Қырғызстанның саяси жүйесі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

РЕФЕРАТ

Тақырыбы:
Қырғызстанның саяси жүйесі

Орындаған:Орынбаева Ж.Т
МО81К
Қабылдаған:Амирбеков Ш.А

Жоспар:
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім

1.Басқарушы билікке карсы күрес

2. Елдегі саяси күштерге сыртқы факторлардың әсер етуі
3. Түрлі-түсті төңкерістің жүзеге асу жолдары
ІІІ Қорытынды

IVПайдаланылған әдебиеттер

КІРІСПЕ
Демократиялық институттары дамымаған мемлекеттерде оппозициялық күштер
билiкке жету мақсатында объективтi қиыншылықтарды ушықтыруды көздейтiнiн
айтқан жөн. Соңғы жылдары бiр елдегi билiкке таласушы топтардың басқа
мемлекеттердегi осындай топтарға қолдау көрсету үрдiстерi күшейдi. ТМД
шеңберiнде осы құбылыстар Украина, Грузия, Қырғызстан оппозиция топтары
әрекеттерiнен анық байқалды. Қазақстандағы оппозиция да өз әрiптестерiнiң
жеңiстерiне қуанумен болды. Әзiрбайжан мен Қазақстанда оппозиция түрлi-
түстi революция жасай алған жоқ. Бұл елдерде халық басқарушы элитаның
алмасуын қаламағаны анық. Сонымен бiрге қарапайым электораттың оппозицияға
етi үйрене бастады. Ел оппозиция күресiнiң заң шеңберiнде жүруi
қажеттiлiгiн ұғына бастады. Өркениет жолына жылжу, демократия институттарын
қалыптастыру үшiн оппозицияның болуы мiндеттi екенi айқындалды.
Басқарушы билiк позитивтi құбылыстарды демеп, немесе оларға бөгет жасамай,
зиянды қайшылықтарды шешу шараларын қарастырып отыруы мiндет.
Қайшылықтардың табиғатын тану, оны шешу тетiктерiн iске қосу мемлекет
келешегiн қамтамасыз ететiн негiзгi субъективтi фактор. Бауырлас қырғыз
халқының басқарушы билiгi, өкiнiшке орай, осы биiктен көрiне алған жоқ.
Билеушi элита қырғыз халқының жалпы ұлттық мақсат-мұраттарын шеше алмады.
Қырғызстандағы ұзақ дағдарыс Қазақстанға өз әсерiн сездiрмей қалған жоқ.
Екi ел арасындағы товар айналысы төмендеп кеттi. Қырғызстаннан Қазақстанға
келетiн су қорларын тежеу орын алды. Жұмыссыз қырғыздар Қазақстанға қаптап,
еңбек ресурстарын пайдалануда ретсiздiк туғызды. Жұмыспен қамтамасыз ету
мәселесiн күрделендiрдi. Екi ел арасында саяси шиеленiс болмағанымен
бiршама экономикалық оқшалану орын алды. Сонымен қатар, Қырғызстандағы
зиянды үрдiстер Қазақстанның оңтүстiк аймақтарына көбiрек ықпал еттi.
Тiптен екi ел арасындағы туристiк қатынастарға дейiн әлсiредi. Қазақстанның
оңтүстiк аймақтарында наркотрафиктiң, контрабанданың күшеюiне де
Қырғызстандағы дағдарыс әсерiн тигiздi деуге болады.
Осы жағдай Орта Азия мемлекеттерiнiң тағдыр ортақтығын, мақсат ортақтығын
тағы да дәлелдедi.

Басқарушы билікке карсы күрес

Қырғыз халқының басқарушы билiкке қарсы ашық күреске шығуының негiзгi
себебi – қарапайым жұрттың ұзаққа созылған қайыршылануы. Кеңес Одағы
күйрегеннен кейiнгi 15 жылда ел халқының әл-ауқаты бiр мысқал да жақсармай
керi кеттi. ТМД елдерiнiң Мемлекетаралық статистикалық комитетiнiң
деректерi бойынша 2005 жылдың басында Қырғызтанда халықтың орташа жалықысы
– 51,7 АҚШ доллар болса, Қазақстанда – 208 доллар болған. Қырғыздар
көршiлес қазақтардан 4 есе нашар өмiр сүрген. Жұмыссыздық салдарынан
халықтың үштен екi бөлiгi қайыршылық дәрежесiне түстi. Олардың күнделiктi
табысы 1-ақ долларды құраған. Еңбектенуге жарамды азаматтардың бестен бiрi
табыс iздеп шет елдерге қаңғыды. 700 мыңнан астам адам жұмысқа Қазақстан
мен Ресейге кетуге мәжбүр болған. 2005 жылдың бас кезiнде елдiң
оңтүстiгiнде кедейлiк тiптен ушығып кеттi. Дамуы жақсырақ солтүстiк аймақта
өнеркәсiп орындары iстедi. Славян тектес диаспоралардың басым көпшiлiгi
солтүстiкте тұрды. Ислам дiнi мықты оңтүстiк халқының жартысына жуығын
өзбектер құрады. Оңтүстiкте кедейшiлiк басымырақ болды. Бұл регионда 1
жылғы жан басына шаққандағы орташа табыс – 360 доллар.
Халықтың материалдық әл-ауқатының нашарлауы, жұмыссыздық, әлеуметтiк
перспективаның болмауы, билiктiң барлық тармағын жайлаған парақорлық
қарапайым халықты одан әрмен жаныштай түстi. Қазiргi президент Құрманбек
Бакиевтiң мойындағанындай Коррупция ең қауiптi құбылысқа айналды. Ол тек
отбасы мүшелерiнiң арасында ғана жоқ. Көшеге шықсаң болды парақорлық.
Коррупционерлер елдегi моралдық-психологиялық ахуалды нашарлатты. Бизнес
пен сауданы игеруге билiк өкiлдерiнiң және қылмыстық кландық топтардың ғана
мүмкiндiгi болды. Нарықтық қатынастардың күретамыры болып табылатын орта
таптың қалыптасуы тым мардымсыз едi. Жаңартушы саяси-экономикалық
реформалар басталған жоқ.
Дағдарыстың келесi себебi – басқарушы элитаның жалпымемлекеттiк мүдделер
емес, тар топтық мүдделердi басшылыққа алуына байланысты. Геостратегиялық
жоспарлар, iшкi экономикалық және әлеуметтiк мiндеттер өз кезегiмен
шешiлмей жәй ұрандар ретiнде, сөз жүзiнде қалды. Орталық билiк ұлт
мүддесiнен, халықтық әлеуметтiк мүдделерден ауытқыған жағдайда халық
наразылығы өршiп әлеуметтiк шиеленiстер басталатындығын қырғыз дағдарысы
тағы да дәлелдедi. Орталық билiк әлсiрегенде кландық топтар, қылмыстық
топтар бас көтерiп өздерiнiң эгоистiк антихалықтық мүдделерiн қоғамға
таңады.
Қырғызстандағы дағдарыстың асқына түсуiне билiк пен оппозиция арасындағы
күрестiң тым шиеленiсуi себеп болды. Әсiресе, 2005 жылдың басында өткен
парламент сайлануын оппозиция өте әдiлетсiз деп айыптады. Кезiнде жоғары
лауазымды қызметте болған Құрманбек Бакиев, Феликс Кулов, Роза Отунбаева
сияқты қайраткерлер оппозициялық блоктың серкелерiне айналды. Парламент
сайлауына Асқар Ақаевтың ұлы Айдар мен қызы Бермет те түстi. Президент
әкiмшiлдiк ресурстарын пайдаланып өз жақтастарын парламентте көпшiлiк ете
алды.
Жоғарғы Кенеш сайлауы нәтижелерiнiң бұрмалануы бұқаралық наразылық көңiл-
күйiн ушықтыра түстi. Ақаевтың билiгi региондарда әлсiз болды. Орталық
аппарат әлсiз аймақтық саясат жүргiздi. Жергiлiктi жерлерде басшы элита
ресми Бiшкектiң саясатын емес, өз мүддесiне қатысты саясат жүргiздi.
Қырғызстан халқы ортақ мақсаттар төңiрегiнде бiрiге алмады. Елдi
топтастырушы ұлттық идеяның болмауы топтық көңiл-күйдi күшейттi. Әр топ
өзiнiң тар мақсаттарын орындау үшiн парламенттен орын алуға ұмтылды.
Парламент сайлауында топтық мүдделер тым асқынды. 75 депутаттық мандат үшiн
397 талапкердiң күреске түсуi осыған дәлел шығар, бәлкiм!
Оппозиция Ақаев билiгiнiң 15 жылда елдi қайыршы қылып жiбергенiн бетiне
басумен болды. Олар елдiң солтүстiгiндегi қазақтардан, оңтүстiктегi
өзбектерден тәуелсiз болу идеяларын уағыздады. Ұлтжандылық идеяларын ту
еткен оппозиция өз жақтастарын үздiксiз ереуiлдер, митингтер, пикеттер
ұйымдастыруға шақырды. Қырғыз патриоттарының шымбайына батқаны президенттiң
қазақ күйеу баласының ел байлығының қомақты бөлiгiн бақылауға алуы болды.
Шындығында Әдiл Тойғанбаев екi iрi компанияның иесi болды. Бiшкек әуежайы
мен американ авиобазасының жанар-жағар майын президенттiң күйеу баласының
фирмалары қамтамасыз етiп тұрды. Төңкерiстен кейiнгi қылмыстық тергеулер
мәлiметтерiнде Әдiл Тойғанбаев фирмалары салықтан 16,5 млн. доллар кiрiсiн
жасырып, 1,3 млн. доллар салық төлемеген.
Ресей саяси лидерлерiнiң бiрi айтқандай қырғыздарды Ақаев мырзаның
туысшылдығы шыдатпады. Ол ондаған туыстарын саясатқа тартпауы керек едi.
Президент отбасы ел байлығының негiзiн құрайтын Қырғызалтын кен байыту
комбинатын, энергетика, бензин, арақ-шарап бизнесiн де өз қолдарында
ұстаған.

СЫРТҚЫ ФАКТОРЛАРЛАРДЫҢ ӘСЕР ЕТУІ

Ақаев билiгi әлемдiк басым державалармен тiл де табысты. Сыртқы саясатта ол
Ресейге де, АҚШ-қа да жағынып бақты. Екеуiне де әскери база ашуға келiсiмiн
бердi. Дағдарыс жылдарында Қырғызстанда АҚШ ықпалы шектен тыс күшейiп
кеттi. Ел экономикасында шетелдiк компаниялар мен фирмалардың диктаты
орнады. Бiшкектiң Манас әуежайында 1 мыңнан астам американ әскерi жайғасты.
Базада 9 стратегиялық тасымалдау ұшағы тұрды. АҚШ мақсаты – Манас әуежайы
арқылы Ауғанстандағы әскерiн жабдықтау болғанымен, бұған қосымша Орта Азия
аумағында өз ықпалын күшейте түсу болатын. Қытайдың дәп түбiнен
Өзбекстанның Ханабадымен қоса АҚШ-тың екiншi әскери плацдармы пайда болды.
АҚШ әскерiн Өзбекстаннан әкеткенiмен Қырғызстаннан әкетпейтiнi анық. Асқар
Ақаевтың АҚШ-қа жақындау саясаты Орта Азиядағы геостратегиялық ахуалды
бiршама өзгерттi. Бұл региондағы Ресей рөлi әлсiредi. АҚШ үстемдiгiне Қытай
наразы болғанымен, бөгет жасай алмады.
Қаржы тапшылығына ұрынған Қырғыз үкiметi Манас әуежайын жалға беруден 200
млн. доллар АҚШ көмегiн алды. Бұл көмек Қырғызстанның жылдық бюджетiнiң 60
пайызына жуығы болатын. Әскери база ашудан бұрын АҚШ пен Батыс елдерi
Қырғызстанды түрлi үкiметтiк емес ұйымдардың (ҮЕҰ) қызметi арқылы
тұсаулады. Республикада ҮЕҰ саны бес мыңға жеттi. Олардың көпшiлiгi
үкiметтiк тiркеуден өткен жоқ. ҮЕҰ өкiлдерi әрбiр қырғыз ауылында болды.
Бұл ұйымдар АҚШ елшiлiгiнiң басшылығымен әрекет еттi. АҚШ-тың
Қырғызстандағы елшiсi Стивен Янг елдi емiн-еркiн аралап, оппозиция
лидерлерiмен кездесiп отырды. АҚШ елшiсiнiң бұл әрекеттерiн мемлекеттiң
iшкi iстерiне қол сұғу деп бағалауға, елшiге тыйым салуға Қырғызстан
басшылығының батылы жетпедi. Бiшкекте ашылған Тәуелсiз баспа орталығы,
Бұқаралық ақпарат құралдарын қолдау орталығы 2002 жылдың желтоқсан айынан
бастап оппозициялық газеттер мен листовкаларды көп тиражбен шығарумен
айналысты. Оппозиция елдегi ақпараттық кеңiстiктен өз орнын алды. Бұл
орталықтар Евразия халықаралық қорынан 800 мың доллар көлемiнде қаржылай
көмек алып, оған баспахана техникасын сатып алған.
Ол ол ма, АҚШ елшiлiгi Қырғызстанның күш көрсету органдарының қызметiн өз
бақылауына ала алды. Әлемдiк банк елдiң құқық қорғау жүйесiн реформалауға
20 млн. доллар қаражат бөлдi. Елдiң қорғаныс, қауiпсiздiк жүйелерiнiң
сандық, сапалық құпияларының барлығы АҚШ елшiлiгiне белгiлi едi.
Қауiпсiздiк ұйымдарының ресми билiктен алшақтану әрекеттерi ойдағыдай
ұйымдастырыла бастады. Тiптi, АҚШ елшiсi Стивен Янг: Егер Қырғызстанда
билiктi бейбiт жолмен беру болса, бұл көршi мемлекеттердiң адамдарын да
қанаттандырар едi, – деген пiкiр айтты.
Елдiң өндiрiстiк қуаттары шетелдiк компаниялардың қолына көштi. Мысалы, бiр
ғана Құмтөр алтын кенi комбинаты ел өнеркәсiбiнiң негiзгi байлығын бердi.
Бұл комбинат канадалық компанияның меншiгi едi.
Қырғызстанның сыртқы қарызы да еселеп өскен болатын. Әсiресе, несие
берушiлердiң Париж клубына қарызы көбейдi.
Сонымен, сыртқы күштер туысқандық ауруына шалдыққан Ақаев билiгiнiң
тезiрек құлауына мүдделi болды. Президенттiк байлауға оппозицияны дайындап,
жаңа билiктi өзiне тiптен тәуелдi етудi ойлады. Алайда, оппозицияның
парламент сайлауында жеңiлiске ұшырауы солтүстiк пен оңтүстiк кландары
арасындағы шиеленiстi ушықтырып жiбердi. Жоспарланған барқыт революциясы
орнына мезгiлсiз билiк төңкерiсi болды. Қырғыз революциясының негiзгi
мақсаты – елдiң жаңару мен өркениет жолына түсу мәселесi шешiлмедi. Елде
билiктiң алмасу үрдiсi ғана жүрдi.

ТҮРЛI-ТҮСТI ТӨҢКЕРIСТIҢ ЖҮЗЕГЕ АСУ ЖОЛДАРЫ

Ақаевтың ең осал тұсы iшкi саясат болатын. Оның билiгi реформалар
бастаушысы бола алмады. Қырғыз халқының әл-ауқаты, бiлiмi мен мәдениетi
дамыған жоқ. Осының салдарынан А.Ақаев 90-шы жылдардағы саяси беделiнен
айырылып қалды. 1991 жылы Орта Азия республикалары басшылары iшiнде Ақаев
қана ГКЧП-ға ашық қарсы шыққан едi. Осы үшiн оны Ресейдiң сол кездегi
президентi Борис Ельцин өте сыйлайтын. Ақаевқа елдегi 700-мыңнан астам орыс
диаспорасы жақсы қарады. Президенттi парасатты қырғыз зиялы қауымы қолдады.
Украинада Түрлi-түстi революция болғанда Ақаев Қырғызстанда олай болуы
мүмкiн емес, Л.Кучманың рейтингi төмен болатын. Менi халық та, элита да
қолдайды, оппозицияның iстерi бос әурешiлiк, – деп жариялады. Бiрақ
төңкерiс басталғанда Ақаевты жастар да, интеллигенция да қолдамады.
Әсiресе, постсоветтiк, парақор, қорқақ, сатқын элита өз лидерiн оп-оңай
сатып кеттi.
Бұдан шығатын қорытынды – Асқар Ақаевтың беделiнiң жалған екендiгi.
Демократия нақты iстер мен шаралардан көрiнедi. Демократия тiрегi меншiгi,
бiлiмi, кәсiбi, қаржысы бар әлеуметтiк орта тап екендiгiн Ақаев режимi
естен шығарып алды. Соның нәтижесiнде қайыршыланған қырғыз халқы, түрлi
iшкi және сыртқы күштердiң ықпалымен, елдi демократия аралына
айландырамын деген билiктi тақтан лақтырып тастады. Себебi, халықты
үздiксiз алдай, тонай, елдегi ортақ байлықты сора беру мүмкiн емес болатын.
Қайыршылықтың ұзақ уақыт сақталуы қырғыз халқын қажытты және ашындырды. 15
жылдай уақыт билiктi өз қолына ұстаған Асқар Ақаевтың режимiне деген
жасырын наразылық ашық көтерiлiстерге ұласты.
Ақаевтың қарсыластары қайыршылық халықты баррикадаларға итермелейтiнiн
жақсы түсiндi. Айылдардан жұмыс iздеп қалаларды жағалаған шаруалардан
шыққан жастар нағыз жарылғыш материалға айналды. Люмпенденген топтарды
билiк тек қырып-жоюмен ғана тоқтата алған. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.