Есінде қалдыруы тез болғанымен, тез ұмытатын оқушылар

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Қарағанды Мемлекеттік Медицина Университеті.
Психология, психиатрия және наркология кафедрасы

Тақырыбы: Есте сақтау қағидалары.

Орындаған: Бегалина Жұлдыз
117 топ ЖМФ
Тексерген: Байдуйсенова.Ш.Б.

Қарағанды, 2010ж.

Мазмұны

➢ Кіріспе.
➢ Негізгі бөлім
1. Ес негізгі түсінігі
2. Естің түрлері
3. Ес процестері
➢ Қорытынды
➢ Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Ес дегеніміз сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының адам миында сақталып,
қайтадан жаңғыртылып, танылып, ұмытылуын бейнелейтін процесс. Ес – күрделі
психикалық процесстердің бірі. Ес есте қалдыру, қайта жаңғырту, тану,
ұмыту секілді процестерден тұрады. Естің физиологиялық негіздерін бір
кезде И.П.Павловтың жүйке жүйесінің пластикалық қасиеті туралы ілімімен
түсіндіретін. Жүйке жүйесінің пластикалылығы дегеніміз түрлі қозулардан
қалған әсерлердің қайтадан уақытша байланысқа түсе алу қабілеті. Уақытша
байланыстардың тікелей тітіркендіргіштер әсер етпеген жағдайда да мида
жасалынуы ойда бұрынғы байланыстардан із қалып отырғандығын көрсетеді.
Бірақ бұл жалпы болжамдар. Өйткені адам есінің мимен қалайша байланысты
екендігі жөнінде ғылымда әлі нақтылы деректер жоқ. Мәселен, ес құбылысының
табиғатын зерттеуші ғалымдардың бір тобы оны мидағы электр құбылысымен
байланыстырса, енді бір зерттеушілер есті мидың нейро – химиясына қарай
түсіндіргісі келеді. Соңғы бағаттың өкілдері мидың кейбір клеткаларын бір
сыдырғы зерттегенмен естің бүкіл ми массасынан алатын орнын әлі анықтай
алмай келеді.

И.П.Павлов.

Негізгі бөлім

Кіріспе бөлімде айтақанымыздай ес – күрделі психикалық процестердің бірі.
Ес процестерінсіз адам баласы мәдениеттің қандай саласы болмасын,
қалағанынша меңгере де, жан – жақты жетіле де алмас еді. Егер біздің
есімізде ертеректе қабылданған нәрселер сақталмаса, бізге өмірді әркез
қайта жасап отыруға тура келер еді, не болмаса өмірдегі заттардың барлығы
да әр уақытта белгісіз, не жаңа нәрсе болып көрінер еді. Ес адамның басқа
жан құбылыстарымен де (қабылдау, ойлау, қиял т.б.) тығыз байланысып жатады.
Ол, әсіресе, ойлау үшін аса қажет. Нәрсе есте дұрыс сақталмаса, бұл жайт
ойлауға қиындық келтірер еді. Ж.Аймауытов. ... еске түсіру өнері дегеніміз
– ойлау өнері... Байланыстардың мәнісі – ойлау деген сөз, дейді. Баланың
жеке басын қалыптастыруда оның есін тәрбиелеу айрықша орын алды. Мектептегі
оқу - тәрбие процесінің негізгі мақсаттарының бірі – баланың есін үздіксіз
дамытып отыру. Әр жастағы оқцшылардың есінің қалайша дамып отыратындығы
психологиялық зерттеулерде жақсы көрсетілген, олардың біразы заңдылықтар
ретінде дәлелденген. Осы заңдарға сүйене отырып, баланың оқу материалдарын
ұмытай, есте сақтауына қолайлы жағадайлар жасау - әрбір мұғалімнің міндеті.
Ойда қалдырылатын не қайта жаңғыртылатын нәрсенің сипатына қарай ес төртке
бөлінеді. Олар: қолзғалыс, образдық, сөз – логикалық және эмоциялық естер.

1. Қозғалыс есі деп ойын, еңбек әрекетіне байланысты туып отырған қимыл –
қозғалыстарды еске қалдыру мен қайта жаңғыртып отыруды айтады. Естің осы
түрі қозғалыс дағдыларын қалыптастырудың негізі болып табылады. Мәселен,
әріп таңбаларын жаңадан үйренген кезде бала жазуға қалыптасатын қолының
қозғалыстарын есінде сақтайды.

2. Заттар мен құбылыстардың қасиеттерінің нақтылы бейнесін ойда қалдыруда,
қайта жаңғыртуда көрініп отыруын образдық ес деп атайды. Суретшілер мен
архитекторлардың, музыканттар мен актерлердің есі көбінесе нақты,
көрнекті болып келеді. Мұндай адам оқып шыққан кітабының мазмұнын есіне
түсіргенде ондағы ұсақ бөлшектеріне дейін көз алдына жақсы келтіре алады.
Мәселен, француздың белгілі карикатурашысы Гаварни бір көрген адамын бет
– ажарынан тани қоюда орасан зейінді болған. Ол көшеде серуендеп жүріп,
кенеттен қасындағы жолдасына: “Қарашы, мынау сенің есіңде ме? ” деп
сұрайды екен. Сонда танысы: “Жоқ, білмеймін” десе, “Қалай білмейсіз,
осыдан 20 жыл бұрын пәлендей көшеде кездестірген жоқ па едік? ” – дейді
екен.

3. Адам ойының түрлі формаларын, (ұғымғ пікірғ ой қорытындылары) еске
қалдыра алу қабілеті сөз – логикалық ес деп аталады. Сөз жүйесін есте
сақтау – ойлау жұмысына байланысты. Естің осы түрі көбінесе философтар
мен математиктерде жиі кездеседі. Сөз – логикалық естің оқу процесінде
маңызы аса зор. Өткен тақырыптарды есте қалдыру, оны қайта жаңғырту есі
онша дамымаған адамға қиынға соғады.

4. Сезімдерді еске қалдырып отыруды эмоциялық ес дейді. Мәселен, жас
кезімізде тұрған жерге келсек, сол кезде бізге ерекше әсер қалдырған
нәрселердің барлығы есімізге оп – оңай түседі. Өткендегі оқиға бір
қуанышқа байланысты болса, ол өмір бойы естен кетпейді. Мәселен, біздің
әрқайсымыз Ұлы Отан соғысының жеңісін ойлаған күн – 9 Мамаырды немесе
Ю.А.Гагариннің космосқа біріші болып жол салған күні – 12 сәуірлі, жыл
сайын мерекеленетін Наурыз – тойын, Қазақстан Республикасының тәуелсіздік
алған күні – 16 желтоқсанды еш уақытта ұмытпаймыз. Адам сондай – ақ бір
нәрседен қатты қорықса да, тентектік жасап, өзін ұялтқан күнді басынан
кешірсе, мұндайды еш уақыт ұмытпайды. Эмоциялық ес жөнінде орыс
сахнасының шебері К.С.Станиславский (1863 – 1938) жақсы айтқан: “Егер сіз
бастан кешіргеніңізді есіңізге түсіргенде бозарып және қызаратын
болсаңыз, сіз ертеде басыңыздан өткен бақытсыздық туралы ойлауға қорқатын
болсаңыз – сізде сезіну есі немесе эмоциялық естің болғаны”.

Естің жоғарыда аталған түрлері екі сигнал жүйелерінң мидағы қызметімен
түсіндіріледі. Мәселен, бірінші сигнал жүйесінің қызметі есте қалдыруда
басыңқы рөл атқаратын болса, онда естің образдық түрі болғаны, ал ес
екінші сиганл жүйесі арқылы жүзеге асырылса, онда сөз – логикалық түрі
болып табылады. Соңғы кездегі ғылыми зерттеулер адамда естің басқа түрлері
де болатындығын көрсетіп отыр. Мәселен, адамның материалды қанша мерзімге
сақтай алатындығына байланысты ес қысқа және ұзақ уақыттық болып екіге
бөлінеді. Қысқа уақыттық естің әрекеттің нақтылы міндеттерін орындауға
байланысты көрінетін түрін оперативтік ес деп атайды. Мәселен, оқушы тексті
көшіріп жазғанда, мұны түрліше жолдармен орындайтын болса, бұл оның
оперативтік есі болып табылады.

Ес процесстері. Ес өте күрделі процесс, оның өзі бірнеше жеке процесстерден
тұрады. Бұлардың негізгілері: есте қалдыру, қайта жаңғырту, ұмыту.

А. Есте қалдыру. Еріксіз есте қалдырула адам алдына арнаулы мақсат
қоймайды, есте қалдырудың арнаулы тәсілдерін пайдаланбайды. Айналадағы
өмірдің түрлі көріністері сол әрекеттің ағымына қарай есте қалып отырады.
Ал (арнайы ырықты) есте қалдыру арнаулы тәсілдерді қажет етеді, оны
тудыратын тиісті мотивтер болады. Қандай объектіні болмасын әдейілеп есте
қалдыру үшін мына төмендегі шарттарды орындап отыру қажет болады:

1) Есте қалдыруда әркез мақсат қойып отыру зор маңызды. Оқу материалын
жақсы меңгеру үшін, оған қатты зейіе қою жеткіліксіз, ол үшін алға
айқын, анық мақсат қою керек. Мәселен, оқушыларға бір әңгіме айтып,
оны 3-4 күннен кейін қайта сұраса, балалардың біразы әңгіменің негізгі
бөлімдерін қайта жаңғырта алмай қиналады. Ал енді осы оқушыларға
екінші бір әңгімені айтып, 3-4 күннен кейін қайтып айтып бересіңдер
десе, балалардың бәразы сол әңгімені ұмытпай жадында ұстай алады. Бұл
екі тәжірибенің арасындағы айырма: соңғыда материалды есте берік
сақтау мақсат етіп қойылған, ал бірінші жағдайда мұндай анық мақсат
қойылмаған еді.

2) Есте қалдырудың қоғамдыұ, тәжірибелік мәні адамның қажетіне
байланысты болады. Мәселен, оқушылар қандай бір шығарманы оқымасын,
бір қажетіме керек болар деп оқитын болса, оны есте қалдыру қиынға
соқпайды.

3) Оқылатын шығарманы жоспарлай алу – есте қалдыруға көп жеңілдік
келтіреді. Жоспар мүмкін болғанша анық, айқын, дәл болуы керек. Қалай
болса солай құрыла салған жоспар есте берік сақтауға негіз бола
алмайды. Оқитын шығарманың ішінен еске тірек боларлық жерлерін
іздестіріпғ оны бірнеше мағыналы бөлшектерге бөлу, бөлшектің
әрқайсысының мағынасына лайықты ат ойлап табу – еске қалдыруды
нәтижелі етеді.

4) Мағыналы есте қалдыру дегеніміз – нәрсенің мәніне түсіну. Сондықтан
мағыналы түсіну ойлуа процесімен тығыз байлынысты. Материалды жақсы
ұғынып, терең түсіну, мағыналы байланыстар жасау, маңызды белгілерін
анықтай алу – оны анализдей, синтездей, салыстыра , жүйелей білуді
керек етеді.

5) Оқып отырған шығарманың байланысын, жүйелерін елестетуге, еске тірек
боларлық ой – желісін табуда схема, чертеж, таблицалармен қатар,
арнаулы шартты белгілер қолданылып отырса, еске қалдырудың сапасы арта
түседі. В.И.Ленин қандай болмасын бір кітапты оқығанда, әсіресе,
Маркс пен Энгельстің еңбектерін оқып үйренгенде кітапқа, немесе жазған
конспектісіне арнаулы белгілер қойып отыратын болған. Мәселен, ол
кітаптың не дәптердің жиектеріне “өте нәзік және терең”, “әбден
дұрыс”, “әсем айтылған”, “тамаша”, “өте дұрыс”, “тапқырлық” сияқты
т.б. көптеген сөз тіркестерін жазған.В.И.Ленин өте маңызды кітаптарды
оқуға бірнеше рет оралатын, сонымен бірге, өзінің сол кітаптардан
жасаған конспектілерін жақсартып, толықтырып, редакциялап та отырған.

6) Есте қалдырылуға тиіс шығарманы адам мүмкіндігінше өз сөзімен
құрастырған сөйлемдермен айтып бергені абзал. Егер бала мұғалімнің
айтқанын, не өзінің кітаптан оқығанын сөзбе – сөз айтып беретін болса,
мұндай жағдайда оның есте қалдыру қабілеті жақсармайды.

7) Оқылатын шығарманы жақсылап есте қалдыру адамның өзін - өзі тәрбиелей
алуына да байланысты. Мәселен, оның еңбегі жақсы ұйымдасқын болса,
есте қалдыру дәрежесі де жоғары болады. Күндік режимге мән бермейтін,
өзін көлденеңінен кез – келген нәрселер билеп кететін адамдардың есте
қалдыру дәрежесі айтарлықтай болмайды. Ондайлар Абай айтқандай, “ой
кеселдеріне” қарсы тұруға шамасы жетпейді. Абайдың түсінігінше, ой
кеселді нәрселерден қашық болу – естіген нәрсені ұмыипаудың басты
шарттарының бірі.

8) Есте қалдырудың сапасы дұрыс қайталай алуға да байланысты. Әдетте оқу
материалын бір қайтара оқып жаттап алуға болмайды. Аз уақыт ішінде жиі
– жиі қайталап жаттаудың да қажеті жоқ. Мәселен, өлең бірден жаттап
алса, ол тез ұмытылады, сондақтан оны бірнеше уақытқа бөліп жаттау
қажет, бірақ арадағы үзілістер тым ұзақ болмасын. Тек көлемі шағын
шығарманы тұтас күйінде жаттауға болады. Егер шығарма көлемді болса,
оны бөлшектеу қажет. Бірақ қалай болса солай бөлшектемей, логикалық ой
сақталатындай етіп бөлген пайдалы. Мұндайда қайталаудың саны азырақ
болады және ол есте ұзақ сақталады.

Сондай – ақ жатталған нәрсені ұмытып кеткен соң қайталау пайдасыз, оны
ұмытпай тұрып қайталау керек, өйткені “... қайталауды ескеріп, құлап бара
жатқан үйді жөндеу үшін емес, үйді берік нығайта отырып, үстіне екінші
қабатын салу үшін жасайды. Әрбір ілгерілеп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.