Қазақстанның сыртқы экономикалық байланыстарының дамуында 1936 жылы

Жұмыс түрі: Диссертация
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кiрiспе . . .

Қазақстан Республикасындағы сыртқы экономикалық

байланыстарды құқықтық реттеудiң тарихы . . .

ХV -XVIII ғ. ғ. Қазақстанның сыртқы экономикалық

қызметiнiң тарихи ерекшелiктерi . . .

ХIХ ғ. аяғы мен ХХ ғ. бас кезiндегi Қазақстанның

сыртқы экономикалық байланыстары . . .

Тәуелсiздiк алғаннан кейiнгi Қазақстанның

сыртқы экономикалық қызметке қатысуы . . .

Қорытынды . . .

Пайдаланылған әдебиеттер . . .

Кiрiспе

Жұмыстың өзектiлiгi: Қазiргi таңда Қазақстан Республикасы экономикалық және әлеуметтiк дамудың ең күрделi, маңызды сатысында болып табылады. Егемендiктi жариялау мен тәуелсiздiктi алу Қазақстан тарихында жаңа бiр кезеңдi ашты. Осы аталған кезеңде республикамыз көптеген қиыншылықтарға тап болды. Бұл кезде Қазақстанды әлемдiк нарық шаруашылығына қатыстырусыз мемлекет экономикасын көтеру мүмкiн емес едi. Әлемдiк дамудың тенденциясы болып табылатын өзара пайда табудағы экономикалық қызметтестiктi нығайту мен елдердiң экономикалық қызметiн жалпы ұлттандыру процесi - бұл әлемдiк экономикаға Қазақстанды қосу мүмкiндiгiнiң объектiлiгiн қамтамасыз етедi. Бiздiң елiмiздiң әлемдiк шаруашылық байланыстарға толық қосылуының алғы шарты - ол белсендi түрде сыртқы экономикалық саясатқа бет бұрудағы Қазақстанмен жүзеге асырылған сыртқы экономикалық қызметтiң ымыраға келу процесi болып табылады. Халықаралық - құқықтық құрал ретiнде негiзгi рольдi ойнайтын республикаға шетел инвестицияларын тарту, шетел рыногына отандық тауарларды шығаруды қамтамасыз ететiн сауда қатынастарын жүргiзу, басқа мемлекеттермен экономикалық байланыстарды дамыту осы кездегi мемлекеттiк экономикалық саясаттың басым бағыттары болып табылады.

Жаңа тәуелсiз, егемен мемлекет ретiндегi Қазақстанның халықаралық құқықтық тәжiрибесi оның басқа мемлекеттермен экономикалық қатынасын құрайтын құқықтық базаны құру республиканың сыртқы экономикалық қызметiн құру мен дамытуда үлкен мәнге ие болады. Қазақстан халықаралық экономикалық қызметтестiк саласында монополиядан бас тарта отырып, халықаралық құқықтың жалпыға бiрдей қабылданған нормаларына, халықаралық келiсiмдер мен шетел мемлекеттерiнiң заңдарына ұлттық заңдарды сәйкестендiру арқылы iшкi шаруашылық және сыртқы экономикалық қызметтi координациялау саясатын жүргiзуде.

Мүшелiгi Қазақстан Республикасының экономикалық қауiпсiздiгiн қамтамасыз етудегi белгiлi-бiр экономикалық және саяси жоспарда артықшылық беретiн аймақтық экономикалық топтарды құратын халықаралық келiсiмдердiң Қазақстан үшiн стратегиялық маңызы бар. Қазiргi күндегi Қазақстанның алдында тұрған Халықаралық Сауда Ұйымына (ХСҰ) қосылу бұл сыртқы экономикалық заңдардың дамуындағы негiзгi бағыт және ол республикаға басқа мемлекеттермен арадағы экономикалық қатынастарды құқықтық реттеудiң әлемдiк жүйесiн пайдалану мүмкiндiгiн бередi.

Тәуелсiздiктi алғаннан кейiн қоғамның барлық саласында дерлiк өзгерiстер болып жатты. Осы кезеңде мемлекеттiң құқықтық жүйесi де өзгерiске ұшырады. Халықаралық құқық та өз кезегiнде өзгерiстерге тап болды. Осы жоғарыда аталып өткен құқықтың бiр саласы болып табылатын сыртқы экономикалық қызмет құқығы Қазақстанның шетел мемлекеттерiмен арадағы сыртқы экономикалық байланыстарын құқықтық жағынан реттеп отыратын негiзгi жаңа пайда болған салалардың бiрi болып табылады.

Сыртқы экономикалық қызмет пен сыртқы экономикалық қызмет құқығы ұғымдары Қазақстан Республикасының құқық жүйесi үшiн жаңа ұғым болып табылады.

Сыртқы экономикалық қызмет, сыртқы экономикалық қызмет құқығы ұғымдарына байланысты теориялық және тәжірибелік маңызы бар мәселелер шоғыры толық зерттелмеген және бiр-бiрiне қайшы келiп отырады. Оның соншалықты күрделiлiгi, көзқарастардың қарама-қайшылығы, дамуы, сыртқы экономикалық қызметтiң қазiргi кездегi ролiнiң қоғамдық жүйе механизмiнде қойылуы бұл тақырыпты өзектi етедi.

Зерттеудiң нормативтi негiзi Қазақстан Республикасының халықаралық-құқықтық және ұлттық, сондай-ақ ТМД-ның басқа да одақтас мемлекеттерiнiң құқықтық актiлерi болып табылады.

Диссертациялық зерттеу ТМД-ның заңгер-ғалымдарының еңбектерiнде көрiнiс тапқан теориялық ережелерге сүйенедi. Ол ғалымдарды атап өтсек: Баратянц Н. Р., Бейшембиев Э. Д., Блищенко И. П., Богуславский М. М., Буткевич В. Г., Вельяминова Г. М., Котов А. К., Колосов Ю. М., Лукашук И. И., Лунц Л. А., Нұрпейiсов Е. К., Сәрсембаев М. А., Сүлейменов М. К., Топоркин М., Тункин Г. И., және т. б.

Жұмысты зерттеудiң мақсат-мiндеттерi. Диссертацияның мақсаты сыртқы экономикалық қызметтiң құқықтық негiздерiнiң ары қарай әрекет ету жолдарын анықтау және анализ жасау болып табылады.

Диссертациядағы көрсетiлген осы мақсатқа байланысты мынандай мiндеттерi бар:

-Сыртқы экономикалық қызметтiң дамуын және құрылуын, оның халықаралық-құқықтық реттелуiн зерттеу;

-Қазақстан Республикасындағы сыртқы экономикалық қызметтiң құқықтық реттелуiнiң қазiргi жағдайы туралы анализдеу;

-Сыртқы экономикалық қызметтi құқықтық реттеу жүйесiндегi құқықтық нормалардың орны мен ролiн анықтау:

Диссертациялық зерттеудiң методологиялық және теориялық негiздерiн сыртқы экономикалық қызметтiң халықаралық-құқықтық қырларына арналған халықаралық құқықтанушы заңгер-ғалымдардың еңбектерiнiң ережелерi мен қорытындылары құрайды. Диссертацияны жазу кезiнде ғылыми зерттеудiң мынандай әдiстерi қолданылды. Олар: ғылыми танымның жалпы диалектикалық әдiсi; арнайы ғылыми тәсiлдер - салыстыру - үйлестiру анализi, жүйелiлiк және тарихи, кешендi - құқықтық анализ және т. б.

Зерттеу пәнi: халықаралық-құқықтық тәжiрибенiң мазмұнын анықтау, оның мазмұны мен белгiлерiн ашу. Зерттеу пәнi болып сонымен бiрге сыртқы экономикалық қызметтi реттейтiн экономикалық заңдардың теориялық және тәжiрибелiк жағынан бағалануы.

Қорғауға шығарылған ережелер: Қорғауға шығарылған ережелер халықаралық-құқықтық тәжiрибеде сыртқы экономикалық қызметтi жүзеге асыру процесi кезiнде пайда болатын қатынастарды өзiндiк құқықтық реттеу мүмкiндiгiне негiздеу және қайта өңдеуден тұрады.

Отандық және шетелдiк тәжiрибелердi есепке ала отырып диссертацияда қорғауға шығарылған ғылыми жаңалықты құрайтын негiзгi ұсыныстар қарастырылған:

-спецификалық анықтамалары мен өзiнiң сипаттамалы белгiлерi бар шаруашылық қызметтiң құрамдас бөлiгi және халықаралық экономикалық байланыстардың нысаны ретiндегi сыртқы экономикалық қызметтiң түсiнiгi;

-сыртқы экономикалық қызметтiң әртүрлiлiгi және оны жүзеге асырушы субъектiлер мен сыртқы экономикалық қызметтi реттеудегi құқықтық нормалардан тұратын сыртқы экономикалық қызмет жүйесiнiң концепциясы.

Диссертацияның тәжiрибелiк маңыздылығы: Диссертацияның материалын құқық немесе заң шығарушылық қызметке пайдалану мүмкiндiгiнде, сыртқы экономикалық қызметтi реттеуде қатысатын мемлекеттiк органдардың қызметiнде, Қазақстан Республикасының халықаралық заңнамаларының әрекет етуi жөнiндегi ұсыныстарға негiзделiп бекiтiледi. Диссертация шеңберiнде жүргiзiлген ғылыми зерттеулерден шығарылған қорытынды болашақта «Халықаралық экономикалық құқық» деп аталатын курсты оқытуда оқулық шығару үшiн қолданылуы мүмкiн.

Зерттеу нәтижелерiнiң апробациялануы. Магистрлiк диссертацияның негiзгi ережелерi мен қорытындылары ғылыми мақалада жарық көрген. Зерттеу нәтижелерi және олар бойынша қорытындылар 2003-2004 жылдар аралығындағы университет аралық ғылыми-тәжiрибелiк конференцияда баяндалған.

Зерттеу нәтижелерi халықаралық құқық кафедрасында талқыланған. Жұмыстың нәтижелерi оқу барысында апробацияланған.

Магистрлiк диссертация тақырыбы бойынша 1 ғылыми мақала жарық көрдi:

1) «Қазақстан Республикасының Бiлiм, ғылым және жастар саясаты: жағдайлары және басымдықтары» атты тақырыпта өткен университетаралық Қазақстанның студенттерi мен жас ғалымдарының ғылыми конференциясында «Құқық жүйесiндегi сыртқы экономикалық қызметтiң түсiнiгi» атты мақала 27 сәуiр 2004 жылы жарық көрдi.

Зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемi. Мақсаттар мен мiндеттерде көзделген негiзгi ережелердi жүйелi және қисынды түрде ашу үшiн құрылған. Магистрлiк диссертация кiрiспеден, екi тараудан, әр тарау өз кезегiнде үш тармақтан, қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тiзiмiнен тұрады. Магистрлiк диссертацияның жалпы көлемi 67 беттен тұрады.

I. Қазақстандағы сыртқы экономикалық байланыстарды

құқықтық реттеудiң тарихы.

1. 1. XV-XVIIIғ. ғ. Қазақстанның сыртқы экономикалық қызметiнiң

тарихи ерекшелiктерi.

Қазақстанның басқа елдермен, мемлекеттермен сыртқы экономикалық байланыстары ерте заманнан-ақ пайда болған. Бiздiң эрамызға дейiнгi I мыңжылдықтың соңына қарай Қазақстан шығыс мемлекеттерден батыс елдерiне тауар өткiзу iсiнде белгiлi-бiр роль ойнады. Қазақстан мен Орта Азия аумағы арқылы Қытайды, Жерорта теңiзi арқылы бүкiл Шығыс Азиямен Еуропаны қосатын «Ұлы Жiбек Жолы» жүрiп өткен. Кейiн татар-монғол шапқыншылығы Қазақстанның азия және шығыс еуропа елдерiмен арадағы халықаралық, соның iшiнде, әсiресе, экономикалық қатынастарын үзiп, бiраз уақытқа дейiн тоқтатып кеттi. Еуропалықтардың Үндiстан мен Шығыс Азия мемлекеттерiне теңiз жолын ашу арқылы сауда қатынастарын жүргiзуiнiң нәтижесiнде Қазақстан мен Орта Азияның бүкiләлемдiк саудадағы транзттiк, яғни өткiзушiлiк жолы тоқтап қалды. Бiрақ Қазақстанның көршi мемлекеттермен, соның iшiнде: Үндiстан, Ауғанстан, Шығыс Түркменстан, Қытай, Иран және орыс мемлекеттерiмен арадағы сыртқы экономикалық байланыстары сақталып қалды және өз жалғасын тауып, одан ары дами бердi.

Қазақстанның орта ғасырлардағы қатынастарының ерекшелiгi - ол басқа елдермен дипломатиялық қатынаста болуында және сауда байланыстарының өзара жүрiп тұруымен сипатталуында болып табылады.

XV-XVI ғасырларда өзiнiң iшкi және сыртқы саяси байланыстарын жүзеге асыру үшiн феодалдық-патриархалдық сипаттағы мемлекет болып танылған, өзiнiң белгiлi-бiр мемлекеттiк органдары бар қазақ жүздерi құрылды. Осы аталған барлық қазақ мемлекеттiк құрылымдары басқа мемлекеттермен немесе тайпалармен өзара қарым-қатынасқа түсу үшiн халықаралық сипаттағы белгiлi-бiр құқықтар мен мiндеттердi иеленушi феодалдық халықаралық құқықтың субъектiлерi болып табылды. Қазақ хандығының Орталық Азия хандықтарымен және Ресей секiлдi басқа да мемлекеттермен арадағы дипломатиялық және сауда қатынастарының қалыптасып ары қарай дамуы XVI ғасырдың басында Қасым ханның ел басқаруы кезiнде пайда болды. Қазақ хандығы құрылған кезден бастап XIX ғасырдың 60-ыншы жылдары Ресейге толық қосылғанға дейiн Бұқара, Хиуа, Қоқан хандықтарымен, Қытай, Ресей және тағы да басқа мемлекеттермен саяси, сауда қатынастарын жүргiзiп отырды. 1

XVIII ғасырдың соңына қарай Қазақстанның, Ресей және Орта Азия мемлекеттерiнiң сауда байланыстары үлкен қарқынмен дами бастады. Бұл уақыт аралығында Орта Азия хандықтарымен жалпы саны 217 мың отбасынан тұратын 152 бөлiм және 26 қазақ рулары сауда қатынастарына түсiп отырды. Ал, Ресей мемлекетiмен жалпы алғандағы саны 300 мың отбасынан тұратын 220 бөлiм және 40 ру сауда қатынастарын жасап отырды. Қазақстан Ферғана мен Хорезмнiң отырықшы тұрғындарымен де сауда қатынастарына түсiп отырған. Негiзiнен алып қарайтын болсақ, қазақтар мал шаруашылығымен айналысқан, және сонымен бiрге олар қосымша базарға үй өнiмдерiнiң бiраз түрлерiн де шығарып отырған. 2

Аймақтағы халықаралық құқықтың негiзгi қайнар көздерiне мыналарды жатқызуға болады:

а) халықаралық әдет;

ә) халықаралық шарт;

б) белгiлi-бiр жағдайларда Құран мен Шариат.

Қазақстанның шет елдермен сыртқы экономикалық байланыстары құқықтың қайнар көзi болып табылатын мұсылмаднық құқықпен және сауда әдет-ғұрып нормаларымен реттелiп отырған.

Әдет - мемлекеттiң iшкi құқығы сияқты халықаралық құқықтың да ежелден келе жатқан қайнар көзiнiң бiрi болып табылады. Бiрнеше рет қайталанған әрекеттер бiрте-бiрте құқық субъектiлерiнiң жүрiп-тұру ережелерiне айнала бастады. Мемлекеттiң iшкi құқығы мен халықаралық құқықтың айырмашылығына келетiн болсақ, iшкi мемлекеттiк құқықта әдет азаматтардың әдеттегi әрекеттерiнен пайда болса, халықаралық құқықта мемлекеттер өздерiнiң арасындағы қатынасты реттейтiн халықаралық-құқықтық әдеттi өздерi құрады. Мемлекеттердiң өзара қатынасының даму тарихында әдет халықаралық құқықтың негiзгi қайнар көздерiнiң бiрi болып табылады. Халықаралық құқық қырынан алып қарасақ, аймақтағы мемлекеттердiң дипломатиялық, сыртқы сауда мен экономика және басқа да халықаралық қатынастары негiзiнен халықаралық-құқықтық әдеттердiң көмегiмен реттелiп отырған. Ерте кезден бастап аймақта халықаралық байланыстарды жүзеге асыру кезiндегi бiрнеше рет қайталанған мемлекеттердiң әрекеттерi халықаралық қатынас саласындағы аймақтағы мемлекеттердiң жүрiп-тұруын реттейтiн әдет ережелерiне айналды. 3

Сыртқы сауда қатынастары әдет құқығының нормаларымен реттелiп отырды. Бұл нормалар халықаралық сауда ережелерi деп аталды. Осы бекiтiлген нормалар бiрте-бiрте халықаралық сауда әдеттерiне айналып, орындалып отырды және тараптардың сауда-экономикалық қатынастарындағы өзара құқықтар мен мiндеттердi туғызды.

Әдет аймақтарда негiзiнен экономика, дипломатия және әскери қатынастар саласында өз үстемдiгiн жүргiздi. Үнсiз келiсiмдерге сәйкес халықаралық қатынасқа қатысушы мемлекеттердiң аймақтарында бұл әдеттер сақталғандықтан халықаралық құқық нормаларына айналдырылды. Қарастырылып отырған осы кезеңде әдеттiң күшi шарттан басым болды.

Халықаралық құқықтың қайнар көзi болып табылатын құран мен шариат мұсылман мемлекеттерiнiң iшкi өмiрiн ғана емес, сонымен қатар сыртқы қатынасқа байланысты мәселелердi реттеп, шешiп отырған. Бiрақ құран мен әдет кейбiр жағдайларда шетел мемлекеттерiмен арадағы қатынасты реттеуде аймақтағы мемлекеттердiң қажеттiлiктерiн толығымен қамтамасыз ете алмады.

Қазақстандағы және оның аумақтарындағы сыртқы сауда құқығының ерекшелiгi - ол мұсылман емес саудагерлерге дискриминациялық сипатта болды. Яғни, олардан баж салығын алуға жататын тауарлардан салық үлкен мөлшерде алынды. Ол сонымен қатар Ресей, Қытай елдерiнен келген саудагерлерден де алынып отырды. Мұнда мұсылман емес мемлекеттiң азаматтығы емес, сол саудагердiң өзiнiң мұсылман религиясына жатуы үлкен роль атқарды және Ресей тарапынан қойылған шарттар да бұл құранда көрсетiлген сыртқы сауда нормаларын жоя алмады. 4

Ресей, Қытай және Англия мемлекеттерi мұсылман мемлекеттерi болып табылмағандықтан оларға құран нормаларын қолданудың нәтижелерi керiсiнше болып отырды және осы аталған мемлекеттермен Орталық Азия және қазақ халықтарының арасындағы қатынастар қиындады. Тараптардың бiр-бiрiмен қатынас жасауы кезiнде әдеттi қолдану өзiнiң тиiмдi жақтарын көрсете алмады. Мемлекеттер аймақ руларымен қатынасқа түсудiң барысында жазбаша нысанда жасалатын шарттардың тиiмдi екенiне көздерiн жеткiздi. Сондықтан мемлекеттер аймақтағы рулармен экономиканы көтеру үшiн сауда қатынастарында 200-ге жуық шартқа қол қойылған.

Қазақстанда және оның аумақтарында халықаралық құқықтың қайнар көзi болып табылған сауда, транзит, яғни өткiзу туралы келiсiм-шарттар пайда бола бастады.

Аймақ тарихындағы мемлекеттердiң шарттарының мақсаты саяси қатынастарды анықтау, сауда-экономикалық байланыстарды бекiту және тағы басқа да сипатта болған.

Шарт құқығы туралы айтқан кезде бiз аймақтың тарихындағы халықаралық шарттардың атауы мен құрылымын мiндеттi түрде қарастыруымыз керек. XV ғасыр мен 1917 жыл аралығындағы Қазақ және Орталық Азия мемлекеттерiмен бекiтiлген шарттардың атаулары мынандай болған: шарт, келiсiм, протокол, хат, грамота алмасу және т. б. Шарттардың көпшiлiгi негiзiнен хат және грамота алмасу нысанында бекiтiлдi. Мұндай шарттардың әрқайсысының құрылымы өзiне байланысты бiрнеше құжаттардың жиынтығын құрады.

Қазақстан мен Орталық Азия мемлекеттерiнiң шарттарының құрылымы-тараптардың бiреуiнiң құжатқа келiспеушiлiгiнiң болуы болып табылады. Ол кездегi шарт құрылымы мынандай болған: преамбула, негiзгi бөлiм, қорытынды ережелер және бұл ХIХ ғасырдың 70-iншi жылдары аймақ мемлекеттерiнiң шарттарында пайда бола бастады.

Қазақ мемлекетiн құру және халықты бiрiктiру көшпелi қазақ қоғамының жүзбен руға бөлiнуiн тоқтата алмады. Қазақстан аумағындағы қазақтардың өмiрiнiң көшпелi сипатқа бейiмделуi және географиялық жағдайына байланысты шаруашылық жүргiзетiн үш ауданға бөлiнiп әрекет етуi осының бiр себебi болуы мүмкiн. Атап айтсақ ол аймақтар: Жетісу, Орталық және Батыс Қазақстан.

Жоғарыда айтылып өткендей барлық қазақ жүздерi феодалдық халықаралық құқықтың субъектiсi болған. Олардың халықаралық құқық субъектiлiгi әрқайсысының басқа мемлекеттермен жеке-жеке қатынасқа түсуiнен пайда болды. Бiрiккен қазақ халқын құраған үш жүздiң бiр-бiрiмен қарым-қатынасқа түсуiн халықаралық құқықтық қатынас деп айтуға әсте болмайды.

Осы жерде XVIII ғасырдың 30-шы жылдары басталып, ХIХ ғасырдың 60-шы жылдары аяқталған Ресейге қосылу кезеңiндегi қазақ жүздерiн халықаралық құқықтың субъектiсi деп тануға бола ма, жоқ па деген сұрақ туады - Бұл кезеңде қазақ жүздерi белгiлi-бiр жағдайларда халықаралық құқық субъектiлiкке ие болған. Оны мына жағдайлардан көруiмiзге болады:

а) әртүрлi сыртқы саяси жағдайлар әсер еткен қосылу туралы сұрақтардың әртүрлi уақытта шешiлуi (мысалы: ХIХ ғасырдың бас кезi мен 60-шы жылдарға дейiн Ұлы жүз аумағының оңтүстiк бөлiгiнiң Қоқан хандығының қол астында болуы) ;

ә) жүздердiң Ресейге қосылуы туралы грамотаны орыс императорымен бергеннен кейiн олардың арасындағы қатынас сыртқы iстер коллегиясы арқылы реттелiп отырды; сауда қатынастарының ары қарай дамуы мақсатында тараптар арнайы емтихандардан, келiсiм хаттарымен және грамоталарды айырбастауды жалғастырды;

б) әр жүздiң iшкi саяси өзiндiгi жуық арада таратылмады.

Тарихқа жүгiнсек қазақ жүздерiнiң негiзiнен Ресеймен қатынасқа түскенiн, ал басқа мемлекеттермен тек Ресейдiң келiсiмiмен және басқаруымен түскенiн көруге болады. Қосылу туралы шартқа сәйкес олар Ресейге ясақ төлеп тұруға мiндеттендi. 5 Қосылудың басынан аяғына дейiнгi кездегi әр қазақ жүздерiнiң Ресеймен қатынасын протектораттық-вассалитеттiк сипатта болды деп айтуға болады.

Қазақ жүздерi Үндiстан, Қытай, Ноғай Ордасы, Қашқария және Сiбiрмен де сыртқы сауда қатынастарын жүргiзiп отырған.

Ресей патшалығы қазақтарды өзiнiң қол астына алғаннан кейiн Қазақстан жерi арқылы Шығыс елдерiмен транзиттiк сауданы қамтамасыз етудi, қазақтармен айырбас саудасын ұйымдастыруды және империяның оңтүстiк шекараларының қауiпсiздiгiн қамтамасыз етудi ойластырды.

Қазақстанның орта ғасырлардағы сыртқы сауда құқығының мақсаттары мыналар деп айтуға болады:

а) өзара сыртқы сауда аймақтағы мемлекеттермен «бейбiтшiлiк пен тыныштықты әкелетiн» құралдардың бiрi ретiнде қарастырылды;

ә) саудаға қатысушы тараптардың қажеттiлiктерiн қанағаттандыру үшiн малды нанға немесе өндiрiс заттарына айырбастау мақсатында қазақтар, қырғыз, қарақалпақ және басқа да малмен айналысушы көшпелi халықтарды айырбас саудаға тарту;

б) транзит саудасының көлемiн кеңейту және оның қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету;

в) басқа мемлекеттермен сол немесе басқа да нысандағы сыртқы саудаға қатысушы хан, әмiр, патша және саудагерлердiң жоғарғы деңгейдегi немесе көлемдегi пайда табуларын қамтамасыз ету;

Iшкi және сыртқы сауда Ресейде, одан кейiн Қазақстанда және Орталық Азияда капитализмнiң пайда болуының алғы шарттарын құрды.

ХХ ғасырдың 20-30 жылдары Қазақстан тауарлары Қытай мен Моңғолияға ғана емес, Батыс Еуропа елдерi соның iшiнде Ұлыбританиямен Германияға да экспортталып отырды. Республика экономикасының ары қарай дамуындағы әртүрлi құрылғылар импорты, республикаға келген шикiзат өндiрiс саласының белгiлi-бiр мөлшерде әсер етуi сыртқы сауда операциясының мақсаты болды. Қазақстаннан экспортқа жүн, терi, мал майы, өндiрiстiк шикiзат және астық шығарылды.

27 мамыр 1920 жылы КСРО мен Шыңжаң арасындағы Құлжада бекiтiлген «Iле протоколы» деп аталатын келiсiм, және сонымен бiрге КСРО мен Қытай арасындағы 31 мамыр 1924 жылғы Шыңжаң мен Қазақ республикасының сыртқы сауда операцияларын сәттi жүргiзуi үшiн халықаралық-құқықтық базаны құрған шарт болып табылады. 6

Революцияға дейiнгi экономиканың барлық жүйесiнiң күрделiлiгiне байлынысты шетелдiк капиталды үш санатқа бөлiп, сатылап қарасытруға болады:

а) өнеркәсiптiк, яғни тiкелей инвестициялар;

ә) банкiлiк, яғни заем мен облигациялық капитал арқылы;

б) саудалық, яғни iшкi және сыртқы сауда ұйымдары арқылы.

Сыртқы қатынасқа қатысу аймақтағы мемлекеттердiң негiзгi құқықтарының бiрi болды және ол бiрнеше бөлiктен тұрды: елшiлiк құқығы; халықаралық-құқықтық нормаларды жасауға қатысу құқығы; шартқа қол қоюға қатысу құқығы; басқа мемлекеттiң контрагенттiгiне немесе басқа да дипломатиялық акциясына хат, грамота жолдау құқығы. Осы аталған бөлiктердi құрайтын қазақ және Орта Азия мемлекеттерiнiң халықаралық қатынастарға қатысу немесе сыртқы қатынастарды жүзеге асыруы кезiнде елшiлiк құқық үлкен роль ойнады.

XV-ғасыр мен 1917 жылдар аралығындағы кезеңде Қазақстан мен Орталық Азия мемлекеттерi мен оның рулары өздерiне шетелдiктердiң 970-тен аса елшiлiктерiн қабылдады және өз елшiлiктерiн шетелдерге жiбердi.

Тек сыртқы қатынас органдарының белгiленген жүйесi ғана кез-келген мемлекеттiң елшiлiк құқығын жүзеге асырады. Әр қазақ және Орталық Азия мемлекеттерiнде өздерiнiң iшкi органдары да болды.

Iшкi мемлекеттiк органдардың құқық құзыреттiлiгi әдет ережелерiне негiзделген.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.