Өкілдіктің түсінігі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ГУМАНИТАРЛЫҚ ЗАҢ УНИВЕРСИТЕТІ
АЛМАТЫ ЗАҢ АКДЕМИЯСЫ

Тақырыбы: Өкілдік және сенімхат

Орындаған: КСПО-103 тобының студенті
Нұрхан Айбек
Тексерген: Ынтымақов С.А

Алматы 2007

ЖОСПАР:
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .3
Өкілдік ұғымы және
белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5
Өкілдіктің пайда болу негіздері және
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
Сенімхат түсінігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..12
Сенімхаттың түрлері, мерзімі және
тоқтатылуы ... ... ... ... ... ... . ... . ... 14
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
. ... ... ... ... ... ... ... ... 16
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .17

Кіріспе
Азаматттық құқықтық қатынастарға қатысушылар мәмілелер жасағанда
кейбір жағдайларда өздері тікелей қатыса алмай басқа бір тұлға арқылы
мәміле жасау қажет болады. Осындай жағдайларды реттеу үшін азаматтық
заңнамада өкілдік институты көрсетілген.
Азаматтық құқықта бір адамның екінші бір адамның атынан жасаған
мәмілелері және басқа да заңдық маңызы бар әрекеттері (мысалы, сотқа
талап-арыз беру немесе сот отырысына қатысу) тікелей екінші адам үшін
азаматтық құқықтар мен міндеттерді туғызатын, өзгертетін немесе тоқтататын
құқықтық қатынастар өкілдік деп аталады ( тұрғын үйді сату-сатып алу,
жалға беру, айырбастау, т.б.).
Өкілдің уәкілетттігі көбінесе сенімхат арқылы рәсімделеді. Кейбір
жағдайларда заңның негізінде (мысалы, заңды өкіл ретінде ата-аналардың өз
кәмелетке толмаған балаларының атынан өкілдік жасауы, қамқоршының
қамқорындағы адамның өкілі болуы), әкімшілік акт негізінде (мысалы, әрекет
ететін жағдайға байланысты сатушы, кассир, жүк қабылдаушы, т.б.
лауазымдарды тағайындау).
Өкіл болатын азаматтар әрекет қабілеттікке ие болу керек. Өкіл
әр жағдайда өкіл берушінің мүдделерін қорғау мақсатында әрекет ету керек,
сондықтан ол өкілдің атынан өз өзімен мәміле жасай алмайды және тағы басқа
бір тұлғаның өкілі болса екі өкіл берушілердің арасында мәміле жасай
алмайды.
Өкіл беруші заңның (әрект қабілеттігінің болмауы) немесе нақты
бір өмірлік жағдайдың (адамның ауруы, командировка, қолының бос болмауы,
т.б.) негізінде өз құқықтары мен міндеттерін орындай алмайды, сондықтан
өкілдің арнайы білімін және тәжірибесін пайдалану, уақытын үнемдеу үшін
өкілдің қызметіне жүгінеді.
Өкіл жасаған әрекеттердің өкіл беруші үшін заңды салдар туғызу
үшін осы әрекеттер уәкілдік шегінде жасалу қажет. Бірақ кейін өкіл беруші
уәкілеттіктің шегінде жасалуы қажет. Бірақ кейін өкіл беруші уәкілеттіктің
шегінен шығатын өкілдің әрекеттерін қолдаса олар өкіл беруші үшін құқықтар
мен міндетер туғызады.
Сенімхат — бір адамның (сенім білдірушінің) өз атынан өкілдік
ету үшін екінші адамға (сенім білдірген) берген уәкілдігі сенімхат деп
танылады.
Көбінесе өкілдік сенімхат беру арқылы рәсімделеді.
Заңи тұрғыдан сенімхат беру бұл біржақты мәміле, яғни бұл
өкілеттікті беру үшін бір тараптың өкілдік берушінің ерік білдіруі қажет
және жеткілікті, сондықтан да өкілдің келісімі талап етілмейді.

Өкілдіктің түсінігі
Өкілдік ұғымы. Жалпы ереже бойынша, азаматтық құқық
субъектілерінің басқа тұлғалардың — өкілдіктің жәрдеміне жүгінбей-ақ
мүліктік айналымға өз бетінше қатысу мүмкіндігі болады. Солай болса да,
азаматтық акйналымда өкілдік институты кеңінен қолданылады. Атап айтқанда,
мысалы, заңға байланысты, тікелей қатысуына әрекет қабілеттігінің жоқтығы
немесе өзге де өмірлік нақты мән-жайларға байланысты өкілдік беруші адам
өзінің құқықтыары мен міндеттерін жүзеге асыра алмайтын жағдайларда,
науқастығына, жұмыс бастылығына және т.с.с. байланысты өзі қатыса алмайтын
жағдайларды өкілдіктің қажеттігі туады. Өкілдіктің арнайы білімін,
біліктілігін немесе тәжірибесін пайдалану үшін өкілдердің қызметіне
жүгінетін бірқатар жағдайлар бар (мысалы, бағалы қағаздар рыногында
мәмілелер жасауда өкілдік ету және т.с.с.).[1]
Азаматтық құқықта бір адамның екінші бір адамның атынан жасаған
мәмілелері және басқа да заңдық маңызы бар әрекеттері (мысалы, сотқа
талап-арыз беру немесе сот отырысына қатысу) тікелей екінші адам үшін
азаматтық құқықтар мен міндеттерді туғызатын, өзгертетін немесе тоқтататын
құқықтық қатынастар өкілдік деп аталады. Басқа адамның мүдделері үшін
мәміле жасайтын адам өкіл деп, оның мүддесіне мәміле жасалатын адам — сенім
білдіруші немесе өкілдік беруші деп ал сенім білдірушінің (өкілдік
берушінің) мүдделері үшін өкіл мәміле жасайтын адамдар — үшінші жақ деп
аталады.
Өкілдің өкілдік беруші адамның мүддесіне заңдық мәмілелер жасауы
өкілдіктің елеулі қызметі болып табылады. Бұл АК-ң 163- бабында
көрсетілген.
Өкіл жеке өзіне қатысты да, сонымен бірге өзі өкіл болып табылатын басқа
адамға қатысты да өкілдік берушінің атынан мәмілелер жасай алмайды.(АК-ң
163 б-ң 3-тармағы.)
Басқалардың мүдделері болса да өз атынан әрекет ететін адамдар
(коммерциялық делдалдар, мұрагерлік өсиетті орындау кезінде өсиетті орындау
тапсырылған адамдар және т.б.), сондай-ақ болашақта жасалуы мүмкін
мәмілелерге қатысты келіссөздер жүргізуге уәкілдік берілген адамдар өкілдер
болмайды.(АК-ң 163 бабы, 4-тармағы)
Іс-әрекеттің бәрін өкіл арқылы істеуге бола бермейді. Заң
бойынша кейбіреулер үшін оның өзі қатысуы керек болады. Заңдылық
әрекеттерді өзі ғана жасауы керектігі заңда айтылмаған немесе сол
әректтердің сипатынан тумаған жағдайлардың барлығында өкілдікке рұқсат
беріледі. Мысалы, өсиет қалдыру мәселесіне өкілдік болмайды, өйткені,
қағазда өсиет қалдырушы өзі қол қою керек, некені тіркеуде, лекция оқу,
сахнада ойнау сияқты жеке өзіндік міндеттерді орныдағанда арада өкілдік
жүрмейді.
Сипаты жөнінен тек жеке өзі ғана жасауға болатын мәмілені,
сондай-ақ заң құжаттарында көзделген реттердегі басқа да мәмілелерді өкіл
арқылы жасауға жол берілмейді. (АК-ң 163-бабының 5-тармағы).
Өкілеттік өкілдің (бөлшек саудасындағы сатушы, кассир) әрекет
жасаған жағдайынан да көрінуі мүмкін деп АК-ң 163 бабының 1 тармағында
көрсетілген.
Заңдық маңызы бар әрекеттерді жасау белгісі жөнінен өкілдіктің
барлық өзге қатынастардан айырмашылығы бар, өйткені оларда бір тұлға екінші
тұлғаны алмастырады (мысалы, заңды тұлғаның құқық қабілеттігін оның органы
— директор, басқарма арқылы жүзеге асыру) немесе оған іс жүзінде
көмектеседі. (мысалы, ақылы көмек көрсетеді, мердігерлік жұмыстарды жүзеге
асырады, тауарларды өткізеді немесе делдалдық қызмет көрсетеді).
Заңды тұлғаның өкіл болуы оның жарғысына қайшы болмауы керек.
Заңды тұлғалар өзінің тұрғылықты жерінен тыс орындарда заңмен көрсетілген
тәртіпте өкілдік функцияларын орындау үшін арнайы бөлімдер ашуы мүмкін;
өкілдік сәйкес заңды тұлғаның сенімхаты негізінде осындай бөлімдердің
бастығы арқылы жүзеге асырылады.
Өкіл беруші заңның (әрект қабілеттігінің болмауы) немесе нақты
бір өмірлік жағдайдың (адамның ауруы, командировка, қолының бос болмауы,
т.б.) негізінде өз құқықтары мен міндеттерін орындай алмайды, сондықтан
өкілдің арнайы білімін және тәжірибесін пайдалану, уақытын үнемдеу үшін
өкілдің қызметіне жүгінеді.
Өкілдіктің белгілері:
➢ Өкіл жүзеге асыратын міндеттер мен құқықтар, өкіл берушінің атынан
және есебінен жасалады
➢ Құқықтар менміндеттер өкілде емесе өкілдік берушіде пайда болады,
өзгертеді, тоқтатады
➢ Өкілдік беруші нақты анықталған құқықтар мен міндеттер шеңберінде
өкіл әрекет етуі тиіс. егер өз өкілеттігін асырып жіберсе, өкілдік
шегінен асатын құқықтар мен міндеттерді кейін өкілдік беруші
бекітпесе, өкіл үшін құқықтар мен міндеттер туғызады.
➢ Өкіл, өкілдік беруші атынан әрекет жасаған кезде ақылға қонымды
негізде ойланып жасалу қажет.Өкіл ретінде заңды тұлға немесе толық
әрекет қабілеттігі бар жеке тұлға бола алады.
➢ Өкіл өкілдік беруші жүктеген әрекеттерді өзіне қатысты жүзеге асыра
алмайды.
➢ Өкіл өкілдік беруші атынан тікелей заңда көрсетілген кейбір
мәселелерді жүзеге асыра алмайды.
➢ Өкіл өкілдік берушінің жеке сипаттағы құқықтарын жүзеге асыра
алмайды.
➢ Өкіл жүзеге асыратын өкілеттік негізінде құқықтар мен міндеттер
өкілдік беруші мен үшінші тұлға арасында туындайды, өзгереді,
тоқтатылады.
Азаматтық құқық субъектілерінің бәрі бірдей өкіл бола алмайды.
Азаматтық әрекет қабілеттігі бар кез-келген тұлға, яғни азаматтар мен заңды
тұлғалар өкіл бола алады. Мұның өзі азаматтың алдымен 18 жасқа толу
керектігін көрсетеді, өйткені, бұл жаста оған азаматтық әрекет қабілеттігі
толықтай тән, кейбір жағдайларда сауда және қызмет көрсету саласында заңды
тұлғаның өкілі ретінде еңбектік кәмелеттік жасқа, яғни 16 жасқа толған
азаматтар өкіл бола алады. Ал заңды тұлғаның өкіл болуы оның жарғылық
құжаттарында айқындалған мақсаттарына және міндеттеріне қайшы келмеуі тиіс.
Өкідік институтының маңыздылығы сонда, ол тұлғаға бір мезгілде
бірнеше нарықта, оның ішінде шетелде жұмыс істеуіне мүмкіндік береді,
сондай-ақ істің көзін білетін әрі ұйымдастыра алатын мамандарды тартуға
қолайлы келеді. 2

_____________________________
2. Ғ. Төлеуғалиев ҚР Азаматтық құқығы Оқулық. Алматы Жеті жарғы 2001
жыл, 157 бет
Өкілдіктің пайда болу негіздері.
Өкілдіктің туындауының негізі — заң фактісі болып табылады.
Заңда мынандай өкілдіктің негіздері бар:
← шартта немесе алдын-ала келісімде көрсетілген өкіл ұстауға тілек
білдірген өкілдік берушінің еркі;
← заңда көрсетілген фактілер; мәселен, ата-ана өздерінің
балаларының заңды өкілдері бола алады, әрі олардың құқықтары мен
міндеттерін кез-келген жеке және заңды тұлғалар алдында қорғай
алады, сондай-ақ балалары үшін сотта арнайы өкіл болып қатыса алады
(АК-ң 164-бабы);
← уәкілетті органның актісі — тұлғаға өкіл болып қатысуға рұқсат
беретін акт. 3
Заң немесе шарт өкілдіктің пайда болуының негізі болып табылады.
Заң арқылы пайда болатын өкілдік заңды немесе қажетті өкілдік деп аталады.
Шарттың негізінде пайда болатын өкілдік шарттық немесе ерікті
өкілдік деп аталады.
Белгілі бір адам кемістіктеріннің немесе әрекетке
қабілетсіздігінің орнын толтыру қажет болатын жағдайларда заңды өкілдік
пайда болады. Әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеттігі шектеулі деп
танылған кәмелетке толмағандарға (есі ауысқан, нашақор, маскүнем және
т.с.с. науқастарға) қамқоршылық белгілеу заңды өкілдікке мысал болады.
Заңды өкілдік тікелей мынандай заңдық фактілердің негізінде
пайда болады:
✓ өкілдік қатынастардың басталуына себепші болатын оқиғалар,
мысалы, заң баланың туылуына байланысты ата-аналарға өкілдік
қызметін атқару уәкілеттігін береді;
✓ өкілдік қатынастарды белгілейтін сот шешімі, мысалы, соттың
шешімімен азаматты әрекетке қабілетсіз деп тану және оған
_____________________________
3.ҚР-ң Азаматтық кодексіне түсіндірме. 102-бет

қамқоршылық белгілеу әрекетке қабілетсіз азамат пен оның
қамқоршысы арасында өкілдік қатынастар орнатады;
✓ заңға сәйкес әкімшілік акт, мысалы бала асырап алушылықты
рәсімдеу.
Бастапқыда өкілдік заңды өкілдік түрінде пайда болған.
Міндеттеменің жеке дара сипатымен үйлеспейтін ерікті өкілдікті мойындамаған
рим құқығы қалыптастырған айтарлықтай дамыған заңды өкілдік институты кейін
құқықтың дамуына және біршама өзгеріске ұшырауға байланысты заңды және
ерікті өкілдікті бірдей қамтитын осы заманғы өкілдік институтына негіз
қалады.
Өкілдіктің түрлері:
1. Заңды өкілдік — өкілдік берушінің еркіне қарамастан заң талабы
негізінде туындайтын өкілдік.Мысалы,жасы кіші балардың өкілдері
аналық және әкелік фактісіне негізделген ата-анасы заңды
өкілдері болып табылады.
2. Келісімді өкілдік— шарт негізінде жүзеге асырылатын өкілдік.өкіл
беруші мен өкілдің арасында ішкі қарым-қатынастарын анықтайтын
келісім шарт жасалады.(көбінесе тапсырма шарты)
Ерекшеліктері:
← келісім беруі тиіс
← әрқашан да арнаулы рәсімдеуді талап етеді(сенімхат)
← құқықтар мен міндеттердің көлемі өкілдік беруші тарапынан
жеке анықталады
3. Әкімшілік акт негізінде берілген өкілдік, яғни өкіл берушінің
әкімшілік актісі негізінде оның атынан және оның мүдделері үшін
өкіл әрекет етуге міндеттенеді. Көбінесе бұл заңды тұлғаның
органы жұмыскерді нақты өкілдік функцияларды жүзеге асыруға
байланысты лауазымға тағайындау туралы бұйрық шығарғанда орын
алады, мысалы, сотта өкілдік, заңды актілерді жасау т.б. өкілдің
уәкілеттігі бұл жағдайда шығарылған әкімшілік актімен анықталады
немесе жұмыскердің лауазымдық нұсқауынан, өкіл қызмет ететін
жағдайынан шығарады (сатушы,кассир, тапсырма қабылдаушы т.б.).
Өкілдіктің бұл түріне кооператив немесе қоғамдық ұйымдағы
мүшелікке негізделген өкілдікті жатқызуға болады.
4. Коммерциялық өкілдік. Кәсіпкерлер шарт жасасқан кезде олардың
атынан үнемі және дербес өкілдік етуші Адам (коммерциялық өкіл)
өкілдің өкілеттігі көрсетілген жазбаша шарт негізінде, ал ол
көрсетілмеген жағдайда — сенімхат негізінде әрекет жасайды.
Коммерциялық өкілдіктің айырым еркешелігі—өкілдік ерекше
субъект - коммерциялық өкілдің қатысуында.
Коммерциялық өкіл – коммерциялық өкіл ретінде кәсіпкерлік қызмет
саласында шарт жасау үшін, немесе басқа да заңды әрекеттерді жүзеге асыру
үшін кәсіпкер атынан тұрақты және жеке өкілеттік ететін тұлға.
Коммерциялық өкіл белгілі бір мезгілде кәсіпкерлік қызметке
қатысатын тараптарды ұсына алады, ақылы негізде жүзеге асырылады.
Коммерциялық өзіне белгілі болған сауда мәмілелері туралы мәліметтерді
өзіне берілген тапсырманы орындағаннан кейін де құпия сақтауға міндетті. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.