатты. Сауда және өсім алушылық,
ірі қалаларға тән тұрмыс сипаттары кең таралды.
Өзара әлеуметтік тендік жағдайында шаруалар қауым болып өмір сүрді. Аса
бай сауда қалалары үнемі тәуелсіздікке ұмтылып отырды.
Мұндай жағдайда оқудың кең таралуы табиғи нәрсе. Дін әділетсіз ру
ақсақаддарының қолына шоғырланғанын жариялап, бостандықтағы азаматтардың
теңдігін формальды түрде мойындады. Жаңа дінге байланысты (тайпаларға
қарайтыннан тәуелсіз) және әлеуметгік кезеңнен жаулап алу жолы да ақталды,
сөйтіп дін жалауы астында соғысты іске асырғысы келді. Аравияның бірігуі
және жалпы Араб мемлекетінің құрылуы таптық қоғамның қалыптасуынан
туындады. Осы кезендегі бірігуге ислам діні ұйытқы болды.
Исламның дамуы кезеңінде Аравияның қоғамдық құрылысы өзінің белгілі бір
дағдарысты жағдайын бастан көшіріп жатқан еді. Мұндағы құл иленушілік қоғам
әлі жетекші билікке ие болған жоқ. Ол кезде Египет, Сирия, Месопотамия
сияқты елдерді арабтың жаулап алу кезеңі ислам дінінің дамыған феодалдық
қоғамда таралуына әсер етгі. Аяқталған жүйе сапасында исламның пайда болуы,
феодалдық қатынастың басшылығымен және бұл басшылықты тікелей қайталауы,
қоғамдық қарым-қатынаста қолданатын жағдай туғызды. Бірақ, құл иеленушілік
тәртіп те, тайпалардың қауымдық қатынастары да ұзақ уақыт сақталды.
Айтарлықтай маңыздылығы, шариғаттың жалғау заң ретінде бекітілуі, мынаған
дәлел береді: ұзақ уақыт бойы мешіт діни және ақсүйектер жұмыстарын, оның
ішінде сот істерін де шешетін орын ретінде қызмет етті. Орта ғасырдағы
мұсылман елдерінде заң шығарушылар болып тек құдай сөзін айтатын адамдар
ғана танылды. Діни нанымның кезеңінің қаншалықты ықпалды екенін араб
тайпаларының орталықтану кезеңі көрсетті.
Зарен күрейіш тайпалары басымырақ шоғырланған Мекке аймағында ол ерекше
көрінді, олар керуен саудасын жақсы жүргізіп, көрші тайпаларды бағындырып
алу барысында нәтижелерге жеткен.
Алдыңғы қатарлы жағдайды олар құдай Алла атымен иемденді және қалайда ірі
пұтпен Хұбалаға қосылып кетті.
Арабияның географиялық жағдайы, оның саудаға ежелгі уақыттан араласуы
Шығыс пен Батыстағы басқа мемлекеттер мен саяси және мәдени байланыстарды
дамытуға ықпал жасағаны сөзсіз. Сол сияқты араб ортасын монотеизмге тартуға
икемдегені айқын. Ескіден келе жатқан библия аңыздары мен інжілдік атқару,
ежелгі грек философиясы мен рим юриспруденциясы, зороастризм және будиизм,
шығыс деспотизмнің өткен кезеңі мен ежелгі патшалықтардың
орталықтандырылған бюрократиялық нормалары, сондай-ақ арабтарда исламның
пайда болуы да белгілі бір рол ойнады. Исламды тікелей уағыздаушылар
козғалысының "шындықты іздеушілері" ханафизм болды. Олар рулық дінге қарсы
шықты жөне жалғыз рахман құдайына ғана бағынды.
Ислам Мұхаммедтің атымен байланысты және оған дейінгі жергілікті
пайғамбардың атынан, құдайдың атынан қатысқандар "уақыттың" келгенін
білдірді, осылардан кейін барлық бақытсыздық тоқтатылады. Тек бір ғана
Мұхаммедтің таратуы табысқа жеткізді. Оның өмірбаяны сегізінші ғасырда
жазылған. Ол Банухашим деген рудан шықты, тайпасы күрейіш, жастайынан жетім
қалып, ағасының малын баққан. 25 жасында 40 жасар Меккелік Хадиша деген
әйелге үйленген.
Тұрмысын түзеп алғаннан кейін сауданы тастап діни, тәртіп жұмысына
тереңірек кірісті. Оның кезіне түрлі құбылыстар көрініп, біреулердің
дауыстарын естіді. Рамазанның бір түнінде, күнтізбенің тоғызьшшы айында
түріктің оразасының 30 күнінің бірінде (рандарузе, фаттарда-саум. ) оған
жаналғыш әзірейіл келіп, аспандағы Алланың тағының астына жасырылған
Ифиннің мазмұнын ашып береді.
Мұхаммедтің дін уағыздау жұмысының табысы былай келесумен болды, жаңа дін
оқу қарапайым халықты феодалдық дәуірдегі тайпа басшыларына және көпестік
өсім алушылықтың қабатталуына қарсы күрестің бір түрі болды. Ал теңдік және
туысқандық идеясы бұл оқуды ұстап тұрып, ең кедей аймақтарының талаптарына,
ұмтылыстарына жауап беру езушілердің ретінде қатысты. Оның уағыз жұмыстары
Меккенің ірі басшыларын және Қаабаның әулие қызметкерлерінің наразылығыы
туғызды. Әйелі мен ағасы қайтыс болғаннан кейін Мұхаммед қауымды құрған
және жергілікті араб, үнді тайпаларын біріктіріп тұрған көрші Ясрибке
(Медине) кетуге мәжбүр болды. Бұл 622 жыл мұсылмандардың жыл санауының
бірінші жылы.
Арабтардың атақты адамдары бір құдайға бағыну идеясының артықшылығын
түсінді, оның көмегімен көпшілік бұқараны өзара татуластыруға, бағындыруга
болатын еді. Ал шындап келгенде, "діни төңкерісті аяқтап", Мұхаммед
қоғамның бейнесіне өзгеріс жасады және дін жасағы қызмет етті, саяси
жағынан жаулап алып, тәртіпке келтірді. Ислам діні мемлекетгік дін ретінде
осындай маңызға ие болды. Оның әсерімен көп үзамай Оңтүстік және Батыс
Арабиядағы қарсылық басылды.
Мединелік пайғамбар жағындағылар бейбіт түрде қалаға кірді, ал күрейші
басшылары исламды қабылдап, пайғамбардың серіктерінің ортасынан орын алды.
Меккенің басшы топтары Мүхамедті билеуші ретінде қабылдады. 632 жылы
Меккені мұсылмандардың әулие астанасы деп жариялады. Мұхаммед ол жаққа
қажылық жасады және бірінші қожа болды. Мединеде бейіті аса құрметті
Қаабаның артында жерленген. Ол қайтыс болуынан кейін Халифтікке Әбу-
Бекірді сайлады (632-634), одан кейін Омар (634-644), Осман (644-656)
болды. Мұхамедтің ізбасары кезіндс "пайғамбар туы астында" көрші
мемлекеттерді жаулап алу кезеңі өтті. Жер орта теңізін және Орта Азияны,
Сирияны, Палестинаны, Египетгі, Иранды, Закавказьені, Солтүстік Африканы,
Ауғанстанды, Орта Азияны, Испанияны жаулап алу нәтижесінде үлкен жерді алып
жатқан мұсылман империясы - халифат пайда болды. XI ғасырда ислам діні
Солтүстік Үндістанға тарайды. XIV ғасырда оны Алтын-Ордалықтар қабылдады,
кейін Солтүстік Кавказ бен Батыс Сібір қабылдады. Ислам дінін тарату әскери
әрекеттің нәтижесінде болып өтті. Бейбіт түрде ол Индонезияға енді. (Араб
және үнді саудагерлерінің насихатымен бұл елден индуизм және буддизм
біртіндеп ығыстырылды).
Жаулап алу соғысының негізгі оңай баюға ынталандыру болды. Жаулап алуды
көпқұдайлық, феодалдар арасындағы үзіліссіз араздық және жаулап алынған
халықтардың саяси бытыраңқылығы жеңілдетті. Исламдандыру мен экономикалық
ынталандыру Месопотамияда, Сирияда, Палестинада, Египетге, Ливияда арабтар
қоныстанған және басқа жерлерде оңай жеңіске жетті.
Ислам діні қабылданған аймақтарда арабтандыру жұмысы жүргізіліп,
жергілікті тіл мен мәдениет арабтардікімен араласып, ассимиляцияға түсе
бастады.
Иранда, Закавказьеде, Орта Азияда және Ауғанстанда арабтардың
экономикалық саясаты басым түсе бастады: жер мемлекеттікі деп жарияланды,
мұсылмандар үшін салықтар қысқартылды, шаруалардың айыптары жеңілдеді.
Феодалдардың үздіксіз қанауынан шаршаған аймақтарда бейбіт тұрғындар
исламның көпшілігінде мүддесіне жауап екенін тез түсінді. Оның қол жетерлік
парыздары мен әдет ғұрыптарын қабылдау оңай еді, олар ешқандай арнайы
дайындықты талап етпеді. Шариғатгың ережелері жаңа заманның дәстүр-
салттарымен астасып жатты. Қарапайым адамдар ислам дінін тез қабылдады.
Олар, өз тайпаларының бәле-жаладан қорғамаған бұрынғы құдіретті құдайларына
деген сенімдерін жоғалтты.
Исламның шарттары өмірдің ең керекті нәрселеріне әсер ететіні байқалды.

2. Мемлекет дамуы кезеңдері.

Араб халифатының тарихын шартты түрде 3 кезеңге бөлуге болады:
Мұхаммед пайғамбар (570—632 ж.ж.) мен алғашқы төрт халифтің (Әбу Бәкір
(632—634 ж.ж.), Омар (634—644 ж.ж.), Осман (644—656 ж.ж.), Әли (656—661
ж.ж.)) билігі; Омейядтар династиясының билігі (661—750 ж.ж.); Аббасидтер
династиясының билігі(750—1258ж.ж.).
VII ғасырда араб тайпаларында рулық-тайпалык қатынастардың ыдырауы
басталды. Араб тайпаларының негізгі бөлігін малшы-көшпенділер
(бәдеуиндер) мен сулы жерлерде, қалаларда өмір сүрген жер өндеушілердің
аз бөлігі құрады. Аталған уақыттан бастап әлеуметтік теңсіздікке алып
келген мүліктік теңсіздік басталды. Шейхтар (тайпа басшылары) мен
саидтар (тайпа ақсақалдары) жақсы сулы жерлер мен малдың көптеген
бөлігін өздеріне иемденіп алды. Рулық-тайпалық ыдыраушылықты жеңу мен
біртұтас араб мемлекетін құру талпынысы әртүрлі уағыздаушылардың
көбеюіне алып келді. Олардың ішіндегі аса әйгілісі — ислам дінінің
негізін қалаушы Мұхаммед пайғамбар болды. Мұхаммед барлыкқ арабтарды бір
дінге және пайғамбары — "жер бетіндегі жалғыз құдайдың жердегі елшісі"
басында тұрған теократиялық мемлекетке (діни қауым түріндегі) бірігуге
шақырды.
VII ғасырдың ортасында Аравияның бір исламдық мемлекетке — халифатқа
бірігуі аяқталды.
Омейядтардың басқару жылдарында халифаттың қуатты әрі гүлдену кезеңі
болды, көптеген елдер жауланып, ислам дініне тартылды.
640 жылы арабтар Сирияны, Палестинаны, Египетті, ал 649 жылы бүкіл
Солтүстік Африканы жаулап алды. 651 жылы Иранды бағындырды. 658 жылы
Арменияны, Грузиянын бір бөлігін, Азербайжанды, ал Кавказдың арғы
жағынан Хазар жерлеріне де қол жеткізді. 715 жылы Хорезмді толығымен
және Мауераннахрды (Сырдария мен Амудария өзендерінің аралығы) басым
көпшілік аумағын жаулап алды. 751 жылы бүкіл Орта Азияны өздері
бағындырды. 712 жылы Үндістанға басып кіріп, Синд қаласын жаулап алды.
711 жылы Испанияны өздеріне бағындырды. Арабтармен жаулап алынған ұлан-
ғайыр аумақта халықаралық болып араб тілі танылды. Ислам құқығы —
шариғат жергілі әдет-ғұрып нормалары мен институттарына еніп, оларды да
өзігі бойына сіңіре бастады. Ислам халифаттың бүкіл аумағында үстемдік
құрушы дінге айналды.

ІІ тарау.
Араб халифаптының қоғамдық-саяси құрылысы.

1. Қоғамдық құрылысы.

Араб халифатының ерекшеліктері феодалдық қоғамда белгілі бір орын алды.
Феодализмнің дамуы тарихи-географиялық жағдайда біркелкі болған жоқ:
Сирияда, Иранда, Египетте феодалдық қатынастар белең алды, ал Арабияда
рулық қоғам өмір сүрді.
Жер иелену қатынастарында жерді мемлекетгің меншіктеуі басым орын алды.
Халиф пен басшылар оны шаруаларға пайдалануға таратты және жер иесінің
қайтыс болған жағдайында жердің тағдырын анықтап отырды.
Бірігіп пайдалануды қажет ететін суармалы егін шаруашылығы кеңінен
қолданылды. Жерді пайдаланудың негізгі түрлері икта, мульк және вакф деп
аталды. Икта-шарт қойылып алынған дүние, мульк-толық жеке меншіктегі жер
және вакф-нақты бір мақсатпен шартты түрде сыйға берілген жер, жер иеленуші
басқару құқығын сақтап қалады. Таптық құрылымы: феодалдар-басқарушы қанаушы
тап, жаулап алынған елдер-ден келген байлыктың ең көбін алды; негізгі
орында мұсылман дін басылары тұрды; шаруалар-этникалык топтың ең көпшілігі;
қала адамдары-көпестер, қол өнершілер; құлдар-тұтқындар және еріксіздер,
шет елдерден сатып әкелінгендер.

2. Мемлекеттік құрылысы.

Пайғамбар артында еркек жынысынан мұрагер қалдырған жоқ. Мұхаммед қайтыс
болғаннан кейін төрт халифтың ізбасарлары: Әбубәкір, Омар, Оспан, Әли
басқарды. Әли қайтыс болғаннан кейін өкіметті араб атақтылары жаулап алды,
халифтікке Муавид шақырылды. Халифтің орталығы Сирия, астанасы Дамаск
қаласы болды. Омеядтар мемлекетгік аппарат қызметіне тек арабтарды ғана
алды, барлық іс араб тілінде жүргізілді. Олар ақша шығара бастады.
Алғашқыда халифтікке араб атақтыларын сайлады. Ақсүйектік және діни
үкіметті мұрагерлікке қалдырған халиф біріктіріп отырды. Жергілікті
басқарулардың өзіндік құрылымы болды. Олардың басында әмірлер тұрды. Олар
әскери, әкімшілік және діншілік үкіметті жүзеге асырды.
Әмірлерде екі орынбасар болды, оның біріншісі қаржы істері жағынан, ал
екіншісі қади-халифтің діни үкіметтік шаруаларын жүргізушілері болды.
Әскерді тұтқындар толықтырып отырды. Төрт диван өмір сүрді: Аль Харади-
қаржы министрлігінің жұмыстарын орындады; Аль-Хатим-халифтің хатшысы; Аль-
Расил-пошта және байланыс мекемелері; Аль Мугтакиллят-әскерді басқаруды
қамтамасыз ететін және әскер қызметкерлерінің санағын қамтамасыз ететін
орган.
Уәзір кеңесшінің және халифтің орынбасарының ролін орындады. Осындай
мемлекетік құрылымнан байқалғандай, араб мемлекеті-теократиялық монархиялық
сипатта дамып, барлық билік халифтің қолына шоғырланып отырды.

Абассидтер руынан шыққан Халифтер үкімет басына Иран ірі жер
иеленушілерінің және дихандардың көмегі арқасында келді. Халифаттың жоғарғы
билеушілері біртіндеп жартылай ирандық кейіпке түсе бастады. Абассидтердің
астанасы Бағдад қаласы болды. Абассидтер жаулап алу саясатын тыңғылықты
жүргізген жоқ. (Мағриб аймағы мен Испаниядан айырылып қалды) Жоғарғы үкімет
жерді бұрынғыдай мемлекеттің меншігіне жатқызды.
Абассидтар тұсында халифат бюрократиялық аппаратпен дамыған бір
орталықтағы мемлекетке айналды. Уәзірлердің саны есті, олар мемлекеттік
істерді өздері шешті, әскерді басқарды. Халифтің негізгі көмекшісі ұлы
уәзір болды.
Қади-ағарту жұмыстарының және мешіт істерінің басты көмекшісі. Абассидтер
дәуірінде өкімшілік құқықты меңгерген бастықтардан кісі өліміне қатысты
іздестіру істерін атқаратын ерекше полиция-шурта құрылды. Ол сот
тергеушілерін және сот үкімін орындайтын жергілікті қызметкерлерді құрады.
Сот жүйесі соттың қади қызметі мен әрекеті арқылы көрініп, ерекше сипатқа
ие болды. Алғашқыда бұл жұмысты соттың міндетгі қызметі тапсырылған
кішігірім кызметшілер атқарды. Ол міндетгі түрде діни әдет-ғұрыпты орындай
алатын мұсылман, дін басы жіберуге беделді, саяси ықпал шеңберіндегі адам
болуы керек. Мұсылман қадиы жан-жақты, өзі кади, нотариус, занды талқылаушы
ретінде сот саласындағы сұрақтарға сенімді болды.
Әскер мынадай араб тайпаларының жасағынан: жалдамалы әскерлерден;
гулямдардан (түркияның құлдарынан, африкалықтардан, славяндардан) құралды.
Халифтің карауындағы күрейіш тайпасынан, шексіз үкім жүргізушілерден.
Пайғамбардың иайыптары мен шариғаттың қорғаушыларынан тұратын араб халифаты
теократиялык монархиялық ел болды.

ІІІ тарау.
Мұсылман құқығы.

1. Құқық көздері.

Орта ғасырлардағы шығыс үшін Араб халифатында пайда болып, ең қолайлы
бағытта дамыған құқықтық жүйе - Мұсылман құқығы - Шариғат болып табылады.
Шариғат жолы Орта Азияда, Закавказьеде, Шығыс, Батыс және Солтүстік
Африкада, Оңтүстік және Оңтүстік-шығыс Азияда қолданыла бастады. Яғни,
халифат жеткен жерге дейінгі аралықты қамтыды.
Мұсылман құқығы дін ретінде феодалдық қатынастардың дамуына және нығаюына
мүмкіндік туғызды. Мыңдаған жылдар бойғы құқық түрінің тұрақтылығы
феодализм кезеңінде жаңа мазмұнмен толығып, феодалдардың мүддесін қорғады.
Бұл діни тәртіп бодды, ірілі-уақты шарттарды қоғамдық өмірдің барлық
жақтарында жүргізді.
Мұсылман құқығының әдебиеттегі бағасы әртүрлі сипатта, кейде тіпті қарама-
қарсы мағынада қолданылады. Қазіргі замандағы мұсылман құқығының атқаратын
маңызын көрсете отырып, француз ғалымы Давид Рене дүниежүзілік құқық
жүйесіндегі мұсылман құқығының орнын анықтап берді. Давид Рене мыналарды
бөліп көрсетеді: романдық-германиялық құқықтың отбасы, ортақ немесе роман-
германиялық отбасы, социалистік құқықтық отбасы жүйесі, діни жүйелер. Діни
жүйелер кезеңінде үшке белінеді: мұсылмандық, иудаязм және индуизм.
Мұсылмандық құқықтың дінмен байланысы, өзінің түбегейлі тұжырымдамасы
және теориялық қайнар көзі арқылы басқа құқықтык, отбасылардан өте
өзгешілігімен көзге түседі. Жеке құқық, отбасылық құқық, мұрагерлік құқық,
мұсылмандык құқық нормаларымен қоғамдық қатынаста реттеледі.
Біз осы құқық жүйесінің феодализм дәуіріндегі жағдайын, құрылу кезеңін
әңгіме етеміз. Мұсылман құқық жүйесіндегі құқықтық діии этникалық нормалар,
мазмұны жағынан әртүрлі болғанымен, бір-бірімен сабақтаса отырып, біртұтас
біріккен кешен түзейді.
Мұсылман құқығы мен мемлекеттің арақатынасының езіндік ерекшелігі бар.
Шариғаттың барлық нормалары құран мен суннадан ұғады. Олардың құдайдың
құдіретінен тыс болуы және принішпті түрде қолданылуы мүмкін емес. Алайда,
мемлекет дін сенімінің негізі және діни міндетгердің орындалуы, адамдар
арасындағы қарым-қатынасқа нормалар енгізді. Соңғысы құқықтық норма болып
қалыптасты.
Формальды құқықтың нүсқаларымен таныса отырып, оның мемлекетпен
қатынасына көңіл бөлу керек. Мұсылман мемлекеттерінің заң шығаратын
формальды түпнүсқалары халифаттың алғашқы қалыптасу кезеңдерінде ғана
қолданылған (ҮІІ-ҮІІІ ғғ. ). Алайда бұл процесті тәмамдау мен мұсылман
құқығының одан әрі дамуына тікелей мемлекетгік пәрмен бола қойған жоқ.
Мемлекет құқықтың дамуы процесіне объективті түрде ықпал ете алмады.
Мұсылман құқығының негізгі ерекшелігі - оның доктриналығы, құқтанушы
беделді оқымыстылардың еңбектері. Санкцияландырылған норма арқылы мемлекет
езінің рөлін жанамалай ғана орындап отырған. Бұл әрекет мұсылмандар
құқығының доктриналығымен және өнегелілігімен тұжырымдалған. Мұсылман
құқығында көпшілік және жеке құқық нормалары әрқашан тәуелсіз болып келді.
"Мұсылман ойының бағыты, -деп жазды Р. Шарль, -қатаң тәртіп пен нақтылық
жағдайында ешқашан тәуелді болмау".
Сол кезеңдерде түсініктілік және айқындылық принципі батыс үшін аса
маңызды болып есептелді.
Мұсылман құқығы - дін мен құқтың сабақтасуының жарқын көрінісі. Мұсылман
қүкыгы ғылымның жеке саласы емес, ол ислам ілімінің бір ғана жағы. Бұл дін
мыналардан түрады: теологиялық догмалар жиынтығы, міне, мұсылмандар осы
үғымға сенуі керек: шариғат-адамгершілік жолы.
Шариғат адам баласы үшін жүзеге асуы міндетті идея ретінде түзілген.
Міндетін орындамаған жағдайда адам заң бұзушы болып табылады. Ислам
әлемінде мемлекет жүргізіліп жатқан діннің қызметшісі ретінде маңызды ірі
теократиялық қоғамның тұжырымдамасына жетекшілік етеді. Таза құдай жолымен
шектеліп қалмай, мұсылман заңгерлері мен теологтары жер жүзі исламға
бағынатын құқтар жүйесін жетілдірді. Ислам-заңның діні.
Мұсылман құқығы-мұсылман рухының шығу мазмұны, мұсылман идеологтарының ең
түсінікті бағыты.
Мұсылман құқығы ғылымының екі тарауы бар: шариғатты құрайтын тұтас бір
кешенді түсініктер ережесі, шығу тектері, материалдық мұсылман құқығының
нормасына жататын шешімдер.
Мұсылман құқығының қайнар көздері:
1). Құран-ислам дінінің бас кітабы.
2). Сунна-құдайға байланысты дәстүрлер.
3). Иджма-мұсылман қоғамының біртұтас келісімі.
4). Қияс-аналогиялық пікірлер.
Құран-Алланың соңғы Пайғамбары Мұхаммедке жіберген қасиетті кітабы. Бірақ
ол құқық кітабы немесе кодекс емес.
Сунна-Пайғамбардың тұрмыс-тіршілігі жөнінде діни нанымдағылардың қалай
басқару керектігі туралы әңгімелейді. Мұсылмандық дәстүр, адаттың жинағы.
Бұл Мұхаммедтің қағидаларының бір тармағы. Бұл салттардың жинағы мұсылман
құқығының теориясы болып есептеледі.
Иджма-докторлардың өзара келісімінен құралған. Құран да, сунна да барлық
сұраққа толық жауап бере алмайды.
Мұндай күрделі жағдайда (қандай да бір сұраққа жауап жоқ кезде), жауап
орнына қатып қалған дайын догмалар мен мұсылман қоғамының тұтастығы мысал
ретінде ұсынылады.
1). Адат менің қоғамым қате шешімді ешқашан қабылдамайды;
2). 115 қатар 4 өлеңнен тұрады "кімде-кім наным жолына жатпайтын басқа
жол іздесе, ол тозаққа тап болады". Иджма Еуропа салтына жатпайды. Ол жалпы
мойындауды да талап етпейді. Талап ететіндер барша ілімді жетік білетін
адамдар тобы. Олардың рөлі құқық белгілеуден тұрады. Оқымыстылар-
пайғамбардың мұрагерлері. Құқық докторларының бір қальшпен ойлауы-исламның
қағидаларының кең қанат жаюымен түсіндіріледі. Құранның практикалық
мағынасы-сунна мен иджма. Мұсылман құқығының үш қайнар көзі, міне, осылар.
Құран мен сунна негізгісі. Бірақ бүгінде бұл тек құқық ілімінің тарихи
қайнар көздері, оларды қалай болса солай пайдаланбауы керек. Тек құқық
кітаптары ғана иджманы мақұлдаған. Біздің жағдайымызда мұсылман құқығын оқу
үшін пайдалану керек.
Мұсылман құқығы догма негізінде біздің дәуіріміздің X ғасырында
өзгермейтіндей болып белгіленген. Ислам діні өкімет құқығының езгерістерін
мойындамайды. Мұсылман мемлекеттеріндегі үкімет басындағылар құқық қызметін
заңды жолмен құра алмайды. Олар тек заң актілерін мұсылман құқығы рұқсат
еткен мөлшерге дейін бере алады. Қияс - аналогияны құқық қолдану ретінде
талқылауға болады. Құқық сенімдегілері діни істерге байланысты жүргізуі
керек. Ол ақиқаттың айнасы деңгейіне көтерілуі шарт емес.
Әрине, құқық жүйесінде Құран негізгі орын алады. Ол мұсылмандар үшін
қастерлі. Бұл қасиетті кітап барлық белгілі оқиғаларды түсіндіреді: адамның
өмірге келуін, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.