Жалған қорғану

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Іс-әрекеттің қылмыс екенін жоятын мән жайлар

Жоспар:

1. Кіріспе.

1.1 Іс-әрекеттің қылмыс екенін жоятын мән жайлар

2. Негізгі бөлім

21. Іс-әрекеттің қылмыс екенін жоятын мән жайлардың түсінігі және түрлері.

2.2 Қажетті қорғану.

2.3 Қажетті қорғану шегінен асып кеткендік.

2.4 Жалған қорғану.

2.5 Аса (мәжбүрлі ) қажеттілік.

2.6 Қылмыс жасаған адамды ұстағанда зиян келтіру.

1. Іс-әрекеттің қылмыс екенін жоятын мән жайлардың түсінігі және түрлері.

Әрбір азаматтың конституциялық борышы – қоғамдық қатынастарды
қылмыстық жолмен келтірілген зияннан қорғау. Осы міндетті жүзеге асыруда
жеке адамға, қоғамға, мемлекетке қарсы бағытталған іс-әрекеттерді дер
кезінде тыйудың, тойтарудың маңызы ерекше. Қоғамға қауіпті іс-әрекетті
тойтаруда, оның зияндылығын тыйуда, сол қауіпті төндірген адамға
материялдық, моральдық және басқа да зиян келтірілуі мүмкін. Мұндай
әрекеттер формальдық жағынан алғанда қылмыстық кодекстің ерекше бөлімінің
жекелеген баптарында көрсетілген қылмыс құрамына жатуы мүмкін. Бірақ та бұл
әрекеттер белгілі бір жағдайларда қылмыс болып табылмайды. өйткені мұндай
әрекетте қылмыстың материялдық белгісі болып табылатын басты белгі –
қоғамға қауіптілік жоқ. Керісінше, мұндай жағдайларда, қоғамдық
қатынастарға зиян келтіруге бағытталған қауіпті жою, тойтару қоғамға
пайдалы іс-әрекет болып танылады. Қолданылып жүрген қылмыстық заң бойынша
бұларға қажетті қорғану; аса (мәжбүрлі) қажеттілік; қылмыскерді ұстау;
орынды кәсіби тәуекел; күштеу немесе психикалық мәжбүрлеу; бұйрықты немесе
өсімді орындау жатады.
Осы аталған жағдайларда істелген әрекет немесе әрекетсіздік сыртай
қылмыс белгілеріне ұқсағанымен, оларда қоғамға қауіптілік болмағандықтан,
қылмыс қатарына жатпайды. өйткені бұл аталған институттар қоғамға пайдалы
іс-әрекеттер қатарына жатады. Енді осы мән жайларға талдау жасайық.

2. Қажетті қорғану.

Қылмыстың заңға сәйкес барлық адамдардың кәсіби немесе өзгеде арнаулы
даярлығына және қызмет жағдайына қарамастан тең дәрежеде қорғануға құқығы
бар. Бұл құқық адамға қоғамға қауіпті қол сұғушылықтан құтылу басқа
адамдардың немесе мемлекеттік органдардың көмегіне жүгіну мүмкіндігіне
қарамасиан тиесілі болып табылады (32-бап, 2-бөлік). Қажетті қорғану
жағдайда қол сұғушы адамға зиян келтіру, яғни қорғанушының өзге бір адамның
жеке басын, тұрғын үйін, меншігін, жер учаскесін және басқа да құқықтарын,
қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерін қоғамдық қауіпті
қол сұғушылықтан қол сұғушыға зиян клтіру жолмен қорғау кезінде, егер бұл
орайда қажетті қорғану шегінен асып кетушілікке жол берілмеген болса, ол
қылмыс болып табылды делінген(32-бап, 1-бөлігінде).
Бұл жерде мемелекеттік, қоғамдық мүдделерге қорғанушының өзіне, басқа
адамның заңды құқықтарына, құқықтық тәртіпке тікелей қауіп төндіріп тұрған
істі тоқтату мақсатымен оны төндірушіге зиян келтірушілік, қылмыстық
құрамда көрсетілген белгілерге дәл ұқсастығымен қылмыс болып саналмайды
делініп отыр.
Қажетті қорғану - әрбір адамның заңды және заңмен көтермеленетін
әрекет болып табылады. әлеуметтік мәні бойынша қажетті қорғанудың қоғамға
қауіптілігі жоқ. Қажетті қорғану адамның ең қасиетті, табиғи құқықтары,
өмірін, денсаулығын, бостандығын, меншігін және т.б. басқа да игіліктерін
қорғаудың тәсілі болып табылады. Қажетті қорғану қылмыстықты тьюды,
зорлықпен істелетін қылмыстарға және меншікке, басқада қылмыстарға қарсы
күресудің пәрменді құралы болып табылады.
Сондай-ақ қажетті қорғануды қолданудың аса маңызды сақтандырушылық
мәні зор. өйткені, қиянат келтірушінің өзі зиян келтіру жолмен тойтарыс
берілітінін сезінуі оны көп жағдайларда қылмыс істеуден тартындырады.
Міне, осыған байланысты қажетті қорғану конституцияда көрсетілген
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың кепілі, қоғамға пайдалы
әрекет деп саналады.
Мұндай жағдайда қиянат жасашының өмірі, денсаулығы, меншігі оның
қылмыс істеуіне байланысты қылмыстық заңның қорғануынан тысқары қалады.
Қажетті қорғану жағдайында оған зиян келтіру қылмыстық құқылық әрекетпен
заң қорғайтын объектіге қол сұғушылық болып табылмайды. Қажетті қорғану
қиянат жасауды тьюдың, оған тойтарыс берудің белсенді нысаны болып
табылады. Бұл шабуыл жасаушыға қарсы істелген тікелей әрекет болып
саналады. Сол себепті де мемлекет заңда белгілеген тәртіппен кейбір тәртіп
сақшыларына мұндай реттерде қару қолдану құқығына да жол береді.
Қылмыстық заңға сәйкес адам басқа қоғамға қауіпті қол сұғушылықтан
құтылу немесе мемлекет органдарынан көмек сұрауға мүмкіндігі болғанына
қарамастан қажетті қорғануды қолдануға құқылы.
Көмек сұрау мүмкіндігіне қауіпті қиянатпен қашып кету, жасырынып қалу,
жұлқынып шығу, қиянат жасаушыға басқадай бөгеттер жасау, айғайлап көмекке
шақыру, телефонмен құқық қорғау органдарына, көршілеріне, туыстарына
хабарлау сияқты әрекеттер жатады. Заң бойынша барлық азаматтар – кәсіби
немесе өзгеде даярлығын, қызмет жағдайына қарамастан қажетті қорғануды
жүзеге асыруға бірдей негізде құқылы. Заңда лауазым адамдарды немесе
басқадай құқық қорғау органдары үшін қажетті қорғануды қолданудың ерекше
талаптары белгіленбеген. Көптеген азаматтар үшін қажетті қорғануды қолдану
олардың жеке құқықтары болып табылады.
Қажетті қорғануды пайдаланудан бұлтарған немесе бас тартқан адамдар
тек қана мотарьдық жағынан айыпталады. Керісінше заңға, уставқа, басқадай
нормативтік актілерге сәйкес қажетті қорғануды жүзеге асырмаса оның әрекеті
қылмыстық немесе тәртіптік жауаптылыққа жатады. Мысалы, милиция қызметкері
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты Пленумның Азаматтардың өмірі мен
денсаулығына қарсы әрекеттер үшін жаупкершілікті реттейтін заңдарды
соттардың қолдануы арқылы 1994 жылғы 23 желтоқсандағы №7 қаулысын
Қылмыстық кодекстің тиісті бабына сәйкес қажетті қорғану құқығы
азаматтардың өмірін, денсаулығын, арын, беделін, сондай-ақ мүлкін қоғамдық
қауіптерден қорғаудағы конституциялық құқығын жүзеге асырудың ең бір кепілі
екендігіне соттардың назарын аудару керек.
Азаматтар заңға сәйкес шабуылдан қашып қорғанудан немесе басқа
амалдар қолданудан тыс, заңға сәйке қоғамға қауіпті шабуылға қарсы залал
жасау жолымен белсенді шараларды қолдануға құқығы бар. Мұндай кезеңде олар
қоғамға қауіпті шабуылдан қорғану жағдайында келтірілген залалы үшін жауап
бермейді, деп атап көрсетілген. Қажетті қорғануды асырудың заңға тыйымды
негізгі шарттары бар.
Қиянатқа байланысты қажетті қорғануды қолданудың заңға сыйымдылық
шарттары: оның біріншісі қиянат қоғамға қауіпті болуы керек, яғни қиянат
арқылы заң қорғайтын мүдделерге тікелей зиян келтіретін немесе зиян келтіру
қауіпін тудыратын жағдайда қажетті қорғануды қолдануға болады.
Қоғамға қауіпті қол сұғушылық жоқ болса, қажетті қорғану да жоқ. Қол
сұғушылықтың түрлері Қылмыстық кодекстің 32-бабында қорғанушылықты немесе
басқа адамның жеке басына тікелей төнген қауіпті қиянаттан болған әрекеттер
деп көрсетілген. Бұл әрекеттер шабуыл арқылы жүзеге асырылады. Шабуыл – бұл
ашықтан-ашық кеннеттен пайда болған зорлық әрекет. өмірге қауіпті зорлық
өлімге әкеліп соғуы, ал өмірге қауіпті зорлық денсаулыққа зиян келтіруі
мүмкін. Қажетті қорғану қауіпті тудыру ошағына арналғандықтан, оны кім
немесе не төндіргеніне қарамайды. Қорғаныс заңсыз істеудің нәтижесінде заң
қорғайтын мүддеге қауіп төндіретін лауазымдық жағдайын пайдаланушыға да,
жасы қылмыстық жауаптылыққа толмағандар мен есі дұрыс еместерге, қорғаудың
шегінен асып кетушілік әрекеттеріне және жалған қорғануға қарсы қолданылуы
мүмкін. Заңда бұларды бір сөзбен айтқанда, қауіпті қиянатты төндіруші деп
атайды. Қауіпті төндірушілерге заң бойынша жоғарыда айтылған іс-әрекетті
істегендердің бәрі жатады.
Қажетті қорғануды заңды әрекетке қолдануға болмайды, сол сияқты
қажетті қорғануды қандайда бір әрекетінде қылмыстың формальдық жағынан
белгілері бар, маңызы шамалы әрекет немесе әрекетсіздікке қолдануға
болмайды. Мұндай әрекеттерге өте арзан заттарды ұрлау, жасөспірімдердің бау-
бақшадан жеміс-жидек ұрлауы сияқты әрекеттері жатады. Адам мұндай іс-
әрекеттері арқылы зиян келтірсе, онда олар жалпы негізде жауптылыққа
тартылады.
Қажетті қорғану әкімшілік теріс қылыққа да қарсы қолданылуыда мүмкін.
Мысалы, ұсақ бұзақылыққа қарсы. Қажетті қорғануды қолдануда негіз болатын
қоғамға зиянды қасақана әрекеттің (абайсызда емес) өмірге, денсаулыққа,
бостандыққа, меншікке, басқада құқықтарына, қоғам немесе мемлекет заңды
мүдделеріне, қоғамдық тәртіпке дереу зиян келтірілуі мүмкін болғанда ғана
қолдануға болады. Мысалы, кісі өлтіруге, әйелді зорлауға, ұрлыққа, тонауға
оқталу. Егер қиянаттың қоғамдық қатынасиарға дереу, тез зиян келтіруге
қабілетті болмаса, онда ондай әрекеттерге қарсы қажетті қорғануды қолдануға
болмайды. Мұндай жағдайда төнген залалды тойтару басқа жолмен жүзеге
асырылады.
Қажетті қорғануды қарсы әрекетке ғана қолдануға болады. Құқылық
міндетін орындамаған әрекетсіздікке қажетті қорғануды қолдануға негіз жоқ.
Мұндай құқылық міндетті орындамаушылық орын алған жағдайда оған зиян
келтірмей-ақ, оны зорлап орындаушылық орын алады. Заңда көрсеиілген
қылмысты қиянатпен қол сұғу қасақана болуы қажет, абайсыздықпен қол сұғу
басқа жолмен тоқтатылады.
Қажетті қорғануды қолданудың екінші шарты – қорғау қол сұғушылық
нақты бір болғанда ғана қолданылады. Қол сұғушылықтың объективтік категория
ретінде басталуы және аяқталуы болды. Нақты төніп тұрған қол сұғушылық деп
заң қорғайтын объектіге зиян келтіруге кірусуді бастағалы жатқан немесе
кіріскен әрекетті айтамыз. Яғни, қол сұғушылық кірісуі деп қоғамға қауіпті
әрекеттің басталған уақытын айтамыз.
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты өзінің 1994 жылғы 23
желтоқсандағы азаматтардың өмірі мен денсаулығына қарсы әрекеттер үшін
жауапкершілікті реттейрін заңдарды соттардың қолдануы туралы қаулысынды
қажетті қорғану құқығы тек қоғамға қауіпті қол сұғушылық сәтінде ғана емес,
шабуыл жасау қауіпі анық төнген кезде қолданылатынын көрсеткен. Егер
қорғанушы қауіптің біткенін біле тұра қажетті қорғануды қолданса, ондай
әрекет қорғану шегінен шығып кеткен деп есептеледі. Қауіпті емес әрекетті
оның қауіпті екенгдігін білуге мүмкіндігі болмай шынымен қауіпті іс деп
санап, қажетті қорғану қолданылса, ол үшін қажетті қорғануды қолданушы
жауапкершілікке жатпайды.
Егер қорғанушы іс-әрекеттің қауіпті емес екендігін байқауға
мүмкіндігі болып тұрып, қорғануды қасақана емес күйде жүзеге асырса, бұл
жағдайда ол абайсыздық түрінде істелген әрекет үшін қылмыстық жауаптылыққа
тртылады.
Қажетті қорғанудың үшінші бір шарты – қоғамға қауіпті қол сұғу айқын,
шын мәнін де ,яғни қоғамдық қатынастарға анық зиян келтіретін болуы керек.
Адамның санасында ғана елестетілетін қиянаттың зиян келтірумен ешқандай
байланысы жоқ елестетілетін қиянаттан қорғануды жалған қорғану дейміз.

3. Қажетті қорғану шегінен асып кеткендік

Қылмыстық кодекстің 32-бабында 3-бөлігіне сәйкес қол сұғушыға анық шектен
тыс, жағдай мәжбүр етпейтін зиян келтірілетін, қол сұғушылықтың сипаты мен
қоғамдық қауіптілігі дәрежесіне қорғаудың көрінеу сай келмеуі қажетті
қорғаныс шегінен шығу деп танылады. Бұлайша шектен шығу тек қасақана зиян
келтірілген жағдайларда ғана қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқтырады. Қажетті
қорғану шегінен шығып кеткендік қоғамға зиянда. Сондықтан да мұндай
әрекеттердің қылмыстық жауаптылығы және жазасы заңға сәйкес нақты
келтірілген зиянға байланысты шешіледі. Қиянаткелтірушіге қажетті қорғану
шегінде, қол сұғылған қиянатты зиян келтірместен тойтаруға мүмкіндік
болмаса қоғамдық немесе жеке мүддені қорғау мақсатымен келтірілген зиян әр
уақытта да заңға тыйымды балып табылады. Егер қиянат келтірушіге зиян
шектен тыс және сол қиянаттың сипаты мен қауіптілігіне сөзге зиян шектен
тыс және сол қиянаттың сипаты мен қауіптілігіне сөзсіз сәйкес келмесе, онда
қорғанушы жөнінде қажетті қорғаудың шегінен шығып кеткені үшін жауаптылық
мәселесі туындайды. Мұндай жағдайда келтірілген зиян шабуылдан қорғану
мүддесіне сәйкес жүзеге асырылды деп санауға болмайды. Сонымен бірге ескере
кететін бір жайт, қажетті қорғану шегінен асып істелген қылмыс жауаптылықты
жеңілдететін мән-жайлар қатарына жатады (53-бап, 1-бөлігі, 3 тармағы).
Заң қиянаттың қауіпі мен сипатына қорғанудың сөзсіз сәйкес келмеуін
қажетті қорғану шегінен асып кеткендік деп санайды.
Егер қорғанушы қиянаттың қауіпі мен сипатына нақты жағдайда сөзсіз
сәйкес келмейтін қорғану құралдары мен тәсілдерін қолдану арқылы, қиянат
жасаушыға орынсыз, қажетсіз негізде ауыр зиян келтірсе, оның әрекеті
қажетті қорғану шегінен шығып кеткендік болып саналады.
Мысалы: К. Деген азамат қажетті қорғану шегінен асып кеткен жағдайда
денені ауыр жарақаттанғаны үшін (109-бар, 2-бөлігі) мына төмендегі жағдайда
кінәлі деп танылып, сотталған. Сыраханада К-ға қызу күйдегі бір аяғы жоқ Ж
деген мүгедек адам тиісіп, өзіне екі құмыра сыра алып беруді талап еткен.
Ж-ны итеріп жіберіп К далаға шықпақшы болған, итеруден құлап түскен Ж жалм-
жан тұра сала К-ны балдағымен ұрып, тағы да екінші рет ұрмақшы болған, осы
кезде К қолында тұрған құмырасымен Ж- ны бастан ұрып, ауыр жарақат
келтірген. Сот үкімінде қажетті қорғану шегінен асып қиянаттың қауіпі мен
сипатына сай келмейтін жағдайда Ж-ға зиян келтірген деп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.