Қазақтардың әдет құқығы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе 3

I-тарау. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттің қалыптасу ерекшеліктері.

1. 1. Қазақстан мемлекеттілігі және ұлттың қайта өрлеуі……5

1. 2. Өтпелі кезеңдегі мемлекеттіліктің қалыптасуы……… . . . 16

II-тарау. Қоғамның мемлекеттік - саяси жүйесі эволюциясының басымдық берілген бағыттары.

2. 1. Қазақстандық конституционализмнің қалыптасуы - құқықтық мемлекеттің бастауы ретінде. 22

2. 2. Парламент: жетістіктер жолында. 49

III-тарау. Қазақстан Республикасындағы сот билігінің қалыптасуы. . 53

Қорытынды. . 58

Сiлтемелер

Пайдаланылған әдебиеттер

К I Р I С П Е

Толық егемендiк пен мемлекеттiк тәуелсiздiкке қол жеткiзгеннен кейiн Қазақстан үшiн азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекет құрудың аса қажеттiлiгi туындады. Осы жолды таңдай отырып, жас мемлекет бүкiл әлемге азаматтарының құқығы толық қорғалатын мемлекет құрғандығын жариялады.

Тәуелсiздiк жылдарында мемлекеттiлiктiң негiзiн құрайтын негiзгi институттар өз құрамын түбегейлi өзгерттi. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясына сәйкес басқарудың парламенттiк-президенттiк сипаты президенттiк сипатқа ауысты. Президенттiк институты қоғам мен мемлекет iсiне, мемлекеттiк билiктiң үш тармағына бағыт беретiн бағдаршамға айналды.

Заң шығару институты өз келбетiн толық өзгерттi. Бұрынғы ең басты нормативтiк актiлердi /«Мемлекеттiк егемендiк туралы» Декларация, Қазақстан Республикасының «Мемлекеттiк тәуелсiздiк туралы» Заңы, т. б. / қабылдап келген бiр палаталы Жоғары Кеңес өз орнын екi палаталы Парламентке бердi. Парламент өз қызметiн азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтары мен мүдделерiн қорғауға, демократияны дамытуға, қоғамды нарықтық экономикаға көшiруге, жеке меншiктi енгiзуге, кәсiпкерлiк құрылымдарды қолдауға бағыттады.

Үкiметттiң тiкелей қатысуымен атқарушы билiк те өз қызметiн атқаруда. Ол билiк саласына экономикалық реформаларды жүргiзу, қоғамды кризистен шығару, заңдардың орындалуын қамтамасыз етудi ұйымдастыру, күнделiктi мемлекеттiк басқару сияқты қызметтер жүктеледi.

Өзгерiстерге сот саласы да ұшырады. Жалпы жилищное правоәне арбитраждық соттар бiр жүйеге бiрiктiрiлiп, олар ендi Жоғары Сотқа бағынатын болды. Бұрынығы Конституциялық Сот орнына жаңа орган Конституциялық Кеңес келдi.

Тақырыптың өзектiлiгi сонда, құқықтық мемлекет-бiздiң болашағымыз, ол болашаққа жол әлi жалғаса бермек, ол жол көптеген сатылардан тұрады және оны жүзеге асырушы барлық мемлекеттiк органдардан, азаматтардан, қоғамнан шыдамдылықты талап етедi. Мемлекеттiк қымет пен қоғамдық қызметтiң тонусын көтеру керек, сыбайлас жемқорлықты жою да негiзгi мақсаттардың бiрi болып табылады. Сонымен қатар, қоғамның заңи, моральдық, адамгершiлiк базистерiн қалпына келтiру керек.

Мемлекет пен қоғам алдында қазiргi таңда өз шешiлуiн күтiп мынадай мiндеттер тұр:

Құқықты жаңарту;
Азаматтарда заңға деген сыйластық сезiмдi қалыптастыру және оның деңгейiн көтеру.
Тұтас қалыптасқан құқықтық нигилизмнiң тамырына балта шауып, оның орнына позитивтi құқытық сананы қалыптастыру.

Мiне, осы мiндеттердi орындағанда ғана бiз бүкiл механизмi толық жұмыс атқаратын құқытық мемлекеттiң iргесiн қалай аламыз, ал бұндай мемлекеттiк құру бiздiң аталарымыздың сан ғасырғы арманы және осы мақсатқа жету үшiн сан боздақ қыршын болғанын да тарих та, жас ұрпақ та ұмытпақ емес.

Жұмыс барысында тарихи Қазақстандағы мемлекет пен құқықтың қалыптасуы туралы, өтпелi кезеңдегi мемлекеттiлiктiң дамуы туралы және қазiргi кездегi Қазақстан, оның мемлекеттiлiгiне негiз болатын билiк институттары туралы сұрақтар қарастырылады. Жұмыста қазақстандық заңгерлер мен тарихшылардың, сонымен қатар, ресейлiк заңгерлердiң еңбектерi қолданылған.

I-тарау. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттің қалыптасу ерекшеліктері.

1. 1. Қазақстан мемлекеттілігі және ұлттың қайта өрлеуі.

Қазақ жерінде алғашқы қауымдық қоғам заманында рулық қауым пайда болып, ұзақ ғасырлар бойы адамдар туыс, қандастығы ұйымның шеңберінде өмір сүрді. Бұл аймақта мекендеген көшпелі тайларда мемлекеттің құрылуы ғасырларға созылып, ол ерекше күрделі түрлер арқылы қалыптасты. Сақтар дәуірінде көшпелі тайпалардың қоғамдық құрылымы әскери демократия түрінде болғанын байқаймыз. Оның әлеуметтің негізін туысқан рулар, тайпалар, тайпалар одағы құрады.

Сақтардың орнын басқан үйсіндер мен қаңлылар да Қазақстан тарихында айқын із қалдырды. Үйсіндер мен қаңлылар тұрақты тайпалар одағын құрып, өздеріне патшалар сайлаған. Үйсіндер одағы 190 мыңға дейін, ал қаңлылар 150 мыңға дейін әскер жинай алған.

Біздің жаңа жыл санауымыздың басында Қазақстан жеріне түркі тектес көшпенділердің тайпалары басып кіреді (гүндер) . Гүндер одағы ру көсемдері басқарған 24 бөлшектен (рулар топтарынан) тұрған. Әрбір бөлшек өзінің ру жасақтарын құрған. Одақ жасақтары түменге, мыңға, жүзге және ондыққа бөлінген. Жоғарғы билік көсемдер кеңесінің қарауында болып, кеңес патшаға бағынған. Гүндер біртін келе өздері жаулап алған тайпалармен араласып, соларға сіңіп кетеді.

Біздің заманымыздың 546 жылы Алтай өңірін мекендеген Дұлға атты түркі тайпасының әскери көсемі Түмін өзін қаған деп жариялап, «Түрік қағанаты» құрылады. Түмін қағанның мүрагерлері түрік қағанатының жерін Солтүстік Моңғолиядан Әмударияның төменгі ағысына дейін кеңейтті. VI-ғасырдың аяғында Түрік қағанаты Шығыс және Батыс түрік қағанаты болып екіге бөлінеді. Қағанат тәуелсіз саяси құрылымға айналып, «ел» деп аталады. «Елдің» бастапқы мағынасы - тайпалар одағы, «елге» біріккен халық ұйымын білдірген. Сол кезден осы күнге дейін «елдің» мағынасы да, атауы да өзгермеген.

Осыдан қазақтардың түп тамыры түркілерге кететінін көреміз. Түрік қағанатының әлеуметтің құрылымы өте күрделі болған. Бұл қоғам «байлардан», «шығайлардан» (кедейлерден), «таттардан» (басыбайлылар), «құлдардан», «күндерден» тұрған. Күлтегін қағанның тасқа жазылған ескерткіштерінде (VII ғасыр) мынадай аөздер бар «Шығай будунығ бай қылтым» - кедей халықты бай қылдым. «Ол едке құл құллығ болмыс ерті (күң күңлік болмыс ерті) » - ол кезде құлдарымыз құл иеленуші болды, күңдеріміз күңдерге ие болды. Ел басқарушыларды бек, тархан деп атайтын. Түркі қағанатының заңдарын «төру» дейтін. «Төру» жазба түрінде қабылданып, хақан сарайында сақталған. Қағанат халқының аталған әлеуметтік топтар бөлінуі олардың құқықтық жағдайының тең болмағандығын анық байқатады.

Халықтың бірқатар қалаларда тұрған, кең даланы көшенділер жайлаған. Байлар, саудагерлер, ерекше әлеуметтік топтар болып бөлінген, олардың құқықтары да басқаларға қарағанда артықшылық жағдайда болды. М. Қашқары былай деп жазады: «Ер құлын ұрғалы сесінді» - адам құлын ұруға әзірленді. Түркі қағанатында әскери тұтқындарды құлға айналдырған. «Тұтқын алып, құл сатар» деген мақал сол заманнан қалған.

Халықтың басым көпшілігі шаруалардан, қол өнершілерден, ұсақ алыпсатушылардан тұрған. Оларды «қара бұдұн» (қара халық) деп атайтын. «Қара бұдұн» түркі қағанатының әлеуметтіг негізі болғандықтан, саяси мәселелерді қарауға, шешуге тікелей қатысып отырған. Ел тайпалардан, тайпалар рулардан құрылғандықтан, әскери құрылымы ру жасақтарынан тұрған. Түркілер әскерді «шерік» деп атаған. Күлі-Чоры ескерткішінде (VII ғ. ) мынадай жазу бар: «суқұс болсар черіг ітер ерті» - ұрыс болғанда ол әскерді басқаратын. М. Қашқари (XI ғ. ) әскерге байланысты мақал келтіреді «Алп черікте, білге тірікте» - жігіт әскерде, ақылды өмірде сыналар. Соғыс біткен соң жасақтар өз руларына тарайтын болған.

Мемлекет басшысы қылып қағанды сайлайтын. Қағанның жарлығы мен бұйрығыы арқылы қоғамда құқықтық тәртіп орнатылып, адамдар арасындағы қатынастар реттелетін. «Жарлық», «бұйрық» - ежелден белгілі құқықтық түсініктер. Моин Шору ескерткішінде (VII ғ. ) мынадай сөздер бар: «Бітігін анта иаратытдым» - мен онда (тасқа) жазуға жарлық еттім. Бұйрық-жарлықты арнайы қызметшілер жүзеге асырып отырған.

Қаған өзін құдайдың қалауымен жаратылған ерекше тұлға есептеген. «Мені тәңрі тегінен тәңрі жаратқан» деп жазылған түріктің дана қағанының сөзі Білге қаған ескерткішінде ^{. /1/} Түркілерде нарықтық қатынастар кеңінен дамып, қоғамның ішінде де, басқа елдермен де сауда-саттық үзілмеген. Мұның бір айғағы «товар» деген ұғымның түркі қоғамында қалыптасуы. «Товардың» төркіні «табар» сөзі VIII ғасырдағы түркі ескерткіштерінде кездеседі. М. Қашқари «товарды» жанды, жансыз мал деп түсіндіреді. «Товарға» мал, еңбек құралдары, қару-жарақтар, тұтыну заттары, қымбатты бұйымдар жатады. «Товар» (байлық) ежелден түркілерде жеке меншіктің объектісі болып саналғандықтан, оны сату, сатып алу, айырбастау, сыйға тарту, мұраға қалдыру әдетпен, заңмен жан-жақты реттелген болатын. Көшпенділерде жер жеке меншікке айналмаған. Жер рудың, тайпаның қарауында болғандықтан олар жерді жайлау, қыстау, көктеу ретінде пайдаланған.

Отбасылық қатынастар түркілерде аталық құқыққа негізделіп құрылған. Ежелден түркілерде әйелді қалың малға алу әдеті қалыптасқан. М. Қашқари мынадай мәтел келтіреді: «Қалың берсе қыз алар, керек болса қымбатқа да алар».

Әйел үй шаруасымен айналысып, еріне, оның туысқандарына тәуелді болып қала береді. Үй иесі - еркек - отбасының қожасы ретінде мал-мүлікке толық, жеке иелік етеді. Үлкен ұлдары еншілерін алып, атасынан бөлініп шығатын да, кенже ұлы қалған мал-мүлікке мұрагер болып отбасында қалатын. Қыз бала басқа жұртқа ұзатылып, ата-анасы берген жасауымен жылап-сықтап кете барған. Ол барған жерде бөтен рудың адамы саналғандықтан, сол елдің әдеті бойынша ата-енесін, күйеуінің басқа туғандарын айрықша қадір тұтуға міндетті болған. Күйеуі өлсе әмеңгерлік әдетімен оның ағасына, інісіне, олар болмаса басқа туғанына күйеуге берілетін. Күйеуге шыққан қыздың ата-жұрты «төркіні» деп есептелген. «Төркін» көне түркілердің «төріткен» (жаратқан) деген сөзінің негізінде қалыптасқан. М. Қашқари «төркінді» - «ана- баб еві» (ата-ана үйі) деп түсіндіреді. «Қыз төркін үйге келді» деп, ұзатылған қыздың төркіндеп әкесінің үйіне келгені туралы жазады. Бұл ұғым қазақтарда бүгінгі күнге дейін сақталған.

Көне түрік қоғамда қыдмыстың сан алуан түрлері де белгілі болатын. Кек алу, құн, барымта т. б. қылмыстық түсініктер оларда ежелден-ақ қалыптасты. Әсіресе, малды, мүлікті ұрлау қылмыстары кеңінен тараған. Егер жауласқан рулар, тайпалар бір-бірінің малын, мүлкін зорлап тартып алса, оны қылмыс емес, ерлік деп санады. Білге қаған ескерткішінде мынадай мақтаныш сөздер жазылған: «Тақут будунығ бұздым, олғын йетазын йылқысын барымын анта алтым» - Таңғұт халқын талқандады, ұлдарын, қыздарын, малын, мүлкін алдым. «Барымын» (мүлкін) алудан соңыра қазақтың «барымтасы» қалыптасты.

Сот билігін хақан, оның өкілдері - бектер (билер) жүзеге асырып отырған. Көне түріктерде ең кең қолданылған жаза - өлімге кесу болатын. Қылмыскерді ұрып-соғу жазасы да жиі қолданылатын. М. Қашқари сөздігінде «бек аны қинатты», «бек ұғрыны беклетті», «бек аның йазуқын кечурды» деге сөз тіркестері сот билігін кім жүргізгенін, қылмыскерлерге қандай жаза қолданылғанын аңғартады. «Қанды қанмен жумас» деген мақалға қарағанда, сол заманда рулық қауымнан қалған қанді кекке шек қойылғанын байқаймыз. Кісі өлтіргені, жарақаттағаны үшін құн төленетін әдет қалыптасты. «Құн» түріктің «құнла» (тонау, ұрлау, тартып алу) сөзінен шыққан. «Құнды» қылмыскердің руы төлейтін. Құнға ақшалай, заттай, малмен төлем белгіленген.

Түрік қағанаты ыдырағаннан кейін қимақтар мен қыпшақтардың саяси одақтары пайда болды (VIII-X ғғ. ) . Олардың ішкі мемлекеттік құрылысы, заңдар жүйесі түрік қағанатына ұқсас еді. X ғасырда Жетісу мен Шығыс Түркістанда Қараханид хандығы қалыптасып, ол да бұрын өткен түркі мемлекеттерінің көптеген дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарының мұрагері саналады. Мемлекетті хақан басқарып, мемлекет «елге» (тайпалар одағына) бөлінді. Тайпаларды бектер басқарып, әкімшілік, сот, әскери билік солардың қолына жинақталды. Қараханидтер ислам дінін қабылап, ол мемлекеттік дінге, үстем идеологияға айналды. ^/2/

Ислам көбінесе, отырықшы халық арасында тарап, саяси өмірге, құқық жүйесіне әсерін тигізді. Сол кезде түркі тілдес халықтар арасында араб, парсы мәдениетінен саяси, құқықтық ұғымдар тарай бастады.

«Ел» - тайпалар одағының түсігіні болса, мемлекет - әкімшілік бөлінген халықтың саяси ұйымы болып табылады. Осы саяси, құқықтық терминдер мен ұғымдар біздің дәуірге дейін жетіп, қазақ халқының саяси және құқықтық мәдениетінің төрінен өзіне лайықты орын алып отыр.

Түркі халықтарының ежелден келе жатқан мемлекеттігінің табиғи жолмен дамуын орта ғасырларда монғол басқыншылары ұзіп, зорлықпен тоқтатып тастады. XIII ғасырдың басында Жетісуда, Орта Азиядағы түркі мемлекеттерін талқандап, қалаларын қиратып, гүлдене дамыған, бай мәдениетіне ойран салды. Монғолдар жаулап алған елдерде өздерінің саяси үстемдігін орнатып, мемлекетті әскери жүйеге негіздеп құрды. Қарулы күштер түменге (он мың), мыңға, жүзге және ондыққа бөдініп құрылды. Осы тәртіпті түркі тайпаларына, руларына да қолданды. Бұл әскери бөлімшелерді Шыңғысханның туғандары, сыбайлас феодалдар басқарды. Жүзбасы, онбасы етіп Шыңғысханның жан қияр нөкерлері тағайындалды. Шаруашылық та әскери жүйеге негізделіп ұйымдастырылды. Хан көсемдерге, көсемдер түмен басына, түмен басы мың басына, мың басы жүз басына көшіп-қонатын кеңістігін анықтап берді. Әр әскер басы белгілі қарулы жасақ құрып, соғысқа аттануға міндетті болды. ^/3/

1206 ж. «Шыңғысханның ясысы» аталған монғолдардың заң жинағы қабылданды. Осы заңдар бойынша қандай да болсын теріс: өз қожасына көшіп кеткені, әскери тәртіпті бұзғаны, болар-болмас кінәсі үшін өлім жазасы қолданылады. Шыңғысхан жаулап алған халықтарды өз меншігі санап, оларды ұлыстарға бөлді. Ұлыстарды басқаруға балаларын қойды. Сол кезде ұлыстар Шыңғысхан әулетіне мирас болып қалатын дәстүр қалыптасты. XIV ғасырда ұлыстар тәуелсіз мемлекеттерге бөлініп, Алтын Орда және Ақ Орда деген екі мемлекет пайда болды. Қазақ жерін мекендеген тайпаларға зор әсерін тигізген Алтын Орданың өмірі ұзаққа созылған жоқ. Алтын Орда ыдырағаннан кейін қазақ жерінің шығысында Моғолдар мемлекеті, ал батысында Өзбек хандығы құрылды. XV ғасырдың ортасында Өзбек хандығынан Жәнібек хан мен Керей хан бөлініп, Моғолстанға көшіп келеді. Моғолстанның ханы Есен-Бұға оларды құшыған жайып қарсы алып, Шу мен Жетісудің батыс өңіріне орналастырады. Жәнібек және Керей хандармен келгендер өзбек-қазақ аталады. 1465 жылы тарихта тұңғыш рет қазақ хандығының негізі қаланып, Жәнібектің ұлы Қасым ханның тұсында көркейіп, қуатты мемлекетке айналады. Қасым хан қазақтың құқықтық әдеттерін тұңғыш рет бір жүйеге келтірді. Ол заңдардың жинағын халқымыз «Қасым ханның қасқа жолы» атап кетті. Бұған дейін араб басқыншыларының ықпалымен енген шариғаттың қағидалары көшпелі халыққа жайсыз тиіп, ғасырлар бойы қалыптасқа әдеттерге қайшы келді. Қасым хан халық бұқарасының тілегін түсініп, ежелгі құқықтық әдеттерді қайта жаңғыртып, қоғамның талаптарына сай жүйелендірді. «Қасым ханның қасқа жолы» бес тараудан тұратын: 1) мүлік заңдары (мүлікті, жерді пайдалануға байланысты қатынастарды реттеген) ; 2) қылмыс заңдары (ұрлыққа, кісі өлтіруге, тонауға, шабуылға байланысты қатынастарда реттеген) ; 3) әскери заңдар (жасақ міндеті, әрдің құны) ; 4) елшілік жоралары (шешендік, халықаралық қатынасында сыпайылық, әдептілік) ; 5) жұртшылық заңы (ас, той, мереке кезінде қолданылатын ережелер, жасауыл, бекеуіл міндеттері) .

Қасым ханнан кейін Қазақ мемлекетің нығайтуға айтарлықтай табыстарға жеткен Есім хан болды (1598-1645) . Ол бұрынғы қазақ заңдарына, әдеттеріне жаңададн дем беріп, әсіресе, әскери заңдарының беделін күшейтті. Бұл әрекет жоңғар қалмақтарының басқыншылық әрекетіне тойтарыс беруге бағытталды. Есім хан өзінің заңдар жинағында ежелгі құқықтық әдеттерді қаз қалпында сақтағаны үшін оған халық «Есім ханның ескі жолы» деген ат берді.

Өз заманында Тәуке хан (1680-1718) дәуір ыңғайына сай бейімдеп қазақ заңдарын жинап, топтастырып мемлекеттік дәрежеге көтерді. Бүл заңдар тарихта «Тәуке ханның жеті жарғысы» деген атпен белгілі. «Жеті жарғы» бұрынғы әдеттерге қосымша жаңа ережелер, қағидалар енгізілді. Халықтан жиналатын салықтың мөлшері белгіленіп, қанды кекке тыйым салынып, бұл жағдайда алынатын құнның, айыптың көлемі көрсетілді. Хан тұқымына зиян келтіргені үшін құн мен айып жай адамдарға қарағанда жеті есе артық төленетін болы. Сұлтандар мен билердің билігінің ауқымы анықталып, олардың зорлық-зомбылығына шек қойылды. Әсіресе, кедей шаруалардың тұрмыс жағдайына көбірек көңіл бөлінгенін байқаймыз. Байлар кедей туыстарына уақытша пайдалануға аманат - мал, сауын беретін, табиғаттың апатынан (жұт, құрғақшылық т. с. с. ) зардап шеккендерге әлділер көмек - «жылу» көрсетуге міндетті болған. Асар әдеттері бойынша құдық қазуға, қыстау тұрғызуға, борыштан құтылуға туған-туысқандар бріне-бірі көмектесіп отырған.

Тұрмыс құру, отбасы мүшелері: жұбайлардың, ата-аналар мен балалардың қарым-қатынастары ежелден қалыптасқан әдет-ғұрыптарға негізделіп, қалың мал төлеу тұрмыс құрудың алғы шарты саналды. Әдетте, күйеуге шыққан қызына ата-ана енші бөлмейтін, жасау берілетін. Үлкен ұлдары еншілерін алып шығатын да, кенже ұлы ата-анасымен қалады. Некені бұзуға тек ері құқықты болды. Үнемі азап-қорлық көріп, ол дәлелденген жағдайда ғана әйел некені бұзуға бара алды. Әмеңгерлік әйелдің аяқ-қолын бұзған тұсаудай ұзатылған жеріне тәуелді етті.

Даулы мәселені билер шешетін. Билерді ешкім сайлап қоймаған. Қазақтың әдет-ғұрыптарын жетік білетін, шешен, тапқыр, халық арасында абыройлы адамды би деп санап, даугерлер соның билігіне жүгінетін. Халық жадында осындай ақылгөй, дана билердің: Төле би, Қазыбек би, Айтеке би т. б. есімі сақталып қалған, ерекше құрметпен еске алынады.

Қазақтар XVIII ғ. бірінші жартысында Ресейге қосыла бастады. Бұл жағдай жүз жылдан астам уақытқа созылды. Ресейге қосылуға қазақ халқы мәжбүр болып, амалсыздан барды. Шығыстан Жоңғария мен Қытай, оңтүстіктен Орта Азия хандықтары, солтүстіктен Ресей патшалығы қазақ жерін қыспаққа алып, тынысын тарылта бастаған болатын. Қазақ халқын, жерін өзіне қосып алып, Ресей патшалығы қазақ мемлекеттігін біржолата жойып, Қазақстанда отаршылық басқару органдарын құрды. Қазақ халқы өзының саяси құрылымынан айрылып, отыршылық құрсауына түсті. Отаршылық қысымына көнбей, Ресей патшалығына қарсы шыққан Сырым Датұлы, Кенесары Қасымұлы, Исатай Тайманұлы көтерілістерін патша әскерлерін қанға тұншықтырып, халықты талан-таражға ұшыратты, басып, жаңыштап отырды. Патшаның отыршылық саясатына қарсы соңғы көтеріліс 1916 жылғы маусымдағы жарлығына байланысты болып, 1917 жылғы ақпан және қазан революциясымен ұласты. Қазақстан Ресей құрамындағы бұл кезеңдерде адамдардың саяси құқықтары шектеліп, жақсы жерлерінен айырылды. Отарлаушы билік өз алдына Қазақстанды орыстандыру мәселелсін қойды.

20 ғасырдың бастапқы кезеңінде ұлт-азаттық көтерілістер бой көтере бастады. 1905 жылғы Ресейде болған оқиға билікке қысым жасаудың жаңа әдістерін қолдануға мүмкіндік берді.

Орталық Ресейдегі патша саясатына деген қарсылықтар қарулы қақтығыстарға дейін апарып, нәтижесінде патша билігі басқару жүйесін өзгертуге мәжбүр болды. 1905 жылы 17 қазанда Манифест жарияланды. Онда Ресейде азаматтардың жеке құқықтары мен сөз бостандықтарының, жиналыстар жасауға және одақтарға бірігуге деген құқықтардың сақталуы қамтамасыз етілетіндігі қарастырылған. Маңызды жаңалық патша заңдарын талдаушы өкілетті орган- Мемлекеттік Думаны сайлау туралы мәселе болды. 1906 жылғы 23 сәуірдегі заңға сәйкес екі палаталы парламент құрылды. Жоғары палатасы- Мемлекеттік Кеңес болды. Төменгі палатасы-Мемлекеттік Дума төрт бағытта: жер иеленуші, қалалық, шаруа және жұмысшы негізде сайланды. Мемлекеттік Думаның басты қарастыратын сұрақтары аграрлық мәселелер болғандықтан оны шешуде патша үкіметінің көңілінен шықпағаннан кейін 1906 жылдың 9 шілдесінде І Мемлекеттік Думаны таратып, ІІ Мемлекеттік Думаны құру жөніндегі Манифест жарияланды.

ІІ Мемлекеттік Думаны сайлау туралы Ережеде Қазақстанның сайлау құқығынан айырылған еңбекшілердің құқықтарын қалпына келтіруде өзгерістер енгізілді. Өз саясатын жүзеге асырушы Дума болады деген патша үкіметінің сенімі ақталмады. Сайлау нәтижесінде Ресейлік әлеуметтік-демократиялық жұмысшы партиясы жеңіске жетеді де ІІ Дума алғашқысына қарағанда анағұрлым оппозициялық бағытта болды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.