Ғимаратта тінтуді жүргізудің тәсілдері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе 1
І-тарау. Тінтуді жүргізудің жалпы мәселелері 2
1.1. Тінту ұғымы мен мақсаты 2
1.2 Тінту түрлері 6
ІІ-ТАРАУ. Тінтуді жүргізудің дайындық кезеңі 9
2.1. Тінту нысандары туралы бағдарлық мәліметтерді жинау және зерттеу 9
2.2. Тінтуді жүргізу үшін оперативтік топты құру 13
2.3. Тінгу жүргізу үшін, ғылыми-техникалық құралдарды дайындау 15
ІІІ-ТАРАУ. Ғимаратта тінтуді жүргізудің тактика-психологиялық ерекшелігі
18
3.1. Ғимаратта тінтуді жүргізудің тәсілдері 18
3.2. Тінту психологиясы 22
IV-ТАРАУ. Тінтудің барысы мен нәтижесін бекіту 27
Қорытынды 30
Қолданылған әдебиеттер 31

Кіріспе

Тінту өте қатал тергеу әрекеті болып табылады, ол азаматтардың
конституциялық құқығына елеулі әсер етеді, олар: тұрғын үйдің дербестігі;
жеке меншікке қол сұғылмайтындығы.
Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі экономикалық, әлеуметтік
және саяси өзгерістері, азаматтар мен әртүрлі жекеменшік түрлеріне қол
сұқпауға сенімді кепілдікті қамтамасыз ету және азаматтардың нақты
конституциялық құқығы мен бостандығын қорғаудың, мәтінінің өте жоғары
екендігін көрсетіп отыр.
Қазақстан Республикасында 1995 жылы қабылданған Конституцияда адамның
мынадай өзекті құқықтарын жариалайды және кепілдік береді өмір сүруге,
денсаулығы мен қауіпсіздігіне құқылы екендігіне. Адамның құқығы мен ар-
ожданы, қоғамның әр мүшесі қаншалықты қамқорлыққа алса, соншалықты сақтала
алады, ал мемлекет демократиялық бастаманы қорғайды және көтермелейді соның
негізінде тұлға өзінің құқығын іске асыра алады. (18 бет).
Тінту әрекеті көп еңбек етуді талап етеді, оған уақытты, күш-қуатты,
әр-түрлі құралдарды жұмсау қажет болады.
Тінтудің нәтижесінің жемісті болуы, тергеушінің тінтуді жүргізу
тәсілін қаншалықты игергеніне байланысты болады және оған оның құқық қорғау
органындағы алған тәжірибесі де әсер етеді.
Тергеу әрекеттерінің ішінде, қылмысты тез ашуды толығымен қамтамасыз
етуге, қомақты дәлелдік материалдар алуға, көптеген ауыр қылмыстардың
тергеуін саналы алқауы, тінтудің нәтижелері өте маңызды орын алатынын
күнделікті тергеу ісі көрсетіп отыр. Бір қатар жағдайларда, заттық
дәлелдерді табудың жалғыз тәсілі тінту болып табылады. Табылған заттық
дәлелдер, көп жағдайларда, қылмыскерді толығымен әшкерелейді.
Алдын-ала тергеу органдарына, құқықтық ғылым, соның ішінде
криминалистика, көптеген мәселелерді шешуге өзінің септігін тигізеді, ол
қылмысты тергеу ісіне тиісті тәсілдердің жолдарын ойластырады және ұсынады.
Мен өз жұмысымда, іздестіруді соншалықты нәтижелі жүргізу үшін, тінту
ісін ғимарат ішінде жүргізу жолдарын қарастыруды, алдыма мақсат етіп қойып
отырмын.
Қылмыскердің қулық сүмдықтарына, тергеу қызметкерлері жасырылған
заттық дәлелдерді тауып алу шеберлігін карсы қоюлары керек. Сол себептен,
көптеген авторлардың тінту шеберлігін сөз етуі бекер емес, олар оны жүргізу
кезінде тап болатын қиындықтар туралы баса айтып көрсетеді.

І-тарау. Тінтуді жүргізудің жалпы мәселелері

1.1. Тінту ұғымы мен мақсаты

Тінту - мәжбүр ету сипатындағы кейінге қалтыруға болмайтын тергеу
әрекеті болып табылады. Бұл әрекетті қылмыстық іс жүргізу заңына сәйкес
өкілеттік берілген лауазымды тұлғалар іске асырады.
Тінтуге тән нәрсе, оның белгілі бір заттарды табу қажеттілігі
туындаған жағдайда жүргізілетіндігі.
Қажетті нысандарды іздестіруден басқа А.В.Дулов пен П.Ф. Нестеренконың
пікірлерінше, тінтуді тұлға туралы мәліметтерді жинау үшін, қолдануға
болатындығы: Оның күнделікті қоршаған заттардың барлық жайын, хаттарды,
фотосуреттерді терең зерттеу мәдениеттілігі мен тәртібін терең зерттеуге
өте көп мәліметтерді береді, сонымен катар басқалармен қарым-қатынасының
қандай екендігін көрсетеді. Жиналған материалдардың барлығы тінтілуші тұлға
туралы бағалы мәліметтер беруі мүмкін. (16 145б)
Қылмысты ашу және тергеу барысында тінтуді жургізу қажеттілігі пайда
болады, бұл тінту ісі, тұлғны осы әрекетке көпе-көрнеу еріксіз мәжбүр ету
сипатында болады. Тергеудің сапалылығы, көп жағдайларда, тергеу әрекеті
қаншалықты тыңғылықты және шебер жүргізілгендігіне байланысты болады.
Дәлелдерді жинап және тексеруге бағытталған тергеу әрекеттерінің бірі тінту
болып табылады.
Тінту - тергеу әрекеті болып табылады және ғимараттарды, басқада
нысандарды еріксіз түрде тексеру екендігімен, оны іске асыру барысында
қылмыс құралы болып табылатын немесе қылмыстық нысан ретіндегілерді алу
екендігін көрсетеді. Сонымен қатар, тінтудің мақсаты, заттық дәлелдерді,
мәйіттерді, тергеу мен соттан жасырынып жүрген тұлғаларды тауып және алу
болып табылады.
Тінтудің көптеген басқа тергеу әрекеттерінен өзіне тән айырмашылығы,
оның еріксіз жургізу сипаты. Қажет болған жағдайда - ғимараттарға еріксіз
кіру; іске мәні бар дәлелдік заттарды еріксіз тексеру және алу. Бұл
әрекеттердің барлығы азаматтардың конституциялық құқығына нұқсан келтіреді,
себебі тінтілушінің жеке мүддесіне қол сұғумен байланысты болып отыр.
Қазақстан Республикасының Конституциясы азаматтардың жеке өміріне және
тұрғын үйіне қол сұқпауды, хат жазысу, телефонмен сөйлесу мен телеграфтық
хабарлардың құпиялылығының сақталуына қамтамасыз етеді. Тұлғаның тұрғын үйі
тек оның еркінсіз, ешкімнің кіруіне хақысы жоқ.
Тұрғын үйге кіруге байланысты тінту және басқа да әрекеттерді,
тергеуші негізделген қаулы арқылы жүргізеді, сонымен қатар, кейінге
қалдырмайтын жағдайларда, айталық, белгілі бір ғимаратта немесе басқа
жерде, немесе қандайда - бір тұлғаның қолында қылмыстық қарудың, қылмыстық
жолмен тапқан заттар мен бағалы заттардың бар екендігі туралы, немесе іске
мәні бар басқада заттар мен құжаттардың бар екендігі туралы жеткілікті
негіз, тергеу ісін жүргізуші немесе анықтаушы тұлғада болса, қылмыстық іс
жүргізу заңына сәйкес, ол тінту ісін жүргізе алады.
Ғимаратта тінтуді жургізу деп мынаны айтады: азаматтық еркінсіз тұрғын
үйін тексеру немесе жасырылған қылмыстық дәлелдерді немесе іздестірудегі
тұлғаларды табу мақсатында мемлекеттік мекемелер мен өндірістердің
ғимаратын тексеру. Мұндай дәлелдері бар қылмыскер, егер олар табылған
жағдайда, оның қылмыс жасағаны әшкерелетінін ол толығымен ұғынады, сол
себептен ол бұл дәлелдерді құқық қорғау органдарының тауып алу
мүмкіндігінен айқуға тырысады. Тінтуді жүргізу ісі екі мәселені жүзеге
асыруға мүмкіндік береді бұл жәбірленушінің бұзылған құқығын қалпына
келтіру және қылмыскерді жазаға тарту, немесе оған бөтен біреудің
мүліктерін жасыруға немесе заңсыз заттарды сақтауға көмектескен тұлғаларды
жазаға тарту. Сол себептен, тінту өз уақытында, жоспарлы және дәйекті
жүргізілуі керек. (2.7 б)
Заттық дәлелдердің мәні қылмыскерлерге өте жақсы әйгілі. Сол себептен,
олар өздерін әшкерелейтін заттарды жасауда үшін, әртүрлі қулықтарды
қолданады, сондықтан оларды табу оңайға тимейді. Осыған қарай тінту, қиын
және күрделі іс болып табылады. Тек бірқатар сирек жағдайларда, тінту
нәтижелерінің оңды аяқталуы, қиындықсыз жүзеге асырылады. Қылмыскерлердің
қулық-сұмдықтарына, тергеу қызметкерлері заттық дәлелдерді табу шеберлігі
қарсы қойылуы керек.
Табысты жүргізілген тінтудің нәтижесі көп жағдайда тергеу ісінің
аяқтауында шешуші орын алады. Кейбір жағдайларда жасалған немесе дайындалып
жатқан қылмысқа дәлелдер алуға тек тінту ісін жүргізу қажет болуы мүмкін.
Сол себептен, егер тінтуге негіз болған жағдайда оны жүргізу
тергеушінің тек құқығы ғана емес, бұл оның міндеті. Тінту кезінде заттық
немесе басқа да дәлелдер іздестіріледі және алынады, сол себептен оны басқа
тергеу әрекеттерінің қатарына жатқызады, оның еріксіз жүргізу сипаты бар,
оны іске мәні бар заттарды, мәйіттерді, іздестірілудегілерді тауып және алу
үшін, тергеуші және өкілеттігі бар лауазымды тұлғалар жүргізеді.
Сонымен, тінтудің тікелей мақсаты болып табылатындар:
1) Заттық дәлелдерді табу;
2) Заттардың сыртқы көріністерінің белгілерін жекелеп бөліп алып
бейнелеу және жүргізу барысында олардың ұқсастығын анықтау;
3) Іске мәні бар немесе айналымға тыйым салынған заттарды алу, сонымен
қатар, іздестірілудегі тұлғаларды ұстаудың заңдылығын қамтамасыз ету;
4) Іздестірілудегі заттардың немесе іздестірілудегі тұлғалардың
жиналған заттардың жасырылған жерлерін, іздестірілудегі заттарды әдейі
жасырып және көмескілеген, өзгертілген құпия орындалуын, тауып
бекіту.(3,334 б)
Тінту кезінде іздестірілетін заттардың шеңбері ете кең болуы мүмкін.
Оларды екі топқа бөлуге болады.
а) шығу тегіне қарамай азаматтық айналымнан алынып тасталған заттар
мен бағалы заттардың, тінтілетіннің қарамағында немесе арнайы берілген
рұқсаты жоқ болуына қарамай қолында болуы;
б) қылмысқа байланысты келтірілген мүліктік зиянның орнын толтыру
мақсатында, тінту барысында немесе содан кейін, тұтқынға алынуы мүмкін
бағалы заттар, сонымен қатар бағалы заттардың жатқан орнын көрсететін
заттар мен құжаттар.
Тінту, өзінің сипаты мен мақсатына қарай алу мен қарауға ұқсас келеді.
Алу - бұл іске мәні бар белгілі бір заттар мен құжаттардың, кімнің қолында
екендігін анық болған жағдайда алынуы. Егер талап етілген заттар мен
құжаттар өз еркімен берілмесе, алу оның еркінсіз жүргізіледі. Сонымен, алу
кезінде, алуға тиісті заттар мен құжаттарды іздестірудің қажеттігі
туындамайды.
Тінтумен оқиға болған жерді қараудың ұқсастықтарын мынадан көруге
болады, екі жағдайда да нысандарға тексеру жүргізіледі де, қажетті заттар
мен іздер табылып, алынады.
Сонысына қарамай тінту мен қараудың әртүрлі мақсаттары бар. Оларды
жүргізудің негізі бірдей емес. Қараудың мақсаты болып табылатынын,
тергеушінің нысанды тікелей өзінің қабылдауы, қылмыстың материалдық іздерін
табу, бағалау және алу үшін және оның жасалу жайын анықтау үшін, нысанның
белгілерін зерттеу және бекіту. Тінтудің қараудан айырмашылығы,
әдеттегідей, тұлғалардың әртүрлі құлық-сұмдықтарын, іздестірудегілерді
шебер жасыру тәсілдерін анықтауды, құпия орындарды табуда, нысандардың
көмескіленген бүркемелерін ашуда, оларды табуға әдейі жасалған кедергілерді
жою мақсатындағы, әрекет болып табылады (4,102 б).
Тінтудің мәні, қылмыс ісін тергеуге қатысты, тұлғалардың жасырған
нысандарын іздестіру мен алуда. Сонымен, тінтуге тән нәрсе, тергеушіге
белгілі немесе мүмкін деген нысанды қажымай-талмай іздестіру, мұндай
іздестіру қазумен құрылыстарды бұзып бөлшектеумен және орындарды табу үшін,
жүргізілетін күрделі жұмыстармен байланысты. Тінтудің тиімділігі, оның
кенеттен жүргізілуінде екендігін айта кеткен жөн деп есептеймін.
"Тергеушінің тінту жұмысын орындауы қылмыс жасаған тұлғаның жасырынып кету,
іздерін жасыру немесе мүдделі тұлғалардың заттық дәлелерді жойып жіберу
мүмкіндігінен айырады". (1, 272б)
Тінтудің негізгі іс жүргізу тәртіптері мынадай: (ҚР ҚІЖК 230-234
6.6.)
1) Іздестірілетін нәрсе қандай бір бөлмеде немесе басқа бір жерде,
немесе белгілі бір тұлғаның қолында деген, жеткілікті негіз болған кезде,
тінту жүргізіледі.
2) Тінту, тергеушінің негізделген қаулысына, прокурордың, немесе оның
орынбасарының рұқсатымен жүргізіледі, бірақта жүргізілген тінту туралы, бір
тәулік ішінде, міндетті түрде прокурорға хабарланады.
3) Тінту кезінде куәгерлер, тінтілуші немесе оның от басынының
кәмелетке толған мүшелері, қатысулары керек; ал егер мүмкін болмаған
жағдайда - жергілікті атқару органының өкілі, егер тінтілуші немесе оның от
басының мүшелері қатыса алмайтын жағдайда - тінту жүргізіліп жатқан
ғимаратта, әкімшілік өкімнің қатысуымен.
4) Тінтуге қатысуға тілмаш пен маман шақырылуы мүмкін, олар өздерінің
арнайы білім мен бейіділігін қолдану арқылы тергеушіге дәлелдерді табуға,
бекітуге және алуға көмектесе алады және осы дәлелдерді табуға, бекітуге
және байланысты жайларға көңіл аудартады.
5) Тінту, әдеттегідей, күндіз жүргізілуі керек, тек кейін қалдыруға
болмайтын жағдайда ғана, тінтуді түнде де жүргізуге болады.
6) Тінту жүргізу алдында тергеуші, тұлғаға өзінің қаулысын көрсетуі
керек, содан кейін іздестірілетін нысанды беруді талап етеді; егер бұл
талап орындалса және тергеуші, іздестірілетін заттар мен құжаттардың
жасырылғанына қауіптенбесе одан арғы іздестіруді жүргізбеуге оның қақысы
бар және берілген затты алып, оны тінту хаттамасына бекітумен шектеледі.
7) Жабық ғимарат пен қойманы өз еркімен ашудан бас тартқан жағдайда,
тергеушіге оларды ашуға құқык беріледі, бұл жағдайда құлыптардың,
есіктердің басқада заттардың қажетсіз бұзылмауын қадағалайды.
8) Тінту кезінде анықталған сырластық қатынастардың жағдаилары, жария
етілмеуі тиіс.
9) Тінту орындағы тұлғаларға немесе бұл жерге тінту басталған кезде
келгендерге, тінту орнын тастап кетуге тыйым салынуы керек, сонымен қатар,
бір-бірімен немесе басқа тұлғалармен қатынас жасауына тыйым салынады (әрине
қызмет бабымен келгендерді ұстауға болмайды).
10) Іске қатысы бар заттар мен құжаттарды алумен ғана шектелу керек;
айналуы мен қолданылуы шектелген заттар мен құжаттар, іске қатыстығы бар
немесе жоқтығына қарамастан, алынуы тиіс.
11) Барлық алынған заттар мен құжаттарды куәгерлер мен басқада
қатысушыларға көрсетіледі және оларды хаттамада мазмұнды жазғаннан кейін,
тінту орнында хатталып, мөрленеді.
12) Хаттаманың көшірмесі, тінтілушіге беріледі, егер ол болмаса - оның
от басының кәмелетке толған мүшесіне тапсырылады немесе ЖМПК немесе
жергілікті атқару органына. Егер тінту (ұйымдық) мекемеде жүргізілген
болса, хаттаманың көшірмесі қолхат арқылы осы ұйымдық өкіліне беріледі.

1.2 Тінту түрлері

Тінтудің қандай түрін жүргізу керек екендігі туралы мәселені
шешу кезінде мынандай жағдайларды ескеру керек:
- тергеу жүргізіліп отырған қылмыстың сипаты;
- тінтілушінің жеке басының сипаты:
- ізделінетін нысанның сипаты,
- тінту жүргізу мерзімі мен орны;
тінтуді жүргізуге қажетті құрал-саймандармен жабдықталуы
және тінтуге қанша адамның тартылуы керектігі.
Тінту нысанының ерекшелігіне, оны жүргізу жағдайы мен жоспарлау
ерекшелігіне және іздестіру әрекеттерінің тәсілдеріне қарай тінту турлері
мынандай болып келеді:
- тұрғын және басқада гимараттарда (түрмыстык құрылыстарда, жұмыс
орнында, қонак үйі бөлмелерінде, жатақханада және т.б.);
- белгілі бір жерлерде;
- қайтадан;
- жедел, прокурордың алдын-ала берілмеген рұқсатынсыз, кейін қалдыруға
болмайтын жағдайларда жүргізіледі;
- бір уақытта (оны топтық деп те атайды, бұл бір қылмыс ісіне
байланысты ортақ жоспар арқылы, жеке нысандарда, бірнеше тінтулерді бір
уакытта жүргізуді көрсетеді);
- дипломатиялық өкілдіктердің тұрып жатқан ғимараттарында;
- көлік құралдарын тінту;
- жекелей тінту (5, 266 б).
Бір уақытта тінту жүргізілетін нысандардың санына қарай, тінту - жеке
(бір ғана нысан тексеріледі) және топтық (бір уақытта бірнеше жерде
жүргізіледі) болып бөлінеді. Мұндай тінту, іздестірілетін заттар, немесе
құжаттар бір-біріне жақын немесе әр түрлі жерде болуы мүмкін деген ой туған
кезде, өте қажетті. Бұл жағдайда тінту, тактикалық операция сипатын алады.
Бұл жерде қателік жіберіп алмау үшін, топтық тінту әрекетіне бірнеше
тергеуші қатыстырылады, олардың біреуі барлық тактикалық операцияға,
іздестіру топтарының әрекеттерін жүйелі жүргізуге, жауапты болады. Бұл
тінтулер бір-бірімен байланысты болады, ал тінтуге қатысушының алған
нәтижесі, екінші бір қатысушының тінту жолы мен нәтижесіне әсер етуі
мүмкін. Топтық тінту, тінтуді бір уақытта барлық тұлғаларға немесе барлық
жерлерде жүргізуді ойластырады, себебі, егер тінту, бір тұлғаға немесе
бірнеше тұлғаға жасалған болса, қалғандары алдын-ала дайындалып алуы
мүмкін. Сондықтан бұл әрекетке бірнеше тергеуші қатыстырылады, олардың
біреуі барлық операцияға жауапты болады.
Ғимараттарды тінту дегеніміз - әртүрлі ұйымдардың, мекемелердің,
кәсторындардың қарауындағы тұрғын үйлерді, пәтерлерді, ғимараттарды,
олардың еркінсіз зерттеу болып табылады, әр-қилы қоймаларды тексеру, егер
қажетті тергеу нысандары болуы мүмкін жағдайларда. Ғимараттарды тінту
кезінде, ең алдымен оның өзімен және орналасу жоспарымен танысып алу керек,
үй асты мен шатырды, қосымша құрылысты ескеру керек, ғимараттың
қабырғаларының орналасуы мен көлеміне көңіл аудару керек, себебі олар
құпия орындарды табуға мүмкіндік береді.
Белгілі бір жерлерді тінту - жеке тұлғалардың қарамағындағы үй
жанындағы учасклерді немесе басқа учаскелерді еріксіз тексеруден тұрады.
Тінтуге жататын жерлер жеке-жеке бөлшектерге бөлінеді, олардың шекаралары
тоғандармен, төбелермен, бұталармен, ағаштармен белгіленеді. Тек жүйелі
түрде жүргізілген тінту, бірде-бір бұта, бірде–бір тас жердің бірде-бір
метрі қалдырылмай тексерілген жағдай ойлаған нәтижеге жеткізеді.
(6. 102 б)
Тағы, тінтудің ерекше түрлеріне тоқталайық.
Бұл, дипломатиялық өкілдіктердің иеліктеріндегі ғимараттарды, сонымен
қатар дипломатиялық өкілдіктердің мүшелері мен олардың от басыларының тұрып
жатқан бөлмелерін тінту. Мұндай тінту, тек дипломатиялық өкілдіктерінің
жетекшісінің немесе ол жоқ кезде, оны ауыстыратын тұлғаның сұрауымен немесе
келісімімен жүргізіледі. Дипломатиялық өкілдіктердің келісімі, Қазақстан
Республикасының сыртқы ісгер Министрлігінен сұралып алынады. Тінтуді
жүргізу кезінде прокурор мен ҚР Сыртқы Істер Министрлігінің өкілінің
қатысуы міндетті. (ҚР ҚІЖК 222 б, 16 тармағы).
Жедел - бұл, кезек күттірмейтін жағдайда жүргізілетін тінту, ол
тергеушінің қаулысына байланысты тұрғын үйлерге, ұйымдардың
ғимараттарына жүргізіледі, бірақ бір тәулік ішінде прокурорға хабарлануы.
(ҚР ҚІЖК 222 б, 13 тармағында).
Тергеу ісінде жиі кездесетін жағдайлар да болады, ол қылмыс
жасағаны үшін, күдіктерінің қылмыс ісі қозғалғанға дейін
тұтқындалуы, сол себептен, жедел түрде тінтуді жүргізу кажеттілігі
туындайды. Бұл қылмыскезлерді қылмыс ұстау кезінде жиі кездеседі; олардың
қылмыс жасап жатқан кезінде немесе қылмысты жасап бола салысымен ұсталуы,
бұл кезде әлі қылмыс жасалғаны туралы мәлімет түспейді, ал қылмысты
полиция қызметкерлері анықтап отыр. Бұл жағдайда жедел әрекет жасау керек.
Бұл тінту әрекетіне қылмыскермен бірге тұратын кәмелетке толған тұлға,
қатысуы керек. Егер оның қатысуы мүмкін болмаған жағдайда, жергілікті
атқару органының өкілі шақырылады.
Тінтуді қайта жүргізу тек ерекше жағдайларда жүзеге асырылады:
1. Бірінші тінту қажеттті дайындықсыз, қалапайсыз жүргізілген кезде
(іске қатысы бар болуы мүмкін заттар туралы мәліметтердің жиналмауы, сол
себептен, бірінші тінту барысында, олар көңіл аударатын нысандар ретінде
саналмай қалады), жердің жеке учаскелері немесе ғимарат жеткілікті
тексерілмеген кезде, ғылыми-техникалық құралдардың қолданылмауы.
2. Тінтудің объективтік жағдайларға (жарықтың нашарлығы)
жүргізілуінен, онды нәтиже алынбағаны (7. 393 б).
3. Тінтудің жеткіліксіз жүргізілуіне байланысты, басқа жерлерге
жасырған іздестірілудегі нысандарды тінтілуші тұлғаның қайтадан өз пәтеріне
немесе жұмыс орнына әкеліп қоюы (8, 433 б).
Көлік құралдарын тінту - бұл, жеке қолданудағы автомобилдердің саны
күрт өсуі себеп болған, құқық қорғау органдарының ісіндегі тінтудің жаңа
бір түрі болып табылады. Көлік құралдарын тінту үшін прокурордың рұқсаты
берілген жеке қаулы керек. Егер тексеруге қажетті көлік құралы гараждың
ішінде тінтілсе, оған жеке қаулының қажеті жок.
Жүк салатын орнына құрал-саймандардың қапшығы, қосалқы дөңгелегі,
төсеуіш пен түбінің арасы тексеріледі. Автомобильдің салонының төсеуіш пен
түбінің арасында не бар екенін қарау керек, қаптауларды шешіп қарап шығү
керек, отырғыш пен еденнің арасын тексеру керек, аспап панелінің, жәшіктің,
аптечканың, күл салғыштың іштерін тексеру керек. Автомобильдің түбіндегі
жүргізу бөлшектерін, трансмиссиясын және т.б. міндетті түрде шұңқырға қарау
керек (6, 274 б).
Негіз болған жағдайда, тергеуші, тінтілушінің денесінде, оның киімінде
және оның қолындағылардан заттар мен құжаттарды тауып және алу мақсатында
жеке тінту әрекетін жүргізуге құқысы бар.
Жеке тінтуді тінтілушімен жынысы бір тұлға жүргізеді және сондай
жынысты куәгерлер мен мамандар қатысады.
Жеке тінту арнайы қаулы шығарылусыз және прокурордың рұқсатынсыз
жүргізілуі мүмкін, егер;
1. Іске мәні бар құжаттарды бөлмеде, немесе басқа жерде отырған
тінтілуші, өзінде жасырып отыр деген ойға жеткілікті негіз болса.
2. Тұлғаны ұстаған кезде немесе қамауға алғанында. Бұл жағлайда
тінтуді, куәгерлердің қатысуынсыз жүргізуге болады.
Тінту туралы жалпы қортынды жасай отырып, мыналарды атап кетуге
болады:
- барлық тінтулердің жалпы ортақ белгілерінің бар екендігі;
- тінту тәсілдерінің барлығына бірдей жасалуы;
- әрбір тінту әрекеттерінін шешетін мәселелерінің тек өзіне тән
екендігі.

ІІ-ТАРАУ. Тінтуді жүргізудің дайындық кезеңі

2.1. Тінту нысандары туралы бағдарлық мәліметтерді жинау және зерттеу

Қылмысты тергеу ісіне қатысы бар заттар, құжаттар, қылмысы үшін
құдалаудан жасырынып жүрген тұлғалар мен ұрланған тұлғалар тінту
нысандарының қатарына жатады.
Бағдарлық сипаттағы мәліметтерді жинау, тінтуге дайындаудың негізгі
шараларының бірі болып табылады, себебі, тінту күткен нәтижені беруі үшін,
тергеушінің қолында осы мәліметтер болуы керек.
Тінту жүргізбес бұрын іздестіріліп отырған заттар туралы мүмкіндігінше
толық мәліметтер жинастырып алынуы керек, оны мынандай жағдайларда алуға
болады: оқиға болған жерді қарау кезінде, жәбірленушілер мен зиян шеккен
ұйымдардан мәліметтерінен басқада куәлардің көрсетулерінен, сонымен қатар,
мамандардың үлгілер мен құжаттарлың көмегі арқылы берген
түсініктемелерінен, анықтау органдарының берген мәліметтерінен.
Тінтудің тыбысты болуы көп жағдайда дайындықтың сапасына
байланысты болады, ол екі кезеңнен түрады:
1. Тергеушінің тінтуді жургізу туралы қабылдаған шешімнен бастап сол
орынға барғанға дейінгі қолданылатын шаралары.
2. Нысанды тінту орнына келгеннен іздестіруші ісі басталғанға дейінгі
қолданылатын шаралар (4, 10 б).
Бірінші қолданылатын шаралардың көлемі мыналарды қамтиды:
- іске қатысты материалдары зертттеу және талдау;
- бағдарлық сиппаттағы мәліметтерді жинау (іздестірілетін нысанның
белгілері туралы, тінтілетін тұлға туралы, кейбір жағдайда оның тұған –
туыстары туралы, тінту орны туралы және т.с.с);
- тергеу әрекетінің басталу уақытын белгілеу;
- іздестірудің табысты болуын қамтамасыз ету үшін тактика-техникалық
мәселені шешу;
- тінтуге қатысушылардың санын, олардың мамандық сапасының деңгейін
анықтау және тергеу тобының мүшелері араларында жұмыс учаскелерін алдын-ала
белгілеу:
- тергеу әрекеті жүргізілетін жерде және оның сыртында байланыс жолы
мен өзара бірлесіп қимыл жасауы туралы анықтау;
- нысанды күзету шаралары мен ол жерге топтық ену жолын анықтау;
- тінтілетін тұлғалар жағынан қарсылық көрсетілу мүмкін деген
жайлардың алдын-ала шараларын анықтау. Әрбір тінту әрекеті тактикалық
жағынан ерекше болып келеді. Оны дайындауға және жүргізуге нақды қылмыс
ісінің ерекшеліп әсер етеді. Олар:
- іздестірілетін нысандардың сипаты;
- тінтілушінің жеке басының сипаты;
- тінтілетін нысанның ерекшелігі және тағы басқада жағдайлар.
Соған қарамай, тінтуді іске асыру барысында, тергеушіге айтарлықтай
нәтижеге жету үшін бірқатар ұсыныстарды беруге болады.
Тінтуді жүргізу үшін тергеуші оған жан-жақты дайындалу керек. Тінтуге
дайындалу оны жүргізу үшін тек қаулы қабылдаумен шектелмейді. Іс
материалдарымен танысу негізінде, тінту жоспарының әр бөлшегі туралы
ойластырылуы керек және оның ішінде мыналар ескерілуі керек:
- не іздеу керек екендігі;
- тінтудің мақсаты;
- кімнен іздеу керектігі:
- оны қайдан іздеу керектігі;
- тінтуді жүргізу уақыты;
- тінтудің ұйымдастырылуы мен жүргізілуі.
Тінту нысандары деп, тергеушінің табуға және оны іске қосымша тіркеуге
бағытталған, тергеліп жатқан қылмыс ісіне қатысы бар заттарды, деректі
материалдар мен бағалы заттарды айтады. Тінту нысандарының тізімін толық
атап беруге мүмкін емес, себебі олар әрқилы болып келеді және олардың
сипаты, бар жағынан қылмыс ісіне байланысты болса, екнші жағынан -тергеліп
отырған істің ерекшелегене байланысты болады. Сайып келгенде, тінту
барысында шешілетін мәселе бойынша не нәрсенің табылуы мен алынуы әрбір
істің жағдайна байланысты болады.
Мысалға, Ц деген азаматтың үйінде болған ұрлыққа байланысты, тергеуші
алдын-ала ашылмаған ұрлық істерінің материалдарымен танысады, сонымен қатар
осындай Қылмыстар жайды бағдарлармен танысады. Осының арқасында күдікті А-
нын үйінде жүргізілген тінту кезінде, азамат Ц-нің ұрланған заттарымен
қатар, бұрын ашылмай қалған ұрлық ісіне байланысты, іздестірудегі заттарда
табылады (21. ғ 1090002 іс).
ҚР ҚІЖК 121-бабы заттық дәлелдер ұғымын көрсетеді, оған жататындар:
1. Қылмыс жасау қарауы (өлтіру жағдайында - атылғыш қару; улауға
байланысты - улар; химикаттар, арнаулы бояулар, қағаз, баспалық құралдар -
мемлекеттік қағаздар мен құжаттарды қолдан жасаған жағдайларда).
2. Өзінде қылмыс ісінің іздерін сақап қалған заттар (бұлар негізінен киім,
аяқ-киім және т.с.с.).
3. Қылмыс нысаны болған заттар (ұрланған мүліктер, бұйымдар, ақшалар).
4. Қылмысты ашу және кінәліні табу құралы бола алатын басқада заттар мен
құжаттар;
- жазу кітапшасы;
- құжаттар;
- күнделіктер;
- хаттар;
- фотосуреттер;
- азаматтық айналымнан алынған заттар мен құжаттар.
Тінтудің табысты болуы, оған дайындалу сапасына байланысты болады.
Әрине, тінту барысында пайда болатын кейбір күтпеген жәйттерді, тергеуші
алдынан біле алмайды және ол мүмкін емес, бірақта оның әсерлігін жоғарылату
тергеушінің міндеті. Тінтуді бастау алдында, оны қайда, қай жерде жүргізу
кезектігі анықталуы керек. Тінту жүргізілетін орын туралы, тергеуші немесе
анықтау органдары қаншалықты хабардар болса, көп нәрсенің нәтижесі соған
байланысты болатыны туралы В.И.Попов баса айтып отыр:
- бұл орынның қандай екендігі;
- оған қандай жолдар апарады:
- мекен-жайы.
- ғимараттың сипаты (көп қабатты ғимарат немесе жеке үй, аулада қосымша
құрылыстардың бар не жоқтығы);
- кіріп және шығуы өтетін саңлаулар;
- бекіткіштер мен белгі берушілердің сипаты (2, 26 б).
Тергеушімен бірге полиция қызметкерлері, ғимараттың орналасу жайымен,
кіруі және шығуы жактарымен толық танысады, тінту орнының шекарасы мен
жұмыс көлемін анықтайды, ғимарат пен оның айналасының шамалық үлгісін
сызады. Қажетті жағдайда, сырт алаңдағы жүргізілетін тінту көп күш пен
уақытты жұмсауды талап етеді және көп еңбек сіңіруге байланыты болады. Бұл
мәмілеттердің барлығы тінтуді жүргізу жолын алдын-ала анықтау үшін және
алдағы тінту ісінің жоспарының көлемін шамамен белгілеу мен тінту орнына
жылдам жетуді қамтамасыз ету үшін қажет. Егер сырт аланды тінту жоспарына
осы алаңынан шығатын жерлерді бөгеу шараларыда енгізіледі.
Тінтуге дайындық тінтілетін тұлғаныда зерттеуге бағытталуы керек.
Тінтілушінің жеке басы туралы мәліметтер, іс материалдарын зерттеу арқылы
жиналады, оның арнайы білімі бар екендігі, белгілі-бір нәрсеге дағдылануы,
өзінен бірге тұратын тұлғалар жайлы, тінтілушінің байланыстары жайлы, оның
туған-туыстары жайлы., олардың ара-қатынастары жайлы, себебі күдікті,
өзінің қылмыстық әрекеттерінің дәлелдерін соларда жасырып ұстауы мүмкін.
Ғалымдар тінтілуші туралы мәліметерді мынандай сұрақтар тобымен жинауды
ұсынады:
- мамандығы мен не нәрсемен айналысатыны;
бос уақытындағы бейімделгені мен немен айналысатынының сипаты;
- тұрмыс қалпы, от басындағы күн тәртібі;
- от басы құрамы, от басы мен көршілестерімен қарым-қатынасы;
- тұрмысы мен қызметтегі тәртібінің ерекшелігі;
- байланыстары мен таныстары (2, 32 б).
Тінтілушінің жеке басы, оның тұрмыстық қалпы, машықтануы мен
бейімділігі, оның қандай маман екендігі мен немен айналысатыны туралы
мәліметтердің мәні өте маңызды. Бұл мәліметтер тергеушіге іздестірудегі
нысандардың негізінен олардың кішігірімдері, қай жерде ақталуда екенін,
шамамен болжауға негіз бере алады. Айталық, тінтілуші тұлға аппаратуралар
жөндейтін жерде шебер болып істейді, деген мәлімет бар делік, бұл жағдайда,
тінту кезінде ғимараттағы электрондык құрал-жабдықтарға аса көңіл аудару
керек.
Іздестірілудегі нысандардың сипаты мен белгілері олардың қанша
екендігі, сырт көрінісі, түрі, көлемі мен жеке белгілері жайлы нақты және
бағдарлық мәліметтер, қылмыстық іс жүргізу көздерінен (мысалы, қылмыс жасау
кезінде, қолданылған қарудың қандай үлгідегі қару екендігі туралы,
сарапшының қорытындысынан), сондай-ақ, жүргізілген оперативтік - іздестіру
шараларының нәтижелерінен алуға болады. Бұл көрсетілген мәліметтер,
тергеушіге, іздестірілудегі нысан, тінту жүргізіліп отырған орынның қайда
жасырылуы мүмкін екендігін, анықтауға мүмкіндік береді. Іздестірілудегі
нысанның көлемдік сипатымен және оны жасыру орындарында кері байланыста
болады, яғни іздестірудегі нысанның қаншалықты үлкен болса, жасыратын орын
соншалықты кіші болады және керісінше. Кейбір жағдайларда іздестірілетін
нысан, тіпті тығылын та қойылмайды, себебі, тінтуді күтіп отырған тұлға,
көзге көрнекті жерде тұрған затқа, тергеуші көңіл аудармайды деп ойлайды.
Екінші кезеңдегі қолданылатын шаралар тінту аумағына күзетті
орналастыру мен тінтілетін нысанға ену жолдарын қарастыруға бағытталған.

2.2. Тінтуді жүргізу үшін оперативтік топты құру

Жүргізілетін тінту табысты болу үшін, тергеушінің тергеу тобының жеке
құрамы мен олардың санын дұрыс анықтауының мәні үлкен. Егер бірнеше
ғимараттарды, кең көлемді жерді тінту қажет болса, немесе іздестіру әрекеті
кең көлемде жүргізілетін болса, тергеу тобының құрамына тергеушіден басқа,
тергеу немесе оперативтік қызметкерлерді енгізуте болады, оларға белгілі
бір учаскелерде іздестіру әркеттері тапсырылады. Тінту барысында
тінтілушілер өздерін әшкерелейтін дәлелдерден құтылуға тырысулары мүмкін,
сол себептен өздерін әшкерелейтін заттарды терезеден лақтырып жіберуге
тырысады, сонымен қатар қылмысқа өздерімен бірге қатысқандарға, тінту
жатқаны туралы қандайда-бір белгі беруге тырысып бағытынын тергеуші естен
шығармауы керек. Міне осыларды ескере отырып, тінту орнын күзетуте және
оның айналасын бақылауға, тергеу тобының ішіне полицияның оперативтік
қызметкерлері кіргізіледі.
Тінту табысты болу үшін, дайындық кезеңінде, оған қатысушаларды дұрыс
орналастырудың маңызы өте үлкен:
а) тінтуді тергеуші жүргізеді және ол үшін өзі жауапты;
ә) барлық қатысушылар тергеушіге бағынады;
б) заңмен қарастырылған міндетті түрдегі қатысушылардан басқа, тінтуге
басқа тұлғаларды қатыстыру, тергеушінің шешіміне байланысты болады;
в) тінтуге басқа тұлғалардың қатысу түрлерін занда қарастырылғандардан
басқа, тергеуші анықтайды;
г) тінту жүргізіп жатқан кезде оған тергеушінің шақыруынсыз, немесе
рұқсатынсыз, бөтен бірде-бір адамның қатысуына болмайды (6, 123 б).
Жоғарыда көрсетілген жайларды ескере отырып, тінтуге қатысушыларды
дұрыс пайдалануды, мынандай кезендерге бөлеміз:
1. Барлық қатысушьшардың құқықтары мен міндеттерімен таныстыру.
2. Тінтуге қатысушалардың әрқайсысының нақты қызметін анықтау.
3. Тінтуге қатысушылардың әрқайсысының, өз қызметінің шеңберінен
шықпай, тек өз міндетін орындауын бақылау.
Тінтуді жалғыз жүргізудің мәні жоқ, себебі бұл тергеу әрекетін жүргізу
кезінде іздестіруді ғимаратты, тінтілушінің мінез-құлқын бақылауды бір
мезгілде жүргізу қажет болады, құқық қорғау қызметкерлеріне қарсылык
көрсетулер сирек кездеспейді, одан басқа тінтуді үлкен аланда немесе
ғимаратта жүргізуге тура келуі мүмкіл ал осы әрекеттердің барлығы бірдей
жүргізуге адамның күші жстпейді. Сол себептен, тергеу әрекетіне
қатысушылардың саны мен олардың атқаратын міндеттерін алдын-ала анықтап қою
керек. Көмекшілерінің санын тергеуші мынандай мәселені шешу кезінде
анықтайды:
- алдағы атқаратын жұмыстың көлемі;
- ғимаратта тұрушылардың саны қандай екендігі.
Маман, нақты тергеу жағдайына байланысты шақырылады, бұл
іздестірілетін затқа байланысты, егер бұл сирек кездесетін бұйым, зергерлік
зат болса, маман міндетті түрде қатысуы керек. Егер тінту орнында көлемді
техникалық жұмыстар орындалатын болса (қазба жұмыстары және т.б.), онда
оларды орындау үшін, көмекші жұмыскерлер шақырылады. Дайындық барысында
тергеуші тінту орнына куәгерлердің қатысуын қамтамасыз ететін шаралар
қолданылады. Олар тергеулік топтық құрамына, тінту орнына бар, мысалы,
ғимаратқа ену тінтушілердің және іске мүдделі тұлғалардың қарсылықтарына
байланысты қиынға соғып отыруы, тағы бірі түнде жүргізілетін жедел
тінтулер. Міне осындай кездерде куәгерлерді алдын-ала сайлап қоюдың мәні
осында. Егер тінту орнында жеке тінту көзделіп отырса тергеу тобының
құрамына оперативтік қызметкерлер мен жыныстары бөлек куәгерлерді алдын-ала
қосып кою керек.
Тергеуші мен полицияның опреративтік қызметкерлері арасындағы бірлесіп
жүргізген әрекеттер, терегушінің кез-келген шараларының табысты аяқталуын
қамтамасыз етеді.
Тергеушінің сұрауы бойынша полиция қызметкерлері, айыпкер немесе
сонымен байланыстағы тұлғаларға қатысты өздерінде бар бағдарлық
мәліметтерді хабарлайды. Тергеушіге қажетті мәліметтер болмаған жағдайда
полиция органының бастығы тінтілу ұйғарылған ғимарат жайлы, тінтілетін
тұлға туралы, от басындағы оның күн тәртібі туралы мәліметтерді жедел түрде
жинауды учаскелік өкілге тапсырады. Жиналған мәліметтер дереу тергеушіге
тапсырылады.
Бағдарлық мәліметтерді жинау әдеттегідей істегі бар материалдар мен
оперативтік - іздетіру шараларын жүргізу кезінде, алынған мәліметтерді
зерттеумен шектеледі. Ал егер уақыт Тығыз болмаған жағдайда қосымша қажетті
мәліметтер учаскелік инспектормен (осы ауданға қызмет көрсететін) ЖМПК-нің
қызметкерімен қоғамдық өкілдерімен әңгімелесу барысында алынады.
Тінту жүргізілетін орнының жағдайымен тергеуші сол жерге барғанда жан
жақты танысады. Тінтуді жүргізуге дайындық жеткілікті болмаса бар
мәліметтер тініу орнына барған кезде толтырылуы және нақтылануы керек
болады, осындай жағдайда тергеушінің мынандай қасиеттерінің мәні үлкен
болады:
- байқағыштығы мен белсенділігі;
- жағдайды тез бағдарлай алу;
- дұрыс шешім қабылдай алуы.
Мұндай жағдайды тінтуді жүргізуді, дайындығы мол тергеушілерге немесе
анықтаушы органдардың қызметкерлеріне жүктелген дұрыс болады (9, 77 б).
Топтық тінту жүргізу үшін оперативтік топты дайындау мен талғап алудың
бір қатар ерекшеліктері бар. Өзара байланыстағы қылмыстық топқа тінту бір
мезгілде жүргізіледі. Сол себептен әр тұлғаның тінтуін жеке дайындау талап
етіліп қоймайды, сонымен қатар, оперативтік топтың саны мен құрамын анықтау
қоса кіретін жалпы оперативтік жоспар жасау, байланыс пен белгі беретін
құралдары қарастыру талап етіледі. Бір мезгілде жүргізілетін топтық тінту
бьшай ұйымдастырылуы керек, белгілі бір жерге орналасқан операция
жетекшісінің оперативтік топтармен үзбей байланыс жасау мүмкіндігі,
қамтамасыз етілуі керек. Оперативтік топтардың өзара байланыста болуы өте
маңызды. Байланыс телефон арқылы немесе екі жақты қысқа толқынды
радиостанцияның көмегімен жүргізіледі.
Сонымен қатар, тінтілушілер арасындагы байланысты жою үшін
қолданылатын шаралар белгіленеді. Ол үшін пәтердегі телефондар күзетке
алынады, тінту кезінде пәтерден немесе үйден ешкім шығарылмайды белгілі
бір жерлерге бөгеттер қойылады (2,4б б).
Тінту орнына шығу алдында, барлық қатысушы оперативтік топтармен
түсініктемелік жиылыс жүргізіледі, сол кезде операция жетекшісі жалпы тінту
мақсаты мен әрбір тұлғаны тінту мақсатын мазмұндайды, тінтілушілердің
міндеттерін түсіндіреді, байланыс және белгі беретін құралдар туралы
хабардар етеді, табылған нәрселермен не істеу керектігін түсіндіреді, тінту
жүргізіліп біткен тұлғалармен қалай істеу керетігін түсіндіреді.
Барлық аталған мәселелер тінтуге дайындық барысында алынған
мәліметтердің негізінде, шешілуі керек.

2.3. Тінгу жүргізу үшін, ғылыми-техникалық құралдарды дайындау

Тергеушінің қарамағындағы қазіргі заманғы құралдар мен
криминалистикалық техника тәсілдері, іздестіру жұмыстарын жүргізуге кез-
келген нысандарды, тіпті аса құқықпен жасырған нысандарды табуға мүмкіндік
береді. Мысалы, қозғалмалы криминалистикалық лабораторияда жинақталған,
күшті жарық көздерін, қазіргі заманғы өлшегіш және үлкейткіш құралдарын,
(электромагниттік тербеліс спектрінің көрінбейтін аумағында істейтін),
газоанализатор мен мәйітті іздейтін электрлік қармалаушыны, қара және түрлі-
түсті металдардан жасалған заттарды іздестіруге ыңғайластырылған металл
іздегіштері, қармалағыштарды, торларды және басқа құралдарды тергеуші
өзінің қажетіне байланысты қолдана алады. Ғимараттарды тінту кезінде,
негізінен мынандай техникалық құралдар қолданады:
- жұмсақ жиһаздарды, жастықтарды, азық-түліктерді тексеруге
арналған сұққыштар;
- құпия орындарды тексеруге арналған жеңіл балғалар;
- қабырғаның қалыңдығын өлшеуге арналған металдан жасалған метрлер;
- қуыстарға жарық беретін фонарь;
- қанның ізін табуға арналған ультракүлгін жарық берушілер.
Металліздегіш қүралдар ашық алаңда қолданылады, себебі ол бөлме
ішінде, кез-келген көптеген іздестіруге жатпайтын заттарды сезіп қояды -
күрек, балға, есік ашқыштар, қабырға блоктарының арматуралары.
Көп жағдайларда қылмыскерлер немесе солардың тапсырысымен басқа
тұлғаларға бағалы заттарды, құжаттарды, қаруларды жасыру үшін, кұпия
орындар дайындалады, ол оларды iздестіру қосымша қиындықтарға әкеліп
соғады. Құпия орындар күтпеген жерлерде жасалуы мүмкін - қабырғаларда,
еденнің астында, ошақтарда, шатырдың ішінде, дөңгелектерде,
автомобильдердің орындықтардың астында және т.б. әртүрлі іздестіру
құралдары қолданылады. Кейбір ғимараттарда құпия орындар еденнің астында,
ағаштан немесе кірпіштен жасалған қабырғалар ішінде орналастырылады.
Әдеттегідей бұл орындар кілеммен, суреттермен жабылып қойылады. Құпия
орындарды, розеткалардың айналасындағы плинтустардың астында есіктің
қуыстарында орналастыру аз кездеспейді, оларға тек есіктің астыңғы және
үстіңгі жағынан жетуге болады.
Тінту барысы мен нәтижелерін фотосуретке түсіруге келетін болсақ, оны
тінтудің кез-келген кезеңіне жүргізуге болады - құпия орындардың, сонымен
қатар дәлелдік заттардың, бағалы заттардың табылуына қарай фотосуретке
түсіріле береді.
Тергеушінің тергеу шамаданына ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.