Құқықтық нормалардың түрлері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе 3
1. Құқықтық норманың түсінігі мен белгілері 4
1.1. Құқықтық нормалардың түрлері 12
2. Құқық нормаларын қолдану актілері 13
2.1. Қазақстан Республикасының нормативтік актілері 21
3. Құқықтық нормалардың маңызы 25
Қорытынды 29
Әдебиеттер 31

Кіріспе

Соңғы жылдары жүргізілген реформалардың нәтижесінде мемлекеттің құқық
саласы түбегейлі өзгеріске ұшырады. Осылайша құқықтық нормалардың мәртебесі
де жаңаша сипатқа ие болды.
ҚР Президенті Қазақстан – 2030 республика халқына арналған
жолдауында Біздің міндет - Қазақстанда нарықтық экономика үшін оңтайлы
болатын мемлекеттік қызмет пен басқару құрылымының осы заманғы тиімді
жүйесін жасау, сондай-ақ мемлекеттік құқық саласын жетілдіре түсу, дей
отыра мұны мемлекетіміздің басым бағыттарының қатарына қосады.
Қазіргі таңда құқықтық нормалардың ролі күн санап өсіп келеді. Себебі,
бұл күнде құқықтық нормалар қоғамдық қатынастарды реттеудің ең тиімді де
әділ жолдарының бірі болып табылады. Негізінен құқықтық нормалар адамзат
қоғамы үшін айрықша орны мен мәні бap, ең бір жарқын құбылыс деп айтуға
болады.
Менің курстық жұмысым Құқық нормасы деп аталады. Баса айта
кететінім, бұл тақырып мына өскелең өмірде өзекті тақырыптардың бірі екені.
Бұл тақырыпқа бойлап енбес бұрын мен құқық нормаларын қарастыра отырып
өзіме біршама білім жинақтайтынымды сезген де едім. Себебі Қазақстан
Республикасы Конститутциясының 8-бабында былай делінген: Қазақстан
Республикасы халықаралық құқықтың принциптерi мен нормаларын құрметтейдi,
мемлекеттер арасында ынтымақтастық пен тату көршiлiк қарым-қатынас жасау,
олардың теңдiгi мен бiр-бiрiнiң iшкi iстерiне араласпау, халықаралық
дауларды бейбiт жолмен шешу саясатын жүргiзедi, қарулы күштi бiрiншi болып
қолданудан бас тартады. Яғни, мемлекеттік құқық саласын меңгеруді бастаған
біздер үшін құқық нормасын түсінудің маңызы зор.
Қысқаша қайырсақ, құқықтық нормаларсыз қоғамды немесе мемлекетті көз
алдымызға елестете алмаймыз, себебі қазіргі заманда өркениетті қоғам үшін
құқықтық нормалар қоғамдық қатынастарды реттеудің бірден бір басты құралына
айналған.

1. Құқықтық норманың түсінігі мен белгілері

Құқықтық норма - қоғамдық қатынастарды реттеуге қолданылатын
әлеуметтік ережелердің бір түрі. Ол бүкіл халықтың мүддесін қорғаудың,
мемлекеттің билігін, саясатын іс жүзіне асырудың құралы. Құқықтық норма
қоғам мүшелерінің мінез-құлқын, іс-әрекетін арнайы ережелермен реттейді.
Жеке дара норма немесе нормалардың бір жүйесі құқық бола алмайды.
Құқық деп қоғамның билігін, саясатын, мүддесін іс жүзіне асыруды толық
қамтыған нормативтік актілердің жиынтығын айтамыз. Дегенмен де жеке дара
құқықтық норманың маңызы зор. Себебі ол күрделі мәселелерді: қоғамдық
мүддені, саясатты, мемлекеттік билікті, бостандықты, тендікті, әділеттікті,
адамгершілікті, заңдылықты, тәртіпті, білімді, ғылымды, рухани сананы,
халықтың әлеуметтік жағдайын, денсаулығын т.б. демократиялық іс-әрекеттерді
топтастырады.
Адамдардың бостандығын реттейтін екі тұрғыдан қарастырады: бірінші
адамдардың өздерінің, өз істерін, өз тәртібін жобалау -жоспарлауы (ішкі
бостандық); екінші өз мүдде-мақсаттарын өздері анықтап, оны өздерінің
жүзеге асыруы (сыртқы бостандық).
Қоғамдағы барлық процесс, барлық қарым-қатынастар құқықтық нормалар
арқылы реттеліп, басқарылып жатады. Нормативтік актілер әлеуметтік жеке
мемлекеттік ықпал ету қасиеттерін біріктіріп қоғамның дұрыс, жағымды
дамуына, жалпы халықтық тәртіптің нығаюына мүмкіншілік жасап отырады.
Құқықтық норманың негізгі сипаттары:
1. Норма қоғамға, адамдарға ең қажетті, керекті қарым-қатынастарды
реттеп, басқарып отырады. Бұл басқарудың негізгі бағыттары, қағидалары
Конституцияда және заңдарда көрсетіледі.
2. Норма көп қатынастардың мазмұнын орындалу бағыттарын, әдіс-
тәсілдерін алдын ала анықтап, көрсетіп отырады.
3. Нормативтік актілердің көпшілігі өзгермей қатынастарды көп жылдар
дұрыс, жақсы реттеп, басқарып тұрақты нормаға айналды.
4. Нормативтік актілер жалпы мемлекеттік норма, оның орындалуы жалпы
қоғамдық міндет, оны халық түсінеді, біледі. Сондықтан олар ол нормалардың
дұрыс орындалуына үлес қосады.
Құқықтық нормалардың белгілері:
а) Норма мемлекеттік органның қабылданған бекіткен актісі, оның заңды
күші бар. Мұндай нормалар қоғамдағы тәртіптің үлгісіне айналады. Өйткені ол
нормаларды халықтың басым көпшілігі дұрыс орындайды.
б) Нормада субъектілердің құқығы мен міндеттері, орындалу жолдары
толық көрсетіледі. Егер де көрсетілмесе субъектілердің өз еркінде, тек
заңға нышан келтірмеулері керек.
в) Норма ерікті түрде орындалмаса, еріксіз орындатылуы.
г) Құқықтық нормалардың жүзеге асырылуын, орындалуын мемлекет
қамтамасыз етеді.
д) Құқықтық норма адамдардың, қоғамның тәртібінің кепілдігі болуы.

1-сұлба. Құқықтық норма және оның белгілері

Құқықтық нормасыз қоғамда ешқандай дәрежелі заңдылық, тәртіп, жоспар,
мағыналы, сапалы қарым-қатынас болуға тиым емес. Құқықтық норманың мазмұны
толық болуы керек. Сонда ғана оны дұрыс орындауға болады. Өмірде мазмұны
толық емес нормалар кездеседі. Бір нормада қатынастың мазмұны көрсетіледі,
екіншісінде-оны қашан, қандай жағдайда қолдауды көрсетеді, үшіншіде —
қолдану нәтижесін көрсетеді. Үшеуін біріктірсе бір толық норма болып
шығады. Мұндай норманың құрылысы өте сирек кездеседі.
Нормалардың басым көпшілігі толық түрде болады. Егерде толық болмаса
жетіспейтін элементтерін сілтеме арқылы тауып алуға болады.
Сонымен, құқықтық норма — қоғамдағы қатынас субъектілерінің құқықтары
мен міндеттерін реттеп, басқарып отыратын жалпыға бірдей мемлекет пен
қамтамасыз етілетін ереже-қағида.
Құқықтық нормалардың элементтері бірігіп оның құрылымын
қалыптастырады. Бірақ ол элементтердің болуы, тізілу қатары, бағыты,
мақсаты нормативтік актілердің түріне байланысты. Құрылымы жөнінде құқықтық
нормалар екі түрге бөлінеді: негізгі заңды нормалар және тәртіп
ережелерінің нормасы.
Негізгі заңды нормаларда элементтердің мазмұны норманың кіріспесінде
немесе бірінші бабында толық көрсетіледі. Мысалы, Қазақстан Республикасының
''Салық туралы" заңында норманың элементтері 1-бабында көрсетілген.
Тәртіп ережелерінің нормаларында элементтер нормативтік актілердің
баптарында, бөлімдерінде көрсетіледі. Құқықтық нормалардың элементтері:
диспозиция, гипотеза, санкция.
Диспозиция - қатынастың мазмұны мен субъектілерінің құқығы мен
міндеттерін көрсетеді. Диспозиция норманың негізгі, құқықтық тәртіптің
үлгісі-моделі. Мысалы, ҚР, АЗК, 482 б. Екі немесе көп жақты мәмілелер мен
шарттардағы тұлғалардың міндеттері мен құқықтары айқын көрсетілуі.
Диспозицияның үш түрі болады:
— жалпылама түрі-нормада субъектілердің құқығы мен міндеттері анық-
айқын көрсетілмейді; мысалы жұмыссыздық туралы заңда республикалық,
облыстық, аудандық органдардың міндеттері жалпылама көрсетілген;
— толық-айқын түрі — диспозицияның мазмұны нормада анық көрсетіледі.
Мысалы, қылмыстық, кодекстің баптарында диспозицияның мазмұны толық,
көрсетіледі;
— сілтеу түрі - диспозицияның мазмұны туралы басқа бір нормаға сілтеу
жасалады. Мысалы, Азаматтық кодекстің 455 бабында мынадай сілтеме
қолданады:
455-бап. Сатып алушының оған сапасы лайықсыз тауар сатылған
жағдайдағы құқықтары
1. Сапасы лайықсыз тауар сатылған сатып алушы, егер сатушы оның
кемшiлiктерiн айтпаған болса, осы Кодекстiң 428-бабының 1-тармағында
көзделген әрекеттердi жүзеге асыруға құқылы, бұл орайда сатып алушы
сатушының талап етуi бойынша және оның есебiнен алынған сапасы лайықсыз
тауарды қайтарып беруге тиiс.
Гипотеза — диспозиция қашан басталады, аяқталады, нормативтік акті
қалай орындалуы керек, осы жағдайларды көрсетеді. Мысалы, бұзақылық үшін
жауапқа тартылатын адам қоғамдық тәртіпті бұзуы керек (ҚР, ҚК - 7 б.).
Гипотезаның үш түрі болады:
— егерде норманың іс-әрекеті бір жағдайдың болуы немесе болмауымен
байланысты болса мұндай гипотезаны жалпылама деп атайды;
— егерде норманың жұмысы бірнеше жағдайдың болуы немесе болмауымен
байланысты болса ондай гипотезаны-күрделі гипотеза деп атайды:
— егерде норманың іс-әрекеті бірнеше жағдайдың біреуін таңдау арқылы
басталса — мұндай гипотезаны алтернативтік гипотеза деп атайды.
Санкция — диспозиция мен гипотеза дұрыс орындалмаса оның жағымсыз
салдары және жауапкершіліктің басталуы мен қолдануы. Санкцияның үш түрі
болады:
— абсолютті-айқын санкция: жұмыстан шығару, қызметін төмендету, айып
төлеу т.б.;
— салыстырмалы айқын санкция: минимум мен максимумның арасындағы
жауапкершілік (қылмыстық кодекстегі баптар);
— альтернативтік санкция. Санкцияның көрсетілген түрлерінің қайсысын
қолдану тиісті мекеменің еркін құзырында.
Осы үш элементтер толық болса ғана нормативтік акті өз міндетін, өз
ролін дұрыс, уақытында, жақсы орындай алады. Егерде нормада бір екі
элементтері жоқ болса, сілтеме арқылы оларды тауып алу керек.
Нормативтік актілердің жеке баптарында норманың элементтері толық
болмайды. Конституцияның баптарында тек гипотеза мен диспозиция ғана
болады. Қылмыстық кодексте тек диспозиция мен санкция ғана болады. Іс
жүзінде норманың элементтері нормативтік актінің әр баптарында болуы мүмкін
немесе бірнеше нормативтік актілердің баптарында болуы мүмкін. Оны тауып
алуға болады.
Құқықтық нормалардың элементтерінің құрылу тәсілдері.
1. Тікелей норманың үш элементін (гипотеза, диспозиция, санкция) толық
келтіру. Мұндай тәсіл нормативтік актілердің көбінде қолданылады. Бұл
құқықтық нормалардың іске асуын, орындалуын жеңілдетеді.
2. Сілтемелі тәсіл норманың жетіспейтін элементі туралы осы заңның
басқа бөліміне, тарауына, бабына сілтеме жасалады.
3. Бланкеттік тәсіл-норманың жетіспейтін элементі туралы басқа заңға-
қаулыға сілтеме жасау.
Сонымен құқықтық норма, заңның немесе нормативтік актілердің баптары
бір-біріне ұқсас емес баптарда орманың элементтері түгел болмайды, бірақ
оны іздестіріп табуға болады.
Құқықтық норма заңда ресмилендірілген нормативтік нұсқау. Ол - жалпыға
міндетті, мемлекеттің атынан баянды етілген, қоғамдық қатынастарды
реттейтін билік. Құқықтық норма ең маңызды қоғам, тұлға үшін өте қажет
қоғамдық қатынастарды бейнелейді. Құқықтық нормада қоғам, тұлға үшін
пайдалы, қажетті қатынастармен қатар, зиянды қатынастар да бейнеленеді. Заң
бұзушылық қоғамға, тұлғаға шексіз зиян келтіру мүмкін. Құқықтық норма
осындай іс-әрекеттерін де қамтиды.
Құқықтық норманың екінші белгісі - ол реттелетін қоғамдық
қатынастардың үлгісі (моделі) болып саналады. Үлгі - оң және теріс мінез-
құлықтың бейнесі болуы мүмкін. Тұлға өзіне жүктелген міндетті қалтқысыз
орындалса, ол оң үлгіге жатады. Егер адам заң бұзса, ол теріс үлгіге
жатады. Құқықтық нормада нақтылы, жеке субъектілер көрсетілмейді. Ол
реттейтін қоғамдық қатынастарға қатысатындардың барлығы құқықтық норманың
талабына бағынуы қажет. Мемлекет, қоғамдық бірлестіктер, жеке адам заң
нормасының талабын мүлтіксіз сақтауға, орындауға міндетті. Заң нормасының
талабын өз еркімен орындамаса, оны бұзған тұлғаға мемлекет тарапынан
мәжбүрлеу шаралары қолданылады. Демек, заң нормасын мемлекет қорғайды.
Заң нормалары қоғамдық қатынастарды реттеу, жолға салу және қорғау
үшін жасалады. Реттеудің өзі түрлі әдістермен жүзеге асырылады. Кейде
қоғамдық қатынастарды реттеу үшін оған қатысушыларға ерік берудің өзі-ақ
жеткілікті. Мысалы, кәсіпкерлікпен шұғылдану үшін сондай-ақ әрекетке
қабілеті бар адамдарға ерік, еркіндік, мүмкіндік берсе, олардың заңи
әрекеттерін қорғаса, соның өзі жеткілікті. Кейде қоғамдық қатынастарды
реттеу үшін, оларды зиянды іс-әрекеттерден қорғану керек. Мысалы, адамның
өмірін, меншігін қол сұғудан қорғамаса, жеке адамға да, қоғамға да зиян
келтіреді. Ал қайсыбір жағдайда қоғамдық қатынастарды реттеу үшін
тұлғаларға міндеттер жүктеуге тура келеді. Мысалы, ішкі істер органдарының
міндеті - қоғамдық тәртіпті сақтау, қорғау. Заң нормалары көтермелеу
мақсатын да көздейді. Мысалы, қоғам үшін адал қызмет еткендерге құрметті
атақтар беріледі.
Заң нормаларында анықтамалар берілуі мүмкін. Қазақстан
Конституциясында құқыққа мынадай анықтама берілген: Республикада
қолданылатын құқық Конституцияның, соған сай келетін заңдардың, өзге
нормативтік-құқықтық актілердің, Қазақстан Республикасының халықаралық
міндеттемелерінің нормалары болып табылады. Норма принциптері де болады.
Республика қызметінің түбегейлі принциптері - делінген Конституцияда, ол -
қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық, бүкіл халықтың игілігін көздейтін
экономикалық даму, Қазақстандық патриотизм, мемлекет өмірінің аса маңызды
мәселелерін демократиялық әдістермен, оның ішінде республикалық
референдумда немесе Парламентте дауыс беру арқылы шешу.
Заң (басқа да нормативтік құқықтық актілер) - нормативтік акт болып
саналады. Оның құрылымы ерекше. Заң баптарында тұрады. Бір заңда бір,
бірнеше, ондаған баптар болуы мүмкін. Ал заңның бабы бір немесе бірнеше
құқықтық нормалардан тұруы мүмкін. Егер заңның бабына бір норма болса, бап
пен норма сәйкес келеді. Бапта екі норма да болуы мүмкін. Онда, әрине
баптың мазмұны норманың мазмұнынан кең болады. Мысалы, Қазақстан
Республикасының Конституциясының 34- бабы екі құқықтық нормадан тұрады:
1. Әркім Қазақстан Республикасы Конституциясын және заңдарын
сақтауға, басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, абыройы мен ар-
намысын құрметтеуге міндетті.
2. Әркім республиканың мемлекеттік рәміздерін құрметтеуге міндетті.
Кейде бір құқықтық норма бірнеше баптан тұруы мүмкін.
Заңның бабында кейде норманың тек бір бөлігі ғана болады, ал басқа
бөліктерін тағы екінші, үшінші баптардан немесе басқа нормативтік
актілерден іздеуге тура келеді. Бұдан құқық нормасын заңның бабынан
ажыратудың қажеттілігі туындайды. Мұның өз сірә нормативтік актінің бір
бабында кейде екі, үш және одан да көп нормалардың кездесуінен болады.
Кейбір актілер, мысалы, құқықтың басқа салаларында қызмет ететін актілер
санкцияларды білдіруге маманданған болып келеді.
Егер де құқық нормасының құрамында құрылымдық элементтердің
қайсыбіреуі болмаса, онда ол өзінің реттеуші рөлін орындай алмайды.
Сондықтан да нормаларды жасағанда заң шығарушы оның әрбір бөлігін арнайы
жазып алуы қажет немесе оған тиісті сілтеме жасау жөн. Ал ол норманы жүзеге
асырушы өзінің істерін заң жөнімен сауатты құру үшін норма элементтерінің
барлық байланыстарын ескеруі тиіс.

1.1. Құқықтық нормалардың түрлері

Құқықтық нормалар бірнеше түрге бөлінеді:
1. Қоғамның нормаларына саласына қарай өндірістік, ауылшаруашылық,
құрылыс, мәдениет, экономика, әлеуметтік, білім, ғылым т.б. бағыттағы
нормалар.
2. Құқықтың саласына қарай мемлекеттік, әкімшілік, қаржы, еңбек,
жанұя, азаматтық, қылмыстық, азаматтық-процессуалдық, қылмыстық-
процессуалдық, саладағы нормалар.
3. Атқаратын жұмысына қарай нормалар екіге бөлінеді: реттеуші
нормалар; қорғаушы нормалар.
4. Мазмұнына қарай нормалар үшке бөлінеді: міндеттеуші нормалар; тиым
салушы нормалар; ерік беруші нормалар.
Міндеттеу және тыйым салу нормалары әдеттегі қағида бойынша өктемдік
болып келеді. Яғни ережеден ешбір ауытқымайтын, сөзсіз орындалған сипатта
болады. Белгілеу (құқықты белгілеу) нормалары жиі түрде диспозитивтік
санаттағы нормаға жатады, былайша айтқанда норманың күші бағытталған
адамның мінезі, жүріс — тұрысы оның серіктесінің (әріптесінің) келісімімен
өзгертілуі мүмкін екенін білдіреді. Осы тәрізді негіздерге сүйеніп
факультативтік нормалар да бөлектеп көрсетіледі. Ол белгілі бір жағдайларда
мінез, жүріс-тұрыс басты нұсқасынан ауытқуға мүмкіндік жасайды.
5. Норманың элементтерінің құрылымына қарай нормативтік актілер үшке
бөлінеді; нақты белгілі нормалар — мазмұны толық, анық жазылған элементтері
түгел; салыстырмалы нормалар — мазмұны, элементтері түгел емес, мәселені
бөлген істің жағдайына қарай шешу; балама (альтернативтік) нормалар — істің
орындалуының, норманың жүзеге асуының бірнеше бағыты, әдісі болуы.
6. Субъектілеріне қарай нормалар екіге бөлінеді: жалпылама нормалар,
арнаулы нормалар.
7. Мамандандырылған құқықтық нормалар — қоғамның мамандық салаларының
қарым-қатынасын реттеп, басқаратын нормалар. Мысалы азаматтық, қылмыстық,
заңгерлер, дәрігерлер, мұғалімдер, инженерлер бағыттағы нормалар.
Міне осы көрсетілген бағыттар бойынша құқық өзінің күнделікті қоғам
өмірін реттеп, басқарып отырады. Мазмұны жағынан құқық нормалары заңдылық
пен құқық тәртібі, азаматтардың құқығы мен міндеттері, заңдарды өзгерту,
жетілдіру, толықтыру жөніндегі пікірлер мен көзқарастарды жинақтап,
құқықтың қоғамдағы міндеттерін орындаудағы жұмысын дамытып, жақсартып
отырады. Құқықтық нормалардың мүлтіксіз орындалуы азаматтарды тәрбиелеу,
бақылау әдістерімен қатар әкімшілік немесе соттық жауапқа тарту арқылы
қамтамасыз етіледі.
Сонымен, құқықтық норма-қоғамдық қатынастарды реттеуге қолданылатын
әлеуметтік ережелердің ең күрделі түрі.

2. Құқық нормаларын қолдану актілері

Құқық нормаларын қолдану құқық нормаларын қолдану актілері арқылы
жүзеге асырылады - бұл ресми құқықтық құжат, онда құзыретті органның
жекелеген, мемлекеттік - биліктік ұйғарымы болады, ол нақты заңды істі шешу
нәтижесінде шығарылады.
Құқық нормаларын қолдану актілері қандай, мынадай негізгі белгілермен
сипатталады:
Біріншіден, құқық нормаларын қолдану актілері билік сипатта болады
және мемлекеттің мәжбүрлеу күшімен қорғалады. Оның ішіндегі нақты
ұйғарымдардың көпшілікке бірдей міндеттілік маңызы бар, кімге қатысы болса
соған және қажетті жағдайда мәжбүрлеу арқылы іске асырылуы мүмкін. Мысалы,
азаматтың уақытша пайдалануға алған заттары соттың шешімімен иесіне
қайтарылуы, орындауға жататын міндеттілік. Ол актіні, құқық нормасын азамат
бұзса, жауапқа тартылады, сотталады.
Екіншіден, қолдану актісі - жекелеген құқықтық акт. Ол қатаң түрде,
белгілі адамдарға жатады. Құқық қолдану актілі, тек сол оқиғаға ғана
арналады және оған ұқсаған оқиғаға қатынасы жоқ. Сонымен, ол құқық
нормалары бар жалпы сипаттағы нормативтік-құқықтық актілерден өзгешеленеді.
Құқық нормалары, көптеген бір түрдегі оқиғаларды реттейді жөне өз аясындағы
барлық адамдарға қатынасы бар. Олар бірнеше рет қолдануға есептелген.
Жекелеген құқықтық актілерде құқық нормалары жоқ. Олар тік, жалпы
ұйғарымдарды жеке адамдарға, ұйымдарға бейімдейді, бір реттік қана мәні
бар. Соған байланысты құқық нормаларын қолдану актілері, құқық деректеріне
жатпайды. Заңдар жинағына олар кіргізілмейді.
Үшіншіден, құқық қолдану актілері заңды болуы міндетті, қатаң түрде
заңға сай шығарылады, белгілі құқық нормаларына сүйенеді: Мысалы: соттың
үкімі (адамды жазалау туралы) қылмыстық құқық негізінде шығарылады. Егep
қолдану актісі заңға қайшы болса, ол міндетті түрде жойылады.
Төртіншіден, құқық нормаларын қолдану актілері заңда көрсетілген
нысанда шығарылады және анықталған аты болады. Заң алдын ала, жекелеген
актілерді дайындаудың және шығарудың қатаң тәртібін белгілейді. Мысалға,
құқық қорғау органдарының (сот, прокуратура органдары) қабылдайтын
актілерінің міндетті түрде мынадай (элементтері) бөліктері болуы қажет:
1. Кіріспе бөлімі, онда актінің, оны шығарған органның аты, шыққан
уақыты, мекен-жайы;
2. Түсіндірме бөлімі, онда істің деректі мән-жайы көрсетіледі;
3. Дәлелдеу бөлімі, қабылданған шешімге негіздеме беру.
4. Қорытынды бөлім, онда шешімнің мазмұны баяндалады. Әрбір құқық
қолдану актілерінің қатаң түрде белгіленген аттары болады: үкім, бұйрық,
қаулы, өкім.
Құқық нормаларын қолдану актілерін бөлу, әр түрлі негіздерге
байланысты жүргізіледі. Құқық нормаларын қолданатын субъектілерге
байланысты болады. Жекелеген құқықтық актілер мынадай түрлерге бөлінеді:
• Мемлекеттік биліктің өкілеттік органдарының актілері;
• Мемлекеттік биліктің атқарушы - иелік етуші органдарының актілері;
• Мемлекеттік құқық қорғау органдарының актілері (сот, прокуратура,
арбитраж т.б.);
• Мемлекеттік бақылау органдарының актілері (салық инспекциясы,
кедендік органдар т.б.)
Қоғамдық қатынастардың мазмұнына, және оларға қолданылатын құқық
нормаларына байланысты, құқық қолдану актілері былай бөлінеді:
Реттеуші актілер, адамдардың құқықтық тәртіптеріне сай, нақты түрдегі
заңды құқықтарды, міндеттерді белгілейді.
Қорғаушы актілер, жеке адамдардың құқық бұзуына байланысты шығарылады
(соттың үкімі, тергеушінің сезікті адамды кінәлі ретінде жауапқа тарту
туралы қаулысы).
Сонымен, құқық нормаларын қолдау актілері, құқық нормаларының
ұйғарымдарын іске асырудағы маңызды құрал болып табылады.
Түсіндірме беру қажеттілігі. Еліміз тәуелсіздік алғаннан бері қыруар
заңдар және одан туындайтын өзге де нормативтік актілер қабылданып,
бекітілген соң дереу іске қосылады. Солардың ішінде іске аспай мардымсыз
болып жатқандығы да бәрімізге мәлім. Оның объективтік және субъективтік
өзіндік сыры бар. Осындай келеңсіз, қолайсыз жағдайлардың объективтік сыры
мынада: тіпті басқасын қойғанда заң актілерінің есепсіз шығарылуында,
олардың бір-бірімен қабыспай, бұрынғы актілердің тұжырымдарын соңғыларының
бұрмалауында, сөйтіп, олардың қарама-қайшылығы, кемістігі, ақырында
ағатыққа соқтыруы, әркелкілілігі, қазіргі өскелең өмір талабымен
сыйыспайтындығында. Әрине бұдан келіп, бірте-бірте нормативтік актілердің
түрлері көбейеді, оларды біліп үйренуге кері әсерін тигізеді, енжарлыққа,
керітартпалыққа әкеліп соқтыратыны сөзсіз. Бұларға қоса, нормативтік
актілердің арқауына өзге де объективтік жағдайлар өз септігін тигізуде:
айталық, құқықтық норма жайлы мәндес болып табылатындықтан, оны нақтылы
өмір талабына бейімдеп қолдану дұрыс, дәлме-дәл, бұлжытпай пайдалану әркез
болса да селқостықтың, алшақтықтың кесірінен көңілден шықпауы; заң
нормаларында көптеген арнаулы құқықтық терминдердің, ұғымдардың жөнді-
жөнсіз қаптап кетуі; заң техникасының әлі де болса пісіп жетіспеуі, оны
дұрыс қолданбауы, нормативтік актілердің тілінің анық түсінікті, дәлме-дәл
болмауының нәтижесінде, олардың кейбір тұжырымдары шашыраңқы, тұманды, екі
ойлы болып келуі; сондай-ақ, құқық нормаларының мәтіндеріндегі заңгердің
қосқан "т.т.", "т.б.", "т.с.с.", "өзге де" сөздердің көптілігі.
Заң шығарушы қызметкерлердің кәсіптік, қала берсе дайындық деңгейінің
төмендігі де нормативтік актілердің кемістігіне өз әсерін тигізеді.
Сөйтіп бұлардың барлығы жинақтала келе құқықтық нормаға түсіндірме
беруге итермелейді.
Құқықтық түсіндірме — дегеніміз құқықтық нормаларын оларда айтылған
сөздерді біркелкі түсінуге және оны іс бойынша мәніне сәйкес дұрыс, әрі
дәлме-дәл қолдануға байланысты түсінік беретін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.