Тараптардың процессуалдық тең құқықтылығы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе1

Қылмыстық процестегі тараптардың тең құқықтылығы мен сайыскерлігі4

Қорытынды. 28

Кіріспе

Ата заңымыз - ҚР Конституциясы сот әділдігі тәрізді мемлекеттік қызметтің маңызды саласының рөлін жоғары деңгейге көтереді. Осы сот әділдігін жүзеге асыру тәртібін анықтайтын құқық салаларының да маңызы артуда. Соған байланысты заң ғылымдарына, заңгер - ғалымдарға қойылатын талаптар да күшеюде.

Сот төрелігінің демократиялық негіздерін дамыту, сот өндірісіндегі тұлға құқықтарының кепілдерін күшейту, сот әділдігін жүзеге асырудың барлық салаларында заңдылықты қамтамасыз ету, оның превентивті және тәрбиелік әсер ету деңгейін жоғарылату - қазіргі таңда зерттеуді қажет ететін күрделі мәселелер болып табылады.

Заң ғылымындағы, сот және тергеу тәжірибесінде пайда болатын сұрақтарды зерттеу, заңнамаларға қажетті өзгерістер енгізу туралы ұсыныстар жасау және сот, прокуратура, тергеу органдарының тәжірибелік қызметін жетілдіруге бағытталған шаралар жөніндегі мәселелерді зерттеудің маңызы зор.

Сот өндірісі теориясының сот және тергеу тәжірибесімен байланысы жөніндегі сұрақтар көптен бері келе жатқан мәселелер болып табылады. Бұл байланыс екі жақты болуы қажет, яғни теоретик-процессуалисттер мен құқық қорғау органдары қызметкерлерінің ынтымақтастығы қамтамасыз етілуі тиіс.

Сот әділдігінің демократиялық негіздерін дамыту, сот құрылымы мен сот өндірісін жетілдіру Конституцияда көрініс тапқан қағидалармен тығыз байланысты:сот төрелігін тек соттың жүзеге асыруы, судьялардың тәуелсіздігі және тек Конституция мен заңға бағынуы, кінәсіздік презумпциясы, т. б. Азаматтардың ар-намысы, өмірі мен денсаулығы, жеке бостандығы мен мүлкіне қол сұғушылықтан сот арқылы қорғану құқығы және лауазымды тұлғалардың заң бұзушылық пен өкілеттіктерін теріс пайдалану арқылы жасалған әрекеттеріне азаматтардың сотқа шағымдану құқығының да үлкен маңызы бар.

Құқық қорғау органдары мемлекеттік меншіктің сақталуын, жеке меншікті, азаматтардың ар-намысын қорғауды қамтамасыз ету үшін қылмыстылықпен табанды күрес жүргізіп, кез келген құқық бұзушылықтардың алдын алып, оны туындатқан себептерді жоюға бағытталған әрекеттерді жүзеге асыруы қажет. Құқық қорғау органдарының қызметін талдау қылмыстық процестің алдына қойылған мынадай неғұрлым маңызды мәселелерді ашып көрсетуге көмектеседі:

қылмыстық - процессуалдық қызметті жетілдіру;
қылмыстық процестегі тұлға құқықтарын қорғауды күшейту;
қылмыстық сот өндірісінің кейбір қағидаларының мазмұнын кеңейту;
оның тәрбиелік рөлін арттыру;
қылмыстық процесс ғылымын тәжірибемен ұштастыра отырып дамыту.

Қылмыстық істерді неғұрлым тез тергеу және шешудің басты жолы-құқық қолдану қызметін жетілдіру, оның тиімділігінің деңгейін көтеру болып табылады. Қылмыстық сот өндірісінің органдары алдына қойылған міндеттерді сәтті орындаудың маңызды шарты-олардың процессуалдық және өзге нормаларды қатаң сақтауы. Әрбір құқық қорғау органының қызметкері өзінің қызметтік міндеттерін нақты және адал орындауы тиіс. Бұған қарамастан, процесті жүргізуші тұлғалар заң талаптарын бұзып жатады. Кейде оның себебі қолданыстағы заңдар сапасының төмендігі болуы мүмкін, ал басқа жағдайларда мұндай бұзушылықтар процесті жүргізуші тұлғалардың кәсіби деңгейінің төмендігінен орын алады. Процессуалдық заңдарды бұзудың себебі, істі жүргізуші тұлғалардың өзара "іскерлік" байланыстары да болуы мүмкін. Мәселен, сотталушыны ақтау үшін жеткілікті негіздер бола тұрып, сот істі қосымша тергеуге жіберу жөнінде ұйғарым шығарады. Қылмыстық істің барысы үшін жауапты тұлғалардың осындай сипаттағы әрекеттері, өз ішкі сенімдерінен бас тартуы мемлекеттің шынайы мүдделеріне, процеске қатысушы өзге тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіреді.

Сот әділдігінің әрбір конституциялық қағидасы терең ғылыми зерттеуді қажет етеді, әрбір қағидаға қатысты сол ережені толық, жан-жақты жүзеге асыруға бағытталған шаралар қабылдану қажет.

Қазіргі таңда қылмыстық процесті оңайлату, жетілдіру белгілі бір саяси мазмұнға ие болады. Бұл мәселе соттарды, әсіресе қылмыстық істер бойынша өндіріске қатысты болады, себебі, сот-тергеу органдарының қызметінде бірқатар кемшіліктер, қылмыстық істер өндірісінің шекті күрделілігі және ұзақтығы, формальдылығы айқын орын алып отыр. Негізгі мақсат - ҚІЖК-ін емес, қылмыстық процесті оңайлату. Бұл дегеніміз - қылмыстық іс өтетін нақты сатыларды және тергеу мен сот әрекеттерінің нысандарын оңайлату.

ҚР Конституциясының 13-бабының 3-бөлігінде және ҚР ҚІЖК-нің 69-бабында: "Әркімнің білікті заң көмегін алуға құқығы бар", "Айыпталушы заңға қайшы келмейтін барлық құралдармен өзінің құқықтарын қорғауға құқылы" делінген. Айыпталушының қорғану құқығын қамтамасыз ету конституциялық қағида болып табылады және шындықты анықтаудың, заңды, негізделген үкім шығарудың маңызды кепілі ретінде қылмыстық сот өндірісінің барлық сатыларында қатаң орындалуы қажет. Айыпталушының құқықтарын қамтамасыз ету, бұл құқықтарды кеңейту және оның кепілдіктерін күшейту қылмыстылықпен күресуде және оның тиімділігін арттыруда үлкен рөл атқарады. Осы қағида Конституцияның 77-бабының 3-тармағында көрініс тапқан "адамның кінәлі екендігі заңды күшіне енген сот үкімімен танылғанша ол жасаған қылмысқа кінәлі емес деп есептеледі" деген қағидамен тығыз байланысты. Бұл кінәсіздік презумпциясы қағидасының негізі.

Іс бойынша жиналған айыпталушыны әшкерелейтін дәлелдемелер тергеуші мен прокурорға қаншалықты сенімді болып көрінгенімен айыпталушының пайдасына есептелетін барлық мүмкін болатын дәлелдемелер міндетті түрде жиналып тексерілуі қажет. Айыпталушыны ақтайтын немесе оның кінәсін жеңілдететін барлық мән-жайлар мұқият зерттелуі тиіс. Бұдан шығатыны, тергеу тәжірибесінен айыпталушыға қатысты жағымсыз қатынасты, айыпталушыға істің мән-жайлары мен дәлелдемелер жөнінде жалған мәлімет беретін, заңсыз, этикалық талаптарға қайшы келетін кез келген әдіс-тәсілдерді қолданудан, әр түрлі "тергеу қулықтарын" және "психологиялық мәжбүрлеу" арқылы айыпталушыны қорқытып, одан қажетті жауап алуға бағытталған әрекеттерден бас тарту керек. Айыпталушы-қылмыс жасады деп айып тағылған тұлға, ал шын мәнінде айыпталушы ол қылмысты жасады ма, жоқ па оны тек сот өз үкімі арқылы шешуге өкілетті. Құқық қолдану қызметінде қылмыстық процестің барлық қағидаларын сақтаған жөн.

Қылмыстық процестегі айыпталушының қорғану құқығын қамтамасыз ету қағидасы тараптардың тең құқықтылығы мен бәсекелестігі қағидасымен тығыз байланысты.

Қылмыстық процестегі тараптардың тең құқықтылығы мен сайыскерлігі қағидасы осы курстық жұмыстың тақырыбы болғандықтан мен қазіргі таңдағы осы қағиданың сот процесінде қолданылу және сақталу деңгейін, соған байланысты алдын ала тергеу мен сот талқылауында айыпталушының құқықтары мен бостандықтарының жүзеге асырылуының шынайы мүмкіндіктерін көрсетуге ұмтылдым.

Аталған қағиданың қылмыстық процесте жүзеге асырылу деңгейі, айыпталушы құқықтарының іс жүзінде орындалу мүмкіндіктері, жалпы сот процесіндегі тұлға құқықтарының кепілдіктері - терең зерттеуді қажет ететін өзекті мәселелердің бірі болып табылады.

Қылмыстық процестегі тараптардың тең құқықтылығы мен сайыскерлігі

Қылмыстық процестегі тараптардың тең құқықтылығы мен сайыскерлігі қағидасы қылмыстық іс жүргізу құқығының теориясы мен тәжірибесіндегі даулы мәселелердіц бірі. Сот қызметкерлерінің арасында сот талқылауы сатысында орын алатын сайыскерлік бастаманың қажетсіздігі туралы көзқарас кең таралған. Бұл пікірді қолдаушылар да көп кездеседі және ол сот талқылауына айыптау мен қорғау тараптарын енгізу- қажетсіз, процесті күрделендіретін, ұзартатын кедергі ретінде қарастырады. Сайыскерлік қағидасы буржуаздық сипатта болады, яғни, еркін бәсекелестікке негізделген капиталистік тауар шығарушы қоғамның әлеуметтік қатынастары ретінде көрініс табады делінген.

Алайда, қазіргі таңда бұл пікірмен мүлдем келісуге болмайды. Иә, ҚІЖК-дегі бәсекелестік қағидасы өз бастауын буржуаздық құқықтан алады, бірақ оның маңызы мен мазмұны түбегейлі өзгеріске ұшыраған. Алғашқы кезде қылмыстық процесте жария бастама, жария мүдде басым болған, яғни, соттың әрекеттері басты сипатта болып, ал тараптардың әрекеттері - тек қосымша, көмекші сипатта болды.

Дегенмен, сайыскерліктің мазмұны - тек процеске айыптаушы мен қорғаушының қатысуында ғана емес, сондай-ақ айыпталушыға бірқатар процессуалдық құқықтарды ұсынуда да болып есептеледі. Нәтижесінде, айыпталушы - басқарусыз, құқығы жоқ объект емес, процестегі белгілі бір құқықтарға ие (қорғану, құжаттарды ұсыну, сот тергеуінің кез-келген уақытында түсініктер беру, соңғы сөз алу құқығы) тарап болып саналады. Сондықтан қылмыстық процестегі сайыскерлік бастама туралы мәселені шешкен кезде іс бойынша материалдық шындықты толық табу үшін айыпталушыға жоғарыда көрсетілген құқықтарды ұсыну жеткілікті бола ма? - деген сұрақ туындайды.

Бәсекелестік буржуаздық процестен бастау алғанымен, одан бас тарту және айыпталушыны құқықтарынан айыру - буржуаздық емес, ортағасырлық инквизициялық процестен туындағанын көрсетер еді; сәйкесінше, бұл алға емес, кері жылжу болады. Осылайша, бәсекелестікті жою "қылмыстық процесс сапасын өзгертіп, төмендетуге әкеп соғады. "

Қылмыстық процестегі сайыскерлік бастаманы шектеудің негізгі идеясы - қылмыстық істер бойынша өндіріс жүргізудің қиыншылықтарын алдын ала тергеу сатысына ауыстыру болып табылады, ал сот талқылауы алдын ала тергеудің қосымшасы ретінде қарастырылады. Сот талқылауының осындай "қосымша" сипаты бойынша сот алдын-ала тергеуде даулы болған мән-жайларды прокурордың баяндамасын басшылыққа ала отырып шешеді.

Қазіргі заманғы ағылшындық сайыскерлік өндірістің ережелеріне тоқталатын болсақ, сот мәжілісі айыптаушының кіріспе сөзінен басталады, ол іс материалдарын ауызша айтып, сотталушыға тағылған айыпты негіздейді. Мұнда тараптардың жарыссөзі орын алмайды, айыптаушыға қарсы қорғау тарабының тұжырымдары айтылмайтындықтан, сот тергеуі негізінен алдын-ала жиналған жазбаша материалдарға сүйенеді, олардың ішінен дау тудырған мәселелер ғана тексеріледі, ал прокурор сотталушыны ақтайтын да, айыптайтын да дәлелдерді келтіреді. Ағылшындық қылмыстық сот шындықты ашу мақсатында жүргізілетін қоғамдық іздестіру болып есептеледі, бірақ ол мақсатқа жету үшін айыптаушы мен сотталушы арасындағы қатынастар сайыскерлік нысанда жүзеге асырылуы тиіс. Алдын ала және ақырғы сот өндірісінің негізінде жатқан сайыскерлік қағидасы ағылшын қылмыстық процесінің негізгі бастауы болып табылады. Ағылшындық қылмыстық сот өндірісі сайыскерлік бастаманы айыпталушының пайдасына жүргізеді. Алдын ала өндірісінде ешбір куәдан айыпталушының және оның қорғаушысының қатысуынсыз жауап алуға жол берілмейді.

Сайыскерлік іс бойынша шындықты анықтауға көмектесетін әдістердің бірі. Соңғы уақыттарда айыпталушының қорғану құқығын қамтамасыз ету және сайыскерлік арасында теңдік белгісін қоюға ұмтылудамыз. Мұнымен келісуге тағы болмайды, себебі айыпталушының қорғану құқығы қылмыстық процестің барлық сатыларында қамтамасыз етіледі, ал сайыскерлік тек сот талқылауы сатысында орын алады. Бірақ сот талқылауы сатысында айыпталушының құқықтары тек бәсекелестікпен ғана емес, басқа да тәсілдермен қамтамасыз етіледі. Осылайша, сайыскерлік - айыпталушының қорғану құқықтарын қамтамасыз ету жөніндегі барлық шараларының бір ғана бөлшегі болып табылады.

Қылмыстық істерді қозғау мен тергеу, қарау және шешу жөніндегі қызмет жемісті болмайды, егер оны жүзеге асыру үшін қажетті әр түрлі функциялар қылмыстық істер бойынша өндіріс процесінде пайда болатын құқықтық қатынастың өзге субъектілеріне қатысты биліктік өкілеттіктерге ие мемлекеттік органдарға жүктелсе.

Қылмыстық процесте процессуалдық функцияларды бөлудің қағидасы орын алған және бұл үлкен саяси және тәжірибелік мазмұнға ие, себебі, ол қылмыстық сот өндірісіндегі заңдылықтың кепілі болады. Қылмыстық істер бойынша сот төрелігін жүзеге асыру кезінде істі шешу функциясының айыптау және қорғау қызметінің бөлінгендігі қолданыстағы заңда нақты көрініс тапқан. Кінәсіздік презумпциясы қағидасын анықтай отырып, заң істі шешу функциясын тек бір мемлекеттік орган - соттың компетенциясына жатқызады. Ал айыптау қызметі мемлекеттік айыптаушы - прокурорға, қоғамдық айыптаушыға, ал белгілі бір жағдайларды - жәбірленушіге жүктеледі. Қорғау функциясын заңға сәйкес айыпталушы, қоғамдық қорғаушы, адвокат, айыпталушының заңды өкілдері мен жақын туыстары, кәсіподақтардың өкілдері жүзеге асырады. Осыған байланысты қылмыстық іс жүргізу заңдары бір тұлғаның бір мезгілде судья, айыптаушы және қорғаушы функцияларын атқаруға жол бермейді.

Процессуалдық функцияларды бұлайша нақты бөлу және істі шешу функциясының айыптау және қорғау функцияларынан бөлінуі қылмыстық сот өндірісінің сайыскерлік бастамасынан көрініс табады. Бәсекелестік - айыпталушы, сотталушы, қорғаушы, азаматтық талапкер мен жауапкерді дәлелдемелерді ұсыну, арыз-шағымдар беру жөнінде бірдей құқықтармен қамтамасыз етуден көрінеді.

Мұндай процеске қатысушыларды "тараптар" деп атауға да, атамауға да болады. Алайда, олардың арасында елеулі ерекшеліктер бар екендігін шығармауымыз қажет. Процеске қатысушылар әр түрлі мүдделерді көздейді. Дәл осы айырмашылықтар процессуалдық функцияларды бөлумен бірге қылмыстық сот өндірісіндегі бәсекелестіктің негізін айқындайды.

Қылмыстық істерді қараудың бәсекелестік тәртібі, істі заңды және негіздей отырып шешу үшін қажетті дәлелдемелерді жинауда соттың белсенділігі мен бастамашылығына кедергі болмайды, жаңа айып бойынша қылмыстық іс қозғауға кедергі келтірмейді. ҚІЖ заңы соттан сот өндірісінің қатысушыларымен ұсынылған дәлелдемелерді қарап, бағалаумен шектелмей, іс мән-жайларын жан-жақты, толық және объективті зерттеу үшін барлық шараларды қолдануды, сондай-ақ әрбір үкімнің заңдылығы мен негізделген қамтамасыз етуді талап етеді.

Айыпталушының, сотталушының, қорғаушының, азаматтық талапкер мен жауапкер құқығының процессуалдық теңдігі істерді қарау және шешуде бір жақтылық пен субъективтілікке қарсы маңызды кепіл болып табылады және әрбір іс бойынша шындыққа жетудің қажетті шартын құрайды. Процестегі тараптың бәсекелестігі - сотқа іс материалдарын дұрыс қарап, заңды, негізделген үкім шығаруға көмектеседі. Бәсекелестік қағидасының тәжірибелік маңызы осында. (2)

П. И. Кудрявцевтің пікірі бойынша, кейбір авторлар соттың "айыптау тарабынсыз" және "қорғау тарабынсыз" бәсекесіз, дау-дамайсыз өтуін қалағанымен, сот төрелігі, әділеттік және шындықты бекіту мақсатында айыптаушы сотта айыптаушы рөлін, қорғаушы қорғаушы ретінде қатысуы қажет. Істерді қараудың бәсекелестік тәртібі - соттың тәрбиелік әсер етуін қамтамасыз ететін, оның беделі мен қарапайым халықтың әділетікке сенімін бекітудің маңызды шарты. (3)

Сот талқылауына қатысушының құқықтарын қатаң сақтаудың және олардың процессуалдық теңдігінің тәжірибелік маңызын арттыру үшін сотталушы, жәбірленуші құқықтарын қамтамасыз ететін шаралар қабылдап, сот тәжірибесінен қорғау рөлін дұрыс бағаламау жағдайларын жою қажет.

Қылмыстық процестегі бәсекелестік түсінігіне байланысты заңгер-ғалымдардың пікірлеріне тоқтала кетейік.

Академик А. Я. Вышинскийдің пікірі бойынша, бәсекелестік - айыптаушының сезіктінің кінәсін дәлелдеу құқығына қарсы тұратын, айыпталушының өз көзқарасын білдіруге құқығы. Бәсекелестік қағидасы - бұл тараптардың сайыскерлігіне қоса әділетті сот төрелігінің маңызды кепілі болып табылатын тараптардың теңдігі және жариялылығының, демократизмнің негізінде судьяның сот процесіне белсенді түрде қатысуы болып есептеледі.

Профессор М. С. Строговичтің пікірі мынадай: Бәсекелестік - бұл жалпы формальді белгілердің жиынтығы. Әрбір процессуалдық жүйеде, әрбір тарихи кезеңде бәсекелестік қағидасының негізі - тараптар функциясының бөлінгендігінде. Айыптау функциясы - прокурорға жүктелген, ал істі өзі шеше алмайды, тек сот алдында айыпты қолдайды. Ал айыпталушы бұл айыптан процестегі тарап ретінде оған заң ұсынған құқықтарды қолдану арқылы қорғанады. Сайыскерлік яғни, айыптаушы мен айыпталушының бірдей құқықтармен қамтамасыз етілуін қарастырады. Бәсекелестік қағидасы сот процесінің сот пен тараптар арасында негізгі процессуалдық функцияларды - сот талқылауы, айыптау және қорғау - өзара бөлінген, реттелетін қызмет ретіндегі құрылымын білдіреді. Тараптардың бәсекелестігі соттың басқарушы рөлімен жүргізіледі, мұнда тараптар тең құқықтарға ие, оны қолдана отырып, әрбір тарап өз дәлелдемелерін негіздеп, қарсы тараптардың аргументтерін жоққа шығарады. Сайыскерлік процесс айыптаушымен тең негізде құқықтарға ие тарап ретінде айыпталушының жағдайымен сипатталады.

Айыпталушының айыптан қорғану құқығын қамтамасыз ете отырып, Конституция қылмыстық процестің сайыскерлігін айқындайды. Яғни, айыпталушының соттағы қорғану құқығы сот процесінің бәсекелестік құрылымында қамтамасыз етіледі. Қорғану құқығы мен процестің бәсекелестігін ажыратудың кез келген көрінісі сайыскерлік қағидасын жоққа шығарумен бірдей болады. Шын мәнінде де, егер айыпталушының қорғану құқықтары сот бәсекесіз-ақ қамтамасыз етілетін болса, онда бәсекелестік не үшін қажет? Бұл жағдайда ол кей кезде қолданылатын, ал енді бір кезде қолданылмайтын тек шартты техникалық нысан ретінде қабылданады.

Профессор Чельцов М. А. пікірі бойынша, іс бойынша шындыққа қол жеткізу міндеті бар қылмыстық процесс толық сайыскерлік қағидасында құрылуы мүмкін емес: судьялар тараптардың талаптарымен және олар ұсынған дәлелдемелермен байланысты емес. Тараптардың көмегімен сот шындықты іздейді және тараптар өз талаптарын қолдай ма, жоқ па, оған байланыссыз үкімді өз ішкі сенімі бойынша шығарады. Прокурор мен қорғаушының іске қатысуы судьяны процессуалдық тұрғыдан күрделі және технологиялық жағынан мүлдем шешілмейтін міндет - істің айыптайтын және ақтайтын мән-жайларын толық анықтаудан босатады. Бұл сот талқылауының жоғары деңгейдегі объективтілігін қамтамасыз етеді және бүкіл сот қызметінің сапасын көтереді. Міне осы - сот талқылауының бәсекелестік нысанының көрінісі болып табылады. (4)

Профессор Н. Н. Полянскийдің пікірі бойынша, сайыскерлік қаңғидасы сот талқылауы кезінде айыпталушыға қорғауды қамтамасыз ету талабын білдіреді. Сайыскерлік бастама сот процесіндегі объективті шындықты орнату мақсатына сәйкес келеді. Қылмыстық процестегі тараптардың бәсекелестігі - тараптардың сайыскерлігінен тұратын, соттың белсенді қатысуымен бақыланатын, қылмыстық істегі шындықты табудың әдісі болып табылады. Қылмыстық процестегі бәсекелестіктің түсінігі қалыптасатын элементтер төмендегідей:

айыптаудың және қорғаудың сот қызметінен бөлінуі;
тараптардың сайыскерлігі;
тараптардың бәсекелестігінің кепілі ретінде тараптардың процессуалдық теңдігі;
айыпталушының қорғаушы алуға құқығы;
тараптардың бәсекелестігіне қоса судьяның белсенді қызметі.

Заңгер-ғалым И. Р. Перловтың ойы мынадай: Бәсекелестік қағидасы мыналармен сипатталады:

Айыптау функциясының сот функциясынан оқшаулануы;
Тараптардың процессуалдық тепе-теңдігі;
Соттың белсенділігі;
Тараптардың белсенділігі және бастамашылығы;

Осы ғалымдардың пікірлері әр түрлі. Дегенмен бәсекелестік қағидасы қылмыстық процестің маңызды және басты қағидаларының бірі болып есептеледі. Себебі, бұл қағида айыпталушының қорғану құқығын қамтамасыз етеді. Ал бұл өз кезегінде қылмыстық істі дұрыс, объективті шешуге көмектеседі, іс бойынша ақиқатты айқындауға ықпал етеді.

Сайыскерлік - айыптау сот функциясынан бөлінген, айыптау мен қорғау өз пікірін қолдауға және қарсы тараптың тұжырымдарын жоққа шығаруға тең құқықтар берілген тараптармен жүзеге асырылатын, ал сот іс мән-жайларын белсенді зерттеу және істі шешу міндеті болатын сот талқылауының құрылымы. (5)

Осылайша, қылмыстық процестердің бәсекелестігі келесідей элементтерден тұрады:

Айыптаудың соттан бөлінуі. Істі сотқа берген және айыпты қолдайтын прокурор сот талқылауында сотталушыны айыптайды, оны әшкерелейді, оның кінәсін дәлелдейді, бірақ істі өзі шешпейді. Ал істі және процесс барысында пайда болатын барлық сұрақтарды тек сот шешеді.
Айыптаушы мен айыптаушының тараптар ретіндегі процессуалдық жағдайы. Тараптар деп заңмен қорғалатын белгілі бір мүдделердің өнімі ретінде сотқа қатысатын және өз мүдделерін қолдау, қарсы жақтың тұжырымдарын жоққа шығару үшін процессуалдық құқықтарға ие болатын процеске қатысушыларды айтамыз.

Процестегі тараптар ретінде мыналар танылады: мемлекеттік айыпты қолдайтын прокурор; айыпталушы; қорғаушы; жәбірленуші; азаматтық талапкер және жауапкер, қоғамдық айыптаушы және қоғамдық қорғаушы.

Тараптардың процессуалдық тең құқықтылығы. Тараптар сот алдында өз тұжырымдарын қолдау және қарсы тараптың дәлелдерін жоққа шығару үшін бірдей құқықтарға ие болады. Тараптардың процессуалдық тең құқықтылығы әрбір тараптың өз мүдделерін қорғаудағы процессуалдық әдістердің теңдігін білдіреді.
Тараптарға қатысты соттың өзіндік жағдайы. Сот тек сотты шешпейді, іс материалдарын анықтауға байланысты барлық қажетті шараларды қолданады. Сот іс бойынша жиналған барлық дәлелдемелерді белсенді түрде зерттейді, егер істі дұрыс шешу үшін қажет болса жаңа дәлелдемелерді өз бастамашылығы бойынша сұратады. Сот, прокурор, қорғаушы ұсынған дәлелдемелермен шектеліп қана қоймайды, іс бойынша материалдық шындықты табу үшін қажет деп тапқан дәлелдемелерді талап ете алады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.