Рим мемлекетінің пайда болуы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе 2
1. Патшалық кезең 3
1.1 Рим мемлекетінің пайда болуы 3
1.2 Римнің патшалық кезеңдегі саяси құрылысы 4
1.3 С. Тулийдің реформалары 6
2. Рим аристократиялық республикасы 8
2.1 Рим халқының құқықтық жағдайы 8
2.2 Рим республикасының басқару жүйесі 9
2.3 Рим республикасының дағдарысы (ағайынды Гракх реформалары; Сулла
диктатурасы) 13
3. Рим империясы 18
3.1 Қоғамдық құрылыстағы өзгерістер 18
3.2 Принципат 19
3.3 Доминат 20
3.4 Империяның құлауы 21
Қорытынды 26
Пайдаланған әдебиет 27

Кіріспе

Рим мемлекеті өз кезіндегі ең ірі және ең мықты мемлекеттердің бірі
болған. Рим мемлекетінің тарихын оқи отырып, біз бүгінгі күндегі
мемлекеттер Рим мемлекетінің құрылымынан, саяси жүйесінен өзіне көп
нәрселер алғанын көре аламыз.
Рим патшалық, аристократиялық республикалық және империялық
кезеңдерінде болсын кез келген мемлекетке өзінің мемлекеттік құрылысына
алуға үлгі бола алатын. Міне осы жағдайда Рим мемлекеті қашан және қалай
пайда болды, оның мемлекеттілігінің ерекшелігі неде деген объективті
сұрақтар туындайды. Міне осы кезде Рим мемлекеті туралы мәселе өте маңызды
болып келеді деген тұжырымға келеміз, әрине Рим туралы көп зерттелген, көп
айтылған, сонда да жас заңгерлерге бұл өте үлкен және керекті мәліметтер
деп санаймын. Сондықтан курстық жұмысыма осы тақырыпты таңдап алдым.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаттары Рим мемлекетінің пайда болуына,
оның әртүрлі кезеңдегі әлеуметтік және қоғамдық құрылысына көңіл бөлу, әр
кезеңдегі мемлекеттің басқару жүйесіне және оның ерекшеліктерін қарастыру
және Рим империясының құлау себептерін анықтау.

1. Патшалық кезең

1.1 Рим мемлекетінің пайда болуы

Рим мемлекетінің әлем тарихында алатын орны өте үлкен және ол әрқашан
өзінің мемлекеттік, қоғамдық, әлеуметтік және өзінің құқықтық жүйесімен
талай тарихшылар мен саясаткерлерді таң қалдырған болатын. Тарихшылардың
айтуы бойынша Ежелгі Рим мемлекетінің пайда болуы б.д.д. VIII ғасырымен
байланысты. Басында ол тек Тибр өзенінің бойындағы кішкене ғана жер
өңдеушілердің көшелері тар, кішкентай поселкесі болған. Кейін онда тас
фундаменттер пайда болып, кейін ғана б.д.д. VI ғасырдан бастап туфтен
жасалған үйлер құрыла бастады.
Б.д.д. VIII ғасырда римдіктер халықтарға (генсалар), одақтар
(куриялар) және төрт тайпаға: рамн, тици және люцерлерге бөлінді. Қаланың
басшысы рекс немесе патша болды. Жалпы Римде жеті патша болды - Ромуладан
бастап Тарквиний Гордыйға дейін. Осы кезеңде Римде Патшалық кезең басталды
деп есептеледі. Археологиялық қазбалар сол кездегі Рим халқының мүліктік
құндылықтарын тапқан болатын[1].
Көптеген тарихшылар Рим мемлекетінің өмір сүруін бірнеше кезеңдерге
бөледі. Б.д.д. 509 жылы соңғы патша Тарквиний Гордый билігі құлатылып
қаланың басшысы болып консул Юний Брут сайланды. Осы кезде патшалық кезең
аяқталып, республикалық кезең басталды. Және ол 500 жылға дейін созылды. 27
жылдан бастап 476 жылға дейін Рим империялық кезеңді басынан өткерді, өз
кезегінде ол империялық кезең принципат және доминат кезеңдерімен жалғасты.
Л.Морганның айтуы бойынша ежелгі римдік қоғам өз құрылысы бойынша
әскери демократияға жатады екен. Олар бұл кезеңде жер өңдеуімен, мал
шарушылығымен және металл өңдеумен айналысқан. Көшпелі өмір патшалалық
кезеңде аяқталған болатын. Бірақ бұл Ежелгі Римнің құрылымы әскери
демократия сипатында болуына әсер еткен жоқ.

1.2 Римнің патшалық кезеңдегі саяси құрылысы

Римнің патшалық кезеңдегі қоғамдық құрылысы біртекті болған жоқ. Текті
рулар, аристократты-патрицийлер болды. Осылардың қатарынан әскери басшылар
және қалалық магистраттар шыққан. Бара-бара аристократтар құлдарға ие бала
бастады, кейін оларда өздеріне тәуелді клиентеллалары болды.
Нақты бір күндері рулар, куриялар, тайпалар, ал кейінірек тайпалардың
одақтары жиналып қоғамдағы мәселерді шешетін: әртүрлі даулар, қылмыстық
істер және т.б.
Барлығы 300 ру болды, әр тайпада 100 рудан. 10 ру бір курияны құраған
болатын. Мұндай ұйым бүгінге дейін ғылыми даулардың объектісі болуда[2].
Ру мен тайпа мүшесі ретінде римдік азамат-патрицийлер: 1) өзіне
бөлініп берілген және жер жалпы меншіктің иесі болды; 2) мүлікті
мұрагерлікке алуға құқығы болды; 3) рудан өзіне көмек көрсетуді талап ете
алды; 4) жалпы діни мейрамдарға қатыса алды. Сол уақытта ру, курия не қауым
әр азаматтан өзінің әскери және өзге де міндеттемелерін орындауын талап ете
алды.
Рулардың басшылары ақсақалдар кеңесін құрған немесе оны сенат деген,
кейіннен сенат үкіметтік билік ұйымына айналды. Әрбір рудың аты болды.
Рудың басшысы ақсақал кеңесіне, атап айтқанда сот қызметін жүзеге асыратын
санаға енді. Ең басында Рим қауымы 300 рудан тұрғандықтан, ежелгі сенат 300
сенатордан тұрды. Сенатта әрбір істі алдын-ала тексеруге құқығы болды және
олардың шешімі кейін халық жиналысына салынды. Сенат Римді басқарудың
ағымды жұмыстарымен айналысты. Сенат патшалар кезінде халық жиналысы
ретінде де қызмет етті, онда оларды куриялардың жиналасы деп атады.
Куриялар бойынша дауыс беру жүзеге асырылды. Сенат өмірлік көсемді сайлады.
Рим қауымының азаматтық басшысы және бас қолбасшысы рекс деп аталды -
патша. Рекс сайланбалы және халыққа бағынышты лауазым болған. Патша
сенаттың төрағасы болып, бүкіл қауым атынан құдайға құрбандық береді және
"легиондарды" басқарады ең маңызды мәселелер курияның, рудың халық
жиналысында қойылып отыратын.
Халықтың ең ауқатты бөлігінен тұратын бірінші топтың жүздіктеріндегі
адам саны небары он шақты еді. Керісіше, соңғы топ жүздіктерінде
азаматтардың саны жүзден едәуір асып, ал ақырғы центурияда 4 мыңға дейін
жетті. Сонымен дұрыс шешілсе, 1 топ шешімі дұрыс және қуатты болып шығады.
Олар 193 дауыстан 98 дауыс береді. Басқа топтар дауыс беруге қатыспаса да
болатын, өйткені олардың дауыстарының ешқандай қажеті жоқ еді.
Рим халқының жалпы жиналысы әскери жиналыс болып саналатын және ол
Римнің әскери күшін байқатудың бір құралы болды деуге де болады. Жиналыс өз
құрылымдары бойынша құрылды және дауыс берді[3].
Ежелгі кезден бастап Рим территориясында азаматтар емес - плебейлер
тұрған болатын. Плебейлер өз табиғаты бойынша кедейленген адамдар болған,
олар Рим байларына қызмет етіп, нақты бір шарттарда жер учаскелерін алып
отырған. Плебейлердің көбі қолөнер және саудамен айналысқан. Бірақ уақыт
өте бара плебейлер саны көбейіп, олар патрицийлерге қарсы тұратын үлкен
саяси және экономикалық күшке айналды. Римнің саяси тарихы плебейлердің
патрицийлермен тең болуға ұмтылған соғыстарымен белгілі. Патрицийлерге
қарсы плебейлер күресінің ең ірі нәтижесі рулық-тайпалық қатынастардан құл
иеленушілік мемлекет құру болды. Олардың құқықтары шектелген болатын.
Оларға патрицийлермен неке қиюға, жер сатып алуға, әскерге қатысуға
болмайтын. Өздерінің жағдайларын жақсарту үшін плебейлер патрицийлермен
күресті. Плебейдің жеңісі екі рулық құрылысты өзгертті де, оның орнына
мемлекет құрды. Мұның ішінде рулық аристократия мен плебей кешікпей мүде
жойылып кетті.

1.3 С. Тулийдің реформалары

Жоғарыда атап өткендей плебейлер мен патрицийлер арасындағы теңсіздік
болды, бұл Римнің дамуындағы бір кедергі болды десек те болады. Рим
мемлекеттілігінің дамуының маңызды кезеңі Римнің алтыншы рексі Сервий
Тулийдің реформаларымен байланысты еді. Б.д.д. VII ғасырда Сервий Тулий
патша Римде саяси және экономикалық реформа жүргізіп, плебейлердің жағдайын
жақсартты. Оның кезінде плебейлер римдік қауым қатарына кірген болатын. Ол
плебейлерді халық жиналысына қатыстыратын болды. Азаматтардың куриялары
және ежелгі жиналыстармен қатар плебейлерді Рим жасағы қатарына да ресми
жіберуге жол берген Сервий Тулий реформалары. Жауынгерлер центуриаттың
комицияларын құрды[4].
Реформа барысында римдік азаматтар пллебейлер де, патрицийлер де
мүліктік жағдайы бойынша бөлініп, 193 жүздікке - центурияға бөлінді.
Жауынгерлер мүлікті белгілеріне сәйкес бес топқа бөлінетін. Байлық мөлшері
асспен саналды. 1. 100000 асс, 2. 75000 ассы, 3 .50000 асс, 4. 75000 асс,
5. 11000 асс. 100000 ассы болғандар 80 центурияға біріктірілді. Ең байлар,
яғни 100000 асстан астамдар 18 центуриялық атты әскерге біріктірілді. Әр
центурия 1 дауысқа ие болғандықтан, ең байлар мен байлар 193 дауыстың 98 ие
болды. Екінші топтағы 75000 асстықтар 22 центурияға біріктірілді. 50000
асстықтар 20 центурияға біріктірілді. Мүлкі мүлдем жоқтары пролетарийлер
деп аталды, олар барлық центурияның бір-ақ даусына ие болды.
Сонымен, бірінші топқа мүлкі 100 мың жез ассыларға бағаланған неғұрлым
ауқатты азаматтар жатқызылатын. Олар толық қару-жарақтанған 18 атты және 80
жаяу әскер жүздігін беруге міндетті болды. Центуриат комицияларында дауыс
жүздіктер бойынша берілді. Бір жүздік бір дауысқа ие болды. Сұрақ қою
бірінші топ азаматтарынан басталады, олар 193-тен 98-дауысқа ие болды. Ал
қалғандарының 95-қана дауысы болды. Ең кедей азаматтар ақырғы центураға
біріктірілді. Бұл пролес яғни балаларынан, тұқымдарынан басқа ештеңесі
жоқ адамдар еді. Оларды әскери қызметке жібермеді. Сервий Тулийдің
жүргізген реформасы Римнің әскерін күшейтіп, плебейлер мен патрицийлердің
құқығын теңеді. Реформадан кейін патрицийлер бәрі жоғарғы биліктегі
міндеттерді өздері иеленді және жер алу құқығын сақтап қалды. Плебейлер мен
плебейлердің өзара қатысы мұнымен шектклген жоқ. Ол бұрын әкімшілік
окруктарда ғана болған 4 аумақтық трибалар құрды. Кейін осындай трибалардың
саны біртіндеп өсіп, б.д. дейінгі 1 ғасырда 35-ке дейін жетті.
Міне осыдан бастап, байлардың басшылығы басталды, олар патриций ме,
әлде плебей ме бәрі бір болды. Сервий Тулий реформалары қандық туысқандыққа
негізделген қауымдық құрылысты бұзып, оның орнына мүліктік және
территориялық бөлуге негізделген мемлекеттік құрылысты өмірге әкелді.

2 Рим аристократиялық республикасы

2.1 Рим халқының құқықтық жағдайы

Сервий Тулий реформалары плебейлерге жаңа құқықтар бергенімен, олар
толығымен патрицийлермен теңескен жоқ. Плебейлерге жер беру мәселесі
патрицийлерге қарағанда шектелмелі болды, және ол Римнің Италияны жаулап
алып, жаңа жерлер қосылыған соң бұл мәселе күшейе бастады.
Сонымен қоса қарыздық құлдылықты жоятын механизмдер керек еді. Осы
және жаңа жаулап алған жерлерді алу плебейлер мүдделеріне жағымды болушы
еді[5]. Міне осындай мәселелерді шешу үшін плебейлерге саяси құқықтар керек
еді. Осыған байланысты соңғы екі жылға созылған күрестер нәтижесінде
плебейлер өз талаптарының бәрін қанағаттандыра алды, соның ішінде: 1)
плебейлерді патрицийлер езуінен қорғайтын плебейлік магистратура - халықтық
трибунат құру; 2) патрицийлермен тең дәрежелі жерге деген құқық; 3)
патрицийлік соттардың кемсітушілігінен қорғау; 4) б.д.д. 445 жылы
Капулейдің заңы қабылданған соң плебейлер мен патрицийлер арасында неке
құруға рұқсат етілді; 5) басында кейбір, кейіннен барлық мемлекеттік
қызметпен айналысу, соның ішінде әскери қызметпен. Б.д.д. 409 жылы
плебейлерді квестор етіп сайлайтын болды. Кейін оларды 367 жылы - консул,
364 жылы - куриль эдилі, 366 жылы - диктатор, 351 жылы цензор, 337 жылы
претор ертінде сайлап қоятын болды. Б.д.д. 287 жылдан бастап плебейлік
жиналыстар шешімі барлық римдік азаматтарға міндетті болды, оларды барлығы
орындауға міндетті болды. Сонымен қоса, плебейлер жиналысының шешімдерін
сенаттың бекітуі керек емес болды[6].
Рим халқының төменгі жігі құлдар болды. Бұлардың көбі соғыс тұтқындары
болды. Басқалары көршілес тайпалардан немесе осында келген құл сатушылардан
сатып алынатын. Құлдырап отырудың маңызды көзі -кіріптарлық, құлдық болды.

Рим республикасының тарихы 500 жылдан асады. Бірақ Римде республика
құрылғанымен, қоғамдық құрылыста айтарлықтай өзгерістер бола қойған жоқ.
Рим ерте республикалық кезеңде полис, яғни, еркін құл иеленушілік
сипатындағы азаматтық қауым болып қалды. Рим халқы егіншілікпен, мал
шаруашылығымен шұғылданды. Римдіктер астық дақылдарын, жүзім, зәйтүн егіп,
өсірді, бақша шаруашылығымен шұғылданды. Диқандар темірді еңбек қаруы
ретінде қолданды. Олар ірі және ұсақ қара мал, шошқалар өсірді.
Өнер мен сауданың дамуы Рим плебейлердің жіктелуіне әкеп соқтырды.
Плебейлер арасында өнер-сауда шонжарлары шықты. Екінші жағынан плебейлер
саны өсті. Плебейлер патрицийлермен нарықтық тұрғыда күресі жер үшін күрес
болды. Плебейлердің дербес ұйымдар құру құқығы танылды. Трибундар сенат пен
магистраттардың мүдделеріне қайшы келетін шешімдеріне тыйым салу құқығына
ие болды. Сонымен олардың міндеті патрициан магистраттары мен сенаттың
жүгенсіздігінен қорғау болды. Алғашында екі трибун, содан соң 4, ал
кейінірек 10 трибун сайланды.
Б.д.д. 449 жылы 12 тақтаға ойылып жазылған заң форумға қойылды. Атам
заманғы патрицийлермен қатар Римде ерікті халықтың қатарында плебейлер де
пайда бола бастады. Плебейлер патрицийледің рулық бірлестіктеріне кірген
емес. Ежелгі заманда жер иеленуге құқықтары болған жоқ. Плебей азаматтық
құқықтарға көп қол жеткізе алмады. Бірақ уақыт өткізе оларды Рим әскери
жасағы құрамына енгізетін болды. Плебейлердің салық төлеп, әскерге қызметке
араласуы нақты көрініске айналды. Міне осының бәрі Рим халқының құқықтық
жағдайына үлкен өзгерістер енгізді.

2.2 Рим республикасының басқару жүйесі

Тибр өзенінің оң жақ жағалауын жаулап алған соң римдіктер бүкіл
Италияны басып алуға күрес жүргізді. Екінші Латын соғысы және Самниттік
соғыстар нәтижесінде Рим б.д.д. 4 ғасырда Орталық Италияны, кейін Оңтүстік
Италияны жаулап алды. Осы кезде Римнің мемлекеттік аристократиялық
республика нысанында болған еді. Рим республикасының басында бұрынғысынша
центуриялық комицийлер мен плебейлер жиналысы, кейін сенат болды.
Консулдар, преторлар, халық трибундары халық жиналысымен бір жыл мерзімге
сайланып, халық жиналысына есепті болды. Б.д.д. 5-4 ғасырлар бойында
патрицийлік аристократиялық республюика конститутциясының бірте-бірте
қалыптасып, даму процесін өткерді. Б.д.д. 510 жылы Римде республика
құрылды. Магистртураның алқалық қағидасы негізінде римдіктер бір жылға екі
консул, екі претор сайлады, плебейлер бірнеше халық трибундарын сайлады.
Жалпы ереже бойынша магистрлер бір бірінің жұмысына араласпады, егер консул
екінші консулдың іс-әрекеті құқыққа қайшы деп таныса, оған вето жариялауға
құқығы болды. Сондықтан консулдар бір әрекеттер жасағанда бір бірімен алдын-
ала келісу керек еді.
Консулдар ең басты азаматтық және әскери істермен айналысты және соғыс
кезінде бір консул мемлекетте қалады, ал екіншісі әскерлерді басқарады.
Претор өзі жекеше магистратура болып, сот дауларын шешті. Өзінің
маңызы бойынша претура консулдықтан кейін тұрды. Ал, б.д.д. 3-2 жылы
преторлар заң шығарушы және құқықты талқылаушыларға айнала бастады.
Преторлар арқасында уақыт өте келе сот процесі формулярлы бола бастады,
яғни іс претор формуласымен шешілді, бұл деген ол істі оның іске ерікті
қатыстылығымен шешеді. Яғни претор істе ішкі сезіммен бағалап, әділетті
шешуі керек.
Халық трибундарының алғашында басты мақсаты плебейлердің құқықтарын
қорғау болатын, бірақ кейін бұл керек болмағандықтан, өйткені плебейлер
патрицийлермен теңестірілген соң, олар жалпы адам құқықтарын қорғаушылар
ретінде болды. Халық трубундары бұл функциясын магистрлердің құқыққа қайшы
әрекеттеріне тыйым салу құқығы арқылы жүзеге асырды. Басында халық
трибундарына тек плебейлер сайланатын, кейін оған патрицийлер де ұмтыла
бастады, өйткені ол әрқашан заң жобаларын ұсына алған болатын[7].
Римнің басқару жүйесінде цензорлар алқасы да маңызды орынға ие болды.
Ол бес адамнан тұрды және бес жылға сайланды. Цензорлар адамдарды мүліктік
ценздар бойынша центурияларға бөлді. Кейінірек оларға сенаторларды
тағайындау өкілеттігіне ие болды, әрине бұл оған үлкен саяси салмақ әкелді.
Жоғарыда көрсетілген лауазымдардың бәрі ординарлы - жай кездегі болды.
Диктатор қызметі экстроординарлы болды. Диктатор ретінде консулдардың
қатарынан сенаттың келісімімен тағайындалған болатын. Диктатор тағайындауға
себебі мемлекеттегі дағдарыс, төтенше жағдай немесе соғыс болды. Диктатор
ретінде тағайындалған тұлға жоғарғы азаматтық, әскери және сот билігіне ие
болды. Бұл кезде басқа магистрлердің бәрі осы диктатор қол астында
қызметтерін жалғастыра берді. Алты ай өткен соң диктатор өз өкілеттіктерін
тоқтатады.
Б.д.д. V-ІІІ ғ. ғ. Рим мемлекеттік құрылысының тұжырымдалу процесі
жүрді. Мемлекеттік өкімет органдары - халық жиналыстары, магистратуралар,
сенат болатын. Рим республикасының жоғарғы мемлекеттік органы б.д. дейінгі
1 ғ. басына дейін 300 адамнан тұратын сенат еді. Сенаторлардың көбі өмір
бойына сенатор болып қалды. Кез келген адам сенатор бола алмайтын. Сенатта
сөйленген сөздер және оның шешімдері ерекше кітаптарға енгізілді. Ақсүйек
рудан шыққан, жасы 60-қа толған, әуелі диктатор, консул, яғни, претор болып
істеген адам ғана бұл лауазымға сайлана алады. Сенат заң қабылдамайтын,
бірақ ол заңды талқылау құқығын иеленген еді. Бұл функцияны ол жаңа заң
қабылдағандай шебер қолдана білді. Сенатты магистраттар ғана шақыра алды.
Мәжілістерге төрағалық етуші Сенаттың қызмет бабы өте жоғары еді.
Ол мемлекет мүлкіне басшылық жасады, қазынаға иелік етті, бюджетті,
салықты белгіледі. Ол комиция қаулыларын, ол сайлаған қызмет адамдарын
бекітіп, сыртқы саясатқа басшылық етті, діни тәртібін бақылады.
Сенат республиканың әскери өмірін басқарды. Жауынгерлерді жинау
мерзімін, әскерлер контингентін, әскери бастықтар өкілдерін белгіледі.
Бақылау мақсатан көздеп, елшілерін өзі соғыс жүргізіп жатқан магистратқа
жіберіп отырды. Рим Республикасының аристократиялық ерекшелігі сенаттың
рөлінен-ақ көрініп тұрды.
Аристократиялық республика халық демократиясының көп белгісін сақтап
қалды. Халық жиналыстар - сол демократияның бір көрінісі. Ең маңызды
мемлекеттік органдары - халық жиналыстары. Олар комиция деп аталды. Римде
комициялардың үш түрі болды.
Куриялар комициясы. Римде ежелден келе жатқан комиция жиналыстары
болатын. Бұған үкіметтің жоғарғы иесі, әкесі мен шешесінің азаматтық құқығы
бар, толық құқылы Рим азаматтары жататын. Рим азаматтары халық
жиналыстарына қатысып, Рим әскерлеріне қызмет ете алатын[8].
Халық жиналысының тағы бір түрі - центуриаттық комициялардың маңызы
зор болды. С. Тулий жүргізген реформалардан кейін оладың саны 193-тен 373-
ке дейін көбейді. Центуриаттық жиналыс патрицийлер мен плебейлердің
жиналысы болды. Бұл жиналыста жоғарғы қызмет адамдары қаланың шетінде, Марс
алаңында шақырылады. Магистртат жиналыс алдында шешілетін мәселені қойып,
дауыс беру ісін жүргізуді биледі. Алғашқы дауыс беру центурия ішінде өтті.
Әрбір центурия бір дауыс беретін. Центуриат жиналысының қызметтік ықпалы
жоғары болатын. Олар қызмет адамдарын - консулдарды, преторларды,
цензорларды сайлады. Соғыс жариялау және бітім жасау мәселесін шешті.
Комициялардың үшінші түрі - трибут комициялары. Олар триба бойынша
жиналатын. Олар центуриат комицияларымен салыстырғанда демократияға
неғұрлым бейім болды. Өйткені, бұл комицияларға барлық рим азаматтары
жататын. Трибут жиналыстары заң-жоба мәселелерін шешетін, төменгі қызмет
адамдарын сайлады, кейбір қылмыс істерді талқылауға салды. Трибут
комициялары 35 болатын. Олар кейбір заң жобаларын талқылап, плебей
трибундарын сайлады.

2.3 Рим республикасының дағдарысы (ағайынды Гракх реформалары; Сулла
диктатурасы)

Б.д.д. 2 ғасырда Рим Карфагенді жаулап алған соң Жерорта теңізіне
толық билік етеді. Жаулап алынған мемлектттер және тайпалар жаңадан пайда
көздеріне айналды. Жеңіп алған елдерден Римге көп құлдар күші ағылып жатты.
Сөйтіп олар жеке меншікке сатылды. Римде нобиль деп аталатын жаңа топ пайда
болды. Олардың мүлкі 1 млн. сестерций болып болжамдалды. Олардың
латифундияларында рим шаруалары жұмыс істейтін. Шаруалар құлдардың арзан
еңбегімен бәсекеге түсе алмады. Қоғамдық қатынастардың шиеленіскені
соншама, көптеген саяси қайраткерлер үшін әлеуметтік қайшылықтардың жаңа
бұрқ ете түсу қаупі айқын білініп тұрды[9].
Б.д.д. 133 жылы аристократ трубун Триберий Гракх халық жиналысына жеке
меншікте болатын жер көлемін бір семьяға 1000 югерге (250 га) шектеу туралы
заң жобасын ұсынды. Жаңадан реформаларды жүзеге асыратын жер қорлары
құрылды. Бірақ жерлер жеткіліксіз болды - шаруларға мал, тұқым алғанға ақша
керек болды, ал ақша сенат қолында болған еді.
Ірі жер иеленушілері және сенаторлар бұл реформаға қарсы шықты.
Сенаторлар Тиберий Рим конститутциясын үш рет бұзды деп жариялады. Тиберий
екінші косул Октавийдің биліктен түсіруін талап етті. Өйткені ол реформаға
қарсы болды. Тиберий бұл мәселені сенат емес халық жиналысы шешсін деді,
өйткені комициялар Тиберийді жақтаған. Ол өзінің өкілеттігін тағы бір
мерзімге созылуын талап етті, ал мұндай әлі болмаған. Реакцияшыл римдік
олигархия Тиберий Гракхтың қайта сайлануын болдырмау үшін оны өлтіртеді,
оның реформалары уақытша тоқтатылады.
Б.д.д. 121 жылы Гай Гракх халық трибуны ретінде ағасы Тиберий Гракхтың
заң жобасын қайта ұсынады. Сенат тағы да қарсы болды. Республиканың соңында
сенат өзіне төтенше жағдайда арнайы заңдар шығару өкілеттігін алған болатын
(сенатоконсультский ультиматум), ол бойынша сенат жағарғы магистрлерге
мемлекетке қауіп төнгенде кез келген, соның ішінде конституциялық емес,
тәсілдерді қолдануға құқық берді. Осы тәсілді қолдағы Гай Гракхты өлтіруге
әкелді және реформаға толық қарсылық білдіріліп, ол мәселе мүлдем жабылды.
Жер реформаларын болдырмау үшін б.д.д. 3 ғасырда Тория заңы
қабылданды. Ол бойынша кімде 30 югерге жетпейтін жері ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.