Азаматтардың әрекет қабілеттілігі. Азаматтық құқық

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

Кіріспе 2
Азаматтардың әрекет қабілеттілігі 3
14 жастан 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың 4
әрекет қабілеттілігі 4
14 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың 6
әрекет қабілеттілігі 6
Қорытынды 9
Қолданған әдебиеттер тізімі 10

Кіріспе

Өзіндік жұмыстың мақсаты тақырып мазмұнын ашу, яғни кәмелетке
толмаған адамдардың әрекет қабілеттілігін анықтау.
Әрекет қабілеттік - адамның психикалық күйімен байланысы жоқ
заңдық қасиет ретіндегі құқық қабілеттіктен өзгеше, әрекет қабілеттілік
онда айтарлықтай дамыған ақыл-ой мен еріктің болуына, өзінің іс-әрекеттерін
саналы түрде сезініп, оларды игере білу қабілетіне байланысты. Сондықтан
заң адамның әрекет қабілеттігі толық көлемде кәмелетке толғанда, яғни ол 18
жасқа жеткенде басталады деп көрсетеді. Осылайша, кәмелетке толғандардың
толық дәрежеде әрекетке қабілетті болуына мүмкіндік беретін психикалық
толысу шүбәсыздығы белгіленеді. Кәмелетке толған азаматтар өздерінің іс-
әректтері арқылы толық көлемде азаматтық құқықтарды иеленіп, жүзеге асыра
алады, өздері үшін азаматтық міндеттерді белгілеп, оларды орындай алады.
Әдебиеттерде азаматтардың әрекет қабілеттігі толық, толық емес
және шектеулі деп бөлінеді. Оның өзі азаматтың әрекет қабілеттігіне
байланысты жүзеге асады. Жаңа туған бала толығынан құқық қабілеттігі бола
тұрса да, өзі әрекет жасап қайсібір құқыққа ие болуға немесе өзіне
міндеттер алуға қабілетсіз екендігі белгілі. Саналы әрекет жасау қабілеті
кісінің жасына байланысты. Сондықтан әрекет жасау жасы толған адамдарда
ғана болады. Ішінара әрекет қабілеттілігі әдетте, жасы кәмелетке
толмағандарға тән, ал берілетін әрекет ауқымы олрадың жасына байланысты.
Заң мұндай тұлғаларды екі топқа бөледі: жасы кәмелетке толмаған 14 пен 18
жас аралығындағылар және жасы кәмелетке толмаған 14 жасқа дейінгі жас
балалар. Өзіндік жұмыстың алға қойған мақсаттары болып тақырыбын және
мазмұнын толық ашу.

Азаматтардың әрекет қабілеттілігі

Азаматтардың әрекет қабілеттілігі құқық субьектілігінің бір элементі
болып табылғандықтан, оған төмендегідей анықтама беруге болады:
Азаматтың өз әрекеттерімен азаматтық құқықтарға ие болу және оларды
жүзеге асыру, өзі үшін міндеттерді туғызу және оларды орындау
қабілеттілігі. Азаматтық кодекстің 17 бабы.
Адамның психикалық күйімен байланысы жоқ заңдық қасиет ретіндегі
құқық қабілеттіліктен өзгеше, әрекет қабілеттілік онда айтарлықтай дамыған
ақыл-ой мен еріктің болуына өзінің іс-әрекеттерін саналы түрде сезініп,
оларды игере білу қабілетіне байланысты. Сондықтан заң адамның әрекет
қабілеттілігі толық көлемде кәмелетке толғанда, яғни ол 18 жасқа жеткенде
басталады деп көрсетеді, осылайша кәмелетке толғандардың толық дәрежеде
әрекетке қабілетті болуына мүмкіндік беретін психикалық толысу шүбәсіздігі
белгіленеді.
Азаматтық әрекет қабілеттігінің маңыздылығы онда, ол өз
әрекеттерінің нәтижесінде белгілі заңды салдардың пайда болатынын түсіну.
Сонымен қатар, өз әрекеттерінің нәтижесінде келтірілген зиянның орнын да
өзі толтыру мүмкіншілігі, яғни айтқанда, әрекет қабілеттілігін тек
келісімдер жасау және олаар үшін жауап беру ғана емесе, кең шеңберде
түсінгеніміз жөн, өйткені, азаматта әрекет қабілеттілігімен бірге өзі
келтірген зиянды өтеу қажеттілігі де бір мезгілде пайда болады.[1]
Азаматтардың әрекет қабілеттілігі азаматтың құқық қабілеттілігінен
ерекшеленеді. Азаматтардың құқық қабілеттілігі оның дүниеге келген сәтінен
бұл дүиеден озғанынша бірге болады. Ал азаматтың әрекет қабілеттілігі үшін
оның өз еркімен мүлікті иеленіп, оған билік етк немесе өзіне міндеттеме
алуға тілек білдіруі қажет. Сондықтан да азаматтың құқық қабілеттігі оның
жасымен психикалық жағдайына қатысты келеді. Ол өзіне азаматтық құқық пен
міндеттілікті алу үшін қалыпты әрі толысқан психикада болуы тиіс.
Нәтижесінде құқық қабілеттілігі барлардың бәрі бірдей әрекет қабілеттігіне
ие емес. Бір сөзбен айтқанда азаматта құқық қабілеттілік болғанымен, әрекет
қабілеттілігі белгілі бір уақыт арасында болмауы мүмкін.[2]

14 жастан 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың

әрекет қабілеттілігі

Азаматтың өз әрекеттерімен азаматтық құқықтарға ие болуға және оны
жүзеге асыруға, өзі үшін азаматтық міндеттер жасап, оларды орындауға
қабілеттілігі (азаматтық әрекет қабілеттілігі) кәмелетке толғанда, яғни 18
жасқа толғаннан кейін толық көлемінде пайда болады. (АК-ң 17-бабының 1-
тармағы).
Әдебиеттерде азаматтардың әрекет қабілеттігі толық, толық емес
және шектеулі деп бөлінеді.[3] Оның өзі азаматтың әрекет қабілеттігіне
байланысты жүзеге асады. Жаңа туған бала толығынан құқық қабілеттігі бола
тұрса да, өзі әрекет жасап қайсібір құқыққа ие болуға немесе өзіне
міндеттер алуға қабілетсіз екендігі белгілі. Саналы әрекет жасау қабілеті
кісінің жасынабайланысты. Сондықтан әрекет жасау жасы толған адамдарда ғана
болады.
Толық емес немес ішінара әрекет қабілеттілігі бойынша азамат
өзінің әрекеті арқылы кез-келген құқықтық әрекетті жасай алмайды, бұлайша
айтқанда, заңда тікелей көрсетілген бірқатарына ғана ие.
Ішінара (толық емес) әрекет қабілеттілігі әдетте, жасы кәмелетке
толмағандарға тән, ал берілетін әрекет ауқымы олрадың жасына байланысты.
Заң мұндай тұлғаларды екі топқа бөледі:
• Жасы кәмелетке толмаған 14 пен 18 жас аралығындағылар;
• Жасы кәмелетке толмаған 14 жасқа дейінгі жас балалар.
14 пен 18 жас аралығындағылардың әрекет қабілеттілігі мейлінше
ауқымды олар заңда көрсетілген шекте әртүрлі мәмілелер жасай береді. Ондай
мәмілелерді екі түрге бөлуге болады:
← Өздерінің заңды өкілдерінің, яғни ата-аналарымен асырап
алушылардың қорғаншылары келісімсіз-ақ өз бетімен жасаған мәміле;
← Ата-анасының (қамқоршысының) рұқсат берген жазбаша хаты негізінде
жасалатын мәміле.
14 пен 18 жас аралығындағы жасы кәмелетке толмағандар заңды
өкілдерінің келісімінсіз мыналарды істеуге:
1. өзінің жалақысына, стипендиясы мен басқа кірстеріне билік етуге;
2. интеллектуалдық меншік құқығы бар объектілеріне билік етуге;
3. ұсақ тұрмыстық мәмілелер жасауға;
4. банкке салым салуға және өзінің салымына, оның ішінде өзінің атына
салынған салымдарға иелік етуге құқылы (АК-ң 22-бап).
14 жастан 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандар басқалай мәмілелерді,
яғни мәмілелерді ата-анасының, асырап алушыларының немесе келісімімен
жасайды. Мұндай келісімнің нысаны заңдарда кәмелетке толмағандар жасайтын
мәміле үшін белгіленген нысанға сай келуге тиіс. (АК-ң 22-бабының 1-
тармағы).
Заң құжаттарында кәмелетке толмағандар жасайтын және олар үшін
жасалатын мәмілелерге қорғаншылық және қамқоршылық жасау органының алдын-
ала келісімі талап етілетін жағдайларда белгіленуі мүмкін. Әдетте, мүлікті
иеліктен шығару (мысалы, пәтерді сату) жөніндегі аса маңызды мұндай
жағдайлар отбасы заңдарында көзделеді. Неке және отбасы туралы 1998ж. 17
желтоқсандағы Заңның 13-бабына сәйкес белгіленген тәртіппен жасалған неке
ғана жұбайлардың міндеттерін іс-жүзінде некеге тұруы ол толық көлемде
әрекет қабілеттілікке ие болды дегенді білдірмейді.
Бұл арада ескеретін мына жағдай бар: Азаматтық кодекстің 17-
бабының 2-тармағына сәйкес заң құжаттарында 18 жасқа жеткенге дейін
некелесуге рұқсат етілетін жағдайда, 18 жасқа толмаған азамат некеге тұрған
кезден бастап толық көлемде әрекет қабілеттілігіне ие болады. Қазақстанда
Неке және отбасы туралы Заң бойынша некеге тұруға 18 жастан бастап
рұқсатетіледі. Егер дәлелді себептер болған жағдайда мемелекеттік тіркеу
орны бойынша азаматтық хал актілерін тіркеу органдары неке жасын 2 жылдан
аспайтын мерзімге төмендетуі мүмкін (Неке және отбасы туралы заңның 10-
бабының 2-тармағы). Заң құжаттарында 18 жасқа жеткенге дейін некелесуге
рұқсат етілетін жағдайда 18 жасқа толмаған азамат некеге тұрған кезден
бастап толық көлемде әрекет қабілеттігіне ие болады.
Қазіргі кезде Азаматтық кодексте Кәмелетке толмаған адамды толығымен
әрекет қабілетті деп жариялау (эмансипация) ұғымы қолданылады.
16 жасқа жеткен кәмелетке толмаған адам егер ол еңбек шарты бойынша
жұмыс істейтін болса немесе ата-анасының, асырап алушысының, қамқоршысының
келісімімен кәсіптік қызметпен айналысатын болса, толық әрекет қабілетті
деп жариялануы мүмкін. Кәмелетке толмаған адамды толығымен әрекет қабілетті
деп жариялау (эмансипация) ата-анасының, асырап алушысының, қамқоршысының
келісімі болмаса, соттың шешімімен жүзеге асады.
14 жастан 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандар өздері жасаған
мәмілелер бойынша дербес жауапты болады және өздерінің әректтерінен
келтірілген зиян үшін жауап береді. (АК-ң 22-бабының 4-тармағы).
14 жастан 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмаған дар өздері келтірген
зиян үшін жалпы негіздер бойынша дербес жауап береді. (АК-ң 926-бабының 1-
тармағы). Олардың зиянды өтеу үшін жеткілікті мүлкі немесе өзге кіріс
көздері болмаған жағдайда, егер олар зиянның өз кінәсінен болмағанын
дәлелдемесе, зиянды толық немесе оның жетпей тұржан бөлігін ата-аналары
(асырап алушылары) немесе қамқоршылары өтеуге тиіс.[4]

14 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың

әрекет қабілеттілігі

14 жасқа дейінгі азаматтар әректке қабілетсіз болады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.