ҒАЛАМДЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ҚОҒАМНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
Жоспар
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім:
1. ҚАЗАҚСТАНДЫҚ БАҚ ЖӘНЕ МЕДИАЖАҺАНДАСУ
2. ҒАЛАМДЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ҚОҒАМНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
3. ҚАЗАҚСТАН - БҰҰДБ: ОН ЖЫЛДЫҚ ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫ
4. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ЗАҢСЫЗ МИГРАЦИЯМЕН КҮРЕСУ ШАРАЛАРЫ
5. ҚЫТАЙ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАРЫ
6. ПАРСЫ ШЫҒАНАҒЫНДАҒЫ ЕЛДЕР ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН
7. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖҮЙЕСІНДЕП АДАМ ҚҰҚЫ МӘСЕЛЕСІ
ІІІ. Қорытынды
Кіріспе
Бұқаралық ақпарат құралдары - бүгінде қоғамның басқа салаларына
қарағанда саяси процестердің басты коммуникациялық құралына айналып отыр.
Өйткені саясаттың өзі атқарып отырған қызметінің ақпарат құралдарынсыз еш
пайдасыз екендігін түсіне бастады. Жиырма бірінші ғасыр - ақпарат пен
коммуникация ғасыры. Әлемді. әр елді билеймін десең қолыңда бүкаралық
ақпарат қүралы болуы тиІс. Сол себептен де, барлық мемлекеттердегі саяси
күштер БАҚ-қа барынша назар аударып, қызметтерін көпшілікке жеткізер
коммуникациялық арна ретінде жіті бақылауда ұстап отыруды міндет санайды.
Постиндустриалды қоғамда қаржы мен бірге де күш көрсету әрекеттері екінші
орынға түсіп. қоғамды басқаруда білІм мен ақпарат алға шығып отыр. Ал,
аталған білім мен ғылым жаңалықтарын, қоғамдық институттар үшін аса маңызды
саяси хабарларды таратушы сөз жоқ бұқаралык ақпарат к,үралдары болып
табылады. Жалпы алғанда екІнші мыңжылдықтың басында ақпарат құралдары тек
қана қоғамдық пікірді қалыптастырушы, болған оқиғаларды көрермен мен
окырманға әділ түрде жеткізуші журналистика институты ғана болып отырған
жоқ. Ғалымдардың ойынша, БАҚ-тың мынандай ерекшеліктері оның саяси
коммуникация құралына айналуына септігін тигізІп отыр. Олар “Біріншіден,
ақпарат құралдарының өнімін тұтынушылар саны шексіз. Тиісінше, ол жариялы
құрылым саналады. Екіншіден, ақпарат таратуға арналға техникалык қүрал-
жабдықтарының барлығы БАҚ-ты барынша күшті етеді. Үшіншіден, мәліметтер
ағьмының бір жақты, яғни, коммуникатордан реципиентке дейін жүруі.
Аталмыш, жағдай ақпарат құралын мәлімет таратушы ретінде ғана қарастыратын
саяси қүрылымдарға аса пайдалы тәсіл. Төртіншіден. эфирден берІлген ор
хабардан соң, мерзімді баспасөзде жарияланған мақаладан кейін аудиторияның
көңіл-күйі ауысып, өзгеріп отырады. Мұндай түрақсьз психологиялық
жағдайдағы аудиторияны басқару саяси коммуникаторға оңай соғады. БАҚ-
қоғамдық пікірді қалыптастырушы құрал. Бұл қағида кашанда болсын ез
өзектілігін жоғалтқан емес. Ал, саяси коммуникация түрғысынан алғанда
ақпарат құралының қоғамдық пікір қалыптастырушы қызметі тіпті орасан. Бұл
кызметті екіге беліп қарастырсақ. Біріншісі, БАҚ-тың күнделікті саяси
процестердегі жүмысы болса, екіншісі, сайлау кампанияларындағы қызметі.
Алғашқы қызмет мемлекеттегі өтіп жатқан саяси процестерді көпшілікке тиімді
жеткізу, коммуникатордың идеологемасын дұрыс түсіндіру бағытында үздіксіз
жүріп отырады.
ҚАЗАҚСТАНДЫҚ БАҚ ЖӘНЕ МЕДИАЖАҺАНДАСУ
Жаһандасу мен ақпараттық дәуір екі маңызды мәселені тудырды. Оның
біріншісі қоғамда болып жатқан өзгерістерге адамдардың бейімделуі яғни
ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялардың дамуы еңбекпен қамту
проблемасына ықпал етуі болса, екіншіден, индустриалды дамыған және дамушы
елдерді, байлар мен кедейлерді, тіптен кәрі мен жасты тереңнен бөліп
көрсететін демократия мен теңдік арақатынасының шиеленісуі пайда болды.
Сондықтан медиажаһандасу үрдісінде "Ақпараттық қоғам" орнату үшін
ақпараттық индустрия маңызды рөл атқарады. Қазақстанда бұл саланы дамыту
көбінесе мемлекеттік байланыс саласын жекешелендіру телефон желісі,
спутниктік, компьютерлік желілер, телерадиокомпаниялар, газет және баспа
кешендері, онлайндық БАҚ және акпарат агенттіктері секілді жана ақпараттық
конгломераттарды қүру сияқты әлемдік үрдістерге сай жүргізілуде. БАҚ-тың
бүгінгі таңда жаңалықтарды дүниенің төрт бұрышына кедергісіз жеткізері
сөзсіз. Нақтырақ айтсақ, жаңалық халықаралық саудаға бейімделген ең
бірінші медиа-өнім болып отыр. Яғни әлемдік фильмдер, кабельді телеведение,
Интернет бүгінгі күнде дамыған техникалық жетістіктердін жемісі, жаһандық
масс-медиаиың мысалы бола алады. Бүкіл әлемді қамтыған ғаламдық тор - қазір
жаһандық құбылысқа айналуда. Мәселен, осы мәселе тұрғысында философ П.Тейяр
де Шарден айтқандай: "Интернет - халықтар арасындағы мәдени байланысты
дамытумен қатар, жер шарындағы барлық жеке түлғаларды бір ғана құрылымның
ішіне біріктіреді". Қазақстандағы қазіргі кездегі БАҚ он бес жылғы тәуелсіз
дамудың нәтижесінде посткеңестік кезеңде қалыптасқан стеоротиптерден
арылып, пайда болған жаңа құндылықтар арқылы дербес ұлттық ақпараттық
саясатқа көшуде. Бұл ең алдымен, кеңестік ақпараттық кеңістіктен
қазақстандық қоғамның ақпараттық ортасына бейімделуі үшін қолайлы жағдай
жасау болса, екіншіден, қазақстандық қоғамның негізгі дүниетанымы болып
табылатын ұлттық бірегейлендіруді ұйымдастыру мақсатында елдің жаңа
ақпараттық-мәдени бейнесін жасауға мүмкіндік беру, үшіншіден, Қазақстанның
әлемдік қоғамдастықта алдыңғы қатарлы елу елдің қатарына қосылуына тиімді
имиджін калыптастыру үшін жаһандық ақпараттық кеністікте халықаралық
серіктестік пен интеграцияға саяси, экономикалық және технологиялық
алғышарттардың жасалуы болып табылады. Осы тұрғыдан алғанда, Президент
Н.Ә.Назарбаев 4 Еуразиялық медиафорумда сөйлеген сөзінде: "... Біз
Қазақстанның болашақ дамуын тек демократия және ашық қоғам орнатумен
байланыстырып отырмыз. Осы орайда мен сөз бостандығы мен БАҚ-тарды
демократиялық ашық қоғамның ажырағысыз бөлігі деп білемін. Ғаламдық
жаһандастыру арқылы адамзаттың алдынан жаңа постидеологиялық кезең ашылды.
Оның бізге не берері бүгінгі ұрпақтың білімі мен білігіне байланысты. Менің
пайымдауымша, күллі әлем үшін ашық та айқын ақпарат таратуға негізделген
жаңа заманға бастайтын жаһандану БАҚ-тарға қойылатын талапты күшейте түсті.
Сондықтан олар өздерінін әрбір сөзі үшін моральдық жауапкершілікті терең
сезінуі керек. Тәуелсіз БАҚ дегеніміз - аса кымбат құндылық. Сондықтан да
ешқашан "ақпараттық соғыстардың" сойылына айналмауға тиіс. Журналист
қандай мәселені қаузаса да парасат шеңберінен шықпауы керек".- деп атап
көрсеткен еді. Бұқаралық ақпарат құралдарының қазіргі қоғамда демократиялық
үрдістерді дамыту кезеңінде атқаратын ролі зор. Себебі. бүгінгі таңда
елімізде демократия қағидалары біртіндеп қалыптасуда. Сондықтан, жаһандану
үрдісінде ұлт тұтастығын, қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін ақпараттық
кеңістіктегі қауіпсіздікті сақтаған жөн. "Ақпараттық кеңістік" терминінің
өзі бір субъектіден екінші субъектіге барлық ақпараттарды қабылдау мен
тарату аясын білдіреді. Ақпараттың әлеуметтік маңызы болмауы мүмкін және ол
қарым-қатынастың ор түрлі деңгейінде таралады. Ақпараттық кеңістікте саяси,
экономикалық, әлеуметтік, дербес тұлғалық деңгейде түскен сан алуан
ақпараттардан құралады және олардың басым көпшілігі оның құпиялығынан емес,
коғамның оған деген қызығушылығы болмағандықтан жабық күйінде қалады. Егер
біз ақпараттық кеңістікті пирамида түрінде елестетіп көрсек, осы
геометриялық кескіннің тек жоғары бөлігі ғана медиакеңістікті құрайды. Ал,
медиа кеңістік үғымын тереңірек түсіну үшін профессор Ғ.Ибраеваның пікіріне
сүйенсек: "Медиа пространство — представляет собой область распространения
массовой информации, передаваемой субъектами, которых общесгво наделило
правами передачи информации, важной для организованной и безопасной
коммуникации ее членов". Яғни субъект ақпаратты қоғамға арнап тарату арқылы
өзіне жауапкершілік жүктеген кезде ғана ақпарат бұқаралыққа айналады. Медиа
кеңістік мемлекеттің саяси, экономикалық мүдесімен апықталады. Жаһандастыру
үрдісінде "мемлекет қуаты" түсінігі көбінесе елдің ақпараттық-
иптеллектуалдық ресурстарымен тығыз байланысты. Медиа жаһандастыру
ақпараттық кеңістікке қатысушылар санын арттырады. Қазір елімізден
Француздың Франс пресс. Түріктің "Анадолы", Қытайдың "Синхуа",
Ұлыбританияның "Би-Би-Си" сияқты ірі ақпарат агенттіктері хабар тараттады.
Бұлардың әрқайсысының өз елінің ұлттық мүддесі тұрғысынан қарары сөзсіз.
Сондықтан да бүгінгі таңда Қазақстан да өзінің медиа кеңістігін ұлттық
мүддс түрғысынан бағамдаған жөн болар еді. Жаһандастыру үрдісінде
қазақстандық медиа кеңістікте ол мүддесі мен үлттық құндылықтарды сақтау
мәселесі алдыңғы орында болуы тиіс. Ақпараттық кеңістіктік деңгейі де әр
түрлі яғни бір мекеменің немесе қаланың, өңірдін, елдін немесе жаһандық,
жалпы дүниежүзілІк деңгейде болуы мүмкін. Әлемдік ақпарат кеңістігіне ену
кезеңінде интернеттің дамуы мен таралуы ақпарат айдынының кеңейгенінің
айғағы. Медиа жаһандастыру үрдісіндегі ақпараттық кеңістікті мемлекеттік,
жекеменшік және қоғамдық деп меншік түрлеріне байланысты сапалық деңгейін
анықтауға болады. Мұнда ақпарат құралының қай тілде екені де зор маңызға
ие. Сонымен қатар маңызды факторлардың бірі - ақпараттық кеңістік шекарасы:
жергілікті, ұлттық, тілдері ұқсас бірнеше елдер шегІнде, ақпараттар бірнеше
тілде таралатын көптеген елдер щегінде таратылуына да байланысты. Қазіргі
кезде ақпарат кеңістігін жіктеудің негізі ретінде дәстүрлі схема:
жергілікті, өңірлік, ұлттық БАҚ деп қарастыруға болғанымен, бұл
шектеулердің аясында қалып қоюға болмайды, себебі, ақпараттық кеңістіктегі
жаһандастыру үрдісі бізге талдаудың жаңа формулаларын ұсынып отыр.
Ақпараттық кеңістік масштабы саяси себептермен қоса нарық заңына сәйкес
анықталады. Мәселен, қазақстандық-ресейлік ақпараттық кеңістік КСРО
кезеңінде қалыптасты. Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейін ресейлік
ақпарат көздеріне қаржылай мүмкіндігі болмады. Бұл ресейлік-қазақстандық
ақпараттық кеңістікке өзгерістер әкелді. Экономикалық қиыншылықтардан кейін
саяси себептер туындады. Медиа кеңістіктің масштабы жас тәуелсіз
мемлекеттің талабы бойынша Ресейден келетін акпарат легі сол секілді
Ресейге де тегіс таратылуы қажет еді. Өкінішке орай. Бізде ақпараттық
кеңістікті айтарлықтай ұлттық белгілермен толықтыруға қаржылық,
технологиялық және творчестволық мүмкіндік әлі де толықтай жетіспейді.
Сондықтаи бұл фактілердің барлығы да екі ел арасындағы ақпарат
кеңістігіндегі теңсіздікті қалыптас тыруда. Дегенмен, қазір қоғамды ұлттық-
мемлекеттІк үлгіде дамытудың түрлі жолдары қарастырылған. Сондықтан да
медиажаһандастыру мен оның түрлі елдерде жинақталған тәжірибелері ұлттық
медиа кеңістікті қалыптасыруға ықпал етуде. Қазіргі кезде Қазақстанның
ақпараттық кеңістІгінде ресейлік-казақстандық газеттер мен апталық
басылымдар шығарылады. Олар Қазақстандық деп аталғанымен, идеясы мен
құндылығы жағынан ресейлік менталитетке сай келедІ. Сонымен қоса, бұл
ақпарат құралдары жақсы сұранысқа ие болғандықтан, кейбір кездері
қазақстандық БАҚ-ты рыноктан шеттетеді. Әрине, Қазақстаннын барлық халқы
ақпаратты түгелдей ресейлік БАҚ-тан алады деуге болмас, дегенмен, саяси,
қаржылық, бизнес элита басылымдарды тұрақты түрде алып отырады. Сонымен
бірге халық кабельді телевидение арқылы Ресей теледидарының бағдарламаларын
көреді. Сондай-ақ казір қазақстандық медиа кеңістікте CNN, BBC ақпараттық
бағдарламаларын, испан, итальян, француз, неміс тілдеріндегі барлық
еуропалық хабарларды және кәріс, түрік және басқада азияттық және шығыс
каналдарын тамашалауға мүмкіндік бар. Қазақстандағы медиа жаһандастырудың
белгісі ретінде 50-ге жуық еуропалық.азиаттық және америікалық
бағдарпамаларды қабылдау мүмкіндігі атауға болады. Қазіргі қазақстандық БАҚ-
тың басты ерекшеліктері: біріншіден, қазіргі кездері күнделікті мерзімді
басылымдар зор сұранысқа ие болуда. Әсіресе апталық басылымдарды сатып
алушылар көбеюде. Дегенмен, радио мен телевидениенің де маңызы зор. Екінші
ерекшелік, қазІргі кезде өңірлік бұқаралық ақпарат құралдарына деген
қызығушылық артуда. Үшіншісі жарнама сапасының жақсаруы. әсіресе жергілікті
отандық және мемлекеттік тілдегі жарнамалар санынын артуы. 'Төтріншісі
елдегі медиа кеңістікте бәсекелестіктің пайда болуы және оның отандық БАҚ-
ты дамытудың басты құралы ретінде танылуы болып есептеледі. Қазақстанда
медиа жаһандастыру үрдісіндегі БАҚ-ты дамытудың өзіндік белігілері ретінде
сөз бостандығына жол ашылу және жаңадан БАҚ-ты ашудың тіркеумен ғана
шектелуін, мемлекеттік монополияның жойылуын жаңа технологияларды енгізуге
кең жол ашылуын дүниежүзілік ақпараттық ортаға интеграцияланудың күшеюін,
ақпарат құралдарындағы инновация сапалық көрсеткіштердің артуын және
жекеменшік қатынас пен бәсекелестіктің орнығуын атауға болады. Қорыта
айтқанда, қазақстандық бұқаралық ақпарат құралдары қазіргі медиа
жаһандастыру үрдісінде кеңестік дәуірмен салыстырғанда журналистиканың
басты міндеті аудиторияға болған оқиғаны хабарлау және талдауға қайта
оралды, екіншіден, ақпараттың сапалы берілуіне ерекше назар аударылуда,
үшіншіден, акпараттың қауіпсІздікті қорғауға көңіл бөлінуде, төртІншІден,
медиа кеңістікте ұлттық мүдде үғымының салмағы артуда. Алайда, әлі де медиа
жаһандастырудың заңдылықтарына бейімделу үшіін Қазақстан ақпарат
құралдарының атқарар шаралары аз емес.
ҒАЛАМДЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ҚОҒАМНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
Қазіргі күні акпараттық-коммуникациялық технологиялар XXI ғасыр
қоғамының дамуына әсер етіп отырған ең маңызды салалардың бірі болып отыр.
Олардың революциялық әсері тек адам өміріне, олардың білімі мен атқаратын
қызметтеріне ғана емес, сонымен қатар үкімет пен адам коғамының тұрақты
және белсенді түрдегі дамуында да әсері орасан зор. Ақпараттық-
коммуникациялық технологиялар саласындағы қазіргі кезеңгі жетістіктер,
біздіің өмірімізге ғаламдық акпараттық қоғам деп аталатын жаңа
экономикалық, әлеумстгік және мәдени катынастардың құрылуына алып келді.
Қазіргі күндері кең көрініс тапқан ақпараттық дәуір термині қазіргі кезде
біздің уакыт үшін ең қажетті болып отыр. XXI ғасыр ең алдыменен акпарат
акпараттық революция кезеңі деп айтсақ қателеспейміз. Экономикалық кызмет
үшін компания немесе жеке тұлғанын аз шығын жұмсай отырып, өз
серіктестерімен әлсмнің әр түрлі нүктесінен бірлескен кызмет, сауда
жүргізіп немесе ой-пікірлерінің алмасуын жедел және салалы іске асыра
алатын, яғни, барлығын қамтитын ғаламдық жүйелік экономика деген атау
алған электрондық орта калыптасқандығы туралы еркін айтуға болады. Жүйелі
экономиканың кеңею жэне кұрылу масштабтарьшдағы ілгері прогресс:
біріншіден, ақпараттық-тслекоммуникациялық технологиялардың қарқынды
дамып және жедел таратылуымен, сонымен қатар, оларды сатып алу мен
колданудағы бағалардың біртіндеп төмендеуімен байланысты. Осының
нәтижесінде, осы кызметтердің қарапайым тұтынушы үшін еркін қол жетерлігі
жоғарылайды. Екіншіден, әлсуметтік—экокомикалық кьізметтің әр алуан
түрлерінің электронды ортаға ауысуынан байқалады. Бүгін де, оны бизнестің
мыңнан астам түрінен керуге болады. Сонымен қатар, бұл жерде әрбір түлға
тіпіі бәріне белгілі гиганттармен де бәсекеге түсе алады, себебі,
компьютерлік экономика монополия мен ірі кәсіпорындарға қарсы тұруға
мүмкіндік туғызады. Осы жоғарыда аталған қоғамның пайда болу белестерін
сипатгап кетелік.
Ақпараттық қоғам түсінігі ең алғаш рет 1960 жылдардың екінші
жартысында пайда болған. Ал, осы ақпаратгық коғам терминінің пайда
болуына себепкер болып, ең алғашқы болып ұсынған- Токио технологиялық
институтының профессоры Ю.Хаяши. Қоғам туралы жалпы сипаттамалар жапония
үкіметіне біркатар, мысалы, Экономикалык жоспарлау агенттігі,
Компьютерлерді қолдануды өндеу институты, Өнеркәсі\п кұрылымының кеңес:
сияқты ұйымдар берген есеп берулерден көруге болады. Оған дәлел ретінде,
сол жерде сақталынып қалған кұжаттар тізбесінен-ақ көре аламыз, атап
кетсек, Жапондық ақпараттық қоғам; тақырыптар мен ағымдар (1969 ж.),
Жапондық қоғамның акпаратгандыру әсерінің саяси астарлары (І97ІЖ.).
Аталынған есеп берулер мәтінінің үзінділерін қарасақ, жоғары индустриалды
қоғам өндіріс автоматизациясының жоғары деңгейін қамтамасыз ете отырып,
компьютеризацияның дамуы адамдарға сенімді акпарат көздеріне жетуге және
бос жұмыстан құткаруына мүмкіндік береді деп жазылған. Айтарлыктай
өзгерістер өндірістте те байқалынады, соның нәтижесінде оның өнімі
ақпаратты сыйымды болады, ал бұл өз ретінде оның құнындағы инновация,
дизайн және маркетингте үлесінің бірқатар жоғарылауына алып келеді. Өнім
материалды емес, акпаратгық өнім болып өндірілсе, қоғам дамуы мен білім
алуындағы қозғаушы күш болып табылады. Постиндустриалды мәселе батыс
экономикалық теориясында да алғы орынға көшкен. Сол кезендегі зерттеулерде
- ақпаратты алу, өндеу және тарату, сонымен қатар экономикалық салада
қолданудағы нәтижелеріне негізгі акцент қояды. Бұл, соңынан әлемдік рынокта
революциялық өзгерістер алып келген, ақпараттық-телекоммуникациялық
технологиялар конвергенциясы мен олардың карқынды дамуынан көрінеді. Ал,
ақпараттың технологиялардың конвергенциясы — қарқынды даму мен өзара
әрекеттесуінің нәтижесінде әр түрлі электронды технологиялардың жақындасу
процесі.Жаңа қоғам құрылуының гуманитарлық аспектілері, соның ішінде
әлеуметтік мәселелер, бұрын-соңды адам қоға.мына әсер ететін
революциялардан ешбір кем болмаған, демек, ақпарттык технологиялар дамуында
байқалған ілгері даму, жаңа ғаламдық әлеуметтік революция жүргізгендіктен,
өте белсенді түрде зерттеле бастады. Ғаламдық акпараттық қоғам ойларынын
әрі қарай дамуына итермелеген 1973 жылғы американдық социолог Д.Белл еңбегі
болды. Өз еңбегінде автор, адам коғамының тарихын 3 кезеңге бөлген:
-аграрлық;
-индустриалды;
-постиндустриалды.
Ғалым Д.Белл индустриалды кезең сипаттамаларынан алыстай отырып,
постиндустриалдық қоғамның контурларын сипаттауға тырысқан. Т.Веблен және
басқа да индустриализм теоретиктері секілді ол да индустриалды қоғамды - ең
басты мақсатьі машиналар мен заттарды максималды өндіру қоғамы ретінде
тұжырымдайды. Д.Белл бойынша, постиндустриалды кезеңнің негізгі сипаты -
зат өндіруден білім, денсаулық сақтау, зерттеулер мен басқару салаларына
байланысты қызметтер өндірісін дамытуға өту болып табылады. Шешім қабылдау
мен ағымдар өзгерісін координациялау да теоретикалық білімде орталық
маңызды ролді алады. Қандай болмасын қоғам - өзгерістердегі әлеуметтік
бакылау мен инновациялар есебінен өмір сүреді, - деп жазады Д.Белл. - Ол
болашақты болжамдап, жоспарланғанды орындауға тырысады. Нақ осы
инновациядағы өзгерістер теоретикалык білімді шешуші етеді. Бұл ағымдағы
қозғалыс өз ретінде ғылым, техника және экономиканы байланыстырады. Осы
тұста американ ғалымы білім мен ақпаратты -постиндустриалды қоғам
трансформациясының тиімді катализаторы ғана емес, сонымен қатар,
стратегиялық ресурсы деп есептейді. Акпараттық коғамды қарастырып өткен
ғалымдардың ішінде жапондық ғалым И.Масуданың ойлары да
Ақпараттық қоғам постиндустриалдық қоғам ретінде атты кітабында, аталмыш
қоғамның негізгі принциптері мен ерекшеліктері бойынша көрініс тапқан.
Автордың айтуынша, жаңа қоғамның фундаметі негізгі қызметі, адамның
ми еңбегін күшейтетін немесе орнын басатын компьютерлік технология болып
табылады. Ақпараттық-технологиялық революция, жаңа өндірістік күшке
айнала отырып - білім, ақпарттық технологияларды және жүйелі ақпарат
пен когнитивті өндіріспен технологияларды жалпыға бірдей мүмкін
ете алады. Когмитивті технологиялар дегеніміз - адамның интеллектуалды
қабілеттерін арнайьі дамытуға арналған ақпараттық технологиялар. Осының
арқасында потенциалды рынок шексіз болады, күнделікті туындайтын
мәселелерге және серіктестіктердің даму мәсәлесі жеңілдетіледі.
Интеллектуалды өндіріс жаңа телекоммуникациялық технологиялар көмегімен
шоғырландырылып және таратылып отыратын экономиканың алғы салаға
айналады. Адам кұндылықтарынын трансформациясына көңіл бөле отырып,
И.Масуда, ол тапсыз және қарама-кайшылықсыз, және бұл кішігірім үкімет пен
мемлекеттік ақпарат арасындағы келісімді қоғам болады деген тұжырымға
келген. Сонымен қатар, негізгі сипаты тауарларды т.ұтыну болып табылатын
индустриалды қоғамға қарағанда, ақпаратгық қоғам негізгі сипатына уакыт
үнемділігін кояды дейді. Белгілі ағылшын ғалымы Т.Стоуньер де, ақпаратты
капитал тәрізді жинақтап, болашақ үшін ұстап отыруға болады деген.
Постиндустриалды қоғамда ұлттық акпараттық ресурстар байлықтың негізгі
көзіне айналады деген. Осыған байлаиысты, ең біріншіден, экономиканың жаңа
саласы — акпараттық экономиканы дамытуға бар күшімізді жұмсауымыз қажет
дейді. Электронды бұқараттыұ ақпарат құралдары.мен акпараттық
технологиялардың дамуына байланысты, ғылыми орталарда қоғам өміріндегі
ақпараттың ролі мен қызметтері, ғаламдық ақпараттық коғам кұрылуының
тенденциялары туралы көптеген дискуссиялар жүруде. Осы жерде Маршалл
Макпюэн (Канада) және Элвин Тоффлер (АҚШ) есімдері көп аталады. Бүл
ғалымдар, дәстүрлі ғылым мен қоғамға өздерінің зерттеулерінің барысында
ұсынған ағымдар оң бағамен қатар теріс сипаттарға да ие болған. Э.Тоффлер
көзқарасы бойынша постиндустриалды қоғамға өндіріс пен халықтың қайта
шоғырлануы, ақпараттық айырбастың жедел өсуі, өзін-өзі басқарушы саяси
жүйелердің басым болуы, және сонымен қатар, адамдар мен кауымдастықтардың
арасында ынтымақтастық қатынастарды сақтап тұрған жағдайдағы тұлғаның
жекеленуі сияқты сипаттары болған. Дәстүрлі ірі корпорацияларға Э.Тоффлер
кіші экономикалық формаларды қарама-қайшы қояды. 1980-90 жылдарды ғаламдық
ақпараттық қоғам идеясы дамуының жаңа кезеңінің бастамасы деп айтуға
болады. Ең алдымен бұл кезең Питер Друкер мен Мануэль Кастельс
зерттеулерінің еңбегімен байланысты. П.Друкер белгілі американ экономисті,
қазіргі менеджмент теориясын құрушылардың бірі, 70-шы жылдардағы
дискуссияларға белсенді қатысқан. Бірақ, постиндустриализмнің аталған
концепциясында Посткапиталисттік қоғам кітабын жаза отырып, кейінірек өз
үлесін қосты, Друкер концепциясының негізі болып, индустриалды
шаруашылықтан, білім мен ақпаратқа негізделген зкономикалық жүйеге өту
болып табылатын, дәстүрлі капиализмді жеңу. Қазіргі дәуір, П.Друкер
көзқарасы бойынша, жаңа ақпараттық-телекоммуникациялық технологиялардың
дамуымен адамзат, капиталистік қоғам - білімге негізделген қоғамға
айналдырудың кең мүмкіндік алған радикалды қайта құру кезеңі. Ал, ғалым
М.Кастельс өзінің ойлары ретінде ғаламдық зкономика мен халықаралық
қаржылық рыноктарды жаңа әлемдік тәртіп құратын сипат ретінде қарастырады.
Оның негізгі “Акпараттық дәуір: экономика, қоғам”. М.Маклюэн
көзкарастарының негізгі ерекшелігі - апараттық технологиядар жаңа қоғамның
әлеуметтік-экономикалық негізінің құрылуына әсер ететін басты фактор
ретінде қаралып, телекоммуникациялық және компьютерлік жүйелер жүйке
жүйесінн ролін атқарады деген. Ал, келесі теоретик Э.Тоффлер өзінің жеке
тарихи процесінің кестесін ұсынады. Өзінің Үшінші толқын кітабында
өркениет тарихында 3 ағымды бөліп көрсетеді. Ақпараттық қоғам және
мәдениет атты зерттеуі, автор жүйелі деп атаған қоғам негізін құруға
алып келетін қазіргі кезеңгі тендеициялардың кең талдауына арналған. Осыдан
шыға отырып ақпарат қандай болмасын шекаралар мен шектеулерден еркін өте
алатын ресурс ретінде қарастырыла келе, ақпараттық дәуір - ғаламдану дәуірі
ретінде қарастырылады. Сонымен қатар, жүйелік құрылымдар – қоәам
ғаламдануының құралы да нәтижесі де бола алады. Өз кітабында автор, ақпарат
және ақпарат айырбасын бүкіл адамзат тарихының барысында өркениет дамуымен
ілесіп отырған және барлық қоғамда аса зор маңызға ие болғаны жайлы жазған.
Соңғы онжылдықтың ішінде ғаламдық ақпараттық қоғам мәселесіне ресей
экономист-ғалымдары, сонымен қатар, отандық ғалымдар да көңіл бұруда. Ресей
экономистерінің арасында А.И.Ракитов 80-жылдардың аяғында, ақпараттық
технологиялар - кызметтің ең басты өніміне айналады, сондай-ақ, соның
арқасыңда білімнің үлес салмағы үнемі өсіп отырады деген. Акпаратық
қоғамның ең басты мақсаты - қай жерде, кандай уақытта болмасын өз
мәселесіне жауап ретінде ақпарат ала алатынына әлеуметтік және құқықтық
кепіл беру. Оның ойынша, ақпараттык қоғамның негізгі критерийлері болып -
әрбір адам үшін өнделген ақпараттың сапалылығы мен мөлшері болады, және
сонымен бірге оның тиімді берілуі мен өнделуі болып табылады. Қосымша
критерийі рётінде әрбір адам үшін, даму нәтижесінде оның құнының төмендеуі
мен жаңа телекоммуникациялық технологияларды уакыттылы енгізу арқылы іске
асыру мүмкіндігі болада. Постиндустриалдық қоғам экономикасының тиімді
қызмет етуінің кепілі ретінде ондағы жұмыспен қамтылғандардың саны бойынша
алғы позицияға шығатын. оның ақпарттық секторы бола алады. Отандық ғалымдар
да ғаламдық акпараттандыру проііесіне көкіл бөлуден қалып қомаған. Қазіргі
кезде еліміз рыноктық экономикаға өту барысында біздің еліміз сияқты жас
мемлекет үшін ақпарат және ақпарат алмасу мен ішкі және сыртқы экономикалық
байланыстарды тиімді жүргізу мақсатында акпараттық технологиялар мәселесі
өзекті мәселелердің бірі. Бүгінгі таңда экономикамыздын тұрақты дамуы мен
өсуі ғаламдық қатынастармен тығыз байланысты. Осы тұста отаңдық экономист-
ғалымдар да ақпарттық қоғам мәселесіне тоқталып өткен. Әлемдік кауымдастық
мемлекеттерінің ақпараттық қоғамы дамуынын ғаламдык мақсаттары индустриалды
дәуірден постиндустриалды дәуірге, ақпараттық өркениет дәуіріне өтуде.
Постиндустриялды қоғам дәуірі - бұл ақпараттық экономика. Адамзат дамуында
пайда болып жатқан ақпараттық қатынастар планетадағы барлық мемлекеттерге,
олардың даму деңгейі мен экономикалық сипатына қарамастан зор әсер етуде
деген пікірімен танысуға болады. 1980-90 жылдардың негізгі маңызды
сипаттарының бірі, 90-шы жылдардың бірінші жартысынан бастап, осы саладағы
көптеген американдық және еуропалық мамандар мен зертеушілер, өмірдің түрлІ
салаларындағы сол ақпараттың мәні мен орнына ғана назар аудармай, сонымен
қатар, білім мен олардың теңдессіз өсуіне көп көңіл бөлді. Егер аталған
ғасырдың 70-ші жылдары адамзат бІлІмінің жалпы мөлшері 10 жылда 2 есе өсіп
отырса, 80-ші жылдары - 5 жылда бір рет, ал 90-шы жылдары жыл сайын өсіп
отырды. Мүндай жағдай жоғары индустрияланған қоғамда бірқатар жаңа
анықтамаларды туындатты. Ғаламдық ақпараттық қоғам түсінігінің
түжырымдамасын жинақтап қорыта отырып, қазіргі кезеңдегі қалыптасқан
түсінігін атап кетелік:
- негізі ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялар
конвергенциясы мен жедел дамуы болып табылатын, жаңа ғаламдық
әлеуметтік революция нәтижесінде құрьілған жаңа типті қоғам;
- еш шектеулерсіз алынған ақпарат және онымен жұмыс істей алу
қабілеті бар, әрбір адамның және әрбір мемлекеттің сәттілігінің
басты шарты - білім болып табылатын қоғам білімі;
- ақпарат айырбасы ешқандай да мерзімдік, кеңістіктік, саяси
шектеулері болмайтын; берілгендерді ғылыми өндеу және білімді
қолдау арқылы, адам өмірінің барлық аспектілерінде сапалылығын
арттыру мақсатында тиімді әрі дұрыс шешімдер кабылданатын ғаламдық
қоғам;
- бір жағынан, мәдени тығыз араласуға мумкіндік беретін, ал екінші
жағынан, өзін-өзі дамыту үшін әрбір қауымдастыққа жаңа мүмкіндіктер
бере алатын қоғам.
Ғаламдық ақпараттык коғамның қалыптасуы адамзат қоғамында қазіргі
кезде болып жатқан ғаламдану процесінің бір бөлігі болып табылады. Сонымен
қатар, акпараттық революция, және де ғаламданудың адамзат үшін өте пайдалы
және ең бастысы, олар объективті болғандықтан, оны тоқтата түру немесе
мүлдем болдырмау мүмкін емес. Бірақ, ғаламдану кезінде де ақпараттық
революцияда да, оң жағымен қатар сол жақтарымен де көрінетіні,
пайдальілығымен қатар тиІмсіз жақтары да бар екендігі туралы айтылуда.
Қазір, ғаламдық коммуникациянын игіліктері көбінесе тек Жердегі өте жоғары
дамыған, яғни, алтын миллиард үлттарына ғана жетуде, ал бұл өз ретінде,
қалған бес миллиард, әсіресе ең кедей елдерден одан әрі алыстатады. Мысалы.
ЮНЕСКО статистикасы мәліметтеріне сүйенсек, 1996 жылдары әлемдегі І00
адамға 23 теледидар және 4.4 компьютерден келсе, Африкада Сахараның
шығысына карай 3.5 теледидар және 0,3 компьютерден келген. Ал 2003 жылғы
берілгендер бойынша сәйкесінше копьтерленуі бойынша 100 адамға санағанда
АҚШ - 55,8; Канадада - 46.5 келеді. Сонымен катар, келтірілген орташа
әлемдік берілгендер де салыстырмалы екенін, яғни әлемдегІ жоғары дамыған
елдерде телевизиялық және компьютерлік техникамен қамтамасыздандьірылуы жүз
есе және де одан да көп келетіні барлығымызга анық. Жалпы, ақпараттық-
коммуникациялық технологиялар әлемдік экономика дамуындағы өте маңызды
ынталарына айналуда. Олар қоғамдағы жеке тұлғалар, сонымен қатар
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын фирмалар, тіпті басқа да қауымдастықгарға
да өзінің әлеуметтік-экономикалық мәселелерін тиімді әрі табысты шешуіне
ықпалын тигізіп отырғанын көріп отырмыз. Онымен қатар, қоғамның барлық
қатысушьіларына, яғни, біздің өмірімізде әлі де жоғарыға қол жеткізетін Кең
мүмкіндіктер ашатынына сенуге болады.
ҚАЗАҚСТАН - БҰҰДБ: ОН ЖЫЛДЫҚ ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫ
БҰҰ кұру екінші дүние жүзілік соғыстың ең қиын жылдарында туған ой
еді. Мемлекет басшылары фашизмге карсы күштерін біріктірді, олар келешекте
бейбітшілікті сақтауға және соғысты тоқтатуға арнайы механизмнің аса қажет
екенін сезді. 1945 жылдың 25 қазаны БҰҰ-ның құрылған күні болып саналады.
Осы жылдар ішінде БҰҰ үлкен эволюциялық жолды артта тастады, уақыт талабын
сергек сезді және ол заңды түрде тарихтағы алғашқы мемлекетаралық саяси
ынты-мақтастықтың сәтті тәжірибесі деуге болады. Ол мемлекеттердің
мүмкіндігін және саяси қажеттілігін біріктіруде және де олардың ұстанымдары
мен істерінің ақылдасу орталығы болады. БҰҰ тәуелсіз мемлекетгердің өз еркі
ңегізінде құрылған халықаралық ұйым, мақсаты, халықаралық бейбітшілікті
қолдау және нығайту олардың арасындагы қарым-қатынасты барынша
қауіпсіздендіру. Бұл Ұйымның негізгі міндеті: саяси дипломатиялық дауларды
бейбіт түрде шешу. Бүгінде, БҰҰ-на еліміздің 191 мемлекеті енді. БҰҰ жүйесі
халықаралық үлкен мәселелерді қадағалауды қамтамасыз етеді, біріккен
ұйымдардың, қорлар мен бағдарламаларды. 1922 жылдың 2 наурыз – тәуелсіз
Қазақстанның жаңа тарихындағы атаулы күн. Бұл күні БҰҰ-ның Бас
Ассамблеясының 47-шы сессиясында бір дауыстан осы беделді ұйымға муше болып
біздің еліміз енуі туралы резолюция қабылданды. бұл республикамызды барлық
халықаралық ұйымдардың мойындағаны. БҰҰ-ның аса жігер салған негізі ҚР-ның
халкын әлеуметтік қорғау. демократияландыру, адам құқығы, кедейлікпен
күрес, нарықтық экономикаға көшу, экономиканың қалыптылығы, саяси реформа,
институттік жоғарлаудың мүмкіндігі, қоршаған ортаны қорғау, әйел қызметінің
жоғарлауы, білім, мәдениет, денсаулық сақтау, оралмандар мәселесі, ВИЧ\
СПИД індеттерінің таралу проблемалары, балалар және жастар мәселесі екенін
баса айту қажет. Қазақстан делегациясы БҰҰ БА барлық пленарлық
отырыстарында белсенді қатысты, БҰҰ-ның халықаралық бейбітшілік және
қауіпсіздік, әлеуметтік, экономикалық және гуманитарлық аспектілердегі
қызметтерінің қиыншылықтарына қолдау көрсетіп сөйледі. ҚР делегадиясының
БҰҰ БА қауіпсіздік кеңесінде реформалау туралы мәселе мемлекет мүшелері мен
Европалық Одақ мемлекеттерінде қолдау алды, Европалық Одақ құрамының кеңеюі
және оның мүшелеріне вето қүқығын пайдалануы туралы Қазақстанның салмақты
пікіріне дұрыс баға берді. Қазақстанның сыртқы саясаттағы ұстаныстарын БҰҰ
қолдап отырғанын Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың мемлекетаралық аймақтық
экономикалық потенциялды және қарым-қатынасты нығайту үшін жасалған Орталық
Азия экономикалық (СПЕКА) Бағдарламасы, және де транзиттің тиімді пайдалану
жүйесі туралы ойларын қолдауы соның куәсі. БҰҰ-ның қабырғасында
Қазақстанмен БҰҰ-ның және оның арнайы мекемелерімен өзара белсенділігін
және динамикасының өскенін атап отыр.
Қазір әлемдік саясатта 4 мыңнан астам халықаралық ұйым бар, БҰҰ әлі де
бұрынғыдай алдыңғы қатарда. БҰҰ жүйесі өз жұмысын Қазақстанда 1922 жылдан
бастады. Қазіргі таңда біздің елімізде мына ұйымдардың өз өкілдері бар ВОЗ,
ЮНИСЕФ, ЮНИФЕМ, ЮНЕСКО, МОТ, БҰҰДБ, ДООН, ЮНФПА, ДБ, ХВҚ. Біріккен
Ұлттар Ұйымының Даму Бағдарламасы (БҰҰДБ) Қазақстан
Республикасында өз қызметін 1993 жылдан бастады. БҰҰД-ның Қазақстанға
көмек көрсету аясы Қазақстан Республикасының 2010 жылға бағытталған ұлттық
даму және 2030 жылға дейінгі ұзақ мерзімді даму стратегияларымен тығыз
байланыстырған. Сондықтан Қазақстандағы БҰҰДБ-ның қолдауы адам
қауіпсіздігіне және оның жан-жақты дамуына бағытталған. Осы мақсатқа жету
үшін БҰҰДБ үш саланы ерекше қояды:
- кедейліктің деңгейін төмендету;
- демократиялық және экономикалық реформаларға көмек көрсету;
- қоршаған ортаны тиімді пайдалануды күшейту.
Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму Бағдарламасы (БҰҰДБ)-БҰҰ-ның Ьас
Ассамблейясының №2029 (XX) резолюциясы негізінде БҰҰ Арнайы қоры мен
техникалық көмектің кеңейтілген бағдарламаларының бірігуі нәтижесінде 1965
жылы құрылды. БҰҰДБ штаб пәтері Нью-Йоркте орналасқан. Бағдарламаның
негізгі мақсаты адам дамуының тұрақтылығын қамтамасыз ету, яғни
кедейлікті жою, жұмыс орындарын көбейту және тұрғындардың өмір сүру
деңгейін көтеру, білім жүйесін жақсарту, қоршаған ортаны қорғау және қайта
құру. Дамып келе жатқан мемлекеттерге БҰҰДБ көпжақты техникалық және
алдыдағы инвестициялық көмек беруде негізгі каналы болып табылады. Бұл
көмек мынадаи жолдармен жүзеге асырылады: кеңесшілер жіберу түрінде,
құрал-жабдықпен қамту, шәкірт ақы беру арқылы ұлттық кадрларды дайындау.
Бағдарлама әлеуметтік - экономикалық даму бағыттарының барлығымен дерлік
айналысады, бұған қоса жер, мал шаруашылығы, балық аулау ісі, орман
шаруашылығы, тау ісі, сауда, туризм, денсаулық сақтау, білім және арнаиы
дайындык, экономикалық жоспарлау және мемлекетті басқаруменде. БҰҰДБ өз
қызметінде Қазақстанда 1993 жылдан Алматыда Бағдарлама өкілдерімен ашты.
БҰҰДБ жұмысының негізгі бағыттары ұлттық кадрларды дайындауға және
ҚР басшылығына кеңес беру барысында нарықтық реформаларды еткізуде және
экономиканың әр саласында білімнің өркендеуіне көмек көрсету. ҚР Үкіметі
мен БҰҰДБ арасында ынтымақтастық туралы Келісімге қол 1994 жылдың қазанында
қойылды, Бағдарламада Қазақстандағы жұмыс бағыты барынша қамтылған.
БҰҰДБ Атқару Кеңесімен Қазақстанға техникалық көмек көрсету бағдарламасын
орындауға 1.258.000 АҚШ доллар қаржы бөлу туралы 1996 жылдың маусымында
қаулы қабылданды, ол Қазақстанға бөлінуге жоспарланған қаржыдан (522 мың
АҚЩ доллар) 100% артық еді. 1996 жылы Қазақстанда БҰҰДБ алғашқы
сатысы жүзеге асты Ынтымақтастықтың қысқа I мерзімді бағыттары, бұл
бағдарлама 1994 жылы құрастырылған еді, БҰҰДБ ақысыз техникалық көмегі
1994 - 1996 жыл аралығында 2,5 млн. АҚШ доллар шамасын құрайды. БҰҰДБ
Атқару Кеңесі және БҰҰ халықты қоныстандыру қоры (ЮНФПА)
Қазақстанмен негізгі ынтымақтастық бағыттарын 1997 жылы қаңтарда
қарастырды. (ОНС). Аталған құжат нәтижесі Қазақстан Үкіметі мен БҰҰДБ
арасында болған бірнеше кеқес беру кезеңдері және 1995 - 1996 жылы жасалған
адам дамуы туралы есепте бақылау барысындағы пікірін көрсеткен.
Қызметтестіктің негізгі бағыты негізгі үш ауданды қамтыған: а) басқару және
экономикалық менеджмент; б) әлеуметтік даму және кедейлікті жою;
в) экологиялық басқару және тұрақты даму. БҰҰДБ басшылығымен кеңестік
консультативтің бас донорларымен Қазақстанға көмек көрсету жобасынын,
отырысы болды. ҚР Үкіметінің шақыруымен 1996 жылы БҰҰДБ бұрынғы
Админстраторы Дж.Спет Қазақстанда сапарда болды. Сапар барысында
ол еліміздің басшылығымен ҚР министірлер және ақпарат өкілдерімен
кездесті, кездесу барысында БҰҰДЬ бағдарламасында Қазақстанда
орындалуы талқыланды, Арал теңізінің жобасы да және ҚР Үкіметі БҰҰДБ
келешектегі қызметтестігі де қаралды. 1997 ж. қарашасында БҰҰ 52
сессиясының Бас ассамблеясында Қазақстанның ұсынысымен құрастырылған
Халықаралық қатынас және тұрғындарды қоныстандыру мақсатындағы қызметті,
Қазақстандағы Семей аймағының экологиясы және экономикалық дамуы. ҚР
Үкіметі және БҰҰДБ бұл резолюцияны орындауда белсенді жұмыс атқаруда және
осы мақсатта халықаралық көмектер тартуда. 1998 жылдың маусымында БҰҰДБ
ұйымдастыруымен БҰҰ мекемелерінен әртүрлі арнаулы эксперттер Семей
аймағында өкілдік сапарда болды. 1998 жылдың шілдесінде осы аймаққа
гуманитарлық мәселелер бойынша БҰҰ-ның Бас хатшысының орынбасары С.Виейра
де Мелло сапары ұйымдастырылды. БҰҰДБ-ның Әкімі болып 1999 ж. 23 сәуірінде
төрт жылдық мерзімге Марк Меллок Браун тағайындалды. Халықаралық және
ұлттық эксперттерінің біріккен жұмыстарының қорытындысы туралы БҰҰ БА 53-ші
сессисында БҰҰ Жоғарғы хатшысы Баяндама дайындады, онда Семей аймағының
жағдайы және бес негізгі секторлар бойынша жобалар ұсынылды. БҰҰ Жоғарғы
ассамблеясында Семей аймағы бойынша екінші резолюция қабылданды, онда БҰҰ
Бас Хатшысының баяндамасында айтылған ұсыныстар мен кеңестерді мақұлдады.
ҚР мекеме мен министрлердің бақылау мақсатында Семей өлкесіне түскен
донорлық көмекті қолдану жэне жұмылдыру бойынша 1998 ж. Семей өқлкесінің
проблемасы бойынша мекемеаралық комиссия құрылды. Комиссия құрамына ҚР
министрліктері мен мекемелері мүдделі агенттіктер мен ҚР үкімет емес
ұйымдар кірді. Сонымен бірге БҰҰ мекемеаралық топ құрылды, оған әр түрлі
мекемелік Қорлар мен бағдарламалардың өкілдері енді, оның ішінде ЮІІИСЕФ,
МОТ, МАГАТЭ, ЮНИДО, ІОНЕСКО, ВОЗ және т.б. Бұл топта бақылау қызметі БҰҰДБ
жүктелді. 1999 ж. 6-7 қыркүйекте Токиода Семей бойынща Халқаралық
конференция өтілді, оның ұйымдастырушылары болып Жапония үкіметі БҰҰДБ,
МАГАТЭ, ББҮ гуманитарлық көмек керсету хатшылығының офисі, ЮНИСЕФ және
ЮНФПА қатысты. Конференцияның қорытындысы бойынша Жапония, АҚШ НАТО,
Ұлыбритания, Швейцария өкілдері Семей аймағына алғашқы көмек көрсетуге ниет
білдірді. БҰҰ БА 55 сессиясында Қазақстандағы Семей өңірінің түрғындарын
орнықтыру, экология және экономикалық даму мақсатында халықаралық
қызметтестікті және қызметті жүйелеу резлюциясы қайта қабылданды. Онда
халықаралық ұйымдарға, үкімет емес құрылымдарға және халықаралық қаржы
институттарына зардап шеккен аймақтың проблемасы бойынша білімдері және
тәжірибелерімен бөлісуіне үндеу жолдады. Резолюция БҰҰ Жоғарғы Хатшысының
қажеттілікті қамтамасыз етуге және проблемаларды шешуге дұрыс жол табуға
қажетті көмек көрсету мақсатында өлкеде кеңес беру процесін орындауды
тапсырды. БҰҰДБ-ның ең ірі аймақтық жобаларының бірі Ұлы Жібек жолының
елдері: аймақтық қызметтестік және даму мақсатында институционалдың даму
мүмкіндіктері жобасы. Жобаның мақсаты Орталық Азия елдерінің дамуына және
аймақтық қызметтестікке көмек, Аталған жоба Қытай Халық Респуликасын,
Қазақстан Республикасын, Түркмен және Өзбекстан Республикаларының қамтиды.
Бұл жобаға Қытай, Қазақстан, Қырғыстан және Өзбекстан басшылары да қолдау
көрсетті. Жоба халықаралық келісімдердің орындалуын көздейді транспорт
аумағында келісімге келген транзит жолдары және біріңғай құрымдық төлемнің
жасалуы, сауда және кеден қызметтерінің қалыптасқан заңға сәйкес жолмен
дамуы, Қазақстандағы БҰҰДБ қызметін Алматы қаласында Бағдарламаның
бірқалыпты өкілдері - Р. Грауз, Г.Берстюк және Ф. Акчура басқарды. БҰҰ-ның
бірінші Резиденті Координатор Н. Рингроуз ҚР Үкіметі мен БҰҰДБ
қатынастарының қалыптасуында маңызды рөль атқарды. Оның қызметі барысында
БҰҰДБ-ның қызметін жүзеге асыру үшін жақсы база құрылған және ҚР БҰҰДБ-ның
басқа ұйымдарының жүйелері де жақсы жолға қойылған еді. Н. Рингроузбен
бірге істеген жұмысының нәтижесінің бірі жоғарыда айтылғап келісімге БҰҰДБ
мен ҚР үкіметінің қызетгестікке қол қою. БҰҰДБ Басшысы қызметіне 1996 ж.
Г. Берстюк сайланды, ол БҰҰДБ-ның Қазақстанмен қызметтестігіне үлкен үлес
қосты. БҰҰДБ Басшылығында отырып, Г. Берстюк еліміздің экологиялық ахуалы
нашар аймақтарға БҰҰДБ жолымен көмектің артуына ықпал етті және алдына
қойылған міндетгі орындауға мемлекетті үйымдардың потенциалын бекітті. 2000
ж. 14 наурызында Елбасымыз Н. Назарбаевтың Г. Берстюкпен кездесуі маңызды
кезең болды. 2001 ж. сәуірінде БҰҰ кординатор Резиденті қызметіне Фикрет
Акчура тағайындалды, ол БҰҰ жүйесінде 17 жыл қызмет істеді. 2001 ж. 27
қыркүйегінде Нью-Йоркте ҚР сыртқы істер министрі Е.Ыдырысовпен БҰҰДБ
Администраторы М.Браунның кездесуі болды, кездесу барысында Қазақстандағы
экономиканың даму бағыттарының артықшылығы бойынша қызметтестіктің негізгі
кезеңдері талқыланды, СПЕКА бағдарламасы және Жібек жолы жобаларының
орындалу белсенділігін арттыру жөнінде келісімдерге келді. Қазақстандық
жобалар мен багдарламалардың тиімді орындалу мақсатында ҚР Трасстық корды
құру қажеттілігі бекітілді. БҰҰДБ қызметтестікте келешекте әлеуметтік Даму
Бағдарламасының ішінде келесі жобаларды жүзеге асыру жоспарланып отыр,
мёмлекетгік басқару жүйесін нығайту және елдің келешектегі демократизациясы
Бағдарламалары және тұрақты даму мақсатында қоршаған ортаны басқару
Бағдарламасы. 2002 жылы Қазақстанның өкілі БҰҰДБ жаңа Орталық офис ашылу
кеңес белсенді қатысты, мәселе құрғақ жерлерді дамыту және БҰҰДБ жаңа
Интегралдық бадарламасын талқылау құрғақ жерлерді дамыту жөнінде
болды.Үйлестіру қажеттілігіне және Қазақстандағы әлемдік бірлестік
көрсеткен көмектің тиімді болуына байланысты, превентивті дамуды колдау
барысында ҚР-да Трастты қорды құру ұсынысы жасалды. Аталған қор әр бағытта
Қазақстанға көрсетіліп жатқан көмекті жүзеге асыруға, және де шет ел
мемлекеттерінің халықаралық қорлардың және ииституттардың көмектерін
жинақтауға және елдің дамуы мен тұрақты болуын қамтамасыз ету мақсатында
ресурстарды тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Сонымен, Қазақстандағы
Біріккен Ұлттар Ұйымы Даму Бағдарламасының он жылдық қызметі кезінде,
біздің елімізге 33 жобалар мен бағдарламалар ұсынылған. Бұл жобалар мен
бағдарламалар төмендегі салаларға бағытталған: -кедейлікті төмендету;
-демократиялық және экономикалық реформаларға көмек көрсету; -қоршаған
ортаны тиімді пайдалануды күшейту. Жалпы алғанда БҰҰДБ-нын Қазақстандағы
қызметі біздің еліміздің әлемдік қауымдастықпен жанжақты ынтымақтастықтың
нығаюына ықпалын тигізуде.
ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ЗАҢСЫЗ МИГРАЦИЯМЕН КҮРЕСУ ШАРАЛАРЫ
Еуропалық Одақтағы заңсыз миграциямен күресу ішкі қауіпсіздікті
қамтамасыз етудің аса маңызды аспектілерінің бірі болып табылады. Олардын
кұзырына келесі аспекгілерді жатқызуға болады:
- шекаралды шаралары;
-ортақ кеңістікке шетелдіктер мен азаматығы жоқ адамдардың кіру
тәртібін орнату;
-шекара инфрақұрылымын жетілдіру;
-сыртқы шекараларды басқарудағы ынтымақтастық;
- Шенгендік ақапартық жүйенің екінші ұрпағын әзірлеу;
- ұлттық құқықтық тәртіп органдарының ынтымақтастық механизмінің дамуы
және трфансшекаралық тасымалдарға колданылатын санкцияларды қатаңдата түсу;
- реадмиссия бойынша үшінші елдермен әріптестік механизмін дамыту және
заңсыз мигрантгарды депортациялау. Шекаралардың шараларын шетелдік
дипломатиялық және консулдық мекемелер, ЕО елдернің шекаралық және
иммиграциялық билік органдары, әлемінің түрлі елдерінің ең алдымен, қауіп
орын алатын елдердің, әуежайлары мен теңіз порттарындағы
авиациялық және теңіз көлік компаниялары өткізеді. Көптеген елдерде
орналасқан иммиграциялық байланыс офицерлері өте маңызды рөлді
атқарады. Мысалы, 2000 жылы 25 итальяндық байланыс офицері 19 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім:
1. ҚАЗАҚСТАНДЫҚ БАҚ ЖӘНЕ МЕДИАЖАҺАНДАСУ
2. ҒАЛАМДЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ҚОҒАМНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
3. ҚАЗАҚСТАН - БҰҰДБ: ОН ЖЫЛДЫҚ ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫ
4. ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ЗАҢСЫЗ МИГРАЦИЯМЕН КҮРЕСУ ШАРАЛАРЫ
5. ҚЫТАЙ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАРЫ
6. ПАРСЫ ШЫҒАНАҒЫНДАҒЫ ЕЛДЕР ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН
7. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖҮЙЕСІНДЕП АДАМ ҚҰҚЫ МӘСЕЛЕСІ
ІІІ. Қорытынды
Кіріспе
Бұқаралық ақпарат құралдары - бүгінде қоғамның басқа салаларына
қарағанда саяси процестердің басты коммуникациялық құралына айналып отыр.
Өйткені саясаттың өзі атқарып отырған қызметінің ақпарат құралдарынсыз еш
пайдасыз екендігін түсіне бастады. Жиырма бірінші ғасыр - ақпарат пен
коммуникация ғасыры. Әлемді. әр елді билеймін десең қолыңда бүкаралық
ақпарат қүралы болуы тиІс. Сол себептен де, барлық мемлекеттердегі саяси
күштер БАҚ-қа барынша назар аударып, қызметтерін көпшілікке жеткізер
коммуникациялық арна ретінде жіті бақылауда ұстап отыруды міндет санайды.
Постиндустриалды қоғамда қаржы мен бірге де күш көрсету әрекеттері екінші
орынға түсіп. қоғамды басқаруда білІм мен ақпарат алға шығып отыр. Ал,
аталған білім мен ғылым жаңалықтарын, қоғамдық институттар үшін аса маңызды
саяси хабарларды таратушы сөз жоқ бұқаралык ақпарат к,үралдары болып
табылады. Жалпы алғанда екІнші мыңжылдықтың басында ақпарат құралдары тек
қана қоғамдық пікірді қалыптастырушы, болған оқиғаларды көрермен мен
окырманға әділ түрде жеткізуші журналистика институты ғана болып отырған
жоқ. Ғалымдардың ойынша, БАҚ-тың мынандай ерекшеліктері оның саяси
коммуникация құралына айналуына септігін тигізІп отыр. Олар “Біріншіден,
ақпарат құралдарының өнімін тұтынушылар саны шексіз. Тиісінше, ол жариялы
құрылым саналады. Екіншіден, ақпарат таратуға арналға техникалык қүрал-
жабдықтарының барлығы БАҚ-ты барынша күшті етеді. Үшіншіден, мәліметтер
ағьмының бір жақты, яғни, коммуникатордан реципиентке дейін жүруі.
Аталмыш, жағдай ақпарат құралын мәлімет таратушы ретінде ғана қарастыратын
саяси қүрылымдарға аса пайдалы тәсіл. Төртіншіден. эфирден берІлген ор
хабардан соң, мерзімді баспасөзде жарияланған мақаладан кейін аудиторияның
көңіл-күйі ауысып, өзгеріп отырады. Мұндай түрақсьз психологиялық
жағдайдағы аудиторияны басқару саяси коммуникаторға оңай соғады. БАҚ-
қоғамдық пікірді қалыптастырушы құрал. Бұл қағида кашанда болсын ез
өзектілігін жоғалтқан емес. Ал, саяси коммуникация түрғысынан алғанда
ақпарат құралының қоғамдық пікір қалыптастырушы қызметі тіпті орасан. Бұл
кызметті екіге беліп қарастырсақ. Біріншісі, БАҚ-тың күнделікті саяси
процестердегі жүмысы болса, екіншісі, сайлау кампанияларындағы қызметі.
Алғашқы қызмет мемлекеттегі өтіп жатқан саяси процестерді көпшілікке тиімді
жеткізу, коммуникатордың идеологемасын дұрыс түсіндіру бағытында үздіксіз
жүріп отырады.
ҚАЗАҚСТАНДЫҚ БАҚ ЖӘНЕ МЕДИАЖАҺАНДАСУ
Жаһандасу мен ақпараттық дәуір екі маңызды мәселені тудырды. Оның
біріншісі қоғамда болып жатқан өзгерістерге адамдардың бейімделуі яғни
ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялардың дамуы еңбекпен қамту
проблемасына ықпал етуі болса, екіншіден, индустриалды дамыған және дамушы
елдерді, байлар мен кедейлерді, тіптен кәрі мен жасты тереңнен бөліп
көрсететін демократия мен теңдік арақатынасының шиеленісуі пайда болды.
Сондықтан медиажаһандасу үрдісінде "Ақпараттық қоғам" орнату үшін
ақпараттық индустрия маңызды рөл атқарады. Қазақстанда бұл саланы дамыту
көбінесе мемлекеттік байланыс саласын жекешелендіру телефон желісі,
спутниктік, компьютерлік желілер, телерадиокомпаниялар, газет және баспа
кешендері, онлайндық БАҚ және акпарат агенттіктері секілді жана ақпараттық
конгломераттарды қүру сияқты әлемдік үрдістерге сай жүргізілуде. БАҚ-тың
бүгінгі таңда жаңалықтарды дүниенің төрт бұрышына кедергісіз жеткізері
сөзсіз. Нақтырақ айтсақ, жаңалық халықаралық саудаға бейімделген ең
бірінші медиа-өнім болып отыр. Яғни әлемдік фильмдер, кабельді телеведение,
Интернет бүгінгі күнде дамыған техникалық жетістіктердін жемісі, жаһандық
масс-медиаиың мысалы бола алады. Бүкіл әлемді қамтыған ғаламдық тор - қазір
жаһандық құбылысқа айналуда. Мәселен, осы мәселе тұрғысында философ П.Тейяр
де Шарден айтқандай: "Интернет - халықтар арасындағы мәдени байланысты
дамытумен қатар, жер шарындағы барлық жеке түлғаларды бір ғана құрылымның
ішіне біріктіреді". Қазақстандағы қазіргі кездегі БАҚ он бес жылғы тәуелсіз
дамудың нәтижесінде посткеңестік кезеңде қалыптасқан стеоротиптерден
арылып, пайда болған жаңа құндылықтар арқылы дербес ұлттық ақпараттық
саясатқа көшуде. Бұл ең алдымен, кеңестік ақпараттық кеңістіктен
қазақстандық қоғамның ақпараттық ортасына бейімделуі үшін қолайлы жағдай
жасау болса, екіншіден, қазақстандық қоғамның негізгі дүниетанымы болып
табылатын ұлттық бірегейлендіруді ұйымдастыру мақсатында елдің жаңа
ақпараттық-мәдени бейнесін жасауға мүмкіндік беру, үшіншіден, Қазақстанның
әлемдік қоғамдастықта алдыңғы қатарлы елу елдің қатарына қосылуына тиімді
имиджін калыптастыру үшін жаһандық ақпараттық кеністікте халықаралық
серіктестік пен интеграцияға саяси, экономикалық және технологиялық
алғышарттардың жасалуы болып табылады. Осы тұрғыдан алғанда, Президент
Н.Ә.Назарбаев 4 Еуразиялық медиафорумда сөйлеген сөзінде: "... Біз
Қазақстанның болашақ дамуын тек демократия және ашық қоғам орнатумен
байланыстырып отырмыз. Осы орайда мен сөз бостандығы мен БАҚ-тарды
демократиялық ашық қоғамның ажырағысыз бөлігі деп білемін. Ғаламдық
жаһандастыру арқылы адамзаттың алдынан жаңа постидеологиялық кезең ашылды.
Оның бізге не берері бүгінгі ұрпақтың білімі мен білігіне байланысты. Менің
пайымдауымша, күллі әлем үшін ашық та айқын ақпарат таратуға негізделген
жаңа заманға бастайтын жаһандану БАҚ-тарға қойылатын талапты күшейте түсті.
Сондықтан олар өздерінін әрбір сөзі үшін моральдық жауапкершілікті терең
сезінуі керек. Тәуелсіз БАҚ дегеніміз - аса кымбат құндылық. Сондықтан да
ешқашан "ақпараттық соғыстардың" сойылына айналмауға тиіс. Журналист
қандай мәселені қаузаса да парасат шеңберінен шықпауы керек".- деп атап
көрсеткен еді. Бұқаралық ақпарат құралдарының қазіргі қоғамда демократиялық
үрдістерді дамыту кезеңінде атқаратын ролі зор. Себебі. бүгінгі таңда
елімізде демократия қағидалары біртіндеп қалыптасуда. Сондықтан, жаһандану
үрдісінде ұлт тұтастығын, қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін ақпараттық
кеңістіктегі қауіпсіздікті сақтаған жөн. "Ақпараттық кеңістік" терминінің
өзі бір субъектіден екінші субъектіге барлық ақпараттарды қабылдау мен
тарату аясын білдіреді. Ақпараттың әлеуметтік маңызы болмауы мүмкін және ол
қарым-қатынастың ор түрлі деңгейінде таралады. Ақпараттық кеңістікте саяси,
экономикалық, әлеуметтік, дербес тұлғалық деңгейде түскен сан алуан
ақпараттардан құралады және олардың басым көпшілігі оның құпиялығынан емес,
коғамның оған деген қызығушылығы болмағандықтан жабық күйінде қалады. Егер
біз ақпараттық кеңістікті пирамида түрінде елестетіп көрсек, осы
геометриялық кескіннің тек жоғары бөлігі ғана медиакеңістікті құрайды. Ал,
медиа кеңістік үғымын тереңірек түсіну үшін профессор Ғ.Ибраеваның пікіріне
сүйенсек: "Медиа пространство — представляет собой область распространения
массовой информации, передаваемой субъектами, которых общесгво наделило
правами передачи информации, важной для организованной и безопасной
коммуникации ее членов". Яғни субъект ақпаратты қоғамға арнап тарату арқылы
өзіне жауапкершілік жүктеген кезде ғана ақпарат бұқаралыққа айналады. Медиа
кеңістік мемлекеттің саяси, экономикалық мүдесімен апықталады. Жаһандастыру
үрдісінде "мемлекет қуаты" түсінігі көбінесе елдің ақпараттық-
иптеллектуалдық ресурстарымен тығыз байланысты. Медиа жаһандастыру
ақпараттық кеңістікке қатысушылар санын арттырады. Қазір елімізден
Француздың Франс пресс. Түріктің "Анадолы", Қытайдың "Синхуа",
Ұлыбританияның "Би-Би-Си" сияқты ірі ақпарат агенттіктері хабар тараттады.
Бұлардың әрқайсысының өз елінің ұлттық мүддесі тұрғысынан қарары сөзсіз.
Сондықтан да бүгінгі таңда Қазақстан да өзінің медиа кеңістігін ұлттық
мүддс түрғысынан бағамдаған жөн болар еді. Жаһандастыру үрдісінде
қазақстандық медиа кеңістікте ол мүддесі мен үлттық құндылықтарды сақтау
мәселесі алдыңғы орында болуы тиіс. Ақпараттық кеңістіктік деңгейі де әр
түрлі яғни бір мекеменің немесе қаланың, өңірдін, елдін немесе жаһандық,
жалпы дүниежүзілІк деңгейде болуы мүмкін. Әлемдік ақпарат кеңістігіне ену
кезеңінде интернеттің дамуы мен таралуы ақпарат айдынының кеңейгенінің
айғағы. Медиа жаһандастыру үрдісіндегі ақпараттық кеңістікті мемлекеттік,
жекеменшік және қоғамдық деп меншік түрлеріне байланысты сапалық деңгейін
анықтауға болады. Мұнда ақпарат құралының қай тілде екені де зор маңызға
ие. Сонымен қатар маңызды факторлардың бірі - ақпараттық кеңістік шекарасы:
жергілікті, ұлттық, тілдері ұқсас бірнеше елдер шегІнде, ақпараттар бірнеше
тілде таралатын көптеген елдер щегінде таратылуына да байланысты. Қазіргі
кезде ақпарат кеңістігін жіктеудің негізі ретінде дәстүрлі схема:
жергілікті, өңірлік, ұлттық БАҚ деп қарастыруға болғанымен, бұл
шектеулердің аясында қалып қоюға болмайды, себебі, ақпараттық кеңістіктегі
жаһандастыру үрдісі бізге талдаудың жаңа формулаларын ұсынып отыр.
Ақпараттық кеңістік масштабы саяси себептермен қоса нарық заңына сәйкес
анықталады. Мәселен, қазақстандық-ресейлік ақпараттық кеңістік КСРО
кезеңінде қалыптасты. Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейін ресейлік
ақпарат көздеріне қаржылай мүмкіндігі болмады. Бұл ресейлік-қазақстандық
ақпараттық кеңістікке өзгерістер әкелді. Экономикалық қиыншылықтардан кейін
саяси себептер туындады. Медиа кеңістіктің масштабы жас тәуелсіз
мемлекеттің талабы бойынша Ресейден келетін акпарат легі сол секілді
Ресейге де тегіс таратылуы қажет еді. Өкінішке орай. Бізде ақпараттық
кеңістікті айтарлықтай ұлттық белгілермен толықтыруға қаржылық,
технологиялық және творчестволық мүмкіндік әлі де толықтай жетіспейді.
Сондықтаи бұл фактілердің барлығы да екі ел арасындағы ақпарат
кеңістігіндегі теңсіздікті қалыптас тыруда. Дегенмен, қазір қоғамды ұлттық-
мемлекеттІк үлгіде дамытудың түрлі жолдары қарастырылған. Сондықтан да
медиажаһандастыру мен оның түрлі елдерде жинақталған тәжірибелері ұлттық
медиа кеңістікті қалыптасыруға ықпал етуде. Қазіргі кезде Қазақстанның
ақпараттық кеңістІгінде ресейлік-казақстандық газеттер мен апталық
басылымдар шығарылады. Олар Қазақстандық деп аталғанымен, идеясы мен
құндылығы жағынан ресейлік менталитетке сай келедІ. Сонымен қоса, бұл
ақпарат құралдары жақсы сұранысқа ие болғандықтан, кейбір кездері
қазақстандық БАҚ-ты рыноктан шеттетеді. Әрине, Қазақстаннын барлық халқы
ақпаратты түгелдей ресейлік БАҚ-тан алады деуге болмас, дегенмен, саяси,
қаржылық, бизнес элита басылымдарды тұрақты түрде алып отырады. Сонымен
бірге халық кабельді телевидение арқылы Ресей теледидарының бағдарламаларын
көреді. Сондай-ақ казір қазақстандық медиа кеңістікте CNN, BBC ақпараттық
бағдарламаларын, испан, итальян, француз, неміс тілдеріндегі барлық
еуропалық хабарларды және кәріс, түрік және басқада азияттық және шығыс
каналдарын тамашалауға мүмкіндік бар. Қазақстандағы медиа жаһандастырудың
белгісі ретінде 50-ге жуық еуропалық.азиаттық және америікалық
бағдарпамаларды қабылдау мүмкіндігі атауға болады. Қазіргі қазақстандық БАҚ-
тың басты ерекшеліктері: біріншіден, қазіргі кездері күнделікті мерзімді
басылымдар зор сұранысқа ие болуда. Әсіресе апталық басылымдарды сатып
алушылар көбеюде. Дегенмен, радио мен телевидениенің де маңызы зор. Екінші
ерекшелік, қазІргі кезде өңірлік бұқаралық ақпарат құралдарына деген
қызығушылық артуда. Үшіншісі жарнама сапасының жақсаруы. әсіресе жергілікті
отандық және мемлекеттік тілдегі жарнамалар санынын артуы. 'Төтріншісі
елдегі медиа кеңістікте бәсекелестіктің пайда болуы және оның отандық БАҚ-
ты дамытудың басты құралы ретінде танылуы болып есептеледі. Қазақстанда
медиа жаһандастыру үрдісіндегі БАҚ-ты дамытудың өзіндік белігілері ретінде
сөз бостандығына жол ашылу және жаңадан БАҚ-ты ашудың тіркеумен ғана
шектелуін, мемлекеттік монополияның жойылуын жаңа технологияларды енгізуге
кең жол ашылуын дүниежүзілік ақпараттық ортаға интеграцияланудың күшеюін,
ақпарат құралдарындағы инновация сапалық көрсеткіштердің артуын және
жекеменшік қатынас пен бәсекелестіктің орнығуын атауға болады. Қорыта
айтқанда, қазақстандық бұқаралық ақпарат құралдары қазіргі медиа
жаһандастыру үрдісінде кеңестік дәуірмен салыстырғанда журналистиканың
басты міндеті аудиторияға болған оқиғаны хабарлау және талдауға қайта
оралды, екіншіден, ақпараттың сапалы берілуіне ерекше назар аударылуда,
үшіншіден, акпараттың қауіпсІздікті қорғауға көңіл бөлінуде, төртІншІден,
медиа кеңістікте ұлттық мүдде үғымының салмағы артуда. Алайда, әлі де медиа
жаһандастырудың заңдылықтарына бейімделу үшіін Қазақстан ақпарат
құралдарының атқарар шаралары аз емес.
ҒАЛАМДЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ҚОҒАМНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
Қазіргі күні акпараттық-коммуникациялық технологиялар XXI ғасыр
қоғамының дамуына әсер етіп отырған ең маңызды салалардың бірі болып отыр.
Олардың революциялық әсері тек адам өміріне, олардың білімі мен атқаратын
қызметтеріне ғана емес, сонымен қатар үкімет пен адам коғамының тұрақты
және белсенді түрдегі дамуында да әсері орасан зор. Ақпараттық-
коммуникациялық технологиялар саласындағы қазіргі кезеңгі жетістіктер,
біздіің өмірімізге ғаламдық акпараттық қоғам деп аталатын жаңа
экономикалық, әлеумстгік және мәдени катынастардың құрылуына алып келді.
Қазіргі күндері кең көрініс тапқан ақпараттық дәуір термині қазіргі кезде
біздің уакыт үшін ең қажетті болып отыр. XXI ғасыр ең алдыменен акпарат
акпараттық революция кезеңі деп айтсақ қателеспейміз. Экономикалық кызмет
үшін компания немесе жеке тұлғанын аз шығын жұмсай отырып, өз
серіктестерімен әлсмнің әр түрлі нүктесінен бірлескен кызмет, сауда
жүргізіп немесе ой-пікірлерінің алмасуын жедел және салалы іске асыра
алатын, яғни, барлығын қамтитын ғаламдық жүйелік экономика деген атау
алған электрондық орта калыптасқандығы туралы еркін айтуға болады. Жүйелі
экономиканың кеңею жэне кұрылу масштабтарьшдағы ілгері прогресс:
біріншіден, ақпараттық-тслекоммуникациялық технологиялардың қарқынды
дамып және жедел таратылуымен, сонымен қатар, оларды сатып алу мен
колданудағы бағалардың біртіндеп төмендеуімен байланысты. Осының
нәтижесінде, осы кызметтердің қарапайым тұтынушы үшін еркін қол жетерлігі
жоғарылайды. Екіншіден, әлсуметтік—экокомикалық кьізметтің әр алуан
түрлерінің электронды ортаға ауысуынан байқалады. Бүгін де, оны бизнестің
мыңнан астам түрінен керуге болады. Сонымен қатар, бұл жерде әрбір түлға
тіпіі бәріне белгілі гиганттармен де бәсекеге түсе алады, себебі,
компьютерлік экономика монополия мен ірі кәсіпорындарға қарсы тұруға
мүмкіндік туғызады. Осы жоғарыда аталған қоғамның пайда болу белестерін
сипатгап кетелік.
Ақпараттық қоғам түсінігі ең алғаш рет 1960 жылдардың екінші
жартысында пайда болған. Ал, осы ақпаратгық коғам терминінің пайда
болуына себепкер болып, ең алғашқы болып ұсынған- Токио технологиялық
институтының профессоры Ю.Хаяши. Қоғам туралы жалпы сипаттамалар жапония
үкіметіне біркатар, мысалы, Экономикалык жоспарлау агенттігі,
Компьютерлерді қолдануды өндеу институты, Өнеркәсі\п кұрылымының кеңес:
сияқты ұйымдар берген есеп берулерден көруге болады. Оған дәлел ретінде,
сол жерде сақталынып қалған кұжаттар тізбесінен-ақ көре аламыз, атап
кетсек, Жапондық ақпараттық қоғам; тақырыптар мен ағымдар (1969 ж.),
Жапондық қоғамның акпаратгандыру әсерінің саяси астарлары (І97ІЖ.).
Аталынған есеп берулер мәтінінің үзінділерін қарасақ, жоғары индустриалды
қоғам өндіріс автоматизациясының жоғары деңгейін қамтамасыз ете отырып,
компьютеризацияның дамуы адамдарға сенімді акпарат көздеріне жетуге және
бос жұмыстан құткаруына мүмкіндік береді деп жазылған. Айтарлыктай
өзгерістер өндірістте те байқалынады, соның нәтижесінде оның өнімі
ақпаратты сыйымды болады, ал бұл өз ретінде оның құнындағы инновация,
дизайн және маркетингте үлесінің бірқатар жоғарылауына алып келеді. Өнім
материалды емес, акпаратгық өнім болып өндірілсе, қоғам дамуы мен білім
алуындағы қозғаушы күш болып табылады. Постиндустриалды мәселе батыс
экономикалық теориясында да алғы орынға көшкен. Сол кезендегі зерттеулерде
- ақпаратты алу, өндеу және тарату, сонымен қатар экономикалық салада
қолданудағы нәтижелеріне негізгі акцент қояды. Бұл, соңынан әлемдік рынокта
революциялық өзгерістер алып келген, ақпараттық-телекоммуникациялық
технологиялар конвергенциясы мен олардың карқынды дамуынан көрінеді. Ал,
ақпараттың технологиялардың конвергенциясы — қарқынды даму мен өзара
әрекеттесуінің нәтижесінде әр түрлі электронды технологиялардың жақындасу
процесі.Жаңа қоғам құрылуының гуманитарлық аспектілері, соның ішінде
әлеуметтік мәселелер, бұрын-соңды адам қоға.мына әсер ететін
революциялардан ешбір кем болмаған, демек, ақпарттык технологиялар дамуында
байқалған ілгері даму, жаңа ғаламдық әлеуметтік революция жүргізгендіктен,
өте белсенді түрде зерттеле бастады. Ғаламдық акпараттық қоғам ойларынын
әрі қарай дамуына итермелеген 1973 жылғы американдық социолог Д.Белл еңбегі
болды. Өз еңбегінде автор, адам коғамының тарихын 3 кезеңге бөлген:
-аграрлық;
-индустриалды;
-постиндустриалды.
Ғалым Д.Белл индустриалды кезең сипаттамаларынан алыстай отырып,
постиндустриалдық қоғамның контурларын сипаттауға тырысқан. Т.Веблен және
басқа да индустриализм теоретиктері секілді ол да индустриалды қоғамды - ең
басты мақсатьі машиналар мен заттарды максималды өндіру қоғамы ретінде
тұжырымдайды. Д.Белл бойынша, постиндустриалды кезеңнің негізгі сипаты -
зат өндіруден білім, денсаулық сақтау, зерттеулер мен басқару салаларына
байланысты қызметтер өндірісін дамытуға өту болып табылады. Шешім қабылдау
мен ағымдар өзгерісін координациялау да теоретикалық білімде орталық
маңызды ролді алады. Қандай болмасын қоғам - өзгерістердегі әлеуметтік
бакылау мен инновациялар есебінен өмір сүреді, - деп жазады Д.Белл. - Ол
болашақты болжамдап, жоспарланғанды орындауға тырысады. Нақ осы
инновациядағы өзгерістер теоретикалык білімді шешуші етеді. Бұл ағымдағы
қозғалыс өз ретінде ғылым, техника және экономиканы байланыстырады. Осы
тұста американ ғалымы білім мен ақпаратты -постиндустриалды қоғам
трансформациясының тиімді катализаторы ғана емес, сонымен қатар,
стратегиялық ресурсы деп есептейді. Акпараттық коғамды қарастырып өткен
ғалымдардың ішінде жапондық ғалым И.Масуданың ойлары да
Ақпараттық қоғам постиндустриалдық қоғам ретінде атты кітабында, аталмыш
қоғамның негізгі принциптері мен ерекшеліктері бойынша көрініс тапқан.
Автордың айтуынша, жаңа қоғамның фундаметі негізгі қызметі, адамның
ми еңбегін күшейтетін немесе орнын басатын компьютерлік технология болып
табылады. Ақпараттық-технологиялық революция, жаңа өндірістік күшке
айнала отырып - білім, ақпарттық технологияларды және жүйелі ақпарат
пен когнитивті өндіріспен технологияларды жалпыға бірдей мүмкін
ете алады. Когмитивті технологиялар дегеніміз - адамның интеллектуалды
қабілеттерін арнайьі дамытуға арналған ақпараттық технологиялар. Осының
арқасында потенциалды рынок шексіз болады, күнделікті туындайтын
мәселелерге және серіктестіктердің даму мәсәлесі жеңілдетіледі.
Интеллектуалды өндіріс жаңа телекоммуникациялық технологиялар көмегімен
шоғырландырылып және таратылып отыратын экономиканың алғы салаға
айналады. Адам кұндылықтарынын трансформациясына көңіл бөле отырып,
И.Масуда, ол тапсыз және қарама-кайшылықсыз, және бұл кішігірім үкімет пен
мемлекеттік ақпарат арасындағы келісімді қоғам болады деген тұжырымға
келген. Сонымен қатар, негізгі сипаты тауарларды т.ұтыну болып табылатын
индустриалды қоғамға қарағанда, ақпаратгық қоғам негізгі сипатына уакыт
үнемділігін кояды дейді. Белгілі ағылшын ғалымы Т.Стоуньер де, ақпаратты
капитал тәрізді жинақтап, болашақ үшін ұстап отыруға болады деген.
Постиндустриалды қоғамда ұлттық акпараттық ресурстар байлықтың негізгі
көзіне айналады деген. Осыған байлаиысты, ең біріншіден, экономиканың жаңа
саласы — акпараттық экономиканы дамытуға бар күшімізді жұмсауымыз қажет
дейді. Электронды бұқараттыұ ақпарат құралдары.мен акпараттық
технологиялардың дамуына байланысты, ғылыми орталарда қоғам өміріндегі
ақпараттың ролі мен қызметтері, ғаламдық ақпараттық коғам кұрылуының
тенденциялары туралы көптеген дискуссиялар жүруде. Осы жерде Маршалл
Макпюэн (Канада) және Элвин Тоффлер (АҚШ) есімдері көп аталады. Бүл
ғалымдар, дәстүрлі ғылым мен қоғамға өздерінің зерттеулерінің барысында
ұсынған ағымдар оң бағамен қатар теріс сипаттарға да ие болған. Э.Тоффлер
көзқарасы бойынша постиндустриалды қоғамға өндіріс пен халықтың қайта
шоғырлануы, ақпараттық айырбастың жедел өсуі, өзін-өзі басқарушы саяси
жүйелердің басым болуы, және сонымен қатар, адамдар мен кауымдастықтардың
арасында ынтымақтастық қатынастарды сақтап тұрған жағдайдағы тұлғаның
жекеленуі сияқты сипаттары болған. Дәстүрлі ірі корпорацияларға Э.Тоффлер
кіші экономикалық формаларды қарама-қайшы қояды. 1980-90 жылдарды ғаламдық
ақпараттық қоғам идеясы дамуының жаңа кезеңінің бастамасы деп айтуға
болады. Ең алдымен бұл кезең Питер Друкер мен Мануэль Кастельс
зерттеулерінің еңбегімен байланысты. П.Друкер белгілі американ экономисті,
қазіргі менеджмент теориясын құрушылардың бірі, 70-шы жылдардағы
дискуссияларға белсенді қатысқан. Бірақ, постиндустриализмнің аталған
концепциясында Посткапиталисттік қоғам кітабын жаза отырып, кейінірек өз
үлесін қосты, Друкер концепциясының негізі болып, индустриалды
шаруашылықтан, білім мен ақпаратқа негізделген зкономикалық жүйеге өту
болып табылатын, дәстүрлі капиализмді жеңу. Қазіргі дәуір, П.Друкер
көзқарасы бойынша, жаңа ақпараттық-телекоммуникациялық технологиялардың
дамуымен адамзат, капиталистік қоғам - білімге негізделген қоғамға
айналдырудың кең мүмкіндік алған радикалды қайта құру кезеңі. Ал, ғалым
М.Кастельс өзінің ойлары ретінде ғаламдық зкономика мен халықаралық
қаржылық рыноктарды жаңа әлемдік тәртіп құратын сипат ретінде қарастырады.
Оның негізгі “Акпараттық дәуір: экономика, қоғам”. М.Маклюэн
көзкарастарының негізгі ерекшелігі - апараттық технологиядар жаңа қоғамның
әлеуметтік-экономикалық негізінің құрылуына әсер ететін басты фактор
ретінде қаралып, телекоммуникациялық және компьютерлік жүйелер жүйке
жүйесінн ролін атқарады деген. Ал, келесі теоретик Э.Тоффлер өзінің жеке
тарихи процесінің кестесін ұсынады. Өзінің Үшінші толқын кітабында
өркениет тарихында 3 ағымды бөліп көрсетеді. Ақпараттық қоғам және
мәдениет атты зерттеуі, автор жүйелі деп атаған қоғам негізін құруға
алып келетін қазіргі кезеңгі тендеициялардың кең талдауына арналған. Осыдан
шыға отырып ақпарат қандай болмасын шекаралар мен шектеулерден еркін өте
алатын ресурс ретінде қарастырыла келе, ақпараттық дәуір - ғаламдану дәуірі
ретінде қарастырылады. Сонымен қатар, жүйелік құрылымдар – қоәам
ғаламдануының құралы да нәтижесі де бола алады. Өз кітабында автор, ақпарат
және ақпарат айырбасын бүкіл адамзат тарихының барысында өркениет дамуымен
ілесіп отырған және барлық қоғамда аса зор маңызға ие болғаны жайлы жазған.
Соңғы онжылдықтың ішінде ғаламдық ақпараттық қоғам мәселесіне ресей
экономист-ғалымдары, сонымен қатар, отандық ғалымдар да көңіл бұруда. Ресей
экономистерінің арасында А.И.Ракитов 80-жылдардың аяғында, ақпараттық
технологиялар - кызметтің ең басты өніміне айналады, сондай-ақ, соның
арқасыңда білімнің үлес салмағы үнемі өсіп отырады деген. Акпаратық
қоғамның ең басты мақсаты - қай жерде, кандай уақытта болмасын өз
мәселесіне жауап ретінде ақпарат ала алатынына әлеуметтік және құқықтық
кепіл беру. Оның ойынша, ақпараттык қоғамның негізгі критерийлері болып -
әрбір адам үшін өнделген ақпараттың сапалылығы мен мөлшері болады, және
сонымен бірге оның тиімді берілуі мен өнделуі болып табылады. Қосымша
критерийі рётінде әрбір адам үшін, даму нәтижесінде оның құнының төмендеуі
мен жаңа телекоммуникациялық технологияларды уакыттылы енгізу арқылы іске
асыру мүмкіндігі болада. Постиндустриалдық қоғам экономикасының тиімді
қызмет етуінің кепілі ретінде ондағы жұмыспен қамтылғандардың саны бойынша
алғы позицияға шығатын. оның ақпарттық секторы бола алады. Отандық ғалымдар
да ғаламдық акпараттандыру проііесіне көкіл бөлуден қалып қомаған. Қазіргі
кезде еліміз рыноктық экономикаға өту барысында біздің еліміз сияқты жас
мемлекет үшін ақпарат және ақпарат алмасу мен ішкі және сыртқы экономикалық
байланыстарды тиімді жүргізу мақсатында акпараттық технологиялар мәселесі
өзекті мәселелердің бірі. Бүгінгі таңда экономикамыздын тұрақты дамуы мен
өсуі ғаламдық қатынастармен тығыз байланысты. Осы тұста отаңдық экономист-
ғалымдар да ақпарттық қоғам мәселесіне тоқталып өткен. Әлемдік кауымдастық
мемлекеттерінің ақпараттық қоғамы дамуынын ғаламдык мақсаттары индустриалды
дәуірден постиндустриалды дәуірге, ақпараттық өркениет дәуіріне өтуде.
Постиндустриялды қоғам дәуірі - бұл ақпараттық экономика. Адамзат дамуында
пайда болып жатқан ақпараттық қатынастар планетадағы барлық мемлекеттерге,
олардың даму деңгейі мен экономикалық сипатына қарамастан зор әсер етуде
деген пікірімен танысуға болады. 1980-90 жылдардың негізгі маңызды
сипаттарының бірі, 90-шы жылдардың бірінші жартысынан бастап, осы саладағы
көптеген американдық және еуропалық мамандар мен зертеушілер, өмірдің түрлІ
салаларындағы сол ақпараттың мәні мен орнына ғана назар аудармай, сонымен
қатар, білім мен олардың теңдессіз өсуіне көп көңіл бөлді. Егер аталған
ғасырдың 70-ші жылдары адамзат бІлІмінің жалпы мөлшері 10 жылда 2 есе өсіп
отырса, 80-ші жылдары - 5 жылда бір рет, ал 90-шы жылдары жыл сайын өсіп
отырды. Мүндай жағдай жоғары индустрияланған қоғамда бірқатар жаңа
анықтамаларды туындатты. Ғаламдық ақпараттық қоғам түсінігінің
түжырымдамасын жинақтап қорыта отырып, қазіргі кезеңдегі қалыптасқан
түсінігін атап кетелік:
- негізі ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялар
конвергенциясы мен жедел дамуы болып табылатын, жаңа ғаламдық
әлеуметтік революция нәтижесінде құрьілған жаңа типті қоғам;
- еш шектеулерсіз алынған ақпарат және онымен жұмыс істей алу
қабілеті бар, әрбір адамның және әрбір мемлекеттің сәттілігінің
басты шарты - білім болып табылатын қоғам білімі;
- ақпарат айырбасы ешқандай да мерзімдік, кеңістіктік, саяси
шектеулері болмайтын; берілгендерді ғылыми өндеу және білімді
қолдау арқылы, адам өмірінің барлық аспектілерінде сапалылығын
арттыру мақсатында тиімді әрі дұрыс шешімдер кабылданатын ғаламдық
қоғам;
- бір жағынан, мәдени тығыз араласуға мумкіндік беретін, ал екінші
жағынан, өзін-өзі дамыту үшін әрбір қауымдастыққа жаңа мүмкіндіктер
бере алатын қоғам.
Ғаламдық ақпараттык коғамның қалыптасуы адамзат қоғамында қазіргі
кезде болып жатқан ғаламдану процесінің бір бөлігі болып табылады. Сонымен
қатар, акпараттық революция, және де ғаламданудың адамзат үшін өте пайдалы
және ең бастысы, олар объективті болғандықтан, оны тоқтата түру немесе
мүлдем болдырмау мүмкін емес. Бірақ, ғаламдану кезінде де ақпараттық
революцияда да, оң жағымен қатар сол жақтарымен де көрінетіні,
пайдальілығымен қатар тиІмсіз жақтары да бар екендігі туралы айтылуда.
Қазір, ғаламдық коммуникациянын игіліктері көбінесе тек Жердегі өте жоғары
дамыған, яғни, алтын миллиард үлттарына ғана жетуде, ал бұл өз ретінде,
қалған бес миллиард, әсіресе ең кедей елдерден одан әрі алыстатады. Мысалы.
ЮНЕСКО статистикасы мәліметтеріне сүйенсек, 1996 жылдары әлемдегі І00
адамға 23 теледидар және 4.4 компьютерден келсе, Африкада Сахараның
шығысына карай 3.5 теледидар және 0,3 компьютерден келген. Ал 2003 жылғы
берілгендер бойынша сәйкесінше копьтерленуі бойынша 100 адамға санағанда
АҚШ - 55,8; Канадада - 46.5 келеді. Сонымен катар, келтірілген орташа
әлемдік берілгендер де салыстырмалы екенін, яғни әлемдегІ жоғары дамыған
елдерде телевизиялық және компьютерлік техникамен қамтамасыздандьірылуы жүз
есе және де одан да көп келетіні барлығымызга анық. Жалпы, ақпараттық-
коммуникациялық технологиялар әлемдік экономика дамуындағы өте маңызды
ынталарына айналуда. Олар қоғамдағы жеке тұлғалар, сонымен қатар
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын фирмалар, тіпті басқа да қауымдастықгарға
да өзінің әлеуметтік-экономикалық мәселелерін тиімді әрі табысты шешуіне
ықпалын тигізіп отырғанын көріп отырмыз. Онымен қатар, қоғамның барлық
қатысушьіларына, яғни, біздің өмірімізде әлі де жоғарыға қол жеткізетін Кең
мүмкіндіктер ашатынына сенуге болады.
ҚАЗАҚСТАН - БҰҰДБ: ОН ЖЫЛДЫҚ ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫ
БҰҰ кұру екінші дүние жүзілік соғыстың ең қиын жылдарында туған ой
еді. Мемлекет басшылары фашизмге карсы күштерін біріктірді, олар келешекте
бейбітшілікті сақтауға және соғысты тоқтатуға арнайы механизмнің аса қажет
екенін сезді. 1945 жылдың 25 қазаны БҰҰ-ның құрылған күні болып саналады.
Осы жылдар ішінде БҰҰ үлкен эволюциялық жолды артта тастады, уақыт талабын
сергек сезді және ол заңды түрде тарихтағы алғашқы мемлекетаралық саяси
ынты-мақтастықтың сәтті тәжірибесі деуге болады. Ол мемлекеттердің
мүмкіндігін және саяси қажеттілігін біріктіруде және де олардың ұстанымдары
мен істерінің ақылдасу орталығы болады. БҰҰ тәуелсіз мемлекетгердің өз еркі
ңегізінде құрылған халықаралық ұйым, мақсаты, халықаралық бейбітшілікті
қолдау және нығайту олардың арасындагы қарым-қатынасты барынша
қауіпсіздендіру. Бұл Ұйымның негізгі міндеті: саяси дипломатиялық дауларды
бейбіт түрде шешу. Бүгінде, БҰҰ-на еліміздің 191 мемлекеті енді. БҰҰ жүйесі
халықаралық үлкен мәселелерді қадағалауды қамтамасыз етеді, біріккен
ұйымдардың, қорлар мен бағдарламаларды. 1922 жылдың 2 наурыз – тәуелсіз
Қазақстанның жаңа тарихындағы атаулы күн. Бұл күні БҰҰ-ның Бас
Ассамблеясының 47-шы сессиясында бір дауыстан осы беделді ұйымға муше болып
біздің еліміз енуі туралы резолюция қабылданды. бұл республикамызды барлық
халықаралық ұйымдардың мойындағаны. БҰҰ-ның аса жігер салған негізі ҚР-ның
халкын әлеуметтік қорғау. демократияландыру, адам құқығы, кедейлікпен
күрес, нарықтық экономикаға көшу, экономиканың қалыптылығы, саяси реформа,
институттік жоғарлаудың мүмкіндігі, қоршаған ортаны қорғау, әйел қызметінің
жоғарлауы, білім, мәдениет, денсаулық сақтау, оралмандар мәселесі, ВИЧ\
СПИД індеттерінің таралу проблемалары, балалар және жастар мәселесі екенін
баса айту қажет. Қазақстан делегациясы БҰҰ БА барлық пленарлық
отырыстарында белсенді қатысты, БҰҰ-ның халықаралық бейбітшілік және
қауіпсіздік, әлеуметтік, экономикалық және гуманитарлық аспектілердегі
қызметтерінің қиыншылықтарына қолдау көрсетіп сөйледі. ҚР делегадиясының
БҰҰ БА қауіпсіздік кеңесінде реформалау туралы мәселе мемлекет мүшелері мен
Европалық Одақ мемлекеттерінде қолдау алды, Европалық Одақ құрамының кеңеюі
және оның мүшелеріне вето қүқығын пайдалануы туралы Қазақстанның салмақты
пікіріне дұрыс баға берді. Қазақстанның сыртқы саясаттағы ұстаныстарын БҰҰ
қолдап отырғанын Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың мемлекетаралық аймақтық
экономикалық потенциялды және қарым-қатынасты нығайту үшін жасалған Орталық
Азия экономикалық (СПЕКА) Бағдарламасы, және де транзиттің тиімді пайдалану
жүйесі туралы ойларын қолдауы соның куәсі. БҰҰ-ның қабырғасында
Қазақстанмен БҰҰ-ның және оның арнайы мекемелерімен өзара белсенділігін
және динамикасының өскенін атап отыр.
Қазір әлемдік саясатта 4 мыңнан астам халықаралық ұйым бар, БҰҰ әлі де
бұрынғыдай алдыңғы қатарда. БҰҰ жүйесі өз жұмысын Қазақстанда 1922 жылдан
бастады. Қазіргі таңда біздің елімізде мына ұйымдардың өз өкілдері бар ВОЗ,
ЮНИСЕФ, ЮНИФЕМ, ЮНЕСКО, МОТ, БҰҰДБ, ДООН, ЮНФПА, ДБ, ХВҚ. Біріккен
Ұлттар Ұйымының Даму Бағдарламасы (БҰҰДБ) Қазақстан
Республикасында өз қызметін 1993 жылдан бастады. БҰҰД-ның Қазақстанға
көмек көрсету аясы Қазақстан Республикасының 2010 жылға бағытталған ұлттық
даму және 2030 жылға дейінгі ұзақ мерзімді даму стратегияларымен тығыз
байланыстырған. Сондықтан Қазақстандағы БҰҰДБ-ның қолдауы адам
қауіпсіздігіне және оның жан-жақты дамуына бағытталған. Осы мақсатқа жету
үшін БҰҰДБ үш саланы ерекше қояды:
- кедейліктің деңгейін төмендету;
- демократиялық және экономикалық реформаларға көмек көрсету;
- қоршаған ортаны тиімді пайдалануды күшейту.
Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму Бағдарламасы (БҰҰДБ)-БҰҰ-ның Ьас
Ассамблейясының №2029 (XX) резолюциясы негізінде БҰҰ Арнайы қоры мен
техникалық көмектің кеңейтілген бағдарламаларының бірігуі нәтижесінде 1965
жылы құрылды. БҰҰДБ штаб пәтері Нью-Йоркте орналасқан. Бағдарламаның
негізгі мақсаты адам дамуының тұрақтылығын қамтамасыз ету, яғни
кедейлікті жою, жұмыс орындарын көбейту және тұрғындардың өмір сүру
деңгейін көтеру, білім жүйесін жақсарту, қоршаған ортаны қорғау және қайта
құру. Дамып келе жатқан мемлекеттерге БҰҰДБ көпжақты техникалық және
алдыдағы инвестициялық көмек беруде негізгі каналы болып табылады. Бұл
көмек мынадаи жолдармен жүзеге асырылады: кеңесшілер жіберу түрінде,
құрал-жабдықпен қамту, шәкірт ақы беру арқылы ұлттық кадрларды дайындау.
Бағдарлама әлеуметтік - экономикалық даму бағыттарының барлығымен дерлік
айналысады, бұған қоса жер, мал шаруашылығы, балық аулау ісі, орман
шаруашылығы, тау ісі, сауда, туризм, денсаулық сақтау, білім және арнаиы
дайындык, экономикалық жоспарлау және мемлекетті басқаруменде. БҰҰДБ өз
қызметінде Қазақстанда 1993 жылдан Алматыда Бағдарлама өкілдерімен ашты.
БҰҰДБ жұмысының негізгі бағыттары ұлттық кадрларды дайындауға және
ҚР басшылығына кеңес беру барысында нарықтық реформаларды еткізуде және
экономиканың әр саласында білімнің өркендеуіне көмек көрсету. ҚР Үкіметі
мен БҰҰДБ арасында ынтымақтастық туралы Келісімге қол 1994 жылдың қазанында
қойылды, Бағдарламада Қазақстандағы жұмыс бағыты барынша қамтылған.
БҰҰДБ Атқару Кеңесімен Қазақстанға техникалық көмек көрсету бағдарламасын
орындауға 1.258.000 АҚШ доллар қаржы бөлу туралы 1996 жылдың маусымында
қаулы қабылданды, ол Қазақстанға бөлінуге жоспарланған қаржыдан (522 мың
АҚЩ доллар) 100% артық еді. 1996 жылы Қазақстанда БҰҰДБ алғашқы
сатысы жүзеге асты Ынтымақтастықтың қысқа I мерзімді бағыттары, бұл
бағдарлама 1994 жылы құрастырылған еді, БҰҰДБ ақысыз техникалық көмегі
1994 - 1996 жыл аралығында 2,5 млн. АҚШ доллар шамасын құрайды. БҰҰДБ
Атқару Кеңесі және БҰҰ халықты қоныстандыру қоры (ЮНФПА)
Қазақстанмен негізгі ынтымақтастық бағыттарын 1997 жылы қаңтарда
қарастырды. (ОНС). Аталған құжат нәтижесі Қазақстан Үкіметі мен БҰҰДБ
арасында болған бірнеше кеқес беру кезеңдері және 1995 - 1996 жылы жасалған
адам дамуы туралы есепте бақылау барысындағы пікірін көрсеткен.
Қызметтестіктің негізгі бағыты негізгі үш ауданды қамтыған: а) басқару және
экономикалық менеджмент; б) әлеуметтік даму және кедейлікті жою;
в) экологиялық басқару және тұрақты даму. БҰҰДБ басшылығымен кеңестік
консультативтің бас донорларымен Қазақстанға көмек көрсету жобасынын,
отырысы болды. ҚР Үкіметінің шақыруымен 1996 жылы БҰҰДБ бұрынғы
Админстраторы Дж.Спет Қазақстанда сапарда болды. Сапар барысында
ол еліміздің басшылығымен ҚР министірлер және ақпарат өкілдерімен
кездесті, кездесу барысында БҰҰДЬ бағдарламасында Қазақстанда
орындалуы талқыланды, Арал теңізінің жобасы да және ҚР Үкіметі БҰҰДБ
келешектегі қызметтестігі де қаралды. 1997 ж. қарашасында БҰҰ 52
сессиясының Бас ассамблеясында Қазақстанның ұсынысымен құрастырылған
Халықаралық қатынас және тұрғындарды қоныстандыру мақсатындағы қызметті,
Қазақстандағы Семей аймағының экологиясы және экономикалық дамуы. ҚР
Үкіметі және БҰҰДБ бұл резолюцияны орындауда белсенді жұмыс атқаруда және
осы мақсатта халықаралық көмектер тартуда. 1998 жылдың маусымында БҰҰДБ
ұйымдастыруымен БҰҰ мекемелерінен әртүрлі арнаулы эксперттер Семей
аймағында өкілдік сапарда болды. 1998 жылдың шілдесінде осы аймаққа
гуманитарлық мәселелер бойынша БҰҰ-ның Бас хатшысының орынбасары С.Виейра
де Мелло сапары ұйымдастырылды. БҰҰДБ-ның Әкімі болып 1999 ж. 23 сәуірінде
төрт жылдық мерзімге Марк Меллок Браун тағайындалды. Халықаралық және
ұлттық эксперттерінің біріккен жұмыстарының қорытындысы туралы БҰҰ БА 53-ші
сессисында БҰҰ Жоғарғы хатшысы Баяндама дайындады, онда Семей аймағының
жағдайы және бес негізгі секторлар бойынша жобалар ұсынылды. БҰҰ Жоғарғы
ассамблеясында Семей аймағы бойынша екінші резолюция қабылданды, онда БҰҰ
Бас Хатшысының баяндамасында айтылған ұсыныстар мен кеңестерді мақұлдады.
ҚР мекеме мен министрлердің бақылау мақсатында Семей өлкесіне түскен
донорлық көмекті қолдану жэне жұмылдыру бойынша 1998 ж. Семей өқлкесінің
проблемасы бойынша мекемеаралық комиссия құрылды. Комиссия құрамына ҚР
министрліктері мен мекемелері мүдделі агенттіктер мен ҚР үкімет емес
ұйымдар кірді. Сонымен бірге БҰҰ мекемеаралық топ құрылды, оған әр түрлі
мекемелік Қорлар мен бағдарламалардың өкілдері енді, оның ішінде ЮІІИСЕФ,
МОТ, МАГАТЭ, ЮНИДО, ІОНЕСКО, ВОЗ және т.б. Бұл топта бақылау қызметі БҰҰДБ
жүктелді. 1999 ж. 6-7 қыркүйекте Токиода Семей бойынща Халқаралық
конференция өтілді, оның ұйымдастырушылары болып Жапония үкіметі БҰҰДБ,
МАГАТЭ, ББҮ гуманитарлық көмек керсету хатшылығының офисі, ЮНИСЕФ және
ЮНФПА қатысты. Конференцияның қорытындысы бойынша Жапония, АҚШ НАТО,
Ұлыбритания, Швейцария өкілдері Семей аймағына алғашқы көмек көрсетуге ниет
білдірді. БҰҰ БА 55 сессиясында Қазақстандағы Семей өңірінің түрғындарын
орнықтыру, экология және экономикалық даму мақсатында халықаралық
қызметтестікті және қызметті жүйелеу резлюциясы қайта қабылданды. Онда
халықаралық ұйымдарға, үкімет емес құрылымдарға және халықаралық қаржы
институттарына зардап шеккен аймақтың проблемасы бойынша білімдері және
тәжірибелерімен бөлісуіне үндеу жолдады. Резолюция БҰҰ Жоғарғы Хатшысының
қажеттілікті қамтамасыз етуге және проблемаларды шешуге дұрыс жол табуға
қажетті көмек көрсету мақсатында өлкеде кеңес беру процесін орындауды
тапсырды. БҰҰДБ-ның ең ірі аймақтық жобаларының бірі Ұлы Жібек жолының
елдері: аймақтық қызметтестік және даму мақсатында институционалдың даму
мүмкіндіктері жобасы. Жобаның мақсаты Орталық Азия елдерінің дамуына және
аймақтық қызметтестікке көмек, Аталған жоба Қытай Халық Респуликасын,
Қазақстан Республикасын, Түркмен және Өзбекстан Республикаларының қамтиды.
Бұл жобаға Қытай, Қазақстан, Қырғыстан және Өзбекстан басшылары да қолдау
көрсетті. Жоба халықаралық келісімдердің орындалуын көздейді транспорт
аумағында келісімге келген транзит жолдары және біріңғай құрымдық төлемнің
жасалуы, сауда және кеден қызметтерінің қалыптасқан заңға сәйкес жолмен
дамуы, Қазақстандағы БҰҰДБ қызметін Алматы қаласында Бағдарламаның
бірқалыпты өкілдері - Р. Грауз, Г.Берстюк және Ф. Акчура басқарды. БҰҰ-ның
бірінші Резиденті Координатор Н. Рингроуз ҚР Үкіметі мен БҰҰДБ
қатынастарының қалыптасуында маңызды рөль атқарды. Оның қызметі барысында
БҰҰДБ-ның қызметін жүзеге асыру үшін жақсы база құрылған және ҚР БҰҰДБ-ның
басқа ұйымдарының жүйелері де жақсы жолға қойылған еді. Н. Рингроузбен
бірге істеген жұмысының нәтижесінің бірі жоғарыда айтылғап келісімге БҰҰДБ
мен ҚР үкіметінің қызетгестікке қол қою. БҰҰДБ Басшысы қызметіне 1996 ж.
Г. Берстюк сайланды, ол БҰҰДБ-ның Қазақстанмен қызметтестігіне үлкен үлес
қосты. БҰҰДБ Басшылығында отырып, Г. Берстюк еліміздің экологиялық ахуалы
нашар аймақтарға БҰҰДБ жолымен көмектің артуына ықпал етті және алдына
қойылған міндетгі орындауға мемлекетті үйымдардың потенциалын бекітті. 2000
ж. 14 наурызында Елбасымыз Н. Назарбаевтың Г. Берстюкпен кездесуі маңызды
кезең болды. 2001 ж. сәуірінде БҰҰ кординатор Резиденті қызметіне Фикрет
Акчура тағайындалды, ол БҰҰ жүйесінде 17 жыл қызмет істеді. 2001 ж. 27
қыркүйегінде Нью-Йоркте ҚР сыртқы істер министрі Е.Ыдырысовпен БҰҰДБ
Администраторы М.Браунның кездесуі болды, кездесу барысында Қазақстандағы
экономиканың даму бағыттарының артықшылығы бойынша қызметтестіктің негізгі
кезеңдері талқыланды, СПЕКА бағдарламасы және Жібек жолы жобаларының
орындалу белсенділігін арттыру жөнінде келісімдерге келді. Қазақстандық
жобалар мен багдарламалардың тиімді орындалу мақсатында ҚР Трасстық корды
құру қажеттілігі бекітілді. БҰҰДБ қызметтестікте келешекте әлеуметтік Даму
Бағдарламасының ішінде келесі жобаларды жүзеге асыру жоспарланып отыр,
мёмлекетгік басқару жүйесін нығайту және елдің келешектегі демократизациясы
Бағдарламалары және тұрақты даму мақсатында қоршаған ортаны басқару
Бағдарламасы. 2002 жылы Қазақстанның өкілі БҰҰДБ жаңа Орталық офис ашылу
кеңес белсенді қатысты, мәселе құрғақ жерлерді дамыту және БҰҰДБ жаңа
Интегралдық бадарламасын талқылау құрғақ жерлерді дамыту жөнінде
болды.Үйлестіру қажеттілігіне және Қазақстандағы әлемдік бірлестік
көрсеткен көмектің тиімді болуына байланысты, превентивті дамуды колдау
барысында ҚР-да Трастты қорды құру ұсынысы жасалды. Аталған қор әр бағытта
Қазақстанға көрсетіліп жатқан көмекті жүзеге асыруға, және де шет ел
мемлекеттерінің халықаралық қорлардың және ииституттардың көмектерін
жинақтауға және елдің дамуы мен тұрақты болуын қамтамасыз ету мақсатында
ресурстарды тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Сонымен, Қазақстандағы
Біріккен Ұлттар Ұйымы Даму Бағдарламасының он жылдық қызметі кезінде,
біздің елімізге 33 жобалар мен бағдарламалар ұсынылған. Бұл жобалар мен
бағдарламалар төмендегі салаларға бағытталған: -кедейлікті төмендету;
-демократиялық және экономикалық реформаларға көмек көрсету; -қоршаған
ортаны тиімді пайдалануды күшейту. Жалпы алғанда БҰҰДБ-нын Қазақстандағы
қызметі біздің еліміздің әлемдік қауымдастықпен жанжақты ынтымақтастықтың
нығаюына ықпалын тигізуде.
ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ЗАҢСЫЗ МИГРАЦИЯМЕН КҮРЕСУ ШАРАЛАРЫ
Еуропалық Одақтағы заңсыз миграциямен күресу ішкі қауіпсіздікті
қамтамасыз етудің аса маңызды аспектілерінің бірі болып табылады. Олардын
кұзырына келесі аспекгілерді жатқызуға болады:
- шекаралды шаралары;
-ортақ кеңістікке шетелдіктер мен азаматығы жоқ адамдардың кіру
тәртібін орнату;
-шекара инфрақұрылымын жетілдіру;
-сыртқы шекараларды басқарудағы ынтымақтастық;
- Шенгендік ақапартық жүйенің екінші ұрпағын әзірлеу;
- ұлттық құқықтық тәртіп органдарының ынтымақтастық механизмінің дамуы
және трфансшекаралық тасымалдарға колданылатын санкцияларды қатаңдата түсу;
- реадмиссия бойынша үшінші елдермен әріптестік механизмін дамыту және
заңсыз мигрантгарды депортациялау. Шекаралардың шараларын шетелдік
дипломатиялық және консулдық мекемелер, ЕО елдернің шекаралық және
иммиграциялық билік органдары, әлемінің түрлі елдерінің ең алдымен, қауіп
орын алатын елдердің, әуежайлары мен теңіз порттарындағы
авиациялық және теңіз көлік компаниялары өткізеді. Көптеген елдерде
орналасқан иммиграциялық байланыс офицерлері өте маңызды рөлді
атқарады. Мысалы, 2000 жылы 25 итальяндық байланыс офицері 19 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz