Еңбекке үйретудің әдістері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Ақыл –ойы кем оқушылардың дамуындағы еңбектің
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 Еңбекке баулу сабағы кезіндегі ақыл –ойы кем балалармен жұмыс
істеу ; принциптері, әдістері мен пән аралық
байланысы ... ... ... ... ... ... .. ... ..
2 .
2.1. Анықтаушы эксперимент ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.2. Қалыптастырушы эксперимент ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..
ТІРКЕМЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
Кіріспе
Елбасымыз Нұрсылтан Назарбайевтің жолдауындағы ауыл мектебін жақсарту
ауылға көңіл бөлу, түрлі салалар бойынша көмек жасау жөнініңде қойылған
талаптары көңілімізге үміт пен қуаныш ұялатқаның жасыра алмаймыз. Қазақ
халқының тәуелсіздікке қолы 20 ғасырдың соңында көптеген қиындықтардан
өтіп,әрен жетті. Осы тәуелсіздігімізді нығайту, елімізде асқақ руханиятпен
азаматшылдықты өркендету үшін қазақ халқын күш жігерін жұмылдыруға қажетті
құбылыстардың бірі- Қазақстан білім беру жүйесін жүзеге асырудың ықпалы
мемлекеттік саясаты болып табылады.
Қазақстан Республикасында 2002 жылы маусым айында Дамуында ауытқуы бар
балаларға әлеуметтік- медициналық –педагогикалық көмек көрсету туралы заң
қабылданды. Осыған байланысты қоғам дамуының объективті шарттарынан бастап
мектептерде оқыту үрдісін жетілдіруді, зерттеуді қайта құру қажеттілігі
туындап отыр.Қазақ халқының ұлттық қолөнер туындыларын жаңғырту болашақ
ұрпаққа жүктелген аманат. Сол аманатты орындау жолында өз пікірін
технология пәнінің бағдарламасында ұлттық қол өнер бұйымдарын жасауға сағат
саны көбірек бөлінсе екен. Оқушы бастаған ісін аяғына дейін жеткізгені
дұрыс, өйткені жасында істеген іс ұмтылмайды есінде көпке дейін
сақталынады. Бұл күндері оқушыларды белгілі бір кәсіпке баулитын,
кәсіпкерлікке даярлайтын аса қажетті оқу пәні-еңбекке баулу.
Адам өмірі үшін аса қажетті әрі өмір бойы тоқтаусыз оқитын атын, білім
беретін пән бұрынғыша Еңбекке баулу, бүгігі Технология оқу пәні сонау
аналық дәуірден бой алып оқытылып келеді. Қазіргі кезе білім беру саласында
бүкіл әлемдік білім кеңістігіне бағытталған қайта құру қалыптасуда. Білім
мазмұның ұйымдастырудың ғылыми теориялық және құрлымын түбегейлі өзгертуді
жаңартуды талап етеді. Білім беру жүйесі жаңаша қөзқараспен іскерлікті жаңа
ақпараттарды қабылдаумен өңдеу қабілеттілігін, дамытуда, білім беру
мәселелерін шығармашылықпен шешуді білім бағдарламаларын дербес
өзгешеліктермен толықтырлады.
Оқыту технологиялары көптеген педагогикалық іс – тәжірбиелерді жаңашыл-
мұғалімдердің проблемалары жан-жақты талдауды және жүйелеуді талап етеді.
Болашақта Қазақстан елін көркейтуші дамыған 50 елдің қатарына қосылуға
күш салатын бәсекеге қабілетті жан-жақты мәденетті ақыл ойы кем оқушыларды
заман талабына сай білім беру процесін көзқарас нәтижелі оқыту талаптарын
үнемі ұйымдастырып , қалыптастырып, жетілдіріп отыру қажет.
Қазақстан халқының әл- ауқатынын арттыру мемлекеттік саясаттын басты
мақсаты Ел басы жолдауында .Білім және Ғылым министірлігі және озық
технологияны игеруге мүмкіндік беретін білім берудің тиімді жолдарын
даярлауда.
Бүгінгі таңда халқымыздың ежелден желісі үзілмей келіп жеткен көне де
ізгі дәстүрі жас ұрпақты ұлттық сәнді қолданбалы қол өнерінің тұнығынан
сусындатып халық шеберлігінің ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан
таңқаларлық тамаша шығармалармен таныстыра отырып өнерге қанат қаққан
шәкірттерді шеберлік шыңына жетелеп дұрыс бағыт сілтеу, ұлттық қол өнерге
баулу басты мақсатымыз.
Қол өнер – халық өмірімен тұрмысымен бірге жетіліп, біте қайнасып келе
жатыр. Сан аулан түрлі қол өнер бұйымдары әсемдігі, өрнегі тұрмысқа сән
беру мен адамға орналасу адам зат дүнесінің табиғатпен біте қайнасқан сонау
заманнан келе жатқан қарым-қатынас, көңіл күйін, жан дүниесіндегі тылсым
күштердің бірлігін аңғаруға болады. Қол өнер шеберлері табиғат сұлулығын
өнер туындыларын бет-бедеріне ширатыла түскен ғажайып, өрнектер өзгеше бір
тілі мен ақтарыла сыр шертетіндей. Қолөнер дүне жүзінің әр халқына тән,
халық қазынасы, ғасырлар мұрасы қазақ қолөнерінің түрі, сапасы, өрнегі
болуының өмірге келуі көшпелі өмірмен тығыз байланысты. Күнделікті тұрмыс
тіршіліктегі сан алуан қажеттіліктен қол өнер туындылары пайда болып ,
жетіліп, өңделіп отырған.
Еңбекке баулу біз өмір сүріп отырған ғасырымыздан бұрын он сегізінші
ғасырдың аяғында, он тоғызыншы бас кезінде оқытыла бастады. Біздің қазақ
жерінде тұңғыш ағартушы Ы. Алтынсарин 1887-1888 жылдары алғаш орыс-қазақ
мектебін ашқанда сабақты еңбекке баулудан басталған. Одан кейін біріңғай
еңбек мектебі –комуна мектебі ұйымдастырылды.
1922 жылы Қазақстанның халық ағарту Комиссарияты мектептің оқу жоспарына
жеке пән ретінде екі сабақтан қосқан. Сөйтіп Еңбекке баулу осы мерзімнен
біздің елімізде негізгі пән ретінде оқытылып келеді.1930 жылдан 1955 жылға
дейін еңбекті оқыту біраз өзгертілді. 1955-1956 жылынан бастап орта
мектептердің оныншы сыныптарында троктор, ауыл шаруашылық машиналары
оқытыла бастады. Еңбекке деген көзқарас 1960 жылдан кейін қайта қолға
алынды. Бұрынғы жеті жылдық сегіз жылдыққа , он жылдыққа он бір жылдыққа
айналдыру жөнінде арнайы қаулы қабылданды. Әсіресе ауылдық мектептердің
оқушыларын еңбекке үйрету мақсатында мектеп жанынан мектептің тәжірибе
алаңы оқушылардың өндірістік және құрылыс бригадасы жазғы еңбек сауықтыру
лагерлері ұйымдастырылады. Оқушылар еңбекке үйренеді техниканы меңгереді.
Қазіргі кезде жалпы білім беретін мектептерде және жоғарғы оқу орындарында
арнайы бағдарламмаға сәйкес технология пәнін оқытуда дүние жүзіндегі
дамыған елдер жүйесіндегі оқыту әдістеріне сүйене отырып мынадай мақсаттар
қойылды.
1. Қайсы қоғамда болмасын қоғамның дамуындағы еңбектің шешуші ролін оның
әлеуметтік экономикалық мәнін адам ғана атқаратындықтан оқыту арқылы
оқушылардың еңбекке деген қабілетін дамыту.
2. Еңбек адамдарының қандайда қоғамда болсын алатын орынын оның қоғамды
қозғаудағы өндірістің негізгі қожасы өндіруші еңбектің иесі екендігін
үйрете отырып оқушыларды шеберлікке баулу.
3. Жеке адамның дамып жетілуінде еңбектің негізгі құралы екенін еңбек ету
арқылы өз қабілеттерін дамытуда.
Зерттеу өзектілігі –Менің өзекті мәселем , ақыл-ойы кем балалардың білім
беруді жақсартумен қазіргі кездегі ескертумен педагогикалық технологиялық
жаңалықтармен байытуға тиісті, қазіргі оқу әрекетінің құралдарымен көмекші
мектеп оқушыларының еңбек әрекетін дамыту қоғамның объективті
қажеттілігіне негізделген. Ғылымның әр саласында білім мазмұнымен көлем
қауырт өсіп отырған қазіргі ғылыми – техникалық үрдіс кезінде бұл міндеттер
жүзеге асуы көмекші мектеп оқушыларының еңбек әрекетінің қалыптасуына
тікелей байланысты. Дамуында ауытқушылығы бар оқушыларды еңбекке оқыту және
тәрбиелеу үрдісінде енгізу оларды сенсорлық , ойлау және орындаушы қызметін
дамыту және түзетуге ең жағымды жағдайлар тудырады. Арнайы педагогика
бойынша жұмыстар қатарын зерттеп еңбек әрекеті үрдісінде әсердің
әрекетсіздік бейнесі олардың сезім органдарына бейнелеп, қабылдаудың
белсенді қызметін күшейтеді.Оқушыларды еңбекке баулу міндетін атқару
кезінде оқу- тәрби жұмысының неғұрлым ықпалды жаңа формасы мен әдісін табу
педагогтың өз тәрбиеленушілерінің жасы мен жеке басының
ерекшеліктерінескере отырып жұмыс істеуін дұрыс бағдарлауға байланысты
оқушының көзқарасын икемділігін терең білу еңбеккебаулу мұғалімнің жемісті
жұмысы. Бұрынан келе жатқан оқушыларды еңбекке баулу деген түсініке
қазіргі кезде технология пәні деген ұғым қолданылып келеді. В.А Карпунин,
Б.М Суханов, В.И Шаргородский былай деп жазды : Технология өндірістік
процестердің әсерлілігімен үнемділігін арттыру мақсатында табиғат
құбылыстары мен заңдылықтарын пайдаланудың мүмкіндіктерін зерттейді.
Технологияны өндірістің заттық элемментеріне әсер ету әдістерінің жиынтығы
ретінде анықтауға болады. Технология (гректің techpe-өнер , шеберлік
іскерлік және логия сөздерінен алынған ).
Мақсаты :
Көрнекті педагог В.АСухоминский сабақ жасөспірімдердің интелектуалды
өміріне құрғана сабақ болып қалмас үшін ол қызықты болуы шарт. Осыған қол
жеткенде мектеп жасөспірімдер үшін рухани өмірдің тілегімен ошағына мұғалім
осы ошақтың құрметті иесіне айналады , деп айтқан. Қызықты сабақтар ғана ,
мұғалімнің ашқан жаңалықтары , өзіндік қолтаңбасы әдістемелік ізденістері
қолданған әдіс-тәсілдері арқылы ерекшеленіп, шәкірт жүрегінен орын алады.
Демек , еңбек тәрбиесі адамүшін ең қажет маңызды тәрбие. Сондықтан бала
өміріне қажеттәрбиені және тәрбиеге қатысты маңызды мәселерді бір ғана
мақсатпен шешу мүмкін емес. Оқушыларды еңбекке оқыту мен тәрбиелеуде менің
алға қойған мақсаттарым мыналар:
• Баланың еңбекке қабілеттілігін дамытып, жетілдіру еңбекті сүюге баулу.
• Баланы еңбекке машықтандыру арқылы іске икемділігін іскерлікпен шеберлік
дағдыларын қалыптастыру.
• Еңбекті табысты шығармашылықпен орындауға ерікті түрде еңбек етуге
үйрету еңбекке қызығушылығын арттыру.
• Баланың бойындағы талант пен дарынын зерттеу және дамыту.
• Баланың өзін-өзі тану қабілетін жетілдіру және оған ықпал жасау.
• Баланың ұлттық санасын қалыптастыру.
• Балаға білім алу үшін әр түрлі жағдай туғызу.
• Бала еңбегін ынталандыру және насихаттау.
• Мұғалімен оқушының ара қатынасын неғұрлым жақсы жолға қойып өзара сенім
туғызу.
• Еңбектің нәтижелігін арттыру.
• Әр оқушыға жеке әдіспен тәсіл қолдану.
Міндеті :
Қолданбалы қолөнерінің материалдық мазмұны мен эстетикалық талғамның
қалыптасуын тілдің табиғаты мен халықтың танымын оның рухани өмірін салт-
дәстүрін сипаттай отырып жас ұрпақты тәрбиелеуге негіздеу.
- Еңбек түрлері туралы қарапайым білім беру, еңбек дағдысын қалыптастыру.
Ең қолайлы әдістерге үйрету, әр түрлі материалдар туралы білім беріп
олардың құрамына қарай өңдеу әдісін таңдау, өз бетімен еңбектенуді
дамыту, еңбекке деген қызығушылықты арттыру.
- Сөйлеу тілін дамыту, сөздік қорын кеңейту және байыту, сөз мағынасын
дамыту, сөйлеу тілінің грамматикалық құрылысы қалпына келтіру.
Еңбек сабақтарына қойылған осы міндеттермен қоса , түзете білім беру
мекемелерінде оқушылардың ақыл-ойы қызметін түзетуге бағытталған арнайы
міндеттер де шешіледі. Түзету жұмыстары балалардың икемділіктерін
қалыптастыру жұмыстары арқылы көрінеді.
Объектісі – ақыл –ойы кем бала.
Субъектісі – Көмекші мектепте еңбекке баулу сабағында оқушыларды жаңа
технологияларды пайдалану.
Жұмыстың әдісі : Бақылау , сұрақ- жауап, әңгімелесу, түсіндіру, үлгі
бойынша көрсету, үйрету, тест, анкета , перфокарта.
Жұмыстың болжамы :
Кәсіптіліктің өзіндік айқындалу мақсатында Қазақстан Республикалық
жергілікті және ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып , кәсіптік кеңістігін
білуді , кәсіптік бағдарын сынап анықтай алуды оқушылар еңбекке баулу
сабағында ою- өрнектің түрлері мен таныстыру. Қазіргі кезде ою- өрнектің
сан түрлі жаңа мәнерлі пайда болды, бүгінгі күннің басты жаңалығы ою-
өректің бір элементін компьютерге негізу нәтижесінде бір бөлшектің өзінен
мың түрлі ою-өрнек алуға болатындығы ғылыми тұрғыдан дәлелденді.
Жаңалығы:
Қазіргі өмір талабынан туындап отырған жаңашыл заманында бүгінгі
мекттеп оқушысының ой- қиялы ғылыми- техникалық прогреспен бірге күн
санап өсуде. Сондықтан еңбек пәнінің ғылыми дәрежесінің неғұрлым жоғары
болуын қамтамассыз ету.
Іс-тәжірибелік талабы : Қазіргі кезде мектеп , жоғары оқу орындары халық
педагогикасын кеңінен қолға алуда. Қазақ халқының қолөнері қазақ , орыс
тілдерінде әдістемелік құрал ретінде жарық көрді. Жұмыс барысында
жасалынған бұйымға халықтың бедер түсіру үшін ою-өрнектің бөлшегін
пайдаланған.
1. Ақыл –ойы кем оқушылардың дамуындағы еңбектің ролі.
Еңбек тәрбиесі - барлық тәрбиенің қайнар көзі. Өйткені бала алған
білімін іс жүзінде қолдана біліп, оны өмірмен өзінің іс - әрекетімен
күнделікті тіршілікті тіршілік қызыметімен байланыстыра білгенде ғана
өзін де қоғамға да пайдасын жемісін береді. Қазақ халқы еңбек
тәрбиесіне аса үлкен мән бергені :Еңбек етсен емерсің , екпей егін
шықпас ,үйренбей білім жұпас , өнерліге өріс кең , ата көрген
оқ жонар , ана көрген тон пішер тағы басқа мақал – мәтелдерінен –
ақ көрініп тұр. Еңбекке баулудың жаңа бағдарламасының ерекшелігі
жан – жақтылық оқытудың тікелей өндіргіш еңбекпен байланыстыру
еңбекке оқытудың жіктеп баулу. Бұл жерде бүгінгі қазақ баласының
өсу ортасы жан сарайы мүлдем басқа екенің заманның айналадағы
әлемнің күнен күнге өсіп өзгеріп бара жатқаның есепке алмаса
болмайды. Салт – дәстүрлерді жаңғырумен бірге өркендеп бара жатқан
әлемдік мәдениетпен иық теңестіре алатын ле болуымыз үшін олардың
тәжірбиесін де терең зерттеп, ықпалдасуы. Өйткені бүгінгі ақыл
ойы кем оқушылар ойлы да іскер , жігерлі де батыл, өзіне өзі сенімді
компьютерлерді меңгерген жан – жақты блімді интелекті парасатты
жоғары азамат ұл мен қыздар болуға тиіс. Ол үшін алдыңғы қатарлы
батыстық және Отандық қағидалар мен тәжірбиелерге сүйенген жаңа
технологиялар тоғысқан жаңаша мазмұнды ғылыми - практикалық
ізденістерді жүгізу – аса маңызды шара. Оны мектеп көлемінде жасауға
теориялық тереңдігіміз жетпей жатады. Біз әлі де жалпыға бірдей
білім беру талабынан жоғары өрлей алмай отырмыз. Қазіргі бұрынғы
кезең емес, кейде баланың пәнге ол туралы ақпараттарға
қызығушылық деңгейі, сұранысы мұғалім білімінен де жоғары болуы
мүмкін, электрондық оқулық, компьтер, интернет арқылы өз бетімен
қажет білімін өзі алатын оқушылар көбейіп келе жатыр. Соңдықтан
көмекші мектепке оқу мазмұнына мұғалімге қойылатын талаптар туралы
мәселелер де басқаша тың көзқарастар қажет. Соңымен бірге әңгіме
заман талабына сай білім мен тәрбие беуімізге арқау болатын,
ұлттық рухтағы қағидалар мен әлемдегі техологияларды ұштастыруға
ұмтылу туралы.
Шығыс даналығы былай дейді : Маған айтсаң ұмытып қаламын
көрсетсең есімде қалар . Ал істеуін көрсетіп берші үйреніп аламын .
Яғни бұл баланың ынтасын жетелеу арқылы оқыту, үйрену қажет деген
сөз. Балалардың 4 - 5 жастан бастап өз бетімен әрекет істеуге
құштарлығы, өзім, өзім істеймін деген кездерінде байқалады. Ол
кездегі олардың өз беттерімен тырысып , өзін -өзі істеуі жайда
күрделіге өтуге құлшыныс сатылар бәрімізге таныс. Бірақ танымдық
әрекеттерге ұмтылыстары , өзіндік істерге ықыластары кейін кеми
беретіні практикада байқалады. Сабақта көп жағдайда бала білімді
қабылдап алушы көп обьектінің бірі деп есептеліп олардың
ерекшеліктері жеке ашыла бермейді. Сондықтан баланың Субьектілік
белгілері азайады, өзін обьект сезінетін орта қалыптасады.
Айтқанды орындауға артық сұрамауға үйренеді. Мұндай жұмыстарды яғни
баланың қабілеті мен мүмкіндігін терең білу арқылы өз зонасында даму
әрекетерін тек шебер баланың өзін өзі сендіру әдістерін меңгерген
мұғалім ғана жақсы атқара алады. Ақыл –ойы кем оқушылар бастауыш
буында еңбекке баулудың алғашқы білім ,білік дағдыларын меңгереді.
Олар ауыл – шаруашылық өнімдерін өсіру оқу көрнекі - құралдарды
жөңдеу өзін - өзі қызмет ете білу, ойыншықтар жасау, мектепке үйге
қажетті бұйымдар дайындау т.б. Осыған орай дәстүрлі оқытуда еңбек
пәнінің мынандай салалары бағдарламаға техникалық еңбек ,
пластилинмен , қағазбен, табиғи материалдармен жұмыс және басқалар.
Дидактикалық әдістемелік құралдар тек бастауыш сыныптар үшін ғана
шығып келеді. Мысалы : О. Сатқановтың және тағы бірер автордың қазақша
әдістемелік құралдарын айтуға болады.
Өмірде байқап жүргініміздей әрбір оқушының жас шамасын
қабілетін бейімділігін және ерекшелігін ескере отырып жан – жақты
ойластырған әр оқушыға жеке - жеке зерттеуге арналған жоспарлы
жұмыстар жоқтың қасы. Бұл жұмыстар барынша жалпылама жүргізілетіні
баршаға аян. Кез келген адамдардың соңың ішіндегі оқушы жұмыстардың
дүниеге көзқарасының қалыптасуына ең алдымен қоршаған орта нақты
болмыс әсер етеді. Дүниеге ғылыми көзқарас жеке бастың өзін қоршаған
ортамен тұрақты түрде белсенді шығармашылық қарым – қатынас
жағдайында қалыптастырады.
Ғылыми техниканың қазіргі даму барысын өндіріс және мәдени
орындар мен мектептерге компьютердің екеуі тегінен тегін емес. Ол
білім берудің ғылыми базасын және олардың өзара байланысын күшейте
түсуді қажет етеді. Адам жан – жақты және үйлесімді дамуында еңбек
шешуші факторлардың бірі. Ал халық педагогикасында еңбекті бүкіл тәрбие
жүйесінің күре тамыры деп қарастырады. Адам еңбексіз дамымайды, кері
кетеді, азады.
Еңбек арқылы адамның денесі , көзқарасы , эстетикалық және ақыл-ой деңгейі
дамып, жетіледі, еңбектің мәні және құндылығы арта түседі. Балалар мен
жастардың еңбек тәрбиесі ежелден –ақ ата –ана парызы, бүкіл халық міндеті
болды. Халық еңбекті асыл мұрат деңгейінде қарады. Адам өзінің жан және тән
сұлулығын еңбекте ғана көрсете алатындығына назар аударады. Сондықтан да
баланы еңбекке тәрбиелеу үйелменнің қасиеті борышы. Жас ұрпақтың еңбекке
қатынасы халық ауыз әдебиетінің өзекті мәселесі ретінде жырланады.
Жас ұрпақты халқымыз жалпы еңбек сүйгіштікке тәрбиелей отырып , он
саусағынан өнері тмаған нақты кәсіп иесі болудын да көздеді. Бұл жерде
еңбек дағдыларын меңгеруде зор жергіліктің қажет екенін жақсы түсінді.
Еңбек сапасы негізгі көрсеткіш ретінде алынады.
Еңбек адамның еңбекке қатынасы тақырыптары аңыз әңгімелер , ертегілер ,
мақал –мәтелдер және ән – жырлардың арқауы болды.
Халық педагогикасынан орын алған еңбек және еңбекке тәрбиелеуде
көзқарастары қазіргі педагогика теориясындағы принциптермен ұштасып жатыр.
Еркін еңбек барысында өзінің және бүкіл қоғам мүшелерінің қажеттілігін
қанағаттандыру үшін адам материалдық және рухани құндылықты жасайды.
Шығармашылық еңбек барысында адам өз күшінің шамасын және қабілетін
анықтайды. Не ғұрлым адам өз еңбегінің қоғамдық маңызына терең түсінсе ,
соғұрлым оның жұмысы нәтижелі өз басының бақыты толыса түседі.
Қоғамның ең басты талаптарының бірі - әр азаматтың өмірде өз орнында толық
күш жігерін жұмсап, қоғамдық , байлықты еселей түсуге еңбек үлесін қосуы,
еңбекке адал, саналы, қатынасу қоғамның өмір сайының алғы шарты болып
табылады. Ол үшін адам лайықты тәрбиеленуі керек.
Еңбекке тәрбиелеу , баулу және кәсіптік бағдар , мектеп оқушыларының
қоғамға пайдалы , өнімді еңбекке тікелей қатысуы оқуға деген саналы
көзқарасты тәрбиелеудің азамат болып, өсудің жеке адамды адамгершілік және
зиялық жағынан қалыптастырудың негізгі көзі , болып табылады. Осы мен
қатар мұны еңбек тәрбиесінің мақсаты деп түсінуіміз қажет.
Мектепте еңбекке тәриелеудің басты міндеттері : біріншіден, еңбекке
сүйіспеншілік пен еңбек адамдарына құрметпен қаралу; екіншіден ,
оқушыларды халық шаруашылығының салаларындағы еңбектің түрлерімен
таныстыру, еңбек іс- әрекетінің барысында олардың дағдысы мен іскерлігін
қалыптастыру ;үшіншіден, мамандықты таңдауға даярлау.
Жасөспірімді еңбекке тәрбиелеудің жалпы міндеттері бірінеше жеке
міндеттерді орындау арқылы іске асырлады. Олар : балаларды еңбекке
психологиялық және практикалық тұрғыдан даярлау; оқушылардың еңбек
дағдыларын қалыптастыру; еңбек мәдениеті дағдыларын дамыту, оқушылардың
ынтасын және қабілетін дамыту.
Балаларды еңбекке психологиялық және практикалық тұрғыдан дайындау – бұл
қоғам үшін оқушылардың пайдалы еңбекке даярланған және талаптануын
тәрбиелеу, еңбекті өз бетімен , өз еркімен ынталанып орындауға үйрету.
Еңбек етуге әдеттену – бұл жай ғана еңбекке үйпену емес, бұл адамгершілікті
адам тәрбиесінің жоғарғы деңгейі, еңбек процесіне құштарлық , еңбек етуге
, әзірлік жұмысты істей білу – деді Н.К Крупская, - демек өз күшінді және
басқалардың күшін және жұмыстың барлық жағдайын есептей білу.
Ең бастысы балаларды еңбекке даярлауды бірінші сыныптан, ал үйелменде
балалық шақтан бастау, оларды еңбек түрлеріне қатыстыра отырып , еңбектің
адамды қайратты және бақытты ететіндігіне сенімін қалыптастыру. Сонымен ,
оқыту және тәрбие жұмысының барлық жүйесі оқушыларды еңбекке психологиялық
және практикалық тұрғыдан дайындау міндеттерін шешуге бағытталуы қажет.
Оқушылардың ұжымның еңбек дағдыларын қалыптастырудың маңызы өте зор.
Ұжымдық еңбекте балалардың қабілеті , дарындылығы толық ашыла бастады,
ұжымдық өмірде тәртіп және мінез – құлықтың әдеттері дағдылары
қалыптасады. Еңбекте достық, жолдастық өзара көмек және жауапкершілік
нығаяды. Әркімнің қылықтары ұжымдық өмір нормалары тұрғысынан бағаланады.
Оысылардың барлығы ұжымдық сынып өмірінде , оқушылардың өндірістік
бригадаларында байқалады. Егер ұжымдық еңбектің дағдылары оқушылардың
бойында қылыптаса ол мектепті бітіргеннен кейін қандайда бір жағдайда
болмасын ұжымдық қатынастар нормаларын және жолдастық өзара көмекті әр
уақытта қолдайды. Еңбек мәденеті дағдыларын дамыту басты мәселердің бірі
. Еңбек мәденетінің көрсеткіші :жұмысты сапалы тиімді, істеу уақытты ұтымды
пайдалану , еңбек құралдарына, түрлі материалдарға құндылықпен қарау.
Еңбек мәдениетіне өзін көрсете білу, дербестік еңбектің демалыспен қабысу
алдағы жұмыстың негізгі кезеңдерін белгілей білу, еңбек процесін талдау
және іс- құжаттарын сауатты жасау жатады. Балалардың ынтасын және
қабілетін дамыту еңбек тәрбиесіндегі жеке міндеттердің бірі. Оқыту және
тәрбие жұмысының барысында оқушылардың ынтасын ғылыми – техникалық білімді
игеруге дамыту және тәрбиелеу қажет. Міне, осылай мақсатқа бағытталып
жүргізілетін оқушылардың ынтасының қабілетінің , шығармашылық ой-өрісінің
дамуына мүмкіншілік жасайды, еңбектің тәрбиелік құндылығы артады.
1.1. Еңбекке баулу сабағы кезіндегі ақыл-ойы кем оқушылармен жұмыс
істеу , принциптері ,әдістері мен пәе аралық байланысы.
Принциптер –оқу тәрбие процесін құруды, сабақ беру мен оқытудың бүкіл
барысын айқындап , басшылыққа алатын қағидалар.Біз қазіргі кездегі
көптеген шығып жатқан жаңа бағыттардың ішінде дамыта оқыту
принциптеріне және сыни ойлау жобасы туралы сөз етпексіз. Оның
себебі : осы екі бағытта , заман талабына сай жүргізу. Сонымен қатар
олар дәл қазір Қазақстандық жаңа буын оқулықтары принциптеріне сәйкес
және қазіргі оқу процесіне енгізуге болатынын мазмұнын жағынан
бұрынғы әдістерді жоққа шығармай методикалық байытып отыратын
бағыттар. Жоғарыда айтылған мәселелер педагогика мен методика түбегейлі
өзгерістерді қажет етеді деп ойлаймыз. Біздің мақсатымыз. Қазіргі
дәстүрлі қалыптасқан қалған дайын білімді оқулық пен мұғалім арқылы
үйретуге арналған сабақ мазмұнына бүгінгі күн талабына сәкес өз
көзқарастарымызды ұсыну. Оны әр оқушы алдыңғы қатарлы тәжірбиелі және
ұлттық қағидаларына сәкес көрсетуге тырыстық. Осындай жаңа әдістерді
интеграциялап әр пәнді оқыту жүйесіне енгізу арқылы уақыт өте келе
ұлт мектептеріндегі оқу мазмұны бірте – бірте жаңғыра береді.
Оқытып- үйретудің негіздеріне немесе дидактикалық принциптеріне мыналар
жатады, жүйелік пен дәйектілік , көрнекілік , саналылық пен белсенділік.
Білімнің ғылымилық принципін осы заманғы техникалық деректерге және ғылыми
негіздері бойынша оқушылардың біліміне сүйене отырып, оқыту процесін
ұйымдастыру деп түсіну керек.
Жалпы тәрбиелеу процесінде оқытып- үйретудің сипаты еңбекке баулуға
байланысты. Бұл шеберханалардағы сабақтарда оқушыларға идеялық –саяси,
еңбек дене , ақыл-ой, тәрбие беру міндеттерімен кешенді түрде шешумен
түсіндіріледі.
Дамытып оқыту принципі жас ұрпақты жан-жақты тәрбиелеуге ақыл-ойы кем
оқушыларды ғылыми білімен сарамандық шеберлікпен және дағдымен
жарақтандыруға олардың танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамытуға
бағытталған.
Бұған технология пәнін оқыту бағдарламасының мазмұнына сәйкес келеді. Онда
тігін бұйымдарын конструкциялау мен модельдеу тігін карталармен жұмыс
істеу және әр түрлі практикалық жұмыстарды орындау жөніндегі оқушылардың
дербес қызметтері көзделген.
Теорияны тәжірибемен байланыстыру принципі.
Технология сабақтарының ерекшеліктері сол, оларды таза күйінде теориялық
және тәжірибелік деп, бөлу мүмкін емес. Көмекші мектеп оқушыларына
теориялық деректер белгілі бір тәртіп бойынша беріледі, яғни бағдарламаның
және тақырыбын оқып, біленен кейін өткен материалды бекіту, алынған білім
негізінде оқушыларды сарамандық шеберлік пен дағдыларды қалыптастыру ісі
ескертілуі тиіс.
Сөйтіп технология сабақтарында теорияны тәжірибемен байланыстыру принципін
іске асыруға қолайлы жағдайларына тәжірибелік тапсырмаларды дұрыс орындау
үшін беріледі.
Еңбекке үйретудің әдістері.
Мұғалім технологиядан сабақ беру әдістемесінің сынарлы элементерін мақсатты
түрде үйлестіргені жөн. Әрбір элементтің дидактикалық мәні технологиялық
негізділігін ойластырып отыру қажет. Сабақ барысында мұғалім мен
оқушылардың қызметі алуан түрлі . Бұның мәнісі мынада. Әрбір нақты жағдайда
оқытудың білім беру тәрбиелік және дамытушылық мақсаттарына жету үшін әр
түрлі жұмыс әдістері қолданылады.
Технология мұғалімдерінің жұмыс сараманыда оқытудың түсіндіру- безендіру
және репродукциялау әдістері өте жиі кездеседі.
Түсіндіру – безендіру әдістері.
Мұғалім түсіндіру –безендіру әдістерін дайын ақпараттарды хабарлағанда
қолданылады. Оқушылар сол ақпараттарды қабылдайды, ой елігінен өткізеді де
есінде сақтап қалады.
Түсіндіру – безендіру әдістеріне әңгіме , түсініктеме ақыл-ойы кем оқушылар
мен басқада көрнекі дүниелерді көрсету, нұсқау карталармен жұмыс жатады.
Бұл әдісті жүзеге асыру үшін мұғалімнің жанды сөзіне оқу кітаптары мен
көрнекті құралдарға ақпараттарды шоғырландырып беру мүмкіндігі қосылды,
сондай-ақ тігін және тоқыма кәсіпорындары мен қызмет көрсету саласындағы
жұмысшылар атқаратын еңбек тәсілдерінің орындалу барысын диофильм арқылы
көрсетуге болады. Компьютерлерде конструкцияның есептеулерінің жүргізуге әр
түрлі бұйымдардың үлгілерін жасауға модельдерді жұмыстын әр түрлі озық
жолдары мен тәсілдерін көрсетуге мүмкіндік туды. Оқушы танымына ұсынылатын
еңбек тәсілдерінің теориялық және практикалық әдістемелерімен оқушы
сезіміне жүйелей жеткізу мақсатында көздейтін, жұмыс барысының көлеміне
қарай материалды өңдеу тәсілдерін тізбектей жүргізу тұстарына бағыттай
отырып білімділік беретін әдістеме.
Түсіндіру –безендіру әдістемесі тақырып бойынша ақыл-ойы кем оқушыларға
айтылатын хабарламаның мәнін жалғастыратын жетілдіре түсетін оқушыны дамыта
тәрбиелеуге қажетті әдістеме түсіндіру оқушыны еңбеккк баулу кезеңінің
барлық сәттерінде орын алады. Оқушының сабақтың мәнін сезінп жадында
сақтауыда түсіндірме әдістеменің үлесіне тиеді. Сондықтан баланың танымдық
және білімділік қорының деңгейі мұғалімнің оқушыларға түсініктемелік
хабарламаны жеткізу қабілетілігіне тікелей байланысты. Түсіндірме
әдістемесі сынып оқушыларына жеке оқушыға да кей де пайдаланылады. Ал
шығармашылық топтың оқушыларына арнайы берілетін түсініктемелер оларды
нақты тақырып бойынша дамыта тәрбиелеу әдістемесіне негізделеді. Тақырып
бойынша оқушыларға берілетін түсініктемелер дидактикалық материалдармен
негізделіп және халықтық педагогиканың әдістемелерімен көмкеріліп
оқушылардың қабылдаушылық қабілеті арттыра отырып бала үлгерімінің кепілі
болды.
Репродукциялау әдістері.
Бұл әдістер негізінен оқушылардың дағдылану мен шеберлікке үйреніп,
меңгеруінде қолданылады. Мұндай әдістерге жаттығу лобороториялық
жұмыстар, нұсқамамалар жатады.
Әңгімелеу әдістері .
Бұл әдістеме негізінен оқушылардың дағдылану мен шеберлікке үйреніп
меңгеруінде қолданылады. Шеберханадағы жұмыс барыс ұйымдастыру кезінде,
әсіресе , 1-2 сынып оқушылардың шеберханадағы оқушы міндеттерімен жүріс-
тұрыстарын тәрбиелеуде қауіпсіз жұмыс істеу тәсілдерін оқушылардың
өзіне -өзі қызмет көрсетуімен жеке бас гигиенасын сақтауда қолданылады.
Оқушылардың сабақ тақырыбын түсінуінде сабақта орындалатын жұмыс обьектісін
алдын ала дидактикалық негізінде көріп-біліп бала психологиясын еңбек
процесінде бағыттауға оқушы жұмыс тәсіліне ой жүгіртіп өзін алдын –ала
дайындауға оқушының өзара қарым –қатынасы мен көпшілдік кішіпейілдік
қасиеттерін халықтық педагогика әдістемелерімен тәрбиелеудегі хабарлама
ізімен әңгімелеу әдістемесі жүргізіледі. Әңгімелесу әдістемесі бүкіл
сыныпқа бір топ оқушымен де жеке оқушыменде толық деңгейде жүргізіледі.
Мұғалім жаңа тақырыпты әңгімелеуде жеткізетін хабаламмалық әңгімелесу
қысқа , дидамтикалық түсінікті, өйткені 1- сыныпта өтілетін сабақтың
оқулық құралдың 80- пайызы дидактикалық негізде болады. Қарапайым тілмен
айтылуы тиіс. Мұғалімнің хабарлама берудегі сөйлеу дикциясы , интонациясы
жүріс-тұрысы дидактикалық материалдарды дұрыс қолданып түсіндіре білуі
оқушылардың сабаққа қызығушылығын мен ынтасын арттырып танымдылығымен
білімділігін кеңейтуге үлкен ықпал жасайды, тақырып бойынша ауқымды
мәліметтер алады.
Көрсету әдістемесі.
Көмекші мектептің бастауыш сыныптарында дидактимкалық құралдарды, оқулықты
қолдануға негізделеді. Дидактикалық құралдарды орынды жерінде тиімді
көрсетіп пайдалана білу сабақ тақырыбының мәнімен мағынасын ұлғайта
түседі. Мұның басты көрінісі мұғалімнің оқушыларға жеткізгісі келген
хабарламасын теория жүзінде қаншама ауызша әсерлі қызықты етіп айтқанмен
оқушы дидактикалық материалдарды қолына нақты алып, байқап көрмей
тақырып жүйесін түсіне алмайды. Сондықтан баланың танымдық қабілетін
білімділігін жетілдіре түсуі мақсатымен тақырыптын дидактикалық
материалдары сабаққа келген оқушылар санына жеткілікті дайындалуы қажет.
Сарамандық жұмыс кезінде оқушылардың орындайтын жұмыс тәсілін көрсетуді
мұғалім оқушылардың назарына анықтап жұмыс тәсілін дидактика есебінде іс-
барысын мұғалімнің өзі нақтылай жұмыс істеп көрсетеді. Жұмыс барысында
мұғалім өңделетің материалдың табиғатын түр- түсін талшықтарының орналасу
бағытын істің орындалу ерекшелігін шағындап әңгімелеп береді. Соған
байланысты оқушы орындалғалы тұрған өңдеу жұмысына өзінің ойлау жүйесімен
дайындала түседі. Сонымен қатар мұғалім сабақ тақырыбына сәйкес
шеберханаға қойылған жәдігерлерді тақырыпты әңгімелеу барысында
дидактикалық материалдар қатарына қосып тиімді көрсете білсе оқушы
дидактикалық материалдарға сай орындауға ынталанады.Соымен әрбір сабақта
жұмыс обьектісінің орындалу сапасы, оқушының ынталығымен мұғалімнің еңбек
тәсілін оқушыға көрсетіп олардың жұмыс қимылын ретке келтіре білуіне
байланысты іс- барысын көрсету мен оқушы қимылын жатықтыру оқушының
қабілетін жетілдіре түсетін әдістемелер болып табылады.
Үйрету әдістемесі .
Сабақтағы сарамандық жұмыстың бір тетілігін немесе жұмыс тізбегін
орындауды үйрету және оны оқушы бойына сіңіру мақсатын ұстайды. Оқушының
берілген тапсырманы орындауына үйрету әдістемесі зор ықпал етеді. Сол
себепті бастауыш сыныптардағы еңбекке баулу сабағы тұрақты үйрету
әдістемесіне негізделе жүргізіледі. Үйрету әдістемелерімен орындалатын
еңбек түрлері : материалдықтаңдау, өлшеу, кесу, өңдеу, белгі салу, қырқу,
қию, қашау, сүрлеу, тағы басқа жұмыс түрлерін үйрету кезеңдері мұғалімнің
әдістемелікті жүргізуге аса ыждағаттылықпен дайындауын және сарамандық
түрде үйретудің әдіс-тәсілдерін жинақтауын қажет етеді. Мұндай сәттерде
мұғалім дидактикалық материалдарды жәдігер , плакат, оқулық , сурет,
нақты орындалған бөлшек технологиялық карта, диофильм сияқты
көрнекіліктерді тиімді және кеңінен қолданылады.
Оқушыларға үйрететін жұмыс тетігін мұғалім өзі өңделген материалды
жәдігер есебінде көрсетіп , содан кейін іс-барысын да нақтылай көрсетеді.
Бұл жерде ескеретін жай-үйретілетің жұмыс тетігін жалғыз оқушыға ғана
емес кейбір түсінбей қалған оқушыларды да бір топқа қосып түсінікті етіп
демонстрациялай үйретеді. Бірақ оқушы саны төрттен аспауы керек. Себебі:
оқушы көп болса жұмыс тетігін орындау тәсілін анығырақ көре алмай бір
–біріне кедергі жасайды.
Әңгімелесу әдістемесі.
Жұмыс барысының сапасын сабақты қортындылау сияқты кезеңдерге оқушылармен
сұхбаттасу , әңгімелесу, кезінде оқушылардың ой –пікірін байқау, техникалық
сөздіктермен тіл дамыту, терминдерді дұрыс айтып техникалық тілмен ойын
жеткізе білуге тәрбиелеу жұмыстарын жүргізеді. Мысалы : ағаш материалын
өңдеген кезде шағын тақтайшаның өзінен оқушының біліп, есте сақтайтын
техникалық сөздіктері тақтайшаның қыры , ұзындығы , ені, қалындығы,
бұрышы фактурасы , талшығы, қарсы талшықтары, шытынағандығы жарықтығы,
қаттылығы жұмсақтығы, көздігі тағы сол сияқты . Мұндай сөздіктер оқушы
өңдейтін әрбір материал түрлеріне байланысты өңдеу, технологиясына қарай
өзіндік сөздер терминдер топтамалармен оқушының күнделікті сабақ
жүйесінде сабақтан тыс уақыттында кәсіби еңбекті игеруіне көмектеседі.
Сондықтан әңгімелесу әдістемесі сабақты қортындылауға жұмыс барысын
түсіндіруге мұғалім үшін ғана керек сұхбат емес, оқушылардың да тіл
байлығын кеңейтуге, кәсіби еңбектің мағынасын тез түсінуге қажетті әдістеме
болып табылады.
Сабақты жан- жақты ойластыра отырып ұйымдастырғанда және сабаққа бөлінген
әрбір минутты тиімді пайдаланғанда ғана дидактикалық талап орындалады.
Тәрбиелік және білім беру мақсаты анық ашылуы керек.
Осыған орай мұғалімнің өзінің шығармашылық жағын көрсетуіне сабақта
қызықты ерекше құруына мүмкіндігі мол.Қол өнерге үйрену сабакқтарында
оқушылар жинақтылыққа сәндікке әсемдікке іскелікке үйренеді.
Сабақтағы шеберлігі оқу әдістері мен тәрбиелеу әдістерін жақсы білгеніне
ғылымның жетістіктеріне білгеніне ғылымның жетістіктеріне білгеніне
педагогикалық іс-тәжірбиелерді қолдана білуімен еңбекке деген іскерлігін
аша білуіне байланысты. Оқушылардың өздігінен нақты тапсырма беру арқылы
қол жеткізуге болады.
Оқыту әдістері.
Оқыту әдістерін-педагогиканың тұрақты бөлімдерінің бірі. Жеке пәндерді
оқыту барысында педагогикалық дидактикалық әдістемелік оқуылықтардың оқу
құралдарынан әртүрлі түсініктемелер кезіктіруге болады.
Оқыту әдістерін –балалардың іс-әрекеттерін танымдылық тұрғыда ұйымдастыру
тәсідерінің жиынтығы, оқушылардың ойлау қабілетін жетілдіру оқушылармен
оқытушылардың қарым-қатынасындағы байланыс оқушылардың бір-бірімен және
қоршаған орта мен өзара әрекеттік. Оқыту әдістері оқшылар мен оқытушылардың
танымдылық іс-әрекеттерін бір мақсатқа бағыттағанда жүзеге асады .
Әдістемелік әрекеттер оқушылардың оқу материалдарын қабылдау белсенділігін
артыру үшін қолданылады. Оқыту процесі бір –бірімен байланысты екі белгі
процестерден тұрады: оқыту қызмет тәсілдері бір –бірімен байланысты
себебі, оқу мен оқыту бір-бірінен ажырамайтын процесс. Яғни , әртүрлі
оқыту әдістерін пайдалана отырып еңбекке оқыту барысында алға қойылған
негізгі мақсатқа жетуге болады. Қолөнерге баулу оқушыларды тәрбиелеумен
және білімін жетілдірумен тығыз байланысты болып келеді. Сондықтан оқыту
әдістерін оқушылардың танымдылықтарын арттыру үшін оқыту әдістерінің
жаңа түрлерін қолданып , өз бетінше және ұжым болып жұмыс істеуге үйрету
оқыту болып келеді.
Тәрбиелеу мен оқыту әдістері бір-бірінен ешқандай ажырамайтын функция. Ол
оқыту әдістеріне бәріне қажет.
Сондай-ақ сабақтарда жұмыстың кәсіптік бағдарын анықтауды, адамдардың
еңбек қызыметінің алуан түрлерімен олардың өңдірістің жалпы жүйесіндегі
ролімен танысуын жүзеге асыру.
Мақсат оқушыларды материалды салыстыруға талдауға санауға қортындылауға
сөйтіп, оны тәжірбиеде қолдануға үйрету. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін
оқушыларға шығармашылық жобалар айырмашылығын жүйелігін айыра білу
қабілетін дамытады.
Осы орайда оқу- тәрбие процесінің пән аралық байланыс негізінде
ұйымдастырылуы ғылымдар жүйесінің бір арнаға тоғысуы, адамның
интелектуалдық ақыл-ойын байытумен бірге бүкіл адамзаттық құндылықтар
көзінің де бірлігін жалпы ақиқат дүниенің бір тұтас жүйе екендігі туралы
ғылыми көзқарастың қалыптасуына мүмкіндік береді.
Технология – еңбек ресурстарын дайындаудың негізгі көзі, кәсіптік білім
жүйесі. Технология пәнінен білім беруде оқушы бұрынғыдай оқу бағдарламасын
игеруші мұғалім балаға жеке пән бойынша білім беріп қана қоймайды, жеке
мамандықты меңгеретін жеке тұлғаны да қалыптастырушы. Білімнің негізгі
және айқындаушы мәні сол тұлғаны дамыту болып табылады. Оны жүзеге асырудың
негізгі жолдары оқушылардың жеке қабілетін және белгілі бір кәсіпке
бейімділігін айқындай отырып білім беру , сол негізде оқу бағдарламасын
жетілдіру. Еңбекке баулу талаптарының оқушылардың жас ерекшеліктеріне
педагогика мен психология талаптарына сәйкестігі белгіден белгісізге
жеңілден ауырға , қарапайымнан күрделіге деген ұстанымды берік ұстап
оқушылардың еңбекке ынтасын жойып алмау жағына ерекше назар аудару керек,
оқушылардың қабілеті мен қабылдауы тұрақсыз болады . Оны дұрыс
тұрақтандыра білсе жақсы нәтиже береді, ал тұрақтылық болмаса оқушыда
құштарлықта белсенділікте болмайды. Бүгінгі білікті маман жұмыскер өз
саласындағы өндірістік міндеттерді жақсы атқарып қана қоймай оған қоса
жобалай білуі, дұрыс шешім қабылдап шығармашылық жұмыстарыда орындай
алатын болуы қажет . Оның басты себебі, ғылымның тез қарқыны мен дамуында
және жаңа технологиялардың өмірге неуіне байланысты кез келген кәсіптік
мамандыққа қойылатын талаптарын тез өзгертіп отырады. Осыдан әрбір
адамға өмірде екі –үш мамандықты игеруге қажеттілігі туындайды. Осыған
орай қолөнер ұлтымыздың салт- дәстүріне тән көптеген бұйымдарды жасаудың
әдіс-тәсілдерімен қатар олардың теориялық негіздеріде берілген. Мысалы
ағашты көркемдеп өңдеу . Қазіргі уақытта қазақ халқының қолөнер табиғатын
жан-жақты этнографиялық тұрғыдан зерттеудіңғылыим үшін де өмірлік тәжірибе
үшінде маңызы зор. Өйткені қазақтың қолөнері –жалпы халық болмасын , дүние
–жүзілік мәдениет қорына өз үлесін қосады. Ағашан жасалған бұйымдарды
көркемдеп өңдеудің ең ежелгі түрі оған ою-өрнек болып табылады. Адам баласы
ғасырлар бойы өзінің тұрғыдан үйін әбзелдерін қолөнер бұйымдарын ою-
өрнекпен көркемдеп безендіріп отырған. Қолөнері саласы бүгінгі таңда
көркейтіп дамып жатыр. Халық өнерін оқып оны өмірмен ұштастыра білген
адамның жан дүниесі кеңейеді, ой алғырлығы артады, шеберлігі кемелденеді.
Халқымыздың өнері ата – аналарымыздың маңдай тері, ғасырлар қол таңбасы
өнері мен білімі, тарихы.
Сондықтан сол өнер келешек ұрпаққа жеткізіліп түсіндіре білуді қажет
етеді. Қазіргі кезде арнайы мектептерде халық өнерінің әр түрлі оқытып
үйрету жақсы жолға қойылған. Оған мысал ретінде кейінгі кезде арнайы
мектеп көрмелерінде көптеп кездесіп жүрген оқушыларды өз қолдарымен
жасаған түрлі ұлттық ою -өрнектерді ыдыс – аяқтарды алуға болар еді. Халық
өнері арқылы оқушылар өз елінің өнерінің бір түрімен пайда болу тарихымен
танысады. Әр халықтың мәдени бейнесі өзіне тән ою - өрнектерден бояулар
қосындысынан артиктуралық ерекшеліктерінен көрініп тұрады. Төл
мәдениеттің асылдарын өнер арқылы бойға сіңіріп ой - өрісін кеңейтіп
шындыққа көз жеткізу адамға тән қасиетерді анықтау үшін таптырмайтын
құрал.
Еңбекке баулу сабағында жаңа технологияларды пайдалану жас ұрпақты
жан –жақты және ғылыми білімен сарамандық шеберлікпен және дағдымен
жарақтандыруға олардың танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамытуға
бағытталған. Бұған технология пәнін оқыту бағдарламасының мазмұны сәйкес
келеді. Сабақ жүргізу кезінде мұғалімен оқушы арасында қарым – қатынас
арасында тығыз болуы керек. Оқушылар мұғалімнің жаңды сөзіне оқу
кітаптары мен көрнекі құралдарға ақпаратарды шоғырландырып беру мүмкіндігі
қосылды. Сондай – ақ тігін және тоқыма кәсіп орындары мен қызмет көрсету
саласындағы жұмысшылар атқаратын еңбек тәсілдерінің орындалу барысын
кесте арқылы көрсетуге болады.
Қазіргі кезде еңбек сабағында жүргізілген жұмыстың нәтижесіне
байланысты болды. Жалпы білім өзара байланысты қоғамдық дамудың жаңарту
процесіне тікелей ықпал жасайды. Сондықтан қазіргі таңда мектептегі оқыту
процесін өткізу ерекше көкейтестікті орын алып отыр және жалпы
педагогикалық маңызға ие болуда. Оқушылардың икемділігін және дағдылары
анағұрлым күшті дамиды, бір пәннен меңгерген білім , іскерлік ептілік
дағдылардын екінші пәндерге қолдана білу қабілетінанықтайды. Технология
пәнінің пән аралық байланысын келесі схемадан көруге болады.
Жаңа технология еңбекке баулу сабағында қолданылады. Еңбек сабағында осы
аталған технологияларды пайдалану арқылы оқушылардың сабақ өткізу
барысында оқушылардың білім байлығын шығармашылық қабілетін дағдыларын
шебер қолданылуын олардың өздеріне зерттеу әдістемелік тұрғыдан
қажеттілігін дәлелдейді. Мысалы мұғалім бұйымын сызбасын өткен болса, осы
компьютер арқылы интерактивті тақта бойынша оқушыларды көрсетіп сабақты
түсіндіруге болады. Диофильмдерді көрсете отырып салт – дәстүрдегі ою -
өрнектерді бұрынғы ата – бабамыз жасаған бұйымдарды көрсете отырып ,
оларға жасатуға болады. 2 –ші кесте.
Қоғамның бүгінгі басты бағытарының бірі - білім беру үрдісін
ақпаратандыру. Бұл бағыт ақпараттық технологияларды пайдалану дамыта
оқыту қашықтықтан оқыту тұлғаларға бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге
асыра отырып оқу – тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен
сапасын жоғарлатуды көздейді. Қазақстан Республикасының Білім туралы
заңында еліміздің білім беру жүйесінің басты міндеттері атап
көрсетілген соңын бірі білім беру жүйесін ақпаратандыру оқытудың жаңа
технологиясын енгізу, бүкіләлемдік коминуикация желісіне шығу.
Білім беруді тез қарқынмен компьтерлендіру қажеттілігі мына
факторлармен түсіндірледі.
1. Ақыл –ойы кем оқушыны қазіргі қоғам сұранысына сай өзінің өмірлік
іс -әрекетінде дербес компьютердің құралдарын қажетті деңгейде
пайдалана алатындай жан – жақты дамыған жеке тұлға ретінде тәрбиелеу.
Қазіргі кезде еңбекке баулу сабаққа дайындалу барысында мұғалім
сабақ мазмұны ақыл – ойы кем оқушылар үшін танымдылығы жағынан қызықты
әрі жаңаша өтуі үшін өзінің бағылы уақытын қажетті материалды іздену
мен жүйелеуге жұмсайды. Ал жекеленген мәелелік - бағдарлы оқу
бағдарламалары пакетінің болуы мұғалімге : мұғалім – оқушы
жүйесінде ақпаратты беруді өңдеуді және қайталауды жаңаша
ұйымдастыруына мүмкіндік береді. Бірақ мұның барлығы жүзеге асуы үшін
мұғалім компьютерлік оқыту технологиясы бойынша білімдер мен
іскерліктерді игеру қажет . Бұл дайындық дифференциалды түрде болуы тиіс
себебі : әрбір пән мұғалімдері үшін компьютерді оқыту үрдісінде
пайдалану әр түрлі сипатқа ие.
Қазіргі кезде жекеленген пәндер үшін педагогикалық психологиялық
талапқа сай ана тілінде және еңбекке баулуға байланысты электрондық
оқулықтарды жасау қажетілігі туды. Бұл оқулықтарда теориялық материал
жатықтыру тапсырмалары тексеру тестерді анықтамалар т.б, болуы тиіс.
Қазіргі таңда елімізде болып жаңартулар оқу – тәрбие
жұмыстарының бағыт – бағдарының заман талаптарына сай жасалуын
міндеттейді. Оқушылардың теориялық білімді игеруге деген қызығу төмен
деп кеткені мәлім . Осыдан келіп елімізде оқу ағарту жүйесін қайта
құру мектеп реформасын жасау оқуды өмірмен байланыстыру оқушылардың
білімді өз бетімен ізденуіне үйрету және білім негіздерін демократиялық
интеграциялық ұстанымдарға орайлас білім негіздерін ұстанымдарға
орайлас әр баланың жеке ерекшеліктерін мен қабілеттерін ескере отырып ,
оқытып тәрбиелеу талап етілуде.
Қазір кез келген пәнді оқытуда пән аралық байланыс арқылы
жинақтаушы қортындылаушы және үйлестіруші қызметін атқаруға болады.
Осы тұрғыда оқытудың интерактивті әдісі өте тиімді. Себебі : бұл
әдіс оқушылардың жеке өмірлік тәжірибесіне сүйене отырып оның бойында
білім дағды және құндылық жүйесін қалыптастырады. Қазіргі кезде оқытудың
интерактивті үрдістері компьютерлік білімді тереңдетуге оқу мерзімін
қысқартуға ықпал етіп жағдай жасайды. Көп тараған технологиялардың
бірі - проблемалық оқу технологиясы белсенді танымдық іс - әрекет
негізінде проблемалық жағдайаттарды шешу. Мұның нәтижесінде білімді
білікті дағдыларды шығармашылықпен іске асыру, яғни тиісті ойлау
әрекеті дамиды. Озық білімнің нәтижесінде әсер ететін дидактиканың
негізгі ұстанымдарына тоқсалсақ оқытудың технологияларын әдістерін
және формаларын таңдау және қолдану жалпы дидактикалық ұстанымдармен
қатар басқа бірнеше ұстанымдарға негізделеді.
Бүгінгі таңда оқыту барысында арнайы ақпараттық - техникалық
құралдарды қолдануға ерекше көңіл бөлінуде . Өйкені игеретін білім және
ғылымды одан әрі терең меңгерген түсуде компьютерді қолдану және
оны оқу ісінде асырудың зор маңызы бар . Компьютерді оқытуда қолану
жаңа мәселе емес, бірақ ақыл – ойы кем оқушылар сабақтары мен пәндік
сабақтарда компьютерді қолдану сирек кезесетін жағдай. Осыған торай
сыныптағы және сыныптан тыс жұмыстарды компьютер арқылы ұйымдыстыра
білу үнемі жаңашылдықпен жан- жақты ізденіп , жоспарлы түрде жұмыс
ұйымдастыра білуді қажет. Компьютермен жұмыс істеуде алдымен
мұғалімнің басқарумен сонан соң бала өз бетімен құрылған жоспарға
сүйене отырып жұмыс жасауға тырысады. Компьютермен жұмыс істеуде
алдымен мұғалімнің басқаруымен соңан соң бала өз бетімен құылған
жоспарға сүйене отырып жұмыс жасауға тырысады. Бала компьютер арқылы
орындап отырған тапсырмасы бойынша өзін - өзі түзету мен бақылауды
жүзеге асырады. Әсіресе ақыл – ойы кем балаларға компьютер өте тиімді.
Компьютер баланы қызықтырады сауатын ашады, ойлау қабілетін дамытады.
Оқу үрдісінде компьютердің ролі туралы әртүрлі көзқарастар бар.
Мәселен біреулері компьютерді ойын ретінде ал біреулері оқыту құралы
ретінде қарастырады.
М. Игнатьева т.б( 1988 ж ) компьютердің мектепке келуі оқу
үрдісін қарастырып қана қоймай сабақтың қызықты өтуіне де көп әсер
ететіндігін айтады. С.Пейпер компьютерді балалардың ұжымдық даму құралы
ретінде қарастырады.
Біздің көзқарасымыз бойынша жалпы білім білім беретін мектеппен
бірге арнаулы мектептеде компьютердің алатын орыны ерекше.Есту қабілетін
дамыту және сөйлеу тілін қалыптастыру бір – бірімен тығыз байланысты.
Себебі екеуіде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Ақыл –ойы кем оқушылардың дамуындағы еңбектің
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 Еңбекке баулу сабағы кезіндегі ақыл –ойы кем балалармен жұмыс
істеу ; принциптері, әдістері мен пән аралық
байланысы ... ... ... ... ... ... .. ... ..
2 .
2.1. Анықтаушы эксперимент ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.2. Қалыптастырушы эксперимент ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..
ТІРКЕМЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
Кіріспе
Елбасымыз Нұрсылтан Назарбайевтің жолдауындағы ауыл мектебін жақсарту
ауылға көңіл бөлу, түрлі салалар бойынша көмек жасау жөнініңде қойылған
талаптары көңілімізге үміт пен қуаныш ұялатқаның жасыра алмаймыз. Қазақ
халқының тәуелсіздікке қолы 20 ғасырдың соңында көптеген қиындықтардан
өтіп,әрен жетті. Осы тәуелсіздігімізді нығайту, елімізде асқақ руханиятпен
азаматшылдықты өркендету үшін қазақ халқын күш жігерін жұмылдыруға қажетті
құбылыстардың бірі- Қазақстан білім беру жүйесін жүзеге асырудың ықпалы
мемлекеттік саясаты болып табылады.
Қазақстан Республикасында 2002 жылы маусым айында Дамуында ауытқуы бар
балаларға әлеуметтік- медициналық –педагогикалық көмек көрсету туралы заң
қабылданды. Осыған байланысты қоғам дамуының объективті шарттарынан бастап
мектептерде оқыту үрдісін жетілдіруді, зерттеуді қайта құру қажеттілігі
туындап отыр.Қазақ халқының ұлттық қолөнер туындыларын жаңғырту болашақ
ұрпаққа жүктелген аманат. Сол аманатты орындау жолында өз пікірін
технология пәнінің бағдарламасында ұлттық қол өнер бұйымдарын жасауға сағат
саны көбірек бөлінсе екен. Оқушы бастаған ісін аяғына дейін жеткізгені
дұрыс, өйткені жасында істеген іс ұмтылмайды есінде көпке дейін
сақталынады. Бұл күндері оқушыларды белгілі бір кәсіпке баулитын,
кәсіпкерлікке даярлайтын аса қажетті оқу пәні-еңбекке баулу.
Адам өмірі үшін аса қажетті әрі өмір бойы тоқтаусыз оқитын атын, білім
беретін пән бұрынғыша Еңбекке баулу, бүгігі Технология оқу пәні сонау
аналық дәуірден бой алып оқытылып келеді. Қазіргі кезе білім беру саласында
бүкіл әлемдік білім кеңістігіне бағытталған қайта құру қалыптасуда. Білім
мазмұның ұйымдастырудың ғылыми теориялық және құрлымын түбегейлі өзгертуді
жаңартуды талап етеді. Білім беру жүйесі жаңаша қөзқараспен іскерлікті жаңа
ақпараттарды қабылдаумен өңдеу қабілеттілігін, дамытуда, білім беру
мәселелерін шығармашылықпен шешуді білім бағдарламаларын дербес
өзгешеліктермен толықтырлады.
Оқыту технологиялары көптеген педагогикалық іс – тәжірбиелерді жаңашыл-
мұғалімдердің проблемалары жан-жақты талдауды және жүйелеуді талап етеді.
Болашақта Қазақстан елін көркейтуші дамыған 50 елдің қатарына қосылуға
күш салатын бәсекеге қабілетті жан-жақты мәденетті ақыл ойы кем оқушыларды
заман талабына сай білім беру процесін көзқарас нәтижелі оқыту талаптарын
үнемі ұйымдастырып , қалыптастырып, жетілдіріп отыру қажет.
Қазақстан халқының әл- ауқатынын арттыру мемлекеттік саясаттын басты
мақсаты Ел басы жолдауында .Білім және Ғылым министірлігі және озық
технологияны игеруге мүмкіндік беретін білім берудің тиімді жолдарын
даярлауда.
Бүгінгі таңда халқымыздың ежелден желісі үзілмей келіп жеткен көне де
ізгі дәстүрі жас ұрпақты ұлттық сәнді қолданбалы қол өнерінің тұнығынан
сусындатып халық шеберлігінің ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан
таңқаларлық тамаша шығармалармен таныстыра отырып өнерге қанат қаққан
шәкірттерді шеберлік шыңына жетелеп дұрыс бағыт сілтеу, ұлттық қол өнерге
баулу басты мақсатымыз.
Қол өнер – халық өмірімен тұрмысымен бірге жетіліп, біте қайнасып келе
жатыр. Сан аулан түрлі қол өнер бұйымдары әсемдігі, өрнегі тұрмысқа сән
беру мен адамға орналасу адам зат дүнесінің табиғатпен біте қайнасқан сонау
заманнан келе жатқан қарым-қатынас, көңіл күйін, жан дүниесіндегі тылсым
күштердің бірлігін аңғаруға болады. Қол өнер шеберлері табиғат сұлулығын
өнер туындыларын бет-бедеріне ширатыла түскен ғажайып, өрнектер өзгеше бір
тілі мен ақтарыла сыр шертетіндей. Қолөнер дүне жүзінің әр халқына тән,
халық қазынасы, ғасырлар мұрасы қазақ қолөнерінің түрі, сапасы, өрнегі
болуының өмірге келуі көшпелі өмірмен тығыз байланысты. Күнделікті тұрмыс
тіршіліктегі сан алуан қажеттіліктен қол өнер туындылары пайда болып ,
жетіліп, өңделіп отырған.
Еңбекке баулу біз өмір сүріп отырған ғасырымыздан бұрын он сегізінші
ғасырдың аяғында, он тоғызыншы бас кезінде оқытыла бастады. Біздің қазақ
жерінде тұңғыш ағартушы Ы. Алтынсарин 1887-1888 жылдары алғаш орыс-қазақ
мектебін ашқанда сабақты еңбекке баулудан басталған. Одан кейін біріңғай
еңбек мектебі –комуна мектебі ұйымдастырылды.
1922 жылы Қазақстанның халық ағарту Комиссарияты мектептің оқу жоспарына
жеке пән ретінде екі сабақтан қосқан. Сөйтіп Еңбекке баулу осы мерзімнен
біздің елімізде негізгі пән ретінде оқытылып келеді.1930 жылдан 1955 жылға
дейін еңбекті оқыту біраз өзгертілді. 1955-1956 жылынан бастап орта
мектептердің оныншы сыныптарында троктор, ауыл шаруашылық машиналары
оқытыла бастады. Еңбекке деген көзқарас 1960 жылдан кейін қайта қолға
алынды. Бұрынғы жеті жылдық сегіз жылдыққа , он жылдыққа он бір жылдыққа
айналдыру жөнінде арнайы қаулы қабылданды. Әсіресе ауылдық мектептердің
оқушыларын еңбекке үйрету мақсатында мектеп жанынан мектептің тәжірибе
алаңы оқушылардың өндірістік және құрылыс бригадасы жазғы еңбек сауықтыру
лагерлері ұйымдастырылады. Оқушылар еңбекке үйренеді техниканы меңгереді.
Қазіргі кезде жалпы білім беретін мектептерде және жоғарғы оқу орындарында
арнайы бағдарламмаға сәйкес технология пәнін оқытуда дүние жүзіндегі
дамыған елдер жүйесіндегі оқыту әдістеріне сүйене отырып мынадай мақсаттар
қойылды.
1. Қайсы қоғамда болмасын қоғамның дамуындағы еңбектің шешуші ролін оның
әлеуметтік экономикалық мәнін адам ғана атқаратындықтан оқыту арқылы
оқушылардың еңбекке деген қабілетін дамыту.
2. Еңбек адамдарының қандайда қоғамда болсын алатын орынын оның қоғамды
қозғаудағы өндірістің негізгі қожасы өндіруші еңбектің иесі екендігін
үйрете отырып оқушыларды шеберлікке баулу.
3. Жеке адамның дамып жетілуінде еңбектің негізгі құралы екенін еңбек ету
арқылы өз қабілеттерін дамытуда.
Зерттеу өзектілігі –Менің өзекті мәселем , ақыл-ойы кем балалардың білім
беруді жақсартумен қазіргі кездегі ескертумен педагогикалық технологиялық
жаңалықтармен байытуға тиісті, қазіргі оқу әрекетінің құралдарымен көмекші
мектеп оқушыларының еңбек әрекетін дамыту қоғамның объективті
қажеттілігіне негізделген. Ғылымның әр саласында білім мазмұнымен көлем
қауырт өсіп отырған қазіргі ғылыми – техникалық үрдіс кезінде бұл міндеттер
жүзеге асуы көмекші мектеп оқушыларының еңбек әрекетінің қалыптасуына
тікелей байланысты. Дамуында ауытқушылығы бар оқушыларды еңбекке оқыту және
тәрбиелеу үрдісінде енгізу оларды сенсорлық , ойлау және орындаушы қызметін
дамыту және түзетуге ең жағымды жағдайлар тудырады. Арнайы педагогика
бойынша жұмыстар қатарын зерттеп еңбек әрекеті үрдісінде әсердің
әрекетсіздік бейнесі олардың сезім органдарына бейнелеп, қабылдаудың
белсенді қызметін күшейтеді.Оқушыларды еңбекке баулу міндетін атқару
кезінде оқу- тәрби жұмысының неғұрлым ықпалды жаңа формасы мен әдісін табу
педагогтың өз тәрбиеленушілерінің жасы мен жеке басының
ерекшеліктерінескере отырып жұмыс істеуін дұрыс бағдарлауға байланысты
оқушының көзқарасын икемділігін терең білу еңбеккебаулу мұғалімнің жемісті
жұмысы. Бұрынан келе жатқан оқушыларды еңбекке баулу деген түсініке
қазіргі кезде технология пәні деген ұғым қолданылып келеді. В.А Карпунин,
Б.М Суханов, В.И Шаргородский былай деп жазды : Технология өндірістік
процестердің әсерлілігімен үнемділігін арттыру мақсатында табиғат
құбылыстары мен заңдылықтарын пайдаланудың мүмкіндіктерін зерттейді.
Технологияны өндірістің заттық элемментеріне әсер ету әдістерінің жиынтығы
ретінде анықтауға болады. Технология (гректің techpe-өнер , шеберлік
іскерлік және логия сөздерінен алынған ).
Мақсаты :
Көрнекті педагог В.АСухоминский сабақ жасөспірімдердің интелектуалды
өміріне құрғана сабақ болып қалмас үшін ол қызықты болуы шарт. Осыған қол
жеткенде мектеп жасөспірімдер үшін рухани өмірдің тілегімен ошағына мұғалім
осы ошақтың құрметті иесіне айналады , деп айтқан. Қызықты сабақтар ғана ,
мұғалімнің ашқан жаңалықтары , өзіндік қолтаңбасы әдістемелік ізденістері
қолданған әдіс-тәсілдері арқылы ерекшеленіп, шәкірт жүрегінен орын алады.
Демек , еңбек тәрбиесі адамүшін ең қажет маңызды тәрбие. Сондықтан бала
өміріне қажеттәрбиені және тәрбиеге қатысты маңызды мәселерді бір ғана
мақсатпен шешу мүмкін емес. Оқушыларды еңбекке оқыту мен тәрбиелеуде менің
алға қойған мақсаттарым мыналар:
• Баланың еңбекке қабілеттілігін дамытып, жетілдіру еңбекті сүюге баулу.
• Баланы еңбекке машықтандыру арқылы іске икемділігін іскерлікпен шеберлік
дағдыларын қалыптастыру.
• Еңбекті табысты шығармашылықпен орындауға ерікті түрде еңбек етуге
үйрету еңбекке қызығушылығын арттыру.
• Баланың бойындағы талант пен дарынын зерттеу және дамыту.
• Баланың өзін-өзі тану қабілетін жетілдіру және оған ықпал жасау.
• Баланың ұлттық санасын қалыптастыру.
• Балаға білім алу үшін әр түрлі жағдай туғызу.
• Бала еңбегін ынталандыру және насихаттау.
• Мұғалімен оқушының ара қатынасын неғұрлым жақсы жолға қойып өзара сенім
туғызу.
• Еңбектің нәтижелігін арттыру.
• Әр оқушыға жеке әдіспен тәсіл қолдану.
Міндеті :
Қолданбалы қолөнерінің материалдық мазмұны мен эстетикалық талғамның
қалыптасуын тілдің табиғаты мен халықтың танымын оның рухани өмірін салт-
дәстүрін сипаттай отырып жас ұрпақты тәрбиелеуге негіздеу.
- Еңбек түрлері туралы қарапайым білім беру, еңбек дағдысын қалыптастыру.
Ең қолайлы әдістерге үйрету, әр түрлі материалдар туралы білім беріп
олардың құрамына қарай өңдеу әдісін таңдау, өз бетімен еңбектенуді
дамыту, еңбекке деген қызығушылықты арттыру.
- Сөйлеу тілін дамыту, сөздік қорын кеңейту және байыту, сөз мағынасын
дамыту, сөйлеу тілінің грамматикалық құрылысы қалпына келтіру.
Еңбек сабақтарына қойылған осы міндеттермен қоса , түзете білім беру
мекемелерінде оқушылардың ақыл-ойы қызметін түзетуге бағытталған арнайы
міндеттер де шешіледі. Түзету жұмыстары балалардың икемділіктерін
қалыптастыру жұмыстары арқылы көрінеді.
Объектісі – ақыл –ойы кем бала.
Субъектісі – Көмекші мектепте еңбекке баулу сабағында оқушыларды жаңа
технологияларды пайдалану.
Жұмыстың әдісі : Бақылау , сұрақ- жауап, әңгімелесу, түсіндіру, үлгі
бойынша көрсету, үйрету, тест, анкета , перфокарта.
Жұмыстың болжамы :
Кәсіптіліктің өзіндік айқындалу мақсатында Қазақстан Республикалық
жергілікті және ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып , кәсіптік кеңістігін
білуді , кәсіптік бағдарын сынап анықтай алуды оқушылар еңбекке баулу
сабағында ою- өрнектің түрлері мен таныстыру. Қазіргі кезде ою- өрнектің
сан түрлі жаңа мәнерлі пайда болды, бүгінгі күннің басты жаңалығы ою-
өректің бір элементін компьютерге негізу нәтижесінде бір бөлшектің өзінен
мың түрлі ою-өрнек алуға болатындығы ғылыми тұрғыдан дәлелденді.
Жаңалығы:
Қазіргі өмір талабынан туындап отырған жаңашыл заманында бүгінгі
мекттеп оқушысының ой- қиялы ғылыми- техникалық прогреспен бірге күн
санап өсуде. Сондықтан еңбек пәнінің ғылыми дәрежесінің неғұрлым жоғары
болуын қамтамассыз ету.
Іс-тәжірибелік талабы : Қазіргі кезде мектеп , жоғары оқу орындары халық
педагогикасын кеңінен қолға алуда. Қазақ халқының қолөнері қазақ , орыс
тілдерінде әдістемелік құрал ретінде жарық көрді. Жұмыс барысында
жасалынған бұйымға халықтың бедер түсіру үшін ою-өрнектің бөлшегін
пайдаланған.
1. Ақыл –ойы кем оқушылардың дамуындағы еңбектің ролі.
Еңбек тәрбиесі - барлық тәрбиенің қайнар көзі. Өйткені бала алған
білімін іс жүзінде қолдана біліп, оны өмірмен өзінің іс - әрекетімен
күнделікті тіршілікті тіршілік қызыметімен байланыстыра білгенде ғана
өзін де қоғамға да пайдасын жемісін береді. Қазақ халқы еңбек
тәрбиесіне аса үлкен мән бергені :Еңбек етсен емерсің , екпей егін
шықпас ,үйренбей білім жұпас , өнерліге өріс кең , ата көрген
оқ жонар , ана көрген тон пішер тағы басқа мақал – мәтелдерінен –
ақ көрініп тұр. Еңбекке баулудың жаңа бағдарламасының ерекшелігі
жан – жақтылық оқытудың тікелей өндіргіш еңбекпен байланыстыру
еңбекке оқытудың жіктеп баулу. Бұл жерде бүгінгі қазақ баласының
өсу ортасы жан сарайы мүлдем басқа екенің заманның айналадағы
әлемнің күнен күнге өсіп өзгеріп бара жатқаның есепке алмаса
болмайды. Салт – дәстүрлерді жаңғырумен бірге өркендеп бара жатқан
әлемдік мәдениетпен иық теңестіре алатын ле болуымыз үшін олардың
тәжірбиесін де терең зерттеп, ықпалдасуы. Өйткені бүгінгі ақыл
ойы кем оқушылар ойлы да іскер , жігерлі де батыл, өзіне өзі сенімді
компьютерлерді меңгерген жан – жақты блімді интелекті парасатты
жоғары азамат ұл мен қыздар болуға тиіс. Ол үшін алдыңғы қатарлы
батыстық және Отандық қағидалар мен тәжірбиелерге сүйенген жаңа
технологиялар тоғысқан жаңаша мазмұнды ғылыми - практикалық
ізденістерді жүгізу – аса маңызды шара. Оны мектеп көлемінде жасауға
теориялық тереңдігіміз жетпей жатады. Біз әлі де жалпыға бірдей
білім беру талабынан жоғары өрлей алмай отырмыз. Қазіргі бұрынғы
кезең емес, кейде баланың пәнге ол туралы ақпараттарға
қызығушылық деңгейі, сұранысы мұғалім білімінен де жоғары болуы
мүмкін, электрондық оқулық, компьтер, интернет арқылы өз бетімен
қажет білімін өзі алатын оқушылар көбейіп келе жатыр. Соңдықтан
көмекші мектепке оқу мазмұнына мұғалімге қойылатын талаптар туралы
мәселелер де басқаша тың көзқарастар қажет. Соңымен бірге әңгіме
заман талабына сай білім мен тәрбие беуімізге арқау болатын,
ұлттық рухтағы қағидалар мен әлемдегі техологияларды ұштастыруға
ұмтылу туралы.
Шығыс даналығы былай дейді : Маған айтсаң ұмытып қаламын
көрсетсең есімде қалар . Ал істеуін көрсетіп берші үйреніп аламын .
Яғни бұл баланың ынтасын жетелеу арқылы оқыту, үйрену қажет деген
сөз. Балалардың 4 - 5 жастан бастап өз бетімен әрекет істеуге
құштарлығы, өзім, өзім істеймін деген кездерінде байқалады. Ол
кездегі олардың өз беттерімен тырысып , өзін -өзі істеуі жайда
күрделіге өтуге құлшыныс сатылар бәрімізге таныс. Бірақ танымдық
әрекеттерге ұмтылыстары , өзіндік істерге ықыластары кейін кеми
беретіні практикада байқалады. Сабақта көп жағдайда бала білімді
қабылдап алушы көп обьектінің бірі деп есептеліп олардың
ерекшеліктері жеке ашыла бермейді. Сондықтан баланың Субьектілік
белгілері азайады, өзін обьект сезінетін орта қалыптасады.
Айтқанды орындауға артық сұрамауға үйренеді. Мұндай жұмыстарды яғни
баланың қабілеті мен мүмкіндігін терең білу арқылы өз зонасында даму
әрекетерін тек шебер баланың өзін өзі сендіру әдістерін меңгерген
мұғалім ғана жақсы атқара алады. Ақыл –ойы кем оқушылар бастауыш
буында еңбекке баулудың алғашқы білім ,білік дағдыларын меңгереді.
Олар ауыл – шаруашылық өнімдерін өсіру оқу көрнекі - құралдарды
жөңдеу өзін - өзі қызмет ете білу, ойыншықтар жасау, мектепке үйге
қажетті бұйымдар дайындау т.б. Осыған орай дәстүрлі оқытуда еңбек
пәнінің мынандай салалары бағдарламаға техникалық еңбек ,
пластилинмен , қағазбен, табиғи материалдармен жұмыс және басқалар.
Дидактикалық әдістемелік құралдар тек бастауыш сыныптар үшін ғана
шығып келеді. Мысалы : О. Сатқановтың және тағы бірер автордың қазақша
әдістемелік құралдарын айтуға болады.
Өмірде байқап жүргініміздей әрбір оқушының жас шамасын
қабілетін бейімділігін және ерекшелігін ескере отырып жан – жақты
ойластырған әр оқушыға жеке - жеке зерттеуге арналған жоспарлы
жұмыстар жоқтың қасы. Бұл жұмыстар барынша жалпылама жүргізілетіні
баршаға аян. Кез келген адамдардың соңың ішіндегі оқушы жұмыстардың
дүниеге көзқарасының қалыптасуына ең алдымен қоршаған орта нақты
болмыс әсер етеді. Дүниеге ғылыми көзқарас жеке бастың өзін қоршаған
ортамен тұрақты түрде белсенді шығармашылық қарым – қатынас
жағдайында қалыптастырады.
Ғылыми техниканың қазіргі даму барысын өндіріс және мәдени
орындар мен мектептерге компьютердің екеуі тегінен тегін емес. Ол
білім берудің ғылыми базасын және олардың өзара байланысын күшейте
түсуді қажет етеді. Адам жан – жақты және үйлесімді дамуында еңбек
шешуші факторлардың бірі. Ал халық педагогикасында еңбекті бүкіл тәрбие
жүйесінің күре тамыры деп қарастырады. Адам еңбексіз дамымайды, кері
кетеді, азады.
Еңбек арқылы адамның денесі , көзқарасы , эстетикалық және ақыл-ой деңгейі
дамып, жетіледі, еңбектің мәні және құндылығы арта түседі. Балалар мен
жастардың еңбек тәрбиесі ежелден –ақ ата –ана парызы, бүкіл халық міндеті
болды. Халық еңбекті асыл мұрат деңгейінде қарады. Адам өзінің жан және тән
сұлулығын еңбекте ғана көрсете алатындығына назар аударады. Сондықтан да
баланы еңбекке тәрбиелеу үйелменнің қасиеті борышы. Жас ұрпақтың еңбекке
қатынасы халық ауыз әдебиетінің өзекті мәселесі ретінде жырланады.
Жас ұрпақты халқымыз жалпы еңбек сүйгіштікке тәрбиелей отырып , он
саусағынан өнері тмаған нақты кәсіп иесі болудын да көздеді. Бұл жерде
еңбек дағдыларын меңгеруде зор жергіліктің қажет екенін жақсы түсінді.
Еңбек сапасы негізгі көрсеткіш ретінде алынады.
Еңбек адамның еңбекке қатынасы тақырыптары аңыз әңгімелер , ертегілер ,
мақал –мәтелдер және ән – жырлардың арқауы болды.
Халық педагогикасынан орын алған еңбек және еңбекке тәрбиелеуде
көзқарастары қазіргі педагогика теориясындағы принциптермен ұштасып жатыр.
Еркін еңбек барысында өзінің және бүкіл қоғам мүшелерінің қажеттілігін
қанағаттандыру үшін адам материалдық және рухани құндылықты жасайды.
Шығармашылық еңбек барысында адам өз күшінің шамасын және қабілетін
анықтайды. Не ғұрлым адам өз еңбегінің қоғамдық маңызына терең түсінсе ,
соғұрлым оның жұмысы нәтижелі өз басының бақыты толыса түседі.
Қоғамның ең басты талаптарының бірі - әр азаматтың өмірде өз орнында толық
күш жігерін жұмсап, қоғамдық , байлықты еселей түсуге еңбек үлесін қосуы,
еңбекке адал, саналы, қатынасу қоғамның өмір сайының алғы шарты болып
табылады. Ол үшін адам лайықты тәрбиеленуі керек.
Еңбекке тәрбиелеу , баулу және кәсіптік бағдар , мектеп оқушыларының
қоғамға пайдалы , өнімді еңбекке тікелей қатысуы оқуға деген саналы
көзқарасты тәрбиелеудің азамат болып, өсудің жеке адамды адамгершілік және
зиялық жағынан қалыптастырудың негізгі көзі , болып табылады. Осы мен
қатар мұны еңбек тәрбиесінің мақсаты деп түсінуіміз қажет.
Мектепте еңбекке тәриелеудің басты міндеттері : біріншіден, еңбекке
сүйіспеншілік пен еңбек адамдарына құрметпен қаралу; екіншіден ,
оқушыларды халық шаруашылығының салаларындағы еңбектің түрлерімен
таныстыру, еңбек іс- әрекетінің барысында олардың дағдысы мен іскерлігін
қалыптастыру ;үшіншіден, мамандықты таңдауға даярлау.
Жасөспірімді еңбекке тәрбиелеудің жалпы міндеттері бірінеше жеке
міндеттерді орындау арқылы іске асырлады. Олар : балаларды еңбекке
психологиялық және практикалық тұрғыдан даярлау; оқушылардың еңбек
дағдыларын қалыптастыру; еңбек мәдениеті дағдыларын дамыту, оқушылардың
ынтасын және қабілетін дамыту.
Балаларды еңбекке психологиялық және практикалық тұрғыдан дайындау – бұл
қоғам үшін оқушылардың пайдалы еңбекке даярланған және талаптануын
тәрбиелеу, еңбекті өз бетімен , өз еркімен ынталанып орындауға үйрету.
Еңбек етуге әдеттену – бұл жай ғана еңбекке үйпену емес, бұл адамгершілікті
адам тәрбиесінің жоғарғы деңгейі, еңбек процесіне құштарлық , еңбек етуге
, әзірлік жұмысты істей білу – деді Н.К Крупская, - демек өз күшінді және
басқалардың күшін және жұмыстың барлық жағдайын есептей білу.
Ең бастысы балаларды еңбекке даярлауды бірінші сыныптан, ал үйелменде
балалық шақтан бастау, оларды еңбек түрлеріне қатыстыра отырып , еңбектің
адамды қайратты және бақытты ететіндігіне сенімін қалыптастыру. Сонымен ,
оқыту және тәрбие жұмысының барлық жүйесі оқушыларды еңбекке психологиялық
және практикалық тұрғыдан дайындау міндеттерін шешуге бағытталуы қажет.
Оқушылардың ұжымның еңбек дағдыларын қалыптастырудың маңызы өте зор.
Ұжымдық еңбекте балалардың қабілеті , дарындылығы толық ашыла бастады,
ұжымдық өмірде тәртіп және мінез – құлықтың әдеттері дағдылары
қалыптасады. Еңбекте достық, жолдастық өзара көмек және жауапкершілік
нығаяды. Әркімнің қылықтары ұжымдық өмір нормалары тұрғысынан бағаланады.
Оысылардың барлығы ұжымдық сынып өмірінде , оқушылардың өндірістік
бригадаларында байқалады. Егер ұжымдық еңбектің дағдылары оқушылардың
бойында қылыптаса ол мектепті бітіргеннен кейін қандайда бір жағдайда
болмасын ұжымдық қатынастар нормаларын және жолдастық өзара көмекті әр
уақытта қолдайды. Еңбек мәденеті дағдыларын дамыту басты мәселердің бірі
. Еңбек мәденетінің көрсеткіші :жұмысты сапалы тиімді, істеу уақытты ұтымды
пайдалану , еңбек құралдарына, түрлі материалдарға құндылықпен қарау.
Еңбек мәдениетіне өзін көрсете білу, дербестік еңбектің демалыспен қабысу
алдағы жұмыстың негізгі кезеңдерін белгілей білу, еңбек процесін талдау
және іс- құжаттарын сауатты жасау жатады. Балалардың ынтасын және
қабілетін дамыту еңбек тәрбиесіндегі жеке міндеттердің бірі. Оқыту және
тәрбие жұмысының барысында оқушылардың ынтасын ғылыми – техникалық білімді
игеруге дамыту және тәрбиелеу қажет. Міне, осылай мақсатқа бағытталып
жүргізілетін оқушылардың ынтасының қабілетінің , шығармашылық ой-өрісінің
дамуына мүмкіншілік жасайды, еңбектің тәрбиелік құндылығы артады.
1.1. Еңбекке баулу сабағы кезіндегі ақыл-ойы кем оқушылармен жұмыс
істеу , принциптері ,әдістері мен пәе аралық байланысы.
Принциптер –оқу тәрбие процесін құруды, сабақ беру мен оқытудың бүкіл
барысын айқындап , басшылыққа алатын қағидалар.Біз қазіргі кездегі
көптеген шығып жатқан жаңа бағыттардың ішінде дамыта оқыту
принциптеріне және сыни ойлау жобасы туралы сөз етпексіз. Оның
себебі : осы екі бағытта , заман талабына сай жүргізу. Сонымен қатар
олар дәл қазір Қазақстандық жаңа буын оқулықтары принциптеріне сәйкес
және қазіргі оқу процесіне енгізуге болатынын мазмұнын жағынан
бұрынғы әдістерді жоққа шығармай методикалық байытып отыратын
бағыттар. Жоғарыда айтылған мәселелер педагогика мен методика түбегейлі
өзгерістерді қажет етеді деп ойлаймыз. Біздің мақсатымыз. Қазіргі
дәстүрлі қалыптасқан қалған дайын білімді оқулық пен мұғалім арқылы
үйретуге арналған сабақ мазмұнына бүгінгі күн талабына сәкес өз
көзқарастарымызды ұсыну. Оны әр оқушы алдыңғы қатарлы тәжірбиелі және
ұлттық қағидаларына сәкес көрсетуге тырыстық. Осындай жаңа әдістерді
интеграциялап әр пәнді оқыту жүйесіне енгізу арқылы уақыт өте келе
ұлт мектептеріндегі оқу мазмұны бірте – бірте жаңғыра береді.
Оқытып- үйретудің негіздеріне немесе дидактикалық принциптеріне мыналар
жатады, жүйелік пен дәйектілік , көрнекілік , саналылық пен белсенділік.
Білімнің ғылымилық принципін осы заманғы техникалық деректерге және ғылыми
негіздері бойынша оқушылардың біліміне сүйене отырып, оқыту процесін
ұйымдастыру деп түсіну керек.
Жалпы тәрбиелеу процесінде оқытып- үйретудің сипаты еңбекке баулуға
байланысты. Бұл шеберханалардағы сабақтарда оқушыларға идеялық –саяси,
еңбек дене , ақыл-ой, тәрбие беру міндеттерімен кешенді түрде шешумен
түсіндіріледі.
Дамытып оқыту принципі жас ұрпақты жан-жақты тәрбиелеуге ақыл-ойы кем
оқушыларды ғылыми білімен сарамандық шеберлікпен және дағдымен
жарақтандыруға олардың танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамытуға
бағытталған.
Бұған технология пәнін оқыту бағдарламасының мазмұнына сәйкес келеді. Онда
тігін бұйымдарын конструкциялау мен модельдеу тігін карталармен жұмыс
істеу және әр түрлі практикалық жұмыстарды орындау жөніндегі оқушылардың
дербес қызметтері көзделген.
Теорияны тәжірибемен байланыстыру принципі.
Технология сабақтарының ерекшеліктері сол, оларды таза күйінде теориялық
және тәжірибелік деп, бөлу мүмкін емес. Көмекші мектеп оқушыларына
теориялық деректер белгілі бір тәртіп бойынша беріледі, яғни бағдарламаның
және тақырыбын оқып, біленен кейін өткен материалды бекіту, алынған білім
негізінде оқушыларды сарамандық шеберлік пен дағдыларды қалыптастыру ісі
ескертілуі тиіс.
Сөйтіп технология сабақтарында теорияны тәжірибемен байланыстыру принципін
іске асыруға қолайлы жағдайларына тәжірибелік тапсырмаларды дұрыс орындау
үшін беріледі.
Еңбекке үйретудің әдістері.
Мұғалім технологиядан сабақ беру әдістемесінің сынарлы элементерін мақсатты
түрде үйлестіргені жөн. Әрбір элементтің дидактикалық мәні технологиялық
негізділігін ойластырып отыру қажет. Сабақ барысында мұғалім мен
оқушылардың қызметі алуан түрлі . Бұның мәнісі мынада. Әрбір нақты жағдайда
оқытудың білім беру тәрбиелік және дамытушылық мақсаттарына жету үшін әр
түрлі жұмыс әдістері қолданылады.
Технология мұғалімдерінің жұмыс сараманыда оқытудың түсіндіру- безендіру
және репродукциялау әдістері өте жиі кездеседі.
Түсіндіру – безендіру әдістері.
Мұғалім түсіндіру –безендіру әдістерін дайын ақпараттарды хабарлағанда
қолданылады. Оқушылар сол ақпараттарды қабылдайды, ой елігінен өткізеді де
есінде сақтап қалады.
Түсіндіру – безендіру әдістеріне әңгіме , түсініктеме ақыл-ойы кем оқушылар
мен басқада көрнекі дүниелерді көрсету, нұсқау карталармен жұмыс жатады.
Бұл әдісті жүзеге асыру үшін мұғалімнің жанды сөзіне оқу кітаптары мен
көрнекті құралдарға ақпараттарды шоғырландырып беру мүмкіндігі қосылды,
сондай-ақ тігін және тоқыма кәсіпорындары мен қызмет көрсету саласындағы
жұмысшылар атқаратын еңбек тәсілдерінің орындалу барысын диофильм арқылы
көрсетуге болады. Компьютерлерде конструкцияның есептеулерінің жүргізуге әр
түрлі бұйымдардың үлгілерін жасауға модельдерді жұмыстын әр түрлі озық
жолдары мен тәсілдерін көрсетуге мүмкіндік туды. Оқушы танымына ұсынылатын
еңбек тәсілдерінің теориялық және практикалық әдістемелерімен оқушы
сезіміне жүйелей жеткізу мақсатында көздейтін, жұмыс барысының көлеміне
қарай материалды өңдеу тәсілдерін тізбектей жүргізу тұстарына бағыттай
отырып білімділік беретін әдістеме.
Түсіндіру –безендіру әдістемесі тақырып бойынша ақыл-ойы кем оқушыларға
айтылатын хабарламаның мәнін жалғастыратын жетілдіре түсетін оқушыны дамыта
тәрбиелеуге қажетті әдістеме түсіндіру оқушыны еңбеккк баулу кезеңінің
барлық сәттерінде орын алады. Оқушының сабақтың мәнін сезінп жадында
сақтауыда түсіндірме әдістеменің үлесіне тиеді. Сондықтан баланың танымдық
және білімділік қорының деңгейі мұғалімнің оқушыларға түсініктемелік
хабарламаны жеткізу қабілетілігіне тікелей байланысты. Түсіндірме
әдістемесі сынып оқушыларына жеке оқушыға да кей де пайдаланылады. Ал
шығармашылық топтың оқушыларына арнайы берілетін түсініктемелер оларды
нақты тақырып бойынша дамыта тәрбиелеу әдістемесіне негізделеді. Тақырып
бойынша оқушыларға берілетін түсініктемелер дидактикалық материалдармен
негізделіп және халықтық педагогиканың әдістемелерімен көмкеріліп
оқушылардың қабылдаушылық қабілеті арттыра отырып бала үлгерімінің кепілі
болды.
Репродукциялау әдістері.
Бұл әдістер негізінен оқушылардың дағдылану мен шеберлікке үйреніп,
меңгеруінде қолданылады. Мұндай әдістерге жаттығу лобороториялық
жұмыстар, нұсқамамалар жатады.
Әңгімелеу әдістері .
Бұл әдістеме негізінен оқушылардың дағдылану мен шеберлікке үйреніп
меңгеруінде қолданылады. Шеберханадағы жұмыс барыс ұйымдастыру кезінде,
әсіресе , 1-2 сынып оқушылардың шеберханадағы оқушы міндеттерімен жүріс-
тұрыстарын тәрбиелеуде қауіпсіз жұмыс істеу тәсілдерін оқушылардың
өзіне -өзі қызмет көрсетуімен жеке бас гигиенасын сақтауда қолданылады.
Оқушылардың сабақ тақырыбын түсінуінде сабақта орындалатын жұмыс обьектісін
алдын ала дидактикалық негізінде көріп-біліп бала психологиясын еңбек
процесінде бағыттауға оқушы жұмыс тәсіліне ой жүгіртіп өзін алдын –ала
дайындауға оқушының өзара қарым –қатынасы мен көпшілдік кішіпейілдік
қасиеттерін халықтық педагогика әдістемелерімен тәрбиелеудегі хабарлама
ізімен әңгімелеу әдістемесі жүргізіледі. Әңгімелесу әдістемесі бүкіл
сыныпқа бір топ оқушымен де жеке оқушыменде толық деңгейде жүргізіледі.
Мұғалім жаңа тақырыпты әңгімелеуде жеткізетін хабаламмалық әңгімелесу
қысқа , дидамтикалық түсінікті, өйткені 1- сыныпта өтілетін сабақтың
оқулық құралдың 80- пайызы дидактикалық негізде болады. Қарапайым тілмен
айтылуы тиіс. Мұғалімнің хабарлама берудегі сөйлеу дикциясы , интонациясы
жүріс-тұрысы дидактикалық материалдарды дұрыс қолданып түсіндіре білуі
оқушылардың сабаққа қызығушылығын мен ынтасын арттырып танымдылығымен
білімділігін кеңейтуге үлкен ықпал жасайды, тақырып бойынша ауқымды
мәліметтер алады.
Көрсету әдістемесі.
Көмекші мектептің бастауыш сыныптарында дидактимкалық құралдарды, оқулықты
қолдануға негізделеді. Дидактикалық құралдарды орынды жерінде тиімді
көрсетіп пайдалана білу сабақ тақырыбының мәнімен мағынасын ұлғайта
түседі. Мұның басты көрінісі мұғалімнің оқушыларға жеткізгісі келген
хабарламасын теория жүзінде қаншама ауызша әсерлі қызықты етіп айтқанмен
оқушы дидактикалық материалдарды қолына нақты алып, байқап көрмей
тақырып жүйесін түсіне алмайды. Сондықтан баланың танымдық қабілетін
білімділігін жетілдіре түсуі мақсатымен тақырыптын дидактикалық
материалдары сабаққа келген оқушылар санына жеткілікті дайындалуы қажет.
Сарамандық жұмыс кезінде оқушылардың орындайтын жұмыс тәсілін көрсетуді
мұғалім оқушылардың назарына анықтап жұмыс тәсілін дидактика есебінде іс-
барысын мұғалімнің өзі нақтылай жұмыс істеп көрсетеді. Жұмыс барысында
мұғалім өңделетің материалдың табиғатын түр- түсін талшықтарының орналасу
бағытын істің орындалу ерекшелігін шағындап әңгімелеп береді. Соған
байланысты оқушы орындалғалы тұрған өңдеу жұмысына өзінің ойлау жүйесімен
дайындала түседі. Сонымен қатар мұғалім сабақ тақырыбына сәйкес
шеберханаға қойылған жәдігерлерді тақырыпты әңгімелеу барысында
дидактикалық материалдар қатарына қосып тиімді көрсете білсе оқушы
дидактикалық материалдарға сай орындауға ынталанады.Соымен әрбір сабақта
жұмыс обьектісінің орындалу сапасы, оқушының ынталығымен мұғалімнің еңбек
тәсілін оқушыға көрсетіп олардың жұмыс қимылын ретке келтіре білуіне
байланысты іс- барысын көрсету мен оқушы қимылын жатықтыру оқушының
қабілетін жетілдіре түсетін әдістемелер болып табылады.
Үйрету әдістемесі .
Сабақтағы сарамандық жұмыстың бір тетілігін немесе жұмыс тізбегін
орындауды үйрету және оны оқушы бойына сіңіру мақсатын ұстайды. Оқушының
берілген тапсырманы орындауына үйрету әдістемесі зор ықпал етеді. Сол
себепті бастауыш сыныптардағы еңбекке баулу сабағы тұрақты үйрету
әдістемесіне негізделе жүргізіледі. Үйрету әдістемелерімен орындалатын
еңбек түрлері : материалдықтаңдау, өлшеу, кесу, өңдеу, белгі салу, қырқу,
қию, қашау, сүрлеу, тағы басқа жұмыс түрлерін үйрету кезеңдері мұғалімнің
әдістемелікті жүргізуге аса ыждағаттылықпен дайындауын және сарамандық
түрде үйретудің әдіс-тәсілдерін жинақтауын қажет етеді. Мұндай сәттерде
мұғалім дидактикалық материалдарды жәдігер , плакат, оқулық , сурет,
нақты орындалған бөлшек технологиялық карта, диофильм сияқты
көрнекіліктерді тиімді және кеңінен қолданылады.
Оқушыларға үйрететін жұмыс тетігін мұғалім өзі өңделген материалды
жәдігер есебінде көрсетіп , содан кейін іс-барысын да нақтылай көрсетеді.
Бұл жерде ескеретін жай-үйретілетің жұмыс тетігін жалғыз оқушыға ғана
емес кейбір түсінбей қалған оқушыларды да бір топқа қосып түсінікті етіп
демонстрациялай үйретеді. Бірақ оқушы саны төрттен аспауы керек. Себебі:
оқушы көп болса жұмыс тетігін орындау тәсілін анығырақ көре алмай бір
–біріне кедергі жасайды.
Әңгімелесу әдістемесі.
Жұмыс барысының сапасын сабақты қортындылау сияқты кезеңдерге оқушылармен
сұхбаттасу , әңгімелесу, кезінде оқушылардың ой –пікірін байқау, техникалық
сөздіктермен тіл дамыту, терминдерді дұрыс айтып техникалық тілмен ойын
жеткізе білуге тәрбиелеу жұмыстарын жүргізеді. Мысалы : ағаш материалын
өңдеген кезде шағын тақтайшаның өзінен оқушының біліп, есте сақтайтын
техникалық сөздіктері тақтайшаның қыры , ұзындығы , ені, қалындығы,
бұрышы фактурасы , талшығы, қарсы талшықтары, шытынағандығы жарықтығы,
қаттылығы жұмсақтығы, көздігі тағы сол сияқты . Мұндай сөздіктер оқушы
өңдейтін әрбір материал түрлеріне байланысты өңдеу, технологиясына қарай
өзіндік сөздер терминдер топтамалармен оқушының күнделікті сабақ
жүйесінде сабақтан тыс уақыттында кәсіби еңбекті игеруіне көмектеседі.
Сондықтан әңгімелесу әдістемесі сабақты қортындылауға жұмыс барысын
түсіндіруге мұғалім үшін ғана керек сұхбат емес, оқушылардың да тіл
байлығын кеңейтуге, кәсіби еңбектің мағынасын тез түсінуге қажетті әдістеме
болып табылады.
Сабақты жан- жақты ойластыра отырып ұйымдастырғанда және сабаққа бөлінген
әрбір минутты тиімді пайдаланғанда ғана дидактикалық талап орындалады.
Тәрбиелік және білім беру мақсаты анық ашылуы керек.
Осыған орай мұғалімнің өзінің шығармашылық жағын көрсетуіне сабақта
қызықты ерекше құруына мүмкіндігі мол.Қол өнерге үйрену сабакқтарында
оқушылар жинақтылыққа сәндікке әсемдікке іскелікке үйренеді.
Сабақтағы шеберлігі оқу әдістері мен тәрбиелеу әдістерін жақсы білгеніне
ғылымның жетістіктеріне білгеніне ғылымның жетістіктеріне білгеніне
педагогикалық іс-тәжірбиелерді қолдана білуімен еңбекке деген іскерлігін
аша білуіне байланысты. Оқушылардың өздігінен нақты тапсырма беру арқылы
қол жеткізуге болады.
Оқыту әдістері.
Оқыту әдістерін-педагогиканың тұрақты бөлімдерінің бірі. Жеке пәндерді
оқыту барысында педагогикалық дидактикалық әдістемелік оқуылықтардың оқу
құралдарынан әртүрлі түсініктемелер кезіктіруге болады.
Оқыту әдістерін –балалардың іс-әрекеттерін танымдылық тұрғыда ұйымдастыру
тәсідерінің жиынтығы, оқушылардың ойлау қабілетін жетілдіру оқушылармен
оқытушылардың қарым-қатынасындағы байланыс оқушылардың бір-бірімен және
қоршаған орта мен өзара әрекеттік. Оқыту әдістері оқшылар мен оқытушылардың
танымдылық іс-әрекеттерін бір мақсатқа бағыттағанда жүзеге асады .
Әдістемелік әрекеттер оқушылардың оқу материалдарын қабылдау белсенділігін
артыру үшін қолданылады. Оқыту процесі бір –бірімен байланысты екі белгі
процестерден тұрады: оқыту қызмет тәсілдері бір –бірімен байланысты
себебі, оқу мен оқыту бір-бірінен ажырамайтын процесс. Яғни , әртүрлі
оқыту әдістерін пайдалана отырып еңбекке оқыту барысында алға қойылған
негізгі мақсатқа жетуге болады. Қолөнерге баулу оқушыларды тәрбиелеумен
және білімін жетілдірумен тығыз байланысты болып келеді. Сондықтан оқыту
әдістерін оқушылардың танымдылықтарын арттыру үшін оқыту әдістерінің
жаңа түрлерін қолданып , өз бетінше және ұжым болып жұмыс істеуге үйрету
оқыту болып келеді.
Тәрбиелеу мен оқыту әдістері бір-бірінен ешқандай ажырамайтын функция. Ол
оқыту әдістеріне бәріне қажет.
Сондай-ақ сабақтарда жұмыстың кәсіптік бағдарын анықтауды, адамдардың
еңбек қызыметінің алуан түрлерімен олардың өңдірістің жалпы жүйесіндегі
ролімен танысуын жүзеге асыру.
Мақсат оқушыларды материалды салыстыруға талдауға санауға қортындылауға
сөйтіп, оны тәжірбиеде қолдануға үйрету. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін
оқушыларға шығармашылық жобалар айырмашылығын жүйелігін айыра білу
қабілетін дамытады.
Осы орайда оқу- тәрбие процесінің пән аралық байланыс негізінде
ұйымдастырылуы ғылымдар жүйесінің бір арнаға тоғысуы, адамның
интелектуалдық ақыл-ойын байытумен бірге бүкіл адамзаттық құндылықтар
көзінің де бірлігін жалпы ақиқат дүниенің бір тұтас жүйе екендігі туралы
ғылыми көзқарастың қалыптасуына мүмкіндік береді.
Технология – еңбек ресурстарын дайындаудың негізгі көзі, кәсіптік білім
жүйесі. Технология пәнінен білім беруде оқушы бұрынғыдай оқу бағдарламасын
игеруші мұғалім балаға жеке пән бойынша білім беріп қана қоймайды, жеке
мамандықты меңгеретін жеке тұлғаны да қалыптастырушы. Білімнің негізгі
және айқындаушы мәні сол тұлғаны дамыту болып табылады. Оны жүзеге асырудың
негізгі жолдары оқушылардың жеке қабілетін және белгілі бір кәсіпке
бейімділігін айқындай отырып білім беру , сол негізде оқу бағдарламасын
жетілдіру. Еңбекке баулу талаптарының оқушылардың жас ерекшеліктеріне
педагогика мен психология талаптарына сәйкестігі белгіден белгісізге
жеңілден ауырға , қарапайымнан күрделіге деген ұстанымды берік ұстап
оқушылардың еңбекке ынтасын жойып алмау жағына ерекше назар аудару керек,
оқушылардың қабілеті мен қабылдауы тұрақсыз болады . Оны дұрыс
тұрақтандыра білсе жақсы нәтиже береді, ал тұрақтылық болмаса оқушыда
құштарлықта белсенділікте болмайды. Бүгінгі білікті маман жұмыскер өз
саласындағы өндірістік міндеттерді жақсы атқарып қана қоймай оған қоса
жобалай білуі, дұрыс шешім қабылдап шығармашылық жұмыстарыда орындай
алатын болуы қажет . Оның басты себебі, ғылымның тез қарқыны мен дамуында
және жаңа технологиялардың өмірге неуіне байланысты кез келген кәсіптік
мамандыққа қойылатын талаптарын тез өзгертіп отырады. Осыдан әрбір
адамға өмірде екі –үш мамандықты игеруге қажеттілігі туындайды. Осыған
орай қолөнер ұлтымыздың салт- дәстүріне тән көптеген бұйымдарды жасаудың
әдіс-тәсілдерімен қатар олардың теориялық негіздеріде берілген. Мысалы
ағашты көркемдеп өңдеу . Қазіргі уақытта қазақ халқының қолөнер табиғатын
жан-жақты этнографиялық тұрғыдан зерттеудіңғылыим үшін де өмірлік тәжірибе
үшінде маңызы зор. Өйткені қазақтың қолөнері –жалпы халық болмасын , дүние
–жүзілік мәдениет қорына өз үлесін қосады. Ағашан жасалған бұйымдарды
көркемдеп өңдеудің ең ежелгі түрі оған ою-өрнек болып табылады. Адам баласы
ғасырлар бойы өзінің тұрғыдан үйін әбзелдерін қолөнер бұйымдарын ою-
өрнекпен көркемдеп безендіріп отырған. Қолөнері саласы бүгінгі таңда
көркейтіп дамып жатыр. Халық өнерін оқып оны өмірмен ұштастыра білген
адамның жан дүниесі кеңейеді, ой алғырлығы артады, шеберлігі кемелденеді.
Халқымыздың өнері ата – аналарымыздың маңдай тері, ғасырлар қол таңбасы
өнері мен білімі, тарихы.
Сондықтан сол өнер келешек ұрпаққа жеткізіліп түсіндіре білуді қажет
етеді. Қазіргі кезде арнайы мектептерде халық өнерінің әр түрлі оқытып
үйрету жақсы жолға қойылған. Оған мысал ретінде кейінгі кезде арнайы
мектеп көрмелерінде көптеп кездесіп жүрген оқушыларды өз қолдарымен
жасаған түрлі ұлттық ою -өрнектерді ыдыс – аяқтарды алуға болар еді. Халық
өнері арқылы оқушылар өз елінің өнерінің бір түрімен пайда болу тарихымен
танысады. Әр халықтың мәдени бейнесі өзіне тән ою - өрнектерден бояулар
қосындысынан артиктуралық ерекшеліктерінен көрініп тұрады. Төл
мәдениеттің асылдарын өнер арқылы бойға сіңіріп ой - өрісін кеңейтіп
шындыққа көз жеткізу адамға тән қасиетерді анықтау үшін таптырмайтын
құрал.
Еңбекке баулу сабағында жаңа технологияларды пайдалану жас ұрпақты
жан –жақты және ғылыми білімен сарамандық шеберлікпен және дағдымен
жарақтандыруға олардың танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамытуға
бағытталған. Бұған технология пәнін оқыту бағдарламасының мазмұны сәйкес
келеді. Сабақ жүргізу кезінде мұғалімен оқушы арасында қарым – қатынас
арасында тығыз болуы керек. Оқушылар мұғалімнің жаңды сөзіне оқу
кітаптары мен көрнекі құралдарға ақпаратарды шоғырландырып беру мүмкіндігі
қосылды. Сондай – ақ тігін және тоқыма кәсіп орындары мен қызмет көрсету
саласындағы жұмысшылар атқаратын еңбек тәсілдерінің орындалу барысын
кесте арқылы көрсетуге болады.
Қазіргі кезде еңбек сабағында жүргізілген жұмыстың нәтижесіне
байланысты болды. Жалпы білім өзара байланысты қоғамдық дамудың жаңарту
процесіне тікелей ықпал жасайды. Сондықтан қазіргі таңда мектептегі оқыту
процесін өткізу ерекше көкейтестікті орын алып отыр және жалпы
педагогикалық маңызға ие болуда. Оқушылардың икемділігін және дағдылары
анағұрлым күшті дамиды, бір пәннен меңгерген білім , іскерлік ептілік
дағдылардын екінші пәндерге қолдана білу қабілетінанықтайды. Технология
пәнінің пән аралық байланысын келесі схемадан көруге болады.
Жаңа технология еңбекке баулу сабағында қолданылады. Еңбек сабағында осы
аталған технологияларды пайдалану арқылы оқушылардың сабақ өткізу
барысында оқушылардың білім байлығын шығармашылық қабілетін дағдыларын
шебер қолданылуын олардың өздеріне зерттеу әдістемелік тұрғыдан
қажеттілігін дәлелдейді. Мысалы мұғалім бұйымын сызбасын өткен болса, осы
компьютер арқылы интерактивті тақта бойынша оқушыларды көрсетіп сабақты
түсіндіруге болады. Диофильмдерді көрсете отырып салт – дәстүрдегі ою -
өрнектерді бұрынғы ата – бабамыз жасаған бұйымдарды көрсете отырып ,
оларға жасатуға болады. 2 –ші кесте.
Қоғамның бүгінгі басты бағытарының бірі - білім беру үрдісін
ақпаратандыру. Бұл бағыт ақпараттық технологияларды пайдалану дамыта
оқыту қашықтықтан оқыту тұлғаларға бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге
асыра отырып оқу – тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен
сапасын жоғарлатуды көздейді. Қазақстан Республикасының Білім туралы
заңында еліміздің білім беру жүйесінің басты міндеттері атап
көрсетілген соңын бірі білім беру жүйесін ақпаратандыру оқытудың жаңа
технологиясын енгізу, бүкіләлемдік коминуикация желісіне шығу.
Білім беруді тез қарқынмен компьтерлендіру қажеттілігі мына
факторлармен түсіндірледі.
1. Ақыл –ойы кем оқушыны қазіргі қоғам сұранысына сай өзінің өмірлік
іс -әрекетінде дербес компьютердің құралдарын қажетті деңгейде
пайдалана алатындай жан – жақты дамыған жеке тұлға ретінде тәрбиелеу.
Қазіргі кезде еңбекке баулу сабаққа дайындалу барысында мұғалім
сабақ мазмұны ақыл – ойы кем оқушылар үшін танымдылығы жағынан қызықты
әрі жаңаша өтуі үшін өзінің бағылы уақытын қажетті материалды іздену
мен жүйелеуге жұмсайды. Ал жекеленген мәелелік - бағдарлы оқу
бағдарламалары пакетінің болуы мұғалімге : мұғалім – оқушы
жүйесінде ақпаратты беруді өңдеуді және қайталауды жаңаша
ұйымдастыруына мүмкіндік береді. Бірақ мұның барлығы жүзеге асуы үшін
мұғалім компьютерлік оқыту технологиясы бойынша білімдер мен
іскерліктерді игеру қажет . Бұл дайындық дифференциалды түрде болуы тиіс
себебі : әрбір пән мұғалімдері үшін компьютерді оқыту үрдісінде
пайдалану әр түрлі сипатқа ие.
Қазіргі кезде жекеленген пәндер үшін педагогикалық психологиялық
талапқа сай ана тілінде және еңбекке баулуға байланысты электрондық
оқулықтарды жасау қажетілігі туды. Бұл оқулықтарда теориялық материал
жатықтыру тапсырмалары тексеру тестерді анықтамалар т.б, болуы тиіс.
Қазіргі таңда елімізде болып жаңартулар оқу – тәрбие
жұмыстарының бағыт – бағдарының заман талаптарына сай жасалуын
міндеттейді. Оқушылардың теориялық білімді игеруге деген қызығу төмен
деп кеткені мәлім . Осыдан келіп елімізде оқу ағарту жүйесін қайта
құру мектеп реформасын жасау оқуды өмірмен байланыстыру оқушылардың
білімді өз бетімен ізденуіне үйрету және білім негіздерін демократиялық
интеграциялық ұстанымдарға орайлас білім негіздерін ұстанымдарға
орайлас әр баланың жеке ерекшеліктерін мен қабілеттерін ескере отырып ,
оқытып тәрбиелеу талап етілуде.
Қазір кез келген пәнді оқытуда пән аралық байланыс арқылы
жинақтаушы қортындылаушы және үйлестіруші қызметін атқаруға болады.
Осы тұрғыда оқытудың интерактивті әдісі өте тиімді. Себебі : бұл
әдіс оқушылардың жеке өмірлік тәжірибесіне сүйене отырып оның бойында
білім дағды және құндылық жүйесін қалыптастырады. Қазіргі кезде оқытудың
интерактивті үрдістері компьютерлік білімді тереңдетуге оқу мерзімін
қысқартуға ықпал етіп жағдай жасайды. Көп тараған технологиялардың
бірі - проблемалық оқу технологиясы белсенді танымдық іс - әрекет
негізінде проблемалық жағдайаттарды шешу. Мұның нәтижесінде білімді
білікті дағдыларды шығармашылықпен іске асыру, яғни тиісті ойлау
әрекеті дамиды. Озық білімнің нәтижесінде әсер ететін дидактиканың
негізгі ұстанымдарына тоқсалсақ оқытудың технологияларын әдістерін
және формаларын таңдау және қолдану жалпы дидактикалық ұстанымдармен
қатар басқа бірнеше ұстанымдарға негізделеді.
Бүгінгі таңда оқыту барысында арнайы ақпараттық - техникалық
құралдарды қолдануға ерекше көңіл бөлінуде . Өйкені игеретін білім және
ғылымды одан әрі терең меңгерген түсуде компьютерді қолдану және
оны оқу ісінде асырудың зор маңызы бар . Компьютерді оқытуда қолану
жаңа мәселе емес, бірақ ақыл – ойы кем оқушылар сабақтары мен пәндік
сабақтарда компьютерді қолдану сирек кезесетін жағдай. Осыған торай
сыныптағы және сыныптан тыс жұмыстарды компьютер арқылы ұйымдыстыра
білу үнемі жаңашылдықпен жан- жақты ізденіп , жоспарлы түрде жұмыс
ұйымдастыра білуді қажет. Компьютермен жұмыс істеуде алдымен
мұғалімнің басқарумен сонан соң бала өз бетімен құрылған жоспарға
сүйене отырып жұмыс жасауға тырысады. Компьютермен жұмыс істеуде
алдымен мұғалімнің басқаруымен соңан соң бала өз бетімен құылған
жоспарға сүйене отырып жұмыс жасауға тырысады. Бала компьютер арқылы
орындап отырған тапсырмасы бойынша өзін - өзі түзету мен бақылауды
жүзеге асырады. Әсіресе ақыл – ойы кем балаларға компьютер өте тиімді.
Компьютер баланы қызықтырады сауатын ашады, ойлау қабілетін дамытады.
Оқу үрдісінде компьютердің ролі туралы әртүрлі көзқарастар бар.
Мәселен біреулері компьютерді ойын ретінде ал біреулері оқыту құралы
ретінде қарастырады.
М. Игнатьева т.б( 1988 ж ) компьютердің мектепке келуі оқу
үрдісін қарастырып қана қоймай сабақтың қызықты өтуіне де көп әсер
ететіндігін айтады. С.Пейпер компьютерді балалардың ұжымдық даму құралы
ретінде қарастырады.
Біздің көзқарасымыз бойынша жалпы білім білім беретін мектеппен
бірге арнаулы мектептеде компьютердің алатын орыны ерекше.Есту қабілетін
дамыту және сөйлеу тілін қалыптастыру бір – бірімен тығыз байланысты.
Себебі екеуіде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz