ТАРИХШЫ ЕРМҰХАН БЕКМАХАНОВ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ТАРИХШЫ ЕРМҰХАН БЕКМАХАНОВ

Қазақ тарихы ғылымы осы кезге дейін ел шежіресін жазуға үлесін қосқан
ғұламаларын әлі түгендей алмай келеді.Ерте замандары былай қойғанда, тіпті
кейінгі кеңес дәуіріндегі қазақ тарихын кімдер жазып, қандай еңбектер
қалдырды деген сауалға Қазақ тарихнамасы жауап бере алмай отыр. Басқа озық
елдердегідей біздің ғылыми тарихнамамыз да ( тарих ғылымының тарихы ) әлі
жасалған жоқ , тарихнама пәні университеттердің оқу жоспарында бұрынғы
КСРО, дұрысында орыс, тарихшылардың тұжырымдамаларын таныстырумен
шектеледі. Тіпті Қазақстан тарихшылары Қазақ Совет Энциклопедиясына да
түгел енбеген . Мұның басты себебі , Сталиндік әпербақан саясатқа сай қазақ
ұлттық инттеллигенциясының ұлтшылдық желеуімен қудаланылуы, іс жүзінде
орыстың шовнизмінің үстемдік етуі. Ал осы идеологиялық шеңберден шыққандар
өз ішімізде ешбір ғылми дәлелдеусіз-ақ партия-кеңес алпауыттарының
қаулысымен, немесе демократиялық заңды жолмен , яғни кеңес сотының бір
жақты шешімі арқылы буржуазияшыл ұлтшыл ретінде қудаланып, жазаланып
отырады.Сонымен бірге кезінде қудаланып, жабық қоймаларға қамалып , жұрт
пайдалана алмаған тіпті көзі жоғалуға айналған құнды еңбектер де аты
атаусыз кеткен, жазықсыз жалаға ұшыраған көрнекті зерттеушілеріміз де бар.
Осындай еңбектер мен олардың авторларын елге таныстыру да қазіргі дәуірдің
таяудағы игілікті іс болса керек.
Оқушы қауымға ұсынылып отырған осы кітап сталинизмнің құрбаны
болған, тұңғыш кеңес тарихшыларының, бірі әрі бірегейі, кеңес тарих
ғылымында доктор атағына алғаш ие болған азаматымыз профессор, Қазақстан
Ғылым академиясының корреспондент мүшесі Ермұхан Бекмкхановтың ең басты
еңбегі.
Ермұхан 1915 ж қазіргі Павлодар облысы Баянауыл ауданында № 10
ауылда Жасыбай деген жерде кедей шаруа Бекмахан бөгенұлының шаңырағында
дүниеге келеді. Кедейлер табына жататын бұл отбасы Абылай ханның ұрпағы
екені, ал Ермұхан Абылайдан тараған 7- буын екені соңғы кезде ғана ашық-
анық айтыла бастады.
Әкесі зында Шорманов деген байдың жалшылығында жүріп, 1921 жылы
Ермұхан 6 жасқа келгенде дүние салады.. Анасы Бәпіш отбасының ауыртпалы
Ерекеңнің өз қолымен жазылған өмірбаянында: шешем колхозшы 1932 жылы
қайтыс болды дегеннен басқа сыр ашпаған.
Шындығында оның анасымен қарындасы ашаршылықта өліп, денесі
қайда қалғаныда, белгісіз. Ермұхан тек ағасы Діншенің қолдауымен ғана
мектепте білім алады. Дінше де 1931 жылы тым ерте, қайтыс болады. Ермұхан
Баянауылда 7 жылдық мектепті тәмәмдағаннан кейін 1932 жылы Семейде жоғарғы
оқу орнына даярлайтын 1 жылдық курсты оқып , бітіріп шығады. Ол өскен
ортасында белсене қатысып көзге үнемі түсіп отырады. 1933 жылы Қазақ АКСР
оқу-ағарту халық комиссаратының қолдамасымен Воронеж қаласындағы
мемлекеттік педагогикалық институтқа қабылданып, 1937 жылы тарих
факультетін бітіріп шығады.
Ермұхан Бекмахановтың педагогикалық қызметі Алматыдағы № 28
мектепте, 1937 жылы Алматыдағы педагогика ғылым-зерттеу институтында (
қазіргі Ы. Алтынсарин атындағы қазақтың білім проблемалары институты )
басталып, 1939-1940 жылдары осы институттың директоры болады.Оған қоса Қаз
ПИ- дің аспирантурасын тәмәмдап , 1940-1941 жылдары БКП ( б ) Орталық
Комитеті жанындағы жоғарғы партия мектебінде оқып, оны жедел бітіріп шығады
( Бекмаханов 1939 жылы партия қатарына өтеді)
Ұлы отан соғысы жылдарында жас тарихшы өзінің білімін толықтырумен қоса
тікелей ғылыми зертеу жұмысымен де тоассыз айналысады, әр түрлі оқу
орнындарында да дәріс береді. ( Қаз ПИ, Оқытушылардың білімін жетілдіру
институты, 1947 жылдан өмірінің соңына дейін –– Қаз МУ ) Бұдан әрі Ермұхан
Бекмахановтың өмір тарихы бойынша өрбиді : 1941-1942 жылдары ҚазКСР Оқу
халық комиссаратында мектептер басқармасының бастығы, 1942-1944 жылдары ––
Қаз ( б ) КП Орталық комитетінің лекторы, 1943-1948 жылдары Қаз КСР ҒА-ның
тарих, археология және этнография институтында ( қазіргі Ш. Уалиханов
атындағы тарих және этнография институты ) аға ғылыми қызметкер , біраз
уақыт институт директоры С. Юшковтың орынбасары болып қызмет етеді.
Ермұхан Бекмахановтың алғашқы ғылыми ізденістері педагогика
саласымен байланысты болады. Мысалы, қазақ мектептері үшін тұңғыш ерте
дүние тарихы мен КСРО халықтары тарихы бойынша методикалық құрал жасауға ат
салысып өзінің көп үлесін қосады. Оның еңбектері 1938-1939 жылдары Халық
мұғалімі ( қазіргі Қазақстан мектебі журналында жарияланады. Ал
тарих ғылымына белсенді аяқ басуы соғыс кезеңімен ұштасады да, ол
әрекетінің жемісті басталып , бірден үлкен арнаға ұласуына өзіне білгір
ұстаз , қамқор жетекші болған КСРО Ғылым академиясының академигі ( ол кезде
корреспондент мүше ) белгілі тарихшы Анна Михаиловна Панкратовамен
кездесуі әсер етті .
1941 жылдың күзінде Мәскеу түбіндегі қауіпті жағдайда байланысты
Алматыға Ресейдің ірі тарихшыларының бір тобы эвакуацияланады. Қай кезде де
іскер тынымсыз Панкратова оларды әр қалаға бөлшектемей, астанада қалдырып,
соғыс талабына сай ғылыми жұмысқа пайдалануды ұсынады.
Іздегенге –– сұраған дегендей, бұл идеаның басы қасында сол
кезде Оқу халық комиссаратында істейтін Ермұхан Бекмаханов жүреді. Осылайша
құрылған Ресей және Қазақстан ғылымдарының үлкен шоғыры ең әуелі мектеп
оқытушылары үшін соғыс жағдайында тарих пәнін оқыту методикасын тез арада
жасап шығарады. Методикалық құрал дереу баспаға беріліп тіпті Өзбекстанда
да жарық көреді. Бұдан кейін орыс тарихшылары мен жергілікті ғылымдардың
үлкен шоғыры бірлесіп, ерте дүниеден бастап кейінгі сол кезге шейінгі қыры
да , сыры да мол қазақ тарихының бір томдығын шығаруға кіріседі. Бұл оңай
жұмыс еместігін олда біледі. Яғни бұл кітапқа көп қаражат және де демеу мен
аз уақыт ішінде бастыру еді. Орыс ғылымдарының көбі қазақ тарихын бұрын
жете білмейтін . Оларға Алматы архивтерін қоймалары кеңінен ашылып, ал
Қазақстан Республикасы Ұлттық кітапханасында арнайы ғылыми оқу залы
ұйымдастырылады. Қонақтар қазақ халқының өмірі мен де тікелей танысып,
музей , театрларға барып, зиялы қауыммен де өзара байланыста болып
араласады. Сонымен бірге олардың арасында Ресей халықтары тарихы
тұжырымдамаларын терең түсінетін КСРО Ғылым академиясы тарих институтының
директоры , академик Греков ( ол Ташкентте тұрған ьолатын ) Панкратова ,
Дружининдер болса, сол кезде- ақ Қазақстан тарихын зерттеп , Қазақстан
тарихы очеркінің , Сырым Датұлы туралы монографияның авторы Ленинградтық
профессор Вяткин , археолог Бернштам , Лурье , тарихшылар Кучкин, Зутис ,
Якунин , Миллер бар еді. Қазақ Ғылым академиясынан да белгілі ғалымдар,
жазушылар кірді : Әуезов , Марғұлан , Мүсірепов , Мұханов , Кенжебаев .
Осылардың ішінде ең жасы да, бірақ көзге түсер іс атқарғаны да Бекмаханов
болды. Жауапты редакторлыққа А . Панкратова және сол кездегі тәртіп бойынша
республикалық партия Орталық комитетінің идеология жөніндегі хатшысы
Мұхаммеджан Әбдіхалықов тағайындалды.1943 жылы жазда ежелгі дәуірден сол
кезге дейінгі кезеңді қамтитын тұңғыш Қазақ ССР тарихы Алматыда жарыққа
шықты. Кеңес республикаларының тұңғыш дербес тарихын жазудың бастамасы
болғандықтан және оған соншама беделді ғалымдар күш салғандықтан бұл кітап
бірден көзге түсті. Басылым Сталиндік сыйлыққа ұсынылып, сарапшылардың
алғашқы сынынан мүдірмей өтті. Бірақ авторлардың қуанышы көп ұзамай,
керісінше, бірнеше жылға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.