Прокурорлық қадағалау түсінігін ашу

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе 3
І Тарау. Прокурорлық қадағалау мемлекеттік қызметтің жеке бір түрі ретінде
6
1.1 Прокурорлық қадағалаудың түсінігі, міндеттері 6
1.2. Конституциялық қадағалауды жузеге асыру кезіндегі прокурорлық қызмет
19
ІІ Тарау. Прокуратура органдарының қызметінің негізгі бағыттары мен мазмұны
27
2.1 Прокурордың адамның және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының,
заңды мүдделерінің сақталуының қадағалау саласындағы қызметі 27
2.2. Жедел-іздестіру қызметінің, анықтама тергеудің, әкімшілік және
атқарушылық істер жүргізудің заңдылығына прокуратураның қадағалау
жүргізуі. 32
2.3 Прокурордың сотта мемлекеттің мүддесін білдіруі 41
2.4 Прокурордың зандардың қолданылуына қадағалауды және заңда белгіленген
тәртіпте қылмыстық қудалауды жүзеге асыруы 45
2.5 Прокурордың құқықтық статистика және арнай есепке алу саласындағы
зандардың қолданылуына қадағалауды жүзеге асыру қызметі 50
Қорытынды 53
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 55

Кіріспе

Қазақстан Республикасының 30 тамыз 1995 жылы қабылданған
Конституциясында: “Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы,
құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат
қазынасы – адам және адам өмірі құқықтары мен бостандықтары” деп
көрсетілген. Осы айтылған құқықтар мен бостандықтарға жоғарғы қадағалауды
жүргізе отырып, жүзеге асуын қамтамасыз ететін орган – прокуратура болып
табылады.
Прокурорлық қадағалау құық қорғау органдарының ішіндегі адамның
құқытары мен бостандықтарының меншік нысанасына қарамастан, мемелекеттің,
заңды тұлғалардың, ұйымдардың мүдделері бұзылған кезде, қорғаудың кепілі
болып табылады. Сондықтан құқықтық тәртіппен заңдылықты шынайы нығайту үшін
мемлекет пен қоғам прокуратураның қадағалау және басқа да қызметінің
жоғарғы деңгейінде болуына мүдделі.
Прокурорлық қадағалауды және басқа да прокурорлық қызметті тиімді
жүзеге асырудың маңызды жолы болып, прокурордың әрқилы қызметінің
ерекшелерін, нақтылы қызмет бағытына өздерінің өкілеттіктерін дұрыс
қолдануын және керекті әдістемелерді пайдалана білуі жатады.
Қазақстан Республикасының 21 желтоқсан 1991 жылы қабылданған
“Қазақстан республикасының Прокуратурасы туралы” заңының 4-бабында
прокуратура қызметінің бірнеше қызметінің негізгі бағыттары айқындалған.
Бұл прокуратура қызметтері бір-бірімен байланысты болғанымен, қолдану
объектілері бойынша бір- бірінен ерекшеленеді. Сонымен қатар осы заңда
прокуратура қызметтерінің әр бір бағыттары бойынша өкілеттіктері, қадағалау
мәні мен мазмұны жеке-жеке тарау ретінде берілген. Прокуратура қызметінің
негізгі бағытындағы өкілеттігі шегіндегі жалпылама міндеттері – заңдылықты
сақтау, осыны жүзеге асыруға байланысты басқа да өзара ұқсас жақтары
болады. Бір бағыттағы қызмет нәтижесі басқа қадағалаудың жүзеге асуын
қажеттілігін тудырады. Мұны былай көрсетуге болады: жалпы қадағалау
тәртібінде тексеру нәтижесі бойынша қылмыстық іс қозғалуы мүмкін, осыдан
кейін тергеудің заңдылығын қадағалау, яғни алдын ала тергеу мен анықтама
органдарындағы заңдылықтың орындалуын қадағалау қызмет бағыты болса,
олардың нәтижесінде істі сотта қарау кезеніндегі заңдылықтың орындалуын
қадағалау қызмет бағыттары туындайды. Бұдан шығатыны прокурорлық
қызметнінің әрбір бағыттары бір-бірімен сабақтасып жатқандығы. Азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын қорғау, заң бұзушылармен күресу, жалпы
қадағалау шеңберінде жүргізілсе, ал құқық қорғау органдарының қылмыспен
күресу қызметтері және басқа да құқық бұзушылықтарды үйлестіру, прокуратура
қызметтерінің барлық бағыттары бойынша жүргізіледі.
Бұл бітіру жұмысының өзектілігі, мынада: Қазақстан Республикасы
құқықтық мемлекет қалыптастыруда. Құқтық мемлекеттің бірден-бір артықшылығы
заңның жоғары тұруы және оның нақты және бірыңғай орындалуы болып табылады.
Заңдардың дәлме-дәл және бірыңғай қоладнылуын қамтамасыз ететін орган –
прокуратура болып табылады.
Жоғарыда айтылғандарға қарап бітіру жұмысының алдында келесі мақсаттар
мен міндеттерді қоямын:
1. “Прокурорлық қадағалау” түсінігін ашу;
2. Конституциялық қадағалауды жүзеге асыру кезіндегі прокурорлық
қызметті жан-жақты зерделеу;
3. Прокурордың адамның және азаматтың құқытары мен бостандықтарын,
заңды мүдделерін сақтау мен қадағалау кезіндгі қызметін жан-жақты
қарастыру;
4. Жедел-іздестіру қызметінің, анықтама, тергеудің және атқарушылық
істер жүргізуде прокурорлық қадағалау жолдарын көрсету;
5. Прокурордың сотта мемлекеттің мүддесін білдіру қызметінің барысын
айқындау;
6. Заңдардың қолданылуын қадағалау қызметін зерттеу;
7. Прокуратураны мемлекеттік құқықтық статистика және арнайы есепке
алу саласындағы қызметінің бағытын айқындау.
Мен бђл бітіру жђмысында Қазақстан Республикасының Конституциясын,
“Қазақстан Республикасы Прокуратурасы туралы” заңды басшылыққа ала отырып,
Ресей және Қазақстанның ғалымдарының еңбектеріне сүйендім.
Ресей ғалымдарының ішінде Басковтың “Курс прокурорского надзора” және
Чувелевтың “Прокурорский надзор в Российской Федерации” деген оқулықтарының
негізінде жаздым. Ал, Қазақстан әдебиеттерінің ішінде Н.А Бекбергеновтың
“Правоохранительная система в Республике Казахстан” және Х.Ю. Ибрагимовтың
“Правоохранительные органы в Республике Казахстан” атты еңбектерін
қолдандым.
Бұнымен қатар Виногуров Ю.Е., Гаврилов В.В., Рябцев В.П., Бляхманов
Б.Л., Белкин А.А. тағы басқалардың еңбектерін пайдаландым.

І Тарау. Прокурорлық қадағалау мемлекеттік қызметтің жеке бір түрі
ретінде

1.1 Прокурорлық қадағалаудың түсінігі, міндеттері

Еліміздің Конституциясы адамды және оның өмірін, құқықтары мен
бостандығын мемлкетіміздің ең қымбат қазынасы деп жариялады. Бұл қағиданы
жүзеге асыру үшін прокуратура Республика аумағында заңдардың, Республика
Президенті жарлықтарының және басқа да норамтивтік актілердің дәл және
біргелкі қолданылуына жоғарғы прокурорлық қадағалау жүргізеді, қандай да
болмасын бұзылған заңдылықтың бетін ашып, оны жоюға шара қолданады.
Прокурорлық қадағалаудың теориясы және практикасы бірқатар ғылыми,
тәжірибелік қызметте, оқулықтарда қолданылатын түсініктер мен терминдер
жасады. Бірақ бұлардың барлығы біржақты қабылданбайды. Барлығы үшін негіз
болып табылатын түсінік “прокурор”.[1]
Прокурор – бұл прокуратура органында мерзімсіз немесе уақытша қызмет
істейтін, Қазақстан Республикасының 21 желтоқсан 1995 жылғы “Прокуратура
туралы” заңға сәйкес жұмысқа қабылданған жеке тұлға.
Ал енді, прокуратура тарихына қысқаша тоқталайық. Прокуратура тарихын
терең зерттеген қазақстандық, ол заң ғылымдарының кандидаты, доцен А.А.
Әлдекеев. Оның айтуынша Кеңес үкіметінің көп жылдық тәжірибесінің
талдаусыз, жалпылаусыз прокуратура органының қызметін, құрлымын жетілдіру
мүмкін емес.[2]
Прокуратура термині латынның “procuro” – қамтамасыз етемін, алдын
аламын деген сөзінен бастау алады. Осы сөз дәуірден дәуірге Рим құқығы
арқылы жеткен. Сол кезеңнің өзінде Европа халқының заң түсінігінде қазіргі
кездегі әділеттің қажетті элементтері сақталған. Төмендегі түсінктердің өз
орны болып мойындалған, олар:
– қоғамның мүддесі атынан қылмысты жария ете отырып қудалау;
– белгілі жағдайларды оны лауазымды, тіпті құзыретті
тұлғалардың жүргізу;
– мемлекет басшысының, болмаса уәкілетті тұлғалардың жекелеген
жағдайларда болса да сотқа келіп қатысуы.
Бірақ, прокуратураның шыққан жері негізінен Франция болып есептеледі,
ал оның негізін қалаушы тұрақты Корольдық прокуратура туралы ережені
анықтап айқындаған, бірінші прокуратура ескерткішін орнатқан ІV Филипп
Красив. Әлемдік практикадағы осындай бірінші прокурор ретінде Париж
Парламентіндегі алғашқы прокурор Гулланмеде ла Магдаленийді атауға болады.
Россияда алғашқы прокуратура (“Око государство”) І Петр кезінде
ұйымдастырылған. С.А. Петровскийдің пікірінше, сол кезде-ақ бақылап,
қадағалаумен айналысатын мекеменін кіруі қажеттігі байқалған көрінеді.
Сөйтіп осындай мекеме ретінде қазіргі түсінік бойынша прокуратураның сол
кездегі үлгісі – Фисколат құрылыпты. 1711 жылдың 2 наурызында І Петр
“Фискалдарды барлық істерінде жүргізу туралы” жарлық шығарады. Соның
артынша 1711 жылдың 5 наурызында “Барлық істерді құпия тексеру және дұрыс
емес соттар туралы барып білетін, т.б.” жүзеге асыруға арналған жаңа Обер-
фискал болатын үш иерархиялық сатыдан тұратын лауазым енгізу туралы жарлығы
шықты. Алғашқы Обер-фискал хатшы Яков Былинский болса ол оның алдында
фискалбды міндетті аз уақыт патшаның кәрі мұғалімі ураф Никита Зотов
атқарады. Осы мәселені жан-жақты зерттеген А.К. Михайленко Фисколат
мәжілісінде ең көрнекті тұлға рет бойынша үшінші Обер-фискал Алексей
Нестеров дегенді атайды. Үкіметтік қадағалауда ол Петрдың ойларын жүзеге
асыруда қарқынды әрі пәрменді еңбек еткен. Мысалы, ол князь сенаторлар
Волконскойды, Долгорухинды, граф Мусинді – Пушкинді әділ болмағандықтары
және пара алғандықтары үшін еш жасқанбай қудалаған, керек десеңіз ешкімгі
де бермейді деген “күшті князьдар” Меншиковты, Шереметевті, Апраскинаны
тексеруден де қорықпаған. Ал, Сібір губернаторы Мотвей Гагаринді өлім
жазасына дейін апарған. Оны осы батылдығы үшін жаулары кешірмейді. Әр адам
ойларын іске асыру үшін ойлай да табылды. Пара алған үшін әшкерелеген
Ерославтың Фискаль Совва Топцов өлім жазасы алынады, Нестеровқа да осындай
кінә тақты. Бұған қатты ашуланған патша тексеру жүргізуге пәрмен берді.
Нестеровты әбден азаптап әртүрлі қылмыстарға қатынасы бар деп айыптаған
Жоғарғы Сот оның өмірін өлім жазасына кесті. Атақты Обер-фискальдың бұл
өлімі, фискальдарды құруда ауыр соққы болды. Петр І бұрынғы фискальдардың
үлкен қылмыстары мен қиянат істерге қатысқандығын ашық мойындайды. Сол
себепті фискальдармен қатар кейінірек оларды ауыстыру үшін жаңа қадағалау
органы – Прокуратура құрылды. Фискальдар мұнда прокуратураның төменгі
агенттерінің рөлін атқарады. Петр І ең жақсы көретін адамы Павел Иванович
Ячужинский бірінші генерал прокурор болады. 1722-1917 жылға дейін аралықта
осы лауазымда 33 генерал прокурор қызмет атқарады.
Патшалық Россияның прокуратурасы тарихында Некита Юрьевич Грубецкой,
Александр Александрович Вяземский, Алексей Борисович Куракин, Екатерина
заманының атақты ақыны Гаврилл Романович Державин және т.б. князьдар
өздерінің өшпес іздерін қалдырған. Патшалық прокуратура буржуазияның қаруы
ретінде әрқашан ауқатты адамдардың мүддесін қолдап прогрессивті адамдарды
басып отырған. Мысалы, Петрдың бұрынғы қосшысы генерал-прокурор князь Н.Ю.
Грубецкой мемлекеттік қайраткер және дипломат “бироновщик” жүйесіне қарсы
болып, мемлекетті қайта құрудың жоспарларын жасап, дворяндардың үйірмесін
басқарған Волынскийді соттауға қатысып, жоғарғы сотқа төрағалық еткен.
ХVІІІ ғасырдың аяғына таман прокурорлық қадағалау күрделі кеңселік-
бюрократиялық механизмге айналады. Жергілікті жерде мемлекеттік қадағалауды
жүзеге асыру үшін 1922 жылға дейін Әділет комисарлары тағайындалады.
Прокуратура дамуының бастапқы кезенінде прокуратура КСРО Жоғарғы соттың
құрамына кіріп жалпы кеңестік орталықтандырылған орган болды. 1923 жылдың 6
шілдесіндегі КСРО Конституциясының Жоғарғы Соты КСРО-ның ОАК Президиумына
КСРО-ның ОАК және Президиумының қаулыларынан өзге орталық билік
тармақтарының, оның ішінде КСРО-ның Жоғарғы Кеңесінің және КСРО-ның Халық
Комиссариятының қаулыларының Конституцияға сәйкестігі жайлы ұсыныстар
жасайтын. Мұндай ұсыныстар Одақтас республикалар прокурорлары мен Жоғарғы
Сот прокурорлары атынан қабылданған болса, бұл Жоғарғы Сотта міндетті түрде
қаралды. Орталық билік органдарының нормативті актілерінің заңдылығы
Жоғарғы Соттың пленарлық отырысында қаралған болса, оған міндетті түрде
Жоғарғы Соттың прокуроры қатысып, өзінің қорытындысын жасайды. Прокурордың
немесе оның орынбасарларының біреуінсіз бірде бір пленарлық отырыс
өткізілмейді.
Сол кездегі заң актілерін және архивтері зерттелгенде Қазақ АССР-нің
прокуратурасы Қазақ Орталық Атқару Комитетінің 1922 жылдың 13 шілдеснідегі
3-ші сессиясынын қаулысымен құрылғандығын көреміз. Қазақ АССР
прокуратурасының 1922-1936 жылдар аралығындағы құрылуы мен дамуын А.
Әлдекеев көп зерттеген.
Прокурорлық қадағалау туралы ереже Орынборда (Қазақ АССР-нің сол
кездегі астанасы) қабылданып, оған ҚазОАК-нің төрағасы Меңдешов және ҚазОАК
хатшысының орынбасары Мамыкиннің қолы қойылған.
ҚазССР-нің прокуратурасын құруға байланысты ұйымдастыру мәселелері
1922 жылдың аяғына дейін жалғасты. Республиканың бірінші прокуроры болып
әділет халық комисары М. Атниязов тағайындалды. 1923 жылдың басына қарай
ҚазАССР-дегі губерниялық прокурордың бос орындарын толтыру үлкен
қиындықтармен аяқталды. Дегенмен, олардың көмекшілері толық жасақталған жоқ
еді. Ереже бойынша прокурордың көмекшілерінің жалпы саны 78 болса, соның
тек 41 ғана жұмыс істеді.
Сол уақыттарда штат мәселелерінен басқа прокуратура жұмысында өзге де
қиындықтар бар еді. Атап, айтқанда губернияның атқару комитеттері мен
прокуратура органдарының арасында тығыз байланыс жоқ болатын.
Қазақстан прокуратурасының дамуын екінші кезеңі 1933 жылдан 1992
жылдың 17 қаңтарына дейінгі аралық 1933 жылдан бастап КСРО–ның
прокуратурасы КСРО Жоғарғы Сотының қарамағынан бөлініп дербес мемлекеттік
орган болып құрылды. Ол 1992 жыл тұңғыш рет “Қазақстан Республикасының
Прокуратурасы туралы” заң қабылданды.[3]
Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар “Прокуратура туралы”
жарлығына және Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес прокуратура –
Республика аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасы Президентінің
жарлықтарының және өзге де нормативтік-құқытық актілердің дәлме-дәл әрі
біркелкі қолданылуын жедел-іздестіру қызметінің, анықтау мен тегеудің,
әкімшілік және орындаушылық іс жүргізудің заңдылығын жоғары қадағалады
жүзеге асырып, заңдылықтың кез келген бұзылуын анықтау мен жою жөнінде
шаралар қолданады, сондай-ақ Республика Конституциясы мен заңдарына қайшы
келетін заңдар мен басқа да құқықтық актілерге наразылық білдіреді.
Прокуратура сотта мемлкет мүддесін білдіреді, сондай-ақ заңмен белгіленген
жағдайда, тәртіпке және шекте қылмыстық қудалауды жүзеге асырады.[4]
Прокурорлық қызметтің мақсаты – адамның және азаматтың, жергілікті
өкілді және атқарушы органның, мекеме және ұйымдардың, қоғамдық саяси
ұйымдар мен қозғалыстардың, кәсіпорындардың әлеуметтік-экономикалық, саяси
және басқа құықтар мен бостандықтарының бірыңғай нығайтуының, заңдылықтың,
заңның жоғары тұруын қамтамсыз ету болып табылады. Осыған қарап прокурорлық
қадағалауды мемлекет атынан арнайы уәкілеттік берілген лауазымды тұлға –
прокурордың заңдардың нақты және бірыңғай қоладынлуын қадағалап, бұзылған
құықтарды уақытылы тауып, отырып кінәліні заңда белгіленген жауаптылыққа
тартуын түсінуге болады. (К.Ф. Гуценко, Н.А. Ковалев “Правоохранительные
органы. Учебник. – М., 1995)
Прокурорлық қадағалау прокурорлық қызметтің бір тармағы болып
есептеледі, сондай-ақ жарлықтың 4-бабының 2-ші бөлімінде “Прокурор мемлекет
атынан жедел-іздестіру қызметінің, анықтама мен тегеудің, әкімшілік және
атқарушылық істер жүргізудің заңдылығына қадағалауды жүзеге асырады”.[5]
Шевелевтың ойынша, прокурорлық қадағалауда Республика аумағындағы
заңдардың орындауын прокуратура органдары өзінің негізгі функциялары
ретінде тағайындайды. Бұл функция мемлкет органдарының және басқару
шаруашылық субъектілерінің шешімдерінің заңдылығын бақылайды, азаматтардың,
мемлекеттің, қоғамның заңды мүдделерін және құқықтарын қорғайды, сондай-ақ
заң бұзушылықты таба отырып, оны жою шараларын қабылдайды, бұзылған құқықты
қалпына келтіріп, кінәлі тұлғаны жауапқа тартады.
“Прокурор” түсінігі заңдарда екі мағынада қолданылады. Біріншіден,
(аудан, қала, обылыс және т.б.) территориясында немесе мамандандырылған
(әскери, көлік, табиғат қорғау), осыған сәйкес, мұндай прокурорлардың атауы
келесідей айтылады[6], мысалы: Алматы қаласы Бостандық ауданының прокуроры.

Екіншіден, “прокурор” түсінігі прокуратура органының лауазымды
тұлғалар шеңберін кең ұғымда білдіреді. “Прокуратура туралы” заңының 48-
бабында оны былай түсіндіреді: Республиканың Бас прокуроры оның бірінші
орынбасары мен орынбасарлары, аға көмекшілері мен көмекшілері ерекше
тапсырмалар жөніндегі көмекшілері, прокуратура органдары
департаменттерінің, басқармалары мен бөлімдерінің басқарып және олардың
орынбасарлары, барлық төмен тұрған прокурорлар, олардың орынбасарлары, аға
көмекшілері мен көмекшілері қадағалау саласындағы прокурорлар прокуратура
органдарының аға прокурорлары және басқармалары мен бөлімдерінің
прокурорлары сондай-ақ әскери уәкілетті және арнаулы прокурорлар.
Прокурорлық қадағалау объектсі ретінде прокурордың қадағалау құзыреті
таралатын минитсрліктер, ведомстволар, мекемлер, мемлекеттік органдар,
ұйымдар, жергілікті өзін-өзі басқару органдары лауазымды тұлғалар танылады.

Прокурорлық қадағалау субъектісі ретінде прокурорлық қадағалау
құқықтық қатынасқа қатысушылар танылады.
Басқа құқық қорғау органдары мен ортақ міндетті иелене отырып, құқық
қорғауды прокуратура өзіне тән ерекше мынадай тәсілдермен шешеді – заңнаң
үстінен қадағалауды ұйымдастыру, қылмыс жасағандарды қылмыстық қудалау,
сотта мемлекеттің мүддесін білдіру арқылы.
Сонымен қатар, қылмыспен күресу және құқық шығармашылық функцияларын
үйлестіруге қатысады.
Сонымен прокурорлық қадағалау дегеніміз заңдардың нақты және бірыңғай
қолданылуын, уақтылы құқық бұзушылықтарды анықтау жою және кінәліні жауапқа
тарту жолымен қамтамасыз ете отырып, мемлекет атынан жүргізілетін
прокурорлық қызмет. Қадағалау нені анықтайды? Оның басқа мемлекеттік
бақылау нысаналарынан айырмашылығы қандай? – деген сұрақтарға жауап беру
үшін қадағалаудың өзіне тән сипттайтын белгілерін бөліп қарастырайық.
Біріншіден, ол мемлекеттегі заңдылықты қамтамасыз ету бірыңғай
мақсатына бағынады.
Екнішіден, ол мемлекеттік жоғары қадағалау органы болып табылады,
басқа мемлекеттік қадағалау органдарымен салыстырғанда (өрт сөндіру,
санитарлық, техникалық және т.б.) және бақылау (қаржы, салық, ведомстволық
және т.б.) прокуратураға заңдардың орындалуы және сақталуы жөнінде барлық
мемлекеттік бақылау органдарының қызметін тексеру құқықығы берілген.
Үшіншіден, ол адам өміріне қатысты барлық салалаларын қамтиды.
Қадағалау объектісі болып нормативтік актілер, Конституция, Конституциялық
заңдар, халықаралық номалардан басқа және барлық лауазымды тұлғалардың
актілері, Президенттен басқа.
Төртіншіден, басқа мемлекеттік бақылау немесе қадағалау органдарына
қарағанда, прокурорлық қадағалау белсенді басталады, өйткені оған әсер ету
құралы ретінде қылмыстық қудалау (қылмыстық, әкімшілік және т.б.) және
мәжбүрлеу шараларын қабылдау функциялары берілген. Яғни, бұл қадағалау
өзіне тән арнайы тәсілдер мен заңдардың сақталуын, орындалуын бақылауға
әсер етеді.
Бесіншіден, прокуратура тек тікелей Президентке бағынады басқа ешкімге
есеп бермейді. Оның қызметі, тек Президенттің тапсырмасымен тексеріледі,
бірақ, тәжірибеде ол әлі кездеспеді. Заңдарда бұл нақты шешім таппаған.
Алтыншыдан, прокурорлық қадағалау жалпы міндеттемелерді иеленеді:
– құқық бұзушылықты тоқтату;
– заң бұзушылықтың жолын кесу;
– құқық бұзушылықты табу;
– кінәліні жауапқа тарту;
– бұзылған құқықты бастапқы қалпына келтіру;
– заң бұзушылық салдарының негативті жақтарын болдырмау үшін
шаралар қолдану;
– құқық бұзушылыққа әсер ететін себептер мен жағдайларды табу.
Көріп отырғанымыздай, прокурорлық қадағалау өзіне көптеген құқық
қоданушылық қызмет аспектілерін жеткілікті көлемдегі түсінік.[7]
Заңдардың нақты және бірыңғай орындалуын қадағалау кезеңіндегі
прокуратура органдарының міндеттері “Қазақстан Республикасының
Прокуратурасы туралы” заңында нақтыланған прокуратура органдарының адамның
және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының сонымен қатар мемлекет пен
қоғам мүдделерін қорғау заңдылықтың нығаюын және бірыңғайын, заңдардың
жоғарылығын қамтамасыз ету міндеттеріне иеленеді. Прокуратура органдары
өзінің барлық қызметін азаматтар мен лауазымды тұлғаларды Конституцияда
берілген міндеттерін орындауды және заң шығарушының нұсқауларын қатаң
сақтауға арнайды2.
Прокурор жалпы қадағалау саласындағы жоғарғы басқару органдарының,
бірлестіктердің, тұлғалардың шығарған құықтық актілері Қазақстан
Республикасы заңдарына сәйкестігіне қадағалаудан тұрады.
Заңдардың орындалуын қадағалауды жүзеге асыру кезінде Бас прокурор,
оған бағынышты прокурорлар өздерінің жұмыстарын Қазақстан Республикасы
Қылмыстық істер жүргізу кодексіне және “Қазақстан Республикасының
Прокуратурасы туралы” заңдардан шығатын міндеттемелермен сәйкестендіреді.
Прокурор әрбір қылмыстың тез арада, толық ашылуын бірде-бір қылмыс жасаған
кінәлі тұлғаны заңмен белгіленген жауаптылықтан босатпау, сезіктіні,
тұлғаларыды ұстаудың заңда белгіленген негіздерде және тіртіпте жүргізуін
ешкімнің заңсыз және дәлелсіз қылмыстық жауаптлыққа тартылмауын және басқа
да құқықтарының шектелмеуін, ешкімнің де прокурордың санкциясы немесе
соттың шешімінсіз қамауға алынбауы заңда белгіленген, қылмыстық істі қозғау
процессуалдық мәжбүрлеу шараларын заңда көрсетілген тәртіпте қолданылуын
қылмысты тергеу кезеңінде заң талаптарының жан-жақты сақталуын, қылмыстың
барлық мән жайын жалпы және объективті зерттеуін айыпталушының айыбын ашу,
ақтау, жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлардың анықтауының
т.б. жүзеге асуын қамтамасыз етуге міндетті.
Соттарда қылмыстық істі қараған кезде заңдардың орындалуын қадағалау
сатысында жоғарғы және оған бағынышты прокурорлардың алдына керексіз
сипаттамадағы міндеттемелер тұрады. Барлық сот инстанцияларында қылмыстық
істің уақтылы, толық, объективті, жан-жақты қаралуын заң талаптарының
сақталуын қамтамысыз ету; қылмыстық істер бойынша мемлекеттік айыптауды
жоғары кәсіптік деңгейінде қамтамасыз ету. Судьяның әрбір қылмыстық іс
бойынша шығарған шешімдердің дәлелдігін және әділеттігін анықтауға қатысу;
ұйғарым қаулы шешімдердің уақтылы, дұрыс орындалуын қамтамасыз ету. Сонымен
қатар прокурор алдына мемлекеттік айыптаудың сотта тиімді және сапалы
болуын қолдану үшін, іс бойынша шындықты анықтауға кедергі келтірмей,
керісінше оны ашуға көмектесіп қылмыстық процеске қатыса отырып әділ,
дәлелденген, заңды шешім шығаруға ықпал ету міндеті тұр. Соттағы
прокурорлық қадағалаудың қылмыстық іс бойынша сот әділеттігін сенімдік
кепілі болуын ұйымдастыруын ұсынуда.
Қылмыстық іс жүргізудің құқықтық қатынастар жүйесіндегі прокурор
мәртебесінің мазмұны оның құқықтары мен міндеттерінің жиынтығына байланысты
мындай жағдайлармен айқындалады.
1 Прокурор іс жүргізу аяқталған қылмыстық іс бойынша шешім қабылдауға
құқығы бар.
2Ісжүргізудің жекелеген сатыларында прокурордын істі шешу жөнінде
ешкандай құқықтар болмайды оның сондай-ақ қадағалау қызметінің мақсаттары
мен міндеттерінің мазмұнына байланысты тікелей іс жүргізу мүддесі де
болмайды.
3 Қадағалау қызметінің нысанадары іс бойынша белгілі бір
қатысушылардың функцияларымен қиылысуы мүмкін.
4Прокурор қылмыстық істі қозғалуға құқығы болса да қылмыстық істі
қозғаудын зандылығына қадағалау жүргізуге міндетті.
5 Іс жүргізуге барысында прокурордың тұлғасы көп қырлы болды:
айыптаушыға тілектерімен шыға алатын инстанция болып табылады, сонымен
бірге тап осы прокурор әлгі айыпталушығасоттаушыга қатысты сотта
мемлекеттік айыптауды қолдауы мүмкін.
6Прокурор соота ештеңе де шешпейді, ол тек сот тергеуіне белсенді
қатысу жолымен айыптауды дәлелдейді.1

1.2. Конституциялық қадағалауды жузеге асыру кезіндегі прокурорлық
қызмет

1995 жылы 30 тамызда қабылданған Қазақстан Республикасының
Конституциясы ең жоғарғы заңдық күшке ие және еліміздің барлық заңдарының
қайнар көзі болып табылады. Кез келген Республика аумағындағы қабылданған
заңдар және іс-әрекет әр қашан Конституцияға сай болуы тиіс, яғни
Конституцияны дұрыс орындалуын сақтау – заңдылықты сақтау дегенді
білдіреді. Осы Конституциялық заңдылықты қадағалауды жүзеге асырып отыратын
бірден-бір орган – прокуратура болып табылады.
Прокуратура органдары қызметтерінің мақсаттарының бірі
Конституциянының үстемділігін қамтамасыз ету болса, міндетінің бір болып
Конституцияның дәл әр бірыңғай қолданылуына жоғарғы қадағалау жүргізу болып
табылады.
Прокуратура Коснтитуциялық қадағалауды жүзеге асыру үшін Қазақстан
Республикасының “Прокуратура туралы” заңында арнайы өкілеттер берілген. Осы
өкілеттіктер шегінде тексеріс жүргізу арқылы қадағалау жүзеге асырылады.
Тексеріс жүргізу нәтижесінде Республика Конституциясына қайшы келетін
заңдар мен әрекеттерге наразылық білдіреді. Наразылық оны шығарған органға
немесе жоғарғы тұрған органға лауазымды адамның заңсыз шешімдері мен іс-
әрекетіне беріледі.
Прокурордың Конституциялық қадағалауды жүзеге асыруына байланысты әр
түрлі пікірлер қалыптасуда. Біреулер прокурордың Конституциялық қадағалау
өкілеттігін шектемей ол тікелей жүзеге асуы қажет десе, біреулер шектеу
керек деген пікір айтады. Ресей құқықтанушаларының көзқарастары бойынша
Конституциялық қадағалау мен жалпы қадағалаудың функцияларын шекету
қажеттігін айтады.[8]
В.Т. Рябцевтың пікірінше Конституциялық қадағалау жекелеген өзіндік
барлық белгілер иеленген заңда арнайы белгілі белгілеуді қажет етеді. Ал,
“жалпы қадағалау” түсінігін заңдарда соттық қадағалауды, тергеуді қадағалау
т.б. арнайы функциялардан ерекшелендіретін құрал ретінде түсіндіріледі.[9]
Республиканың қазіргі заңында “жалпы қадағалау” түсінігі көрсетілген.
Ол “прокуратуралық қадағалау”, “жоғарғы қадағалау” терминдарымен
ауыстырылған. Бірақ бұл екі түсінік синоним ретінде берілгенімен
“Конституциялық қадағалау” түсінігімен сәйкес келемейді.
Теориялық тұрғыда бұл (екі жеке институт) екеуі толық көлемінде
объективті жүзеге асыру субъектісі заң салдары мен және олардан шығатын
қызметі бойынша екі жеке институты ретінде көрініс табады.
Конституцияның бұзылуын анықтап, оларды жою шараларын қолданады.
Конституцияға қайшы келетін құқықтық актілерге және басқа да заңдарға
наразылық жасайды. Заң бойынша прокурор мыналардың Конституцияға
сәйкестігін тексереді:
а) заңдылық;
ә) басқа да құқықтық актілерді;
б) лауазымды тұлғалары мен мемлкеттік органдардың әрекеттері мен
шешімдеріне.
Бұл жерде “құқықтық актлер” түсінігі “нормативтік- құқықтық актілер”
түсінігіне қарағанда кең болып келеді. Өйткені құқықтық актілер құрамына
тек қана құқықтық номалар құрайтын актілер ғана емес, сонымен қатар құқық
қолданушылық актілер кіреді: бұйрықтар, нұсқаулар және басқа да мемлекеттік
органдар мен лауазымды тұлғалардың шешімдері, нақты істер бойынша соттың
шешімдері.
Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесінің 6 наурыз 1997 жылғы
Қаулысында “Нормативтік-құқықтық актілерге” арнайы түсіктеме берген және
оған кіретін нормативтік құқықтық актілердің тізбесі көрсетілген, олар:
заңды күші бар Президенттің жарлықтары, Республикалық референдуммен
қабылданған актілер, Президен бұйрықтары, Парламент қаулылары, Үкімет
қаулылар, мемлекеттік комитеттер мен министрліктердің актілері, жергілікті
өкілетті органдардың шешімдері шешімдері, жергілікті өзін-өзі басқару
органдарының шешімдері және т.б.
Осы жерде сұрақ туындайды. Осы жоғарыда аталғандардың барлығы
прокуратураның Конституциялық қадағалау функциясына кіреді ма? – деген.
Бұған Конституцияда 21 желтоқсан 1995 жылы Президенттің “Прокуратура
туралы” заң күші бар жарлығында да нақты жауап айтылмайды. Тек осы
жарлықтың 12-бабында жалпылама Конституцияға қайшы нормативтік және басқа
да құқықтық актілерге, мемлкеттік органдар мен лауызымды тұлғалардың
әрекеттері мен шешімдеріне наразылық келтіру көрсетілген.
Жоғарыдағыларға қарап, заң ғылымдарының кандидаты Бақтыбаев И.Ж.
прокурор мыналардың Конституцияға сәйкестігін тексеруге құқықылы деген
қорытындыны шығарады:
а) заңдарды, соның ішінде Парламентпен қабылданған;
ә) Президенттің өз өкілеттігі шегінде шығарған жарлықтары;
б) Конституциялық немесе жай заңдылық күші бар Президенттің
жарлықтары;
в) Парламенттің жеке қаулыларын және нормативтік қаулылары;
г) Президенттің бұйрықтарын, ұйғарымдарын;
д) Үкіметтің қаулыларын және Премьер-министрдің шешімдерін;
е) орталық атқарушы органдардың, мемлекеттік комитеттердің, министр
актілерін;
ж) Президентке тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік
органдардың актілеріне;
з) жергілікті атқарушы және өкілетті органдардың шешімдері;
и) мемлекеттік органдардың әрекеттеріне;
к) мемлекетің лауазымды тұлғаларының әрекеттері мен шешімдеріне;
л) жергілікті өзін-өзі басқару органдарының әрекеттері мен
шешімдеріне;
м) мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдардың, қоғамдық
бірлестіктердің әрекеттері мен шешімдеріне (егер азаматтың Конституциялық
құқықтары мен бостандықтарын бұзса).
Республикалық референдум негізінде қабылданған Конституциялық заңдар
және басқа да құқықтық актілердің Конституцияға сәйкестігін прокурордың
тексеруі заңдарда нақтыланбаған.
Б.А. Страшунның пікірі бойынша референдум түрінде қабылданған
заңдардың Конституцияға сәйкестігі тексеруге жатпайды. Өйткені ол тікелей
халықтық тұтастықпен дауыс беру арқылы қабылданғандықтан.[10]
Қазақстан Республикасы Президентінің Конституциялық заңдылық күші бар
“Республиканың референдум туралы” жарлығының 35-бабының 2-ші бөлімінде
айтылған. “Референдум арқылы қабылданған шешіммен Конституциялық заңдар
және басқа да нормативтік актілер арасында қарам-қайшылық, Конституциялық
заңдарды заңдар және басқа да норамтивтік құқықтық актілерді рферендуммен
қабылданған шешімдерге сәйкес келтіріледі.[11] Осыдан шығатын қорытынды кез
келген республикалық референдуммен қабылданған шешімдердің Конституцияға
сәйкестігі тексеруге жатпайды, яғни оның заңи күші жоғары деген сөз. Бірақ,
бұл Конституциямыздың 4-бабының 2-ші тармағына қайшы келеді. Онда
“Конституция Республика аумағында тікеле әрекет ететін ең жоғарғы заңдылық
күшке ие” –делінген. Жоғарыдағы айтылғандаға қарап Республикалық
референдумда қабылданған актілер Конституциялық қадағалаудың пәніне
жатпайды деген қорытынды шығаруға болады.
Енді бізге прокуратура Конституциялық Кеңестің Конституцияға сай емес
деген себеппен оның актілерінің, сонын ішінде нормативтік қаулыларына
наразылақ келтіре алады ма? – деген сұрақ туындауы мүмкін. Формальды түрде
бұл туралы жазылмаған. Мына жағынан алып қарасақ, Конституцияның 74-бабының
3-тармағында былай көрсетілген: “Конституциялық Кеңестің шешімдері оларды
қабылдаған күні күшіне енеді. Республика аумағындағыларының барлығына жалпы
міндетті және шағымдануға жатпайды”. Бұған қарап Конституциялық Кеңестің
прокурорлық Конституциялық қадағалауына жатпайды деуге болады.
Конституцияның 73-бабының 4-тармағына сәйкес ел басының Конституциялық
Кеңестің шешіміне толықтай немесе жартылай қарысылық білдіруге құқығы бар.
Және оның қарсылығы жалпы Конституциялық Кеңестің 32 даусымен қолдау тапса
қолданылады.
Кейбір ғылыми жұмыстарда прокурорлық қадағалауды халық аралық келісім-
шарттарды ратификациялаудан өткен қолдану қажеттігін көрсетеді.[12]
Мұндай пікірлемен келісуге болады, егер ол үкіметтің қаулысымен немесе
заң қабылдау тәртібімен белгіленсе және бекітілгеннен кейін республика
аумағында заңдылық күшке ие болады. Халықаралық келісім-шарттарды
ратификациядан өткізу Парламенттің құзыретінде болғандықтан, басқа заң
актілері сияқты оларға да прокурорлық қадағалау жүзеге асырылады.
Басқа тұрғыдан алып қарасақ ратификациядан өткен келісім-шарттардың
Конституцияға сәйкестігі, егер Конституциялық Кеңеске өтініш болған
жағдайда тексеруге жатады. Халықаралық келісм-шарттар заң актілерінің бір
түрі ретінде жай заңдардан ерекшеленеді (Конституцияның 4-бабы). Сонымен
қатар егер оның қолдануына заң шығару қажет ететін жағдайлардан басқа кезед
тікелей жай заңдардан жоғры деңгейде қоданылады.
Сондықтан прокуратура органдары Конституциялық мәртебесіне сәйкес
халықаралық келісім-шарттардың бірыңғай қолданылуына қадағалауды жүзеге
асыруға міндетті.
Ал, ратификациядан өтпеген мемлекеттік лауазымды және органмен
бекітілеген Конституцияға қайшы келетін халықаралық шарттар прокурорлық
қадағалауға жатады ма? Бұған жауап беру қиын. Барылық бекітілген
халықаралық шарттар Республика мүддесі мен азаматтардың Конституциялық
құқықты қорғау жағдайлары мен толықтай сәйкес келе бермейді. Шетелдік
әріптестер әрқашан өз міндеттерін орындай бермейді. Мұндай жағдайларда
Конституциялық Кеңестің мүмкіндігі шектелуі. Сонымен қатар ол
ратификациядан өткен шарттарды қарамайды.
Осыларға қарап, заңгер Бақтыбаев прокуратураның Конституциялық
қадағалау кеңістігін шектемеу керек, халықаралық шарттар прокурорлық
қадағалау объектісі болуы қажет деп санайды.[13]
Қоғамдық бірлестіктердің актілеріне және қызметтеріне толық көлемде
Конституциялық прокурорлық қадағалау таралмайды.[14] Олардың жарғылары және
ережелері Әділет министрлігімен және оның жергілікті аумақтық органдарында
тіркеу кезінде тексеріледі. Белкиннің айтуынша әділет министрлігімен қатар
прокуратура да қоғамдық бірлестіктерге белігілі бір қадағалау жүргізу
керек.
Конституцияның, заңдардың нақты және бірыңғай қолданылуын жоғарғы
қадағалауды прокурор тексеру жүргізу жолымен жүзеге асырады.
Үкім шығарылғаннан кейін мыналарға байланысты заңды тексеруді тек
прокурор өз құзыреті шегінде ғана жүргізеді:
1. Республика Президентінің тапсырмасы бойынша;
2. Арыз, шағым, хабарлама және басқа да заң бұлушылық туралы негіздер;
3. Заң бұзушылық белгілерінің тікелей көрінісін табу:
4. Жоғары тұрған прокурордың сұрау немесе тапсырмасы бойынша.
Прокурорлық тексеру кезеңінде прокурор белгіленген мерзімде және заңға
сәйкес оның тапсырмалармен құзыретті органдар жүргізеді және тескеру
нәтижелерін прокурорға хабарлауға міндетті.
Заңдардың қолданылуын тексеру бір айлық мерзім ішінде жүргізіледі.
Тексеруді тағайындаған прокурор жоғарғы тұрған прокурордың келісімімен
тексеру мерзімін созуы мүмкін. Конституциялық қадағалауды жүзеге асыру
шегінде прокуратураның жауап беру нысаны ретінде нарықтық нұсқау, ұсыныс,
заңды түсіндіру жатады.

ІІ Тарау. Прокуратура органдарының қызметінің негізгі бағыттары мен
мазмұны

2.1 Прокурордың адамның және азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарының, заңды мүдделерінің сақталуының қадағалау саласындағы
қызметі

“Прокуратура туралы” Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 21
желтоқсандағы заңының 4-бабында прокуратура қызметтерінің негізгі бағыттары
бекітілген. Олар:
Конституция мен заңдардың үстем тұруын қамтамасыз ету адамның және
адамзаттың құқықтыры мен бостандықтарын қорғау мақсаттарында, Қазақстан
Республикасы Конституциясының, заңдардың және Президенттің жарлықтарының
және өзге де номативтік құқытық актілердің дәл, әрі бірыңғай қоланылуына
жоғарғы қадағалауды жүзеге асыра отырып, прокуратура мемлекет атынан:
1. Конституцияның, заң актілерінің және Республика Президенті
актілерінің бұзуын анықтан, оларды жою шараларын қоладану;
2. Жедел-іздестіру қызметінің, анықтама мен тергеудің,
әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің заңдылығына
қадағалауды жүзеге асыру;
3. Сотта мемлкеттің мүддесін білдіру;
4. Республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін
заңдарға және басқа да құқытық актілерге наразылақ жасау;
5. Заңда белгіленген тәртіп пен шекте қылмыстық қудалауды
жүзеге асрыу;
6. Құықтық статистика және арнайы есепке алу саласындағы
заңдардың қоданылуын қадағалауды жүзеге асыру;
7. Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының, заңды
тұлғалардың және мемлекеттің мүдделерінің сақталуын
қадағалау “Прокуратура туралы” заңда жеке қадағалау түрі
ретінде беріліп, оның міндеттері мен өкілеттігі анықталған.
шындығында бұл прокуратура қызметінің негізгі бағыттарының
бірін білдіреді, яғни оның бір функциясын құрайды. Бірақ,
заңдағы алты негізгі бағытының ішіне кірмеген.
Қазіргі уақыттағы прокуратураның құқық қорғау, қызметі прокуратура
қарсыластарының біршама күдігін туғызады. Адам құқығын қорғауға өкілетті
институттар бар. Мемлкеттерде азаматтарға сотқа келуіне кедергі жасайды,
оның функцияларына қол сұғады деп саналады. Осыларға қарамастан қазіргі
кезде прокуратура сотты қоса алғанда жеке адамдарды қорғау құралы болып
табылады.[15]
Қазақстан Республикасының Бас прокурорының 15 маусым 1999 жылғы
бұйрығында әлеуметтік-экономикалық салалрдағы прокурорлық қадағалаудың
басты бағыттары анықталған. дәл осы салада жеке тұлғалардың Конституциялық
құқытары мен бостандықтары жүзеге асырылады.
Оларға келесі қадағалаулар жатады:
– нормативтік құқықтық актілердің Конституцияға, заңдарға және
Қазақстан Республикасы Президентінің актілеріне сәйкестігін;
– мемлекеттік органдармен адам мен азаматтардың Конституциялық
құқытары мен бостандықтарының сақталуын;
– экономика саласындағы мемлекеттік органдармен заңдардың
қолданылуын;
– қоғамдық және діни бірлестіктердің сонымен қатар ақпарат
құралдарының қызметінің заңдылықтары.
Көрсетілген бағыттардың көпшілігі прокуратураның жалпы қадағалау
қызметінің бөлігіне жатады. Осыларға қарамастан адам мен азамтаттардың
құқытар мен бостандықтарын, зщаңды мүдделерін сақталуын басқа да
атқарушылық, әкімшілік, жедел-іздесьіру және т.б. салаларындағы прокурорлық
қадағалау бағыттарын көруге болады. Мұндай қадағалау түрлерінің кейбір
міндеттері “Прокуратура туралы” заңда және басқа да құқық актілерінде
бекітілмеуі мүмкін, сондықтан негізі функцияға кірмеген қызметтерді жүзеге
асыру прокурор алдына қойылады. Бұларға салалардың ішінде заңдардың өндеуге
қатысу, құқытық насихаты ұйымдастыру, халықаралық шарттарын қадағалау,
шетел азаматтарын құқықпен қамтамасыз ету. Қазіргі уақытта “жалпы
қадағалау” термині Республикалық заңдарда “адамның және азаматтардың
құқықтыр мен бостандықтарының, заңды тұлғалардың жеке мемлекеттің
мүдделерінің сақтау қадағалау” түсінігімен алмастырылды. Дәлірек айтсақ,
прокурордың жалпы қадағалау функциясы нақты пәндік сипатқа ие болды. Бірақ
оның мәнің сақтауда және қоғамдық бірлестіктердің, ұйымдардың, лауазымды
тұлғалардың мемлекеттік органдарыдың актілердің Конституция мен заңдарға
сәйкес келуін жоғарғы қадағалауды жүзеге асыру бекітілген.
Прокурорлық қызметтің бұл дегеніміз ең алдымен орталық және жергілікті
өзін-өзі басқару оргындарының актілерінің зандылығы тексеріледі, яғни
министрліктердің, ведомаствалардың, генттіктердің, жергілікті өкілетті
атқарушы органдардың.
Келесі адам құқықтарын прокурорлық қадағалау саласындағы бағыты болып
кәмілетке толмағандарды туралы заңдардың сақтаулын қадағалау болып
табылады. Бұл жерде мұндай қадағалау бағыттары жетілдіруге ерекше көңіл
бөлінеді. Бүл сұрақтар бойынша тексеру бала-бақша, үйлерде және басқа да
балаларға тәрбиені жүзеге асыратын мекемелерде, қамқоршы және қорғаншы
органдарында, кәмілетке толмағандар ісі жөніндегі комиссияларда, кәмілетке
толмағандарды уақытша ұстау изоляцияларында және реабилитацияда басқа да
мекемелерде жүргізуі тиіс. Прокурор кәмілетке арнайы оқу-тәрбиелеу
мекемлеріне және кәмілетке толмағандар ісі жөнідегі комиссияның уақытша
оқшаулау орталығына кәмілетке толамағандарды адаптация және реабилитацияға
жіберу туралы әрбір істі соттарда қарағанда қатысуға міндетті.
Прокурордың адамның және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының,
заңды мүдделерінің сақталуының қадағалау саласындағы қызметінің келесі
бағыты жеке өмірге тиіспеушілік, хат алысу, телефон арқылы сөйлесу,
телеграфтық мағлұматтары мен почта жөнелтімдері құпиясын, сондай-ақ тұлғаны
үйге қол сұғудан қорғау құқығын қозғайтын жедел-іздестіру шаралары тек ауыр
және ерекше ауыр қылмыстарды, сондай-ақ қылмыстық топтар әзірлеп жатқан
және жасаған қылмыстарды анықтау және алдын алу және ашу үшін тиісті
деңгейдегі прокурордың рұқсатымен ғана жүзеге асырылады.
Жекелеген адамдардың өміріне, денсаулығына, меншігіне қауіп төнген
жағдайда олардың өтінші және жазбаша келісімі бойынша жедел-іздестіру
қызметін жүргізуші орган басшысы бекіткен қаулы негізінде 24 сағаттың
ішінде міндетті түрде прокурорды хабардар ете отырып олардың телефондарына
немесе басқа да сөйлесу құрылғыларында жүргізілген сөйлесулерін тындауға
және жазып алуға рұқсат етеді.
Адамның құқытары мен бостандықтарының сақтауын прокурорлық
қадағалаудың құрамды белгісі болып, Қазақстан Республикасының аумағындағы
шетел азаматтарының және азаматтығы жоқ адамдардың құқытары мен
бостандықтарын қадағалау болып табылады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 12-бабының 4-тармағына сәйкес,
Конституцияда, заңдарында және халықаралық шарттарды өзгеше көзделмесе,
шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар Республикада азамттар үшін
белгіленген құқықтар мен бостандықтарды пайдаланады, сондай-ақ міндеттер
атқарады.[16]
Шетел азаматтарының құқықтық жағдайы Қазақстан Республикасы
Президентінің 19 маусым 1995 жылғы “Қазақстан Республикасындағы шетел
азаматтарының құқықтық жағдайы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.