Кәмелетке толмағандарды қылмыстық жазадан босату

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе 1
І. Жасөспірімдердің қылмыстық жауаптылығының тарихы 2
1.1 Қазақ халқының әдеттегі құқығы 2
1.2 Ресей заңдары 4
ІІ. Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы 7
2.1 Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жаза 9
2.2 Тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу шараларын қолдану 14
ІІІ. Кәмелетке толмағандарды қылмыстық жауаптылықтан босату негіздері
16
3.1 Кәмелетке толмағандарды қылмыстық жазадан босату 16
3.2 Кәмелетке толмағандардың соттылығы және оны жою 18
Қорытынды 20
Библиография 21

Кіріспе

Қазіргі таңда қоғамда ірі әрі жедел түрде әлеуметтік экономикалық және
саяси өзгерістер мен процесстер жүруде. Бұл жағдайда, әсіресе буыны қатып,
дүниетанымы қалыптаспаған жастарға өте қиын келеді. Кәмелеттік жасқа
толмаған жастардың құқық пен міндет туралы түсініктері күңгірт, олар
жауапкершілікті жете түсінбеуде. Бүгінгі күнде жастарға құқық бұзушылықтың
жауаптылығы, жанжал шығару турасында ескертпелер жасауға ерекше көңіл
бөлудің қажеттілігі туып отыр. Мемлекеттік статистика жөніндегі комитеттің
келтірген мәліметтері бойынша 1998 жылдың 1 қаңтарында 10-14 жас
аралықтарындағы жасөспірімдердің саны 1 млн. 632.5 мың, ал 15-30 жас
аралығындағылардың саны 4 млн. 178 мың 830 болған. Ал қылмыстық істер
бойынша деректер мынадай: 1997 жылы жалпы 165401 қылмыс жасалса, соның 7435-
сін кәмелетке толмағандар жасаған, сол сияқты 1998 ж. 137511 қылмыстың 7185-
сі жасөспірімдердің қолымен істелген, ал 1999 ж. кәмелетке толмағандар 4667
қылмыстық әрекетке барған және оның 3345-сі ауыр және аса ауыр қылмыстар
еді.
Мемлекет пен азаматтардың арасындағы қарым-қатынастар Ата заңымызбен
белгіленген болатын. Адам құқықтары мен бостандықтары әркімге тумысынан
жазылған, олар абсолютті деп танылады; мемлекет азаматтардың теңдігін
қамтамасыз етеді, ешкімді тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік
жағдайына, жынысына, нәсіліне т.б. кез келген өзге жағдаяттар бойынша еш
кемсітуге болмайды.[1] ҚР Конституциясы азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарын тек конституциялық құрылысты, өзге тұлғалардың денсаулығы
мен имандылығын сақтау үшін ғана қажетті шамада шектеуі мүмкін. Және біздің
заңдар бойынша ҚР-ның азаматтары өз құқықтары мен міндеттерін толық көлемде
18 жастан жүзеге асыра алады.
Мемлекеттің ерекше қорғауына 18 жасқа толмаған тұлғалар (кәмелетке
толмағандар) жатады. Мемлекет кәмелетке толмағандардың жас шамасына
байланысты өздерінің іс-әрекеттерінің маңызын толық көлемде түсінбеуін
негізге ала отырып оларға белгілі бір шектеулер қояды. Яғни өз
әрекеттерімен құқыққа ие болуын, өзіне міндеттер жүктеуін және заңды
жауаптылыққа тартылуын шектеп отыр, сондай-ақ олардың құқықтарының жүзеге
асырылуының ерекше тәртібін орнатады. Балалардың құқықтарын және заңмен
қорғалатын мүдделерін қорғауды өздерінің өкілеттіктеріне сәйкес мемлекеттік
органдар жүзеге асырады.1

І. Жасөспірімдердің қылмыстық жауаптылығының тарихы

1.1 Қазақ халқының әдеттегі құқығы

Қазақ халқы ежелден қылмыстық ісер бойынша әдеттегі құқыққа жүгінетін
болған. Қылмыстық істер бойынша соттың қызметін билер атқарғаны белгілі.
Сол билер әрқандай істер бойынша төрелік етіп, қара қылды қақ жарған әділ
шешімдерін шығарған. Оған қоса қазақтың билері қылмыстық істерді қарағанда
ежелгі қазақ халқының басты заңдары “Қасым ханның қасқа жолын”, “Есім
ханның ескі жолын” және Тәуке ханның “Жеті жарғы” атты заңдар жинақтарын
негізге алып отыратын еді.
Қазақтың әдеттегі құқығы бойынша қылмыс кінәлі әрекет және сәйкесінше
қылмыстың субьектісі тек кінәлі әрекетті істей алатын бола алады. Жалпы осы
кезде қазақ халқында “Он үш жаста отау иесі” деген ұлы сөз қалыптасқан.
Отау иесі болу деген сөз адамның барлық құқықтарға ие болып, міндеттерді
атқара алады дегенді білдіреді. Осыдан барып осы жастан бастап қылмыстық
жауаптылыққа тартылатыны да айқындалып шығады. Яғни қазақтың әдеттегі
құқығы бойынша қылмыстық жауаптылық 13 жастан басталады. Бірақ кейбір
деректерде қылмыстық жауаптылық 15 жастан басталған делінген. Мысалы
д’Андре бұл мәселе жайында былай дейді: “Ордынцы, как мужского, так и
женского пола, могут подлежать суду биев не прежде, как по минованию 15-
летнего возраста. Буде какое-либо важное преступление будет учинено
ордынцем до минования того возраста, как-то: кража, убиство, – суд над
обвиняемым отсрочивается до совершеннолетия обвиняемого”[2].
Қылмыстық жауапкершіліктің қазақ халқында осы шақтардан басталуы тегін
емес. Себебі әдеттегі құқық бойынша көп жағдайда қылмыс құн төлеумен
өтелетін. Ата-анасының қарамағындағы баланың құн төлейтін малы немесе
меншігі қайдан болсын? Сондықтан қазақтың салты бойынша ата-анасы ұлдарын
жастары он үшке толысымен азаматтық және некелік қарым-қатынасқа түсе
алатын шағына жетті деп есептеп, оларды үйлендіріп жеке үй болып шығаратын.
Ұлдарын ұяға қондырғанда құр бос жібермей әрқайсысының мал, жиһаз, әшекей
бұйымдары немесе күміс түріндегі еншісін беретін. Осы енші олардың жеке
меншігі еді. Сонда қылмыс жасаған жасөспірім отау иесі болысымен басымен
істегенін мойнымен көтере алатын дәрежеге жететін. 1
Ендігі бір себеп – қазақ халқы он үш жасқа келгенде бала ақыл
тоқтатып, жақсы менен жаманда айыра білетін, ел алдында “қарабет” аталуға
жібермейтін ар-ұяты қалыптасатын кезге келетін деп есептеген. Яғни қазіргі
заң тілімен айтқанда қылмыстың субьектісі өз ісіне толық жауап бере алатын
жас мөлшеріне келген кезіне жетеді. Осыдан біз қазақ халқының қылмыстық
құқық саласын ежелден қалыптастырғанын көреміз.

1.2 Ресей заңдары

Тарихқа тағы да бір шолу жасасақ, қазақ елінің XVІІІ ғасырдан бастап
Ресей құрамына кіргенін жақсы білеміз. Осы өзгерістерден кейін қазақтың
әділ әрі мейлінше демократиялық әдеттегі құқығының орнына уақыт өте келе
отаршылдардың заңдары келеді. Әсіресе бұл 1867-68 жылдардағы қазақ жерінде
жүргізілген реформалардан кейін айқын біліне бастады. Себебі осы реформалар
бойынша билер сотының құзіреті тарылып, қылмыстық істердің көбі империя
соттарының қарамағына беріледі. 2 Бұл кезде Ресей империясының қылмыстық
құқығының қайнар көзі 1845 жылғы “Қылмыстық Уложение” болады. “Уложение”
бойынша 17 жасқа дейінгі жас балалар қылмыстық жауаптылыққа тартылмайды. 41-
бап бойынша кінәлі деп табылмайтын немесе 2 тараудың 55-бабында көрсетілген
себептер бойынша кінәлі деп табылған кәмелетке толмағандар ата-анасының,
яки өздері қолында болған тұлғалардың жауапты қадағалауына берілуі тиіс
еді. Алайда бұл кәмелетке толмағандар берілген ата-аналары мен өзге
тұлғалар қандай шаралар қолдануы керектігі айтылмаған болатын.
Содан кейін “Уложение” жасөспірімдердің ата-анасына бағынбаған және
олармен дөрекі қарым-қатынас орнатқаны үшін жауапркершілігін анықтайды.
Яғни мұндай кінәлілер 6 ай қамауға алынуы керек, бірақ бұл жазаны тек
соттың белгілеуімен ғана тағайындауға болады.
Тәрбиелеудегі билікті ата-аналарының өздері жүргізеді. Сөйте тұра заң
оның рұқсат етілетін мөлшердегі көлемін, сипатын айқындамайды. Тек 1900
жылғы басылымның 168-бабы бойынша ата-анасы өздерінің балаларына жалпы
заңдар бойынша қылмыстық жауаптылыққа әкелетін әрекеттерді істемеуі
керектігі аталады.
Жаза туралы “Уложениеде” қылмыстық жауаптылыққа тартылмаудың үш
категориясын атап көрсетеді. Соның бірі кәмелеттік жасқа толмау – адам
ағзасының табиғи дамуының шарттарына байланысты жетілмегендік. Қылмыскердің
жасы қылмыстық құқықта әр түрлі рөл атқарады: балалық шақта жас шамасы
қылмыстық сот түріндегі жауапқа тартуды жоққа шығарады; кәмелетке толмаған
шақта жас шамасы қылмыстық жауапсыздықтың негізі болады немесе жазаны
тәртіптік-түзету шараларына ауыстыруға себепші болады. Мысалы “Уложениенің”
173-бабы бойынша 7-10 жас аралығындағы балалар заңда көрсетілген белгілі
бір жауаптылыққа тартылмайтын. Ал 10-17 жас аралықтарындағы кәмелетке
толмағандар жазаға тек егер қылмысты саналы түрде жасағаны дәлелденген
кезде ғана тартылатын, өзге жағдайларда қылмыстық жауаптылыққа
тартылмайтын. Алайда кәмелетке толмаған қылмыскер әрекетін саналы түрде
немесе ауыр қылмыс жасағанының өзінде де оған берілетін жаза түрі әдеттегі
қалыптасқан жаза түрінен бөлек болуы қажет еді. Оларды елдің көзінше дүре
соғуға немесе қамшымен сабауға болмайтын, ал 10-14 жас аралығындағыларды
қара жұмысқа салуға тыйым салынатын.
Жаза мәселесіне келгенде шет аймаққа айдау, өлім жазасы сияқты ауыр
жаза түрлері өзгеріссіз қолданылатын. Мерзімсіз қара жұмысқа салу
мерзімдіге ауыстырылады. Кішігірім қылмыстарға қарсы жаза бір не екі сатыға
жеңілдетіліп берілетін.
1918 жылдан бастап кәмелетке толмағандардың ісін қарайтын сот пен
жазаларын өтейтін түрмелер жойылады. Ендігі кезекте кәмелетке
толмағандардың қылмыстық істерін кәмелетке толмағандар жөніндегі
комиссия қарайтын болады. Ол комиссия не күдіктілерді босатуға, не істің
ауырлығына байланысты қылмыскерлерді Халық комиссариатының арнайы
орындарына жіберіп отыруға тиіс еді. 20 жылдардың аяғына дейін тәрбиелік
әсері бар мәжбүрлеу шаралары қылмыстық жаза түрінде қолданылып келеді.
1935 жылдың 15 сәуірінде шыққан Орталық Атқару Комитетінің “Кәмелетке
толмағандардың қылмысына қарсы күрес шаралары туралы” қаулысына сәйкес 12
жастан бастап кісі өлтіру, ұрлық, денеге ауыр зақым келтіру сияқты
қылмыстар істеген кәмелетке толмағандарға қарсы қолданылатын тәрбиелік
әсері бар мәжбүрлеу шаралары алынып тасталынады. Ал осы жылдың 31 мамырында
кәмелетке толмағандар жөніндегі комиссия да жойылады.
Осы таңда Ұлы Отан соғысы басталып, соғыстан кейін баспанасыз және
қараусыз қалған балаларды орналастыру мәселесі туады. Сол себептен 1942
жылы 23 қаңтарда “Ата-анасыз қалған балаларды орналастыру туралы” қаулыға
сәйкес жергілікті Кеңестердің жанынан ата-анасыз қалған балаларды
орналастыру туралы комиссия құру, балалар үйін көбейту мәселелері
қарастырылады. Сөйтіп бірқатар шаралар ұйымдастырып, қылмыстық істер осы
комиссиялардың қолынан өтетін болады. 1948 жылдың 17 ақпанында шыққан КСРО
Жоғарғы Соты Пленумының “1947 жылы 4 маусымда қабылданған кәмелетке
толмағандар жөніндегі жарлықтардың қолданылуы туралы” қаулысына сәйкес сот
органдарына 12-16 жас аралығындағы кәмелетке толмағандар аз мөлшердегі
ұрлық жасаған жағдайда қылмыстық істі тоқтатып, айыпталушыларды еңбекпен
түзеу колонияларына жіберу ұсынылады. 3
Қазақ ССР-нің 1959 жылы 22 шілдеде қабылдаған Қазақ ССР-нің Қылмыстық
Кодексі қылмыстық жауаптылықтың басталу мерзімін
біраз ұзартады. Бұл кодекс бойынша: “Қылмыс жасаған кезде он алты жасқа
толған адам қылмыстық жауаптылыққа тартылады”.1Ал қылмыс жасаған кезде 14
жасқа толған жасөспірімдер 1996 жылдың 15 сәуіріндегі кодекске енгізілген
өзгерістерге сәйкес кісі өлтіргені, денсаулыққа зардап әкелген қасақана
зиян келтіргені, зорлағаны, ұрлық жасағаны, кісі тонағаны, ауырлататын мән-
жағдайлардығы бұзақылығы, мемлекеттік, қоғамдық және азаматтардың жеке
мүлкін қасақана бүлдіргені немесе жойғаны, қару-жарақты, оқ-дәріні,
жарылғыш заттар мен жарылғыш құрылғыларды ұрлағаны, есірткі заттарын
ұрлағаны, сондай-ақ поездің күйреуіне әкеп соғатын әрекеттерді қасақана
жасағаны үшін қылмыстық жауапқа тартылатын. Сот бұл қылмыскерлердің ісін
қарағанда оларды түзетуді қылмыстық жазаны қолданбай жүзеге асыруға келеді
деп тапқан жағдайда оларды қылмыстық жазадан босатуы немесе қылмыстық жаза
болып табылмайтын тәрбиелік әсері бар мынандай мәжбүрлеу шараларын
белгілеуі мүмкін еді:
1. жария не өзге түрде сотпен белгіленген міндет жүктеу, жәбірленушіден
кешірім сұрау;
2. сөгіс немесе қатал сөгіс жариялау;
3. ескерту жасау;
4. келтірілген зиянды қалпына келтіру;
5. кәмелетке толмағандарды қоғамдық ұжымның, қоғамдық ұйымның қарамағына
беру;
6. кәмелетке толмағандарды арнаулы тәрбиелеу немесе емдеу тәрбиелеу
мекемесіне орналастыру.2

ІІ. Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы

1997 жылғы 16 шілдеде (№ 167-1) қабылданған Қазақстан Республикасының
Қылмыстық Кодексі алдыңғы ҚК-тің кемшіліктеріп толықтырып, айтарлықтай
қазіргі біздің қоғамымыздың талаптарына сай етіп жасалынған. Кәмелетке
толмағандардың психикалық ерекшеліктерін ескере отырып жаңа Қылмыстық
кодекске “Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы” деген тарау
енгізіледі. Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы туралы арнайы
нормалар қылмыстық құқықтың әділеттілік және ізгілік принциптерінен шығады.

1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енген ҚК-тің 78 бабына сәйкес
“кәмелетке толмағандар деп қылмыс жасаған кезге қарай жасы он төртке
толған, бірақ он сегізге толмаған адамдар танылады”.1 Яғни біз осыдан
қылмыстық жауаптылықтың басталатын ең төменгі жас шамасы 14 жас екендігін
байқаймыз. Сонда жасы он төртке толмағандар қылмыстық жауаптылыққа
тартылмайды. Заң шығарушы бұл жерде 14 жасқа толмаған жасөспірімдердің
өздерінің әрекеттерінің сипатын және қоғамдық қауіптілігін жете түсіне
алмайтындығын ескеріп отыр.
Қылмыс жасаған шағында кәмелеттік жасқа (14-16) толған адам жаза
тағайындар алдында қажетті негіздер болған жағдайда психологиялық-
психиатриялық экспертизадан өтеді 2. Ол үшін тек жалпы, медициналық және
әлеуметтік психологияна ғана біліп қана қоймай, сонымен қатар арнайы
балалар мен жасөспірімдердің патопсихологиясын да білу қажет. Жасөспірімнің
өз әрекетіне есеп беріп оның қоғамдық қауіптілігін жете түсіне алатыны яки
алмайтындығы жайындағы қорытындыны психологтар, психиаторлар мен сот тергеу
органдары біріге отырып береді. Осы кезде олардың алдында мынадай басты
сұрақ туады: “сотталушы кәмелетке толмаған қылмыс жасау кезінде есі дұрыс
емес күйде ( созылмалы психикалық ауру, психикасының уақытша бұзылуы,
кемақылдылығы) болды ма?” Бұл сұрақ ҚК-тің 16-бабында көрсетілген есі дұрыс
еместік пен 17-бапта көрсетілген есі дұрыстығы жоққа шығарылмайтын
психикасы бұзылғандықтың негізгі медициналық критерилерін анықтайды. Егер
экспертизаның қорытындысы бойынша айыпталушы қылмыс жасаған кезде өз
әрекетінің сипатын және қоғамдық қауіптілігін жете түсіне алмаған, яғни есі
дұрыс емес деп табылса, онда ол ҚК-тің 15 бабының 3- бөлігіне сәйкес
қылмыстық жауаптылыққа тартылмайды. ҚР Жоғ. Сот Пленумының №6 қаулысы, 4
бөлімі Ендігі кезекте экспертизаның алдында “кәмелетке толмаған
айыпталушыға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану қажеттілігі
бар ма?” деген сауал туады. Қалыптасқан мән жайларды ескере отырып сот бұл
шараларды қолдануы мүмкін. ҚР ҚК 16б. 2б. Ал егер экспертиза айыпталушыны
қылмыс жасаған кезінде психикасының бұзылуы салдарынан өзінің іс-әрекетінің
іс жүзіндегі сипаты мен қоғамдық қауіптілігін толық көлемде ұғына алмаған
не ие бола алмаған деп тапса ол қылмыстық жауапқа тартылады, бірақ сот жаза
тағайындау кезінде айыпталушының психикалық жағдайын жеңілдетуші мән-жай
ретінде ескереді. ҚР ҚК 17б.
Адам 18 жасқа толысымен кәмелетке толмаған деген статусын жоғалтады.
Алайда ерекше жағдайларда сот он сегіз бен жиырма жас аралығындағы қылмыс
жасаған адамдарға жасаған әрекетінің сипатын, жеке басын ескере отырып
оларға кәмелетке толмағандарға арналған арнаулы тәрбие немесе емдеу-
тәрбиелеу мекемесіне орналастыруды қоспағанда, кәмелетке толмағандардың
қылмыстық жауаптылығын анықтайтын ережелерді қодануы мүмкін.ҚР ҚК 87 бабы

2.1 Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жаза

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Пленумының “Қылмыстық жаза
тағайындаған кезде соттардың заңдылықты сақтауы туралы” 1999 жылғы 30
сәуірдегі қаулысының 8-тармағында:
“Кәмелетке толмағандарға жаза тағайындау мәселесін қараған кезде соттар
қылмыстық жазаның тек ҚК-тің 79-бабында көрсетілген түрлері ғана
қолданылатындығына және олардың мерзімдері мен мөлшері сол бапта
белгіленген шеңберден аспайтындығына назар аудару керек. Сондай-ақ ҚК-тің
80 және 81-баптарында көрсетілген жағдайларды да қосымша ескере отырып және
әрі нақты жағдайда істің және кәмелетке толмаған сотталушының жеке басының
жағдайларын талқылап, оларға ҚК-тің 82-бабында көрсетілген тәрбиелік әсері
бар мәжбүрлеу шараларын қолдану мүмкіншілігін қарастыру қажет”, деп
ескертілген.1
Кәмелетке толмағандардың психикалық жағдайы мен жас ерекшеліктеріне
байланысты оларға тағайындалған жаза түрлері де ересектерге қарағанда жеңіл
болып белгіленген. Кәмелетке толмағандарға қатаң қылмыстық жазалар (өлім
жазасы, өмір бойы бас бостандығынан айыру жазалары) тағайындалмайды.
Кәмелетке жасы толмағандардың статусының ерекшеліктеріне байланысты оларға
белгілі бір лауазым атқару құқығынан айыру; мүлікті тәркілеу; бас
бостандығынан немесе әскери қызметінен шектеу сияқты жазалар
тағайындалмайды. ҚК-тің 79-бабына сәйкес кәмелетке толмағандарға
қолданылатын жаза түрлері мынадай:
а) айыппұл;
б) белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру;
в) қоғамдық жұмыстарға тарту;
г) түзеу жұмыстары;
д) қамау;
е) бас бостандығынан айыру болып табылады. 4
Бұл жазалардың әрқайсысының кәмелетке толмағандарға қолдануға келгенде
де өзіндік ерекшеліктері бар. Мәселен, айыппұл ҚР ҚК 79-бабының 2-бөлігіне
сәйкес, кәмелетке толмай сотталған адамның дербес табысы немесе өндіріп
алуға жарайтын мүлкі болған жағдайда ғана тағайындалады. Мүлік оған жеке
меншік есебінде тиесілі болуы қажет, яғни кәмелетке толмаған адам оны өзі
заңды түрде сатып алған болуы керек. Айыппұл оннан бес жүз айлық есептік
көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе өзге табысының екі аптадан алты айға
дейінгі кезендегі мөлшерінде тағайындалады. Сот айыппұлдың көлемін
анықтаған кезде жаза сотталушыны қалыпты өмір сүруге қажетті құндылықтардан
айырмауы керек екендігін ескеруі қажет.
Міндетті жұмыстар ҚР ҚК 79-бабының 4-бөлігіне сәйкес, қырық сағаттан жүз
алпыс сағатқа дейінгі мерзімге тағайындалады, әрі кәмелетке толмаған
адамның шамасы келетін және оқудан болмаса негізгі жұмысынан тыс уақытта
орындалуы керек. Жазаның бұл түрін орындау ұзақтығы он алты жасқа
дейінгілерге күніне екі сағаттан, ал он алты мен он сегіз жас
аралығындағыларға – күніне үш сағаттан аспуы керек. “Оқудан тыс уақыт”
аясына кәмелетке толмағанға үй жұмыстарын орындауға қажетті уақыт кірмейді,
бірақ қосымша оқуға (музыкалық мектептер, спорт үйірмелері және т.б.)
керек уақыт ескеріледі. Жұмыс істеп жүрген кәмелетке толмағанға міндетті
жұмыстар оның жұмыс орнындағы жұмыстың сипаты мен ауырлығына байланысты
тағайындалады.
Түзеу жұмыстары сот үкім шығарған кезде он алты жасқа жеткен кәмелетке
толмаған адамдарға бір жылға дейінгі мерзімге тағайындалады. ҚР ҚК 79-
бабы, 5-бөлім Бұл жаза тек жұмыс істеп жүрген кәмелетке толмағандарға ғана
қолданылады. Сондай-ақ ол кәмелетке толмағанның әлеуметтік дамуына (оқу
орнына түсу) теріс әсер етпеуі тиіс.
ҚК 79-бабының 6-бөлігіне сәйкес қамау тек сот үкімін шығарған кезде он
алты жасқа жеткен кәмелетке толмаған адамдарға 1 айдан 4 айға дейінгі
мерзімге ғана тағайындалуы мүмкін. Кәмелетке толмағанға қамауды тағайындай
отырып сот бұл шараның оның оқуына зиян келтірмеу керектігін ескеріу
керек.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.